Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Энэ удаагийн “Орчлонгийн сайхан ээж” буланд Жамъяндоржийн Цэцэгээтэй ярилцлаа. Тэрбээр жүжигчин, Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Мишээлийн ээж юм. Түүний ханийг С.Буянжаргал гэдэг. Ханьтайгаа ханилаад 40 жил болжээ. Тэдний гурван охин нь урлагийн салбарт нэлээдгүй амжилттай яваа юм. Тэрбээр дөрвөн зээтэй, ээж бас эмээ. Өдрийн сонины реклам, зар сурталчилгааны албанд менежерээр 20 жил ажилласан. Одоогоор ханьтайгаа хамт хувийн бизнес эрхэлдэг.

---

-Таны охидтойгоо авахуулсан зургийг тань харсан. Их сайхан харагдаж байна лээ. Охид нь өөр өөр мэргэжилтэй юү?

-Манай том охиныг Б.Дөлгөөн, дунд охиныг Б.Мишээл, бага охиныг Б.Үжин гэдэг. Том дунд охин маань гэр бүлтэй. Харин бага охин одоо БНСУ-д Сөүлийн үндэсний Их сургуульд суралцаж байгаа.

Манай Мишээлийг “Нийслэл хүүхэн” киноны Гоомаралын дүрээр нь андахгүй байх. Бага охин Үжин дунд ангиасаа л клип, кинонд тоглосон. Ноднин “Шинэ монгол” сургуулийг төгссөн. Том охин Дөлгөөн маань тухайн үеийн Орос 14 дүгээр сургуулийг төгссөн. Унаган орос, англи хэлтэй. Хоёр хүүхдийн ээж. 2007 онд олон улсын миссийн тэмцээнээс Зэс эрдэнийн өргөмжлөл авч байлаа. Одоо влог хөтөлж явуулж байгаа.

-Хоёр охин нь жүжигчин мэргэжилтэй. Ээж хүний хувьд охидоо харамлах үе гарах байх. Ер нь олны танил болоод ирэхээр охидоо хэр харамлаж байна?

-Ер нь жүжигчин болгоно гэж бодоогүй явсан. Манай Мишээл “Орчлон” сургуульд сурдаг байхдаа л урлагийн үзлэгт орж, алтан медаль аваад авьяас нь тодроод ирэхээр өөрөө жүжигчин мэргэжлийг сонгосон. Бага охин болохоор эгчийгээ дуурайгаад л реклам, клипэнд тоглож эхэлснээр энэ мэргэжилд илүү татагдсан. Байгууллагаас рекламд тоглох санал ч ирдэг. Ер нь л гадаад төрх, авьяас чадвар нь урлагийн мэргэжил сонгоход нөлөөлсөн байх.

-Охид нь жүжигчин болно гэхэд та яаж хүлээж авсан бэ?

-Мишээл урлагийн үзлэгт орж амжилт гаргаад ирснээс хойш жүжигчин болохоо шийдсэн. Тэгээд СУИС-д шалгалт өгсөн. Миний хувьд урлагаар явуулна гэж огт бодож байгаагүй. Хүүхдүүдийнхээ сонирхлыг л дагасан. Тохироо нь бүрдэнэ гэдэг шиг л гоо сайхан, авьяас байсан болохоор энэ мэргэжлийг сонгосон байх. Нийгэм ч өөр болсон учраас өөрсдийнхөө хүсэл сонирхлыг нь дагаж байгаа.

-Охид нь таны санаанд хүрэхээр байж чаддаг уу. Хүүхдүүдээ өсгөх таны философи юу вэ?

-Би өөрөө таван хүүхэдтэй айлын том нь. Хүний сайн хань байх тал дээр их анхаардаг. Хүмүүс гоо үзэмж талаас нь хардаг байж магадгүй. Миний хувьд охидоо хайрлаж, дээд боловсролд нь их анхаардаг.

Тиймдээ ч гадаад хэлтэй, зөв хандлагатай болж өссөн. Хэлэх үг, гэртээ байгаа байдал, аав ээж, ханиа халамжлах гээд өөрөө охиддоо үлгэр дуурайлал байхыг хичээдэг. Аливаа зүйлд хандах хандлага, эерэг сэтгэлгээг эрхэмлэдэг. Ер нь л сайхан сэтгэлтэй, зөв бодолтой байх логикоор л хүмүүжүүлдэг.

-Багаас нь л боловсролд нь анхаарсан болохоор одоо илүү амжилттай яваа юм байна даа?

-Зах зээлд шилжих тэр үеэс л хань бид хоёр хүүхдүүдийнхээ боловсролд анхаарч эхэлсэн. Үжин маань 10 жилдээ япон, англи хэл сурсан. Одоо солонгос хэл сурч байна. Дөлгөөн хуучин орос 14 дүгээр сургуульд сурдаг байсан учир унаган орос, англи хэлтэй. Мишээл ч мөн орос, англи хэлтэй.

-Та ч гэсэн залуудаа их сайхан эмэгтэй байжээ. Гоё сайхан байхын нууцыг юу гэж боддог вэ?

-Баярлалаа. Аав ээж, өвөө эмээгээсээ гоё сайхан байна гэдэг чинь нэг талаасаа хувь тавилан л гэж хардаг. Хүмүүс гадаад гоо үзэмжийг харахаас илүү дотоод гоо сайхныг харж чадахгүй шүү дээ. Гоё сайхан байхын утга учир нь сайхан сэтгэлтэй л байх хэрэгтэй. Сайхан сэтгэлтэй байна гэдэг нь цаанаа асар их утга учрыг агуулдаг. Нөгөөтэйгүүр сайхан сэтгэлтэй байна гээд юм бүхнийг уучлаад явна гэсэн үг биш юм. Зөв зүйл дээрээ зөв, буруу зүйл дээр бурууг дэнсэлж чаддаг байх хэрэгтэй. Хүний сайн хань, сайхан сэтгэлтэй хүн гэр бүлээ сайхан авч явдаг. Ханийнхаа алдаа оноог хэлж, сайн сайхнаар нь бахархаж, баярлаж чаддаг.

Хүүхдүүдийнхээ сайн аав байлгаж чадах тал дээр л анхаардаг байх ёстой. Би бол охидынхоо бахархал болсон хоёр сайхан хүргэнтэй. Миний хувьд ханьтайгаа ханилаад 40 жил болж байна. Анхны минь хайр. 10 жилээсээ үерхэж нөхөрлөөд одоог хүртэл хамт амьдарч байна. Одоо бид хоёр хувиараа бизнес эрхэлдэг.

Харин манай аав, ээж 80 хүрч байгаа. 60 жил хамт амьдарч байна. Аав, ээж маань үр хүүхдэдээ маш сайхан үлгэр дуурайлал үзүүлж өсгөсөн. Тиймээс л гэр бүл нь өв тэгш амьдарч байна. Аав ээжээс өвлөж авсан зүйлээ би одоо үр хүүхдүүддээ үргэрлэж, үлдээж явна даа.

-Аав, ээжээсээ үлгэр дуурайлал авч, түүнийгээ охиддоо зааж зөвлөдөг гэлээ. Таны аав, ээж аль нутгийн хүн бэ?

-Манай аав орос гаралтай буриад хүн байдаг. Ээж маань Увсынх. Би өөрөө Улаанбаатарт өссөн. Өвөө, эмээ, аав ээж, гэр бүлийн хүмүүжил хүүхдүүдэд их нөлөөлдөг. Ээж гэртээ ямар байхаас гэр бүлийн уур амьсгал өөрчлөгдөх жишээтэй.

Эмэгтэй хүн өөрөө зөв байж аливаа зүйлийн тунг нь тааруулаад явбал тэр гэр бүл аз жаргалтай, зөв байна. Залуучууд маань ч гэсэн ийм байгаасай гэж хүсэж байна.

-Таны аав, ээж танд юуг илүү захиж, зөвлөдөг байв?

-Манай аав надад айлын эзэгтэй хүн тэвчээртэй, үр хүүхдүүдийнхээ төлөө бүхнээ зориулдаг байгаарай. Зөв эмэгтэй бол нөхрөө аваад явчихдаг. Удам угсаа үргэлжлэл гэдэг зүйл чухал байдаг, зөв авч яваарай гэж захидаг байсан.

-Та охидтойгоо уулзахдаа ихэнхдээ ямар сэдвийн тухай ярилцдаг вэ?

-Ер нь болж өгвөл хүүхдийн хүмүүжлийн талаар ярьж, зөвлөдөг. Зөв дадал зуршилтай байх тал дээр анхаардаг. Мөн үр хүүхэд, ханиас гадна бусадтай ч гэсэн зөв харьцах талаар л их ярина.

Манай охид миний яриаг их сайн ойлгож, сонсдог. Ээждээ эрхэлнэ. Манай Мишээл хааяа ээжээрээ шоглоно. Том охинтойгоо хоолны сэдвээр ярих дуртай. Мишээлтэй харилцаа, хандлагын талаар, Үжинтэй сурлага, боловсролын талаар ярилцдаг. Нас насанд нь тохируулаад л ярилцах сэдэв өөрчлөгддөг.

-Ер нь охидоо ямар кинонд тоглоосой гэж хүсэж байна?

-Мэргэжлийг нь ойлгохыг хүсдэг болохоор тийм кинонд тоглоосой гэж боддоггүй. Хүний нүдэнд харахад шиг амархан мэт харагддаг боловч хэцүү, хүнд мэргэжил. Өдөр шөнөгүй зураг авалтаар явна. Тэр үед нь чадах зүйлээрээ дэм тус болоод л явахыг хичээдэг. Монголд кино зураг авалт цаг наргүй, олон өдөр шаарддаг. Ядраад ирэхэд нь хоолыг нь хийчихсэн, үр хүүхдийг нь хараад сайн ээж, сайн эмээгийнхээ үүргийг биелүүлээд, туслахыг боддог. Миний мэргэжил багш. Орост багшийн дээд сургууль төгссөн. Жүжигчний мэргэжлийн хүнд, хэцүүг дэргэдээс нь хардаг болохоор хүйтэн голд орох ч юм уу, жаахан ажиллагаатай хүнд дүрд тоглохоор эмзэглэх гээд байдаг юм. Охидоо хайрлаад байдаг юм аа. Гэхдээ дүрээ маш сайн гаргадаг болохоор асуудалгүй. Нэгэнт л энэ мэргэжлийг сонгосон учраас ажлаа сайн хийж, дүрээ тод бүтээж чадаж байхад л болно.

 

Д.ОТГОНТУЯА

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.

---

-Энэ удаагийн парламентын бүрэн эрхийн хугацааны отгон чуулган хэдхэн хоногийн дараа эхэлнэ. Ер нь парламентын отгон чуулганы гол онцлог юу вэ?

-Миний хувьд 2016 оноос парламентад сууж байгаа. Өмнөх парламентын отгон чуулганаар бол Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлтийг эцэслэн батлаад, дагалдах хуулиуд болон цар тахлын зохицуулалтуудыг хийгээд л сонгуульд орж байсан. Харин одоо бол Хууль зүйн байнгын хорооны дарга хийж байгаа учраас тодорхой хуулиуд дээр ажиллаж байна. Өнгөрсөн намрын чуулганаас үлдсэн асуудлууд маань үргэлжлэн хэлэлцэгдээд явах учиртай. Гэр бүлийн тухай, Шүүх байгуулах тухай зэрэг гол хуулиуд бий. Мөн Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай, Газрын тухай хууль байгаа. Дээрээс нь Хөрөнгө оруулалтын тухай хуультай холбогдуулан газартай холбоотой асуудал тогтоол юм уу, хуулийн төсөл болон орж ирэх байх. Учир нь D-parliament-д энэ асуудлаар 100 мянган иргэн санал өгчихсөн. Тийм болохоор УИХ-аар уг асуудал хэлэлцэгдэж таарна. Энэ парламентын отгон чуулганы нэг гол онцлог бол 76 гишүүнтэй парламентын үе дуусч байгаа явдал. Цаашдаа 126 гишүүнтэй болоод явна. Тэгэхээр үүнтэй холбоотойгоор УИХ-ын дэгийн тухай хуульд өөрчлөлт орж, байнгын хороодын хуралдааны дэгтэй холбоотой эрх зүйн өөрчлөлтүүд орж ирж таарна. Үүнийг нь хийж өгөөд явахгүй бол болохгүй.

-Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн заалтыг өөрчилснөөр газрыг эзэмшүүлэх ч үгүй, ашиглуулах ч үгүй болчих гээд байгаа юм шиг ойлголт яваад байна. Гэтэл энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хааж боосон үйлдэл болохгүй юу?

-Ажлын хэсэгт нь манай байнгын хороог оруулсан. Тэгэхээр миний хувьд гарч байгаа хуулиуд Үндсэн хуульдаа л нийцэж байх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Өөрөөр хэлбэл, хууль эрх зүйн үүднээс энэ хуулийн тогтолцоо жигд, харилцан уялдаатай явагдах дээр л анхаарч ажиллана. Ер нь газрын харилцаа гэдэг Үндсэн хуультайгаа шууд уялдаж явах ёстой. Өнөөдөр бол 2013 онд батлагдсан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиар Үндсэн хуулиас давсан эрх олгогдчихсон явж байгаа. Үүнийг Үндсэн хуульдаа нийцүүлэхгүй бол болохгүй. Яагаад гэхээр өнөөгийн мөрдөгдөж байгаа энэ хууль гадны хөрөнгө оруулагч нарт тус болох биш, харин ч төөрөгдүүлээд хор болж байгаа байхгүй юу. Тухайн хуулийг нь хараад би ийм эрхтэй юм байна гэж тэд боддог. Гэтэл Үндсэн хуулиасаа давсан эрх олгочихсон заалт учраас хэрэгжих боломжгүй. Тэгэхээр гадны хөрөнгө оруулагч нартаа шударга хандах хэрэгтэй. Тэгэхгүй болохоор маргаан гарахад Үндсэн хуулиа л барьдаг. Иймд тэдний тооцоолж байсан эрх эхнээсээ байгаагүй болж таардаг.

-Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг та саяхан өргөн барьсан. Уг нь ажлын хэсэг нь аль 2021 онд байгуулагдсан. Гэтэл яагаад ингэж удаж байж хуулийн төслөө оруулж ирж байгаа юм бэ?

-Үндсэн хуулийн Цэцийн асуудал өөрөө тийм амар, нэг далайлтаар шийддэг асуудал биш. Миний хувьд өнгөрсөн 12 дугаар сард Хууль зүйн байнгын хорооны дарга болсон болохоор өмнөх зүйлийг нь сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ өдий хүртэл удаашрах шалтгаан байсан байлгүй дээ. Би сайн мэдэхгүй байна. Нөгөө талаас ийм суурь хуулиудыг хөндөхүйц нийгмийн зохицуулалттай холбогдсон хуулиуд бол хэлэлцэгдэхэд амаргүй явдал бий. Дээрээс нь 126 гишүүнтэй болчихвол бүр л удааширна. Би чинь 126 гишүүнтэй болоод хэрэггүй гэсэн байр суурьтай байсан. Миний байр суурь буруу байсан байгаасай гэж боддог. Хэрвээ зөв байвал би харамсана, баярлахгүй. Одоо 76 гишүүнтэй байхад ингэж удаж байгаа юм чинь 126 болж нэмэгдэхээр маш олон хууль илүү л удааширна гэж бодож байгаа. Удах тухай ярьсных би Төрийн өмчит аж ахуйг нэгийг ч нэмж байгуулахгүй тухай тогтоолын төсөл өргөн барьсан. Даанч өдий хүртэл батлагдахгүй байна. Уг нь нийгмийн суурь хандлагыг би өөрчлөх гээд байгаа юм. Тархинд суучихсан большевик сэтгэлгээг өөрчлөх хэрэгтэй. Одоо чинь ийм большевик хүмүүс зөндөө байгаад байна. Төрийн өмч дээр маш их хулгай гарч байна. Төрийн өмчтэй байх нь маш их эрсдэлтэй юм байна гэдгийг үүнээс өөрөөр яаж илүү нотлох юм бэ. Одоо байгаа төрийн өмчит аж ахуйн нэгжийг алга болгох гээгүй. Харин дахиж шинээр байгуулахгүй тухай л ярьж байгаа. Үүнээс цаашаа хувийн салбараа дэмжээд яв гэдэг л юм яриад байгаа юм. Энэ тогтоолын төслийг анх санаачилсан нь нүүрсний хулгай илрэхээс 11 сарын өмнөх явдал. Төрийн өмчит аж ахуйн нэгж дээр хамгийн том хулгай гарна гэдгийг тэгэхэд хэлж л байсан. Бидний байгуулж байгаа нийгэмд чинь уг нь хувийн салбар давамгайлах ёстой. Гэтэл ДНБ-д төрийн өмчит аж ахуйн нэгж болон төсвийн эзлэх хувь хэмжээ чинь хамгийн багадаа 60 хувь байгаад байна. Харамсалтай нь Их хурал дээр надаас хувийн өмч давамгайлсан байх ёстой гэсэн хууль тогтоомж, бичиг баримт хаана байгаа юм гэж асуусан гишүүн хүртэл байна. Өдийг хүртэл хувийн салбар давамгайлсан улс орон болно гэсэн Үндсэн хуультай явж байгаагаа ойлгоогүй хүн УИХ-д сууж байна шүү дээ. Хөх, ягаан тасалбарт хувьчлалыг 1990-ээд оны туршид яах гэж хийсэн гэж боддог юм бэ. Үүнийг өөрчлөх гэсэн боловч одоог хүртэл шийдэгдээгүй л байна. Асуудлыг гацаагаад л байна. Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд ийм нөлөөтэй болтлоо томорсон байхгүй юу. Барьж, зогсоож чадаж байна.

-Нийслэлийн газрын асуудал, ногоон автобус, эмийн чанар гээд олон сонсгол хийх тухай ярьж байна. Эдгээр сонсголуудыг бүрэн эрхийн хугацаандаа амжиж хийж чадах уу?

-Асуудлууд маш их хуримтлагдаж байна. Яригдаж байгаанууд нь бодитоор амжихгүй байх. Гэхдээ сонсголууд явж магадгүй. Миний хувьд утааны талаар сонсгол явуулъя гэсэн санаачилга гаргаад нэлээд шахсан. Харин сая нүүрсний сонсголтой хамтатгаад явчихлаа. Гэтэл утаагаа арилгаагүй байж өөрсдийгөө шагнасан зэргээс эхлээд олон асуудал яригдсан. Тиймээс миний хувьд сонсголууд явах ёстой гэж бодож байна. Яагаад гэхээр нийгэм, ард түмэн мэдэх эрхтэй. Зарим нөхөд нь яаж дураараа тонгочиж байгааг олон нийт мэдэх хэрэгтэй.

-Сонсгол хийхийн ач холбогдол нь юунд байдаг юм бэ. Бидний өмнө хийсэн сонсголууд үр дүнгээ өгсөн үү?

-Хүссэн хэмжээнд үр дүнгээ өгөөгүй байж болно. Энэ чинь шинэ зүйл шүү дээ. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулаад УИХ-ын хянан шалгах эрхийг илүү бодитой болгож нэмэгдүүлсэн. Үүний дагуу л анхны сонсголууд явагдаж байгаа. Мэдээж наана, цаана гэж бодох асуудлууд бий. Гэхдээ нэг чухал зүйл байна. Сонсголуудаар гарч ирж байгаа маш олон асуудлыг нүд аниад өнгөрөх боломжгүй болсон. Зарим нөлөөтэй нөхдүүд өөрийн асуудлаа авч үлдэхээр оролдож байж мэднэ. Өнөөдөр нөлөөлж чадаж байж болох ч маргааш чадахгүй. Учир нь энэ бүхэн чинь нэгэнт УИХ дээр сонсогдоод, нотлох баримтын хүрээнд яригдчихсан. Нотлох баримт гэдэг чинь шүүх дээр баримталдаг хамгийн гол зүйл шүү дээ. Үүнийг шалгахгүй байна гэдэг том асуудал. Өнөөдөр та ч надаас асууж байна. Тэгэхээр энэ асуулга хэзээ ч зогсохгүй. Хамгийн гол үр дүн бол олон нийт мэдээд авчихсан. Энэ мэдлэг, мэдээлэл хаашаа ч алга болохгүй. Тэр утгаараа үр дүнгээ шууд өгч байгаа. Олон нийтэд шууд хүрч байгаагаараа ямар ч шүүх хурлаас илүү. Тийм болохоор хүмүүсийг аливаа үйлдэл хийхээсээ өмнө хоёр дахин боддог болох шаардлагыг бий болгож байгаа юм. Гэхдээ бас асуудал байна. Хууль, хяналтын байгууллагуудын ажил эхлэхээс өмнө энэ сонсголууд хийгдэж байх ёстой юм шиг санагдсан. Тэгэхгүй бол хууль, хяналтынхан ажлаа эхлүүлчихсэн байхад төрийн ямар ч байгууллага хөндлөнгөөс шууд болон шууд бусаар орох ёсгүй. Зарим нөлөөтэй нөхөд сонсгол дээр ирж попроод бултаж мэдэх гарц бий болчихоод байж мэднэ.

-Сонсгол нэг талаараа улс төрийн зэвсэг болох магадлалтай. Өрсөлдөгчөө харлуулах, намнах арга хэрэгсэл болох вий гэсэн болгоомжлол байна?

-Хэдүүлээ нэг зүйлийг маш сайн ойлгох хэрэгтэй. Сонсгол бол улс төрийн л институци. Яагаад гэвэл УИХ чинь улс төрийн байгууллага шүү дээ. Үүн дээр аливаа нэгэн улс төрийн нөлөөгүй хийгдэнэ гэж горьдоод хэрэггүй. Хийж байгаа хүмүүст нь чин сэтгэл байж болно. Гэхдээ дандаа тэгж хийх үү, үгүй юү. Үүнийг хэзээ ч мартаж болохгүй. Харин улс төрийн аргаар хэргээ шалгуулахыг зогсоогоод байгаа дэгээг нь улс төрийн аргаар гаргах тухай л асуудал. Тэгээд дараа нь тэр хууль хяналтын байгууллага нь шалгаад эхлэх хэрэгтэй.

-Шүгэл үлээгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг энэ чуулганаар хэлэлцэн батлах боломж бий юү?

-Өнөөдөр Монгол Улсын хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулиар бүгд шүгэл үлээж болж байгаа шүү дээ. Энэ том хэргүүд чинь бүгд л шүгэл үлээж гарч ирж байгаа. Харин энэ хууль дээр сайжруулах, засах зүйлүүд байна. Хүн чин сэтгэлээсээ шүгэл үлээж, нийгмээ засах гээд явах нэг асуудал. Үүнийг харин ашиг орлогын эх үүсвэр болгох гэж байгаа бол хаашаа ч эргэж магадгүй. Хууль нь зөв ч зарим заалтыг нь сайжруулахгүй бол ийм эрсдэл явж байгаа юм.

-Өндөр мөнгөн дүнтэй авлигын хэргийг илчилсэн бол тодорхой хувиар урамшуулах тухай заалтыг хэлээд байна уу?

-Үүнийг сайжруулж өгөхгүй бол үнэн, худлаа нь мэдэгдэхгүй маш их тоонууд яригдана. Энэ зарчмыг нь бид эхнээсээ шударга болгож өгөх ёстой. Жишээлбэл, өнөөдөр улстөрчид өөрсдөө мөнгө төлж, “Шүгэл үлээлгэж” байгаа тохиолдол бишгүй. Цаашид төсвийн мөнгөөр бие биенээ гүтгэх нь байна шүү дээ. Үүнийг мартаж болохгүй л гэсэн байр суурьтай байгаа. Түүнээс биш зарчмын хувьд Шүгэл үлээгчийн хуулийг анхнаас нь дэмжиж ирсэн. Хүний үгээ хэлэх эрх чөлөөг хамгаалж байгаа хүмүүс тэртэй тэргүй Хүний эрхийг хамгаалагчийн тухай хуулиар хамгаалагдаж байгаа. Шүгэл үлээсэн бүх хүмүүс хамгаалагдана. Би өөрөө энэ хуулийг санаачилж оруулж ирсэн хүний хувьд Шүгэл үлээгчийн тухай хуулийн цаад санаа, агуулгыг эхнээс нь дуустал дэмжиж байгаа. Харин оруулж ирсэн төсөл дээр нь сайжруулах шаардлагатай зүйлүүд байна.

-Гишүүд зудтай холбоотойгоор малчдад өвс, тэжээлийн хандив, тусламж аваачиж өгч байгаа нь Сонгуулийн тухай хууль зөрчиж байгаа хэлбэр мөн үү. Дараа нь нэр дэвшихээр бүртгэхгүй байх нөхцөл болох уу?

-Өөрийн чинь ярьж байгаагаар УИХ-ын гишүүд тойрогтоо ажиллаж болохгүй болчихож байгаа биз. Яагаад гэхээр сурталчилгаа гэж үзэх гээд байна. Ингэвэл УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх 3.6 жилээр баталгаажих гээд байна. Гэтэл ард түмэн дөрвөн жилээр сонгосон. Дараагийн УИХ-ын гишүүн тангаргаа өргөтөл тэр хүний бүрэн эрх Үндсэн хуулиараа байж байгаа.

-Тэгэхээр сонгуульд тэгш гараанаас оролцох байдал алдагдаад одоо УИХ, Засгийн газрын гишүүд нь илүү давуу байдалтай байна гэсэн шүүмжлэл яваад байна л даа?

-Энэ чинь 30 жил байсан зүйл. Ард түмэн зургаахан сарын ажилд хууртдаггүй юм. Тэр бүү хэл дөрвөн жилийн хугацаанд ажлаа худлаа хийсэн бол хууртахгүй. Сонгогчид аль хэдийнэ дүнгээ тавьчихсан байдаг. Сүүлд нь мянга хичээж ажиллаад, мөнгө төгрөг тараагаад ямар ч нэмэргүй. Улам л хүмүүсийн дургүйг хүргэнэ. Тэгэхээр миний барьдаг зарчим бол шударга л байх ёстой. Та угаасаа хийж байсан бол хэн ч гайхахгүй. Хийдэггүй байж гэнэтхэн үзэгдээд эхэлбэл асуудалтай.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Монголд энэ өвөл айхавтар зуд боллоо. Хаврын сар гарсан ч зуд үргэлжилж байна. Бүгд л анзаарч, халаглаж байна. Нийгмийн хандлага янз бүр. Төр засаг, эрх баригчдын зүгээс онцгой анхаарч, халамжилсан байдалтай. Зарим өдөр ч төр засгийн ордон дотор хамгаалалтын хэдэн ажилтнаас өөр хүн байхгүй юм шиг харагдах. Хаачив гэхээр “Зуданд явсаан” л гэх. Зарим сайд, дарга нарыг хараад “Энэ нөхөр зудан дотор юу хийж яваа юм бол, муу эр дайнд хөөрнө гэгчээр” гэж зүйрлэмээр. Ер нь бол эрх баригчид, Засгийн газрын гишүүд, УИХ-ын гишүүд, яам тамгын газрынхан, ерөөсөө бүгдээрээ төрийн ажлыг хаяад, хатуухан хэлэхэд эх орноо хаяад зуд руу алга болжээ.

Харах нь ээ, оросын том том ямбий ногоон машинуудыг маниулдаж асаасан, кабин дотор нь чихцэлдэж суусан гишүүд дарга нар тэвшин дээр нь хэдэн боодол өвс аччихсан явцгааж байх. Тэгж очоод өгч байгаа юм нь нэг малчин өрхөд гурван боодол өвс, нэг шуудай тэжээл. Түүгээр хэдэн зуун малаа онд оруулж чадах уу. Ядаж 100 боодол өвс аваачаад хотонд нь буулгаж байгаа бол ойлгохсон. Иймхэн ажлын төлөө энэ олон гишүүн, сайд дарга нар Намынхаа баярыг, Ураны гэрээг мартан малчид минь, малчид минь гэцгээж байна. Монгол Улсын Засгийн газар нөөц хөрөнгө, эрсдлийн сангийн мөнгөө малчдад өгөөд дуусах нь шиг байна. Малчдын зээлийг тэглэхээр яриад, хугацааг нь сонгуулийн сурталчилгаа эхлэх өдрийг тооцон сунгалаа. Малчны зээлийг нэг жилээр сунгаж, хүүг төрөөс хариуцна гэж байгаа ч, дундын хувилбар нь бол сонгуулийн явцыг харж байгаад зургадугаар сарын дундуур дахин хуралдаад “Малчид минь сүйрлээ, аваръя” гэсэн уриатайгаар санал авахын урьд өдөр тэглэж мэдэх нь. Ийм л юм руу явж байна. Эрчим хүчний сайд нь хүртэл Амгалангийн станц дэлбэрч, хот цахилгаангүй болох аюул нүүрлээд байхад “Малчдын төлөө” гээд манаргаж яваа нь хийрхэл биш үү. Ингэтлээ малчид руу шуурч, хамаг байдгаа зарцуулж болж байгаа юм уу… Монголд малчдаас өөр асуудал байхгүй юм уу, маш олон чухал асуудал шил шилээ даран хүндэрч байна шүү дээ. Ер нь Цар тахлын онцгой хүнд үед ч нийгмийн цөм масс, гол хөдөлгөх хүч болсон эмч, эмнэлгийн ажилтнууд, багш нараа ингэж анхаарч байсан уу. Үгүй шүү дээ.  Сүүлдээ зуд бизнес болох зам руугаа явчихлаа. Зудын хүнд нөхцөлд байгаа сум оронд машин өгч эхэллээ гэсэн нь хэн нэгэн том даргын далд бизнес харагдах жишээтэй. Том дарга нарын хамаарал бүхий компаниудын доллар гадагш урсгадаг бизнесийг дэмжсэн үйл хэрэг болов. Малчдын өргөн хэрэглээний бараа,

тэднийг эм бэлдмэлээр хангах, бензин шатахууны нөөцөөр хангах… гэхчлэн малчид руу урсгаж эхэлсэн хөрөнгө мөнгө бүхэн томчуудын хамаарал бүхий компаниудын бизнесийн дэмжлэг болж хувирлаа.

Үнэн хэрэг дээрээ малчин түмэнд үндсэн хоёрхон зүйл л нэн шаардлагатай байгаа. Энэ хоёроос бусдыг нь бид өөрсдөө болгоно, даван туулна гэцгээж байна. Нэгдүгээрт, өвс тэжээл зээлээр өгөөч гэж. Хоёдугаарт, хүн бүл дутаж байна л гэж байгаа. Гэхдээ эдгээр хоёр асуудлыг өөрсдийнх чинь, гэр бүл, ах дүүс дотроо шийдэх асуудал гээд хаяхад хэн нь ч бухимдаад байхааргүй юм. Гэтэл малчдын бэрхшээлийг сонгуулийн бүтэц болгосон улстөрчид зудан дээр зуд нэмэн бөөн бөөнөөрөө очицгоож байгаа нь улс орны нөхцөл байдлыг улам хүндрүүлж байна.

Бодит амьдрал дээр “Бидний зээлийг хөнгөлөөд, тэглээд өгөөч” гэсэн малчин байхгүй шүү. Тэд басчиг үндсэн ухамсартай. Монгол зангаараа “Хүнээс авсан бол заавал буцааж өгөх ёстой” гэсэн өвгөдийн философитой хүмүүс. Бодит үнэн ийм байтал улс орныг, нийслэлийг тэр чигээр нь хаячихсан баахан сайд, дарга, гишүүд нар цасан дундуур том том жиптэй, олон бараа бологч дагуулчихсан “Малчин түмэн минь сөнөх нь” хэмээн сүржигнэн давхилдаж байгаа нь үнэндээ сонгууль юм. Сонгуулийн сурталчилгаандаа орсон хэрэг юм. Энэ байдлаараа бол Их хурлын сонгуулиар зөвхөн малчид л оролцох, санал өгөх эрхтэй, бусад нь сонгуульд оролцохгүй юм шиг байна. Зудын томилолтоосоо одоо хүртэл буугаагүй, зуд гэсэн үг аманд нь уяатай, зудыг нийгэмд сэдэв хэвээр байлгаад байгаа нь сонгуулийн сурталчилгаагаа дуусгах дургүй байгаагийн тод илрэл. Энэ бол эрх баригчдын хэрээс хэтэрсэн үйлдэл, улс орны хувь заяаг өөрсдөдөө ашигтайгаар эргүүлж буй улс төрийн технологи юм.

Б.

 

МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхимийн багш доктор, дэд профессор Д.Бумдарьтай ярилцлаа.

---

-Сошиал сүлжээ цензургүй, үнэн худал нь мэдэгдэхгүй янз бүрийн мэдээллээр дүүрэх болсон. Удахгүй улс төрийн том сонгууль болно. Нэр дэвшигчдийн талаарх бодитой мэдээллийг сонгогчдод хүргэх үр дүнтэй суваг, арга юу байдаг вэ?

-Орчин үеийн нийгмийн амьдрал, ялангуяа улс төр үйл ажиллагаа, сонгуулийн кампанит ажилд дэлхий нийтээр ашиглах нэгэн шинэ харилцааны суваг нутагшиж байгаа нь цахим хэрэгсэл, сошиал сүлжээ. Манай улсын хувьд 2012 оны сонгуулийн үеэс эхлэн цахим орчныг ашиглаж эхэлсэн байдаг.

Харамсалтай нь бидний хувьд сошиалын зөв хэрэглээ, дадал, аюулгүй хэрэглээний асуудал нухацтай хандах хэмжээнд хүрсэн гэж хувьдаа үздэг.

2024 оны сонгуулийн хувьд цахим сонгууль, AI, өгөгдөлд суурилсан сонгуулийн кампани өрнөх төлөв харагдаж байгаа. Учир нь фэйсбүүкийн хэрэглэгч манай улсын хувьд өндөр үзүүлэлттэй байдаг. Тиймээс нэр дэвшигчийг таниулах, сурталчлах сувгийн хамгийн чухал нь байна. Гэхдээ сошиал сүлжээгээр нэр дэвшигчийн талаарх бодитой мэдээллийг хүлээн авах байдал харилцан адилгүй байх болно.

Ер нь нэр дэвшигчийг тодруулах тал дээр гадны улс орнуудын намууд сонгогчийн далд ухамсар дахь хүсэмжит, хүлээн зөвшөөрөхүйц, төлөөлөхүйц бие улстөрчийн дүр төрхийн судалгааг түгээмэл хийдэг. Судалгааны үр дүнд суурилан нэр дэвшиж буй улстөрчийн хувьд өөрийгөө “зөв” таниулах, сурталчлах ойлгуулахад хүндрэл багатай юм. Нөгөө талаар маш сайн сонгуулийн кампанит ажлын мэргэжилтэнтэй бол сонгогчдын хүсэмжит улстөрч байх боломжтой. Улс төрийн шинжлэх ухаанд сонгуулийн кампанит ажлын технологи тэргүүлэх чиглэлд хөгжиж байгаа. Тиймээс улс төрийн коммуникацийг ашиглахад улс төрийн маркетинг, улс төрийн сэтгэл судлал, улс төрийн социологи, хэвлэл мэдээлэл, их өгөгдөлд суурилах зэрэг олон салбар дундын шинжтэйгээр хөгжиж байна.

Үр дүн нь нэр дэвшигчийг маш “гоё сайхнаар” бүтээж чадах юм. Иймд нэр дэвшигчийг танихын тулд намын бодлого, намаас нэр дэвшүүлж байгаа журам, дотоод ардчиллыг сайн харах хэрэгтэй. Тухайн намын алсын хараа, урт хугацаанд оршин тогтнох, төлөвших зэрэг нь ямар нэр дэвшигч, улстөрчийг бэлдэж бойжуулж байгаагаас шууд хамаарах тул хамгийн чухал суваг нь нам хэнийг санал болгож байгааг анхаарах ёстой. Мэдээж мэдээллийг нягтлах дадал сурах аваас ямар ч сувгаар орж ирсэн мэдээлэлд цензуртэй хандаж сурна. Сонгуулийн кампани нь хүний сэтгэл зүй дээр маш сайн туршсан технологи ашигладаг тул аливаа төрлийн мэдээллийн үнэнийг эрэлхийлж сурах ёстой болов уу.

-Нэр дэвшигчдийн нүдийг нээхийн тулд намууд нэр дэвшигчдийн мэтгэлцээнийг олноор хийвэл хэр үр дүн гарах бол?

-Улс төрийн сонгуульд мэтгэлцээнийг ашиглах байдал түгээмэл болсон. Тодорхой түвшинд тухайн хүний үнэн дүр төрх, улс төрийн хүсэл эрмэлзэл, бие хүний талаар таних боломжийг улс төрийн мэтгэлцээн олгодгийг 60-аад онд Америкийн ерөнхийлөгчийн сонгууль нотлоод үзүүлчихсэн. Тиймээс намуудын хувьд манлайлал үзүүлэх, мөрийн хөтөлбөрөө таниулах, хүсэмжит улстөрч, нэр дэвшигчийг дэвшүүлж байгаагаа таниулах боломж бол мэтгэлцээн юм.

-Сонгогчдын улс төрийн боловсрол маш чухал. Ер нь сонгогчдын улс төрийн боловсролыг дээшлүүлэх үр дүнтэй арга юу вэ?

-Сонгогчийн боловсролыг тасралтгүй дээшлүүлэх, үргэлжлүүлэх ёстой. Ардчилсан засаглалтай улсын хувьд улс төрийн нам, иргэний нийгмийн байгууллагууд, төрийн бодлогоор сонгогчдын боловсролыг тогтмол дээшлүүлж байх ёстой. Хамгийн үр дүнтэй байх нь таны амьдралд хамааралтай бүх шийдвэрийг сонгогдсон улстөрчид, улс төрийн намын мөрийн хөтөлбөр шийдэж байна гэдгийг ойлгуулах асуудал юм. Тиймээс аль болох ерөнхий боловсролын сургуульд байхаас эхлэх нь зүйтэй болов уу.

-Намуудын мөрийн хөтөлбөр ерөнхийдөө худал амлалт байдаг гэсэн дүгнэлт нийгэмд түгээмэл болчихлоо. Татвар нэмэхгүй гэсэн амлалтыг мөрийн хөтөлбөртөө тусгачихаад татвар нэмчихэж байна л даа. Бас халамжийг багасгаж хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлого төдийлөн хэрэгжиж чадахгүй байна. Өнөөдөр сонгогчид сонголтоо хийхээсээ өмнө юуг чухалчлах ёстой вэ гэсэн эргэлзээнд орчихоод байх шиг?

-Худал амлалт гэдэг нь гурван сонгуулийн өмнөх зүйл байж магадгүй. Үндэсний Аудитын газарт намууд сонгуульд дэвшүүлж байгаа мөрийн хөтөлбөрөө шалгуулдаг болчихсон. Тодруулбал, мөрийн хөтөлбөр нь манай улсын урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлого, төсвийн хуульд нийцэхүйц байхыг нягтлан үзэж дүгнэлт гаргадаг болсон. Хэрвээ мөрийн хөтөлбөр нь хэрэгжихүйц бус амлалт дэвшүүлсэн, төсвийн төлөвлөлт давсан байх аваас сонгуульд оролцох эрх нээгдэхгүй байхаар хуульчилсан байдаг. Сонгогч хамгийн түрүүнд намын институцичлал, мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжих боломж, арга замаа хэрхэн тайлбарлаж байгааг харах нь чухал.

-Улстөрчид сонгогчдод мөнгө амлах, тараахын гор нь улс оронд яаж нөлөөлж байгаа талаар та ярихгүй юу?

-Санал худалдан авалт бол төр улсын хөгжлийг сааруулах, шударга ёс, эрх зүйт төрийг төлөвшүүлэх хугацаа маань алсрах болно. Нийтийн эрх ашгийг ноцтой зөрчиж буй үйлдэл. Манай улсын хувьд бэлэн мөнгөөр санал худалдан авалт, хууль зөрчсөн байдал тун цөөхөн тогтоогдсон байдаг. Гэтэл нийгэмд санал худалдан авалтын талаарх төсөөлөл, яриа их байдаг. Энэ бүхэн улс төрийн санхүүжилтийн орчин тунгалаг болоогүй байгааг илэрхийлж байгаа хэрэг. Нөгөө талаас улс төрийн тогтолцоо, нийгмийн ядууралтай шууд хамааралтай. Манай улс төрийн тогтолцоо мөнгөтэй хүмүүст боломж өгдөг. Тиймээс санхүүгийн хувьд илүү боломжтой нь сонгогдох, далд хэлбэрийн сонгуулийн санал худалдан авалтыг хийх чадвартай хэсэг “бизнес-улстөрч” болох нь элбэг байгаа нь бодит үнэн.

Иргэдийн улс төрийн боловсрол дээшилж, орлогын түвшин нэмэгдэж байж сонгуулийн далд хэлбэрийн санал худалдан авалт ямар ч байсан багасна. Гэхдээ хөгжингүй улс орнуудын хувьд улс төр-мөнгө хоёрыг салгах тал дээр байнга анхаарч, эрх зүйн зохицуулалтаа сайжруулж байдаг. Учир нь улс төр дэх мөнгөний урсгалыг хаахад шинээр дахин урсгал гарч байдаг голын урсгал шиг гэдгийг нийгэм мэддэг байх хэрэгтэй.

Р.Жаргал

 

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар “Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиар Үндсэн хуулиас давсан эрх олгогдчихсон явж байгаа” гэснийг  II нүүрнээс уншаарай.

АН-ын тэргүүн дэд дарга С.Баярцогт “Халамж авагчдыг
ажил хийж байгаатайгаа адилхан түвшинд амьдардаг болгочихсон нь энэ төрийн том алдаа” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол ”Нэрт нийтлэлч Баабар “Киевийн төлөөх тулаан II” хэмээн өгүүллээ.

Л.Оюун-Эрдэнэ намаржин аймгуудаар,  хаваржин хотоор…

“Оюу толгой” компани: “Бид ажилтнуудтайгаа хөдөлмөрийн гэрээгээр тохирсон үндсэн цалинг огт өөрчлөөгүй, мөн бусад нэмэгдэл, олговор хөнгөлөлтүүдийн хувь хэмжээ ч хэвээр байгаа”гэв.

 

---

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Энэ жил сонгуулийн жил. Сонгууль дөхөж байгаагийн гол баталгаа бол улс төрийн намууд, эрх баригчид сонгогч олон, ард түмэндээ диваажин амлаж эхэлдэг. “Иргэдээ ядуурлаас аварч, эдийн засгаа хямралаас гаргана. Ингэснээр хүн бүхэн жаргалтай амьдарна” гээд УИХ-ын ээлжит сонгууль бүхний өмнө уриа лоозон дэвшүүлж, мөрийн хөтөлбөрөө боловсруулж, итгэл үнэмшилтэйгээр ярьдаг. Сүүлийн 30 гаруй жил ард түмэн “диваажингийн үлгэр”-ийг сонссон. Улстөрчдийн, намуудын ярьсан, амласан, хэлсэн бүхэн нь худлаа байсан. Зүгээр л сонгуулийн шоу, ард түмнээ хууран мэхэлсэн тохуурхал байсныг нь өнөөгийн Монголын нийгэм бэлхэнээ гэрчлээд өгнө.

Яг одоо Монголд метро барих тухай яриа хөвөрч, дээр дооргүй шуугиан болж байна. Улаанбаатар хот удахгүй метротой болно. 17 км урт замтай, 14 зогсоолтой өдөрт 10-12 мянган хүн тээвэрлэнэ. Ердөө 1000 төгрөгөөр л явна гээд сүйд болцгоож байна. Газар сайгүй самбар байрлуулаад. Бараг л метротой болчихсон юм шиг сэтгэгдэл төрөхөөр.Гэвч энэхүү яриа, төсөл хөтөлбөр эрх баригчдын сонгуулийн өмнөх өнөө ээлжит үлгэр шиг санагдаад байна. Учир нь Монголын төрийг удирдаж байгаа Ардын намын нөхдүүд метроны төслийг сонгуулиас гурван сарын өмнө яаран сандран ярих биш, харин гурван жилийн өмнөөс ярьсан бол үнэмшилтэй санагдах байлаа.

Метро бол үнэхээр хэрэгтэй. Улаанбаатар хот баруунаас зүүн, зүүнээс баруун тийш Энхтайваны өргөн чөлөөгөө дагасан нарийн зурвас бүхий замын ганцхан хөдөлгөөнтэй. Уг голдирол чиглэлийн дагуу метро барина гэдэг хамгийн зөв шийдэл. Шар хөвийн дөрөлжөөс Налайх хүртэл 20 км газарт баруунаас зүүн, зүүнээс баруун чиглэлийн дагуу метро барья гэж манай сонин олон удаа бичсэн. Тэгвэл Амгалангаас Толгойт өртөө хүртэлх 17 км газарт Энхтайваны өргөн чөлөөг дагасан шугамыг барьж, баруун зүүн чиглэлийн метро барих тухай яригдлаа. Метротой болбол түгжрэлээс гадна газар доогуур дэлхийн хотууд шиг том хот босно.

Худалдааны том төвүүд, олон улсын стандарт бүхий молл дэлгүүрүүд, төрөл бүрийн хоолны газар, баар, ресторан гээд газар доогуур бүхэл бүтэн том ертөнц бий болно. Үйлчилгээний газар, баар савнаас гадна газар доорх ертөнц чинь цаг зэвүүн болсон өнөө цагт монголчууд бидний хоргодох байр болно. Ямар нэгэн аюул тулгарлаа гэхэд Улаанбаатарынхаа утааныхаа цаана л нуугдана гэж боддоггүй юм бол бидэнд өөр хоргодох газар алга. Финланд улс гэхэд 5.3 сая хүн амтай. Харин газар доороо 4.4 сая хүн багтах 54 мянган бункер хоргодох байртай гэдэг. Мөн бүх хурдны зам нь доороо тэсрэх бөмбөгтэй байдаг юм гэсэн. Хурдны замаар нь дайсны цэрэг ирлээ гэхэд ганцхан кноп дараад л шууд устгах боломжтой гэсэн үг.

Улс орон өөрсдийнхөө аюулгүй байдлыг ингэж хамгаалдаг байна.Түүнээс бид нар шиг хоорондоо хэрэлдээд, цахимаар элийрч балайрсан нэгнийхээ тухай ярихаас өөр хийх ажилгүй, нийтээрээ мунхарсан юм шиг ангайж суугаа ийм улс гэж хаана ч байхгүй. Аюул тулгарвал тэр ах маань хамгаална, өмөөрнө гээд ертөнцөд байхгүй юманд найдаад санаа амар сууна гэдэг дэндүү эмгэнэлтэй. Ер нь туурга тусгаар бол тусын дайсан гэгчээр ах дүү улс орон гэж энэ дэлхийд байдаггүй. Тиймээс аль нэгэн улсыг ах гэж дээр дооргүй элийрдгээ одоо болих хэрэгтэй. Улс орны аюулгүй байдал хоргодох байрнаас эхэлдэг болохыг дэлхийн том хотуудын жишиг бидэнд харуулсаар байна. Метро тун чухал, түүнээ дагасан газар доорх хот нь монголчууд бидний хоргодох байр болно гэдгийг толгойтой бүхэн сайн бодох хэрэгтэй. Сүүлийн найман жил засаглаж байгаа Ардын намынхан метрог өнөөдөр биш, ядахдаа өмнөх сонгуулийн дараа ярьсан бол гэж зэвүү хүрээд байх юм.

Улс оронд хамгийн хэрэгтэй энэ бүтээн байгуулалт ард түмнийг хуурах гэсэн ээлжит жүжиг нь байх вий гэхээс харамсал төрөөд байна.Гурван жилийн өмнө эрх баригчид дүүжин тээвэр гэж хий дэмий цовхчиж байхын оронд метрогоо ярьж, түүнээ хэрэгжүүлэхийн төлөө зүтгэж, жаахан сэтгэл гаргасан бол мөн ч их хэрэгтэй байх байлаа. Монголчууд бид улс орны амин чухал ажлаа аль болохоор ярихгүй, түүнийг тойроод байх шиг санагддаг. Үндсэндээ Монгол Улсын хөгжил дэвшилд хэрэгтэй, үүнийг хэрэгжүүлбэл улс орон хөгжин дэвшинэ гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой зүйлийг ярих болохоор ямар нэгэн зүйл саад болдог. Ямар нэгэн аргаар хориглож, хаачихаад байх шиг санагддаг. Тэгээд л хамгийн хэрэгтэй зүйлээ огтоос ярихгүй орхиод, тойроод байдаг.

2008 оноос Улаанбаатарын замын түгжрэлийн тухай яригдсан. Замын түгжрэлийг шийдэх цорын ганц арга нь метро болохыг дэлхийн хотуудын түүх хэлээд өгдөг. 2004 онд одоогоос 20 жилийн өмнө “Шар айраг”-ийн Г.Ганхүү “Улаанбаатар хот нэг сая иргэнээ хүлээн авлаа. Нэг сая хүн амтай дэлхийн метрополис хот боллоо. Метрополис хотод заавал метро байх ёстой” гэж бичиж байсан. Дараа нь НИТХ-ын төлөөлөгч байхдаа метро барих ажлыг мөн ярьж байсан. Гэтэл Ганхүүгээс өөр метро ярьсан, түүнийг хийхийн төлөө зүтгэсэн хотын удирдлага, эрх баригч байсангүй. Замын түгжрэлээ яаж шийдэх тухай, тэг зогсолт боллоо, цаашид яах тухай хий дэмий шүлсээ үсэргэж байснаас ганц гарц метрог хэн ч яриагүй нь гайхмаар. Монголд замын түгжрэл, утаа хоёр шиг толгойны өвчин болсон асуудал байхгүй.

Гэвч энэ хоёрыг шийдэх шиг амархан юм байхгүй. Метро тавиад л замын түгжрэл шийдэгдэнэ, ганц цахилгаан станц барьж бүх айлаа цахилгаанаар холбоод, тень тавиад л утаанаас салчихна. Гэвч эрх баригчид энэ хоёрыг хийхгүй,

метро тавихгүй, станц барихгүй, энэ тухай ерөөсөө ярьдаггүй нь гайхширал төрүүлмээр. Цаанаас нь ямар нэгэн хүн битгий ярь, битгий хий гэж удирдаад байх шиг санагддаг. Ардын нам найман жил засаглахдаа ганц ч үг ганхийгээгүй хэрнээ яг сонгууль дөхсөн энэ үед метро гэж дуугарлаа. Ээлжит молиго үмхүүлэлт, шилний цаанаас долоолгосон чихэр гэж бодохоор үнэхээр урамгүй байна. Гэхдээ улс орны амин чухал энэ асуудлыг сонгуулийн шоу мэтээр ойлгон хаа хаанаа ингээд орхичихож болохгүй.

Ер нь аливаа ажлыг зүгээр нэг яриад хий дэмий шүлс болгоод орхидгоо одоо больё. Хэлсэн ярьсан бүх зүйлдээ хариуцлагатай, хууль ёсны дагуу ханддаг болох хэрэгтэй. Г.Занданшатарын даргалж буй энэ удаагийн парламент ирэх сонгуулиар бий болсон дараагийн шинэ парламент бүрдтэл хүчин төгөлдөр ажиллана. Хотын дарга Х.Нямбаатар, Түгжрэлийн сайд Б.Дэлгэрсайхан нар нэн даруй метроны хууль өргөн барьж УИХ-ын чуулганд оруулах хэрэгтэй байна. Хаврын чуулганаар хэлэлцэх гол ажлын нэг нь метроны хууль байх хэрэгтэй. Дараагийн шинэ Засгийн газар уг хуулийг мөрдөн ажиллах боломжийг нь бүрдүүлж өгөх нь зөв. 2029 он гэхэд метро бүрэн ашиглалтад орно гэдгийг хатуу хуульчлаад, энэхүү бүтээн байгуулалтын ажлыг хийгээгүй Засгийн газар болон хариуцсан тухайн албан тушаалтанд “Улс орны хөгжилд зориудаар саад хийсэн” хэмээн үзэж хатуу хариуцлага хүлээлгэх ёстой.

Ингэж байж бидний ажил урагшилна. Урьдынх шигээ хий хоосон үлгэр яриад өнгөрдөг, хэн нэгэнд хариуцлага хүлээлгэдэггүй, бахь байдгаараа байвал бид улам уруудан доройтсоор байх болно. Улс орны хувь заяатай холбоотой бүх зүйлийг хууль ёсны дагуу шийддэг, хуульчилж өгдөг ийм л зарчим руу явах нь чухал. Тиймээс метроны төслийг сонгуулийн шоу болгох биш, УИХ-ын чуулганаар хуульчилж өгөх нь чухал.

Д.Батболд