Мандалговь-Даланзадгад чиглэлийн авто замын 97.2-102 км хооронд хучилтын нүхэн эвдрэлийг засварласан байна.
Тодруулбал, А0202 дугаартай Мандалговь-Даланзадгад чиглэлийн авто замын 97.2-102 км хооронд хучилтын нүхэн эвдрэлийг халуун асфальтбетоноор засварлах ажил хийгдсэн аж. Мөн ИТА-1, Даамал-1, ХАБЭА-н ажилтан-1, Замчин-6, жолооч-2, экскаватор-1, авто ачигч-1, өөрөө буулгагч-1, үйлчилгээний машин-3 гэсэн бүрэлдэхүүнтэй ажилласан талаар ЗТЯ-аас мэдээллээ.
Эмээлт захын түүхий эдийн үнэ ханшийн /2024.09.10/ мэдээллийг хүргэж байна.
Ямааны арьс, өлөн хамт – 1000 төгрөг
Хонины нэхий, өлөн хамт – 3500 төгрөг
Хонины ноос 1 кг- 2000 төгрөг
Үхрийн шир- 5000 төгрөг
Адууны шир сүүлтэй-13.000 төгрөг
Адууны сүүл ширхэг нь- 10.000 төгрөг
Адууны дэл 1 кг – 3000 төгрөг
Адууны цагаан шир- 50.000 төгрөг
Сарлагийн шир сүүлтэй -20.000 төгрөг
Бухын шир-32.000 төгрөг
Сарлагийн хөөвөр 1 кг -27.000 төгрөг
Тэмээний ноос 1 кг -20.000 төгрөг байна.
Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын “Тарни” 8 дугаар багийн “64 дүгээр точка” гэдэг газар “Хараа” голд цогцос байна гэсэн дуудлага мэдээллийг есдүгээр сарын 09-ний өдрийн 14:30 цагт ОБГ-т ирсэн байна.
Дуудлагын дагуу тус аймгийн Онцгой байдлын газрын Мандал сум дахь Онцгой байдлын хэлтсийн алба хаагчид 45 км замыг туулан 15:42 цагт очиж, “Хараа” голд осолдсон буцалтгүй нэрвэгдэгч /50 орчим настай, эрэгтэй/ 31 минут ажиллан гаргасан ба Мандал сум дахь, сум дундын Цагдаагийн хэлтэст хүлээлгэн өгчээ.
Малчид, хадланчид, тариаланчдад зориулсан мэдээ: Ойрын 2 хоногтоо ихэнх нутгаар цаг агаар тогтуун байна.
2024 оны 09 сарын 11-нээс 2024 оны 09 сарын 15-ныг хүртэлх
цаг агаарын урьдчилсан төлөв
Есдүгээр сарын 12-нд баруун аймгуудын нутгийн зарим газар, төвийн аймгуудын нутгийн баруун хойд, говийн аймгуудын нутгийн өмнөд хэсгээр, 13-нд баруун аймгуудын нутгийн хойд хэсэг, төвийн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 14-нд баруун аймгуудын ихэнх нутаг, төв болон зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр бороо орно. Салхи 11-нд нутгийн хойд хэсгээр, 12-нд нутгийн зүүн хэсгээр, 14-нд Алтайн салбар уулсаар секундэд 14-16 метр хүрч ширүүснэ. Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс, Байдраг голын хөндийгөөр шөнөдөө 2-7 хэм хүйтэн, өдөртөө 10-15 хэм, говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр шөнөдөө 12-17 хэм, өдөртөө 23-28 хэм, говийн бүс нутгийн зүүн өмнөд болон хойд хэсэг, Дарьгангын тал нутгаар шөнөдөө 7-12 хэм, өдөртөө 18-23 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 2-7 хэм, өдөртөө 15-20 хэм дулаан байна.
Саппорогоос 25 дугаар эмийн сан хүртэл дулааны 11гд магистралийн 2Ф800 мм голчтой шугамыг 2Ф1000 мм голчтой болгож, 1.6 км хос шугамаар өргөтгөн шинэчлэх ажил энэ сарын 15-нд дуусна.
Үргэлжлүүлэн нийслэлийн Замын хөгжлийн газраас уг байршилд 1.6 км авто зам барих юм.
Үүнтэй холбоотойгоор Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер бөгөөд Захирагчийн албаны дарга Ц.Төрхүү “Уг шугамын өргөтгөл шинэчлэлтийн ажлын тендерт зургаан аж ахуйн шалгарч, долоодугаар сарын 16-ны өдрөөс ажлаа эхэлсэн. Өнөөдрийн байдлаар таван аж ахуйн нэгж 70-100 хувийн гүйцэтгэлтэй ажлаа үргэлжлүүлж байгаа боловч нэг аж ахуйн нэгжийн хариуцлагагүй үйлдлээс болж ажил удаашран, нэгдсэн хучилт хийх боломжгүй болоод байсан юм. Харин өнөөдөр бусад аж ахуйн нэгжийн төлөөлөлтэй зөвшилцөн нэмэлт хүч гаргаж, дулааны шугамын өргөтгөл шинэчлэлтийг гэрээнд заасан хугацаандаа буюу энэ сарын 15-нд дуусгахаар боллоо” гэв.
Улаанбаатар хотын хэмжээнд нийт 390 гаруй км урттай дулааны шугам сүлжээ байдаг бөгөөд эдгээрийн ихэнх нь 30-60 жилийн насжилттай. Тодруулбал, эл 11гд магистраль шугам нь 1983 онд ашиглалтад орсон. Ийнхүү эхлэлээсээ төгсгөл хүртэл бүрэн шинэчлэгдсэн шугамуудад ирэх жилүүдэд засвар шинэчлэлт хийхдээ дулаан хязгаарлахгүй, байнгын ажиллагаатай байлгахаар арга хэмжээ авч ажиллаж байгааг албаныхан онцолж байлаа.
“20 минутын хот” Үндэсний хорооны анхдугаар хуралдаанаар иргэдээс дугаарын хязгаарлалт хийх эсэх талаар санал асуулга авч, олонх зөвшөөрсөн тохиолдолд тээврийн хэрэгслийн улсын дугаарын тэгш, сондгой хязгаарлалтыг зохион байгуулахаар болоод буй.
Санал асуулгыг есдүгээр сарын 2-8-ны хооронд https://vote.ulaanbaatar.mn/home сайтаар авсан ч 4,115 иргэн оролцжээ. Эдгээр иргэний дийлэнх нь 35-44 насныхан байв. Иймд өнөөдрөөс санал асуулгыг үргэлжлүүлэхээр болсон байна.
Улаанбаатар хотын хэмжээнд өдөрт 600,000 орчим тээврийн хэрэгсэл замын хөдөлгөөнд оролцдог ч саналаа өгсөн иргэдийн тоо бага байгаа учраас санал асуулгыг нийгмийн сүлжээнд мөн явуулахаар болжээ.
Санал асуулга есдүгээр сарын 31-нийг дуустал үргэлжилнэ.
Эдийн засагч Ч.Отгочулуутай ярилцлаа.
-ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин сая манай улсад айлчилсан. Түүний айлчлал эдийн засгийн агуулгаараа ямар үр дүнтэй болов?
-Монголын эдийн засгийг боомилж буй хамгийн том саад бэрхшээл бол бензин дизель цахилгаан эрчим хүчний хувьд ОХУ-аас бүрэн ба хагас хараат байгаа байдал юм. Өнгөрсөн 30 жилийн хамгийн том алдаа завхрал бол энэ гинжнээсээ мултрахын оронд улам бүр чангалуулж ирсэнд байгаа. Энэ гунигт байдалтайгаа эвлэрсэн, дэлхийд зарласан ийм л үр дүнтэй айлчлал боллоо. Цахилгаан станцын өргөтгөлийн хувьд ОХУ нь өөрөө Герман ба Францын үйлдвэрүүдээс асар хараат. Тэдгээр улсууд нь санкц тавьчихсан байгаа. Эдгээр бодит байдлыг харгалзан үзэх юм бол эдийн засгийн хувьд агуулга, ач холбогдол багатай айлчлал боллоо.
-Хоёр улсын эдийн засгийн харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд ач холбогдолтой айлчлал боллоо гэж талууд онцолж байсан шүү дээ. Үнэн хэрэгтээ Монгол Оросын гадаад худалдааны тэнцэл дандаа айлын талд ашигтай байж ирсэн. Энэ айлчлалын үр дүнд гадаад худалдааны тэнцлийн алдагдал арилах уу?
-В.Путины айлчлал Монгол Оросын эдийн засгийн харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг тэлэхэд ач холбогдолтой боллоо гэж байгаа нь манж үг. Ер нь гадаад худалдааны тэнцлийн алдагдал арилахгүй. За тэгээд хийнэ гэж ярьсан юмнууд дотор шинэ юм бараг алга. Өнөөх л Эгийн гол, тарифын хөнгөлөлт, худалдааны шударга бус тэнцэл. Сүүлийн 30 жилд л ингэж ярьсан. Энх цагт биелээгүй ажлууд дайны цагт биелнэ гэдэг юу л бол.
-Монголоос Орос руу гарч байгаа бараанд асар өндөр татвар оногдуулдаг. Манай бараа үнэтэй болохоор зарагддаггүй. В.Путины айлчлалаар энэ тал дээр ямар шийдэл гарав?
-Хэрэв ЗХУ-ыг дахин амилуулах зорилготой Евразийн эдийн засгийн холбоонд нь элсчих юм бол татваргүй болгоно гэж амлаж л байна билээ. Европын холбоог эсэргүүцэх зорилготой улс төрийн зорилго бүхий эвсэл бол манай аюулгүй байдлын үзэл баримтлалтай харшлах болно.
-Ямартай ч ойрын жилдээ шатахуунаар тасалдуулахгүй гэдгээ баталгаажуулчихав уу?
-Бензин, тогоор таслахгүй л гэнэ. Гэхдээ бодит боломж ямар байна вэ. Энүүхэн Халимагийн их талын цаана орших нэг том нефть бааз бөмбөгдүүлээд утаа нь замхарч амжаагүй байхад Москва болон бусад хотуудтай ойролцоо үйлдвэрүүд нь дрондуулчихлаа. Цаашид хэд нь ийм байдлаар жагсаалаас гарахыг хэн ч мэдэхгүй.
-“ДЦС-3”-ын өргөтгөл шинэчлэлийн зураг төслийг боловсруулах төсөлд хоёр улсын Төрийн тэргүүн гарын үсэг зурсан. Үр шимээ хэзээнээс өгөх бол?
-Монгол Улс хууль журамтай. Тэр дагуу эхэлж техник эдийн засгийн үндэслэлийг төрийн байгууллага хүлээж авч баталгаажуулах учиртай. Тэгж байж зураг төсөл хийгдэнэ. Гэтэл ТЭЗҮ байхгүй үед шууд алгасаад хүчилж байгаа нь мордохын хазгай болгох вий.
-В.Путин мэдэгдэлдээ “Зөвлөлт Монгол” гэдэг үгийг давтаж байсан. Тухайн үед ЗХУ байсан. Тэр үеийн удирдлагууд украин голдуу хүмүүс байсан гэж судлаачид ярих юм билээ. Улс төрийн байр сууринаас нь та яаж харж байна вэ?
-Зөвлөлт холбоот улс Дэлхийн II дайнд ялсан. Дайны хүнд үед Украины ард түмэн оросуудаас дутахгүй зовж, ачааны хүндийг үүрсэн байдаг. БНМАУ-д элэгтэй хандаж ирсэн удирдагчид нь ч тэр украин үндэстнүүд байсан. Ар Монголын тусгаар тогтнолыг баталгаажуулахад Майский гэх зэрэг еврейчүүд ч асар их үүрэг гүйцэтгэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Зөвлөлт бол зөвхөн Орос биш л дээ
-Хүнд хэцүү цагт манай хоёр улс бие биедээ тусалж ирсэн талаар В.Путины хэлсэн үгэнд бий. Цаад нюанс нь одоо дайнтай байгаа энэ цагт монголчуудыг мал, махаар хангаарай гэсэн далд санаа яваад байна уу. Учир эх орны дайны үед Монгол Улс нь Зөвлөлтийн цэргүүдэд зориулж хоёр сая гаруй толгой адуу нийлүүлж тусалсан талаар дурдаж байсан шүү дээ?
-Манайхаас мах авах гэж байгаа болов уу. Хэрэв тэр нь цэрэг армийн хангалтын зорилгоор ашиглагдах юм бол бид жинхэнэ утгаараа түрэмгий дайныг дэмжсэн гэж хоригт орно. Дэлхийн II дайнд Зөвлөлт нь хамгаалах шинжтэй байсан. Одоогийн Орос бол эзлэн түрэмгийлэх дайн хийж байна.
-Монгол Улс, Евразийн эдийн засгийн холбоо хооронд Чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээр байгуулахаар тохиролцсон гэж албан мэдээнд онцолжээ. Энэ холбоонд орсноор бидэнд ямар ашигтай юм бэ. Үнэхээр худалдааны тэнцлийн алдагдал нь арилчих юм шиг мэдээлээд байх юм?
-Чадахгүй. ОХУ нь бензин, дизелийн экспортдоо хориг тавьсан. Гэхдээ энэ холбооны гишүүд, холбоотой түр гэрээ байгуулсан улсуудаа энэ хоригоос чөлөөлж байгаа. Дахиад хэлэхэд гэхдээ, Оросын үйлдвэрүүд өөрсдөө асар хүнд байдалд байна. Дотоод ложистик, түүхий эдийн хангалтын систем нь доголдоод эхэлсэн. Эдийн засгийн бодит байдал нь улс төр-геополитикийн амбицтай нь зөрчилдөж байна.
-В.Путины даргалдаг Евразийн эдийн засгийн холбоонд хичнээн улс байдаг юм бэ. Эндээс гарч, орж байгаа улсууд юу байна?
-Анх Казахстан, Орос, Беларусь гурав нийлж үүсгэн байгуулж. Хожим Армян, Киргизстан хоёр нэгдэж. Гэхдээ нэгдсэн байр суурь байхгүй л болов уу даа. Барууны хоригийг тойрч гарах нэг суваг болж байж болох юм. Анх энэ холбоог байгуулах санаачилгыг гаргаж байсан Нурсултан Назарбаев одоо эрх мэдэлгүй болсон. Казакстанд үндэсний үзэл сэргэж, Оросын эсрэг үзэл идэвхжиж байгаа. Баруун хөрш маань Турк, Хятад, Европтой хамтран ажиллах асар их сонирхолтой. Тийм учир одоо энэ холбоондоо анхны шигээ ач холбогдол өгөх нь юу л бол.
-Монголын ураны төслийг эсэргүүцэж, Евразийн холбоонд манайхыг элсүүлэхээр шахаж оросууд шатахууны цоргоо нарийсгалаа гэх мэдээлэл нэг хэсэг явсан. Энэ хэр үнэний ортой вэ?
-Оросын хувьд Монголыг өөрийнхөө нөлөөний бүс, колони, дуулгавартай дүү гэж харж явдаг. Энэ дүрээсээ өөр дүр тоглох юм бол ахын ёсоор хашраах албан ёсны эрхтэй гэж өөрсдийгөө үздэг. Үүнийгээ ч нуудаггүй. Дээр нь их хартай. Одоо тэгээд яах вэ дээ. Бидний байгаа царай, байдал ч тэр ийм байдалдаа ихэд дасжээ. Дэлхий дээр ах дүүгийн харилцаатай гэмээр улс орнууд бий. Хүний “ах” нар дүүгээ сайн яваасай гэж хүсдэг. Манай ах болохоор зодуурт нь дасгана аа л гээд үзээд байх юм даа.
-Олон жил яригдсан Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийг онцгойлон анхаарч, “Байгал нуур, Сэлэнгэ мөрнийг хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай” санамж бичиг байгууллаа гэж байна. Энэ яг юу гэсэн үг юм бэ. Эгийн голын УЦС-ын төсөл хөдлөх нь үү. Сэлэнгэ мөрний ай савыг хамгаална гэхээр хүн, мал ойртуулахгүй хяналтандаа авна гэсэн үг үү?
-Энэ асуудлыг хариуцсан дарга, сайд нар ярих ёстой болов уу. Миний хувьд эдийн засагчийнхаа байр сууриа илэрхийлэхэд Монгол цахилгаан үйлдвэрлэх өртөг асар өндөр байна. Нэгжийн өртөг нь 10 жилийн өмнө 11 цент байсан. Одоо бүр ч өсөө биз. Гэтэл усан цахилгаан станцын хувьд нэгжийн өртөг нь гурван цент байх боломжтой. Оросууд асар их усан цахилгаан станцтай. Тийм учир тэд цахилгаан их хэрэглэдэг боловсруулах үйлдвэр ихтэй. Монголд боломж бий. Гэвч дүү нь дарвалзаад ахтайгаа зиндаархаад байж болохгүй биз дээ.
Үнэн хэрэгтээ оросууд олон жил байгаль орчны үнэлгээ хийх комисс байгуулна гэж шахаж ирсэн. Сая энэ зорилгодоо хүрэх шиг боллоо. Монголын талын хувьд ухралт боллоо гэж харж байна.
-Монгол, Оросын хувь нийлүүлсэн “Улаанбаатар төмөр зам” нийгэмлэгийн дүрэмд өөрчлөлт оруулах тухай протокол байгууллаа. Монгол, Оросын 50:50 хувь өөрчлөгдөх үү. Ер нь төмөр замын салбарт хөрөнгө оруулахаар энэ хувь саад болдог гэдэг шүү дээ. Цаашид ямар байдлаар авч явах ёстой вэ?
-Ер нь хувьчлах хэрэгтэй. Эсвэл монголчууд 70 хувиа авах хэрэгтэй. Бүр болохгүй бол зэрэгцүүлээд өөрсдийн өмчийн замаа тавих ёстой. Тусгаар улс мөн л юм бол. Олон жилийн өмнө америкууд хос, цахилгаан төмөр замтай болгоод өгнө гэсэн. Оросууд тас эсэргүүцээд долоон тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ л гэсэн. Тэр амлалт ажил хэрэг болоогүй шүү.
-В.Путины энэ удаагийн айлчлалд судлаачид янз бүрийн байр суурь илэрхийлж байгаа харагдсан. Дэлхий даяар хоригт орсон орны төрийн тэргүүнийг урьж авчирсан явдал олон улсын тавцанд манай нэр хүндийг унагах эрсдэлтэй юу. Бид эдийн засгийн хоригт орчихгүй биз дээ?
-Монгол Улс угаасаа л эдийн засгийн хоригт байгаа шүү дээ. Оросоос манайд тавьдаг өндөр тариф бол дайн хийгээд хоригт орсон улсуудад тавьдаг тарифаас ч өндөр байдаг юм. XXIзуунд дэлхийн соёлт хэсэг нь дүрэмд суурилсан олон улсын харилцааны дэглэм тогтоох гэж үзэж байна. Хүчтэй нь хүчгүйгээ дээрэлхдэг XX зууны харгис дэглэмийг халах гэж үзэж байна. Орчин үеийн дэг журам уг нь монголчууд бидний уламжлалт үзэлтэй их ойр. Хүний олон хүнээ барихгүй ээ гэж. Гэтэл бид хөрш орноо эзлэн түрэмгийлж буй улсын тэргүүнийг хүндэтгэн хүлээн авлаа. Гэрээ конвенцио ч зөрчих шиг боллоо. Украинд гэмгүй хүүхдүүд бөмбөгдүүлж байна. Ядаж тэдний төлөө сүржин, гялтгар, херо-стайлын видео шторк хийж дэлхийд цацах хэрэггүй байв. Тэрнийг үзсэн нэг жиргээч арга ядаад “Би монгол хүн байгаадаа ичиж байна” гэж бичсэн байна лээ. Европын холбооны зүгээс хориг ирж магадгүй. Тэнд сурч, ажиллаж, амьдрах хүсэлтэй олон залуусын хувьд виз нь хүндрэх магадлал их болчихлоо гэж харж байна. ОХУ, Монгол Улс хоёр бол сайн хөрш.Бидэнд улс төрийн, хилийн, дипломат бодлогын зөрчил, үл ойлголцол байхгүй. Эдийн засгийн хувьд асуудал бий. Гэхдээ тэдгээрийг салбарын сайд нарын төвшинд ярилцаад шийдээд ирдэг. Заавал Ерөнхийлөгчийн түвшний улс төрийн шинжтэй айлчлалдаа хүрэх асуудлууд биш. Ер нь тэгээд дэлхий II дайнд Зөвлөлт ганцаараа ялаагүй. Америк ч тэр, Монгол ч тэр бүхий л улсууд чадлынхаа хэрээр тусалсан. Одоогийн Орос-Украины дайн бол утга агуулгаараа огт өөр. Ийм түрэмгий дайныг хүлээн зөвшөөрсөн мэт харагдах нь манай Үндсэн хуульд заасан энхийг эрхэмлэх гадаад бодлого баримтална гэсэн суурь зарчмыг зөрчсөн гэж харагдаад байна.
Монгол Улс Украины дайн болсноос хойш НҮБ-д түдгэлзэх санал байнга өгсөөр ирсэн. Тодруулбал, НҮБ-ын Ерөнхий ассемблей ОХУ-ын зүгээс Украин руу цэрэг дайны үйл ажиллагаа явуулж буйг зогсоох асуудлаар санал хураалт явуулдаг. Ерөнхий ассемблейн гишүүн орнуудаас авдаг энэхүү санал хураалтад манай улс түдгэлзэх санал өгсөөр ирсэн.
Монгол Улсын энэхүү байр суурийг мөнхийн хөрш болох Оростойгоо муудахгүй, хоёр орны харилцааг хэвийн хадгалахын тулд түдгэлзэх нь аргагүй дээ гэж дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрсөн хандлагатай байсан. Тэгвэл ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины Монгол Улсад хийсэн төрийн айлчлалын дараа ардчилсан орнууд төдийгүй дэлхий нийт улс орнууд Монголыг шахах байдал илтээс мэдрэгдэж эхэллээ.
В.Путин айлчилсан даруйд АНУ-ын Төрийн департаментаас мэдэгдэл гаргасан. Уг мэдэгдэлд “Бид Монголыг цаашдаа үргэлжлүүлэн дэмжмээр байна. Харин тэд олон улсын үүргээ биелүүлэх нь чухал гэж бодож байна. Мөн тэд Оростой харилцахдаа Украины нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, бүрэн эрхт байдлыг дэмжиж байгаа гэдгээ илэрхийлэх нь чухал” гэж АНУ-ын Төрийн департаментын хэвлэлийн төлөөлөгч Мэттью Миллер мэдэгдсэн.
Энэ бол дэлхийн томоохон улс гүрнүүдийн манайд өгч буй улс төр, геополитикийн маш том сануулга.АНУ-ын Төрийн департаментын мэдэгдэлд манайхыг олон улсын үүргээ биелүүлэх хэрэгтэй гэж хэлсэн. Энэ нь юу вэ гэхээр Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрмийг хэлсэн байх магадлалтай. Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрэм нь 1998 онд НҮБ-ын дипломатын бага хурлаар батлагдсан байдаг.
Ингэснээр Нидерландын Хаага хотноо байнгын ажиллагаатай шүүх үйл ажиллагаа эхэлж төрлөөр устгах гэмт хэрэг, хүн төрөлхтөний эсрэг гэмт хэрэг, дайны гэмт хэрэг, түрэмгийллийн гэмт хэргийг шүүх олон улсын эрхзүйн үндэс тавигдсан. Монгол Улс Ромын дүрэмд 2000 онд нэгдэн орж 2002 онд соёрхон баталж хүчин төгөлдөр болсноор хамтран ажиллах түүний заалтыг хэрэгжүүлэх эрхзүйн үндэс бүрэн тавигдсан юм.
НҮБ-аар батлагдсан уг дүрмийн заалт ёсоор “Дайны гэмт хэрэгтэн” гэж дэлхий нийтэд зарлагдаж баривчлагдах шийдвэр хүлээсэн ОХУ-ын ерөнхийлөгчийг Олон улсын эрүүгийн шүүхийн гишүүн орны хувьд Монгол Улс нутаг дэвсгэртээ төрийн айлчлал хийлгүүлсэн нь Ромын дүрмийг зөрчсөн, үндсэндээ олон улсын үүргээ биелүүлээгүй гэж үзэж байгаа. Мөн В.Путиныг баривчлаагүйд харамсаж буйгаа Европын холбоо мэдэгдсэн. Тэгээд зогсохгүй Украин дахь Олон улсын эрүүгийн шүүхийн мөрдөн байцаалтыг дэмжиж, оролцогч бүх улсыг бүрэн хамтрахыг уриалсан.
Энэ бүхнийг бататгасан бас нэгэн мэдэгдлийг Цагаан ордон хэвлэлийн төлөөлөгчөөрөө дамжуулж дэлхий нийтэд хүргэсэн. Цагаан ордны хэвлэлийн төлөөлөгч Карин Жан Пьер “Дэлхийн аль ч орон ОХУ-ын Украинд явуулж байгаа дайныг дэмжих ёсгүй гэж бид үзэж байна. Олон улсын хуулиар бол ОХУ-ын зэвсэгт хүчин болон бусад албаныхан Украины эсрэг дайны гэмт хэрэг үйлдэж байгаа нь эргэлзээгүй. Буруутай үйлдлийнхээ төлөө тэд хариуцлага хүлээх ёстой гэдгийг бид тодорхой хэлсэн” гэж мэдэгдсэн.
Мөн тэрээр “Бид Монгол Улсыг аливаа улс орны газар нутгийн бүрэн эрхт байдал, тусгаар тогтнолыг хүндэтгэн үзэж НҮБ-ын суурь зарчим, үнэт зүйлсийг даган мөрдөнө гэж найдаж байна. Бидний зүгээс Монгол Улсаас хүлээж буй зүйл энэ байна” хэмээн товч тодорхой илэрхийлсэн. Дайнтай холбогдуулж Цагаан ордон анх удаа Монголын төрд сануулга өглөө гэж улс төр болон олон улс судлаачид үзэж байна.
Америкийн Төрийн департамент болон Цагаан ордны энэхүү мэдэгдлүүд утга агуулгын хувьд ижил байна. НҮБ-ын өмнө хүлээсэн олон улсын үүргээ чандлан биелүүлэхийг Монголоос шаардаж байна. Ямар ч байсан манайхыг Украины нутаг дэвсгэрийн халдашгүй байдал, тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдлыг дэмжиж байгаа гэдгийг олон улсад мэдэгдэх, ялангуяа Оростой харилцахдаа заавал мэдэгдэх ёстойг сануулж байна. Ийм байдлаар Монголыг олон улсын геополитикийн тоглоомын өрөг дотор дэлхийн томоохон гүрнүүд буланд шахах хандлагатай болж байна.
Энэ нь эцсийн дүндээ Монгол Улс Украины дайнаар НҮБ-д цаашид түдгэлзэх санал өгөх аргагүйд хүрч байна. Дайныг эсэргүүцэх шахалтыг дэлхийн том гүрнүүд Монголд үзүүлж эхэллээ. Бид энэ асуудалд яаж хандах вэ гэхээр юуны өмнө олон улсын хэлэлцээр хийх хэрэгтэй. Улс орны аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын баталгаатай холбоотой аливаа асуудалд улс төрийн хэлэлцээрийн дагуу явагдаж байж амжилтад хүрдэг. Тиймээс олон улсын хэлэлцээр хийж байр сууриа тодорхой илэрхийлэх хэрэгтэй.
“Бид дайны асуудалд түдгэлзэх аргагүй боллоо гэдгээ хойд хөршийнхөө удирдагчид эртхэн хэлж ойлгуулах хэрэгтэй. В.Путины айлчлалтай холбоотой улс төрийн ийм нөхцөл байдал дэлхий нийтэд бий боллоо гэдгийг ойлгуулж хэлэх хэрэгтэй. Мөн дэлхийн бусад орнуудтай улс төрийн нарийн бодлогоо ярьж хэлэлцээр хийхээс өөр аргагүй. Манай улсын хувьд геополитикийн тэр том өрөг дотроос гарах хамгийн зөв арга бол НҮБ-д түдгэлзэхгүйгээр Украины газар нутгийн бүрэн бүтэн байдлын төлөө байна гэсэн санал өгөх явдал. Үүнээс өөр гарц харагдахгүй байна.
Украины Гадаад хэргийн яамны хэвлэлийн төлөөлөгч Хеорхий Тыхий “Монгол Улс В.Путиныг баривчлаагүй нь Олон улсын эрүүгийн шүүхийн болон Олон улсын эрүүгийн эрхзүйн тогтолцоонд хүнд цохилт боллоо. Яллагдагчаар татагдсан гэмт хэрэгтнийг шүүхээс мултрах боломжийг Монгол Улс олгосон. Ингэснээр түүний дайны гэмт хэргийн хариуцлагыг хуваалцаж байна. Бид Улаанбаатарт үр дагаврыг нь үзүүлэхийн тулд хамтрагчидтайгаа ажиллах болно” гэж мэдэгдсэн бол Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский “NBC News” телевизэд ярилцлага өгөхдөө “Монгол Улс олон улсын хуулиас илүүтэй В.Путиныг хүндэтгэж байна. Энх тайвнаас илүү дайныг эрхэмлэж байна” гэж хэлсэн.
Бид улс төр, геополитикийн энэ айхтар шахалтад орсон энэ нөхцөлд цаашид яахыг хашир дипломатчид, улстөрчид зөвлөлдөж улс орны хувь заяаг эергээр шийдсэн бодлого гаргах хэрэгтэй байна. Нэг талын тодорхой шийдвэрт хүрэхгүй бол геополитикийн байдал тун эвгүй байна. Швейдийн хаан манайд албан айлчлал хийнэ гэж байснаа гэнэт цуцалсан. Энэ маягаар албан айлчлалууд цуцлагдаж, ардчиллын амин сүнс болсон улс орнууд, бидний яриад байдаг гуравдагч хөршүүд маань царайгаа бууруулчих вий гэж санаа зовниж байна. Цагаан ордон, Төрийн департамент, Европын холбооны мэдэгдлүүдийг харахад өөрийн эрхгүй сэтгэл түгшихээр байна.
Уг асуудалд Гадаад харилцааны сайд, хатагтай Б.Батцэцэг уран нарийн нүүдэл гаргах цаг нь иржээ. Монгол Улсын гадаад бодлого, нүүр царайг сайн авч явж ирсэн хэмээн үзэж Б.Батцэцэгийг Гадаад харилцааны сайдаар дахин томилсон. Улс орны хувь заяа шахалтад орж, дэлхий дахинд дэнсэн дээр тавигдсан яг энэ цагт цэцэн бэрийн нүүдэл хийж тоймтой шийдвэр гаргахыг монголчууд хүлээж байна.
Д.Батболд
Нийслэлийн Засаг даргын Нэгдүгээр орлогч Н.Мандуултай ярилцлаа.
-Улаанбаатар хот түүхэндээ анх удаа бонд босгосон. Энэ ажил маань хэр үр дүнтэй байна вэ?
-Нийслэл хотын хөгжил цэцэглэлт дан ганц төсвийн хөрөнгөөр явахгүй юм байна гэдгийг хэдэн жилийн өмнөөс бид хаа хаанаа ойлгож эхэлсэн. Өмнө нь нийслэл зөвхөн өөрийнхөө төсвөөр хөрөнгө оруулалтаа хийдэг байсан. Гэтэл манай хотын хүн ам бараг хоёр сая хүрэх гэж байна. Түүнийгээ дагаад барилга байгууламж, нийтийн аж ахуй нь ачааллаа дийлэхээ больж байгаа. Тийм болохоор Д.Сумъяабазар даргын үеэс эхлүүлээд одоо Х.Нямбаатар дарга үргэлжлүүлээд хууль эрхзүйн орчны шинэчлэлүүдийг нэлээд далайцтайгаар хийсэн. Үүний үр дүнд нийслэл хот маань өөрийн бие даасан байдлаар гадаад зах зээлээс хөрөнгө босгох боломж нь нээгдсэн байдаг. Миний хувьд нийслэлийн Засаг даргын зөвлөхөөр энэ оны дөрөвдүгээр сараас эхэлж ажиллаад, долдугаар сард нэгдүгээр орлогчоор томилогдсон. Зөвлөхөөр ажиллаж байхдаа би нийслэлийн энэ анхны бондыг гаргасан. Нийтдээ 500 тэрбум төгрөгийн дотоодын бондыг анх удаа гаргаад, эхний 30 минутад захиалга дүүрсэн. Бондын өгөөжийн хувьд Монголбанкны бодлогын хүүнээс бага зэрэг өндөр буюу зах зээл дээр суурь хүүг тогтоосноороо санхүүгийн зах зээлийн хөгжилд том түлхэц болсон. Манай санхүүгийн зах зээлийнхэн суурь хүүний өгөөжийн муруй эргэн сэргэсэнд сэтгэл өндөр байгаагаа илэрхийлж байгаа. Нөгөө талдаа нийслэлийн бондын зарцуулалтыг Засаг даргын ярьж, эхлүүлсэн Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын ажилд хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр хийсэн. Энэ төсөл маань 100 хувь хувийн өмчөөр хэрэгжиж байгаа төсөл. Сүүлийн 40 жил буюу 1984 оноос хойш манайх цахилгааны шинэ эх үүсвэр барьж байгуулаагүй юм билээ. Харин ирэх сарын 5-нд Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын 150 мегаваттын шинэ эх үүсвэр ашиглалтад орно. Ингэснээр нийслэлд орлого орж эхэлнэ. Түүгээрээ бондынхоо эргэн төлөлтийг хийнэ гэсэн зохицуулалттайгаар явж байна.
-Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станц анх 600 мегаваттын хүчин чадалтай гэж байсан санагдаж байна. Яагаад 150 болчихов?
-Тус цахилгаан станц нийтдээ 600 мегаваттын хүчин чадалтай станц байх юм. Гэхдээ 150, 150-иар нь тусдаа блок байх юм билээ. Тиймээс эхний ээлжийн блок нь ирэх сарын 5-нд ашиглалтад орно гэсэн үг. Харин хоёрдугаар блокын ажил эхэлчихсэн явж байгаа. Ирэх намар ашиглалтад өгөхөөр ажиллаж байгаа гэсэн мэдээллийг бидэнд өгсөн. Үүнээс гадна бид цахилгаан хураагуур буюу батарей станцын 50 мегаваттын хүчин чадалтай станцын ажлыг эхлүүлж байна.
Ирэх арваннэгдүгээр сарын сүүлээр ашиглалтад орно. Үүн дээрээ тулгуурлаад бид цаашдаа сэргээгдэх эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрүүдийг бий болгох боломжуудыг судалж байна. Эрчим хүчний яамтайгаа энэ тал дээр хамтраад нар, салхи зэрэг сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүдийг явуулна гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа. Мөн нэмж хэлэхэд, манай эрчим хүч өдөр нь өндөр ачаалалтай хэрнээ шөнийн илүүдэл нь хаягдаад байдаг. Тиймээс энэ батарей станц шөнийн эрчим хүчийг хуримтлуулаад өндөр ачааллын үед төвийн шугамд нийлүүлнэ гэдгээрээ онцлогтой.
-Дэлхий нийт ногоон эрчим хүчийг дэмжиж, их хэмжээний хөрөнгийн эх үүсвэрийг гаргаж байгаа гэдэг. Тэгэхээр нийслэлээс энэ тал дээр гадаадын зах зээлд бонд босгох зэрэг ажлууд хйигдэх үү?
-Сая хэлсэн цахилгаан хураагуурын станцын санхүүжилтийг бид олон улсын байгууллагаас шийдэж байгаа. Дэлхийн банкны группт харьяалагддаг Олон улсын санхүүгийн корпорацитай яриа хэлэлцээрээ хийгээд дууссан. Яагаад энэ байгууллага орж ирж байгаа вэ гэхээр энэ төсөл бол ногоон эрчим хүчний нэг төрөл юм байна. Тиймээс хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэр өгье гэсэн. Тийм болохоор бид дараагийн цахилгаан хураагуурын төслүүдийн талаар өөр олон улсын байгууллагуудтай ярилцаад явж байна.
-Хэдхэн хоногийн өмнө УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар төсвийн тодотгол хийсэн. Тэгвэл нийслэлийн төсөв дээр барьж байгаа бодлого юу байна вэ?
-Шинээр бүрэлдсэн Засгийн газар томоохон зорилтууд тавьж, тэдгээр нь төсвийн тодотголд тусгалаа олсон. Нэгдүгээрт, Засгийн газрын өргөн барьсан саяын төсвийн тодотгол болон ирэх жилийн төсвийн төсөл дээр ирэх жилүүдэд нийслэлийн хөгжил рүү анхааръя гэдэг зорилт дэвшүүлсэн. Тиймээс ч сая газар чөлөөлөлтөд 500 тэрбум төгрөг тусгаж өгсөн. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр би өөрөө Сэлбэ дэд төвийн ажлыг хариуцан ажиллаж байгаа. Өмнө нь гэр хорооллыг орон сууцжуулах, дахин төлөвлөх зэрэг олон төсөл яваад хөрөнгө санхүүгийн дутагдлаас болж, газраа чөлөөлж чадахгүйгээс зогсчихоод байсан. Харин Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр энэ жилээс газар чөлөөлөлтөө шуурхай хийгээд барилга угсралтын ажлынхаа тендерийг зарлачихсан явж байна. Хөрөнгийн эх үүсвэрийг нь гадаадын зах зээлээс босгоно гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа.
-Нийслэлийн төсвийн орлого бүрдүүлэлт дээр юу хэлэх вэ. Газрын төлбөрийг нэмэгдүүлсэн гэдэг мэдээлэл байсан?
-Нийслэлийн төсвийн дийлэнх нь хувь хүний орлогын албан татвараас бүрддэг. Хуулиараа аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын 40 хувь нь нийслэлд орж ирдэг. Мөн төлбөр хураамжаас бүрддэг. Гэхдээ олон улсын жишгийг харахад хотын төсвийг бүрдүүлдэг гол зүйл нь үл хөдлөх хөрөнгийн татвар, газрын төлбөр байдаг. Манайх энэ жишигт хараахан хүрээгүй байна. Тиймээс бид ирэх жилийн төсвөөс эхлэн энэ асуудлыг цогцоор нь авч үзээд төсвийн шинэчлэлийн ажиллагаа руу орох гэж байгаа юм. Бид зөвхөн үл хөдлөх хөрөнгийн татвар, газрын төлбөр гэж механик байдлаар нь харж болохгүй. Үл хөдлөх хөрөнгө, газар гэдэг чинь маш том хөрөнгө шүү дээ. Гэтэл эдийн засгийн эргэлтэд ордоггүй ийм хөрөнгүүд нийслэлд маш их байна. Эдгээрийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулаад ирэхээр хотын эдийн засгийг өргөжүүлэх маш том хөшүүрэг болно. Үүн дээр захиргааны хэд хэдэн арга хэмжээ авах ёстой. Одоо бол хотын төвд том газартай хэрнээ түүнийгээ ашигладаггүй. Эсвэл үнэ хүргэж зарах гээд хүлээгээд байдаг тохиолдлууд байна. Энэ нь газрын төлбөр хэт бага байгаатай холбоотой. Тиймээс үүнийг бид эргэж харна. Зориулалтын дагуу ашиглаж байна уу. Хэдэн жил ашиглаагүй байна гэдгийг үзээд болохгүй бол нийслэлийн өмчид буцаан авна. Харин эргүүлээд зориулалтынх нь дагуу ашиглах, хөрөнгө санхүүгээ шийдсэн байгууллага, хувь хүмүүст нь үнэ хаялцуулан худалдаж, нийслэлийн орлогоо дэмжих ёстой. Нөгөө талдаа үл хөдлөх хөрөнгийн татвар, дулаан, цэвэр, цахилгааны төлбөр нь маш бага. Тийм болохоор эдгээрийг цогцоор нь эргэж хараад төлбөрийг нь зохих түвшинд авна. Түүнийгээ эргүүлээд нийслэлийн газар доорх дэд бүтэц рүүгээ оруулна. Ингэж байж нийслэл маань тэлнэ.
-Таны хувьд Сэлбэ дэд төвийн ажлыг хариуцаж байгаа юм байна. Энэ ажил хэр яваа вэ. Мөн иймэрхүү бүтээн байгуулалтын үеэр газрыг нь бодитоор үнэлэхгүй байна гэсэн гомдлууд байдаг. Энэ тал дээр та тайлбар өгөөч?
-Өнгөрсөн жилүүдэд гэр хорооллыг орон сууцжуулах, дахин төлөвлөх ажлууд амжилттай болоогүй хэдэн шалтгаан байдаг юм билээ. Нэгдүгээрт, газар чөлөөлөлтөө хувийн компанид гэрээгээр өгчихөөд ямар барилга байгууламж барих дээр нь нийслэл бараг оролцоогүй явж ирсэн. Ингэхээр хувийн хэвшил маань газраа боломжоороо чөлөөлөөд барилгаа барьж байгаад санхүүжилт зэрэг шалтгаанаас болоод гацчихдаг. Одоо чинь хэдэн зуун өрх байна шүү дээ. Газраа чөлөөлөөд өгчихсөн. Тэгсэн хэрнээ орон сууцанд орж чаддаггүй. Эдгээр хүмүүстэй ч гэсэн бид одоо уулзаж байгаа. Гэрээг нь цуцлаад тухайн газрыг нь нийслэл өөрөө аваад барилгыг нь барья гэдэг рүү эхнээсээ орж байна. Хоёрдугаарт, хөрөнгө санхүүгийн дутагдал байсан. Хувийн хэвшилтэй гэрээ байгуулаад ажлыг нь эхлүүлээд явж байсан чинь төсөв дээр мөнгөгүй болоод ажил нь зогсчихсон. Гуравдугаарт, дэд бүтцээ татаагүй байж газар чөлөөлөөд ажлаа эхлүүлсэн алдаа байгаа юм. Тэгэхээр Сэлбэ хорооллын бүтээн байгуулалтыг бид энэ мэт алдаа гаргахгүйгээр хийж байна. Ингэхийн тулд газар чөлөөлөлтөө нийслэл дангаараа бүрэн хариуцаж хийнэ. Мөн газрын үнэлгээг нь зах зээлийн зарчмаар хийж байгаа. Хөндлөнгийн үнэлгээний компаниудаар хийлгэж байна. Одоо бол нэг айл гэхэд 160-250 сая төгрөг авч байгаа. Ингэхээр иргэдийн сэтгэл ханамж ч өндөр байна. Сэлбэ дээр нийтдээ 158 га газрыг чөлөөлөхөд 2200 орчим айл өрх хамрагдаж байгаа юм. Энэ газартаа 12 мянган айлын орон сууц барина. Үр дүнд нь 12 мянган яндан, нүхэн жорлон байхгүй болно. Энэ нь түгжрэл, утааг шийдэх том суурь болж өгнө гэж харж байгаа. Үүнээс гадна “20 минутын хот” хөтөлбөрөө бариад ногоон байгууламж, тоглоомын талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн, эмнэлэг, сургуулийг нь бүрэн шийднэ. Дэлхийн жишиг ч ийшээ л явж байна.
-Газар чөлөөлөлтийг олонхын саналаар шийддэг болсон нь бас шүүмжлэл дагуулаад байсан?
-Газар чөлөөлөлт, орон сууцжуулалтын тухай хуулийг ноднин жил УИХ-аар баталсан. Энэ хуулиараа ийм боломж нь байгаа. Гэхдээ бид аль болох ингэж захиргаадалтын аргаар шийдэхгүй байхыг зорьж байна. Иргэдтэйгээ байнга уулзаж байна. Одоо зарим айл нь эзэмших гэрчилгээтэй байгаа. Ийм болохоор үнэлгээ нь арай бага гараад байгаа юм. Тиймээс нийслэлээс тухайн газрыг нь өмчлөх эрхтэй болгож өгөх зэрэг иргэдээ бодсон шийдвэрүүдийг гаргаж байна. Аль болох л иргэд хохирч болохгүй.
-Сарын дараа орон нутгийн сонгууль болох гэж байна. Үүнтэй холбоотой ч юм уу, зам засварын ажил ид хийгдэж байгаа. Гэтэл иргэд замын хашлага сольж байгаа дээр их бухимдалтай байна. Үүн дээр юу хэлэх вэ?
-Замын хашлага солиод байгаадаа ч гол нь биш. Замын засвар, арчилгааны нэг хэсэг нь л юм билээ л дээ. Стандартаа бариад явахаар замаа эхлээд хусаад дараа нь хашлагаа байрлуулаад, тэгж байж хучилт хийгддэг. Гэвч үүн дээр Замын хөгжлийн газрынхандаа шүүмжлэлтэй хандаж байгаа хэд, хэдэн зүйл бий. Нэгдүгээрт, гүйцэтгэгч компаниуд маань замаа хэт урт хусчихаад ажил нь удааширдаг. Хоёрдугаарт, манайхан зам гэдгийг зөвхөн машин явах хэсгээр нь ойлгодог юм байна. Тиймээс захирамж гаргаад явган болон дугуйн зам, ус зайлуулах шугам чинь замын нэг хэсэг шүү гэдгийг тодорхой болгож өгсөн. Өмнө нь авто болон явган замын тендерээ тусад нь зарладаг. Тэгэхээр энэ хоёрын хооронд хугацааны болон стандартын ялгаа гардаг. Тиймээс одооноос зөвхөн нэг тендер зарлаад авто болон явган, дугуйн зам нэг л багцаар явна. Ингэхгүй болохоор машин зам тавьж байгаа нь явган замаа эвддэг. Явган зам хийхээрээ авто замаа сэтэлдэг байдал гараад байгаа юм. Нийслэлээс саяхан Замын хөгжлийн даргадаа хариуцлага тооцоод шинэ залуу боловсон хүчин томилсон. АНУ-д суралцаад, Монголдоо олон жил ажилласан замын инженер хүн байгаа. Тийм болохоор замын стандартыг илүү олон улсын стандартад нийцүүлнэ гэж харж байна. Мөн стандартаа тодорхой болгоод хяналтаа сайн тавих ёстой юм билээ. Миний хувьд иргэдийнхээ хардлагыг бодитой байж мэднэ гэж бодож байгаа. Учир нь замын хэдхэн компани тендерт шалгараад тухайн замаа чанаргүй тавьдаг. Тэгээд дараа жил нь дахиад тендер зарлахад нь оролцдог байх магадлалтай гэж харсан. Тийм болохоор иймэрхүү асуудлуудыг одоо таслан зогсооно.
Аргын тооллын 9 дүгээр сарын 10, Ангараг гариг. Билгийн тооллын 7, Онгоц одтой, улаагчин үхэр өдөр. Өдрийн наран 6:23 цагт мандаж, 19:15 цагт жаргана. Тухайн өдөр могой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бич, тахиа жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр гэмтнийг шийтгэх, хишиг даллага дуудуулах, насан бүтээл хийлгэх, мал арилжих, гэр бүрэхэд сайн. Эрдэнийг гадагш өгөхөд муу. Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой, бич, нохой, гахай болой. Хол газар яваар одогсод баруун хойш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.