Category: гадаад

АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байден “Манай Флорида мужийн эрэгт ойртож буй Милтон хар салхи өнгөрсөн зуунаас хойш энэ бүс нутагт тохиолдож буй хамгийн том сүйрлийн нэг болж магадгүй байгаа учир аюулт шуурганаас хамгаалах бүх арга хэмжээг авах шаардлагатай болоод байна” гэж мэдэгдэв. Хар салхины төв хэсэгт салхины хурд 270 км/цаг орчим хүрдэг бол Милтон шуурга бүр ч хүчтэй байж магадгүй байгаа аж. Иймээс Цагаан ордны хэвлэлийн нарийн бичгийн дарга Карин Жан-Пьер “Милтон хар салхины байдлыг харгалзан ерөнхийлөгч Жо Байден Герман, Анголд хийх айлчлалаа хойшлуулж байна” гэж мэдэгджээ.

Германы канцлер Олаф Шольц АНУ, Франц, Их Британийн удирдагч Жо Байден, Эммануэль Макрон, Кейр Стармер нарыг Рамштайн агаарын баазад Украинд туслах бүлгийн улсуудын удирдлагатай уулзахаас өмнө энэ бямба гаригт Берлинд хүлээн авах гэж байсан юм. Үүний дараа Шольц, Байден, Макрон, Стармер нар Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский тэргүүтэй 20 орчим төрийн тэргүүн оролцох Рамштайн агаарын баазад очиж, Украинд цэргийн болон санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх болно гэдгээ Киевт баталж, Украинд шударга, тогтвортой энх тайван тогтоох арга замын талаар ярилцах байсан билээ. Мөн өмнө нь Цагаан ордны хэвлэлийн нарийн бичгийн дарга Карин Жан-Пьер “Ерөнхийлөгч Жо Байдены Германд хийх айлчлалын хамгийн чухал бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн нэг нь Оросын түрэмгийллийг таслан зогсоохын тулд Украиныг үргэлжлүүлэн дэмжих болно гэдгийг батлах явдал” гэж онцолж байсан билээ. Харин Германы Засгийн газрын хэвлэлийн төлөөлөгч Штеффен Хебестрейт “Берлин Байдены энэ шийдвэрт харамсаж байна. Гэхдээ түүний аргагүй байдлыг бүрэн ойлгож байна” гэж мэдэгдэв.Мөн Украины ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргын зөвлөх Дарья Заривна “Бүх зүйл аль хэдийнэ бэлэн болсон ч Украины санаачилсан Энх тайвны хоёр дахь дээд хэмжээний уулзалт арваннэгдүгээр сард болохгүй. Энэхүү дээд хэмжээний уулзалтын товыг арваннэгдүгээр сарын эхээр шийднэ. Харин 10 дугаар сард энх тайвны томьёоллын асуудлаар хэд хэдэн сэдэвчилсэн бага хурал болж, хамгийн сүүлийнх нь энэ сарын 30-31-нд товлогдсон” гэж мэдэгдэв.

Швейцарьт болсон “энхийн дээд хэмжээний уулзалт” өнгөрсөн долдугаар сарын дундуур ОХУ-ын оролцоогүйгээр болсон. Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский хоёр дахь дээд хэмжээний уулзалтад Москвагийн төлөөлөгчид оролцохыг үгүйсгээгүй байсан юм. Харин цэргийн болон олон улсын шинжээчид “АНУ-ын ерөнхийлөгч оролцохгүй болсон ч Украиныг дэмждэг улсуудын төрийн тэргүүн нар оролцох Рамштайны уулзалтаар Путины “хувь заяа”-г шийдэх чухал шийдвэр гарна. Харин энэ шийдвэр ил болох, эсвэл нууц байх нь тодорхойгүй байна” гэж санал нэгтэй дүгнэсэн байна.

Г.АМАРСАНАА

Энэ оны Физикийн салбарын Нобелийн шагналыг Америкийн Жон Хопфилд, Канадын Жеффри Хинтон нарын нээсэн хиймэл оюун ухааны мэдрэлийн сүлжээг хөгжүүлдэг шинэ бүтээлд олгохоор болсныг зарлав. Энэхүү бүтээлийн албан ёсны нэр нь “Хиймэл мэдрэлийн сүлжээг ашиглан машиныг сургаж, ухаажуулах үндсэн нээлт, шинэ бүтээл” юм. Жон Хопфилд нь зураг болон бусад төрлийн мэдээллийг хадгалах, сэргээх чадвартай мэдрэлийн сүлжээ бүхий хиймэл санах ой бүтээжээ. Харин Жеффри Хинтон Хопфилдийн шинэ бүтээлийг ашиглаж тухайлбал, гэрэл зураг дээрх тодорхой өгөгдлүүдийг хадгалж, тэдгээрийг ангилан ашиглах чадвартай хиймэл оюун ухаант машин бүтээсэн юм байна.

Өнгөрсөн жил физикийн салбарын Нобелийн шагналыг Пьер Агостини, Ференк Краус, Энн Л’Хюиллет нарын “атомын дотор талыг харах” боломж олгодог хэт богино лазер импульсийн технологид олгож байсан билээ. 1901 оноос хойш Физикийн салбарт 117 удаа Нобелийн шагнал олгосон бөгөөд нийт 225 хүн шагнагджээ.

Уламжлал ёсоор 10 дугаар сарын эхээр “Нобелийн долоо хоног” гэгддэг шагналтан тодруулах ажиллагаа Шведийн Стокгольм хотод болдог бөгөөд энэ шагналын хоёр дахь нь Физикийн салбар юм. Эхний өдөр анагаах ухаан, физиологийн салбарын шагналтнууд тодордог билээ. Үүний дараа физик, хими, уран зохиолын салбарын шагналтнууд тодрох бөгөөд уг долоо хоногийн төгсгөлд Нобелийн энх тайвны шагналын эзнээр зөвхөн хувь хүн төдийгүй бүхэл бүтэн байгууллага ч тодордог. Нобелийн энх тайвны шагналыг Шведийн бус Норвегийн Шинжлэх ухааны академиас олгодог гэдгээрээ онцлог шагнал юм. Мөн 1969 оноос хойш Шведийн Банкны санаачилгаар жил бүр эдийн засгийн салбарт Нобелийн шагнал гардуулдаг болсон билээ. Учир нь энэ салбарыг Альфред Нобель өөрийн гэрээслэлд дурдалгүй орхисон байсан юм. Харин физик нь Альфред Нобелийн гэрээслэлд дурдсан шинжлэх ухааны анхны салбар юм. Нобелийн шагнал 11 сая швед крон буюу 825 мянга орчим евро байдаг. Нобелийн шагнал олгодог Шведийн хааны Шинжлэх ухааны академи анх 1739 онд байгуулагдсан. Өнөөдөр энэ академи Шведийн 450, гадаадын 180 орчим эрдэмтдээс бүрддэг. Харин Нобелийн Хорооны гишүүдийг академиас гурван жилийн хугацаатай томилдог ажээ.

Физиологи, анагаах ухааны салбарын энэ оны Нобелийн шагналыг америк эрдэмтэн Виктор Амброс, Гари  Равкан нарт генийн транскрипцид микро РНХ-ийн гүйцэтгэх үүргийг нээсэн судалгааных нь төлөө олгосон байна. Молекул биологи, генетикийн чиглэлээр ажилладаг Гари Равкан 72 настай бөгөөд АНУ-ын Үндэсний Шинжлэх Ухааны Академи, АНУ-ын Анагаах Ухааны Академи, Америкийн Философийн Нийгэмлэгийн гишүүн юм. Харин микро РНХ судалгаагаар алдаршсан Виктор Амброуз 70 нас хүрч байгаа бөгөөд Үндэсний Шинжлэх Ухааны Академи, Америкийн Урлаг Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүн аж. Тэрээр Гари Равкантай хамтран олон судалгаа хийжээ. Нобелийн Хорооны цахим хуудсанд “Энэхүү шагналыг генийн үйл ажиллагааг зохицуулах үндсэн зарчмыг олж илрүүлснийх нь төлөө олгосон” гэж бичсэн байна.

Хүн бүрийн эсүүд бүгд адил гентэй боловч хүний биеийн эсүүд хэлбэр болон гүйцэтгэх үүргийн хувьд хоорондоо эрс ялгаатай байдаг. Мэдрэлийн эсийн цахилгаан дохиолол зүрхний эсийн хэмнэлтэй цохилтоос бодисын солилцооны том төв болох элэгний эсүүд цусан дахь мочевиныг шүүж шээс болгодог бөөрний эсүүдээс ялгаатай. Бидний нүдний торлог бүрхэвчийн гэрэл мэдрэх чадвартай эсүүд халдвартай тэмцэх цагаан бөөмийн эсүүдээс ялгаатай байдаг. Бидний биеийн эсүүд ийм олон янз байдаг ч генийн хувьд бүгд адил байдаг. Тэгвэл Америкийн энэ хоёр эрдэмтэн микро РНХ нь янз бүрийн эд эс дэх нэгэн ижил генийг хэрхэн зохицуулж өөр үүрэг бүхий эс үүсгэдэг болохыг нээж олсон байна.

Бидний удамшлын мэдээлэл дамжих үйл ажиллагааг транскрипц гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь мэдээлэл ДНХ-ээс РНХ (мРНХ) руу шилжин дараа нь ДНХ-д бичсэн генетикийн зааврын дагуу тохирох уураг үүсгэн биед хэрэгтэй эс бий болж байдаг гэсэн үг юм. Өнгөрсөн зууны дунд үеэс хойш шинжлэх ухааны хэд хэдэн том нээлт гарсны ачаар бид эдгээр үйл явц хэрхэн явагддаг ерөнхий зарчмыг ойлгож авсан билээ. Харин генийн адилхан мэдээллээр яаж өөр үүрэг, бүтэцтэй эс үүсээд байгааг тайлж чадаагүй байсан юм. Хэрэв бие өөрийн генийн транскрипцийг зохицуулах чадваргүй байсан бол биеийн бүх эс яг адилхан байх байсан. Тэгвэл микро РНХ ачаар биеийн өөр үүрэг, бүтэцтэй эсийг нэг ижил генээр хэрхэн бүтээж байдгийг эдгээр эрдэмтэд нээн илрүүлжээ.

Микро РНХ-ийн зохицуулалт алдагдсанаар хорт хавдар болон төрөлхийн дүлий төрдөг сонсголын ясны гажиг зэрэг эмгэг үүсдэг байна. Эдгээр эрдэмтэд судалгаандаа олон янзын эс бага байдаг хөрсний нематод хорхойг сонгожээ. Тэд судалгаандаа тодорхой төрлийн эс нь зөв хөгжөөгүй мутаци бүхий хорхойнуудыг сонгон авч туршилт явуулсан байна. Ийнхүү тэд хөрсний эрүүл хорхой, мутант гэх генийн гажигтай хорхой хоёрын ялгаа болох микро РНХ-ийн маш өчүүхэн жижиг хэсгийг ялган авч чаджээ. Энэхүү микро РНХ гэх маш өчүүхэн жижиг хэсгийг эсэнд нь оруулахад мутант хорхойнууд хэсэг хугацааны дараа эрүүл хорхой болж байгааг эдгээр эрдэмтэд туршилтаар баталсан байна.

Бүх амьд биетийн ген буюу генетикийн заавар нь ДНХ-д агуулагдаж байдаг. Биеийн эсүүд үүний хуулбарыг үүсгэж байдаг бөгөөд энэхүү мэдээллийг РНХ дамжуулж шинэ эсүүд үүсдэг. Харин микро РНХ нь РНХ-ийн аль хэсэгт нь наалдаж байна гэдгээс мэдээлэл дамжих үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орж, нэг ижил гентэй ч янз бүрийн үүрэг бүхий өөр өөр эс үүсч байдаг аж. Үүнийг л АНУ-ын эрдэмтэн Виктор Амброс, Гари Равкан нар нээж энэ оны Нобелийн шагналын эзэд болжээ.

Нобелийн шагнал олгож эхэлсэн 1901 оноос хойш 114 удаа Физиологи, анагаах ухааны салбарт Нобелийн шагналыг нийт 226 хүнд олгосон бөгөөд эдгээр эрдэмтдийн судалгаа олон арван сая хүний амийг аварсан байна. Нобелийн Анагаах ухааны салбарын шагналыг 39 удаа ганц хүн, 35 удаа хоёр хүн, 39 удаа гурван хүнд хуваан олгож байжээ. Физиологи, анагаах ухааны салбарын Нобелийн шагнал 1915-1918, 1921, 1925, 1940-1942 онуудад нийт есөн удаа олгогдоогүй юм байна. Мөн Физиологи, анагаах ухааны чиглэлээр Нобелийн шагнал хүртсэн 13 эмэгтэй байдаг ажээ. Эдгээрээс Барбара МакКлинток л ганцаараа 1983 онд хамтран зохиогчгүйгээр уг шагналыг хүлээн авч байжээ. Мөн Физиологи, анагаах ухааны салбарын Нобелийн шагналтнуудын хамгийн залуу нь 1923 онд 32 настай байсан Фредерик Бантинг байдаг бол хамгийн өндөр настай хүн нь 1966 онд шагнал хүртэх үедээ 87 настай байсан Пейтон Роуз юм байна.

Албан бус бүрэн хэмжээний арми гэгддэг Хезболлагийн дунд тушаалын удирдлагуудын ашиглаж байсан пейжерүүдийг хэн дэлбэлсэн нь одоо болтол тодорхойгүй байгаа билээ. Тэгвэл Америкийн The Washington Post сонин “Ливанд пейжерүүд дэлбэлэх ажлыг Израилийн тагнуулын алба болох Моссад хоёр жилийн турш бэлтгэж, зохион байгуулсан” гэж бичжээ. WP сонин Израиль, Араб, Америкийн аюулгүй байдлын албаны төлөөлөгчид, улстөрчид, дипломатууд, Ливаны төр, засаг болон Хезболлатай ойрын холбоотой байдаг хүмүүсээс авсан мэдээллийг эш татан “Эдгээр төхөөрөмжүүдийн “дутагдалтай шинж”-ийг ашиглан Ливан дахь Хезболла бүлэглэлийн дайчдын пейжерүүдийг нэгэн зэрэг дэлбэлсэн Израилийн энэхүү ажиллагаа нь сүүлийн үеийн дайны хамгийн амжилттай явагдсан “тагнуулын урлаг” болж түүхэнд үлдсэн” гэдгийг онцолжээ. Тус сонин Израиль, Ойрхи Дорнод, Америкийн албаны хүмүүсийн хэлснийг эш татан “Энэхүү төлөвлөгөө анх 2022 онд Тель-Авив дахь Моссадын төв байранд бий болсон. Алан хядагч ХАМАС бүлэглэл 2023 оны аравдугаар сарын 7-нд Израиль руу довтлохоос жил гаруйн өмнөөс Хезболлагийн аюул заналхийллээс сэргийлэх энэ нууц ажиллагаа бодитоор хэрэгжиж эхэлсэн” гэжээ.

Энэхүү төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд хэд хэдэн улсад байсан Израилийн тусгай нууц бүлэг болон тэдний хамсаатнууд оролцсон бөгөөд энэхүү ажиллагааг амжилттай болгоход шаардлагатай хүмүүс өөрсдөө ч мэдэхгүй, санамсаргүйгээр оролцсон юм байна. Энэ нууц ажиллагаа амжилттай хэрэгжсэн нь Израилийг Хезболлагийн удирдагч Хассан Насраллаг хөнөөхөд түлхэц болсон гэж WP онцолжээ. Тайванийн “Gold Apollo” компанийн үйлдвэрээс “AR924” пейжер худалдаж авах анхны саналыг хоёр жилийн өмнө Хезболла хүлээн авчээ. Ус нэвтэрдэггүй эдгээр пейжерүүдийг тусгай кабелиар цэнэглэдэг байсан бөгөөд нэг цэнэгээр хэдэн сар ажиллах боломжтой байв. Хезболлад өөрийн пейжерийг худалдаж авах саналыг Тайванийн “Gold Apollo” компанийн Ойрхи Дорнод дахь худалдааны төлөөлөгч санал болгосон учир зэвсэгт этгээдүүд итгэсэн байна. Гэтэл үнэн хэрэгтээ пейжерүүдийн үйлдвэрлэлийг аутсорсингоор гүйцэтгэсэн бөгөөд “Gold Apollo” компанийн борлуулалтын төлөөлөгч уг төхөөрөмжийг Моссадын хяналтан дор Израильд угсарсныг огт мэдээгүй байсан гэж WP бичжээ.

Иран Израиль руу 180 гаруй пуужин харваж,тэнэсэн пуужингийн дэлбэрэлтэд Газын зурваст нэг палестин иргэн амиа алдаж, гурван хүн шархадсан билээ. Харин Оросын төв телевизийн “60 минут” нэвтрүүлгээр Кремлийн “нэрт” суртал ухуулагчдын нэг Ольга Скабеева нийтийн сүлжээнд тавигдсан Израилиас Леваны Хезболла бүлгийн байрлалыг пуужингаар харваж буй бичлэгийг Иранаас Израиль руу харваж буй пуужин болгож харуулсныг тэр чигээр нь тавьж, тайлбарлав. Үүнд үнэндээ Скабеева мэтийг буруутгаад байх аргагүй юм.

Учир нь хаант засаг, ЗХУ, ОХУ-ын түүхэнд Оросын Хөрөнгөтний хувьсгалаас Октябрийн төрийн эргэлт хүртэл, мөн ЗХУ задарсан зурвасхан үед л үнэн цухалзаж байсан билээ. Бусад үед нь ордны хуйвалдаан, албан тушаалын авлига цэцэглэсэн дундад зууны ганц хүний хэмжээгүй эрхт засаглал ноёрхож, үүнийгээ байнга л худал хуурмагаар халхалж ирсэн байдаг.Тухайлбал, Оросууд Октябрийн төрийн эргэлтийг “Октябрийн хувьсгал”, харин Путины тавиул ерөнхийлөгчийг хөөж явуулсан Киевийн хувьсгалыг “Киевийн төрийн эргэлт” гэдэг. Харин шинжлэх ухаан ард иргэд босч урьдахаасаа илүү дэвшилтэт төрийн тогтолцоо бий болгохыг “хувьсгал”, харин илүү хоцрогдсон төрийн тогтолцоо бий болгосныг нь хувьсаагүй улам дордуулсан хэмээн “төрийн эргэлт” гэдэг билээ.

Энэ хугацаанд Израилийн цэргүүд Ливаны өмнөд хэсэгт хуурай замын цэргийн ажиллагаагаа үргэлжлүүлж, нийслэл Бейрут нь дайны талбар болж, Хезболлагийн дэд бүтцийн хамт 440 дайчид устгагдав.”Аль Арабия” телевиз “Хезболла бүлэглэлийн шинэ тэргүүн Хашем Сафи ад-Дин Израилийн цохилтод өртөн амь үрэгдэв” гэж мэдээлэв.Израиль “Өнгөрсөн дөрвөн өдрийн дотор Ливаны өмнөд нутгаас Хезболла 700 гаруй пуужин харвасан” гэж мэдэгдэв. Мөн Иран Израиль руу олон пуужин харвасны дараа хөрөнгийн бирж дээр баррель нефтийн үнэ 78 ам.доллар болж, шууд есөн хувиар өсөв. Гэтэл Wall Street Journal “Саудын Арабын эрчим хүчний сайд, хунтайж Абдулазиз бин Салман “ОПЕК+”-ийн гишүүн Ирак, Казахстан улсууд тохиролцсон нефтийн олборлолтын хязгаарлалтыг дагаж мөрдөхгүй бол баррель газрын тосны үнэ 50 ам.доллар хүртэл буурахыг анхааруулсан” гэж мэдээлсэн нь жинхэнэ шуугиан тарьж орхив. “ОПЕК+”-ийн удирдлага цаг алдалгүй энэ мэдээллийг “худал мэдээлэл” гэж мэдэгдэв. Гэсэн ч нэг баррель нефтийн үнэ 70 ам.доллар болж буув. Яг үнэндээ энэхүү нефтийн үнэ л Кремль болон Тел-Авивийн өнөөгийн дэглэмийн хувь заяа хаашаа эргэхийг шийднэ. Учир нь бүх дайн, тулаанд эдийн засаг нь инфляцид нэрвэгдсэн тал ялагдсан байдаг. Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд “Эдийн засгийн хэт халалт”-ыг стагнаци гэнэ. Энэ нь латины “stagnum–тогтонги ус” гэсэн үгнээс гаралтай “stagnatio-хөдөлгөөнгүй” буюу “зогсонги байдал” гэсэн үг юм. Стагнаци нь тодорхой хугацааны дараа үйлдвэрлэл, худалдаа өсөх боломжгүй болж, зогсонги байдалд орохыг хэлдэг.Стагнац Оросын түүхэнд “Бережневийн зогсонги үе” гэдэг нэрээр үлдсэн байдаг. Зогсонги байдал нь эцэстээ инфляци буюу цалин хөлс, хүн амын амьжиргааны түвшний бууралтыг тогтоох аргагүй болгон дордуулж, эцэст нь нийгмийн өөрчлөлт авчирдаг. Өөрөөр хэлбэл, стагнац нь валютын хомсдолд орсон үйлдвэрлэл хөгжсөн улсыг дефляцид, харин төсвөө байгалийн бэлэн түүхий эд экспортолж бүрдүүлдэг улсуудыг инфляцид нэрвэгдүүлдэг. Аль аль нь тухайн улсын эдийн засгийг дефолт гэх дампууралд хүргэх учир хоёулаа аюултай үзэгдэл. Учир нь Иран ч, ОХУ ч өнөөдөр стагнацид нэрвэгдэж инфляциа барьж дийлэхгүй нөхцөлд орчихоод байна. Хэргийн учир нь энэ хоёр улс хоёулаа гол мөнгөө түүхий нефть үйлдвэрлэж олдог улс юм. Иймээс нефтийн үнэ энэ хоёр улсын хувь заяаг шийдэх болчихоод байгаа хэрэг.Үнэндээ албан ёсны мэдээгээр ОХУ-ын төсөвт нефть, газрын хий тийм ч их нөлөөгүй мэт мэдээлэл гардаг. Харамсалтай нь энэ зүгээр л худал тоо.Тэр ч бүү хэл Оросын инфляцийн албан ёсны мэдээлэл ч бас хэргээр багасгасан худал тоо. Гэхдээ ингэж иргэдээ хуурдаг явдал манай улсад ч гарч байна. Удахгүй инфляцитай уялдуулж тэтгэврийг зургаан хувиар нэмэх гэж байна. Гэтэл манайд зөвхөн хүнсний барааны үнэ гэхэд л яаж өсчихсөн байгаа билээ! Яаж ингэж худал мэдээлж болдгийг Оросын жишээн дээр харж болно. Тухайлбал, Росстат “Есдүгээр сарын 16-ны байдлаар ОХУ-д оны эхнээс хойшхи инфляци 5.46 хувьд хүрсэн нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 4.6 хувь өндөр буюу жилийн инфляци 8.7 хувь байна. Иргэдийн хэрэглэж буй цахилгаан зургадугаар сарын эхнээс хойш 12.6, ахуйн хий 10.3, орон сууцны үйлчилгээний үнэ 11. 9 өссөн байна. Долоо хоногт 0.6 хувь байсан инфляци 0.12 хувь өсч байна” гэж мэдээлжээ. Гэхдээ энэ тоо бол хэргээр багасгасан тоонууд юм. Тухайлбал нэг танк, нэг сум үйлдвэрлэж буй үнэ нэмэгдсэн ч нийлүүлж буй үнийг нь хэвээр авч, иргэдийн хүнс, эм, өргөн хэрэглээ, ахуйн үйлчилгээний үнийг нэмж дунджийг нь авч харуулж байгаа хэрэг. Гэтэл мах,сүү ямар үнэтэй, харин танк, их буу ямар үнэтэй билээ. Жишээ нь, саяхан батлагдсан ОХУ-ын ирэх оны төсвийн гол хэсэг нь дайны зардал байна. Батлан хамгаалах болон хүчний байгууллагад 13.5 их наяд рубль буюу нийт төсвийн бараг тал (41 хувь) хувийг зарцуулах болжээ. Өөрөөр хэлбэл, ОХУ-д стагнаци явагдаж буй учир энэ онд 10.77 их наяд рубль байсан ОХУ батлан хамгаалахад зориулах ирэх оны төсвийн нэмэгдэл болох гурван их наяд рублиэр их буу, танк, сум нэмэгдэхгүй, харин энэхүү нэмэгдсэн рубль нь зүгээр л инфляцийн мөнгөн илэрхийлэл гэсэн үг юм.

Өөрөөр хэлбэл, валютын хомсдолд орсон улс бэлэн мөнгө хэвлэж төсөв, хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхээс өөр аргагүй болдог. Энэхүү цаасан дэвсгэрт бүр нь инфляцийг өдөөгч болчихож байгаа хэрэг. Харин энэхүү хиймлээр өдөөгдөн бий болсон инфляци гэх хохирлыг ард иргэдийн орлогоос төлөхөөс өөр аргагүй болдог. Үүнийг л эдийн засгийн шинжээчид “Инфляци алдууран рубль цаас болж, Оросын эдийн засаг дампуурал руу явж байна” гээд байгаа юм. Энэ нь хөрөнгийн биржийн“Брент” маркийн нэг баррель түүхий нефтийн үнэнээс Орос, Ираны дэглэмийн хувь заяа шууд хамаарна гэсэн үг билээ. Харин ОХУ “Брент”-ээс бага үнэтэй “Юралс” маркийн газрын тос дэлхийн зах зээлд нийлүүлдэг. Учир нь Оросууд мөнх цэвдэг хөрс бүхий газрыг өрөмдөж газрын тос гаргаж авдаг. Харин арабын улсууд элс өрөмддөг. Энэ нь ажиллах нөхцөл, өртөг зардлын маш том ялгаа юм. Иймээс Саудын Арабын нэг баррель түүхий нефтийн өөрийн төртөг 20 ам.доллар, харин ОХУ-ынх 50 ам.доллар байдаг. Дэлхийн зах зээлд “Брент” маркийн нэг баррель түүхий нефтийн үнэ 50 ам.доллар болчихвол Оросын эдийн засаг шууд л сүйрнэ. Оросын төсөвт ирэх жилийн баррель нефтийн үнийг 67.7 ам.доллар байна гэж тооцсон билээ. Ираны эдийн засаг ч “шалчийгаад” өгнө. Гэтэл ингэх магадлал хэтэрхий гэмээр маш өндөр болов.

“ОПЕК+” дэлхийн нефтийн 40 хувийг нийлүүлдэг байхад энэ байгууллагын байр суурь хүчтэй байсан бол одоо 27 хувийг хангадаг болж нэр хүнд нь мэдэгдэхүйц буурсан. Гэхдээ л “ОПЕК+” -ын гол улс болох Саудын Араб дэлхийд түүхий нефть гаргалтаараа тэргүүлсээр байна. Орос улсын “үлдээсэн” Европын Холбооны маш ашигтай зах зээлийг энэ улс эзлэн авахын тулд олборлолтоо нэмэгдүүлж нефтийн үнийг бууруулахаас өөр арга байхгүй. Учир нь маш их нөөц илэрсэн Канад улс нефтийн хоолойгоо барьж дууссан. Мөн том өрсөлдөгч Бразил, Гайана улсууд байна. Узбекистаны нефтийн хоолойтой зэрэгцэн Казакстан улс хоногт 700 мянган баррель нефть олборлох “Тенгиз” ордоо ашиглалтад оруулав. Энэ бүхэн Саудын Арабыг нефтийн олборолтоо эрс нэмэгдүлэхээс өөр аргагүй болгож байгаа билээ. Учир нь дэлхийн зах зээлд “Брент” маркийн нэг баррель түүхий нефтийн үнэ 30 ам.доллар болсон ч Саудын Арабын хувьд маш өндөр ашигтай наймаа байх болно. Харин нэг баррель “Брент” маркийн түүхий нефтийн үнэ 50 ам.доллар болоход Саудын Араб бараг ганцаараа үлдэж, илүү өндөр өртөгтэй АНУ, Бразил, Канад, Казакстан, Азербайжан зэрэг бусад өрсөлдөгчид нь олборлолтоо зогсоож, харин Орос, Ираны эдийн засаг сүйрэн улмаар өнөөгийн дэглэм нуран унах нь тодорхой байна.

Бэлтгэсэн Г.АМАРСАНАА

Ливанд хуурай газраар довтлох шийдвэр гаргасан Израилийн ерөнхий сайд Биньямин Нетаньяху Ираны ард түмэнд хандан “Ираны удирдагчид секунд тутам таныг, Персийн ард түмнийг ангалын ирмэг рүү улам ойртуулж байна. Иймээс өөрсдийг чинь өнөөдөр дарангуйлж буй багахан бүлэглэл та бүхний мөрөөдөл, итгэл найдварыг няцааж буйг бүү зөвшөөрөгтүн. Та бүхэн эрх чөлөөтэй болох тэр мөч зарим хүмүүсийн бодож байгаагаас хамаагүй хурдан ирэх болно. Тэр цагт Иран, Израилийн ард түмэн энх тайвнаар зэрэгцэн амьдарч Иран урьд өмнө хэзээ ч байгаагүйгээр цэцэглэн хөгжинө. Та бүхэн сайн сайхан амьдрах эрхтэй. Израиль та нартай хамт байгаа гэдгийг Ираны ард түмэн мэдэж байх ёстой. Бид хамтдаа амар амгалан, цэцэглэн хөгжих болтугай” гэж хэлсний дараа аргагүй байдалд орсон Исламын хувьсгалт цэрэг Израильд 200 орчим баллистак пуужингаар цохилт өгч нэг хүн нас барж, гурван хүн шархдав.

Учир нь эдгээр пуужингуудыг Израилийн “төмөр бамбай” болон Газар дундын тэнгист байрладаг АНУ-ын Тэнгисийн цэргийн хүчний хоёр эсминец онгоц замд нь буудаж сөнөөсөн юм. Исламын хувьсгалт цэрэг “Энэ цохилт нь ХАМАС бүлэглэлийн удирдагч Исмаил Ханиегийн амь насанд халдсан, мөн өнгөрсөн бямба гаригт Бейрутэд Хезболлагийн удирдагч асан Хассан Насраллагийн үхлийн хариу арга хэмжээ” гэж мэдэгдэв. Харин Ираны ерөнхийлөгч Масуд Пезешкиан “Х” олон нийтийн сүлжээнд “Энэхүү цохилтын зорилго нь Иран өөрийн эрх ашиг, иргэдээ хамгаалахад бэлэн байгааг Израильд харуулах зорилготой байсан. Энэ нь Иран өөрийн хүчин чадлынхаа багахан хэсгийг харуулсан явдал. Иймээс Израилийн эрх баригчид байдлыг хурцатгах шаардлагагүй юм” гэж бичжээ. Мөн Ираны Гадаад хэргийн сайд Аббас Аракчи олон нийтийн цахим сүлжээнд “Ираны ажиллагаа дууслаа” гэж бичээд “Израиль хариу арга хэмжээ авсан тохиолдолд Тегераны хариу үйлдэл илүү хүчтэй байх болно” гэж мэдэгджээ. Харин Израилийн ерөнхий сайд Биньямин Нетаньяху Израиль руу асар олон баллистик пуужин харвасан Иран улс том алдаа хийсэн бөгөөд үүнийхээ хариуг төлөх болно.

Өөрсдийгөө хамгаалж, дайснуудаасаа өшөө авах гэсэн бидний шийдэмгий байдлыг Ираны дэглэм ойлгохгүй байна” гэж мэдэгджээ. Мөн Израилийн армийн хэвлэлийн төлөөлөгч Даниел Хагари “Бид өөрсдийн тогтоосон дүрмийг баримтална. Хэн бидэн рүү довтолно, бид түүн рүү дайрах болно. Тегеран өөрийн хийсэн үйлдлийн ноцтой үр дагаврыг амсах болно. Израиль болон Америкийн агаарын довтолгооноос хамгаалах систем Иранаас хөөргөсөн пуужингийн эсрэг үр дүнтэй ажилласан. Иран Ойрхи Дорнодыг хурцадмал байдал руу улам түлхэж байна” гэж мэдэгдэв.

АНУ-ын ерөнхийлөгчийн үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөх Жейк Салливан “Өнөөдрийн үйл явдал ноцтой үр дагаварт хүргэнэ. Ираны пуужингийн цохилт улам их хурцадмал байдал бий болгож байна. Тегеран нийтдээ 200 орчим баллистик пуужин харвасан” гэж мэдэгдэв. Салливан Израиль, эсвэл АНУ ямар хариу арга хэмжээ авах талаар тайлбар өгөхөөс татгалзсан ч АНУ-ын хөлөг онгоцууд Ираны пуужингуудыг устгахад Израильд тусалсан гэдгийг батлав. Пентагоны хэвлэлийн төлөөлөгч Пэт Райдер “Ираны довтолгоог няцаахад Газар дундын тэнгист байрладаг АНУ-ын Тэнгисийн цэргийн хүчний хоёр эсминец онгоц оролцсон” гээд “Энэ халдлага нь энэ оны дөрөвдүгээр сард Иранаас Израильд хийсэн анхны цохилтоос хоёр дахин олон пуужин ашигласан” гэж хэлжээ. АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байден “Вашингтон Израилийг бүрэн дэмжиж байна” гээд “Миний шууд зааварчилгааны дагуу АНУ-ын арми Ираны цохилтын үеэр Израилийн хамгаалалтыг идэвхтэй дэмжиж Ираны довтолгоог няцааж чадсан учир энэ довтолгоон үр дүнгүй болсон” гэж хэлсэн. Харин АНУ-ын дэд ерөнхийлөгч, Ардчилсан намаас ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигч Камала Харрис “Би Байдентай хамт Цагаан ордноос халдлагыг бодит цаг хугацаанд нь харсан” гээд тэрээр ерөнхийлөгч Байдены Америкийн хөлөг онгоцуудад Израиль руу чиглэсэн Ираны пуужингуудыг сөнөөх тушаал өгснийг бүрэн дэмжиж байсан гэжээ.

Израилийн цэргийнхэн Ливаны хилд таван км цөмөрч тэдний Метула, Мисгав Ам, Кфар Гилади зэрэг суурин газруудад хаалттай цэргийн бүс байгуулснаа албан ёсоор зарласны маргааш нь Хезболла амьд гэдгээ мэдэгдэн 100 орчим пуужин харваж, Израилийн цэргүүдтэй зарим газарт тулалдаж эхлэв. Израилийн арми хариуд нь Голани бригад, 188 дугаар хуягт бригад, 6 дугаар явган цэргийн бригад зэрэг өөрийн 36 дугаар дивизийг Ливанд нэмж оруулав. Ливаны өмнөд хэсэгт мөргөлдөөн болж байгаа тухай мэдээ гарсны дараа Израилийн цэргийн хүчний төлөөлөгч Авишай Адраэй араб хэлээр эдгээр нутгийн 25 орчим суурингийн оршин суугчдыг байлдааны галаас зайлж, яаралтай нүүхийг сануулж, анхааруулсан сэрэмжлүүлгийг олон нийтийн сүлжээнд тавив. Энэхүү сэрэмжлүүлэгт “Израилийн цэргийнхэн Ливаны оршин суугчдад хохирол учруулах бодолгүй байгаа тул Израильтай хиллэдэг хилээс 50 км-ийн зайд орших Авали голын хойд хэсгийн иргэд нэн даруй нүүх ёстой байна” гэж мэдэгджээ.

BBC-ийн Ойрхи Дорнодын тоймч Себастьян Ашер “Израилийн нэмэлт цэрэг Ливанд орж эхэлсэн нь Хезболлагийн эсрэг хийж буй цэргийн хязгаарлагдмал ажиллагаа өргөжиж магадгүйг нотолж байна“ гэж мэдээлэв. Ийнхүү Иран иргэддээ зориулан өөрийн хүчийг харуулж Израиль руу 180 баллистик пуужин харваж нэг хүнийг нь алж, гурван

хүн шархдуулав. Харин Израилийн арми Ираны нийслэл рүү ганц пуужин харваад л тэнд байсан ХАМАС-ын удирдагчийг тойрон хүрээлэгчидтэй нь хамт устгаж орхисон билээ. Мөн энэ үеэр Израилийн нийслэл Тель-Авив хотын төвд террорист халдлага үйлдэж долоон хүний аминд хүрч, хэд хэдэн хүнийг нь шархдуулсан ХАМАС-ын хоёр амиа золиологчийг тэнд байсан энгийн иргэд устгав.

Хезболлагийн дайчид Ливаны нутагт гурван ч газарт Израилийн армитай тулалдаад авав. Гэхдээ эдгээр бүх үйлдлүүд зөвхөн Иран, ХАМАС, Хезболла амьд байгааг харуулах гэсэн ганцхан зорилготой гэдэг нь ойлгомжтой байна. Учир нь Израилийн эсрэг зогсож буй эдгээр зэвсэгт хүчний удирдлагуудын хэлж буй үгнээс “Израилийг газрын хөрснөөс арчиж хаяна” гэдэг уламжлал болоод байсан дайчин уриа ор мөргүй алга болжээ.

Иймээс Израилийн ерөнхий сайд Биньямин “Иран улс том алдаа хийсэн бөгөөд үүнийхээ хариуг төлөх болно” гэж хэлснийг хэрхэн хэрэгжихийг л харах үлдэв.

Г.АМАРСАНАА

НҮБ-ын Дээд чуулганд ирсэн Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский АНУ-ын Конгресст Бүгд найрамдах нам болон Ардчилсан намын төлөөлөгчид болон ерөнхийлөгч Жо Байден, дэд ерөнхийлөгч Камала Харрис, ерөнхийлөгч асан Дональд Трамп нартай уулзсан. Дональд Трамп ирэх 11 сарын 5-наас өмнө Киевт айлчлилж, дайны гамшгийг өөрийн нүдээр харахаар болсон.

Харрис Украинд дэмжлэг үзүүлсээр байх болно гэж амласан бөгөөд Трампын нэрийг дурдалгүй “Украины газар нутгаар энх тайвныг солих сонирхолтой хүмүүс манайд бий” гэж хэлсэн. Харин Зеленскийн айлчлалын анхны тодорхой үр дүн бол ерөнхийлөгч Байден Украинд найман тэрбум орчим ам.долларын цэргийн шинэ тусламж үзүүлнэ гэж мэдэгдсэн явдал байв. Энэ нь АНУ-ын Конгрессоос баталсан 61 тэрбум ам.долларын багцын нэг хэсэг юм. Тиймээс Киев шинэ багцын 5.5 тэрбум долларыг энэ сарын 30-ны дотор, үлдсэн 2.4 тэрбум ам.долларыг он дуусахаас өмнө АНУ-ын ерөнхийлөгчийн мэдэлд байдаг “Украины аюулгүй байдалд туслах санаачилга хөтөлбөр”-ийн хүрээнд авахаар болов. Энэ хөтөлбөрийн мөнгөний онцлог нь зэвсгийг АНУ-ын цэргийн агуулахаас шилжүүлэн авах бус үйлдвэрлэгчдээс нь шууд худалдан авдаг явдал юм.

Ерөнхийлөгч Байден Цагаан ордонд ерөнхийлөгч Зеленскийтэй уулзах үеэрээ энэ тусламж нь “Ирээдүйд Украины Оростой хийх энхийн хэлэлцээрийн байр суурийг бэхжүүлж, танай улсыг Европын Холбоо болон НАТО-гийн гишүүнчлэлд ойртуулах болно” гэж мэдэгдэв. Ерөнхийлөгч нарын уулзалтын дараа Пентагон “Энэ 7.9 тэрбум ам.долларыг Украин агаар-газар ангиллын зэвсэг, агаарын довтолгооноос хамгаалах системийн сум, засвар үйлчилгээ, дрон ба эд ангиуд үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмж, агаарын болон усны дрон, холбооны хэрэгсэл, Украинд сум үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмж, түүхий эд, бусад хэрэгцээт туслах тоног төхөөрөмж, засвар үйлчилгээнд зарцуулах болно” гэж мэдэгдэв.

Оросын нутгийн гүнд цохилт өгөх зөвшөөрлийн хувьд НҮБ-ын чуулганы үеэр Европын Холбооны Гадаад харилцааны дээд төлөөлөгч Жозеп Боррел “Их7”-гийн Гадаад хэргийн сайд нар удахгүй Нью-Йорк хотноо Оросын нутаг дэвсгэрт цохилт өгөх алсын тусгалтай пуужингуудыг Украинд нийлүүлэх асуудлыг хэлэлцэнэ” гэж мэдэгдсэн гэдгийг “Ройтерс” агентлаг мэдээлсэн билээ.

Харин “The Times” сонин барууны дипломатчдаас эш татан “Их Британи болон АНУ Киевт Оросын нутаг дэвсгэрт гүн цохилт өгөхийг нууцаар зөвшөөрөхийг хүсч байна. Учир нь Лондон, Вашингтон уг шийдвэрт гарын үсэг зурах гэж байгаа ч Оросын нутаг дэвсгэрийн гүн рүү пуужин хөөрөх хүртэл олон нийтэд зарлахаас татгалзаж магадгүй байна” гэж мэдээлсэн. Мөн дэлхий нийтийн хувьд хамгийн чухал асуудал болчихоод буй АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль гэх ардчилал, дарангуйлал хоёрын “дайн” болж байна.

Путины тавиул болчихсон гэж шүүмжлүүлж буй Трамп өөрийн өрсөлдөгч Харрисыг “Дэлхийн III дайныг өдөөгч” гэж сурталдаж байхад Украинд өгөх зэвсгийг ил зарлах боломжгүй болчихоод байгаа билээ. Иймээс АНУ-ын Ардчилсан намыг дэмждэг бүх хэвлэл “Украин 130 км тусгалтай залуурт бөмбөг авахаар боллоо” гэж мэдээлэв. Гэтэл Пентагон Украинд зөвхөн бөмбөг бус агаар-газар ангиллын зэвсэг өгнө гэж мэдэгдсэн билээ. Энэ нь 1000 км зайд бай онодог далавчит пуужин ч байж магадгүй гэсэн үг. Иймээс энэ баримт бол барууныхан Оросын нутгийн гүнд цохилт өгөхийг аль хэдийнэ Киевт зөвшөөрсний нотолгоо юм. Харин НҮБ-ын чуулганы үеэр Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленскийн авч ирсэн “Украинд үзүүлэх цэргийн тусламж, эдийн засгийн арга хэмжээ, Орост үзүүлэх шахалт, Оросын улс төрчдөд үзүүлэх дипломат дарамт” гэсэн дөрвөн бүлэг бүхий “Ялалтын төлөвлөгөө”-ний хувьд энэ нь зүгээр л Москваг хүчээр буулгаж авах төлөвлөгөө гэдэг нь тодорхой болсон.

Иймээс Нью-Йорк хотноо болсон “G7+Украины уулзалт”-аар Европын Холбоо,н дэлхийн 30 гаруй улс Зеленскийн ялалтын төлөвлөгөө болон Оросын нутгийн гүнд цохилт өгөх зөвшөөрлийг алгасан, Оросын түрэмгийлэлд нэрвэгдсэн Украин улсыг сэргээн босгох тухай хамтарсан тунхаглал батлав. Уг баримт бичигт барууны орнуудад битүүмжилсэн Оросын хөрөнгийг Киев ашиглах тухай асуудлыг тусгасан байна. Тунхаглалын гол зүйлүүдэд “Украиныг Европын Холбоонд элсэхэд бүрэн туслалцаа үзүүлэх”, “2023 онд эхэлсэн Украины хандивлагчдын платформыг дэмжих”, “Киевт энэ оны эцэс гэхэд 50 орчим тэрбум долларын нэмэлт санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх” зэрэг асуудлууд багтжээ. Энэ зорилгоор барууны орнуудад битүүмжилсэн Оросын хөрөнгийн орлогыг ашиглаж, мөнгөний тодорхой хэсгийг Украины “батлан хамгаалах хэрэгцээнд” зориулна гэж уг баримт бичигт тэмдэглэжээ. Энэхүү тунхаг бичигт гарын үсэг зурах ёслолд Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский, АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байден, Европын комиссын ерөнхийлөгч Урсула фон дер Лейен, Их Британийн ерөнхий сайд Кейр Стармер, Итали, Канадын Засгийн газрын тэргүүн Жорж Мелони, Жастин Трюдо нараас гадна бусад 20 гаруй хөгжингүй улсын төлөөлөгчид оролцов.

Эдгээр улсын тэргүүнүүд энэ сарын 10-нд Германы Рамштайн дахь Америкийн агаарын цэргийн баазад уулзаж, АНУ-ын ерөнхийлөч Жо Байден өөрийн биеэр даргалан явуулж, Украины ялалтын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх асуудлыг нарийвчлан хэлэлцэнэ. Германы Рамштайнд анх удаа цэргийн удирдлагууд бус улсын тэргүүнүүд уулзаж, хийх ажлаа тохирох гэж байна. Гэхдээ яг юуг тохиролцсон гэдгээ мэдээж бас л нууцлах байх. Мөн өчигдөр Брюссельд НАТО-гийн төв байранд болсон ёслолын үеэр Йенс Столтенбергээс уг байгууллагын ерөнхий нарийн бичгийн даргын ажлыг хүлээн авч буй Марк Рютте “Украиныг дэмжиж, Оросыг хазаарлахыг тэргүүлэх чиглэл болгоно” гэж мэдэгдсэн. Иймээс Украиныг хэрхэн, яаж сэргээн босгох тухай гэрээнд дэлхийн хөгжингүй улсууд хамтран гарын үсэг зурж байна гэдэг Орос ялагдах нь тодорхой болсон гэдгийг бүгд хүлээн зөвшөөрч, Путины тойрон хүрээлэгчдэд “Наад гайгаа зайлуулах цаг болсон” гэсэн мессэж илгээж буй явдал төдийгүй барууныхан Оросын нутгийн гүнд цохилт өгөхийг Киевт зөвшөөрсний бас нэгэн нотолгоо юм.

Ерөнхийлөгч Владимир Путины “ОХУ-ын 18-30 насны цэргийн алба хаагаагүй иргэдийг хамрах, 2024 оны арваннэгдүгээр сарын 1-нээс арванхоёрдугаар сарын 31-ний хооронд явагдах намрын цэрэг татлагын үеэр 133 мянган иргэнийг цэргийн жинхэнэ албанд татна” гэсэн зарлигийг Оросын хууль зүйн мэдээллийн албан ёсны портал дээр нийтэлжээ. Оросын “Интерфакс” агентлаг “Энэ жилийн хаврын цэрэг татлагын үеэр 150 мянган хүн цэргийн албанд татагдсан” гэж мэдээлсэн бөгөөд Украины арми Оросын Курск мужид довтлох үеэр эдгээр хугацаат цэргийн албан хаагчид олноороо амь үрэгдэж, олзлогдсон нь тодорхой болсон.

Иймээс сэтгүүлчид Кремлийн хэвлэлийн нарийн бичгийн дарга Дмитрий Песковоос Украины арми наймдугаар сарын эхнээс хойш цэргийн ажиллагаа явуулж байгаа Курск мужид шинэ цэргүүдийг илгээх эсэх талаар асуухад “Үүнийг Батлан хамгаалах яамнаас тодруулах шаардлагатай” гэж хариулсан байна. Оросын хугацаат цэргийн алба хаагчид гэдэг нь үндсэндээ дунд сургуулиа төгссөн хүүхдүүд билээ. Гэтэл орос гэр бүл ихэвчлэн ганц хүүхэдтэй байдаг бөгөөд Оросын арми Курск мужаа чөлөөлнө гэвэл эдгээр хүүхдүүдийг дайчлахаас өөр нөөц цэрэггүй болчихоод байгаа юм. Ганц хүүгээ алдсан орос эхчүүд яавч баярлахгүй нь мэдээж. Гэхдээ Путины дэглэмийг хүүгээ алдсан орос эхчүүд, Зеленскийн ялалтын төлөвлөгөө болон Оросын нутгийн гүнд цохилт өгөх барууны зөвшөөрөл ч үнэндээ шууд авч хаяж чадахгүй. Харин Оросын инцфляци, Путины ойрын хүрээнийхэн хоёр л түүнийг тонилгож, ОХУ-ыг мөхөөж чадна. Үнэхээр ч Сталин нас барж Солонгосын дайн зогссон шиг Путин суудлаасаа бууж байж л Украины дайн зогсоно гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой болчихоод байгаа зүйл билээ.

Бэлтгэсэн Г.АМАРСАНАА

Израилийн батлан хамгаалах хүчин Ливаны өмнөд хэсэгт шийтийн “Хезболла” хөдөлгөөний дайчдын эсрэг хуурай замын ажиллагааг амжилттай хэрэгжүүлэв. Арабын “Аль Арабия”, “Аль Хадат” телевизийн сувгууд Израилийн танкууд Ливаны Рмейш тосгоны нутаг дэвсгэрт орж ирээд байгааг мэдээлэв. Үүнээс өмнө тэд Израилийн хуягт машинууд их буу, нисэх хүчний цохилтоор халхавчлан Ливаны хилийг нэвтэрсэн гэж мэдээлж байсан билээ. Тэгвэл Израйлийн цэргийн хүчнийхэн Израилийн хойд хэсэгтэй хиллэдэг Ливаны Метула, Мисгав Ам, Кфар Гилади зэрэг суурин газруудад хаалттай цэргийн бүс байгуулснаа албан ёсоор зарлав. Үүнтэй зэрэгцэн Ливаны армийн ангиуд тус улсын өмнөд хэсэг дэх байрлалаа орхиж, өөрийн нутгийн гүн рүү ухарсан болох нь тодорхой болсон бол Хезболлагийн дайчдын сураг ч гарсангүй. Байлдаж буй энэ хоёр улс бол Ойрхи Дорнодын хамгийн жижиг буюу Израиль ердөө 22 072 хавтгай дөрвөлжин км, Ливан нь бүр 10 452 хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай улсууд билээ. Иймээс эдгээр улсуудад 5 км гүн нутаг гэдэг бол их том хэмжээний газар юм.

Энэхүү цэргийн довтолгооны үеэр Израилийн батлан хамгаалах хүчний албан ёсны төлөөлөгч Даниел Хагари энэ сарын 1-ний шөнө Израилийн цэргийн хүчний хөдөлгөөний талаар мэдээлэл түгээхгүй байхыг уриалж “Сүүлийн хэдэн цагт Ливаны хил дээрх манай цэргийн үйл ажиллагааны талаар олон мэдээлэл, цуурхал тарж байна. Иймээс аливаа мэдээллийг нийтийн сүлжээнд тавьснаар дайсанд тусалж, иргэддээ хариуцлагагүй цуурхал тарааж болохгүй гэдгийг анхааруулж байна” гэж мэдэгдэв. Учир нь Израилийн зарим улстөрчид олон нийтийн сүлжээгээр Ливан дахь Израйлийн цэргийн хүчний ажиллагаа эхэлсэнтэй холбоотой мэдээллүүд нийтэлсэн юм.

Израиль Ливаны өмнөд хэсэгт цэргийн ажиллагаа

явуулж эхэлсэн тухайгаа АНУ-д есдүгээр сарын 30-нд албан ёсоор мэдэгдэж “Израиль Ливаны өмнөд хэсэгт “хязгаарлагдмал хуурай замын ажиллагаа” явуулахаар шийдсэн бөгөөд энэ нь Израилийн хилийн бүс нутгийн оршин суугчдад учирсан аюул заналхийллийг арилгах зорилгоор хил дагуух Хезболлагийн дэд бүтцийг устгахад чиглэх болно” гэжээ. Иймээс АНУ-ын Төрийн департаментын хэвлэлийн төлөөлөгч Мэттью Миллер “Израилийн тал Хезболлагийн хилийн ойролцоох дэд бүтцийг онилон хязгаарлагдмал ажиллагаа явуулж эхэлснээ бидэнд мэдэгдсэн. Иймээс бид зарим асуудлаар тэдэнтэй нарийвчлан ярилцсан” гээд Израилийн өөрийгөө хамгаалах эрхийг АНУ дэмжиж байгааг онцлов.

Израиль энэ есдүгээр сарын хоёрдугаар хагаст Хезболлагийн эсрэг “урьдчилсан цэргийн ажиллагаа”-г эхлүүлсэн. Энэхүү ажиллагааны эхэнд Хезболлагийн дунд шатны удирдлагуудын холбооны хэрэгслүүд дэлбэрч тэд үндсэндээ бүгд жагсаалаас гарсан.

Харин дараа нь Израйлийн цэргийн хүчнийхэн анх удаа Бейрутын төв рүү цохилт өгч энэхүү террорист бүлэглэлийн дээд удирдлага болох бараг бүх удирдагчийг хоргодох байранд нь гүний бөмбөгөөр устгасан юм.Үүний дараа ийнхүү хил нэвтэрч Ливаны III дайн сүүлийн шатандaa шилжив. Ливаны I дайн 1982 онд болсон бөгөөд зорилго нь Ливанд буй Палестиныг чөлөөлөх байгууллагын цэргийн баазуудыг устгах явдал байв. Харин Ливаны II дайн 2006 онд эхэлж, долдугаар сарын 12-ноос наймдугаар сарын 14 хүртэл ердөө сар гаруй хугацаанд үргэлжилсэн. Шалтгаан нь долдугаар сарын 12-нд “Хезболла” бүлэглэл Израилийн хилийн харуул руу дайрч, хэд хэдэн цэргийг нь барьцаалсан юм. Үүний хариуд Израиль долдугаар сарын 22-нд хуурай замын ажиллагаа явуулж, наймдугаар сар гэхэд Ливаны хэд хэдэн хотыг эзэлж, олзлогдсон цэргүүдээ суллаж авч байсан билээ.

Энэхүү довтолгоотой холбогдуулан Израилийн ерөнхий сайд Биньямин Нетаньяху эрх баригчид нь Ливаны Хезболла, Палестины ХАМАС, Йемений хуситуудыг дэмждэг Ираны энгийн иргэдэд хандан гурван минутын үг хэлсэн байна. Тэрээр “Ираны удирдагчид Газын зурвас болон Ливаныг хамгаалах талаар байнга үг хэлдэг ч бодит байдал дээр өдөр бүр манай бүс нутгийг харанхуйд улам умбуулж, дайнд автуулж байна. Ираны өнөөдрийн дэглэм секунд тутам таныг, Персийн ард түмнийг ангалын ирмэг рүү улам ойртуулж байна. Хэрэв Ираны удирдлага өөрийн дэглэмд зориулж байгаа мөнгийг та бүхэнд зориулж байсан бол өнөөдөр манай бүс нутаг цэцэглэн хөгжих байв.

Ард түмнээ, эх орноо хамгаалахын тулд Ойрхи Дорнодод Израильд хүрч чадахгүй газар гэж үгүй. Иймээс өөрсдийг чинь өнөөдөр дарангуйлж буй багахан бүлэглэл та бүхний мөрөөдөл, итгэл найдварыг няцааж буйг бүү зөвшөөрөгтүн. Та бүхэн эрх чөлөөтэй болох тэр мөч зарим хүмүүсийн бодож байгаагаас хамаагүй хурдан ирэх болно. Тэр цагт Иран, Израилийн ард түмэн энх тайвнаар зэрэгцэн амьдарч Иран урьд өмнө хэзээ ч байгаагүйгээр цэцэглэн хөгжинө. Та бүхэн сайн сайхан амьдрах эрхтэй. Израиль та нартай хамт байгаа гэдгийг Ираны ард түмэн мэдэж байх ёстой. Бид хамтдаа амар амгалан, цэцэглэн хөгжих болтугай” гэж хэлжээ.

Ийнхүү өнгөрсөн оны 10-р сарын 7-нд лалын радикал ХАМАС хөдөлгөөн Израилийн нутагт томоохон хэмжээний халдлага үйлдсэнээс үүдэн нэр хүнд нь шороотой хутгалдаад байсан Израилийн цэргийнхэн өөрийн нэр хүндээ дахин сэргээж, Оросуудын тусламжаар бий болсон ХАМАС, Ираны дэмжлэгтэй Хезболлаг оролцуулахгүй сонгууль явуулан өөрийн хил залгаа нутгуудад амар амгалан тогтоох боломж бүрдүүлж эхлэв

Францын тансаг зэрэглэлийн LVMH компанийн эзэн тэрбумтан Хятад улс эдийн засгийн өсөлтийг сэргээх шинэ алхмуудыг зарласны дараа түүний хөрөнгө ганцхан өдрийн дотор 17 тэрбум ам.доллароор өсчээ. Бернард Арно цорын ганц ялагч биш юм. Хятадын удирдагчдын гэнэтийн урамшууллын арга хэмжээ, хатуу үг хэллэгийн дагуу Хятад, Хонг Конгын хувьцаанууд 16 жилийн хугацаанд долоо хоног бүрийн хамгийн сайн үзүүлэлтээ бүртгэх замдаа орсон гэж Ройтерс мэдээлэв. LVMH-ийн ТУЗ-ийн дарга Арно өнгөрөгч пүрэв гаригт энэ жил бусад тэрбумтнуудаас илүү их хөрөнгөө алдаж эхэлсэн бөгөөд Bloomberg тэрбумтнуудын индексийн дагуу дээд зэрэглэлийн барааны зах зээлийн уналтаас болж түүний хөрөнгө 24 тэрбум доллароор буурчээ. Гэвч өдрийн эцэс гэхэд түүний цэвэр хөрөнгө 17 тэрбум ам.доллароор нэмэгдэж, 201 тэрбум ам.долларт хүрсэн гэж индекс мэдээлсэн нь түүний өдөр тутмын гурав дахь том өсөлт гэж нэрлэв. Энэ нь Хятадын удирдлага тансаг хэрэглээний барааны эрэлтийг эргүүлэн авчирч болох эдийн засгийг сэргээх хүчин чармайлтаа амжилтад хүрнэ гэсэн итгэл найдвараар Парист LVMH-ийн хувьцаа 10 хувиар бага зэрэг өссөний дараа юм. Тус компани долоодугаар сард хэлэхдээ “Азийн бүс нутагт энэ оны эхний зургаан сард борлуулалт 2023 онтой харьцуулахад 10 хувь буурсан байна. Өнгөрсөн оны нийт орлогын 31 хувийг эзэлж байсан энэ зах зээлд Хятад улс ноёрхож байна” хэмээн хэлжээ.

Хятадын эдийн засаг хямарч байгаа нь барууны олон брэндийг хохироож байсан. Тус улс хэрэглээний зардал удаашрал, үл хөдлөх хөрөнгийн уналтаас эхлээд орон нутгийн засаг захиргааны өрийн хямрал хүртэл олон сорилттой тэмцэж байна. Эдийн засагчид хэдэн сарын турш Хятадын албан тушаалтнуудаас дэлхийн хоёр дахь том эдийн засгийн өсөлтийн зорилтот түвшинд хүрэхгүй байх эрсдэлтэй байсан хоёр дахь том эдийн засгийн хэтийн төлөвийг нэмэгдүүлэхийн тулд илүү их зүйлийг хийхийг хүсэж байсан. Энэ долоо хоногт тэд эдгээр дуудлагад анхаарал хандуулж байгаа аж. Номура хөрөнгө оруулалтын банкны шинжээчид пүрэв гарагт хийсэн судалгааны тайландаа “Бээжин эцэст нь базукагийн урамшууллаа хурдан гаргахаар шийдсэн бололтой. Бээжин эдийн засгийн хүнд нөхцөл байдлыг хүлээн зөвшөөрч, хэсэгчилсэн арга барилд амжилт олоогүйг зах зээл үнэлэх ёстой.” гэж бичжээ. Үнэн хэрэгтээ, Хятад, Хонг Конгын хувьцаанууд баасан гарагийн байдлаар 2008 оноос хойших хамгийн сайн дүндээ энэ долоо хоногтоо хүрэх хандлагатай байна. Хонг Конгын жишиг Hang Seng индекс энэ долоо хоногийн байдлаар дөнгөж 12 хувиар өссөн бол эх газрын Хятадын цэнхэр чип CSI300-ын ханш өмнөхөөсөө илүү 15 хувь өссөн байна. Шийдвэр гаргах дээд байгууллага болох Хятадын 24 гишүүнтэй Улс төрийн товчоо есдүгээр сард дөнгөж өндөрлөсөн хурлаа эдийн засгийн асуудалд зориулав гэж хөрөнгө оруулагчид баярлан хөөрцөглөв. Удирдагч Ши Жиньпинээр ахлуулсан албаны хүмүүс “Мөчлөгийн эсрэг төсөв, мөнгөний бодлого”-ыг эрчимжүүлж, бага, дунд орлоготой иргэдэд туслах, дөрөв дэх жилдээ хумигдаж буй үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг сайжруулахаа амласан байна. Долоо хоногийн хугацаатай урвуу репогийн хүүг 1.7 хувиас 1.5 хувь болгон бууруулсан. PBOC мөн банкнуудын заавал байлгах нөөцийн хэмжээг хагас хувиар бууруулснаар 1 их наяд юань буюу 142 тэрбум ам.долларыг шинээр зээл олгоход чөлөөлнө.

Ширүүн шүүмжлэлээр одоо байгаа ипотекийн зээлийг танаж, хоёр дахь удаагаа орон сууц худалдан авагчдад ипотекийн зээлийн урьдчилгаа төлбөрийн доод хэмжээг 25 хувиас 15хувь болгон бууруулж, хүнд байдалд байгаа үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг дэмжих зорилгоор Хятадын эдийн засгийн олон тооны хүндрэлийн үндэс болсон гэж олон эдийн засагчид үзэж байна. Гэсэн хэдий ч эдийн засгийн үйл ажиллагааны 30 орчим хувийг эзэлдэг байсан үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг тогтворжуулах арга замуудыг албаныхан гаргаж ирэх ёстой тул мэргэжилтнүүд хөрөнгө оруулагчдыг болгоомжтой байхыг уриалав. Энэ нь 2019 онд сэрүүсэж эхэлсэн бөгөөд хоёр жилийн дараа хөгжүүлэгчдийн зээлийг засгийн газар хянасны дараа гүн хямралд орсон билээ.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

М.АНАР

BBC-ийн “Иран яагаад Хезболлагийн талд орох гэж яарахгүй байна вэ?” нийтлэлийг орчуулан хүргэж байна.

Өнгөрсөн долоо хоногт Ливан дахь Хезболла бүлэглэл урьд өмнө болж байгаагүй хэд хэдэн халдлагад өртсөн нь тус бүлэглэлд сүүлийн 40 жилийн хамгийн гүн хямрал үүсгэсэн гэж зарим хүмүүс үзэж байна. Нэгдүгээрт, орон даяар тус бүлгийн гишүүдийн хэрэглэж байсан холбооны хэрэгсэл болох пейжер, холбооны гар станцууд дэлбэрч, олон арван хүн амь үрэгдэж, олон зуун хүн шархадсан. Үүний дараа Израилийн агаарын довтолгоо Хезболлагийн объектуудад цохилт өгч, дээд командлагчдыг нь устгасан. Өөрөөр хэлбэл, тус бүлэглэлийн хувьд 2006 оны Израильтай хийсэн дайнаас хойших хамгийн том цус урсгасан явдал болсон. Хезболла бол Израильтай дайсагнагч бүс нутгийн зэвсэгт бүлэглэлийн эвслийн “эсэргүүцлийн тэнхлэг” гэгддэг хамгийн том зэвсэгт бүлэглэл юм. Иймээс Хезболлаг ихэвчлэн “дэлхийн хамгийн хүчирхэг төрийн бус арми” гэж нэрлэдэг. Байгуулагдсан цагаасаа л Ираны бүрэн бөгөөд гуйвшгүй дэмжлэгийг хүртэж ирсэн байдаг. Иймээс Хезболлаг ноцтой сүйтгэсэн, урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй Израилийн эдгээр хүчтэй цохилтын дараа Иран шийдэмгий хариу үйлдэл үзүүлнэ гэж олон хүн хүлээж байв. Гэсэн хэдий ч ийм хариу үйлдэл хараахан гараагүй байна.

Хэдийгээр Иран Хезболла “улаан шугам” давагдангуут тулаанд орно гэж олон жилийн турш мэдэгдэж, “Хезболла”-гийн удирдагч Хассан Насралла саяхан Израиль “бүх улаан шугамыг давсан” гэж байсан ч Иран одоогоор ямар ч шийдэмгий хариу үйлдэл үзүүлээгүй байна. Израилиас өшөө авах тухай Ираны галтай үг хэллэг хүртэл энэ удаад мэдэгдэхүйц дарагдсан шинжтэй сонсогдов.

Нью-Йорк хотноо болж буй НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулганд оролцсон Ерөнхийлөгч Масуд Пезешкяны хэлсэн үгнээс Ираны байр суурийг олж харж болно.

Америкийн сэтгүүлчидтэй хийсэн уулзалтын аудио бичлэгээс үзвэл, Пезешкян ер бусын гэмээр мэдэгдэл хийж, Израилийн үйлдэлд Иран цэргийн хүч хэрэглэхгүй байж магадгүй гэдгийг харуулав. Энэ нь хоёр сар хүрэхгүй хугацааны өмнө Тегеранд ХАМАС-ын удирдагч Исмаил Ханиегийн амь насыг бүрэлгэсний дараа Иран Израильд хатуу хариу үйлдэл үзүүлэхээ амлаж байсан Ираны байр сууринаас эрс ялгаатай сонсогдов. Нью-Йоркт Иран илүү эвлэрэх өнгө аяс руу шилжсэн үг хэлсэн нь үнэхээр олон нийтийн гайхширлыг төрүүлсэн тул Ираны Гадаад хэргийн сайд Аббас Арагчи “Иран Израильтай харилцаагаа сайжруулахад бэлэн байна гэсэн ойлголт байхгүй” гэж яаран мэдэгдэв. Харин Ираны Гадаад хэргийн сайд асан, одоо тус улсын дэд ерөнхийлөгч болсон Мохаммад Жавад Зариф олон нийтийн сүлжээгээр Пезешкяны хэлснийг дэмжиж “Манай ерөнхийлөгч үнэн хэрэгтээ Израилийн гэмт хэргийг буруушааж, Ираныг бүс нутгийн энх тайвны төлөө тэмцэгч, цөмийн зэвсгээс ангижрахыг дэмжигч гэж танилцуулсан” гэж онцолжээ. Зариф Израилийг Ираны санаа зорилгын талаар аюултай, худал мэдээлэл тарааж байна гэж буруутгаад, Израилийн худал мэдэгдлийн эсрэг Иран дайн хийхийг эрмэлзэхгүй” гэж бичсэн байна. Ираны ерөнхийлөгч Пезешкян Америкийн сэтгүүлчидтэй хийсэн ярилцлагадаа “Бид дайн хүсэхгүй байна” гээд Израилийг ялагч гэж байхгүй дайнд Ираныг татан оруулах урхи тавьсан гэж буруутгасан билээ.

Мөн Израиль, АНУ-ын талаар хамгийн хатуу байр суурьтай байдаг Ираны дээд удирдагч, аятолла Али Хаменеи хүртэл Хезболлагийн пейжер болон гар станцыг дэлбэлснээс гурав хоногийн дараа олон нийтийн өмнө үг хэлэхдээ Ливаны талаар товчхон дурдаад үүний оронд тэрээр Исламын улс орнуудыг Израилийн эсрэг нэгдэж, эдийн засаг, улс төрийн харилцаагаа таслахыг уриалсан билээ. Энэхүү чиг хандлага Израилиас өшөө авахыг уриалдаг уламжлалтай Ираны засгийн газрыг дэмжигч хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд хүртэл илэрч байна. Олон жилийн турш өшөө авахыг уриалсан ч хүссэн үр дүндээ хүрч чадаагүй эдгээр эх сурвалжууд өшөө авалтын оронд Израилийн эсрэг Исламын эв нэгдэл хэрэгтэй болоод байна гэх мэт санаануудад илүү анхаарал хандуулж эхлэв. Эдгээр олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр Израилийн пуужингийн цохилтын аймшигт гэрэл зургууд гарсаар байгаа ч өс хонзонгийн өнгө аяс алга болжээ. Жишээлбэл, хэт консерватив хуучинсаг “Kayhan” сонин хүртэл саяхан Израилийн эсрэг “Цаг явж эхэллээ!” гэсэн гарчигтай редакцийн нийтлэл нийтэлсэн ч Израилийн технологи, тагнуулын давуу талыг аядуухан хүлээн зөвшөөрч, үүнийг барууны дэмжлэгтэй холбон тайлбарлаад, харин Хезболлаг зөвхөн Иран, Палестин, Йемен болон Ирак дахь эсэргүүцлийн бүлгүүд дэмждэг гэж бичжээ. “Kayhan”-ы энэхүү өнгө аяс Израилийн сүйрлийн цохилтуудын оршил болсон Хезболлагийн харилцаа холбооны хэрэгслийн дэлбэрэлт гэх мэт нарийн төвөгтэй ажиллагаа Хезболлаг гайхшируулаад зогсохгүй, Ираны удирдлагад ноцтой эргэцүүлэл төрүүлсэн байж магадгүй гэдгийг нотолж байна. Эдгээрийг Иран өшөө авалтаас татгалзаж байна гэж тайлбарлаж болно. Гэхдээ зарим эх сурвалж “Энэ нь Иран гэнэтийн хариу цохилт өгөхөөр төлөвлөж байгааг илтгэж байна” гэж үзэж байна. Одоогийн байдлаар ингэх магадлал бага байгаа мэт боловч Ойрхи Дорнод нь эрт дээр үеэс урьдчилан таамаглах аргагүй үйл явдлууд тохиодог бүс нутаг байсаар ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй.

BBC-ийн энэхүү нийтлэл дээр НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулган дээр Израилийн засгийн газрын тэргүүний хэлсэн үгийг нэмж дурдах нь зүйтэй юм. Ерөнхий сайд Биньямин Нетаньяху “Хэрэв Тегеранд байгаа дарангуйлагчид бидэн рүү дайрвал бид ч бас адилхан та нар руу дайрах болно. Израилийн урт гар хүрэхгүй газар Иранд байхгүй. Энэ бол бүх Ойрхи Дорнодод хамаатай зүйл. Израильчууд Ливантай хиллэдэг нутаг дэвсгэрт байгаа гэр орондоо өөрийн иргэдийг тайван амгалан буцаж ирэх хүртэл бид Хезболлаг устгасаар байх бүрэн эрхтэй. Хэрэв хил орчмынх нь иргэд дайжиж хоосорсон хотууд үлдвэл АНУ-ын засгийн газар үүнийг хэр удаан тэвчих вэ? Энэ тэвчих ёсгүй нөхцөл байдлыг бид бүтэн жилийн турш тэвчиж байна” гэж хэлсэн юм. Үнэхээр ч түүнийг НҮБ-ын индэр дээр эдгээр үгийг хэлж байхад Израилийн Агаарын цэргийн хүчний сөнөөгч онгоцууд Бейрут хотын Дахия хороололд байрлах энгийн иргэдийн олон давхар орон сууцны дор, тусгай бэхлэлт, хийн байрласан Хезболла бүлэглэлийн төв байрыг тусгай бөмбөг ашиглан сөнөөж тус бүлэглэлийн тэргүүн Хассан Насраллатай нь хамт дээд удирдлагуудыг нь устгав. Үүнээс өмнө Хезболлагийн тусгай хүчнүүдийн удирдлагуудыг устгаад байсан билээ.

Ийнхүү Хезболла ганцхан долоо хоногт дээд, дунд тушаалын удирдлагагүй болов. Бейрут дахь тоймч Зейна Ходр тус бүлэглэлийн удирдагч алагдсан явдлыг “Хассан Насралла бол зүгээр нэг бэлгэ тэмдэг биш, тэр бүлэглэлийн стратеги, цэргийн тархи нь болж байсан хүн юм. Түүний үхэл Хезболлад ноцтой үр дагавар авчрах нь эргэлзээгүй. Энэ нь тэд байнгын удирдагчаа төдийгүй хөл доорх газар шороо, тулгуураа алдсан гэсэн үг” гэжээ. Мөн олон цэргийн шинжээч Хезболла Израилийг эсэргүүцэх чадваргүй болон тарж, бутарч буйг онцолж байна. Үнэхээр ч Израилийн Агаарын цэргийн хүчин Йемений Ходейда, Рас Иса дахь Хуситууд гэх террорист бүлэглэлийн цэргийн байгууламжуудад цохилт өгч эхлэв. Учир нь Иран Ливанаас гадна, Йемен, Сири, Иракт нөлөөгөө тогтоогоод байгаа билээ. Ийнхүү Ираны дэглэм өөрсдөө Хезболлагийн удирдлагын хувь заяаг давтаж магадгүй болсон тул Израилийн эсрэг террорист бүлгүүдэд туслах боломжгүй болов.

Г.АМАРСАНАА