Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Доктор Л.Жаргалсайхан: Уранаас айж цочирдох, сандрах ямар ч асуудал байхгүй DNN.mn

ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Л.Жаргалсайхантай “Ураны уусган баяжуулах технологийн эргэн тойронд” хэлэлцүүлгийн талаар ярилцлаа.


-Та бүхэн гурван жил хийсэн судалгааны үр дүнгээ танилцуулж хэлэлцүүлэг өрнүүллээ. Энэ судалгааг нийгмийн ямар шаардлага, хэрэгцээний дагуу хийсэн бэ?

-Одоогоос хэдэн жилийн өмнө Дорноговь аймгийн Улаанбадрах суманд уран олборлож, туршилт явуулах гэж байна гэх хэл ам ард иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагаас гарч байсан. Үүний улмаас Засгийн газар хоёр ч том ажлын хэсгийг гарган бүхий л яам, агентлагийн мэргэжлийн хүмүүс тус газарт очиж ажилласан юм.

Мэдээж дээж авч, шинжилгээ хийгээд, дүгнэлт зөвлөмжүүд гаргасан ч төрийн байгууллагынхан хийсэн учраас иргэд үл итгэх байдал үүссэн. Иймээс Засгийн газар бодит нөхцөл байдал ямар байгаа талаар хөндлөнгийн экспертийн судалгаа шинжилгээ хийлгүүлэх хүсэлтийг судлаачдад тавьсан.

Түүний дагуу ШУА-ийн ерөнхийлөгчийн 2021 оны тушаалаар ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэн, Газарзүй Геоэкологийн хүрээлэн, Ботаникийн цэцэрлэгт хүрээлэн, МУИС-ийн Цөмийн судалгааны төв, Монголын Геодоргеологичдын холбооны мэргэжилтнүүд нэгдэн баг бүрдүүлээд судалгаа хийсэн. Бид анх 2021 онд очиж судалгаа хийх үед туршилтын үйл ажиллагаа эхлэх гэж байсан. Олборлолт эхлээгүй, хүхрийн хүчил шахаагүй үед нь шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр хөрсний суурь нөхцөл, ус, ургамлаас шинжлэх ухааны арга зүйд тулгуурлан дээж аваад, тайлан дүгнэлтээ гарган, Засгийн газарт танилцуулсан.

-Засгийн газарт танилцуулсан дүгнэлтээсээ ярихгүй юу?

-Тус газрын ус гэхэд байгалиасаа янз бүрийн уран болон хүнд металл, анион, катионы агуулга өндөртэй буюу ундны усанд тохирох худаг байгаагүй. Газрын гүний уснууд нь ч тохиороогүй. Бид 50 км-ийн радиуст байгаа малчдын худгаас 18-ыг ундны усны шаардлагыг олон дахин үзүүлэлтээр давсан учир ахуйн хэрэглээнд хэрэглэж болохгүй гэх ангилалд оруулсан. Харин зарим нь стандартыг цөөхөн үзүүлэлтээр давсан учраас ийм худгийн усыг тодорхой хэмжээгээр цэвэршүүлээд ууж болно гэх дүгнэлтийг ч гаргасан байгаа. Мөн стандарттай харьцангуй ойролцоо устай байсан худгуудын усыг хэрэглэж болно.

-Тэгвэл хөрсний хувьд ямар дүгнэлт гаргасан бэ?

Хөрсний суурь нөхцөлийг тодорхойлоход ямар нэгэн хүнд металлын бохирдол байгаагүй. Байгалиасаа хүнцлийн агууламж өндөртэй байсан.Түүнээс хөрсний стандартыг давсан сөрөг нөлөө байгаагүй. Малын мах, сүүнд нь ч ямар нэгэн бохирдол илрээгүй. Мөн ургамалд нь уран, торин харьцаа, хүнд металлын агууламж ямар хэмжээнд буйг тодорхойлсноос нэгийг дурдъя. Баруун Баян булагийн газрын доорх усны илэрцэд ойролцоо байсан ургамал нь уран, торин агууламж өндөртэй байсан. Бид 2021 онд суурь нөхцөл байдлыг тодорхойлноосоо хойш 2023, 2024 онд шинжлэх ухаан технологийн төслөө хэрэгжүүлсэн юм. Үүнийхээ хүрээнд 2021 онд судалгаа хийсэн яг тэр цэгүүдээсээ дахин дээжээ аваад, тухайн үед ашигласан арга зүйгээрээ шинжилгээ хийгээд нийт гурван жилийн үр дүнг харьцуулаад явж байна. Үүнээс харахад хөрсөн дээр цөөхөн хэдэн хүнд металлын агууламж ихэссэн, эсвэл өмнө жил нь их байснаа буурсан тохиолдлууд гарсан. Энэ бол наад зах нь гэхэд цаг агаарын нөхцөл байдал муудсан гэх мэт зүйлээс хамаарсан асуудал. Жишээ нь, бид 2021 оны долдугаар сард очиход бороотой, өвс ургамал ургасан сайхан зун болж байсан. Дахин 2023, 2024 оны зун очиход бороо орохгүй, өвс ургамал ургаагүй байлаа. Бороо орохгүй, ургамал ургахгүй байхаар говьд ямар байдаг билээ. Иймэрхүү шалтгааны улмаас бага зэргийн өөрчлөлт гарсан нь энэ юм.

-Тэгвэл усны хувьд урантай холбоотой ямар өөрчлөлт гарсан бэ?

-Бид яг л нөгөө хийсэн худаг, газрын доорх усны үе давхарга бүртээ нарийн судалгаа хийхэд ураны хүдэр агуулж байгаа олборлолт хийсэн давхаргын усанд PH нь хүчиллэг болсон, ураны агууламж нэмэгдсэн, урантай хамт хүхрийн хүчилд уусдаг элементүүдийн агууламж ч ихэссэн өөрчлөлтүүд гарсан. Гэхдээ ураны хүдэр агуулснаас дээд, доод үе давхаргад өөрчлөлт гараагүй. Бид шаардлагатай хяналтуудыг хийгээд явж байгаа. 2025 онд дараагийнхаа судалгааны ажлыг хийгээд манай төсөл дуусна.

-Зарим хүн уранаас их айдаг. Гэтэл АНУ, БНХАУ гэх мэт дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд олборлолт хийгээд эдийн засагтаа нөлөөлөл үзүүлж байна. Цаашдаа бид уранаас айгаад яваад байх нь зөв үү?

-Би ингэж боддог юм. Зөвхөн эрсдэлийг л яриад байвал юуг ч бүтээн байгуулж, үйлдвэрлэж, улс орноо хөгжүүлж чадахгүй. Ямар ч зүйлийг хийхэд тодорхой хэмжээний эрсдэл дагалдаж байдаг. Мэдээж бид хөгжих хэрэгтэй. Бид бүгд сайхан амьдарч, илүү өндөр орлоготой, агаарын бохирдолгүй эрүүл орчинд амьдрахыг хүсдэг шүү дээ. Тиймээс бид үйлдвэрлэл я вуулах хэрэгтэй. Үйлдвэрлэл явуулахын тулд баялгаа ашиглах ёстой болно. Бидэнд уул уурхай, хөдөө аж ахуй гэсэн хоёр л баялаг бий. Нэгдүгээрт, бид үүнийгээ ашиглах нь зөв. Хоёрдугаарт, ямар ч үйл ажиллагаа эрсдэлтэй. Ер нь аливаа зүйл эрсдэлгүй, хор хөнөөлгүй байдаггүй. Харин тухайн эрсдэл, хор хөнөөлийг нь хамгийн доод түвшинд барих ёстой юм. Тэгэхээр технологийнхоо г оримыг сайн барьж, хяналтаа өндөр түвшинд тавьж ажиллах ёстой. Нэг жишээ татъя л даа. Хүн өдөрт 2.5 литр ус уух ёстой гэж байхад би 6 литр ус хэрэглэвэл миний бөөрний ажиллагаа алдагдаж, хавагнана. Хэчнээн ус хоргүй мөртлөө миний биед муу нөлөө үзүүлж байна. Үүнтэй адилхан ураныг технологийнх нь дагуу олборлоод, экспортлох юм бол манай улсын эдийн засагт ач холбогдолтой. Одоо мэдээлэл нээлттэй болсон цаг үе. Тиймээс бид шинжлэх ухааны мэдээллийг илүү сонирхдог, хэрэглэдэг, итгэдэг байх хэрэгтэй. Ямар нэгэн дам ярианд итгэхээсээ өмнө тухайн сэдвийнхээ хүрээнд мэргэжлийн хүний дүгнэлт, үр дүнтэй танилцсанаар айх ёстой юу, үгүй юу гэдэг тодорхой болно. Ер нь уранаас айж цочирдох, сандрах ямар ч асуудал байхгүй.

А.Даваадулам

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Ч.Ганхуяг: Татварын байцаагчид дураараа загнаж, “Дансыг чинь нээгээд өгье, тэдийг өгчих” гэдэг байдал газар авсан DNN.mn

“Монголын эдийн засгийн форум” НҮТББ-ын тэргүүн Ч.Ганхуягтай ярилцлаа.


-Монгол Улсад татвар бизнес эрхлэгчдийн хувьд дарамт болсон хэвээр байна. Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд ямар өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж та бодож байна вэ?

-Татварын улсын байцаагчдын хүнд суртал, дураараа загнадаг байдал хэтэрсэн. Аж ахуйн нэгж дээр очоод, үйл ажиллагааг нь зогсоогоод, дансыг нь хаадаг. Дараа нь “Дансыг чинь нээгээд өгье, тэдийг өгчих” гэдэг байдал газар авчихсан. Энийг нуух шаардлага байхгүй. Нөгөө талдаа зөрчлийн хэрэг үүсгэдэг, акт тавьдаг. Прокурор орж ирдэг. “Энийг жаахан хөнгөлчихье. Чи тэдийг өгчихөөрэй” гэдэг. Энэ бол байж болшгүй, эвлэрч болохгүй зүйл. Аж ахуйн нэгж дээр чинь 50 хувийн торгууль тавьчихъя, хувь хүн дээр чинь 10-ыг тавьчихъя гэнгүүт нөгөөх нь бүлтгэнэж байгаад, ажлаа явуулахын тулд хувь хүн дээрээ 10 хувиараа торгууль тавиулчихъя гээд, “гэмт этгээд” болоод байгаа юм. Энэ байдлыг өөрчлөхгүй бол бид нөгөө хөрөнгө оруулагч үндэстэн, крипто үндэстэн биш, гэмт хэрэгтнүүдийн үндэстэн болчих гээд байна.

Татвар авахдаа хуулиа дагамаар байгаа юм. Гэмгүй бизнес хийж байгаа хүмүүсийг гэмт хэрэгтэн, ялтан болтол нь Зөрчлийн хуулиар дууддаг, дансыг нь хаачихдаг. Дансаа хаалгасан хүн яаж цалингаа тавих юм бэ. Энэ шударга бус байдлыг цэгцлэх ёстой. Тухайлбал, татварын байцаагч нар дунд шатандаа нугалаа үүсгэхээ болих хэрэгтэй.

-Татварын албаныхан татварын байгууллага бүрэн цахимжсан, амьд харилцаа байхгүй учраас авлига, хээл хахууль байхгүй гэдэг?

-Цахимжуулах ёстой. Өнөөдөр дансууд хаагдсаар байна. Бизнес эрхэлж байгаа хүмүүсийн хувьд хамгийн хүнд асуудал бол дээр дурдсан, дурын байцаагч очоод, үйл ажиллагааг нь зогсоогоод, банкны дансыг нь хаачихдаг явдал. Бизнес эрхлэгч түрээсээ, цахилгааны төлбөрөө төлж чадахгүйд хүрдэг учраас байцаагчийг дагаж гүйгээд “Данс нээгээд өгөөч ээ. Би цалингаа тавих хэрэгтэй байна. Маргааш шинэ жил, цагаан сар болох гэж байна” гээд гуйдаг. Энэ асуудлыг тодорхой хувиар гаргаад, төлүүлээд явахад болно шүү дээ. Татварын дарамт бага байна гэдэг Монголд худлаа шүү. Монгол Улс татварын дарамт хамгийн өндөр улсуудын тоонд ордог.

-Сүүлийн үед бизнесийн байгууллагууд руу чиглэсэн улстөржилт их байна. Та энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?

-Цаанаа улс төрийн зорилго байна уу, үгүй юу мэдэхгүй. МҮХАҮТын даргын хэлсэн шиг бизнесүүд нь бизнесээ хийдэг, улстөрчид нь улс төрөө хийх нь зүйтэй. Төр нь төрийнхөө ажлыг хийгээд, бодлогоо гаргаж, бизнес эрхлэгчдээ дэмждэг, ямагт хамгаалдаг бодлоготой байх ёстой гэж би бодож байна. Хууль зөрчсөн бол бизнесийнхэнд хуулийнх нь дагуу хариуцлага оногдуулах ёстой. Авлига өгч болохгүй, бусадтайгаа жигд зөв өрсөлдөх ёстой. Дарга нарыг аргалж байгаад том тендер, том төслүүд аваад байж болохгүй. Тэр хэм хэмжээгээ нэг талаасаа барьж явах ёстой.

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл, Хувь хүний орлогын албан татварыг хэдэн хувиар бууруулбал бизнес эрхлэгчид, аж ахуйн нэгж, цаашлаад бидэнд ашигтай вэ?

-Манайх нийгмийн даатгалын шимтгэл нь хүрэлцэхгүй байна, тэтгэврээ тавьж дийлэхгүй байна гээд нэмээд байдаг. Миний ухамсар сууснаас хойш нийгмийн даатгалын шимтгэл дандаа нэмэгдсээр ирсэн. Энэ асуудал дуусах биш, эцэс төгсгөлгүй үргэлжилсээр байна. Нөгөө талдаа та анзаарсан байх. Эрэгтэйчүүдийн тэтгэвэрт гарах нас 55, эмэгтэйчүүдийнх 50 байсныг аажим аажмаар нэмж 60, 65 болгосон. Энэ бол урт хугацааны шийдэл биш байхгүй юу. Манай эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт хэд билээ. Хэдэн хувь нь тэр насаа үзэж, тэтгэвэртээ гарч, төлсөн мөнгөө авч байгаа билээ. Тэгэхээр энэ дээр арай өөр шийдэл хэрэгтэй.

-Таны бодлоор ямар шийдэл оновчтой вэ?

-Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан яаман дээрээ ажлын хэсэг ажиллуулж байна. Түүн дээр хуримтлалын систем рүү шилжээд, хүмүүс нийгмийн даатгалаар төлж хуримтлуулсан мөнгөө авах, өвлүүлэх боломжтой, хувийн тэтгэврийн тогтолцоо руу хэсэгчлээд шилжих алхмуудыг заавал хийх ёстой. Өнөөдөр Үндэсний баялгийн сангийн асуудлууд яригдаж байна. Үүн дээр төрийн өмчийн том том компаниудын хувьцаа болон орлогыг бидний ирээдүйн, Норвегийн сан гэдэг шиг Тэтгэврийн сан руу шилжүүлэх байдлаар бүтцийн өөрчлөлт хийгээд явах боломжтой гэж бодож байна.

-Зөвшөөрлийн тухай хуульд нийт 372 зөвшөөрөл байгаагаас 251 нь тусгай, 121 нь энгийн зөвшөөрөл байна гэлээ. Энэ олон зөвшөөрөл үйл ажиллагаа явуулахад маш их төвөг болдог гэж бизнес эрхлэгчид ярьж байна. Үүнийг хэрхэн өөрчлөх боломж байна вэ?

-Үнэн. Бизнес эрхлэх гэхээр хуулиасаа давсан зөвшөөрлүүдтэй. Эхнээсээ яамдууд зарим журмуудаа цуцалж байх шиг байна. Найман нэрийн дэлгүүрийн зөвшөөрөл авах гэж найман сар хүлээх явдал манайд бий. Зөвшөөрөл нэрийн дор гэрээ, батламж, магадлан итгэмжлэх гэх мэт олон журам мөрдөж, бичиг цаас бүрдүүлэх гэж олон зуун төрийн албан хаагчийн үүд сахидаг, гарын үсэг зуруулдаг тогтолцоог халах ёстой.

-Жил бүр гадна, дотноос төлөөлөгчид урьж ирүүлэн, “Монголын эдийн засгийн форум” арга хэмжээ зохион байгуулдаг. Бид яриад л байдаг, үр дүн гарч байна уу гэж олон хүн асууж байна. Та юу хэлэх вэ?

-Монгол Улсын Засгийн газар “Бизнест ээлтэй байна” гэж зарласан. Бодит байдал дээр ялангуяа татварын дарамт шахалт их байна. Бид энэ байдалтай эвлэрмээргүй байна. Эвлэрэхгүй гээд жагсаал цуглаан хийж, байдлыг тогтворгүйжүүлж болохгүй. Хүн хэлээрээ гэдэг. Сайжиртал нь ярьсаар л байх болно. Бусад улс хийгээд болчихсон зүйлийг бид яагаад хийж болохгүй вэ. Сүүлийн 50 жилд бар болоод ч юм уу, огцом хөгжил гаргаад ирсэн улсууд бүгд автократ засаглалтай байсан. Хаадтай, эсвэл цэргийн дэглэмийн дор хөгжөөд гараад ирсэн. Бид энэ 30 жилд өөрсдийнхөө гаргасан ахицыг хэтэрхий дорд үзмээргүй байна. Чөлөөтэй, парламентын ардчилсан тогтолцоо дор энэ өсөлтийг гаргаж, хөгжил дэвшил авчрахгүй гээд, бууж өгөхгүй эдийн засгийн форум хийж байна. Монголын эдийн засгийн форумаас үр дүн гардаг.

-Тухайлбал?

-Бид хурал хийж, зөвшөөрлийг цуцаллаа. НӨАТ дээр өөрчлөлт гарна. Чуулга уулзалтын үеэр “Envision” компани 50 мегаваттын хураагуур хийхээ зарласан. Өнөөдөр бид цахилгааны хязгаарлалтад нэг их олон орсонгүй. Өнгөрсөн өвлөөс ялгаатай нь бид энэ жил 2-3 удаа цахилгаанаа таслуулах шиг боллоо. Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцыг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр хамтарч хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, төр, хувийн хэвшил хамтарч ажиллаад, амжилтад хүрсэн нь маргах аргагүй. Практикийг нутагшуулах хэрэгтэй. Төр бүхнийг хийх биш, хувийн хэвшилтэйгээ хамтраад, хувийн хэвшлээ дэмжээд, бодлого зохицуулалтаа гаргаад, эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлж өгч байж явуулж байгаа юм.

Д.Эрдэнэтуяа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: ““ТВ9”-ийн бөхийг АПУ булааж авчээ” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы баасан  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын дарга асан З.Энхболдтой ярилцлаа Тэрээр  ““Энержи ресурс” Засгийн
газартай хэлэлцээ хийхдээ илт худал баримт бүрдүүлж байгаад Ухаа худагийг авсан, одоо буцааж өгөх л ёстой”   хэмээн ярилаа.

Цагдаагийн дэд хурандаа С.Амартайван “Баяр наадмын үеэр халаасны хулгай 30-40 хувиар нэмэгддэг” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “ТВ9”-ийн бөхийг АПУ булааж авчээ” хэмээн өгүүллээ.

Ажлаа хийж байгаагийнхаа төлөө адлагдан нийтээрээ хараалгаж, тэгсэн ч цуцашгүйгээр нийгмийн болох болохгүйтэй зууралдан чичлүүлж, хоёр нарны хооронд өөрийгөө гаргуунд хаячихаад гүйж явдаг бидний нэг өвджээ. Цэл залуухан, сайхан түүнийгээ өвдсөн тухай сонсоод зүрх ширхийн өвдөв. Одоо яах вэ, хэдүүлээ яаж түүнийгээ аврах вэ…хэмээн хий дэмий л үймрэв. Үнэндээ өвчин л жинхэнэ дайсан. Өвчинтэй тулалдах л тамир бардаг. Ингээд хэдий халган байсан ч Заяатай уулзахаар болзлоо.

Гэр бүл судлаач Н.Эрдэнэцэцэг “Гэр бүлийн боловсрол гэдэг хувь хүн өөрийгөө олохоос эхэлдэг” хэмээв.

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Аянгат цагийн тууж” 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Туваан: Хил холболтын хэлэлцээрт гарын үсэг зурж, УИХ соёрхон баталснаар хууль, эрх зүйн шийдвэрүүд дуусна DNN.mn

Аж үйлдвэр, Эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваантай Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболтын гэрээнд гарын үсэг зурах асуудал болон бусад төсөл хөтөлбөрүүд, нүүрсний экспортын талаар ярилцлаа.


-Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболтын гэрээнд хоёр тал маргааш гарын үсэг зурах гэж байна. Олон жил гацсан энэ асуудал ингээд нэг мөр шийдэгдэж байгаа гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Өнгөрсөн оны УИХ-ын сонгуулиар анхны 126 гишүүнтэй парламентыг бүрдүүлсэн. Үүний дараагаар намууд хамтарсан Засгийн газар байгуулсан. УИХ-аар баталсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн гол цөм нь 14 мега төслийг хийх байгаа юм. Эдгээр төслийн нэгдүгээрт Гашуунсухайт-Ганцмод, Шивээ хүрэн-Сэхэ, Ханги-Мандал, Бичигт-Зүүн хатавч гэсэн боомтуудыг төмөр замаар холбох асуудал орсон. Тэгэхээр энэ бол маш чухал ач холбогдолтой зүйл. Мэдээж улс төрийн нөхцөл байдал болон бусад зүйлээс болж 10 гаруй жил гацаанд орсон байсан төслийг хамтарсан буюу засаг тогтвортой байх үедээ урагшлуулж явуулах зайлшгүй шаардлага тулгарсан. Дээрээс нь өнөөдөр ингээд харахад 2024 оны нүүрсний экспортыг бид 83 сая тонн болгож чадсан. Энэ нь авто тээвэр болон Замын-Үүдээр бага хэмжээтэй гарч байгаа хэмжээ. Одоо үүнийг нэмэгдүүлэх ямар ч боломжгүй. Харин нэмэгдүүлэх ганц боломж нь төмөр замын тээвэр байгаа юм. Тийм болохоор үүн дээр чухал ач холбогдол өгч явж байна. Эхний ээлжинд 120 сая тонн, 2030 оноос 160 сая тоннын экспортын асуудал ярьж байгаа. Ингэхийн тулд боомтуудаа төмөр замаар холбох ёстой.

Гашуунсухайт-Ганцмод ны төмөр замын хил холболтын асуудлыг бид Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр шийдвэрлэхээр болсон.

Энэ хэлэлцээрийг батлах үндсэн чиглэлийг УИХ-ын тогтоолоор баталж өгсөн. Энэ хүрээндээ хэлэлцээрийг хийгээд хоёр улсын Ерөнхий сайдын уулзалтын үеэр зурах гэж байна. Уг хэлэлцээртэй хамт хоёр улсын Засгийн газраас байгуулсан ажлын хэсгүүдийн протколыг мөн зурна. Үүний дараагаар Монгол Улсын хууль т огтоомжийн дагуу Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг УИХ соёрхон баталснаар хууль, эрх зүйн хэмжээнд гаргах шийдвэрүүд дуусна. Ингэснээр компани хоорондын гэрээ, шууд ажилдаа орох гэсэн байдлаар явж байгаа.

-Бүтээн байгуулалтыг хэдэн онд дуусгаж, төмөр замаа ашиглаж эхлэхээр тооцож байгаа вэ?

-Хил холболтын төмөр замуудаас газар зүйн байршлын хувьд төвөгтэй, олон голын сайр дайрч байгаа, өндөр намын зөрүүтэй холболт нь ГашуунсухайтГанцмод боомтынх байгаа юм. Тийм болохоор бид бүтээн байгуулж дуусах хугацааг гурван жил гэж харж байгаа. Гэхдээ хоёр тал ярилцаад 2.6 жилийн хугацаанд холболтыг хийх боломжтой гэж үзэж байгаа. Өртөг үнийн хувьд 976 тэрбум төгрөг гэж гарсан. Үүнийг Зам тээврийн сайд гүйцэтгэлийнх нь шатанд бууруулж, хэмнэх тал дээр ярилцаж байна. Ямар нэгэн бартер, оффтейк гэрээ, нүүрс гэсэн зүйл байхгүйгээр Эрдэнэс Таван толгойн мөнгөөр төлнө.

-Нүүрсний үнэ унаж, худалдан авалт буурчихлаа. Улсын төсөв батлах үеэр нүүрсний үнийг хэт өндрөөр тооцсон гэсэн шүүмжлэл яваад байна. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Ийм нөхцөл байдал байгаа. Гэхдээ улсын төсөв дээр нүүрсний үнийг сүүлийн 10 жилийн дундаж үнээр авдаг. Өөрөөр хэлбэл, багаар авч тооцдог гэж ойлгож болно. Тэгэхээр 105 орчим ам.доллараар авсан байгаа. Дээрээс нь бид Уул уурхайн биржийн тухай хуулийг батлаад энэ хуулийнхаа хүрээнд борлуулдаг. Биржийн арилжаа хийгдсэнээс хойш хил нөхцөлтэй буюу арилжсан нүүрсээ манай тал олборлоод хил дээр аваачиж өгөх үүргийг хүлээдэг. Тийм болохоор гүйцэтгэл хийгдээд гурван сар гаруйн хугацаанд хүргэж өгдөг. Энэ хооронд одоо юу болоод байна вэ гэхээр өмнө нь борлуулагдсан нүүрс ачигдаж байгаа гэж ойлгож болно. Тэгэхээр хүргэж өгөх яг энэ цаг үед нүүрсний үнэ бага зэрэг унаж байгаа асуудал бий. Уналттай холбоотойгоор хүлээж авч байгаа тал нь нэлээд хойрго, удаашралтай байна. Гэвч энэ асуудал удахгүй гайгүй болох байх. Хятадын тал гангийн үйлдвэртэй коксжих нүүрсийг, эрчим хүчний үйлдвэрлэлдээ эрчим хүчний нүүрсийг хэрэглэдэг. Эрчим хүчний хэрэглээ нь хэвийн байна. Гангийн үйлдвэр нь Хятад, Америкийн эдийн засгийн асуудал бу юу экспорт, импорттой холбоотойгоор бага зэргийн савлагаа гарч ирнэ. АНУ-ын импортын татвараас болоод Хятадаас Америк руу экспортлох гангийн хэмжээ буурна. Хариу арга хэмжээ болгож Америкийн талаас импортолж авдаг нүүрсэндээ Хятадын тал импортын татвар тавьсан нь эерэг мэдээ. Эндээс дутагдаж ирсэн нүүрсний тодорхой хэмжээ нь манайхаас нөхөгдөх учраас эрэлтэд эерэгээр нөлөөлнө гэж харж байгаа.

-Нүүрсийг биржээр арилждаг болоод тэнд оролцдог байсан жижиг компаниудыг шахан гаргасан нь ийм байдал бий болголоо гээд байгаа шүү дээ?

-Биржийн арилжааг Монголын хөрөнгийн бирж харилцаад хийж байгаа. Үүнд хоёр асуудал бий. Аливаа биржийн арилжааг брокер диллерүүд хийдэг шүү дээ. Гэвч одоохондоо ингэж дамжиж хийгдэхгүй байгаа. Энэ байдлыг хэлж байж магадгүй. Нөгөө талдаа таны ярьсан нь эсрэгээрээ буюу нүүрс биржээр арилжаалагддаг бүтээгдэхүүн биш. Тухайн нүүрсийг олборлож байгаа хувьцааны үнэ л хөрөн гийн биржүүд дээр арилжаалагддаг боло хоос нүүрс өөрөө арилжаалагддаггүй юм байна лээ. Тэгэхдээ бид нэгэнт ийм хуультай учраас хуулиа сайжруулах шаардлага зүй ёсоор үүсч байгаа. Томоохон гангийн үйлдвэрүүд маань урт хугацаанд тогтвортой гэрээ хийж байж нүүрсийг худалдан авдаг. Өдөр бүр, сар болгон өөрчлөгддөг үнээр худалдан авдаггүй гэсэн үг. Гэтэл манай биржийн арилжаанд том эцсийн хэрэглэгчид орохгүй байгаа. Дунд болон бага хэмжээний нүүрс авдаг тоглогчид бирж дээр арилжаа хийдэг.

-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн асуудал одоо юу болж байна вэ. УИХ-аар нэмэлт санхүүжилт авах асуудлыг хэлэлцэж дэмжсэн шүү дээ?

-Газрын тос бол маш чухал салбар. Уг төсөл дээр бид өмнө нь 1.2 тэрбум ам.долларын санхүүжилтийг Энэтхэгийн Экзим банкнаас Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр хийгээд авсан. Энэ хугацаанд олон асуудал үүссэн. Ковидоос болж дэлхийн зах зээл дээр нефтийн лицензтэй тоног төхөөрөмжүүд, түүхий эдүүд, ажиллах хүчний үнэ нэмэгдсэн. Эдгээрийг нэмж өгөхгүй бол энэ бүтээн байгуулалт маань зогсох эрсдэлтэй байсан. Тиймээс 460 гаруй сая ам.долларыг нэмж зээлэх хүсэлтийг Энэтхэгийн талтай ярилцаад УИХ-аар соёрхон баталж, хэлэлцээр дээр Сангийн сайд гарын үсэг зураад явж байгаа. Энэ мөнгөөр голцуу лицензтэй тоног төхөөрөмжүүд худалдаж авна. Тендерт шалгарсан компанитайгаа бид саяхан ажил гүйцэтгэх гэрээг зурсан. Одоо бол энэ бүтээн байгуулалтыг цаг хугацаанд нь ашиглалтад оруулахыг л шахаж ажиллах үлдэж байгаа. Дээрээс нь энэ дашрамд нэмж хэлмээр хоёр зүйл байна.

-Тэдгээр нь юу вэ?

-Манайх газрын тосны бүтээгдэхүүнийхээ 95-96 хувийг нэг улсаас худалдан авч байгаа. Дэлхийн практикт Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой бүтээгдэхүүнүүдээ олон эх үүсвэрээс авдаг. Нэг тал нь доголдоход нөгөө талаасаа нөхдөг. Тэгэхээр манайх энэ байдлаасаа гарахын тулд үндэсний нефтийн үйлдвэртэй болох нь Үндэсний аюулгүй байдлын түвшинд яригдах ёстой асуудал болчихоод байгаа юм. Хоёрдугаарт, гадаад худалдааны бланс, төлбөрийн тэнцэлтэй холбоотой асуудал бий. Жилдээ хоёр тэрбум орчим ам.долларыг газрын тосны бүтээгдэхүүн худалдаж авахад зарцуулж байна. Харин энэ үйлдвэр ашиглалтад орсноор дотоодын хэрэгцээний 55 хувийг хангана. Ингэснээр нэг тэрбум ам.доллар Монголдоо үлдэнэ гэж ойлгож болно. Мөн энэ үйлдвэр ашиглалтад орсноор ажлын байр нэмэгдэнэ. Дээрээс нь сүүлийн жилүүдэд агаарын бохирдол манай улсын маш том асуу дал болсон. Агаарын бохирдлын 28 хувь нь бензин шатахуун, түлштэй холбоотой бохирдол эзэлж байгаа. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд өндөр чанартай, РМ бага түлш, шатахууныг хэрэглэх шаардлагатай. Харин энэ үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн өндөр чанартай буюу Евро-5 түвшнээс дээш түвшинтэй байх юм.

-Дамжуулах хоолойг барьж байгуулах ажил дуусах нэлээд дөхсөн гэсэн үү?

-Дэлхий дээр хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг, хамгийн хямдаар тээвэрлэдэг нь дамжуулах хоолой байдаг. Тийм болохоор хамгийн их нөөцтэй хэсгээсээ түүхий тосыг тээвэрлэх асуудлыг бид хоолойгоор шийдсэн. Нийтдээ 380 гаруй сая ам.долларын өртөгтэй 580 гаруй километр хоолойг барьж байгуулна. Гүйцэтгэл нь 80 гаруй хувьтай явж байна. Ер нь Газрын тосны үйлдвэр түлхүүр асаахаас зургаан сарын өмнө тээвэрлэлтийн асуудлыг шийдэж, тодорхой хэмжээний нөөцийг бүрдүүлсэн байх ёстой байдаг. Энэ хүрээндээ дамжуулах хоолойн бүтээн байгуулалт арай түрүүлж яваа юм.

-Газрын тосны нөөцийн хэмжээ ер нь хэр байгаа вэ. Шинээр орд илрүүлэх тал дээр яамнаас ямар ажил хийж байгаа вэ?

-Одоо ашиглаж байгаа ордуудын геологийн нөөц 304 сая тонн гэсэн багцаа хэмжээ байдаг. Харин ашиглалтын баталгаат нөөц бол 41 сая тонн. Үүнээс 10 саяыг нь бид олборлоод гаргачихсан. Газрын тос бо ловсруулах үйлдвэр маань жилдээ 1.5 сая тонн түүхий тос хэрэглэнэ. Үүгээр тооцоод үзвэл бидэнд 20 жил хэрэглэх нөөц бэлэн байгаа гэсэн үг. Олборлолтын хувьд гэвэл өнгөрсөн 2024 онд гүйцэтгэлээрээ 560 мянган тонн түүхий тос олборлосон. Өмнө нь 2013-2014 онд 1.1 сая тонныг олборлож чадаж байсан. Тийм болохоор одоо бид Хятадын төрийн өмчит Петро Чайна Дачин Тамсаг компанитай ярилцаж, энэ салбартаа оруулах хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлээч ээ. Бид нэлээд таатай нөхцөлүүдээр хамтран ажиллаж, эхний ээлжинд хуучин олборлож байсан 1.1 саядаа хүргэе. Дараагийн ээлжинд 500 мянган тонноор нэмэгдүүлье гэдэг асуудлыг идэвхтэй ярьж байгаа. Энэ асуудал шийдэгдвэл түүхий тосны хэрэглээгээ шийдчихнэ гэсэн үг. Манай яамны зүгээс энэ хугацаанд зургаан тал бай зарлаж, Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулаад компаниуд хайгуулынхаа ажилд энэ хавраас орно. Английн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй Петро Матад гэж компани олборлолтын цооногоо ажиллуулж эхэлсэн байгаа.

-Петрочайна Дачин Тамсаг компанитай Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ, татварын маргаантай байдаг. Энэ асуудлыг хэрхэх вэ?

-БНХАУ-д хийсэн хоёр улсын Ерөнхий сайд нарын уулзалтын үеэр CNPC буюу Хятадын газрын тосны нэг номерын компанийн удирдлагуудтай бид уулз сан. Тус уулзалтаар энэ асуудлуудаа ярьсан. Харин бидэнд хандаж нэг зүйл ярьж байгаа. Тэр нь танайх өмнө нь байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээндээ байхгүй заалтыг оруулж ирээд татварын асуудал тавьсан. Өнөөдрийн байдлаар 400 орчим тэрбум т өгрөгийн татварын маргаан үүсгэчихээд явж байгаагаа болиоч гэсэн. Ер нь ганц энэ гэлтгүй дэлхий дээр монголчуудыг худлаа ярьдаг, барьцгүй, “Үгэндээ суудаггүй” гэж ярьж байгаа. Тийм болохоор бид баталсан хууль, тогтоомжоо баримталдаг, хэлсэндээ байдаг гэсэн имижийг олж авахын төлөө хамтарсан Засгийн газар ажиллаж байна. Мөн тэдний зүгээс дунд шат буюу аймаг, сумын зүгээс ирж байгаа маш их дарамт шахалтыг шийдэж өгөөч гэдгээ хэлсэн. Ийм асуудлуудаас болоод хөрөнгө оруулалт багасах, хумих бодлого явсан байна. Тэгэхээр үүнийг эхний байдлаар яриа хэлэлцээрийн түвшинд тохиролцоод яриад явж байна.

-Францтай хамтарсан ураны төслийн асуудал одоо эцэслэн шийдэгдсэн гэж ойлгож болох уу?

-Монгол Улс гуравдагч хөршүүдтэйгээ хийж байгаа хоёр дахь том хөрөнгө оруулалтын гэрээ бол энэ Орано компанитай хийсэн хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгаа юм. Үүнийг бид сая амжилттай хийж чадсан. Энэ гэрээ маань гадны хөрөнгө оруулалт. Монголд мөнгө орж ирнэ. Нийтдээ таван тэрбум төгрөг, жилдээ ойролцоогоор 160-170 сая ам.доллар орж ирнэ. Үндсэн хуульд оруулсан 2019 оны өөрчлөлтөөр Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуультай болохоор болсон. Энэ хуулиа батлаад гурван сантай. Эдгээрээс хамгийн иргэдэд хамаатай сан буюу Хуримтлалын сан руу их хэмжээний мөнгийг оруулах зорилгоор л хөрөнгө оруулалтын асуудлуудыг шийдээд байгаа. Ер нь нэг зүйлийг хэлэхэд, ард иргэд маань нэг гараараа сайхан амьдармаар байна гэчихээд нөгөө гараараа үүнийгээ боль гэдэг авцалдаагүй, логикгүй зүйлсийг хйимээргүй байгаа юм. Засгийн газрын хувьд энэ санг дүүргэх, иргэдэд очих орлогыг нэмэгдүүлэхийн төлөө л ажиллаж байна. Цаашдаа гадны улсууд Монгол руу хөрөнгө оруулалт хийгдэх үүд хаалга нь нээгдэж байгаа эерэг мессэж болсон том гэрээ.

-Бүтээн байгуулалт нь хэзээнээс эхлэх вэ?

-Энэ жилдээ багтаагаад бүтээн байгуулалтын ажил эхэлнэ. Газар доор уусган баяжуулах аргаар хийгдээд, тэндээсээ ураны ислээ гаргаж аваад жилдээ 2500 орчим тонн исэл борлуулах асуудал яригдаж байгаа юм.

Т.Дарханхөвсгөл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Сарантуяа: Уран зохиол бол миний ханасан бодлуудаа хүмүүст илэрхийлэх арга DNN.mn

МУСГЗ Б.Сарантуяатай “Утгын чимэг” наадамд тэргүүн байр эзэлсэн бүтээл болон удахгүй гаргах гэж буй шинэ номынх нь талаар ярилцлаа.


-Юуны өмнө танд баяр хүргэе.

-За, баярлалаа.

-“Утгын чимэг” наадамд тэргүүн байр эзэлсэн “Рэгдэндагва” өгүүллэгийг бичих болсон шалтгаан юу вэ?

-Өнөөдрийн монголчууд ёс уламжлал, зан заншлаас эхлээд аливаа зүйлд их шүүмжлэлтэй ханддаг болжээ. Тиймээс тэдгээр хүмүүсийн хувьд утга учиргүй гэж харж байгаа тэр зүйлсийнх нь ард ямар их үзэл санаа нуугдаж байдаг юм бэ гэдгийг харуулахыг зорьсон. Үүнд жишээ болгон их хотынхоо нэрийн тухай сонсож ирсэн зүйлээ нийлүүлж, эвлүүлээд өгүүллэг бичсэн юм. Миний “Утгын чимэг”-т оролцдог шалтгаан нь гэвэл энэ наадмын тайз өөрөө олон үзэгчтэй. Тиймээс энэхүү санаагаа олон хүнд хүргэчих юмсан гээд оролцсон. Бусад өгүүллэгүүдтэйгээ уралдаад тэргүүн байрыг эзэлсэн учраас сэтгэгдэл бол сайхан байна. Ер нь бол түүхэн дээр тулгуурлаж бичсэн. Санаанаасаа зохионо гэж байхгүй шүү дээ. Сонсож байсан аман домог, тухайн зураг ямар шалтгаантайгаар Монголд зурагдсан байх вэ гэж ургуулж бодсоны үндсэн дээр энэ өгүүллэг бүтсэн. Мэдээж уран зохиолын хэллэгээр бичсэн учраас уран сайхны дүр, хэв найруулга орсон.

-Наадамд оролцогчдын бүтээлээс танд таалагдсан өгүүллэг бий юу?

-Т.Бум-Эрдэнийн “Чулууны хэлмэрч” өгүүллэг сайхан санагдсан. Энэ жилийн наадамд Т.БумЭрдэнэ бид хоёр хийморийн морь нэгтэй сундалдаж орлоо. Ө.Мөнгөнтулга бид хоёрын өгүүллэгийг уншиж, амилуулж үзэгчдэд хүргэсэн юм. Мөн энэ завшааныг ашиглаад Ө.Мөнгөнтулгадаа баярлаж байгаагаа илэрхийлмээр байна. “Утгын чимэг” наадмын Г.Равдан гэж гайхалтай хүүрнэн өгүүлэгчийн араас Ө.Мөнгөнтулга маань орж ирж байгаа. Үнэхээр дотортой уншдаг. Өөрийнхөө өгүүлж байгаа зүйлээ хүнд хүргэж чаддаг авьяаслаг залуу. Бас Ц.Ганболд, Г.Болормаагийн өгүүллэгүүд таалагдсан. Энэ хүмүүс л түрүү магнайг авах болов уу гэж үзэгчийн суудалд сууж байхдаа бодсон.

-Та ойрын хугацаанд шинэ номоо гаргах гэж байгаа юу?

-Тийм. Мартын 8-ны үеэр гаргах гээд төлөвлөсөн. Ерөнхийдөө номоо бол бичээд дуусчихсан. Одоогоор засвар, редакторын ажил хийгдээд явж байна. Энэ ном миний хамгийн сүүлд хэвлүүлсэн “Сондгой цагаан сувд”-тай жаахан төстэй. Буддын шашин, квант хими хоёрын уулзвар дээрээс өлгөж бичсэн юм. Үйл явдал нь цаг хугацаа, орон зайн хувьд нэг хавтгай дээр өрнөнө. Театрын жүжигчин бүсгүйн амьдрал, түүний өнгөрсөн хийгээд ирээдүйн олон төрлүүд нь яг нэг зорилгын төлөө, нэг агшинд өрнөх сонирхолтой сэдвийг барьж аваад ажиллаад дуусч байна.

-Яагаад ихэвчлэн эмэгтэй хүний мэдрэмж, сэтгэгдэл, үзэл бодлын тухай бичдэг вэ?

-Ханасан бодлуудаа хүнд илэрхийлэх арга гэж хүнд байдаг. Хүн бүр өөр өөрийн аргаараа үүнийгээ илэрхийлдэг. Миний хувьд телевизэд 20 гаруй жил ажилласан. Энэ хугацаандаа өөрийнхөө ханасан бодлуудаа телевизийн нэвтрүүлгээр дамжуулан илэрхийлдэг байсан. Миний үндсэн мэргэжил бол зохиолч, утга зохиолын ажилтан. Сүүлд үндсэн мэргэжлээрээ ажиллая гэж бодоод Сорхугтаниг бичиж байсан. Зохиол бүртээ энийг л нэг хүнд хэлчих юмсан гэдэг үзэл санаагаар ханддаг. 2012 оны үед олон нийтийн дунд эмэгтэй хүн яах гэж байдаг юм, ямар учиртай юм, эмэгтэй хүн ямар байх ёстой юм бэ гэх асуултууд их яригдаж эхэлсэн. Тиймээс надад эмэгтэй хүнд зориулсан библи маягийн ном баймаар ч юм шиг санагдсан л даа. Өөрөө ч гэсэн 30 гаруй настай алдаж, онох гээд зөндөө л зүйлийг туулаад явж байлаа. Ер нь бол надад “Би энэ хорвоо дээр эмэгтэй хүн болж төрсөн, ингэж амьдрах ёстой юм байна, амьдралын утга учир ийм байдаг, энийг л ойлгох ёстой” гэх бодлууд төрж явсаар, тэр нь ханаж ирсэн. Тэгээд л үүнийгээ илэрхийлэх ямар нэгэн зүйл хэрэгтэй болсон. Тухайн үед хаан, хатдын тухай унших сонирхол хүмүүст багагүй байсан учраас түүн дээр нь дөрөөлөөд бичих бодол төрсөн.

Тэр дундаа дөрвөн хааныг төрүүлсэн Сорхугтани Бэхи хатны түүхээр мөн өөрийнхөө ойлгож байгаа ухаарлыг шингээгээд анх бичиж эхэлсэн. Одоо зарим уншигчид эмэгтэйчүүдийн библи гэж нэрлэдэг. Бараг тийм байх болов уу гэж бодож бичсэн л дээ. Түүнээс биш надад уран зохиолын гайхамшгийг бүтээх гэх мэт амбиц байдаггүй. Зохиолч хүн бол уншигчаа дагуулж явах ёстой. Би өөрөө бичиж байгаа зохиолоо даган судалгаа хийж, бодол, мэдрэмж дээрээ тулгуурлан оюун санааны түвшинд өсдөг. Тиймээс миний уншигчид ч гэсэн надтай хамт зэрэг өсөж яваа гэж ойлгодог. “Сондгой цагаан сувд” номоо бичиж байх үедээ үйлийн үр гэх арай хүнд зүйл рүү орсон л доо. Нас бараад 49 хоногийн дотор зуурдад дараа төрлөө олох гэж байгаа эмэгтэй, өөрийнхөө өнгөрсөн амьдралын 100 жилийн инээд, нулимсан дундаас олж байгаа ухаарал, ойлголтын талаар өгүүлдэг. Анх номоо гарахад хүмүүс бараг ойлгохгүй болов уу гэж дотроо бодож байсан. Гэтэл эсрэгээрээ олон хүн уншсан. Энэ нь надад маш их урам өгсөн.

-Таны шинээр гарах гэж буй ном квантын хими, Буддын шашны дунд бичигдсэнээрээ шинэ амьдрал, шинэ ертөнцийн тухай өгүүлэх үү?

-Одоо бид Бумбын эрин үед шилжин орж байна. Арга буюу бүх зүйлийг дайтах, байлдах, эзлэх, өөрийн болгох эрин зууныг туулсны эцэст Бумбын эринд шилжиж буйг хаа сайгүй ярьж байгаа. Манай нарны аймаг галактикийнхаа мананцар буюу тоосонцор руу орж байгаа.Гурван хэмжээст дэлхий ертөнц аажмаар таван хэмжээст рүү орж буй гэдгийг одон орон судлаачид ч ярьж байна. Таван хэмжээст орон зай, энэ эрин үед шилжин орохын тулд бидэнд юу хэрэгтэй юм. Бид сүнснийхээ түвшинд ухамсраа сэрээх ёстой гэдэг мессэжийг хүргэхийг бодсон юм.

Нэг хэсэг ер тоодоггүй байсан энэ сэдвүүдийг өнөөдөр хүмүүс маш их хүн сонирхож байна. Олон хүмүүс бясалгалд явахын зэрэгцээ би яах гэж төрсөн юм бэ гэх мэтчилэн өөрийнхөө үүрэг зорилгыг хайдаг болчихсон ийм эрин үе ирж байна. Иймээс урьдын эрин зуун шиг авах, олох, олзлох хүчээр явдаг энэ үе үндсэндээ дуусч байна. Бид зүрх сэтгэлийнхээ гүнээс хайрлах, ойлгох, уярах, зөвхөн би биш бид энэ хорвоо дээр амьдардаг гэдгийг ухаарч бие биедээ хайрыг түгээх… Мөн өөрийнхөө зүрхэн дотор гэрэл асаах ёстой юм байна аа гэдэг энэ мессэжүүдийг уншигчдад өгье гэж бодоод өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гэсэн гурван цагт өрнөж байгаа үйл явдлаар бичигдсэн зохиол юм. Энэхүү зохиол үндсэндээ хоёрхон дүртэй боловч үүнээс салаалсан дүрүүд байгаа учраас олон дүртэй болчихсон юм шиг санагдаж магадгүй.

А.Даваадулам

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Судлаач Ч.Сумъяа: Л.Оюун-Эрдэнийн Хятадад хийх айлчлал нь дотоод улс төрийн эгзэгтэй үетэй давхцаж байна DNN.mn

Хятад судлаач, эдийн засагч Ч.Сумъяатай Ерөнхий сайдын Хятад улсад хийх айлчлалын хүрээнд ярилцлаа.


-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэний Хятад улсад хийх айлчлалын үеэр юу анхаарал татаж байна вэ?

-Хэдийгээр Хятадын удирдагчидтай хийх хэлэлцүүлэг нь эртнээс хүсэн хүлээсэн хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа зэрэг асуудлыг голчлох ч дотоод улс төр нь ард орхигдохгүй. Тус улсын Харбин хотноо Азийн өвлийн наадам энэ сарын 14-нийг хүртэл зохион байгуулагдана. Олон улсын спортын арга хэмжээг зохион байгуулах уламжлалын дагуу, Хятад улс нь хөрш орнуудын нэр хүндтэй улстөрчид, удирдагчдыг уг наадмын нээлтийн, эсвэл хаалтын ёслолд оролцохыг урьдаг. Энэхүү утгаараа ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хаалтын ёслолд оролцоно. Энэ үеэр ерөнхий сайд Л.ОюунЭрдэнэ БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин, ерөнхий сайд Ли Чян болон Хятадын бусад удирдагчидтай уулзана. Энэ нь түүний 2022 оны хоёрдугаар сар, 2023 оны зургадугаар сар, 2024 оны арваннэгдүгээр сард хийсэн айлчлалын дараах дөрөв дэх удаагийн айлчлал юм. Харин Харбин хотод анх удаагаа зочлох гэж байна.

-Айлчлалын гол сэдэв нь юу байх бол гэж та харж байна вэ?

-Засгийн газрын гишүүн, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан, Зам тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан нар сэтгүүлчдэд өгсөн мэдээллээр Ерөнхий сайдын Хятадын удирдагчидтай хийх уулзалтын гол сэдэв нь хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, аялал жуулчлал, агаарын бохирдол гэх мэт байх болно гэж мэдэгдсэн. Хятадын Гадаад хэргийн яамны хэвлэлийн төлөөлөгчид болох Гуо Жиакун, Лин Жиан нар Л.ОюунЭрдэнийн айлчлалын өмнө хэлэлцэх асуудлын талаар тодорхой мэдээлэл өгөхөөс татгалзсан ч хоёр улс олон салбарт хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлэх амлалттай байгаагаа мэдэгдсэн байна. Тэгэхээр “Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-т г арын үсэг зурахыг Монголын Засгийн газрын хуралдаанаар зөвшөөрсөн. Энэхүү хэлэлцээр нь 16 жилийн турш гацсан төмөр замын холболтын төслийн хувьд чухал үе шат болно.

-Хил дамнасан төмөр замын төслийн тухайд оны өмнө Ерөнхий сайд Хятад улсад айлчилж, гарын үсэг зурсан байдаг. Дараа нь УИХ-аар дээрх төсөлтэй холбоотой тогтоол батлагдсан санагдаж байна…?

-Ерөнхий сайд Оюун-Эрдэнийн Хятад улсад хийсэн өмнөх айлчлалын үеэр хоёр тал хамтарсан барилгын ажлын тухай дагалдах хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Энэ үеэр Ерөнхий сайд хил дамнасан төмөр замыг барих ажлыг хариуцах “Чайна Энержи”-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн Лю Гуоюэтэй уулзсан. Энэ уулзалтаар хоёр тал Гашуунсухайт-Ганцмодны хил дамнасан төмөр замын төслийн талаар санал нэгдсэн байдаг. Урьдчилсан зураг төслийн дагуу Гашуунсухайт-Ганцмодны хил дамнасан төмөр зам нь нийт 8081 метр урттай, үүнээс 5441 метр нь гүүрэн байгууламжтай байна. Тус төмөр зам нь UIC 60 ган рийлсээр баригдах ба нэг өргөн цариг 1520 мм, нэг стандарт цариг 1435 мм гол замтай байх юм. Олон нийтэд мэдээлснээр төмөр замын төслийг нийт 976 тэрбум төгрөгөөр төрийн өмчит “Эрдэнэс Таван Толгой” ХК санхүүжүүлэхээр болсон. “Чайна Энержи” болон түүний охин компаниуд энэ оны дөрөвдүгээр сард хил дамнасан төмөр замын барилгын ажлыг эхлүүлэхээр төлөвлөж байгаа юм билээ.

-Төмөр зам ашиглалтад орсноор нүүрсний экспортод яаж нөлөөлөх тооцоо байна вэ?

-Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүд Гашуунсухайт-Ганцмодны хил дамнасан төмөр замын төслийн хэрэгжилт нь бусад хил дамнасан төмөр замуудын дутууг нөхөх боломжтойг мэдэгдэж байна лээ. Уг төсөл бүрэн хэрэгжиж ашиглалтад орсноор жилд 30 сая тонн ачаа тээвэрлэх хүчин чадалтай болно. Энэ нь Монгол Улсын нүүрсний экспортын 55-60 хувийг тээвэрлэх боломжтой гэсэн үг. Засгийн газар уг хил дамнасан төмөр зам ашиглалтад орж, бусад арга хэмжээнүүдийн үр дүнд Монгол Улсын нүүрсний экспорт жилд 120 сая тонн гаруй болж, нэг хүнд ногдох ДНБ 10.000 ам.долларт хүрч өсөх боломжтой гэж үзэж байгаа. Харьцуулбал, Монгол Улс 2024 онд 83.7 сая тонн нүүрс буюу хамгийн ихээр экспортолсон. 2023 онд нэг хүнд ногдох ДНБ нь 5838 ам.доллар байсан. 2024 онд Монгол Улсын Хятад руу экспортолсон нүүрс бараг 83 сая тоннд хүрч огцом өссөн нь 2023 оны 70 сая, 2022 оны ердөө 31 сая тоннтой харьцуулахад мэдэгдэхүйц өссөн үзүүлэлт юм. Түүнчлэн Монгол Улс өнгөрсөн жилүүдэд Тавантолгойн уурхайгаас Хятад хүртэл 240 км төмөр зам барьсан. Гэсэн хэдий ч уг төмөр зам хилийн орчим тасалдаж, цааших хил дамнасан зам тээврийг ачааны машинаар үргэлжлүүлэх шаардлагатай болдог. Монгол Улсын Засгийн газар ГашуунсухайтГанцмодны хил дамнасан т өмөр замын төсөл хэрэгжсэнээр Хятад улстай хийх нүүрсний борлуулалт улам өснө.

-Төмөр замаа холбоод нүүрсээ их хэмжээгээр нь борлуулж байвал Монгол Улсад л ашигтай гэдгийг эдийн засагчид хэлдэг. Нөгөөтэйгүүр Ерөнхий сайдын энэ удаагийн айлчлал дотоод улс төрийн халуун нөхцөлд хийгдэж байна. Энэ утгаараа Хятадын тал айлчлалыг ямар байдлаар хүлээн авах бол?

-Хятад улс руу нүүрс экспортлохдоо нүүрс хулгайлсан, хээл хахууль авсан гэх мэдээллээс болж 2022 оны арванхоёрдугаар сард манай улсад өргөн хүрээний хариуцлага нэхсэн эсэргүүцлийн жагсаал болж байсныг санаж байгаа байх. Монгол Улсын Засгийн газар уг асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд 2023 онд Авлигатай тэмцэх шинэ стратегийг хэрэгжүүлж эхэлсэн хэдий ч нүүрсний экспорт нь өнөөг хүртэл маргаан дагуулсан халуун сэдэв хэвээр байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн энэхүү Хятадад хийх айлчлал нь Монгол Улсын хувьд дотоод улс төрийн эгзэгтэй үетэй давхцаж байгаа нь үнэн. Нэмээд хэлэхэд, утааны асуудал байна. Утаанаас үүдэлтэй эндэгдэл, үүнтэй холбоотой нийгэм, хүний эрхийн асуудлуудыг үндэслэн УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу болон парламентын бусад гишүүд Ерөнхий сайдыг огцруулах, албан тушаалаас нь чөлөөлөх тухай асуудлаар хуулийн процедур эхлүүлж гарын үсэг цуглуулж эхэлсэн. Нийгэм, хүний эрхийн асуудлууд, тухайлбал агаарын бохирдол, замын түгжрэл, авлига, төрийн байгууллагын бүтээмж чадвар сул байгаа зэрэг нь Монгол Улсад олон нийтийн дургүйцлийг төрүүлж, үүний улмаас Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэний нэр хүнд унахад хүргэсэн. Дотоод дахь эдгээр улс төрийн нөхцөл байдал, динамик нь түүний Хятад дахь дипломат ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлөхийг харах л үлдлээ. Өөрөөр хэлбэл, айлчлалаас гарах үр дүнгийн дараа л энэхүү асуудал ийм байж, тийм байж гэж хэлэх боломжтой гэсэн үг.

Э.Мөнх

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Өдрийн сонинд нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Ардын үг” ба ардын уур” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы  тэргүүн нүүрт Аж үйлдвэр, Эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан “Хил холболтын хэлэлцээрт гарын үсэг зурж, УИХ соёрхон баталснаар хууль, эрх
зүйн шийдвэрүүд дуусна” гэв

  • Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн өдрийн тэмдэглэл нийтлэгдлээ

Доктор Л.Жаргалсайхан “Уранаас айж цочирдох, сандрах ямар ч асуудал байхгүй” хэмээн ярилаа.

  • “Шатахуунаар хараат байх нь цахилгаанаар хараат байхаас илүү аюултай” хэмээн өгүүллээ.

“Монголын эдийн засгийн форум” НҮТББ-
ын тэргүүн Ч.Ганхуяг “Татварын байцаагчид дураараа загнаж, “Дансыг чинь нээгээд өгье, тэдийг өгчих” гэдэг байдал газар авсан” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн ““Ардын үг” ба ардын уур” нийтлэл хэвлэгдлээ.

ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Д.Будзаан “Өсвөр насныхны итгэлийг олоод, дараа нь сүрдүүлж гэмт хэргийн хохирогч болгодог” гэв.

ГАДААД МЭДЭЭ: Ж.Д.Вэнс: Хиймэл сэтгэхүйг зохицуулна гэдэг нь устгана гэсэн үг


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

М.Бадамсүрэн: Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах нь эдийн засгийн аюулгүй байдлын хувьд маш чухал DNN.mn

УИХ-ын гишүүн М.Бадамсүрэнтэй ярилцлаа.


-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ажлын явцын талаар та ямар мэдээлэлтэй байна вэ?

-УИХ-ын Аж үйлдвэржилтийн байнгын хороон дээр Газрын тосны үйлдвэр барих ажлын явцын мэдээллийг сонссон. Удахгүй газар дээр нь очиж танилцана. Ажлын хэсэг байгуулагдаж, Л.Мөнхбаясгалан гишүүн ахлаад, миний хувьд гишүүнээр ажиллаж байна. Байнгын хороон дээр үйлдвэр барих ажлын явц 21 орчим хувьтай байна гэж танилцуулсан.

-Та газрын тосны инженер. Монгол Улс Газрын тос боловсруулах үйлдвэртэй болчихвол бусдаас гуйхгүй байх боломж бүрдэх болов уу?

-Монголчууд бүгд л үйлдвэр байгуулахыг дэмжиж байна. Гэхдээ анхаарах том асуудлууд байгаа юм. Нэгдүгээрт, энэ үйлдвэрийг эх орныхоо түүхий эд болсон нөөцөөр бүрэн хангаж чадах уу гэдэг асуудал байна. Түүхий эдийн хараат байдалд орчих вий. Яагаад вэ гэхээр, Ашигт малтмал, газрын тосны газрын мэдээллээр, 20 орчим сая тонн баталгаат нөөцтэй гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, 30 орчим сая тонн нөөц байснаас 10 сая нь экспортод гарсан. 20 саяыг олборлож гаргана гэдэг технологийн хувьд боломжтой биш.

Тэгэхээр нэмж хайгуул хийж, нөөцийг өсгөх нь хамгийн чухал. Тэгэхээр нэгдүгээрт үндэсний компани байгуулах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа юм.

-Үндэсний монгол инженер, техникийн ажилтнууд өөрсдөө газрын тосоо олборлоно гэж үү?

-Тийм ээ. Тэгэхгүй бол одоо олборлож байгаа хоёр компани гадаадын хөрөнгө оруулалттай. Дорноговьд газрын тос олборлолтын 5 хувийг “Доншинг”, Дорнод аймагт “Петро Чайна Дачин Тамсаг” гээд өмнөд хөршийн ТӨК 95 хувийг олборлож байна. Гадны компани олборлолтоо бууруулбал, эсвэл зогсоочихвол үйлдвэр түүхий эдгүй болно. Тийм учраас би байнга хэлээд байгаа юм. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулаад дууслаа гэхэд жилд 1.5 сая тонн нөөцийг байнгын биелүүлдэг боломжтой болгохгүй бол “Хонх нь дуугарахаар дамар нь таг” гэдэг шиг болох гээд байгаа юм. Тэгэхгүй бол бид импортын шатахуунаас хараат байгаатай адилхан импортын түүхий эдээс хараат болно гэсэн үг. Хоёрдугаарт, энэ үйлдвэрээс гарч байгаа бүтээгдэхүүн импортоор авч байгаагаас хямдхан буюу ядаж адил үнэтэй байж чадах уу гэдэг асуудалд анхаарал хандуулах хэрэгтэй.

-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ 2018 оны сүүлээр батлагдаж, 2019 оноос инженерчлэл эхэлсэн юм билээ. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Сүүлд өөрчилсөн юм билээ. Яагаад өөрчилсөн талаар би ажлын хэсгийн гишүүний хувьд нэлээд сайн анхаарч ажиллана. Илүү өндөр технологийн, евро стандартын шатахуун хийхээр ТЭЗҮ анхнаасаа байсан уу, өөрчилсөн үү гэдэг асуудал тодорхойгүй байна. Нууц ангилалд байдаг юм билээ. Тийм учраас одоогоор үзээгүй, ажлын шугамаар үзүүлэх байх. Ер нь энэ үйлдвэрээс өндөр үнэтэй шатахуун гарвал эдийн засгийн хувьд ашиггүй.

-Дорноговьд өмнө нь газрын тосны үйлдвэр байсан нь хаагдсан гэж сонссон. Шалтгаан нь дунд байсан юм бол?

-Дорноговьд 1969 онд нефтийн үйлдвэр байсан. Гал гарсан шалтгаанаар зогссон. Гэхдээ яг тэр үед нь Монголын хойд хил залгаа Оросын нутагт нэлээд их нөөц илэрч, олон үйлдвэр нээгдсэн юм билээ. Тухайн үед тэндээс импортлох хямдхан ч байсан байж магадгүй юм. Бид хоёр хөрштэй. Тэдэнтэйгээ газрын тос боловсруулах үйлдвэр тогтвортой ажиллах талаар ямар санал солилцсон байдаг юм бол. Бид Оросоос шатахуунаа импортоор авч байна. Өөрсдөө үйлдвэрлээд эхлэхээр бид өрсөлдөгч болно. Нөгөө талдаа өмнөд хөршийн төрийн өмчит компани газрын тосыг маань олборлоод, өөрийнхөө улсын үйлдвэр рүү зөөж байна. Энэ дээр ямар харилцан ойлголцол байгаа вэ гэдгийг анхаарах ёстой.

-Монгол Улс тээвэр ложистикийн асуудал хүндрэлтэй. Газрын тосны бүтээгдэхүүн тээвэрлэлтийн тухайд тээвэрлэлтийн асуудлыг эртнээс зохицуулах хэрэгтэй юу?

-Түүхий тосыг тээвэрлэдэг нийтлэг арга нь дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэх. Дамжуулах хоолой нь газрын хөрсөн дээгүүр явахгүй, далд явах учраас байгаль орчинд нөлөөгүй, ан амьтны хөдөлгөөнд саад болохгүй давуу талтай. Сул тал нь зөвхөн нэг талдаа л тээвэр хийдэг. Төмөр замаар зөөх тохиолдол их бага. Гэхдээ ойрхон зайд төмөр замаар зөөлөө гэж бодоход давуу тал нь төмөр зам хоёр талдаа тээвэртэй. Сул тал нь хөрөнгө оруулалт их орно. Далайн тээврээр мөн тээвэрлэдэг. Богино зайд автомашинаар тээвэрлэдэг тохиолдлууд байгаа л даа.

-Өөрийн юм өргүй гэдэг. Газрын тос боловсруулах үйлдвэрээ байгуулчих юмсан. Та байгуулахыг дэмжиж байгаа биз дээ?

-Дэмжилгүй яах вэ. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах нь эдийн засгийн аюулгүй байдлын хувьд маш чухал. Тиймээс импортолж байгаагаас хямд, үгүй ядаж ижил үнэтэйгээр, тогтвортой ажиллуулна гэдгийг хамгийн гол нь маш сайн анхаарах ёстой. Манай Аж үйлдвэржилтийн байнгын хороо Засгийн газарт чиглэл өгсөн тогтоол гаргасан. Түүн дээр энэ бүх зүйл бий. Нэгдүгээрт, хөндлөнгийн болон Монголын үндэсний мэргэжилтнүүдээс бүрдсэн багаар төслийн санхүүгийн зарцуулалт, технологи сонголтоос эхлээд үйлдвэрлэлийн бүх үйл ажиллагаанд хяналт тавих. Хоёрдугаарт, нэмж нэг ч төгрөгийн зээл авахгүй, нэг ч төгрөгийн төсөв нэмж гаргахгүй гэсэн болзолтойгоор 2028 оны нэгдүгээр улиралд буюу 2028 оны гуравдугаар сарын 31-ний өдөрт багтааж ашиглалтад оруулах. Ашиглалтад орох үед нь түүхий тосны 1.5 сая тонны нөөцөө энэ үйлдвэртээ ханган нийлүүлэх бодлогоо бүрэн хэрэгжүүлсэн байх. Жил бүр төлөвлөгөө гаргаад, хэрвээ төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж, тухайн жилдээ хийх ажлаа хийж чадаагүй бол холбогдох албан тушаалтанд нь хариуцлага тооцох. Жил бүрийн оны эцэст дараа оны төсөв батлагдах үед энэ үйлдвэрийн явцын талаар УИХ-д танилцуулж байх, хангалтгүй байвал хариуцлага тооцох утгатай тогтоол гаргасан.

-Хоёулаа ярилцлагаа татварын багц хуулийн шинэчлэлийн асуудалруу чиглүүлье. УИХ-аас Татварын багц хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах ажлын хэсэг байгуулагдаж, хэлэлцүүлгүүд зохион байгууллаа. Иргэд татварыг зайлшгүй бууруулах ёстой гэсэн байр суурьтай байна. Та санал нийлж байгаа юу?

-Бид сая тойргоороо арваад хоног яваад, иргэдтэйгээ уулзаад ирлээ. Хөдөө багийн малчидтай, сумын төвийн иргэдтэй уулзлаа. Бизнес эрхлэгчид, төрийн албан агчид, ахмадуудтай уулзлаа. Бүгдээрээ л татварыг бууруулах ёстой, ялангуяа НӨАТ, НДШ-ийг бууруулах хэрэгтэй. Хувийн хэвшил, төрийн байгууллагын НДШ төлөлтийг ялгаатай байлгаж болдоггүй юм уу. Хувийн хэвшилд ажиллах хүн их ховор болчихлоо. Хүмүүс төрийн байгууллагад л ажилд ордог боллоо гэсэн саналууд хэлж байна. Татвар үнэхээр ачаалал болж байгаа нь үнэн. Дээр нь хамгийн гол нь энэ жилийн хувьд үүссэн нөхцөл байдал нь цахилгаан эрчим хүчний үнийг нэмсэнтэй холбоотойгоор айл өрхийн зарлага их хэмжээгээр нэмэгдэж байна.

-Нийслэл шиг хөдөө орон нутагт шөнийн тарифын хөнгөлөлт үйлчилдэг бил үү?

-Орон нутагт Улаанбаатар шиг шөнийн тарифын хөнгөлөлт гэж байдаггүй. Тийм учраас биднийг шөнийн тарифын хөнгөлөлтөд оруулж өгөөч ээ, шөнө тог цахилгаан зарцуулалт тэртэй тэргүй багасдаг юм чинь орон нутагт энийг мөрдүүлж өгөөч. Яагаад заавал 10 мянгаас дээш хүн амтай суурин газарт мөрдөөд, хөдөө мөрдүүлэхгүй байгаа юм бэ. Шөнийн хөнгөлөлтөд оруулж өгөөч ээ гэсэн асуудал нэлээд их ирж байна. НӨАТ-ын босгыг нэмэгдүүлэх тухай асуудал тавьж байна.

-Орон нутгийн иргэдийн амьдрал ахуй ямаршуу байна вэ?

-Би зүүн бүсээс сонгогдсон гишүүн. Ноднин зүүн бүсэд гурван сая гаруй толгой мал хорогдсон. Энэ хэмжээгээрээ иргэдийн амьдралд маш их сөргөөр нөлөөлсөн. Олон хүн малгүй болж, төв суурин газар бараадсан. Малын тоо толгой нь багассан учраас тэр хүмүүст малчны зээлээ төлөх асуудал тулгарч байна. Төр нэг жилийн хугацаатай хойшлуулах арга хэмжээ авсан, энэ хавраас төлж эхэлнэ. Цаашдаа малч дыг дэмжсэн бодлого, ялангуяа орон нутгийн жижиг, дунд үйлдвэрлэл, өрхийн бичил бизнес эрхлэлтийг дэмжсэн бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Улс “Мөнгө байхгүй ээ” гэхээс илүүтэй уул уурхайн өсөн нэмэгдэж буй баялаг, Үндэсний баялгийн сан, Орон нутгийн хөгжлийн санд орж байгаа орлогоос орж, хадгалж байгаа мөнгийг заавал гадаадын банкинд хадгалуулна гэхээс илүүтэй, заавал Монголбанкинд санхүүгийн хэрэгсэл болгон эргэлдүүлэхээс илүүтэй орон нутгийн жижиг, дунд үйдвэрлэгчид, малчдаа дэмжсэн, бизнес эрхлэх боломжийг нь дэмжсэн хөнгөлөлттэй зээлийн бодлогуудад зориулаач ээ гэсэн саналууд маш их ирж байна. Яагаад гэхээр эдийн засаг өсч, нүүрс 80 гаруй сая тонныг экспортоллоо. Зэс, алтны үнэ өслөө. Экспортын орлого нэмэгдэж байгаа ч энэ орлого ялангуяа орон нутагт, дундаж давхарга, айл өрх, жижиг бизнес эрхлэгчдэд энэ өгөөж очихгүй байна гэж иргэд маш их шүүмжилж санал тавьж байна.

-Бас бодох л асуудал байх?

-Тэр нь ч бас зөв байх. Яагаад вэ гэвэл, экспорт нэмэгдээд, импорт нэмэгдсэн. Тансаг хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүн эрс нэмэгдсэн байна. Тэгэхээр яг үүнтэй холбоотойгоор эдийн засгийн өсөлт чинь “дээгүүр”-ээ яваад байгаа юм биш үү. Яг анхан шатандаа, дундаж давхаргыг тэлэх бодлогодоо хэр ирж байна вэ. Энийг ирүүлэхийн тулд хөнгөлөлттэй зээлийн, газар олголтын бодлогоор, татварын хөнгөлөлтөөр дэмжээч ээ. Дэд бүтцийн хөгжил, үйлдвэрийн байр, ажлын байртай болоход нь дэмжээч ээ. Иргэд өөрийн чаддагаа хиймээр байна. Хийх гэхээр зээл олдохгүй байна. Зээл авъя гэхэд газар байхгүй болохоор байшин барилга барьж чадахгүй байна. Газар болоод барьцаа хөрөнгө байхгүй болохоор банкны шалгуур өндөр учраас зээл авч чадахгүй байна. Би одоо юу хийх вэ. Би чаддаг юмаа эзэмшсэн мэргэжлийнхээ дагуу хиймээр байна. Сургалтын төв ажиллуулмаар байна, ногоо таримаар байна. Мал малламаар байна. Энэ дээр төр дэмжээд өгөөч ээ. Эдийн засгийн өсөлтийг ингэж л айлын хаалгаар оруулах хэрэгтэй байна гэсэн саналуудыг маш их хэлж байна.

Д.Эрдэнэтуяа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

К.Цоохүү: Тэмээний баяраар тэмээгээ алж идэж байгаа нь монголчуудын ёс суртахуун ямар их доройтсоныг харуулж байна DNN.mn

Физикийн шинжлэх ухааны доктор К.Цоохүүтэй монголчуудын ёс суртахууны талаар товч ярилцлаа.


-Саяхан тэмээний баяр боллоо. Тэмээгээ дээдлэх учиртай уг баяраар тэмээгээ алаад идэж байгааг юу гэж ойлгох вэ. Бид нэг л хэлбэр төдий байгаагийн цаашлаад ёс суртахуун, үнэт зүйлгүй болсны жишээ энэ болчихов уу?

-Тийм ээ, энэ бол монголчуудын ёс суртахуун ямар их доройтсоныг харуулж байна. Ёс суртахуун гэдэг бол хүн төрөлхтний хамгийн чухал үнэт зүйл. Монголд ёс суртахуунгүй байдал газар авчихсан. Үүнийг онцгой анхаарах цаг нь болсон. Тэгэхгүй бол арай дэндлээ. Ёс суртахуун, үнэт зүйл байж хүн төрөлхтөн байна гэсэн үг. Хэрвээ энэ бүхэн байхгүй болвол хүн төрөлхтөн байхгүй. Ерөөсөө зэрлэг араатан л болно. Яагаад монголчууд бид ёс суртахуунаа алдчихав, яагаад ингэж доройтов гэхээр олон шалтгаан байгаа. Хамгийн наад зах нь нийгэмд баян хоосны ялгаа их байна. Монголчууд ядууралд автсан. Хээл хахууль газар авсан байна. Шударга бус байдал дэндсэн байна. Энэ бүхэн бугшсаар Монголын нийгэм “анархизм” руу халтирч орж байна. Энэ бол маш харамсалтай зүйл. Ер нь явж явж ёс суртахуун гэдэг улс төртэй нягт холбоотой. Улс төрийн хүрээнийхэн будлиад, төр үймээд байвал ёс суртахуун улам л доошоо явна. Өөр арга байхгүй.

Мөн ёс суртахуунд олон зүйл орно. Жишээ нь, монгол хүн аливаад хүндлэлгүй болсон, өнөөдөр бие биеэ гутааж, доромжилж байгаа энэ бүхэн орно.

“Тэмээний баяр, тэмээ минь” гэж дээдэлж хүндэтгэн нийтийн том баяр хийчихээд тэр баяр дээрээ олны өмнө өнөө хүндэтгэн бишрээд байсан тэмээгээ алаад идэж байгаа нь ёс суртахуунгүй, харанхуй нийгэм гараад ирснийг илтгэж байна. Энэ бол тэмээндээ ч биш, ер нь монголчууд юуг ч үнэ цэнэгүй болгож, юу хийж сүйдэлж, гутааж болохын тод жишээ. Бид зэрлэг араатан шиг болчихож. Энэ бол үнэхээр тод жишээ боллоо. Тэмээний баяраар тэмээгээ шарж идсэн энэ асуудлыг ингээд орхиж болохгүй. Учир нь энэ үйл явдал монголчууд бид ёс суртахууны хувьд яаж доголдож, ямар дэндүү байдалтай болсныг харуулаад өглөө.

-Та физикийн шинжлэх ухааны доктор, нэрт эрдэмтэн. Монголын нийгэм ийм байдалтай байгаа нь боловсролтой холбоотой болов уу?

-Шуудхан хэлэхэд, ерөөсөө л боловсрол доройтсоных. Монгол хүний боловсрол доройтож, тартагтаа тулсны илрэл гэдгийг өнөөгийн нийгмийн үзэгдлүүд гэрчлээд өгч байна. Боловсролгүй хүн гэдэг маш аюултай. Юу ч хийхээс буцахгүй. Тухайн улс орныг эзэлж авахын тулд эхлээд боловсролыг нь устгах ёстой гэх дүрмийг дэлхийн зарим оронд баримталж, бодитоор ашиглаж байгааг бид харж байна. Боловсролыг нь доройтуулчихаар юу л бол юу ч хийж мэдэхээр хүмүүс нийгэмд гарч ирнэ. Ингээд орчин цагийн хэллэгээр нийгмийг, амьдралыг самарч байгаа юм. Боловсрол, ёс суртахуун гэдэг бол маш эмзэг.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Рагчаа: Цахилгаан, дулааны үнийг нэмснээр ард иргэдийн амьдралыг улам доройтуулж байна DNN.mn

МҮЭХ-ны ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгч, дэд ерөнхийлөгч Б.Рагчаатай ярилцлаа.


-Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн холбоо хөдөлмөр эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалахгүй байна гэсэн шүүмжлэл их гарч байна. Та бүхэн яг юу хийж байна вэ?

-МҮЭХ-ны ерөнхийлөгч УИХ-ын гишүүн болсноос хойш миний бие холбооны ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж байна. Бид энэ хугацаанд багагүй ажлууд хийлээ. Тухайлбал, 2025 оны улсын төсөвтэй холбогдуулж, гишүүдээрээ хэлэлцүүлэг хийж, улсын төсөвт хэд хэдэн саналууд өгсөн. Эхнийх нь, төрийн албан хаагчдын цалинг 20-иос доошгүй хувиар нэмэгдүүлэх байсан. Хоёрт, үнийн өсөлтийн эсрэг Засгийн газраас тодорхой бодлого барьж шийдэхгүй бол цахилгаан, дулааны үнийг нэмснээр ард иргэдийн амьдралыг улам доройтуулж байна гэж бас шаардлага өгсөн. Мөн төсвийг ил тод, ард иргэдэд ойлгомжтой болгооч ээ гэдэг асуудлыг тавьж, байр сууриа нэлээд илэрхийлсэн. УИХ төсөв хэлэлцэх явцад цалин хөлсийг 6 хувь нэмнэ гэж хэлэлцээд баталсан. Энэ бол бидний хүсэн хүлээсэн үр дүн биш, ямар нэгэн байдлаар төсөвтэй холбогдуулж асуудлуудыг шийд ээ гэдэг байдлаар хоёр, гурван удаа Засгийн газар, УИХ-д шаардлага өгсөн.

-Ямар хариу өгсөн бэ?

-УИХ-аас бидэнд тодорхой хариу ирүүлээгүй. Бидний хувьд хуулийн хүрээнд Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт үндэсний хороог яаралтай хуралдуулж, цаг үеийн тулгамдсан санал, шаардлагуудыг хэлэлцье гэсэн хүсэлтийг Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.ЭнхАмгаланд тавьсан.

Одоо бид энэ үндэсний хороог хуралдуулах зорилгоор тал бүрд ажлын хэсэг гараад ажиллаж байна. Энэ хурлыг гуравдугаар сарын 1-нээс өмнө хуралдуул гэдэг санал, шаардлагаа тавьсан.

Хэрвээ бидний саналыг хүлээж авахгүй, тус хороог хуралдуулахгүй байвал МҮЭХ хуулийн хүрээнд олгогдсон эрхийнхээ дагуу эцсийн арга хэлбэр рүүгээ орно. МҮЭХны тэргүүлэгч нар ийм шийдвэр гаргаад, энэ хүрээндээ ажиллаж байна.

-Цахилгааны үнийг 30 хувь нэмлээ гэсэн 3-4 дахин нэмэгдсэн нь тодорхой болсон. Иргэдийг бухимдуулж буй энэ асуудлаар холбогдох байгууллагуудад хандаж тайлбар мэдээлэл авав уу?

-Нийгэмд нэлээд бухимдал үүсгэж буй асуудал цахилгааны үнийн нэмэгдэл. Бид Засгийн газарт энэ шийдвэрээ эргэж хараач ээ гэж санал, шаардлагуудаа удаа дараа өгсөн. Хариу өгөхгүй байна. Эрчим хүчний салбарын ажилчдын эрх ашгийг хамгаалдаг Эрчим хүч, геологи, уул уурхайн үйлдвэрчний холбоо гэж бий. Энэ холбооноос МҮЭХ-д хүсэлт тавиад байгаа юм. Цахилгаан дулаан, эрчим хүчний үнийг тодорхой хэмжээнд нэмж байж тэнд байгаа ажилчдынхаа цалин хөлс, нийгмийн хамгааллын асуудлыг шийддэг. Тийм байтал МҮЭХ шууд эсэргүүцдэг нь зөв үү, буруу юу гээд, үйлдвэрчин дотроо бас өөр өөр байр суурьтай байна. Зөв байж болох ч татвар төлж буй 2.5 иргэний амьдралд шууд нөлөөлөхүйц байна.

-Улаанбаатарт утаа бүр гамшиг болсон. Ирээдүйд эрүүл монгол хүн үлдэх үү ч гэж бодогдож байна. Энэ чиглэлээр юу хийж байна вэ?

-Монгол Улсын Засгийн газар утааны эсрэг тэмцэнэ гээд маш том хөтөлбөр тавиад яваад байна. Ард иргэд утааг бууруулъя гээд цахилгаан халаалтаар асуудлаа шийдчихсэн байхад маш их дарамт ирж байна гэсэн санал, хүсэлтүүд МҮЭХ-нд олон ирж байна. Жишээлбэл, сард 500 мянган төгрөгийн цахилгааны төлбөр төлж байсан бол одоо 1.3-1.5 сая төгрөг төлж байгаа тухай асуудал маш их ирж байна. Үүнтэй холбогдуулаад өнгөрсөн долоо хоногт бид Н.Учрал сайдтай уулзсан. Холбогдох саналуудаа бичгээр тавь гэсний дагуу бид бичээд бэлдээд сууж байна.

-Таны амьдралд үнийн өсөлт хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Хувь хүний амьдралд огцом нөлөөлж байна. Ер нь жижиглэнгийн худалдааны үнэ огцом өссөн. Одоо цагаан сар болох гэж байна. “Хүчит шонхор” зах дээр махны үнэ нэг кг нь 22 мянга давсан байна. Ард иргэд, ялангуяа тэтгэврээрээ амьдардаг настай хүмүүс цагаан сараа яаж тэмдэглэх юм бол гэж бодогдож байлаа. Би залуу хүн. Эхнэртэйгээ хоёулаа ажилладаг ч зээлтэй, өрнөөс салахгүй байна шүү дээ. Өрнөөс өрний хооронд, хүүхдүүддээ илүүчлэх юу ч байхгүй байна. Манай байгууллага өнгөрсөн долоо хоногт гишүүн байгууллагуудынхаа дунд хэлэлцүүлэг хийсэн. Олон нийтэд хүргэе г ээд хэвлэлийнхнийг оролцууллаа.

-Бид хангалттай хэлэлцэж, ярьдаг. Ямар шийдэлд хүрэв гэж асуумаар байна. Ард иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх ямар боломж байна вэ?

-Хуулийн хүрээнд бодит орлогыг нэмэгдүүлэх боломж байна гэж бид үзэж байна. Тэр нь татварын бодлого. УИХ дээр Х.Ганхуяг гишүүнээр ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж байгаа юм билээ. Татварын реформ хийе, татварын багц хуулийг шинэчилье гээд. Бид энэ хүрээнд МҮЭХ-нд хэлэлцүүлэг хийсэн, гишүүдээс нэлээд санал гарч байна. Бидний хувьд хүн амын орлогын албан татварын шаталсан хэлбэрийг арай уян хатан болгооч ээ гэдэг санал гаргаж байгаа юм. Одоогийн хуулиар 0-120 сая төгрөгийн орлоготой хүн 10 хувийн, 120-180 сая төгрөг бол 15 хувь гэсэн шатлалууд бий. Бид 0-60 сая төгрөгийн жилийн орлоготойгоос ядаж 5 хувийг аваач ээ. Тэгвэл хувь хүний бодит орлого 5 хувиар ч болов нэмэгдэнэ г эж үзэж байгаа юм. Төсөв хэлэлцэхэд бидний саналыг хүлээж аваагүй, инфляци 8.3 хувьтай гарсан. Инфляциа нөхөх хэмжээнд хүртэл цалингаа нэмэгдүүлж чадахгүй байгаа бол татварын бодлогоор ард иргэдийнхээ бодит орлогыг нэмэгдүүлээч ээ гэх мэтчилэн саналууд гаргаад, Татварын ерөнхий газар, Сангийн яаманд бид өнгөрсөн долоо хоногт хүргүүлсэн.

-Иргэдээс ирж буй санал, хүсэлтэд ямар асуудлууд зонхилж байна вэ?

-Иргэд 2024 оны парламент бүрдэхэд маш өндөр хүлээлттэй байсан. 126 гишүүнтэй боллоо, олон намын, нийгмийн бүлгийн төлөөллүүд шийдвэр гаргах түвшинд очиж, бидний амьдралыг илүү сайжруулна гэж найдсан. 2025 оны төсөв илүү нааштайгаар шийдсэн парламент, засаг байх болов уу гэж бодож байтал харамсалтай нь бидний хүссэн, хүлээсэн хэмжээнд байсангүй. Засаг байгуулагдаад бараг найман сар болж байна. Ний нуугүй хэлэхэд, энэ хугацаанд ард иргэдийн амьдралд тулгамдаж буй асуудлуудыг бодитой шийдсэн алхам маш цөөн байна. Эсрэгээрээ татвар, хураамж нэмэх гээд иргэдийн амьдралыг улам бухимдуулсан шийдвэрүүд гаргасан гэж бид дүгнэсэн. Хэлэлцүүлгийн үеэр судалгаа хийж үзлээ л дээ. Монгол Улсын нэг иргэн хэчнээн төрлийн татвар, хураамж, шимтгэл төлж байна вэ гээд.

-Судалгааны үр дүнгээс сонирхуулахгүй юу?

-40 гаруй татвар, хураамж, шимтгэл төлж байна. Нийгмийн даатгал, хүн амын орлогын албан татвар, НӨАТ-аас эхлээд хадгаламжаасаа хүртэл татвар төлж байна. Дээр нь нийслэл Улаанбаатар хотод амьдаръя, хотын түгжрэлийн эсрэг гэсэн уриан дор хотод амьдарч буй хүмүүсийнхээ амьдралыг ний нуугүй хэлэхэд, бүр “улных” болтол татвар, хураамжаар дарамталж байна. Дээр нь стресс, утаа нэмж байна. Утаа, аюулгүй байдалтай холбоотой маш олон кейс бид харж байна. Энэ нь зөвхөн одоогийн удирдлагын алдаа биш ч гэсэн өнгөрсөн 20, 30 жилд төрийн бодлогоор ард иргэдийн амьдралыг, ялангуяа улаанбаатарчуудыг үнэхээр хүнд нөхцөлд ажиллуулж, амьдруулж байна. Үндсэн хуулиар олгосон иргэн хүний эрүүл аюулгүй орчинд амьдруулах эрх рүү төр засгийн бодлого шийдвэр чиглэсэнгүй, үр дүн авчирсангүй. Одоо орон нутгийнхнаас ч Улаанбаатар хотод орж ирэхэд татвар, хураамж авч байна. Үүнтэй холбоотойгоор иргэдийн бухимдал дээд цэгтээ хүрсэн. Үйлдвэрчний эв лэлийн гишүүд болон манай сонгуульт ажилтнууд нэлээд бухимдалтай байна. Үйлдвэрчний эвлэл рүү ирж буй янз бүрийн хэл ам нэлээд ширүүн болж байна. МҮЭХ-ны гишүүд болон гишүүн байгууллагууд “Та нар тэмцэхгүй бол болохоо байлаа шүү. Үнэхээр ард түмний амьдрал туйл даа хүрч байна шүү. Үйлдвэрчний эвлэл нийгмийн түншлэлийг хангадаг. Энэ том байгууллага, та нар төр засагт хандаж, ямар нэгэн гарц гаргалгаа гарга. Болохгүй бол тэмцэл рүүгээ ор” гэж удаа дараа шаардаж байна. МҮЭХ хүссэн хүсээгүй энэ рүү одоо орохоос өөр аргагүй байдалд хүрсэн. Бид ард түмэн, жирийн хөдөлмөрчдийнхөө төлөө дуугарахаас өөр аргагүй. Өөр сонголтгүй боллоо гэсэн үг.

Д.Эрдэнэтуяа