Categories
мэдээ улс-төр

“Цагаан алт” хөтөлбөр малын гаралтай түүхий эдийг үнэ цэнтэй болгоно DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх “Цагаан алт” үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд “Сор кашемир”, “Сноу Филдс”, “Улаанбаатар хивс” компанид  ажиллалаа.

Ерөнхийлөгч малын гаралтай түүхий эдийн үнэ цэнтэй болгох зорилгоор “Цагаан алт” үндэсний хөтөлбөр санаачлан хэрэгжүүлж байна. Хөтөлбөрийн дүнд  олон улсын стандартад нийцсэн өрсөлдөх чадвартай, гарал үүсэл, чанарын баталгаатай, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, экспорт нэмэгдэж, малын гаралтай түүхий эдийн үнэ цэн өснө. Энэ хэрээр малчдын орлого, амьжиргаа сайжирч, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбар шинэ шатанд гарах юм.

 

“Сор кашемир” ХХК 13 аймгаас жилд 800 тн ноолуур бэлтгэхийн зэрэгцээ 200 орчим тн тэмээний ноос, 30 гаруй тн сарлагийн хөөвөр, 200 гаруй тн хонины ноосыг боловсруулж, цэвэр утас, бэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна.

Бүтээгдэхүүнээ дэлхийн 17 оронд гаргадаг бөгөөд дотоодын 150 гаруй сүлжих цехийг ноолуур, тэмээний ноос, сарлагийн хөөврөн ээрмэл утсаар хангадаг.

Цаашид хялгас ялгах үйлдвэрээ өргөтгөхөөр төлөвлөсөн тухай компанийн удирдлага танилцууллаа.

“Сноу Филдс” ХХК Дорнод аймгийн гурван сумын 360 малчин өрхтэй хамтран ноос, ноолуураа бэлтгэж, жилд 50 тн  бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн Япон, ОХУ, Украйн, Франц, АНУ, Щвейцари, Герман, Солонгос улсад экспортолж байна.

Мөн жилд 70 тн ноолуур, ноос, хөөврөн утас үйлдвэрлэж дотоодын зах зээлд нийлүүлдэг. Цаашид байгальд ээлтэй ээрсэн утас, сүлжсэн деталийг дахин боловсруулах дамжлага суурилуулж, хуучин ноос, ноолууран хувцсыг ээрмэл утас болгож эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх юм байна.

“Улаанбаатар хивс” ХК Алтанбулаг, Алтан өргөө, Саян, Улаанбаатар зэрэг нэр төрлийн цэвэр ноосон хивс үйлдвэрлэдэг. Жилд дунджаар 55-60 мянган м2 хивс зах зээлд нийлүүлж байгаа нь дотоодод үйлдвэрлэдэг нийт хивсний 10-12 хувь  юм.

Хивсний 30-35 хувийг БНХАУ-д нийлүүлдэг бөгөөд тоног төхөөрөмжөө шинэчилж, хүчин чадлаа нэмэхээр төлөвлөжээ.

“Цагаан алт” үндэсний хөтөлбөр цаг үеэ олсон, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбар хөгжих, малчдын орлого нэмэгдэх зэрэг олон давуу талтайг аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлагууд хэлж байлаа.

Энэ жил аж ахуйн нэгжүүдэд нийт 800 тэрбум төгрөгийн зээл олгохоор төлөвлөсөн. 2025 оны 02 дугаар сарын 01-нээс хойш аж ахуйн нэгжүүд 100 гаруй тэрбум төгрөгийн зээл аваад байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх малчидтай хамтран ажиллахын зэрэгцээ олон арван ажлын байр бий болгон, эцсийн бүтээгдэхүүнээ дотоод, гадаадын зах зээлд нийлүүлж, татвараа төлж байгаа аж ахуйн нэгж, баялаг бүтээгчдэд талархал илэрхийллээ.

“Цагаан алт” үндэсний хөтөлбөрийг гурван жилийн хугацаанд хэрэгжүүлж нийт 8,000 гаруй ажлын байр бий болгоно. Хөтөлбөрийн дүнд ноолуурын бүрэн боловсруулалтын түвшнийг одоогийн 20 хувиас 40 хүртэл хувь, үйлдвэрлэлийг 1,5 их наяд төгрөгөөс 2,3 их наяд төгрөг, экспортыг 398 сая ам.доллароос 690 сая ам.доллар хүртэл нэмэгдүүлж, шинээр гурван мянга гаруй ажлын байр бий болох юм.

Мөн:

  • Ноосны боловсруулалтын түвшнийг одоогийн 25 хувиас 55 хүртэл хувь, үйлдвэрлэлийг 240 тэрбум төгрөгөөс 670 тэрбум төгрөг, экспортыг 52 сая ам.доллароос 119 сая ам.доллар хүртэл нэмэгдүүлж, шинээр 2,200 орчим ажлын байр,
  • Арьс, ширний боловсруулалтын түвшнийг одоогийн 30 хувиас 50 хүртэл хувь, борлуулалтыг 57,8 тэрбум төгрөгөөс 900 тэрбум төгрөг, экспортыг 9,6 сая ам.доллароос 22,4 сая ам.доллар хүртэл нэмэгдүүлж, шинээр 3,000 гаруй ажлын байр бий болно гэж тооцоолж байна.

Үүний зэрэгцээ мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн экспортын хэмжээ хоёр дахин нэмэгдэж, 800 орчим сая ам.долларт хүрэх юм.

“Цагаан алт” үндэсний хөтөлбөрийн нийт төсөв 2.19 их наяд төгрөг бөгөөд үүнээс 680 гаруй тэрбум төгрөгийг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ. Арилжааны банкууд үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдэд 1,5 их наяд төгрөгийн зээл олгох бөгөөд гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр хэрэгжиж байгаа төсөл, хөтөлбөрүүдийг “Цагаан алт” хөтөлбөртэй уялдуулна.

Манай улс жилд дунджаар 50 орчим мянган тн ноос, ноолууран түүхий эд бэлтгэх нөөцтэй.

Үүний 37 мянган тн нь хонины ноос, 10 мянга нь ямааны ноолуур, 2,000 нь тэмээний ноос, 400 тн нь сарлагийн хөөвөр байна. Эдгээрийн 70 гаруй хувийг нь зөвхөн угаагаад экспортод гаргадаг юм.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Туваан: Хил холболтын хэлэлцээрт гарын үсэг зурж, УИХ соёрхон баталснаар хууль, эрх зүйн шийдвэрүүд дуусна DNN.mn

Аж үйлдвэр, Эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваантай Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболтын гэрээнд гарын үсэг зурах асуудал болон бусад төсөл хөтөлбөрүүд, нүүрсний экспортын талаар ярилцлаа.


-Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболтын гэрээнд хоёр тал маргааш гарын үсэг зурах гэж байна. Олон жил гацсан энэ асуудал ингээд нэг мөр шийдэгдэж байгаа гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Өнгөрсөн оны УИХ-ын сонгуулиар анхны 126 гишүүнтэй парламентыг бүрдүүлсэн. Үүний дараагаар намууд хамтарсан Засгийн газар байгуулсан. УИХ-аар баталсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн гол цөм нь 14 мега төслийг хийх байгаа юм. Эдгээр төслийн нэгдүгээрт Гашуунсухайт-Ганцмод, Шивээ хүрэн-Сэхэ, Ханги-Мандал, Бичигт-Зүүн хатавч гэсэн боомтуудыг төмөр замаар холбох асуудал орсон. Тэгэхээр энэ бол маш чухал ач холбогдолтой зүйл. Мэдээж улс төрийн нөхцөл байдал болон бусад зүйлээс болж 10 гаруй жил гацаанд орсон байсан төслийг хамтарсан буюу засаг тогтвортой байх үедээ урагшлуулж явуулах зайлшгүй шаардлага тулгарсан. Дээрээс нь өнөөдөр ингээд харахад 2024 оны нүүрсний экспортыг бид 83 сая тонн болгож чадсан. Энэ нь авто тээвэр болон Замын-Үүдээр бага хэмжээтэй гарч байгаа хэмжээ. Одоо үүнийг нэмэгдүүлэх ямар ч боломжгүй. Харин нэмэгдүүлэх ганц боломж нь төмөр замын тээвэр байгаа юм. Тийм болохоор үүн дээр чухал ач холбогдол өгч явж байна. Эхний ээлжинд 120 сая тонн, 2030 оноос 160 сая тоннын экспортын асуудал ярьж байгаа. Ингэхийн тулд боомтуудаа төмөр замаар холбох ёстой.

Гашуунсухайт-Ганцмод ны төмөр замын хил холболтын асуудлыг бид Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр шийдвэрлэхээр болсон.

Энэ хэлэлцээрийг батлах үндсэн чиглэлийг УИХ-ын тогтоолоор баталж өгсөн. Энэ хүрээндээ хэлэлцээрийг хийгээд хоёр улсын Ерөнхий сайдын уулзалтын үеэр зурах гэж байна. Уг хэлэлцээртэй хамт хоёр улсын Засгийн газраас байгуулсан ажлын хэсгүүдийн протколыг мөн зурна. Үүний дараагаар Монгол Улсын хууль т огтоомжийн дагуу Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг УИХ соёрхон баталснаар хууль, эрх зүйн хэмжээнд гаргах шийдвэрүүд дуусна. Ингэснээр компани хоорондын гэрээ, шууд ажилдаа орох гэсэн байдлаар явж байгаа.

-Бүтээн байгуулалтыг хэдэн онд дуусгаж, төмөр замаа ашиглаж эхлэхээр тооцож байгаа вэ?

-Хил холболтын төмөр замуудаас газар зүйн байршлын хувьд төвөгтэй, олон голын сайр дайрч байгаа, өндөр намын зөрүүтэй холболт нь ГашуунсухайтГанцмод боомтынх байгаа юм. Тийм болохоор бид бүтээн байгуулж дуусах хугацааг гурван жил гэж харж байгаа. Гэхдээ хоёр тал ярилцаад 2.6 жилийн хугацаанд холболтыг хийх боломжтой гэж үзэж байгаа. Өртөг үнийн хувьд 976 тэрбум төгрөг гэж гарсан. Үүнийг Зам тээврийн сайд гүйцэтгэлийнх нь шатанд бууруулж, хэмнэх тал дээр ярилцаж байна. Ямар нэгэн бартер, оффтейк гэрээ, нүүрс гэсэн зүйл байхгүйгээр Эрдэнэс Таван толгойн мөнгөөр төлнө.

-Нүүрсний үнэ унаж, худалдан авалт буурчихлаа. Улсын төсөв батлах үеэр нүүрсний үнийг хэт өндрөөр тооцсон гэсэн шүүмжлэл яваад байна. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Ийм нөхцөл байдал байгаа. Гэхдээ улсын төсөв дээр нүүрсний үнийг сүүлийн 10 жилийн дундаж үнээр авдаг. Өөрөөр хэлбэл, багаар авч тооцдог гэж ойлгож болно. Тэгэхээр 105 орчим ам.доллараар авсан байгаа. Дээрээс нь бид Уул уурхайн биржийн тухай хуулийг батлаад энэ хуулийнхаа хүрээнд борлуулдаг. Биржийн арилжаа хийгдсэнээс хойш хил нөхцөлтэй буюу арилжсан нүүрсээ манай тал олборлоод хил дээр аваачиж өгөх үүргийг хүлээдэг. Тийм болохоор гүйцэтгэл хийгдээд гурван сар гаруйн хугацаанд хүргэж өгдөг. Энэ хооронд одоо юу болоод байна вэ гэхээр өмнө нь борлуулагдсан нүүрс ачигдаж байгаа гэж ойлгож болно. Тэгэхээр хүргэж өгөх яг энэ цаг үед нүүрсний үнэ бага зэрэг унаж байгаа асуудал бий. Уналттай холбоотойгоор хүлээж авч байгаа тал нь нэлээд хойрго, удаашралтай байна. Гэвч энэ асуудал удахгүй гайгүй болох байх. Хятадын тал гангийн үйлдвэртэй коксжих нүүрсийг, эрчим хүчний үйлдвэрлэлдээ эрчим хүчний нүүрсийг хэрэглэдэг. Эрчим хүчний хэрэглээ нь хэвийн байна. Гангийн үйлдвэр нь Хятад, Америкийн эдийн засгийн асуудал бу юу экспорт, импорттой холбоотойгоор бага зэргийн савлагаа гарч ирнэ. АНУ-ын импортын татвараас болоод Хятадаас Америк руу экспортлох гангийн хэмжээ буурна. Хариу арга хэмжээ болгож Америкийн талаас импортолж авдаг нүүрсэндээ Хятадын тал импортын татвар тавьсан нь эерэг мэдээ. Эндээс дутагдаж ирсэн нүүрсний тодорхой хэмжээ нь манайхаас нөхөгдөх учраас эрэлтэд эерэгээр нөлөөлнө гэж харж байгаа.

-Нүүрсийг биржээр арилждаг болоод тэнд оролцдог байсан жижиг компаниудыг шахан гаргасан нь ийм байдал бий болголоо гээд байгаа шүү дээ?

-Биржийн арилжааг Монголын хөрөнгийн бирж харилцаад хийж байгаа. Үүнд хоёр асуудал бий. Аливаа биржийн арилжааг брокер диллерүүд хийдэг шүү дээ. Гэвч одоохондоо ингэж дамжиж хийгдэхгүй байгаа. Энэ байдлыг хэлж байж магадгүй. Нөгөө талдаа таны ярьсан нь эсрэгээрээ буюу нүүрс биржээр арилжаалагддаг бүтээгдэхүүн биш. Тухайн нүүрсийг олборлож байгаа хувьцааны үнэ л хөрөн гийн биржүүд дээр арилжаалагддаг боло хоос нүүрс өөрөө арилжаалагддаггүй юм байна лээ. Тэгэхдээ бид нэгэнт ийм хуультай учраас хуулиа сайжруулах шаардлага зүй ёсоор үүсч байгаа. Томоохон гангийн үйлдвэрүүд маань урт хугацаанд тогтвортой гэрээ хийж байж нүүрсийг худалдан авдаг. Өдөр бүр, сар болгон өөрчлөгддөг үнээр худалдан авдаггүй гэсэн үг. Гэтэл манай биржийн арилжаанд том эцсийн хэрэглэгчид орохгүй байгаа. Дунд болон бага хэмжээний нүүрс авдаг тоглогчид бирж дээр арилжаа хийдэг.

-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн асуудал одоо юу болж байна вэ. УИХ-аар нэмэлт санхүүжилт авах асуудлыг хэлэлцэж дэмжсэн шүү дээ?

-Газрын тос бол маш чухал салбар. Уг төсөл дээр бид өмнө нь 1.2 тэрбум ам.долларын санхүүжилтийг Энэтхэгийн Экзим банкнаас Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр хийгээд авсан. Энэ хугацаанд олон асуудал үүссэн. Ковидоос болж дэлхийн зах зээл дээр нефтийн лицензтэй тоног төхөөрөмжүүд, түүхий эдүүд, ажиллах хүчний үнэ нэмэгдсэн. Эдгээрийг нэмж өгөхгүй бол энэ бүтээн байгуулалт маань зогсох эрсдэлтэй байсан. Тиймээс 460 гаруй сая ам.долларыг нэмж зээлэх хүсэлтийг Энэтхэгийн талтай ярилцаад УИХ-аар соёрхон баталж, хэлэлцээр дээр Сангийн сайд гарын үсэг зураад явж байгаа. Энэ мөнгөөр голцуу лицензтэй тоног төхөөрөмжүүд худалдаж авна. Тендерт шалгарсан компанитайгаа бид саяхан ажил гүйцэтгэх гэрээг зурсан. Одоо бол энэ бүтээн байгуулалтыг цаг хугацаанд нь ашиглалтад оруулахыг л шахаж ажиллах үлдэж байгаа. Дээрээс нь энэ дашрамд нэмж хэлмээр хоёр зүйл байна.

-Тэдгээр нь юу вэ?

-Манайх газрын тосны бүтээгдэхүүнийхээ 95-96 хувийг нэг улсаас худалдан авч байгаа. Дэлхийн практикт Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой бүтээгдэхүүнүүдээ олон эх үүсвэрээс авдаг. Нэг тал нь доголдоход нөгөө талаасаа нөхдөг. Тэгэхээр манайх энэ байдлаасаа гарахын тулд үндэсний нефтийн үйлдвэртэй болох нь Үндэсний аюулгүй байдлын түвшинд яригдах ёстой асуудал болчихоод байгаа юм. Хоёрдугаарт, гадаад худалдааны бланс, төлбөрийн тэнцэлтэй холбоотой асуудал бий. Жилдээ хоёр тэрбум орчим ам.долларыг газрын тосны бүтээгдэхүүн худалдаж авахад зарцуулж байна. Харин энэ үйлдвэр ашиглалтад орсноор дотоодын хэрэгцээний 55 хувийг хангана. Ингэснээр нэг тэрбум ам.доллар Монголдоо үлдэнэ гэж ойлгож болно. Мөн энэ үйлдвэр ашиглалтад орсноор ажлын байр нэмэгдэнэ. Дээрээс нь сүүлийн жилүүдэд агаарын бохирдол манай улсын маш том асуу дал болсон. Агаарын бохирдлын 28 хувь нь бензин шатахуун, түлштэй холбоотой бохирдол эзэлж байгаа. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд өндөр чанартай, РМ бага түлш, шатахууныг хэрэглэх шаардлагатай. Харин энэ үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн өндөр чанартай буюу Евро-5 түвшнээс дээш түвшинтэй байх юм.

-Дамжуулах хоолойг барьж байгуулах ажил дуусах нэлээд дөхсөн гэсэн үү?

-Дэлхий дээр хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг, хамгийн хямдаар тээвэрлэдэг нь дамжуулах хоолой байдаг. Тийм болохоор хамгийн их нөөцтэй хэсгээсээ түүхий тосыг тээвэрлэх асуудлыг бид хоолойгоор шийдсэн. Нийтдээ 380 гаруй сая ам.долларын өртөгтэй 580 гаруй километр хоолойг барьж байгуулна. Гүйцэтгэл нь 80 гаруй хувьтай явж байна. Ер нь Газрын тосны үйлдвэр түлхүүр асаахаас зургаан сарын өмнө тээвэрлэлтийн асуудлыг шийдэж, тодорхой хэмжээний нөөцийг бүрдүүлсэн байх ёстой байдаг. Энэ хүрээндээ дамжуулах хоолойн бүтээн байгуулалт арай түрүүлж яваа юм.

-Газрын тосны нөөцийн хэмжээ ер нь хэр байгаа вэ. Шинээр орд илрүүлэх тал дээр яамнаас ямар ажил хийж байгаа вэ?

-Одоо ашиглаж байгаа ордуудын геологийн нөөц 304 сая тонн гэсэн багцаа хэмжээ байдаг. Харин ашиглалтын баталгаат нөөц бол 41 сая тонн. Үүнээс 10 саяыг нь бид олборлоод гаргачихсан. Газрын тос бо ловсруулах үйлдвэр маань жилдээ 1.5 сая тонн түүхий тос хэрэглэнэ. Үүгээр тооцоод үзвэл бидэнд 20 жил хэрэглэх нөөц бэлэн байгаа гэсэн үг. Олборлолтын хувьд гэвэл өнгөрсөн 2024 онд гүйцэтгэлээрээ 560 мянган тонн түүхий тос олборлосон. Өмнө нь 2013-2014 онд 1.1 сая тонныг олборлож чадаж байсан. Тийм болохоор одоо бид Хятадын төрийн өмчит Петро Чайна Дачин Тамсаг компанитай ярилцаж, энэ салбартаа оруулах хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлээч ээ. Бид нэлээд таатай нөхцөлүүдээр хамтран ажиллаж, эхний ээлжинд хуучин олборлож байсан 1.1 саядаа хүргэе. Дараагийн ээлжинд 500 мянган тонноор нэмэгдүүлье гэдэг асуудлыг идэвхтэй ярьж байгаа. Энэ асуудал шийдэгдвэл түүхий тосны хэрэглээгээ шийдчихнэ гэсэн үг. Манай яамны зүгээс энэ хугацаанд зургаан тал бай зарлаж, Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулаад компаниуд хайгуулынхаа ажилд энэ хавраас орно. Английн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй Петро Матад гэж компани олборлолтын цооногоо ажиллуулж эхэлсэн байгаа.

-Петрочайна Дачин Тамсаг компанитай Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ, татварын маргаантай байдаг. Энэ асуудлыг хэрхэх вэ?

-БНХАУ-д хийсэн хоёр улсын Ерөнхий сайд нарын уулзалтын үеэр CNPC буюу Хятадын газрын тосны нэг номерын компанийн удирдлагуудтай бид уулз сан. Тус уулзалтаар энэ асуудлуудаа ярьсан. Харин бидэнд хандаж нэг зүйл ярьж байгаа. Тэр нь танайх өмнө нь байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээндээ байхгүй заалтыг оруулж ирээд татварын асуудал тавьсан. Өнөөдрийн байдлаар 400 орчим тэрбум т өгрөгийн татварын маргаан үүсгэчихээд явж байгаагаа болиоч гэсэн. Ер нь ганц энэ гэлтгүй дэлхий дээр монголчуудыг худлаа ярьдаг, барьцгүй, “Үгэндээ суудаггүй” гэж ярьж байгаа. Тийм болохоор бид баталсан хууль, тогтоомжоо баримталдаг, хэлсэндээ байдаг гэсэн имижийг олж авахын төлөө хамтарсан Засгийн газар ажиллаж байна. Мөн тэдний зүгээс дунд шат буюу аймаг, сумын зүгээс ирж байгаа маш их дарамт шахалтыг шийдэж өгөөч гэдгээ хэлсэн. Ийм асуудлуудаас болоод хөрөнгө оруулалт багасах, хумих бодлого явсан байна. Тэгэхээр үүнийг эхний байдлаар яриа хэлэлцээрийн түвшинд тохиролцоод яриад явж байна.

-Францтай хамтарсан ураны төслийн асуудал одоо эцэслэн шийдэгдсэн гэж ойлгож болох уу?

-Монгол Улс гуравдагч хөршүүдтэйгээ хийж байгаа хоёр дахь том хөрөнгө оруулалтын гэрээ бол энэ Орано компанитай хийсэн хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгаа юм. Үүнийг бид сая амжилттай хийж чадсан. Энэ гэрээ маань гадны хөрөнгө оруулалт. Монголд мөнгө орж ирнэ. Нийтдээ таван тэрбум төгрөг, жилдээ ойролцоогоор 160-170 сая ам.доллар орж ирнэ. Үндсэн хуульд оруулсан 2019 оны өөрчлөлтөөр Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуультай болохоор болсон. Энэ хуулиа батлаад гурван сантай. Эдгээрээс хамгийн иргэдэд хамаатай сан буюу Хуримтлалын сан руу их хэмжээний мөнгийг оруулах зорилгоор л хөрөнгө оруулалтын асуудлуудыг шийдээд байгаа. Ер нь нэг зүйлийг хэлэхэд, ард иргэд маань нэг гараараа сайхан амьдармаар байна гэчихээд нөгөө гараараа үүнийгээ боль гэдэг авцалдаагүй, логикгүй зүйлсийг хйимээргүй байгаа юм. Засгийн газрын хувьд энэ санг дүүргэх, иргэдэд очих орлогыг нэмэгдүүлэхийн төлөө л ажиллаж байна. Цаашдаа гадны улсууд Монгол руу хөрөнгө оруулалт хийгдэх үүд хаалга нь нээгдэж байгаа эерэг мессэж болсон том гэрээ.

-Бүтээн байгуулалт нь хэзээнээс эхлэх вэ?

-Энэ жилдээ багтаагаад бүтээн байгуулалтын ажил эхэлнэ. Газар доор уусган баяжуулах аргаар хийгдээд, тэндээсээ ураны ислээ гаргаж аваад жилдээ 2500 орчим тонн исэл борлуулах асуудал яригдаж байгаа юм.

Т.Дарханхөвсгөл

Categories
мэдээ улс-төр

Хүний эрхийн дэд хорооны дарга, гишүүд иргэний нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөлтэй ээлжит уулзалтаа хийв DNN.mn

Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга, гишүүд хүний эрхийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг иргэний нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөлтэй сар бүр уулзалт зохион байгуулж байхаар төлөвлөсөн бөгөөд өнөөдөр (2025.02.12) ээлжит уулзалт болов.

Эхний уулзалтуудаар талууд ойлголтоо нэгтгэх зорилгоор мэдээллээ солилцож байгааг Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболд хэллээ. Өнөөдрийн уулзалтын эхэнд Монгол Улс дахь хүний эрхий төлөв байдлын тухай IV илтгэлийг хэлэлцүүлэхтэй холбогдуулан Гадаад харилцааны яамнаас авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаар танилцууллаа.

Монгол Улс 2010 оноос эхэлж НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлд хүний эрхийн төлөв байдлын илтгэлээ хэлэлцүүлж байгаа бөгөөд 2015 онд II, 2020 онд III илтгэлээ хүргүүлж хэлэлцүүлсэн. Энэ оны 11 дүгээр сард IV илтгэлээ хэлэлцүүлэх хуваарьтай гэдгийг танилцуулгынхаа эхэнд Гадаад харилцааны яамны Гэрээ, эрх зүйн газрын дэд захирал Д.Бат-Өлзий дурдав.

НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөл Монгол Улсын III илтгэлийг хэлэлцээд 190 зөвлөмж өгснөөс манай улс 170-ыг нь хүлээн авч хэрэгжүүлэхээр тогтсон юм. Эдгээр зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах үүднээс Гадаад харилцааны яам холбогдох бусад байгууллагаас санал авч “НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлөөс гаргасан зөвлөмжүүдийг 2023-2025 онд хэрэгжүүлэх арга хэмжээний ерөнхий төлөвлөгөө”-г боловсруулж, Засгийн газар 2023 оны 357 дугаар тогтоолоороо баталжээ. Үргэлжлүүлэн тэрбээр тус ерөнхий төлөвлөгөөнд заасан арга хэмжээг дангаар болон хамтран хэрэгжүүлдэг байгууллагуудыг танилцуулаад “Үүн дээр бүх шатны Засаг дарга нар Хүний эрхийн төлөв байдлын ээлжит дүгнэлт хэлэлцүүлгийг хэрэгжүүлж ажилладаг” хэмээн тодотгов. Давхардсан тоогоор Хууль зүй, дотоод хэргийн яам 20, Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам 19, Эрүүл мэндийн яам 11, Боловсролын яам 10, Цагдаагийн ерөнхий газар 9 зэрэг тооны зөвлөмжийг тус тус хариуцан дангаар эсхүл хамтран хэрэгжүүлж байгаа юм байна.

Энэ оны арван нэгдүгээр сард IV илтгэлийг хэлэлцүүлэх бөгөөд бэлтгэл ажлын хүрээнд Гадаад харилцааны яамнаас хэрэгжүүлж буй арга хэмжээг Д.Бат-Өлзий дэд захирал танилцууллаа. Засгийн газрын 2023 оны 357 дугаар тогтоолоор Гадаад харилцааны сайдад “ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн явц, үр дүнг жил бүрийн нэгдүгээр сард багтаан орон тооны бус зөвлөлөөр хэлэлцүүлж, хэрэгжилтийн тайланг, цаашид авах арга хэмжээний саналын хамт тухайн жилийн 2 дугаар сард багтаан Засгийн газарт танилцуулах”-ыг даалгасан байдаг байна. Тус яам ерөнхий төлөвлөгөөний 2024 оны хэрэгжилтийн мэдээг авахаар 47 байгууллагад албан бичиг илгээжээ. Үүнээс 26 нь буюу 55 хувь нь мэдээгээ ирүүлсэн гэв. Бүх байгууллага мэдээгээ ирүүлсний дараа нэгтэн, тайлангийн төслийг боловсруулж Гадаад харилцааны яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ахлуулсан, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Сангийн яам, Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яам, Батлан хамгаалах яам, Боловсролын яам, Зам, тээврийн яам, Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам, Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам, Эрчим хүчний яам, Эрүүл мэндийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, АТГ, ТЕГ, ШЕЗ, УЕПГ зэрэг холбогдох байгууллага, болон Хүний эрх, хөгжил төв, Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв, Сэтгэлзүйн мэдрэмж зэрэг иргэний нийгмийн 6 байгууллагын төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүн бүхий орон тооны бус зөвлөлөөр хэлэлцүүлэх аж. Холбогдох хуулийн өөрчлөлтөөр байгууллагын нэр өөрчлөгдсөн, албан тушаалтнууд солигдсонтой холбогдуулан орон тооны бус зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг шинэчлэх шаардлагатай байгааг тэрбээр энэ үеэр дурдаж байв.

Зөвлөлөөр тайланг хэлэлцүүлж, зөвлөлийн бүрэлдэхүүнээс гарсан цаашид авах арга хэмжээний саналыг нэгтгэн хоёрдугаар сарын 26-нд болох Засгийн газрын ээлжит хуралдаанд танилцуулахаар төлөвлөөд байгаа гэлээ.

Илтгэлийг 2025 оны арван нэгдүгээр сарын 04-ний өдөр хамгаалах бөгөөд Гадаад харилцааны яам заасан хугацаанд багтаж илтгэлээ хүргүүлэхээр хуваарь гарган ажиллаж байгааг дэлгэрэнгүй танилцуулсан юм.

Монгол Улс дахь хүний эрхий төлөв байдлын тухай IV илтгэлийг хэлэлцүүлэхтэй холбогдуулан Гадаад харилцааны яамнаас авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаарх танилцуулгатай холбогдуулан уулзалтад оролцогчид болон Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболд асуулт асууж, зарим зүйлийг тодруулсан. Дараа нь “Хүний Эрхийн Форум”-ыг төлөөлж “Хууль судлал, хөгжлийн төв”-ийн тэргүүн, доктор /PhD/, профессор В.Удвал “Монгол Улсын 1992  оны Үндсэн хуулийн хэрэгжилт ба хүний эрхий зарим асуудал” сэдэвт илтгэл танилцуулсан юм. 1992 оны нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр батлагдсан ардчилсан, шинэ Үндсэн хуулийг тухайн оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдрөөс даган мөрдөж эхэлсэн болохыг тэрбээр онцлоод Үндсэн хууль хэрэгжиж эхэлсний 33 жилийн ой тохиож буйг дурдав. Үндсэн хуулийн үнэт зүйлсийн нэг нь хүний эрх, эрх чөлөөг баталгаатай хангах бөгөөд үүний тулд төр эрх мэдлээ оновчтой хуваарилж, хяналт тэнцлийг хангах үүрэгтэй. Түүнчлэн Үндсэн хуулийн цэцийг шинээр байгуулсан, иргэний гомдол гаргах эрхийг баталгаажуулсан зэргээр төрийн дур зоргын үйлдлийг хязгаарлах механизмуудыг Үндсэн хуульд тусгасан байдгийг дэлгэрэнгүй тайлбарлав. Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийг үнэлэх шалгуур тодорхойгүй улмаас хэрэгжилтийг үнэлэх боломжгүй байдаг талаар тэрбээр илтгэлдээ дурдаад, хүний эрхийн хандлагад гарч буй өнөөгийн өөрчлөлүүдийг онцоллоо. Доктор /PhD/, профессор В.Удвал үргэлжлүүлэн Үндсэн хуулийн хэрэгжилт ба гажилтын талаар болон хүний эрхийн чиглэлээр Монгол Улсын олон улсын өмнө хүлээсэн үүргүүдийг дэлгэрэнгүй танилцуулсан. Төгсгөлд нь холбогдох дүгнэлт, шийдлийн саналуудаа танилцууллаа.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийг 1992 оны нэгдүгээр сарын 13-ны өдрийн 11 цаг 33 минутад баталсан бол тухайн оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдрийн 12 цаг 00 минутаас улс орон даяар хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн гэдгийг С.Эрдэнэболд дарга дурдаад, энэ удаагийн ээлжит уулзалтыг Үндсэн хуулийг мөрдөж эхэлсний 33 жилийн ойн өдрөөр товлосон гэлээ. Үндсэн хуулийг хэрэгжүүлж, хамгаалах нь иргэн бүрийн үүрэг гэдгийг тэрбээр тэмдэглэсэн. Сар бүрийн уулзалтыг Х.Баасанжаргал гишүүн зохион байгуулж ажиллана гэдэг мэдээллийг Хүний эрхийн дэд хорооны дарга хэлээд, “Хүний эрхийн үндэсний II хөтөлбөрийн төслийг боловсруулах ажлын хэсгийг Х.Баасанжаргал гишүүн ахалж ажиллаж байгаа. Тиймээс энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг иргэний нийгмийн байгууллагынхан, судлаач, мэргэжилтнүүд Та бүхэн нягт хамтран, ажил хэрэгчээр ажиллахыг хүсье” гэв.

Түүнчлэн Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны стратеги төлөвлөгөөний талаар, Улсын Их Хурлын даргын захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсгүүдийн үйл ажиллагааны талаар мэдээлэл өгсөн. Энэ хүрээнд одоо мөрдөгдөж буй эрх зүйн орчинд нийцүүлэн иргэний нийгмийн байгууллагууд хэрхэн үр дүнтэй хамтран ажиллах боломжтой талаар саналаа хэлж, оролцогчидтой санал солилцов. Үргэлжлүүлэн Х.Баасанжаргал гишүүн өмнөх уулзалтуудын үеэр төлөвлөсөн ажлууд, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, хэрэгжилтийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгөв. Мөн дараагийн уулзалтыг товлож, Монгол Улс дахь хүний эрхий төлөв байдлын тухай IV илтгэлийг 2025 оны арван нэгдүгээр сарын 04-ний өдөр хамгаалахтай холбогдуулан авах арга хэмжээний талаар уулзалтад оролцогчид санал солилцсон юм хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

М.Бадамсүрэн: Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах нь эдийн засгийн аюулгүй байдлын хувьд маш чухал DNN.mn

УИХ-ын гишүүн М.Бадамсүрэнтэй ярилцлаа.


-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ажлын явцын талаар та ямар мэдээлэлтэй байна вэ?

-УИХ-ын Аж үйлдвэржилтийн байнгын хороон дээр Газрын тосны үйлдвэр барих ажлын явцын мэдээллийг сонссон. Удахгүй газар дээр нь очиж танилцана. Ажлын хэсэг байгуулагдаж, Л.Мөнхбаясгалан гишүүн ахлаад, миний хувьд гишүүнээр ажиллаж байна. Байнгын хороон дээр үйлдвэр барих ажлын явц 21 орчим хувьтай байна гэж танилцуулсан.

-Та газрын тосны инженер. Монгол Улс Газрын тос боловсруулах үйлдвэртэй болчихвол бусдаас гуйхгүй байх боломж бүрдэх болов уу?

-Монголчууд бүгд л үйлдвэр байгуулахыг дэмжиж байна. Гэхдээ анхаарах том асуудлууд байгаа юм. Нэгдүгээрт, энэ үйлдвэрийг эх орныхоо түүхий эд болсон нөөцөөр бүрэн хангаж чадах уу гэдэг асуудал байна. Түүхий эдийн хараат байдалд орчих вий. Яагаад вэ гэхээр, Ашигт малтмал, газрын тосны газрын мэдээллээр, 20 орчим сая тонн баталгаат нөөцтэй гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, 30 орчим сая тонн нөөц байснаас 10 сая нь экспортод гарсан. 20 саяыг олборлож гаргана гэдэг технологийн хувьд боломжтой биш.

Тэгэхээр нэмж хайгуул хийж, нөөцийг өсгөх нь хамгийн чухал. Тэгэхээр нэгдүгээрт үндэсний компани байгуулах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа юм.

-Үндэсний монгол инженер, техникийн ажилтнууд өөрсдөө газрын тосоо олборлоно гэж үү?

-Тийм ээ. Тэгэхгүй бол одоо олборлож байгаа хоёр компани гадаадын хөрөнгө оруулалттай. Дорноговьд газрын тос олборлолтын 5 хувийг “Доншинг”, Дорнод аймагт “Петро Чайна Дачин Тамсаг” гээд өмнөд хөршийн ТӨК 95 хувийг олборлож байна. Гадны компани олборлолтоо бууруулбал, эсвэл зогсоочихвол үйлдвэр түүхий эдгүй болно. Тийм учраас би байнга хэлээд байгаа юм. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулаад дууслаа гэхэд жилд 1.5 сая тонн нөөцийг байнгын биелүүлдэг боломжтой болгохгүй бол “Хонх нь дуугарахаар дамар нь таг” гэдэг шиг болох гээд байгаа юм. Тэгэхгүй бол бид импортын шатахуунаас хараат байгаатай адилхан импортын түүхий эдээс хараат болно гэсэн үг. Хоёрдугаарт, энэ үйлдвэрээс гарч байгаа бүтээгдэхүүн импортоор авч байгаагаас хямдхан буюу ядаж адил үнэтэй байж чадах уу гэдэг асуудалд анхаарал хандуулах хэрэгтэй.

-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ 2018 оны сүүлээр батлагдаж, 2019 оноос инженерчлэл эхэлсэн юм билээ. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Сүүлд өөрчилсөн юм билээ. Яагаад өөрчилсөн талаар би ажлын хэсгийн гишүүний хувьд нэлээд сайн анхаарч ажиллана. Илүү өндөр технологийн, евро стандартын шатахуун хийхээр ТЭЗҮ анхнаасаа байсан уу, өөрчилсөн үү гэдэг асуудал тодорхойгүй байна. Нууц ангилалд байдаг юм билээ. Тийм учраас одоогоор үзээгүй, ажлын шугамаар үзүүлэх байх. Ер нь энэ үйлдвэрээс өндөр үнэтэй шатахуун гарвал эдийн засгийн хувьд ашиггүй.

-Дорноговьд өмнө нь газрын тосны үйлдвэр байсан нь хаагдсан гэж сонссон. Шалтгаан нь дунд байсан юм бол?

-Дорноговьд 1969 онд нефтийн үйлдвэр байсан. Гал гарсан шалтгаанаар зогссон. Гэхдээ яг тэр үед нь Монголын хойд хил залгаа Оросын нутагт нэлээд их нөөц илэрч, олон үйлдвэр нээгдсэн юм билээ. Тухайн үед тэндээс импортлох хямдхан ч байсан байж магадгүй юм. Бид хоёр хөрштэй. Тэдэнтэйгээ газрын тос боловсруулах үйлдвэр тогтвортой ажиллах талаар ямар санал солилцсон байдаг юм бол. Бид Оросоос шатахуунаа импортоор авч байна. Өөрсдөө үйлдвэрлээд эхлэхээр бид өрсөлдөгч болно. Нөгөө талдаа өмнөд хөршийн төрийн өмчит компани газрын тосыг маань олборлоод, өөрийнхөө улсын үйлдвэр рүү зөөж байна. Энэ дээр ямар харилцан ойлголцол байгаа вэ гэдгийг анхаарах ёстой.

-Монгол Улс тээвэр ложистикийн асуудал хүндрэлтэй. Газрын тосны бүтээгдэхүүн тээвэрлэлтийн тухайд тээвэрлэлтийн асуудлыг эртнээс зохицуулах хэрэгтэй юу?

-Түүхий тосыг тээвэрлэдэг нийтлэг арга нь дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэх. Дамжуулах хоолой нь газрын хөрсөн дээгүүр явахгүй, далд явах учраас байгаль орчинд нөлөөгүй, ан амьтны хөдөлгөөнд саад болохгүй давуу талтай. Сул тал нь зөвхөн нэг талдаа л тээвэр хийдэг. Төмөр замаар зөөх тохиолдол их бага. Гэхдээ ойрхон зайд төмөр замаар зөөлөө гэж бодоход давуу тал нь төмөр зам хоёр талдаа тээвэртэй. Сул тал нь хөрөнгө оруулалт их орно. Далайн тээврээр мөн тээвэрлэдэг. Богино зайд автомашинаар тээвэрлэдэг тохиолдлууд байгаа л даа.

-Өөрийн юм өргүй гэдэг. Газрын тос боловсруулах үйлдвэрээ байгуулчих юмсан. Та байгуулахыг дэмжиж байгаа биз дээ?

-Дэмжилгүй яах вэ. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах нь эдийн засгийн аюулгүй байдлын хувьд маш чухал. Тиймээс импортолж байгаагаас хямд, үгүй ядаж ижил үнэтэйгээр, тогтвортой ажиллуулна гэдгийг хамгийн гол нь маш сайн анхаарах ёстой. Манай Аж үйлдвэржилтийн байнгын хороо Засгийн газарт чиглэл өгсөн тогтоол гаргасан. Түүн дээр энэ бүх зүйл бий. Нэгдүгээрт, хөндлөнгийн болон Монголын үндэсний мэргэжилтнүүдээс бүрдсэн багаар төслийн санхүүгийн зарцуулалт, технологи сонголтоос эхлээд үйлдвэрлэлийн бүх үйл ажиллагаанд хяналт тавих. Хоёрдугаарт, нэмж нэг ч төгрөгийн зээл авахгүй, нэг ч төгрөгийн төсөв нэмж гаргахгүй гэсэн болзолтойгоор 2028 оны нэгдүгээр улиралд буюу 2028 оны гуравдугаар сарын 31-ний өдөрт багтааж ашиглалтад оруулах. Ашиглалтад орох үед нь түүхий тосны 1.5 сая тонны нөөцөө энэ үйлдвэртээ ханган нийлүүлэх бодлогоо бүрэн хэрэгжүүлсэн байх. Жил бүр төлөвлөгөө гаргаад, хэрвээ төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж, тухайн жилдээ хийх ажлаа хийж чадаагүй бол холбогдох албан тушаалтанд нь хариуцлага тооцох. Жил бүрийн оны эцэст дараа оны төсөв батлагдах үед энэ үйлдвэрийн явцын талаар УИХ-д танилцуулж байх, хангалтгүй байвал хариуцлага тооцох утгатай тогтоол гаргасан.

-Хоёулаа ярилцлагаа татварын багц хуулийн шинэчлэлийн асуудалруу чиглүүлье. УИХ-аас Татварын багц хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах ажлын хэсэг байгуулагдаж, хэлэлцүүлгүүд зохион байгууллаа. Иргэд татварыг зайлшгүй бууруулах ёстой гэсэн байр суурьтай байна. Та санал нийлж байгаа юу?

-Бид сая тойргоороо арваад хоног яваад, иргэдтэйгээ уулзаад ирлээ. Хөдөө багийн малчидтай, сумын төвийн иргэдтэй уулзлаа. Бизнес эрхлэгчид, төрийн албан агчид, ахмадуудтай уулзлаа. Бүгдээрээ л татварыг бууруулах ёстой, ялангуяа НӨАТ, НДШ-ийг бууруулах хэрэгтэй. Хувийн хэвшил, төрийн байгууллагын НДШ төлөлтийг ялгаатай байлгаж болдоггүй юм уу. Хувийн хэвшилд ажиллах хүн их ховор болчихлоо. Хүмүүс төрийн байгууллагад л ажилд ордог боллоо гэсэн саналууд хэлж байна. Татвар үнэхээр ачаалал болж байгаа нь үнэн. Дээр нь хамгийн гол нь энэ жилийн хувьд үүссэн нөхцөл байдал нь цахилгаан эрчим хүчний үнийг нэмсэнтэй холбоотойгоор айл өрхийн зарлага их хэмжээгээр нэмэгдэж байна.

-Нийслэл шиг хөдөө орон нутагт шөнийн тарифын хөнгөлөлт үйлчилдэг бил үү?

-Орон нутагт Улаанбаатар шиг шөнийн тарифын хөнгөлөлт гэж байдаггүй. Тийм учраас биднийг шөнийн тарифын хөнгөлөлтөд оруулж өгөөч ээ, шөнө тог цахилгаан зарцуулалт тэртэй тэргүй багасдаг юм чинь орон нутагт энийг мөрдүүлж өгөөч. Яагаад заавал 10 мянгаас дээш хүн амтай суурин газарт мөрдөөд, хөдөө мөрдүүлэхгүй байгаа юм бэ. Шөнийн хөнгөлөлтөд оруулж өгөөч ээ гэсэн асуудал нэлээд их ирж байна. НӨАТ-ын босгыг нэмэгдүүлэх тухай асуудал тавьж байна.

-Орон нутгийн иргэдийн амьдрал ахуй ямаршуу байна вэ?

-Би зүүн бүсээс сонгогдсон гишүүн. Ноднин зүүн бүсэд гурван сая гаруй толгой мал хорогдсон. Энэ хэмжээгээрээ иргэдийн амьдралд маш их сөргөөр нөлөөлсөн. Олон хүн малгүй болж, төв суурин газар бараадсан. Малын тоо толгой нь багассан учраас тэр хүмүүст малчны зээлээ төлөх асуудал тулгарч байна. Төр нэг жилийн хугацаатай хойшлуулах арга хэмжээ авсан, энэ хавраас төлж эхэлнэ. Цаашдаа малч дыг дэмжсэн бодлого, ялангуяа орон нутгийн жижиг, дунд үйлдвэрлэл, өрхийн бичил бизнес эрхлэлтийг дэмжсэн бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Улс “Мөнгө байхгүй ээ” гэхээс илүүтэй уул уурхайн өсөн нэмэгдэж буй баялаг, Үндэсний баялгийн сан, Орон нутгийн хөгжлийн санд орж байгаа орлогоос орж, хадгалж байгаа мөнгийг заавал гадаадын банкинд хадгалуулна гэхээс илүүтэй, заавал Монголбанкинд санхүүгийн хэрэгсэл болгон эргэлдүүлэхээс илүүтэй орон нутгийн жижиг, дунд үйдвэрлэгчид, малчдаа дэмжсэн, бизнес эрхлэх боломжийг нь дэмжсэн хөнгөлөлттэй зээлийн бодлогуудад зориулаач ээ гэсэн саналууд маш их ирж байна. Яагаад гэхээр эдийн засаг өсч, нүүрс 80 гаруй сая тонныг экспортоллоо. Зэс, алтны үнэ өслөө. Экспортын орлого нэмэгдэж байгаа ч энэ орлого ялангуяа орон нутагт, дундаж давхарга, айл өрх, жижиг бизнес эрхлэгчдэд энэ өгөөж очихгүй байна гэж иргэд маш их шүүмжилж санал тавьж байна.

-Бас бодох л асуудал байх?

-Тэр нь ч бас зөв байх. Яагаад вэ гэвэл, экспорт нэмэгдээд, импорт нэмэгдсэн. Тансаг хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүн эрс нэмэгдсэн байна. Тэгэхээр яг үүнтэй холбоотойгоор эдийн засгийн өсөлт чинь “дээгүүр”-ээ яваад байгаа юм биш үү. Яг анхан шатандаа, дундаж давхаргыг тэлэх бодлогодоо хэр ирж байна вэ. Энийг ирүүлэхийн тулд хөнгөлөлттэй зээлийн, газар олголтын бодлогоор, татварын хөнгөлөлтөөр дэмжээч ээ. Дэд бүтцийн хөгжил, үйлдвэрийн байр, ажлын байртай болоход нь дэмжээч ээ. Иргэд өөрийн чаддагаа хиймээр байна. Хийх гэхээр зээл олдохгүй байна. Зээл авъя гэхэд газар байхгүй болохоор байшин барилга барьж чадахгүй байна. Газар болоод барьцаа хөрөнгө байхгүй болохоор банкны шалгуур өндөр учраас зээл авч чадахгүй байна. Би одоо юу хийх вэ. Би чаддаг юмаа эзэмшсэн мэргэжлийнхээ дагуу хиймээр байна. Сургалтын төв ажиллуулмаар байна, ногоо таримаар байна. Мал малламаар байна. Энэ дээр төр дэмжээд өгөөч ээ. Эдийн засгийн өсөлтийг ингэж л айлын хаалгаар оруулах хэрэгтэй байна гэсэн саналуудыг маш их хэлж байна.

Д.Эрдэнэтуяа

Categories
мэдээ улс-төр цаг-үе

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан болж байна DNN.mn

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан эхэллээ. Өнөөдрийн хуралдаанаар

  • “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн мэдээллийн нэгдсэн сангийн талаар авах арга хэмжээний тухай” Засгийн газрын тогтоолын төсөл
  • “Зөвлөлийн бүрэлдэхүүн, ажиллах журам, төвийн дүрмийг батлах тухай” Засгийн газрын тогтоолын төсөл /Эдийн засгийн хөгжлийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүн, ажиллах журам, Эдийн засгийн хөгжлийн төвийн дүрэм/
  • “Олон улсын гэрээний жишиг нөхцөл хэрэглэх тухай” Засгийн газрын тогтоолын төсөл
  • Гашуунсухайтын талаар авах зарим арга хэмжээ
  • Улсын аварга малчин шалгаруулах тухай зэрэг 26 асуудал хэлэлцэхээр төлөвлөжээ.
Categories
мэдээ улс-төр

“Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх стратеги” боловсруулж хэрэгжүүлнэ DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч Ухнаагийн Хүрэлсүх батлан хамгаалахын удирдах бүрэлдэхүүний стратегийн цугларалтад оролцлоо.

Энэ удаагийн цугларалтыг “Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавх ба Зэвсэгт хүчний бэлэн байдал” сэдвээр зохион байгуулж байна.

Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч У.Хүрэлсүх цугларалтад оролцогсдод хандаж үг хэлэхдээ, “Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх стратеги”-ийг батлан хамгаалах болон гамшигтай тэмцэх тогтолцоонд тулгуурлан боловсруулж дуусгахыг үүрэг болголоо.

Энэ стратеги нь болзошгүй аюул, заналхийлэл, гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, түүнийг хохирол багатай даван туулж, сэргээн босгох чадавх, бэлэн байдлыг хангах зорилготой юм.

Ерөнхийлөгч мөн 2025 оныг “Ахлах офицер”-ын жил болгон зарлаж,  офицер бэлтгэх тогтолцоог боловсронгуй болгох, цол, албан тушаалын нэр хүндийг дээшлүүлэх, өндөр боловсрол, туршлагатай ахлах офицеруудыг аюулгүй байдал, батлан хамгаалах болон нийгмийн бусад салбарт  ажиллуулахад анхаарахыг даалгалаа.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч У.Хүрэлсүх мөн Зэвсэгт хүчний Барилга-инженерийн цэргийн удирдах газар болон Зэвсэгт хүчний 065 дугаар ангид ажиллалаа.

1936 онд Цэргийн явдлын яамны дэргэд Инженер, барилгын хэлтсийг барилгын сумангийн хамт байгуулснаар  барилгын цэргийн суурь тавигдсан түүхтэй.

Улсын онц чухал обьект, Зэвсэгт хүчний анги, байгууллага, салбарын барилга, инженерийн байгууламж барих, сэргээн засварлах,  улс орны бүтээн байгуулалт, дайн байлдааны болон гамшгийн дараах сэргээн босголтод оролцох, хүмүүнлэгийн тусламж, энхийг дэмжих ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх, эрдэм шинжилгээ, инновац, туршилт судалгаа хийх,  байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх зэрэг үндсэн чиг үүрэг гүйцэтгэж байна.

Цаашид төмөр зам, авто зам, хийн хоолой, аж үйлдвэрийн парк, усан цахилгаан станц, хотын усан хангамж, орон сууц, эко ногоон хотхон, ойн цэвэрлэгээ, ойжуулалт, нөхөн сэргээлт зэрэг төсөл, хөтөлбөрт оролцох боломжтойг Удирдах газрын дарга, хурандаа Х.Батсайхан танилцууллаа.

Зэвсэгт хүчний 065 дугаар анги 1964 онд “Ардын армийн радиотехникийн тусгай батальон” нэртэйгээр байгуулагдсан.

Тус анги Зэвсэгт хүчний Жанжин штаб, Агаарын цэргийн командлал, Төв командын байр, бусад анги салбарыг агаарын цагийн байдлын мэдээ, мэдээллээр хангах, зарлан мэдээлэх, агаарын хил, агаарын орон зайд хяналт тавих, хамгаалах үүрэг гүйцэтгэж байна.

Categories
мэдээ улс-төр цаг-үе

Нийслэлийн хэмжээнд нийт 3067 тонн давс, 5400 тонн бодисын үлдэгдэлтэй байна DNN.mn

2025 оны хоёрдугаар сарын 10-ны өдрийн 09:00 цагийн байдлаар нийслэлийн хэмжээнд нийтийн эзэмшлийн зам талбайг нийт 36 байгууллагын 1210 гаруй зам талбайн үйлчлэгч, 240 гаруй тусгай зориулалтын техник хэрэгсэлтэйгээр цэвэрлэж байна.

Нийслэлийн хэмжээнд нийт 3067 тонн давс, 5400 тонн бодисын үлдэгдэлтэй байна.

Categories
мэдээ улс-төр

УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай албан бичгээ УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгаланд танилцууллаа DNN.mn

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг огцруулах тухай УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгаланд өргөх албан бичгээ танилцууллаа.

Тэрбээр, “Ардчилсан тогтолцоог хамгаалж, нийгмийн тогтворгүй байдал үүсэхээс сэргийлэхийн тулд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг нэн яаралтай огцруулах үндэслэлтэй гэж үзэж байна. Гишүүд маань нам харгалзахгүйгээр Монголын ардчилал, Монголын хамгийн үнэт зүйлийн төлөө нэгдэнэ гэж итгэж байна, нэгдээсэй гэж уриалж байна. Ж.Баярмаа гишүүн нэгдэхээ илэрхийлсэн, ингээд хоёр УИХ-ын гишүүн боллоо. Цэрэг хүүтэй холбоотой ХЗДХ-ийн сайдын тайлбарт итгэхгүй байна. Гэмт хэргийн золиос болсон хүн бүрийг архичин, гэмт хэрэгтэн болгодог” гэв.

Дараах үндэслэлийг танилцуулав. Үүнд,

  • Хүний эрх, эрх чөлөө алдагдсан байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлд заасан баталгаат байдлын эрхийг хамгаалах үүднээс хүүхдийн амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд өвлийн морин уралдааныг хориглох шийдвэрийг Улсын дээд шүүх гаргасан атал түүнийг үгүйсгэсэн шийдвэрийг Засгийн газар гаргасан. Энэ нь Засгийн газар Үндсэн хуульд заасан амьд явах эрхийн баталгааг үгүйсгэж УДШ-ийн гаргасан шийдвэрийг үл тоосон эрхзүйт төрийн эсрэг шийдвэр юм.
  • Ардчилсан тогтолцооны язгуур болох улс төрийн болон иргэний эрхийн хүрээнд үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэдийг шахан хавчих олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, олон нийтийн сүлжээнд зохион байгуулалттайгаар гутаан доромжлох, олон нийтийн сүлжээнд хуурамч мэдээлэл тараах зэрэг үйл ажиллааг Засгийн газраас зохион байгуулж байгаа нь олон нийтэд ил болсон. Түүгээр зогсохгүй үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэдийг хуурамч мэдээлэл тараах, бусдын нэр хүндэд халдах гэсэн үндэслэлээр эрүүгийн хэрэгт татан шалгах, гэр бүл хамаарал бүхий этгээд нь Засгийн газрын байгууллагын шалгалт оруулах зэргээр дарамт шахалт үзүүлэх зэргээр хууль бусаар үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг нь хязгаарлах нь даамжирсан.
  • Хуулийн хэрэгжилт Засаглалын хямралын талаар, Засгийн газар гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохион байгуулах, мөрдөн шалгах чиг үүргээ биелүүлэхийн оронд шүүхээр тодорхой шийдвэр гаргуулах зорилгоор шүүхийн бие даасан байдалд удаа дараалан халдаж олон нийтийн дунд шүүхийн нэр хүндийг гутаах, шүүхэд итгэх итгэлийг сулруулах ажиллагааг зохион байгуулж байгаа нь засаглалын хямралд түлхэх, цаашилбал дарангуйлал тогтох бодит эрсдлийг бий болгож байна…
  • Эдийн засгийн бодлого алдагдаж, чөлөөт зах зээлийг боомилж байна,
  • Хэт үрэлгэн төсөв нь үнийн өсөлтийг гааруулж, ядуурлыг бууруулах боломжгүй болголоо,
  • Татварын бодлого оновчгүй, улмаар татвар төлдөггүй хэсэг хождог тогтолцоо бий болсон.
Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Н.Ганибал: Ардчилсан намын эв нэгдэл Монголын төрийг барьж, бодлогоо хэрэгжүүлэх боломжийг нээж өгнө DNN.mn

УИХ-ын гишүүн асан, Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Н.Ганибалтай ярилцаа.


-Таны хувьд чамгүй хугацаанд үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж байгаад саяхан жинхэллээ. Ажлаа авснаас хойш намынхаа гол, гол ямар ажлууд дээр төвлөрч байв?

-Ардчилсан намын хувьд өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд амаргүй он цагийг тууллаа. Өмнөх хоёр ч удаагийн парламентад цөөхөн суудал авсныг ард түмэн мэдэж байгаа. Тухайн үед АН хоёр тамгатай болж, нэр дэвшигчид нь тодорхойгүй, хоёр, гурван хүн гарч ирсэн зэрэг ойлгомжгүй асуудлууд нь манай намыг маш их сульдуулсан. Энэ бүх ээдрээтэй асуудлыг цэгцлэх ажил надад үүрэг болон оногдож байна. Өнгөрсөн жил УИХ-ын сонгуульд бид нэг даргатай, нэг тамгатай, нэгдмэл байр суурьтай болж оролцлоо. Ингэснээр АН маань УИХ-д 42 суудал авч чадлаа. Цаашлаад Засгийн газарт хамтарсан улс төрийн хүчин боллоо.

-2024 оны парламентын сонгуулийн үр дүнгээр Ардчилсан нам ойрын хоёр, гурван сонгуульд гаргаагүй амжилт үзүүлж, УИХ-д олон суудал авсан. Та бүхнийг сөрөг хүчний байр сууриа хадгалаад яваасай гэсэн нийгмийн хүлээлт байсан болов уу. Гэвч засагт хамтарсан нь нийгэмд хоёр талтай ойлголт төрүүлсэн. Мэдээж улс орны хөгжлийн хурдасгуур болсон том төслүүдийг явуулахын тулд засагт хамтрах ёстой гэж зөвтгөдөг. Харин нөгөө талд сөрөг хүчин байж эрх баригч намтай хамтарлаа гэж буруутгах хэсэг ч бий. Таны хувьд АН засагт хамтарсан асуудлыг яаж харж байна вэ?

-Ардчилсан нам Засгийн газартай хамтрах шийдвэрийг Үндэсний бодлогын хорооноос гаргасан.

Ардчилсан намын төлөөллийн хамгийн том байгууллага зөвшөөрсөн энэ үйлдлийг бид эсэргүүцэж, байр сууриа илэрхийлэх шаардлагагүй. Энэ цаг үед Монгол Улсын Засгийн газарт Ардчилсан нам ороод ажиллаж байгаа нь наанадаж өнөөдөр бидний амьдралд тулгамдсан асуудлууд болох утаа, түгжрэл, ядуурал, халамжийн бодлогоос салах хамгийн том гарц юм. Цаашлаад улс төрийн хүчнүүд нэгдэж томоохон мега төслүүдийг явуулах, эдийн засгаа тэлэхэд том түлхэц болно гэж харж байгаа. Монголын нийгэмд болж бүтэхгүй байгаа асуудлуудын цаана гарах шийдэл нь эдийн засгийн тэлэлт юм. Ардчилсан нам Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр парламент 126 гишүүнтэй болох, сонгуулийн холимог системийг дэмжсэн. Эндээс бид бас нэг давуу талыг олж харж байгаа. Намын жагсаалтаар парламентад орж ирсэн гишүүд улс эх орны эрх ашгийн төлөө дуугардаг юм байна гэдгийг хэдүүлээ харж байна. Тухайлбал, тэд төсөв хэлэлцэж байх үед жижиг тойргийн амбицын төлөө биш, Монгол Улсын эрх ашгийг том зургаар нь харж, асуудалд хандаж чадаж байв. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн шийдэл нь зөв байжээ гэдэг нь энэ парламентаас харагдаж байна. Ирэх жилүүдэд улс орны эрх ашгийн төлөөх төсөв батлагдаж, бүтээн байгуулалтууд хийгдэж, мега төслүүд нь явж байж өнөөдөр манай улс эдийн засгийн хараат байдлаасаа гарах юм. Том төслүүдийн үр дүнд ДНБ-ий хэмжээ нэмэгдсэнээр энэ гарц улам нэмэгдэх боломжтой. Бид улс орны эрх ашгийг хангах эрэмбэ дарааллыг бодитоор тооцож байгаад хамтарсан засагт орсон. Манай нам найман жил сөрөг хүчин хийгээд төрийн албаны болон боловсон хүчний дутагдалд орсон байна. Монгол Улсын тулах багана болсон хоёр том намын нэг болох АН-ын боловсон хүчин чадавхжихгүй бол эргээд улс оронд бие биенийгээ шүүмжлэх, сөрөх асуудал дээр мэдлэгийн дутагдалд орох магадлалтай. Тийм ч учраас бид тэр шийдлийг хийсэн. Өнөөдөр гадаад дотоодод сургууль төгссөн олон залуучууд төрийн албанд ажилд орж, том мега төслүүдийн төсөл хөтөлбөрүүд дээр ажиллаж, өөрсдийгөө сорих боломжийг нээгээд явж байна.

-Оны өмнө орон нутгийн сонгууль болсон. Танай нам нийслэлд ялагдал хүлээсэн шүү дээ. Та энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд хангалтгүй оролцсон шалтгаан нь юу байв?

-Ажлаа аваад хоёр сарын дараа орон нутгийн сонгууль руу орлоо л доо. Орон нутгийн сонгууль дээр сайн, муу хоёр талтай. АН анх гарч байх үедээ хот суурин газрын иргэдийн дэмжлэгийг авдаг нам байсан. Саяны орон нутгийн болон УИХ-ын сонгуулиар АН орон нутгийн иргэдийн саналыг түлхүү авлаа. Харин МАН эсрэгээрээ хот суурин газрын санал авдаг дүр зураг ажиглагдаж байна. Бид судалгаанууд нэлээд чамбай харлаа. Ний нуугүй хэлэхэд, МАН-ын хот суурин газарт авч байгаа санал буурч байгаа юм байна. Тэгвэл манай намын санал өсөлттэй байгаа. Гэхдээ энэ хоёрын зөрүү ялгааг гаргаж чадахгүй байна. Хамгийн гол асуудал нь энэ хоёр намыг дэмжихгүй хүмүүсийн тоо хот суурин газарт, ялангуяа Улаанбаатар хотод нэмэгдэж байгаа юм. Бидний хувьд намынхаа суурь судалгаануудыг, дээрээс нь тогтолцооны болон цаашид дэлхийн улс орнуудын сонгуулийн системүүд дээр маш их анализ хийх шаардлагатай. Системээ сайн судлах хэрэгтэй байна. Ингэж бид сонгуульдаа бэлтгэлтэй орохгүй бол аясаар нь явдаг байж болохгүй. Сая АН даргатай болонгуутаа сонгуульд орлоо шүү дээ. Үнэхээр бидэнд цаг хугацаа байсангүй. Харин ирэх дөрвөн жилд энэ системийнхээ зөв боломжуудийг судалж байж дараагийн сонгууль руугаа бэлтгэлтэй орох ёстой. Сайн талууд бас байна. Манай улс нийт 330 сумтайгаас 154-т нь АН ялалт байгуулсан. Энэ нь хөдөө орон нутагт АН аль ч аймагт, аль ч суманд бэхэжсэн улс төрийн хүчин болсон байгааг харуулж байна. Ардчилсан хувьсгал ялснаас хойш 30 жилийн хугацаанд АН ялж үзээгүй сумд байсан. Тэгвэл энэ удаагийн сонгуулиар тэдгээр сумдад АН ялалт байгуулж чадлаа. Удирдах түвшинд аймаг, сум орон нутгаа хөгжүүлэхэд оролцсон нам боллоо. Энэ бол маш том давуу тал. Аймгийн ИТХ-ын сонгуульд бид нийт хурлын төлөөлөгчийн тоогоороо ахисан дүн мэдээ гарсан. Өмнөх сонгуулиудаас аймгийн ИТХ-д нэг саналаар ялагдсан хоёр ч аймаг байлаа шүү дээ. Бид дараа дараагийн сонгуулиудад маш хариуцлагатай орох ёстой. Нэг, хоёр гэлтгүй саналыг авах, итгэл үнэмшил, манлайлал, сонгуулийн кампанит ажлыг зохион байгуулбал ялж чадна гэсэн дүгнэлтэд хүрч байна л даа. Нийслэлд үзүүлсэн сонгуулийн үр дүнгийн хувьд эрх баригчид сонгуулийн хуульд бүдүүлэг өөрчлөлтүүдийг оруулсан нь нөлөөллөө. Орон нутгийн сонгуулийн ирц хангалтгүй байсныг бүгд харсан. Шалтгаан нь тав дахь өдөр сонгуулиа зарласантай холбоотой. Араас нь амралтын өдрүүд ч залгасан. Залуучууд гэр бүл, найз нөхдөөрөө агаар салхинд гарцгаадаг өдрүүд шүү дээ. Хоёрдугаарт, санал хураалтыг 20:00 цагт зогсоосон. Үүний улмаас ээлжинд гардаг, хувийн хэвшилд ажиллаж байсан сонгогчид саналаа өгч чадаагүй. Зориуд тэднийг санал өгөх боломжийг нь ингэж хаасан. Ер нь хамтарсан Засгийн газрын үед зайлшгүй Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, эдгээр асуудлуудыг засах ёстой юм гэж үзэж байгаа. Бид ардчиллаа хамгаалах, сонгогчийн санал өгөх эрхийг хамгаалах асуудлыг оруулах нь зөв. Дэлхийн ихэнх улс орнуудад ажлын өдрийг тааруулж сонгуулиа зохион байгуулдаг. Энэ жишгийг бид нутагшуулах хэрэгтэй. Дан ганц АН гэлтгүй бусад намууд хүртэл хамтарсан Засгийн газарт ажиллаж байх хугацаандаа тодорхой хэмжээний улс төрийн шийдэл гаргаж, хуулиндаа өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй байна.

-Та Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах асуудлыг ярьж байна. АН-ын зүгээс өргөн барьсан хуулийн төсөл, хэлэлцэж байгаа асуудлуудаа болон УИХ-ын 42 суудлынхаа үр ашиг, үр дүнг хамгаалахын тулд Их хуралд хэрхэн яаж ажиллах вэ. Гишүүдийнхээ оролцоо, Их хуралд ажиллах чадамж, идэвх зэргийг нэмэгдүүлэхэд ямар бодлого баримталж байна вэ?

-АН Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулахдаа зөвшилцөх ёстой. Мэдээж бусад намуудтайгаа ойлголцож байж хамтарсан засгийн үед өөрчлөлт оруулах нь зөв. Бусад намуудтай хэлцлийн ширээнд сууж байж хийе. Ингэж байж бид Монголынхоо ардчиллыг аварна. Тэгэхгүйгээр эрх баригчид зөвхөн өөрсдөдөө зориулсан хууль батлаад тэр тоглоомын дүрмээр нь сонгууль хийгээд байж болохгүй. Ингээд байвал зөвхөн эрх баригч нарт зориулагдсан сонгууль болоод байна шүү дээ. Монголын ард түмэн үнэхээр шүүмжлэлтэй байгаа бол түүнээсээ салдаг, эрх барьж байгаа бодлогоос нь татгалздаг, дараагийн бодлогыг дэмждэг орон зайг бид нээж өгөх ёстой. Парламентын засаглалын амин сүнс нь намуудын зөвшилцөл. Үндсэн хуулийн өөрчлөтийг хийхдээ ч бид зөвшилцөж байж хийсэн шүү дээ. Тэрэнтэй л адилхан.

-АН-аас УИХ-д сонгогдсон 42 гишүүний ойлголцол, итгэлцэл нэгдмэл байгаа юу. Нэгдмэл байлгахын тулд яаж ажиллаж байгаа вэ?

-Намын үйл ажиллагааг нэгдмэл байлгах нь АН-ын үүрэг. Гэхдээ УИХ дахь АН-ын бүлэг үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Манай бүлгийн хамгийн чухал асуудал бол бүлгийнхээ гишүүдийг эв нэгдэлтэй, нэгдсэн бодлого шийдвэртэй байлгах зэрэг асуудал бидний үндсэн үүргүүдийн нэг. Саяхан бүлгийнхээ дүрмийг өөрчилсөн. Тэрхүү дүрэмд эв нэгдлийн асуудал маш тодорхой тусгагдсан байгаа. Учир нь олонхоороо шийдвэр гаргаад, олонхын гаргасан шийдвэрийг цөөнх нь буюу бүлгийн гишүүд нэгдсэн байр суурьтайгаа илэрхийлэх дүрмээ зохиочихсон учраас эв нэгдэлтэй байна. Нийгэмд АН-ыг дотроо зөрчилтэй, хагаралтай гэсэн ойлголтыг нэлээд суулгасан байна. Энэ нь ямар учиртай вэ гэхээр АН эв нэгдэлтэй үедээ хүчтэй байдаг. Өнөөдөр Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн томоохон өөрчлөлтүүдийг АН авчирсан. Ямар үед АН-ыг хүчгүй байлгадаг вэ гэхээр дотооддоо хагаралтай, бутралтай байдлыг л харуулахыг хүсч байгаа. Энэ бол эрх баригчдын хийдэг хамгийн том мэх. АН-ыг дэгээдэж унагадаг. Яагаад гэвэл намынх нь гишүүдийг худалдаж авдаг, нам руу нь дайрдаг, дайруулдаг. Мэдээж эрх мэдлийн тодорхой хуваарилалт дотор нь яс хаядаг. Тэд нь хоорондоо муудалцдаг, хагаралтай юм шиг харагдуулдаг. Хар пиараар АН-ыг байнга хэрэлддэг нам болгож харуулах гэсэн тэр их оролдлогууд байдаг байсан. Одоо АН бол эв нэгдлийн институт гэсэн уриатайгаар ажиллаж байна. Бидний гол зорилго бол эв нэгдэл. Энэ эв нэгдэл бидэнд Монгол төрийг барьж, өөрсдийнхөө бодлогыг хэрэгжүүүлэх боломжийг нээж өгнө. 2025 он бол АН-ын хувьд хамгийн чухал он жил байна. Улс төрийн намын тухай хуультай холбогдуулаад бид дүрмийн өөрчлөлт биш, дүрмийн шинэчлэлт хийхээр шийдсэн. Сая АН-ын Улс төрийн зөвлөл хуралдаж хэд хэдэн том асуудлыг ярилаа. Нэгдүгээрт, бид дүрмийн өөрчлөлт биш, шинэчлэлт хийе. Хоёрдугаарт, намын хөтөлбөр гэдэг ойлголт Монголын улс төрд шинээр гарч ирж байгаа. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд бид ардчилсан нам бусад намуудаас юугаараа ялгаатай юм, тэрийгээ тодорхой болгоно. Бид өнөөдөр баруун төвийн үзэл баримтлалтай нам гээд байдаг. Энэ асуудлуудаа маш тодорхой, дэлгэрэнгүй болгоно гэсэн үг. Хувь улстөрч АН-ыг сонгож байгаа бол бидний хөтөлбөр дэх үзэл санаатай нэг байх ёстой. Ингэж байж тэр хүн АН-ын гишүүн болж цаашлаад намын манлайлагч лидер болох учиртай юм. Тэгэхгүй бол өнөөдөр намууд баримжаагаа алдчихсан. Үзэл бодол нь тодорхойгүй болсон. Юу ч хамаагүй барьж аваад олон нийтийн сэтгэл санаанд нөлөөлдөг боллоо. Намууд нь үзэл баримталын нэгдсэн зохицуулалтгүй болохоор хэт өөр үзэл санаатай хүмүүс нэгдмэл болжээ. Тэд улс орныг удирдахад өөрийнхөө бодлогыг хэрэгжүүлэх гээд саад болно. Манай намд бас ийм зүйл ажиглагдаад байгаа. Тэгэхээр дүрмийн шинэчлэл намын хөтөлбөр хоёроо орон даяар намын гишүүддээ танилцуулж, наадмын өмнө багтаж батлах зорилготой ажиллаж байна. Бид судалгаан дээрээ суурилсан, зарчим дээрээ нэгдсэн ийм л нам болох ёстой.

-Энэ удаагийн сонгуулиар хангайн бүсээс танай намаас сонгогдсон Д.Цогтбаатар гишүүний асуудал хурцаар хөндөгдөж байна. Эргүүлэн татах, татахгүй тухай яригдаад эхэлсэн. Энэ асуудал дээр АН ямар байр суурьтай байна вэ?

-Дээд шүүхийн шийдвэр гарчихаад байгаа. Үүнтэй бид маргалдах субьект биш болчихоод байна. Энэ асуудал дээр УИХ хариулт өгөх ёстой. УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхтэй холбоотой анх удаа гарч байгаа кейс. Тэгэхээр үүн дээр УИХ-ын тамгын газрын хуульчид хариулт өгөх ёстой. Яагаад гэвэл Улсын дээд шүүх эцсийн шийдвэрээ гаргасан. Үүнтэй заргалдах зүйл байхгүй учраас хэцүү. Дээрээс нь УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийн халдашгүй байдлын асуудал байна. Тун ярвигтай кейс л дээ. Тухайн үед Хөгжлийн банкны мэргэжилтэн байсан хүн давж заалдах шатны шүүх дээр хэрэгсэхгүй болсон, сая УИХ-ын гишүүн болсных нь дараа Дээд шүүхийн шийдвэр гарангуутаа торгуулийн ял өгөөд, төрийн албанд нэг, хоёр жил ажиллах эрхийг нь түдгэлзүүлнэ гэсэн юм билээ. Үүнд улс төрийн учир шалтгаан байна уу даа гэж харагдаж байгаа. Ер нь хамтарсан засгийн үед АН-аас Хууль зүйн сайд ажиллаж байгаа. Энэ цаг хугацаанд шүүхийн шинэчлэлүүдийг хийх хэрэгтэй байна. Болохгүй байгаа олон асуудал бий. Жишээлбэл, манай намын дарга байсан З.Энхболд гэдэг хүнийг хэдэн жил шалгаж байгаад саяхан цагаатгасан. Түүнтэй холбоотой хэрэг үүсгэж, шалгаж суусан хүмүүс шүүхийн процедурыг улс төрийн зорилгоор өөрсдөдөө ашигтайгаар авч явсан тод жишээ юм. Үүнтэй адилхан маш олон хэргүүд бий. Түүгээрээ эргээд АН руу дайрдаг хэрэгсэл болчихсон байна. Тэгэхээр шүүх нь тодорхой байх ёстой. Шүүхийн процесс сунжирч хувь хүн болон улс төрийн хүчний нэр хүндэд халдах асуудлыг зогсоох цаг нь ирсэн. Тухайн иргэний гэмтэй, гэмгүй гэдгийг нь хурдан шийдээд явдаг хууль хэрэгтэй байна.

Т.Дарханхөвсгөл

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

С.Отгонгэрэл: Засгийн газар тогтвортой байвал бодлого, сонгуулийн амлалт нь хэрэгжиж чадна DNN.mn

Хууль зүйн ухааны доктор, профессор С.Отгонгэрэлтэй ярилцлаа.


-Л.Оюун-Эрдэнэ сүүлийн 30 жилд хамгийн тогтвортой Ерөнхий сайдаар ажилласан хүн. Өмнөх парламентад бас түүний байгуулсан танхим тогтвортой ажиллалаа. Харин ирэх дөрвөн жил энэ байдлаар хадгалж чадах болов уу. Судлаачийн хувьд та хэрхэн ажиглаж байна вэ?

-2023 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр УИХ 126 гишүүнтэй байх тогтолцооны шинэчлэл хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуулиар Засгийн газар тогтвортой ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэсэн үг. Сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулснаар мажоритар буюу олныг төлөөлж байгаа системээр том намууд нь орж ирдэг. Хувь тэнцүүлэх системээр жижиг намууд орж ирэх боломж бүрддэг. Энэ удаагийн парламентад таван намын төлөөлөл суудал авснаас гурав нь хамтарч Засгийн газраа байгуулсан шүү дээ. Ингэснээр тогтвортой Засгийн газар бий боллоо гэж харж байгаа. 2020 оны сонгуульд МАН ялалт байгуулсан учраас Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд өмнөх парламентад гурван жил Гүйцэтгэх засаглалыг тогтвортой авч явж чадсан.

2019 оны үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайд өөрөө танхимын гишүүдээ томилдог болсон шүү дээ. ингэснээр засгийн газар нь тогтвортой ажиллах боломж бүрдсэн. үүнээс гадна 2024 оны сонгуулийн үр дүнгээр хамгийн олон суудал авсан гурван нам засагт хамтарсан. Дээрээс нь Ерөнхий сайд Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан тогтвортой байх нөхцөл бүрдсэн учраас ирэх дөрвөн жилд засаг ганхаад байхгүй болов уу. Тогтвортой ажиллах бүрэн боломжтой.

-Засгийн газар тогтвортой ажиллахын эерэг талууд нь юу вэ?

-Ер нь  Засгийн газар тогтвортой байх юм бол бодлого нь хэрэгжинэ. Ажлаа сайн хийнэ. ингэснээр олон чухал асуудлыг шийдвэрлэж чадна л даа. Том зургаараа Монгол Улсыг гадаадын хөрөнгө оруулагчид илүү найдвартай гэж харна. Бүс нутгийн хэмжээнд хүртэл эерэг нөлөөтэй. Харин байнгын хэрүүл тэмцэл, маргаантай байгаад улс төр нь тогтворгүй бол бидний ярьдгаар “Дээд хүн нь суудлаа олохгүй бол доод хүн нь гүйдлээ олохгүй” болно. Мэдээж парламентын чөлөөтэй, эрүүл мэтгэлцээн байх нь зөв. Монголын Засгийн газар тогтвортой байна гэдэг нь гадагшаа эерэг мессэж өгөхөөс гадна дотооддоо ч асар хэрэгтэй. Тэгэхээр Л.Оюун-Эрдэнийн удирдаж байгаа засгийн газар тогтвортой байх ойрын дөрвөн жилийг алтан үе гэж хэлж болно. Тогтвортой Ерөнхий сайдтай засгийн газар бүрдчихсэн байгаа энэ боломжийг ашиглах ёстой. Монгол Улс гадаад орчинд найдвартай түнш гэж харагдахын зэрэгцээ энэ боломжийг ашиглаж чадах юм бол олон ажил амжуулна. Монгол Улсын нийгэм, эдийн засагт олон эерэг өөрчлөлтийг авчирна.

Тэгвэл өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газар тогтвортой байснаар ямар, ямар ажлууд амжуулав?

-Хамтарсан засгийн газрын хувьд 14 мега төсөл хэрэгжүүлнэ гэж зарласан. Тэд ажлаа аваад ердөө хэдхэн сарын хугацаанд гурван ч том төсөл хөдөлгөчхлөө. энэ янзаараа цаана нь үлдэж байгаа 11 мега төсөл ирэх гурван жилийн хугацаанд хангалттай хэрэгжих юм байна. Жилдээ 3-4 том төсөл хөдөлчихөөр харагдаж байна. Өмнөх парламентын үед гурван жил тогтвортой ажилласан Л.Оюун-эрдэнийн засгийн  газар олон зоригтой шийдвэр гаргасан. Тухайлбал, авлигатай тэмцэх “5Ш” ажиллагаа санаачлан явуулсан. Одоо хууль зүйн сайд О.Алтангэрэлийн санаачилж байгаа өөрийнхөө орлогыг шударгаар олсон гэдгээ нотолж чадахгүй бол хурааж, улсын орлого болгох хуулийн төсөл явж байгаа. Ер нь үндсэн хуульд хүртэл хүн шударгаар өмч хөрөнгө олж авах эрхтэй гэж заасан байгаа. Тиймээс “5Ш” ажиллагаа үр дүнгээ үргэлжлүүлээд өгөөд явж байна. Мөн Шинэ сэргэлтийн бодлогыг хэрэгжүүллээ. энэ хүрээнд хөдөөгийн сэргэлт, Боомтын сэргэлт, Эрчим хүчний сэргэлтүүд нь эрчимтэй хэрэгжиж байна. Үүнээс гадна Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг тодорхойллоо. энэ мэтчилэн Монгол Улсын хөгжлийн замуудыг зурчихлаа. Өнгөрсөн парламентад засгийн газар тогтвортой ажилласны үр дүнд эдийн засаг тэлж, Монголбанкны валютын нөөц анх удаа таван тэрбум ам.доллар давж чадлаа. Баялгийн сангийн тухай хуультай болж, уул уурхайн баялгаас Монгол Улсын иргэн бүр ногдол ашиг хүртдэг боллоо. хамтарсан Засгийн газрын хувьд эрчим хүчний реформыг зоригтой эхлүүллээ. эндээс харахад, засаг тогтвортой байснаар бодлогоо тууштай хэрэгжүүлж, хийсэн ажлууд нь эерэг үзүүлэлттэй гарна.

Дээр дурдсанчлан 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайд өөрөө танхимаа бүрдүүлдэг байх боломжийг бий болгосон. Тэгэхээр Л.Оюун-эрдэнийн явуулж буй бодлогуудыг анзаараад байхад  Засгийн газрыг тогтвортой байх чиглэлийг баримталж байна. хууль эрх зүйн талаасаа улс төрийн намын тогтолцоог тогтвортой, бие даасан байлгахын тулд Улс төрийн намын тухай хуулийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.хүрэлсүхийн санаачилгаар өргөн барьж, батлуулаад өнгөрсөн Уих-ын сонгуулийг явууллаа.Энэ нь улс төрийн намууд бие даасан улс төрийн тогтвортой институци болно гэж харж байна.

-Намууд сонгуульд оролцохдоо бүгд татвар бууруулна гэж амласан. Гэтэл гарч ирчихээд огт биелүүлэхгүй юм. Харин ч татварууд нэмэгдчихлээ шүү дээ?

-Хаврын чуулганаар татварын багц хуулиудаа хэлэлцэх байх. Уг нь улс төрийн намууд амлалтаа биелүүлбэл сайн. Гурван жилийн дараа сонгогчдын өмнө очихдоо нүүр бардам байх ёстой шүү дээ. Гэтэл засгийн газар мега төслүүдээ хэрэгжүүлэхийн тулд төсөв бүрдүүлэх ёстой. Том төслүүд мэдээж төсөв дээр суурилж бүтнэ. энэ төслүүд хөдөлчихвөл улс орны ирээдүйд маш хэрэгтэй. Улс орны бие даасан байдал, хараат бус байдалд эерэг нөлөөтэй.

-Тэгвэл Засгийн газар тогтвортой байсны хортой тал нь юу вэ. Улс төрийн түвшинд ямар нэгэн лобби явуулах юм уу өөрсдийнхөө эрх ашигт нийцүүлж танхимаараа хөдлөх зэрэг асуудлууд гарах талтай юу?

-Засгийн газар тогтвортой байна гэдэг бол мөрийн хөтөлбөрөө сайн хэрэгжүүлэх боломж. Мөрийн хөтөлбөрөө сайн хэрэгжүүлбэл үр дүн гарна гэж бодож байна. Хэрэв Засгийн газар тогтвор муутай байх юм бол дөрвөн жилийн дараа сонгогчид хэнээсээ тэдний амлалтыг нэхэх вэ.

 

 

Манай урьдны жишгүүдийг харахад засгийн газар 1.5 жилийн настай байж ирсэн. Хэсэг ажиллаж байгаад Ерөнхий сайд огцрохдоо танхимаараа унадаг  Ингээд

 

 

сонгуульд ордог. Тэр ерөнхий сайдаас мөрийн хөтөлбөр, улс төрийн хариуцлага нэхэж болдоггүй. харин бодит амьдрал дээр дөрвөн жилийн дараа олонх болсон намын Ерөнхий сайдаас сонгуулийн амлалт нэхэх учиртай юм. Тэгэхээр одоогийн Ерөнхий сайд дахиад дөрвөн жил ажиллах юм бол мэдээж дорвитой үр дүн гарах байх. хуучин 76 гишүүнтэй парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд буюу 1992-1996, 2000-2004 онд хоёрхон удаа л Ерөнхий сайд нь тогтвортой ажиллаж байсан жишээ бий. Тухайн үеийн Үндсэн

хуулийн зохицуулалтаар газрын гишүүдийн 50 хувь нь огцрох саналаа өргөн барьвал Ерөнхий сайд нь автоматаар огцордог байсан.  Энэ

дунд асар их улстөржилт явагдаж, Ерөнхий сайдыг байнга шахалтад оруулдаг байсан шүү дээ. харин одоо ийм хор найруулга байхгүй болсон. Үндсэн хуулиар тогтоочихсон учраас Ерөнхий сайд хэр барагтаа хөдлөхгүй.

-Цаашид Засгийн газар болон парламентын зүгээс хууль эрх зүйн хүрээнд ямар ажлуудыг хийх шаардлагатай гэж харж байна вэ?

-Манай улсын хуулиуд хэтэрхий ерөнхий, хийдэл ихтэй байна. Нийгмийн хөгжлийг дагаад энэ хуулиудаа нарийвчлах, хийдлийг арилгах шаардлагатай. ийм олон парламентын гишүүнтэй болчихсон юм чинь илүү прагматик, хурдтай хуулийг сайжруулах ёстой. Одоо бид хууль боловсруулахдаа олон талын төлөөллийг оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулах хэрэгтэй. Яг үнэндээ хуулийн ажлын хэсгүүдэд дандаа тогтолцоогоо хамгаалсан хуучин хүмүүсийг оруулдаг. Өмнөх хуулиудыг гаргахад ажиллаж байсан энэ хүмүүс нь дараагийн өөрчлөлт, шинэчлэлт дээр дахиад ороод ирдэг. Тэд өөрсдийнхөө байр суурийг хамгаалж, хуулийг хийдүүлж байна. ийм дампуу байхаар чинь гаргаж байгаа хууль нь ойлгомжгүй, тодорхойгүй, хийдэл ихтэй байна. энэ тал дээр засгийн газар, Хууль зүйн бодит өөрчлөлт хиймээр байна. Парламентад орж ирсэн 81 шинэ гишүүн хуулийн хийдлүүдийг арилгахад анхаарах хэрэгтэй байна. Тэгэхээр Засгийн газар хуулийн ажлын хэсгүүддээ шинэ хүмүүсийг тэр дундаа гадаадад өндөр мэдлэг боловсрол эзэмшсэн, туршлагатай улсуудыг татаж оруулах ёстой.

М.МӨНХЦЭЦЭГ