Category: онцлох-нийтлэл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хурандаа Ж.Ванчинсүрэн: Монгол эр хүн бүр цэргийн албыг хүчээр биш, сайн дураараа хаадаг байх ёстой DNN.mn

Монгол цэргийн нэгдсэн холбооны ажлын албаны дарга, бэлтгэл хурандаа Ж.Ванчинсүрэнтэй ярилцлаа.

-Удахгүй монгол цэргийн өдөр, орчин цагийн зэвсэгт хүчин үүсэн байгуулагдсаны 104 жилийн ой тохиох гэж байна. Та цэргийн амьдралын гараагаа эхэлж байсан дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Баярлалаа. Би 1972 онд Завхан аймгийн Тосонцэнгэл хотод аравдугаар ангиа төгсөөд, нийтийн жишгээр тухайн үед байсан “Цэргийн ерөнхий дээд сургууль”-д элссэн. Цэргийн ерөнхий дээд сургууль дотроо олон мэргэжлийн курстэй. Холбооны, ерөнхий цэргийн, авто, улс төр, артиллерийн курстэй. Би артиллерийн ангид ороод, 1976 онд цэргийн дээд сургуулиа төгсөөд, бас л нийтийн жишгээр Зүүн баянд очиж 10-аад жил ажилласан. Үүний дараа 1985 онд Ленинград хотын Артиллерийн академид суралцсан. Ингээд л насаараа зэвсэгт хүчинд, түүн дотроо өөрийн үндсэн мэргэжил болох Артиллерийн цэрэгтээ алба хаасан даа. Нийтдээ 37 жил зэвсэгт хүчинд үүрэг гүйцэтгээд тэтгэвэртээ гарсан. Одоо бол бэлтгэл хурандаа. (Инээв).

-Артиллерийн цэрэг гэдэг их бууны анги гэсэн үг үү?

-Монголоор их бууны цэрэг. Манай зэвсэгт хүчинд 30 км бууддаг том буунууд, тийрэлтэт артиллерийн системүүд бий. Монгол улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдалд заналхийлсэн тохиолдолд Зэвсэгт хүчин хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлэх шаардлага гарахад дайсанд үзүүлэх галын цохилтын гол хэрэгсэл артиллер байдаг юм. Өөрөөр хэлбэл, манай артиллерчид бусад төрлийн цэргүүдтэй адилхан эх орныхоо аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолыг хамгаалахын төлөө сургагдсан, бэлтгэгдсэн.

-Одоогоос 36 жилийн өмнөх цэргийн амьдрал ямар байсан бэ?

-Өнөөдөр үүрэг гүйцэтгэж байгаа хугацаат цэргийн алба хаагчид болон миний залуу байх үеийн хугацаат цэргийн алба хаагчид нэг л зорилготой. Бид бүгд эх орондоо аюул тулгарсан үед эх орноо хамгаалах цэргийн мэргэжил эзэмшсэн, хүн бүр буудаж сурсан байх ёстой. Жишээ нь, манай артиллерийн цэрэг их буугаа чиглүүлээд, сумлаад, мэргэн бууддаг, жижигхэн гацаа, эвдрэлүүдийг засчихдаг, чадвар эзэмшсэн байх ёстой. Ер нь Монгол эр хүн бүр эх орноо хамгаалахад шаардлагатай бүхий л чадвар эзэмшсэн байх нь өнөө үед илүү их хэрэгтэй болж байгаа юм.. Хугацаат цэргийн алба хаагчдын гол зорилго ямар ч цаг үед нэг л байсан. Хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй. Миний үед ийм байсан гэх онц гойд зүйлгүй.

-Зэвсэгт хүчин, цэрэг армигүй улс орон гэж дэлхийд байхгүй. Цэрэг гэдэг тухайн орны амьсгалах агаар уу?

-Тийм ээ. Аливаа улс орны тусгаар тогтнолын баталгаа зэвсэгт хүчин нь байдаг.

Зэвсэгт хүчинтэй байна гэдэг цэрэг эрстэй байна гэсэн үг. Энэ бол тухайн улс орны үндэсний аюулгүй байдлын баталгаа. Цэрэг эрс, зэвсэгт хүчингүй улсад хэн дуртай нь халдана. Эзэнгүй арал мэт. Яагаад үүнийг хэлж байна вэ гэвэл би 2003 оны есдүгээр сард Монгол Улсын Зэвсэгт хүчнийг төлөөлж Олон улсын эвслийн цэргийн удирдлагуудтай уулзаж, гэрээ хийгээд, 2003-2004 онд Афганистан улсад Монгол улсын Зэвсэгт хүчний Артиллерийн сургалтын багийн анхны багийн даргаар Олон улсын цэргийн ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Монгол улс, Олон улсын терроризм, алан хядах ажиллагааны эсрэг эвслийн цэргийн хүчинтэй нэгдэж буйгаа илэрхийлж, 2003 оны аравдугаар сард 13 хүний бүрэлдэхүүнтэй өөрийн сургалтын багаа илгээсэн юм.

Биднийг очиход Афганистан улс өөрийн гэсэн зэвсэгт хүчингүй, цэрэггүй болсон байсан. Өөрийгөө хамгаалах армигүй бол ямар ч улс Тусгаар тогтносон эрх чөлөөт улс байх боломжгүй, Тиймээс Афганистаныг өөрөө өөрийгөө хамгаалах үндэсний арми, зэвсэгт хүчинтэй болгож өгөх үүргийг олон улсын эвслийн хүчин хүлээсэн юм. Эвслийн цэргийн хүчинд 10 орчим улс нэгдсэний нэг Монгол улс, миний удирдсан сургалтын баг Артиллерийн цэргийн мэргэжилтэн бэлтгэж, их буунуудыг нь засварлаж өгөх үүргийг хүлээсэн юм. Манайхаас нийт 13 ээлжээр өөрсдийн цэргийн мэргэжилтнүүдээ явуулсан. Өөрөөр хэлбэл манай зэвсэгт хүчин Афганистан улсын армийг артиллерийн цэрэгтэй, артиллерийн зэвсэглэлтэй болгож өгсөн түүхэн үйл явдал. Дэлхий нийтэд олон улсын алан хядагчдын эсрэг оруулсан Монгол улсын түүхэн гавьяа. Тэнд л аливаа улс оронд цэрэг, арми ямар хэрэгтэй болохыг ойлгосон. Армигүй улсад дуртай нь хоорондоо зодолдоод, эсвэл дуртай нь орж ирээд эзэлдэг болохыг харсан. Өнөөдөр Афганистан улс тусгаар тогтносон, өөрийн гэсэн армитай, дэлхийн дэвшилтэт аль ч улс оронтой бид хамтарч ажиллахад бэлэн гээд сууж байна.

-Ийм түүхэн том үйл явдлыг удирдаж ажиллахад танаас маш их чадвар, хурд хүч шаардсан байх?

-Афганистанд үүрэг гүйцэтгэж байх үедээ ч анги салбар удирдаж байхад цэргийн бүхий л үйл ажиллагаа захирагчаасаа, даргаасаа шууд шалтгаалдаг гэдгийг маш сайн ойлгосон. Мэдлэг чадвартай, аливаа цагийн байдлыг судлаад, маш шуурхай дүн шинжилгээ хийгээд, зөв шийдвэр гаргадаг эрдэмд цэргийн дарга нар суралцсан байдаг бөгөөд энэ нь аливаа цэргийн ажиллагааг үр дүнтэй явуулах үндэс болдог юм. Тухайлбал, Афганистанд үүрэг гүйцэтгэж байх үед хаа сайгүй алан хядах, амиа золиослож, эвслийн цэргийн цуваа руу халдах явдал зөндөө гарч байлаа. Манай баг 13 хүнтэй, таван машинтай Кабул хотын төвөөс 12 км явж, Афганистаны сургалтын төвд очиж, Афганын гараат цэрэг, офицер, ахлагч нарыг сургаж, их буунуудыг нь засаж өгдөг байлаа, Замд явж байх үед хаанаас ч, хэзээ ч алан хядагчид гарч ирэх эрсдэлтэй цагийн байдлын үед өөрсдөө биеэ даан хамгаалалтаа хариуцаад, таван машинтай цуваагаар явдаг байлаа. Бидэнд эвслийн цэргийн хамгаалалт гэж байхгүй. Өөрөө өөрийсдийнхөө аюулгүй байдлыг хариуцна. Миний үүрэг багийн даргын хувьд цэргийн үүргээ сайн гүйцэтгээд, 13 залуугаа эсэн мэнд эргүүлэн эх орондоо авчрах байлаа.

-Яагаад таван машинаар явсан юм бэ?

-Нэг машинд хоёр, эсвэл гурвуулаа явна. Үүнээс олуулаа, эсвэл ганцаараа явж болохгүй. Нэг машин эрсдэлд орлоо гэвэл бага хохирол амсана. Нэг машинд дөрөв, таван хүнтэй яваад асуудалд орвол хохирол ихтэй. Таван машин цуваагар давхих үед нэг нь халдлагад өртвөл бид машиныг хамгаалж зогсохгүй, шууд хаяад давхина. Өөрөө өөрийгөө хамгаалах үүрэгтэй. Хэрвээ цуваа зогсвол бүх машин эрсдэлд орох аюултай. Мөн нарийхан минагүй замаар явна, жаахан хазайхад л дэлбэрэх ийм нөхцөлд бид ажиллаж байлаа

-Одоо үед цэргүүд намар ургац хураалтад явж, эсвэл нүүрсэн дээр ажиллаж байна. Мөн ангийн захирагчийнхаа зуслангийн байшинг янзлах хүртэл ажил хийж байгаад халагддаг гэнэ. Та юу хэлэх вэ?

-Тийм зүйл байхгүй ээ. Цэргийн анги дотроо олон төрөлтэй. Химийн анги гэхэд тухайн газарт ямар хордолт үүссэн болон тархсан хэмжээ, яаж арилгах арга замыг олох үүргийг гүйцэтгэдэг. Мэдээж цэрэг хүн учраас буудаж сурна. Гэхдээ мэргэн бууддаг байх шаардлагагүй. Их буучдын хувьд том буунуудыг эзэмшээд, байлдааны зориулалтаар сумлаад, чиглүүлээд буудаж сураад ирвэл гол үүргээ гүйцэтгэж байна гэсэн үг. Ерөнхий цэргийн анги жинхэнэ мэргэн бууддаг, өөрийгөө хамгаалах чадварыг эзэмшдэг. Зарим хүмүүс хольж хутгаад байж магадгүй. Химийн цэргийн ангид яваад ирсэн цэргийг мэргэн буудаж сураагүй байна гэж болно. Цэргийн мэргэжлийн программаа бүрэн судалсны дараа нийтийг хамарсан ургац хураалт, нүүрсний ажил, төмөр зам тавихад засгийн газрын тогтоолоор ажиллуулдаг. Мөн дахин хэлэхэд дурын ангийн захирагч өөрийн хувийн газар, хоршоогоо цэргүүдээр янзлуулдаг гэх зүйл байхгүй. Тэгэх ч боломжгүй.

-Одоо улс хооронд дроны дайн бий болжээ. Магадгүй манай улсад зайлшгүй байдал тулгарвал дроны эсрэг бид буу ашиглах уу?

-Буугаар буудаж болно. Дроныг устгах маш олон техник, зэвсэг аль хэдийнэ гарчихсан. Их буу, танкаар ч дроныг устгах боломжтой. Харин одоо дроны эсрэг дроноор тэмцэх болсон

-Та ямар мөчийг цэрэг хүний жаргал гэж хэлэх вэ?

-Маш том хэмжээний хээрийн буудлагад амжилттай оролцоод, даргаасаа медаль гардаж авсан даруйдаа анги руугаа гүйх мөч цэрэг хүний нэг том жаргал. Ялангуяа 2003 онд Афганистан руу яваад 2004 онд 13 залуучуудтайгаа үүргээ нэр төртэйгөөр гүйцэтгээд” Буянт Ухаа”-д буухад биднийг хүлээж аваад , илтгэл өгөөд зогсож байх тэр үед жинхэнэ цэрэг хүний жаргалыг мэдэрсэн. Энэ бол цэрэг хүний бахархал. Гэхдээ цэрэг байх хэцүү. Хамгийн наад зах нь гэхэд бид энгийн хүмүүс шиг хүссэн цагтаа тайван хоол идээд суух боломж хомс.

-Та цэргийн алба хаах насанд хүрсэн залуучууддаа хандаж үг хэлэхгүй юу?

-Монгол хүн болж төрсөн, эх орондоо хайртай, эх орныхоо ирээдүйд сэтгэл санаа зовдог эр хүн бүр цэргийн албыг сайн дураараа хаах ёстой. Хүчээр биш. Энэ бол монгол эр хүн бүрийн улс эх орныхоо өмнө хүлээсэн үүрэг.

-Одоо ажиллаж байгаа төрийн бус байгууллагынхаа тухай ярихгүй юу?

-“Монгол цэргийн нэгдсэн холбоо” төрийн бус байгууллага маань сая 2024 онд 10 жилийн ойгоо тэмдэглэсэн. Анх 2019 оны дөрөвдүгээр сарын 4-нд анхны их хурлаа хийж, богинохон хугацаанд нийгэмд танигдсан, үндэсний хэмжээний нийгэмд үйлчилдэг, эгнээндээ 100.000 орчим гишүүн дэмжигчтэй байгууллага болон өргөжөөд үйл ажиллагаагаа явуулж байна .

Өнөөдөр манай холбоо төрийн цэргийн болон хууль сахиулах байгууллагуудын тэтгэвэр, чөлөөндөө гарсан ахмад дайчид, энэ байгууллагад ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчид тэдний гэр бүл, үр хүүхдүүдийг багтаасан. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гэсэн гурван цагийн хэлхээсэнд энэ хүмүүсийн төлөө ажиллаж байгаа төрийн бус байгууллага юм. Монгол Улсын ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх ерөнхий сайд байхдаа санаачлан байгуулсан. Манай эрхэм зорилго бол ерөөсөө л эх оронч үзэл, үндэсний бахархлыг төлөвшүүлэн хөгжүүлэх, ард түмнээ соён гэгээрүүлэх, Монгол улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлын дархлаа, үнэт зүйлсийг хамгаалан бэхжүүлэх үйлсэд төр, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах юм.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Хуягбаатар: Улаанбурхан өвчнөөс сэргийлэх хамгийн сайн арга бол вакцин DNN.mn

Сүүлийн үед гадаадад аялаад ирсэн хүмүүсээс улаанбурхан өвчин илэрч байгаа талаар мэдээлж буй. Энэ өвчний талаар ХӨСҮТ-ийн Цочмог гепатитийн тасгийн эмч Л.Хуягбаатараас тодрууллаа.

-Улаанбурхан өвчин бусад халдвараас юугаараа ялгаатай вэ. Ямар хүмүүс өвчлөх магадлал өндөр байдаг вэ?

-Халдварт өвчин бүр тодорхой үечлэлтэйгээр давлагаалж, дэгдэж байдаг. Манай улсын хувьд улаанбурхан өвчин 2014, 2015, 2016 онд дэгдэж байсан. Одоогоор гаднаас зөөвөрлөгдөж орж ирээд, тэр нь дотооддоо тархаад эхэлсэн байна. Улаанбурхан өвчний онцлох шинж нь халдварлах чадвар маш өндөр байдаг. Менингококк зэрэг бусад вируст халдвар нь халдварлах чадвар харьцангуй бага. Улаанбурхан өвчнөөр өмнө нь өвдөж байгаагүй, улаанбурханы дархлаажуулалтад хамрагдаагүй хүмүүс өвдөх магадлал 90 гаруй хувьтай байдаг. Жишээ нь, 1000 вирус хүний биед ороод өвчлүүлж байхад зарим тохиолдолд 10 вирус ороод өвчлүүлдэг өвчин хүртэл байна. Тэгэхээр энэ нь тухайн өвчний хоруу чанар ямар байна вэ гэдгийг илтгэж байгаа юм. Улаанбурхан өвчин нь агаар дуслын замаар халдварладаг учраас хүнийг өвчлүүлэх магадлал маш өндөр байдаг.

-Халдвар авсан бол хүндрэх эрсдэл нь хэр вэ?

-Нууц хугацаа 7-14 хоног байдаг. Тухайн хүн халдвар аваад шинж тэмдэг илрэх хугацаа нь ийм гэсэн үг. Нууц хугацааны төгсгөл хэсгээс эхлээд шинж тэмдэг илэрснээс хойш гадаад орчинд халдвараа тараагаад явдаг. Олон төрлөөр хүндэрч болно. Нэгдүгээрт, үүсгэгчээс шалтгаалсан уушгины хатгалгаа байж болно. Мөн дунд чихний үрэвсэл, хамар залгиурын үрэвслүүд, тархины зөөлөн эдийн гэмтэл буюу менингит, үжил гэх мэт маш олон төрлөөр хүндрэх аюултай. 2014, 2015 онд зонхилон тохиолдож байсан хүндрэл нь уушгины хатгалгаа байсан. Цаашлаад амьсгалын дутагдалд оруулах эрсдэлд хүргэж байв.

-Сэргийлэх хамгийн сайн арга нь юу вэ?

-Ерөөсөө л вакцин шүү дээ. Товлолт вакциныг ес болон хоёр настай хүүхдэд хийдэг. Хэт мэдрэг юм уу, харшилтай хүүхдүүд, гадаадад байсан хүүхдүүд гэх мэт шалтгаанаар хамрагдаагүй хүүхдүүд бий. Тухайн хүүхдүүд өндөр эрсдэлт бүлэгт хамрагдаж байгаа гэсэн үг. Мөн есөн сар хүрээгүй хүүхдүүд эрсдэл өндөр байдаг. Есөн сартай хүүхдэд дархлаажуулалт тогтох хугацаа нь вакцин хийлгэснээс хойш 14-21 хоног. Тэгэхээр 10 сар хүртэлх хүүхдүүд мөн өндөр эрсдэлтэй гэсэн үг. Цаашлаад хоёр дахь тунг нь хоёр насанд хийгддэг. Эхний тунгаар хагас дархлаажуулалт үүсгээд, давтан хийж байж баттай дархлаажуулалт тогтдог. Есөн сараас хоёр нас хүртэлх хүүхдүүд дунд эрсдэлтэй, харин хоёр насны дархлаажуулалтад хамрагдсанаас хойших хүүхдүүд эрсдэл харьцангуй бага байна. Мөн аль ч вакцины дархлаа тогтолт нь өндөр буюу 10-15 жил байдаг. 15-аас дээш насны, 2014, 2015 оны дэгдэлтийн үеэр вакцинд хамрагдаагүй насанд хүрэгчид сайн дураараа вакцинжуулалтад хамрагдах шаардлагатай. Тэгж байж бид үр хүүхдээ энэ халдвараас хамгаална. Вакцин хийлгэсний дараагаар халдвар авах эрсдэл бага болно гэсэн үг.

-Улаанбурхан өвчний халдвар авсан үед ямар шинж тэмдэг илрэх вэ. Иргэдийн хувьд юуг хамгийн их анхаарах шаардлагатай байна вэ?

-Дийлэнх халдварт өвчнүүд халуурч эхэлдэг. Дараа нь бие дээр тууралт гарна. Тууралт гарахдаа улаанбурханы онцлог нь биеийн дээд хэсэг буюу чихний ар, хүзүүнээс эхлээд доош буудаг. Улаан, ягаан өнгийн толбон гөвдрүүт тууралт гардаг. Иргэд өөрсдөө хараад улаанбурхан гэж нэрлээд оношлоход төвөгтэй. Хэрэв тууралт гараад, халуурвал эрүүл мэндийн байгууллагад хандаж, оношоо ялгуулах нь зөв. Жирэмсэн, архаг суурь өвчтэй юм уу, эсвэл дархлаа хэт султай хүмүүс илүү ноцтойгоор өвдөх магадлалтай. Тийм учраас эрүүл мэндийн байгууллагад хандаж цаг алдалгүй эмчилгээ хийлгэх нь зөв. Иргэдийн хувьд юуг анхаарах вэ гэвэл товлолт вакцин хийх нас нь болоогүй хүүхдээ олон нийтийн газраар аль болох авч явахгүй байх, зайлшгүй тохиолдолд явахаар болбол заавал маскаа зүүх, гэртээ хүн урихгүй байх тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Харин насанд хүрсэн, улаанбурханы вакцинд хамрагдаагүй хүмүүс вакцинжуулалтдаа яаралтай хамрагдах нь зөв. ЭМЯ-наас өгч буй мэдээллээр вакцин хангалттай байна гэсэн.

-Халдварын тархалт цаашдаа аль зэрэг нэмэгдэнэ гэж үзэж байна вэ?

-Вирусээр үүсгэгддэг учраас гадаад орчинд харьцангуй тэсвэртэй. Амьсгалын замаар дамжин халдварладаг учраас улирал гэхээсээ илүү хүн амын хөдөлгөөнтэй холбоотой. Сая цагаан сарын баярын амралт уртсаад, золголт нэлээд өргөн дэлгэр боллоо. Хэрэв цагаан сараар бие биедээ халдвар тараасан байвал гуравдугаар сарын 10-ны үеэр халдвар нэмэгдэнэ гэж үзэж байгаа. Одоогоор улаанбурхан өвчний 8 дахь тохиолдол илэрсэн байна. Ер нь халдварт өвчнөөс сэргийлэх хамгийн сайн арга бол халдвар хамгаалалт, дархлаа, вакцин юм.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Баатархүү: Ёс суртахуунлаг иргэнийг бий болгохын тулд уламжлалт соёлдоо суралцах хэрэгтэй DNN.mn

Түүхийн ухааны доктор, дэд профессор Б.Баатархүүтэй ярилцлаа.

-Монгол хүн ёс суртахуун, үнэт зүйлгүй болчихлоо гэж бид ярьсаар байгаа. Тэгвэл үүний шалтгаан нь юу юм бэ?

-Хөгжил гэдэг зүйлийг хүмүүс өндөр барилга бариад, үнэтэй машин, гар утас хэрэглэчихвэл хөгжөөд байгаа юм шиг ойлгодог. Миний хувьд үүнийг технологийн дэвшил гэж хардаг. Харин хөгжил гэвэл хүний хөгжлийг л ярих ёстой. Хүний хөгжлийг хамгийн түрүүнд мэдлэг, боловсролоор нь тодорхойлно. Гэхдээ мэдлэг боловсролтой хүнийг бий болгохын тулд эхлээд ёс суртахуунтай, хүмүүжилтэй хүнийг бий болгох ёстой. Боловсролын суурь нь яах аргагүй хувь хүний хүмүүжил, ёс суртахуун, хандлага байдаг. Цэцэг тарихын тулд гоё ваар сав гэхээсээ илүү хөрс шороо, үндсийг нь сайн бэлдэж байж сайхан цэцэг ургана. Үүнтэй адил хүмүүжилтэй, ёс суртахуунтай хүнийг бий болгож байж хүний хөгжил ярина. Хүн нь хөгжсөн үед улс орны хөгжлийг ярих ёстой. Өнөөдөр манайхны болж бүтэхгүй байгаа юмны суурь бол ёс суртахуун гэдэг зүйл. Хүмүүжил, ёс суртахууныг уламжлалт соёл, ёс заншил, бахархах түүх нь бий болгодог.

Нөгөө талаар бид цахим орчны төөрөлдсөн мэдээлэлд хэт их автчихаад байна. Салхи хаанаас салхилна хамхуул тийшээ хийсдэг шиг цахим орчны мэдээлэлд тархиа угаалгадаг болсон. Түүнийг шүүн тунгаах чадвар монгол хүнд байхгүй байна.

-Монголчуудын бусад улс үндэстнээс ялгарах онцлог нь ёс заншил, соёл, нүүдэлчин ахуй шүү дээ. Бидэнд одоогоор нүүрлэчихээд байгаа аюул үүнтэй холбоотой байна уу?

-Одоогоор Монголд нүүрлэчихээд байгаа зүйл бол соёлын хэлбэрдмэл байдал болон соёлын харьжих үзэгдэл болчихоод байна. Соёлын харьжих үзэгдэл гэдэг бол өөрийн үндэстний соёлыг дорд үзэх, гадны соёлыг тахин шүтэх хандлагаар илэрдэг. Жишээ нь, цахим орчныг монголчууд маш их ашиглаж байна. Саяхан би цахим орчинд “Эр хүн туг ч барина, тугал ч хариулна” гэсэн гарчигтай пост харсан юм. Монголчууд “Эр хүн туг барина” гэдгийг ажил үйлс нь сайн явж, мандан бадарч явааг нь ийнхүү хэлдэг. Харин ядарч зүдрээд, доройтож яваагаа “тугал ч хариулна” гэдэг. Эр хүний сайн явах, саар явах хоёрыг ингэж зүйрлэдэг гэсэн үг. Гэтэл тэр хүн сайн явна гээд Тайландад аялж яваа гэж зургаа нийтлээд, ядарч доройтсон явна гээд Дорноговьд авахуулсан зургаа оруулаад, зүйрлэж бичсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл, сайн яваагаа харь нутагт, саар яваагаа төрсөн нутагтаа эцэг эхийнхээ бууцанд байгаа гэж зүйрлэсэн байгаа юм. Монгол хүн төрсөн нутгаа “Унасан газар, угаасан ус гэж эрхэмлэдэг шүү дээ. Энэ жишээ бол соёлын харьжих үзэгдэл болж байгаа юм. Үндэсний зүйлээ дорд үздэг, харийн юмыг сайханд тооцдог хандлага бидэнд өвчин шиг тархчихсан байна. Гадаадад байгаа монголчууд “Монголоо яаж хөгжүүлэх вэ, яаж сайхан болгох вэ” гэхийн оронд “Танай монголчууд” гэж ярьдаг болчихсон.

-Соёлын хэлбэрдмэл байдал гэдэг нь үндэсний уламжлалаа хэлбэр төдий оромдоод байна гэсэн үг үү?

-Үүн дээр нэг жишээ болгоод уул овооны тахилгыг авч үзье. Өнөөдөр уул овоо тахиснаараа Монгол Улс хөгждөг бол мандах бадрахаар боллоо. Гэтэл нэг тийм хэлбэрдмэл байдал бий болчихсон. Жишээ нь, “Алтан овоо”-ны тахилга дээр түм буман хүн машин техник, морь малаа унаад яваад очдог. Тэнд хэдэн зуун хүн чихцэлдээд, хүн малын хөлд талхлагддаг. Гэвч энэ нь яг үнэндээ тахилга биш талхидах явдал болдог. Дараа нь очихоор өргөсөн архины шил, сүүний сав гээд хогийн цэг шиг л харагддаг. Том дээл өмсөөд, том чулуу өвөртөлж очоод “Намайг баяжуулж хайрла” гэдэг бол хэлбэрдмэл байдлын нэг жишээ. Гэтэл уул овооны тахилга бол бусдын сайн сайхан, амар тайван, эрүүл энх байдлын төлөө л байдаг.

Малчид сүүнийхээ дээжийг хангай дэлхийдээ өргөж байгаа нь байгалиа шүтэх монгол ухаан шүү дээ. Гэтэл дэлгүүрээс савтай сүү худалдаж аваад байрныхаа есөн давхраас хүний машин дээр цацаж байгаа нь мухар сүсэг. Энэ мөн л соёлын хэлбэрдмэл байдал.

-Өнөө цагт соёлын олон наадам зохион байгуулагддаг болчихсон. Үүний утга учир, ёс жаяг алдагдаад байна уу?

-Өвлийн наадам, нүүдэлчдийн фестиваль, тэмээний наадам гээд маш олон соёлын өвийн наадам хийгдэж байгаа. Энэ хийгдэх нь зөв ч хамгийн чухал нь олон нийтийн ойлголт байдаг. Олон түмэн соёлынхоо өвд хэрхэн хандаж байна гэдэг утгаараа маш чухал зүйл. Саяхан Дорноговь аймагт болсон тэмээний баяраар тэмээгээ шараад тавьсан. Үүнийг ард түмэн маш их шүүмжилсэн. Энэ бол соёлын өвийн маш том алдаа болсон шүү дээ. Мөн саяхан цахим орчинд шагайн хэлбэртэй ааруул хийж, худалдаалж байсан. Үүнийг хийж байгаа хүмүүс шинэ бизнесийн санаа олох гээд л хийсэн байх. Гэтэл монголчуудын хувьд шагай бол бэлгэдэлтэй яс. Шагайг эр хүн мөлждөг. Мөлжинө гэдэг бол иднэ гэсэн үг биш. Шагайнд мах байдаггүй учраас хутгаар цэвэрлээд тоглож нааддаг, шагайнд шүд хүргэдэггүй гэх мэтээр цээрлэдэг. Бэлгэдлийн хувьд бол маш эрхэм зүйл. Харин практик талаасаа хүүхэд аваад амандаа хийх эрсдэлтэй. Нөгөө талаар идээн дээрээ монгол хүн яс тавьдаггүй. Бэлгэдлийг нь аваад үзвэл маш муу ёрын зүйл болж байгаа юм.

Мөн нүүдэлчдийн наадмаар 10 нас хүрээгүй жаахан охинд эхнэр дээл өмсгөчихдөг. Монгол соёлын хувьд нөхөрт гарсан хүн эхнэр дээл өмсдөг. Энэ нь мөн л соёлын өвийн алдаа болж байгаа юм. Өнөө үед охид эмэгтэйчүүд үндэснийхээ дээлээр гоёчихоод үсээ задгай тавьчихдаг. Гэтэл монгол уламжлалт ойлголтоор бэлэвсэрсэн эмэгтэй үсээ задгай тавьдаг. Тэгвэл яагаад уламжлалт соёл байх ёстой вэ гэвэл тухайн ард түмнийг хүмүүжүүлэх, бусдаас онцгойрох, ялгарах, үндэсний ижилсэл ондоошил юм шүү дээ. Мэдээж бусдын соёлыг даган дуурайх, авч хэрэглэх зүйл байна. Үүнийгээ ялгаж, зааглах шаардлага бий.

-Ер нь монголчууд хоорондоо эв нэгдэлгүй болоод байна уу?

-Монгол хүний тухай гадныхан “Монголчууд гайхалтай шударга, нинжин сэтгэлтэй” гэх мэт онцолсон байдаг. Гэтэл одоо бол гудамжинд нэгнээ харааж зүхсэн, хууль байхгүй бол алж хядах дээрээ тулсан, шударга ёс байхгүй, шударга бусын үйл дээд зэрэгтээ хүрээд байна. Монгол хүний онцлог нь хүн хүнтэйгээ маш сайхан харьцах шүү дээ. Эмэгтэй хүн нөхөртэйгөө, нөхөр нь эхнэртэйгээ, аав ээжтэйгээ, найз нөхөдтэйгөө сайхан харьцдаг зүйл байхгүй боллоо. Монгол хүний мөн чанар алга болчихлоо. Гэхдээ энэ нь эргээд амархан сэргэдэг. Монгол хүний өгөгдөл, удмын санд байж л байгаа. Гагцхүү түүнийг өдөөх, сэргээх, сургах хэрэгтэй. Дээрээс нь монгол хүн байгаль, ан амьтан, эд юмтай хүртэл маш сайхан харьцдаг байсан. Монголчууд өөрсдийнхөө мөн чанарыг ойлгохоо байчихсан л гэсэн үг. Тэгэхээр монгол хүний мөн чанарыг бий болгохын тулд ёс суртахуунлаг иргэнийг бий болгох, ёс суртахуунлаг иргэнийг бий болгохын тулд уламжлалт соёлдоо суралцах хэрэгтэй. Үүний тулд боловсролын тогтолцоо маш чухал үүрэгтэй. Монгол хүний ярьдгаар тулга тойрсон шийдвэр гаргаад байгаа учраас ард түмэн буруу зүйл рүү хазайх хандлагатай болчихсон

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Иргэн Б.Нямсүрэн: Энэ их татвар, хураамжууд орон нутгийн иргэдийг Улаанбаатарт явган яв гэснээс ялгаа алга DNN.mn

Орон нутгийн дугаартай тээврийн хэрэгсэл Улаанбаатар хотод 48 цагаас илүү хугацаагаар зорчвол хоног тутамд 5000 төгрөгийн хураамж төлж байгаа. Энэ нь хөдөөний жолооч нарт хэр хүнд тусч байгаа талаар Хөвсгөл аймгийн иргэн Б.Нямсүрэнтэй ярилцлаа.

-Таны хувьд нийслэлд 48 цагаас дээш хугацаанд хэдэн удаа зорчиж, хэчнээн төгрөгийн хураамж төлсөн бэ?

-Хоёр удаа 48 цагийн хязгаарыг хэтрүүлж хоёр удаа хураамж төлсөн. Орон нутгийн иргэд эмнэлгийн болон хувийн ажил амжуулах шалтгаантай Улаанбаатар хотыг зорин ирдэг. Миний хувьд сард 2-3 удаа хотод ирэх зайлшгүй ажилтай. Ер нь хөдөө уйдсандаа нийслэл рүү гүйгээд байдаггүй гэдгийг эрх барьж байгаа хүмүүс ойлгоосой. Хүн бүр дор бүрнээ янз бүрийн хойшлуулах боломжгүй учир шалтгаантай байгаа. Эхний удаа бол нэг их юм бодолгүй 5000 төгрөг төлөөд өнгөрсөн. Хоёр дахь удаагийн төлөлтөд бол жинхэнэ дарамт мэдэрсэн гэж хэлж болно. Олон хоногоор амжуулах ажилтай хотод ирсэн хүмүүс яах болж байна вэ. Эмнэлэг, цагдаа, найр хурим, буяны ажил явдал гээд янз бүрийн ажлаар бид нийслэлд ирдэг. Ямар ч ажил хоёр хоногт амжина гэж байдаггүй. Орон нутгийн иргэд Улаанбаатар хотод автомашинтай зорчиж байх хугацаандаа зөрчил, гэмт хэрэг гаргаагүй хэрнээ яагаад мөнгө төлөх ёстой юм бэ. Улсынхаа газар нутаг дээр ард иргэд нь чөлөөтэй зорчих эрхтэй биз дээ. Орон нутгийн номертой автомашин Улаанбаатар хотод 48 цагаас дээш зорчих нь өөрөө зөрчил болчихлоо. Ийм зүйл байж болох уу.

-Таны хувьд 5000 төгрөг их мөнгө үү?

-Дуслыг хураавал далай гэж үг байдаг. Чөлөөт эдийн засагтай нийгэмд бага мөнгө гэж байхгүй. Мөнгө л бол мөнгө. Бид 100 төгрөгийг ч зүгээр сууж байгаад олдоггүй гэдгийг хүн бүр мэднэ. Яагаад алхам тутамдаа мөнгө төлөх ёстой вэ гэдгийг л гайхаад байна. Иргэд алхам тутамдаа татвар, хураамж төлөхөөс туйлдаж байна. Одоо 5000 төгрөг байгаа ч гурван сарын дараа гэхэд 500 мянган төгрөг болохыг үгүйсгэхгүй. Хэдхэн хоногийн өмнө зам ашигласны төлбөр 20 мянган төгрөг байсан. Гэтэл өнөөдөр тав дахин нэмэгдээд 100 мянган болчихсон байна. Тэгвэл замын чанар, цалин орлого тав дахин нэмэгдсэн үү. Ядаж бидний төлсөн татвараар амьдрах орчныг маань сайжруулсан уу. Авахаа л урдаа барих юм. Энэ их татвар яг юунд зарцуулагдаж байгаа юм, бүү мэд. Сар бүр шинэ хураамж, татвар төлөх шийдвэр, захирамж гарна. Удахгүй орон нутаг, аймагтаа хөдөлгөөн хийснийхээ төлөө мөнгө төлөх л дутуу байна даа.

-Орон нутгийн иргэдээс 5000 төгрөгийн хураамж авдаг болсны үр дүнд түгжрэл буурсан гэж албаны хүмүүс хэлж байгаа. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хамгийн худлаа үр дүн байна даа. Хаана түгжрэл буурчхаад байгаа юм бэ. Хотын иргэд зам дээрээ 2-3 цаг таг түгжрээд бухимдаад явж байгаа биз дээ. Үнэхээр бухимдалтай байна. Татвар түгжрэлд хэзээ ч хамаарахгүй. Түгжрэлийг зам тээврийн инженер буюу мэргэжлийн хүмүүс шийддэг юм. Өндөр татвар, хураамж авснаараа түгжрэл буурдаг байсан бол манайх хэзээний болчих байлаа. Хоёр тусдаа асуудлыг албаар хольж бизнес хийгээд байх юм. Хөдөө орон нутгаас авч чадахгүй үйлчилгээ Улаанбаатар хотод байдаг учраас л хүчээр орж ирдэг. Энэ шийдвэр орон нутгийн иргэдийг “явган яв аа” гэснээс ялгаа алга. Нэг ёсондоо шахаанд оруулж байна шүү дээ. Шийдвэрийг нь үг дуугүй дагадаг болгох гээд ч байгаа юм шиг. Иргэд машин унахаа больчихвол түгжрэл буурна гэж бодвол үүн шиг том эндүүрэл байхгүй. Гэтэл дэлхийн өөр орнууд түгжрэлгүй хэрнээ бүгд өдөр бүр автомашин хэрэглэдэг. Үүнийг юу гэж тайлбарлах. Мэргэжлийн хүмүүст шийдэх эрхийг нь олгооч ээ. Тэднийгээ сонс л доо. Шууд албан хүчээр бүгдийг болгох гэж дайрдгаа болих хэрэгтэй. Сүүлдээ хот, хөдөөгөөр нь ялгаварлаж байна шүү дээ.

-Улаанбаатарын серитэй тээврийн хэрэгслийн улсын дугаарын үнэ тэнгэрт хадлаа. Та юу хэлэх вэ?

-Өмнө нь бичиг баримт, материалаа бүрдүүлээд очиход цагийн дотор авдаг байсан автомашины номерыг бизнес болгочихлоо. Одоо номер хамгийн доод тал нь 1.2 сая төгрөгөөс эхэлж байна. Ийм байхад хэн ч машин авч унахыг хүсэхгүй биз дээ. Утаа, түгжрэл, татвар, хураамж гээд энэ олон асуудал дээр автомашины улсын дугаар нэмэгдлээ. Иргэдээ ямар ч хөдөлгөөн хийх эрхгүй болтол захиргаадаж байна. Улаанбаатар серитэй улсын дугаарыг дагаад орон нутгийн номер ч гэсэн үнэд орчихсон. Мөн сүүлийн үед Хятадаас маш их хэмжээний машин гаалиар орж ирж байна. Ийм машин авсан улсуудад ногоон номер өгч нэгдүгээр эгнээгээр чөлөөтэй зорчуулдаг болсон байна. Долоон жилийн өмнө Өмнөдмонголд Ч.Санжаадамба аварга барилдаж түрүүлээд шагналын “Ланд 200” машинаа Монголд оруулж ирэх гээд чадалгүй тэндээ зарсан түүх бий. Харин одоо хятад машинуудыг улсын хил гаалиар чөлөөтэй нэвтрүүлдэг болжээ. Уг нь манай орны цаг агаарын эрс тэс уур амьсгал, хэцүү бэрх зам харгуйд жолооч нарын гарын аяыг даадаг ганц тээврийн хэрэгсэл нь япон машин. Гэтэл буруу талдаа жолооны хүрдтэй гэсэн шалтгаанаар номер өгөхгүй байна. Хятад машин эвдрэл, гэмтэл ихтэй байдгийг дэлхий даяараа мэднэ. Хятадууд өөрсдөө хүртэл голдог. “Та нарын унадаг япон машин хуучин ч гэсэн бат бөх. Манайх танайхыг бодвол зам сайтай тулдаа эвдрэл бага гардаг” гэж хэлдэг. Ийм л байна даа.

А.ДАВААДУЛАМ

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл спорт

Азийн аварга Б.Нарантуяа: Миний зорилго бол Дэлхийн аварга болох DNN.mn

Снукер бильярдын Азийн аварга Б.Нарантуяатай уулзаж ярилцлаа. Энэ төрлөөр Монголынхоо нэрийг гаргасан бүсгүй. Цэл залуухан. Бас их итгэл, сэтгэл гэрэлтсэн тийм нэг хувь ертөнц.

-Өмнө нь ийм амжилт үзүүлсэн тамирчин Монголд байхгүй гэдэг утгаараа Та анхдагч. Энэ тал дээр?

Ерөнхийдөө снукерийн төрлөөр рекордыг бүгдийг нь хийлээ. Монголоос снукер бильярдын төрлөөр Ази тивээс медаль авсан тамирчин Монголд байхгүй. Би 2022 онд Азийн анхны хүрэл медалийг авчирч байсан. 2023 онд ДАШТ-ий хүрэл медалийг авчирсан. Энэ удаад снукер бильярдын төрөлд Азийн аваргын алтан медаль хүртлээ.

-Бильярд бол Монголд хожуу хөгжсөн спортын төрөл.Снукер бильярдаар хичээллэх болсон  шалтгаан юу байв?

Миний хувьд американ булл, снукер булл, хил булл гээд бүх төрлөөр нь тоглодог. Бүх төрлөөр нь олон улсаас медаль авч байсан. Гэхдээ снукер тоглох илүү дуртай гэх үү дээ. Снукер яагаад ч юм бэ, миний хувьд илүү сонирхолтой байдаг юм. Олон улсад пүүлийн тэмцээн их байдаг л даа. Тэгээд 2022 оноос гадаад орон руу снукерээр явж үзье гэж зориод явж байлаа. Тэр үед ДАШТ, Азийн аваргын тэмцээн хоёулаа зэрэг Катарт болно гээд өөрийн харьяалагддаг “Элит” клубээс эмэгтэй 3 хүн, эрэгтэй 3 хүн, мастерын зэрэглэлд гурван хүн явж байлаа. Тэгээд Азийн аваргаас анх хүрэл медаль аваад, ДАШТ-ий шилдэг наймд үлдэж байлаа. Тухайн үед Монголын хамгийн том амжилт бол Азийн аваргын наймд үлдсэн үзүүлэлт л байсан.

– Урьд байгаагүй амжилтыг эвдэж, зам мөр гаргачихлаа. Үүндээ хэр итгэлтэй байв?

Урьд нь пүүлээр явж байсан болохоор снукер тоглохоор төрөл нь өөр болохоос биш, сэтгэл зүй, бэлтгэл энэ тэр нь адилхан байсан л даа. Монголоос анх эмэгтэй тамирчин очоод амжилт үзүүлэхээр тэнд байсан хүмүүс үнэхээр гайхсан. Mongolia гэж бичиж чадахгүй Магнолий гэсэн хүмүүс бараг дэлхий дээр ийм улс байдаг юм уу гэлцэж байтал намайг хүрэл медаль авсан чинь “Хүүе, ийм лаг тамирчин хаанаас гараад ирэв. Одоо хэдэн настай юм бэ, эрт авчраад ийм тэмцээнд оруулахгүй яасан юм бэ” гээд л шуугьсан. Түүнээс хойш тасралтгүй снукерийн тэмцээнд яваад мэргэжлийн ДАШТ-д наймд үлдсэн. Тэгэхдээ мэргэжлийн ДАШТий гурван удаагийн аварга, сонирхогчдын дэлхийн 7 удаагийн аварга Хонконгийн тамирчин Онитой 16-гийн нугалаан дээр таараад түүнийг хожиж наймд үлдэж байлаа. Тухайн үед Они ДАШТ-ээс мултарч үзээгүй, алт биш юм аа гэхэд медальтай буудаг тамирчин байсан. Түүнийг хожоод Они уйлаад нутаг буцсан. /инээв/ Тэр үед бусад тамирчид нь хаанаас ямар тамирчин ирчихэв ээ, юу болов гээд гайхаад л үлдсэн.

 – Бильярдтай холбогдсон түүхийг чинь л сонирхоод байна л даа?

Анх 11, 12-той байхдаа л сонирхож тоглож эхэлсэн дээ. Аавыг найзуудтайгаа тоглож байхыг нь хараад л анх тоглож үзсэн. Тэгээд л ямар гоё юм бэ гэж бодсон. Манай гэртэй ойрхон бильярд байсан. Тэнд л өнждөг болсон. Хичээлээс тарж ирээд цүнхээ чулуудчихаад ажилтай юм шиг гараад тоглодог. 2006 онд анх тэмцээнд ороод мөнгөн медаль авч байсан. Тэгээд л тамирчин болъё гэж шийдсэн. -Надад бол буудлага, байт харваа, танай бильярд адилхан маш их анхаарал төвлөрөлт шаарддаг спорт шиг санагддаг. Жаахан сарних юм бол бүх амжилт нурна?

Тийм ш дээ. Хамгийн сүүлийн эгзэгтэй шарик байна ш дээ. Түүнийг авбал хожих гээд байдаг, алдвал хожигдох гээд байдаг. Тийм үед л маш их төвлөрөлт, бэлтгэлийн үр дүн гарч байгаа байхгүй юу. Үнэндээ маш гоё техниктэй байлаа гээд тэр шарикийг оруулах зүрх зориг үгүй бол хэрэггүй болчихдог. Ер нь сэтгэл зүй, сэтгэлийн хөөрлөө дарах, нямбай байдал гээд маш их зүйлийг тамирчин хүнээс шаарддаг. Хүн харахад нэг шарик цохиод хөөгөөд байгаа хүн харагддаг ч цаанаа бол маш их зүйлийг тэнцвэржүүлж байж амжилтад хүрдэг. Тэгж байж ялалт авдаг.

 -Өөрөө одоогоор ямар клубт харьяалагдаж байна вэ. Ямар дасгалжуулагчийн шавь бэ?

Миний хувьд анхнаасаа дасгалжуулагчгүйгээр өөрийнхөө бор зүрхээр явсан хүн. Интернэтээр эрэл хайгуул хийгээд л, мэдэхгүй чадахгүй зүйлээ ах нараас асуугаад л сайжирсан байдаг юм. Эмэгтэй хүмүүсээс илүүтэй эрэгтэйчүүдтэй тоглосон байдаг. Яагаад гэхээр эрэгтэй хүн эмэгтэй хүний түвшин угаасаа шал өөр байдаг л даа. Харьяалагддаг клубийн хувьд снукерээр би “Элит” клубийн тамирчин гэж явдаг. Пүүлээр “Метропол” клубийн тамирчин гэж явж байгаад саяханаас “Элит” клубийн тамирчин гэж явж байгаа.

-Бильярдад насны хязгаар гэж бий юү?

Авууштай нь тийм зүйл байхгүй. Та өөрөө хараагүй болоод, хөл гар нь ажиллагаагүй болдоггүй л юм бол тоглож л байна.70,80 настай хүмүүс тоглож л байна. Тэр нь л гоё шүү дээ. 80 настан ирээд 20- той хүнтэй, 60-тай хүнтэй тоглоно. Тэр хэрээрээ нас харгалзахгүй найз болно. Гоё ш дээ /инээв/

-Бильярдаас авдаг өөрийн чинь сэтгэл ханамж юу вэ?

Ер нь тэгээд шарикийг оруулж буй байдал чадвараа харуулж байгаа мөч л хамгийн гоё агшин, мэдрэмж шүү дээ. Өөрт байгаа бүхнээ гаргаад ширээн дээр хожил авах л хамгийн гоё мэдрэмж юм даа. /инээв/

 -Өөрөө хэр эмоцитой тамирчин бэ?

Би эмоцитой. Гэхдээ дарахыг хичээдэг. Сая Азийн аварга болчихоод нэг их уйлах байх, шагналын тавцан дээрээс асгараад мэлмэрээд байж байх гэсэн чинь цагаа тулахаар огт тэгээгүй. Ер нь ширээн дээр сэтгэл зүйгээ хянасаар байгаад тийм болчихдог юм болов уу. /инээв/ Энэ шарикийг оруулчихаад гараа өргөөд хашгираад бөөн юм болох байх гэсэн чинь цагаа тулахаар нам л болчихдог юм билээ.

 – Одоо ангилалдаа хэдэд жагсаж байна. Ямар тэмцээнүүд хүлээж байна вэ?

-Миний хувьд снукер бильярдаар дэлхийн мэргэжлийн чансаанд 11-т бичигдэж байгаа. Монголдоо ОУХМ гэж бичигдэж байна. Дараачийн тэмцээн гэвэл зөндөө. ДАШТ байна. Энэ жил гурван ДАШТ болно. Мэргэжлийн ДАШТ тавдугаар сард Хятадад болно, гурван улааны ДАШТ Монголд болно, 15 дахь удаагийн ДАШТ арваннэгдүгээр сард Катарт болно.

– Катар билярдын ДАШТ-ийг их авах юм. Учир нь юундаа байна вэ?

Бильярдын холбоо өөрөө Катарт төвтэй болохоор тэр л дээ.

 -Өөрөө эдгээр тэмцээнд бүгдэд нь оролцох уу. Аль нэгийг нь сонгож байна уу?

Бүгдэд нь оролцоно. Гэхдээ мэргэжлийн снукер бильярдын ДАШТ-д би түрүүлбэл Катар төвтэй бильярдын тэмцээнд оролцохыг хориглодог. Яагаад гэхээр тэр тамирчин өндөр чансаатай, мэргэжлийн түвшний тамирчин болчихож байгаа учраас хоёр жилийн хугацаанд тус төвд хамааралтай тэмцээнд оролцохыг хориглодог.

 -Яг үнэндээ бильярд харж байгаа хүндээ тийм ч сонирхолтой спорт биш шүү дээ. Хэдэн шарик хөөгөөд л ширээний булан тойроод л алхаад байдаг. Танд чухам юу нь тийм сонирхолтой санагддаг юм бол?

Ер нь бол тэр шарикийг оруулна гэдэг л маш их ур чадвар шүү дээ. Таны харж байгаа тэр сонирхолгүй орчинг сонирхолтой болгоно гэдэг тамирчин хүнээс ур чадвар шаарддаг зүйл. Би шарикаа алдахгүй аваад байвал Та чинь “ Пүүх, ямар лаг юм бэ” гэж бодно биз дээ. Тэр л намайг тамирчин болгосон доо

-Ширээний ард хоёр хүн өрсөлдөхөөр гарч ирлээ. Нөгөө хүндээ цохих боломж олголгүйгээр бүгдийг нь оруулчих тохиолдол байх уу. Та тэгж байсан уу?

Тийм зүйл байна аа. Би ч тэгж байсан. /инээв/

-Тэр үед өрсөлдөгч ямар реакц үзүүлдэг нь сонин?

Жишээ нь, би таныг цохиж байх үед байн байн хөдөлгөөн хийгээд л алдчихаасай гэх зүйл байхгүй. Өрсөлдөгч чинь бүх шарикийг аваад дуусгасан ч хичээл дээр томоотой суудаг хүүхэд шиг сууж байх ёстой. Дүрмэндээ тийм. Мөн таныг алдахад би баярлаж болохгүй.

-Би бол сэтгэл хөөрлөө ил задгай цацдаг, спортыг мэддэг. Таных шиг нам гүмийг сайн ойлгохгүй л байна л даа?

Снукерийн хувьд энэ бүхэн хаалттай. Американ пүүл дээр арай нээлттэй л дээ. Тамирчин цохилт хийж байгаа тохиолдолд үзэгчээс ч дуугарахыг хориглодог. Тийм л спорт. Тухайн тамирчин алдсаны дараа ч юм уу, авсны дараа эмоци гаргаж болно.

-Цаашдын зорилго чинь юу вэ?

Миний зорилго бол Дэлхийн аварга болох. Өөр шигээ тамирчин бэлтгэнэ гэсэн бодол л байна даа.

 Н.САРАНЧИМЭГ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Дэд профессор Л.Содномцогт: Сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадварыг бага наснаас нь төлөвшүүлэх хэрэгтэй DNN.mn

Шинжлэх ухааны академийн харьяа Тархи,сэтгэл судлалын  хүрээлэнгийн захирал АУ-ны доктор, дэд профессор Л.Содномцогтой  сэтгэл хөдлөлөө  удирдах чадварын талаар ярилцлаа.

–Сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадвар гэж юу вэ?

-Өөрийн сэтгэл хөдлөлийг таньж мэдэх, ойлгох, зохицуулах, илэрхийлэх, мөн бусдын сэтгэл хөдлөлийг ойлгон хариу үйлдэл үзүүлэх чадварыг хэлдэг.Энэ нь сэтгэл хөдлөлийн зохицуулалт, сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаан гэсэн ойлголтуудтай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадвар гэдэг нь хүн өөрийн мэдрэмжийг ухамсарлаж, ойлгож, зөв илэрхийлж, шаардлагатай үед хянаж сурах явдал юм. Энэ чадвар нь бидний өдөр тутмын амьдралд, ажлын байранд, бусадтай харилцах харилцаанд чухал нөлөө үзүүлдэг. Жишээлбэл, бид бүгд ямар нэгэн таагүй зүйлтэй тулгарвал уурлаж, бухимдаж, эсвэл гунигладаг шүү дээ. Гэхдээ тухайн сэтгэл хөдлөлийг шууд ил гаргах нь үргэлж зөв алхам байдаггүй.Харин тухайн мэдрэмжээ ойлгож, түүнийг яаж зохицуулах вэ гэдгээ бодож илэрхийлэх нь илүү үр дүнтэй.

– Ер нь энэ чадвар удамшдаг уу ?

– Сэтгэл хөдлөлийн  зохицуулалт нь хувь хүний зан төлөвийн удамшил ба орчны нөлөөллийн нэгдэл юм. Судалгаагаар сэтгэл хөдлөлийн тогтвортой байдал, хариу урвалын түвшин буюу импульс зэрэг нь тодорхой хэмжээгээр удамшдаг болохыг тогтоосон байдаг. Гэхдээ энэ нь хувь хүний өссөн орчин, боловсрол, туршлага, харилцааны  дадал зуршлуудаас ихээхэн хамаарна. Зарим хүүхдүүд багаасаа тайван, стресст бага  автах хандлагатай байдаг бол зарим нь  амархан бухимдаж,бухимдаж, сэтгэл хөдлөлөө хянахад хүндрэлтэй гэх мэт төлөвтэй. Мэдээж хүн бүр сэтгэл хөдлөлөө илүү сайн удирдаж сурах боломжтой бөгөөд энэ чадварыг хөгжүүлэхэд боловсрол, сэтгэл зүйн дасгал, дадал зуршил чухал.


– Сэтгэл хөдлөлөө удирдаж чадахгүй байгаагийн хурц хэлбэр хэрхэн илэрдэг вэ?
– Сэтгэлээ удирдаж чадахгүй байх нь хүний өдөр тутмын  амьдрал, ажил, харилцаанд ноцтой хүндрэл учруулдаг. Энэ чадварын сулрал нь энгийн бухимдлаас эхлээд хүчирхийлэл, сэтгэл зүйн эмгэг, нийгмийн зөрчилдөөн хүртэл олон янзаар илэрнэ. Жишээлбэл, огцом уурлаж, бусадтай байнга маргалддаг нэгнийг төсөөлье. Тэр  ажлын хамт олонтойгоо үл ойлголцож, амархан бухимддаг. Стрессийн үед тайван хандахын оронд хашхирч, ширээ балбах, бусдад хатуу үг хэлчихдэг бол энэ нь түүний эргэн тойрны хүмүүст таагүй санагдаж, харилцаа улам дордох эрсдэлтэй. Зарим хүмүүсийн хувьд энэ нь зөвхөн түрэмгий авир төдий биш, импульсийн хяналтгүй байдлаар илэрдэг. Стрессийг зохицуулж чаддагүй хүмүүсийн хувьд жижиг зүйлс хүртэл тэднийг бухимдуулж, удаан хугацаанд тэр мэдрэмж нь үргэлжилдэг. Өөрөөр хэлбэл, амьдралын энгийн асуудлуудыг том асуудал мэтээр хүлээж авдаг. Энэ нь нойргүйдэл, толгойн өвдөлт, цусны даралт ихсэх, цаашлаад бие махбодын хариу урвалуудыг дагуулж, эрүүл мэндэд ч сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй.Зарим хүмүүс өөрсдийн мэдрэмжийг таньж илэрхийлэх чадваргүй
байдгаас болж өөрийгөө болон бусдыг ойлгоход хүндрэлтэй болдог. Тэд “би бухимдалтай байна” гэж хүлээн зөвшөөрөхийн оронд түрэмгий байдал, эсвэл дуугаагаа хураах байдлаар хариу үйлдэл үзүүлдэг.
–Энэ бүхнийг даван туулах арга зам бий юу?
– Сэтгэл хөдлөлийн  удирдлагыг сайжруулахын тулд хүмүүс стрессийн үед гүнзгий амьсгал авч, ухамсартайгаар өөрийн мэдрэмжийг ойлгох дадлыг эзэмших нь чухал. Мөн дасгал хөдөлгөөн хийх, сөрөг бодлоо өөр өнцгөөс харах, сэтгэл хөдлөлөө эрүүл аргаар илэрхийлэх дадлаа хөгжүүлэх хэрэгтэй. Жишээлбэл, тодорхой нэг таагүй явдлыг “давагдашгүй асуудал гэж харах биш,”туршлага хуримтлуулах боломж” гэж харах нь стрессийг бууруулж, эерэг сэтгэл зүйг дэмждэг. Сэтгэл хөдлөлөө эрүүл аргаар илэрхийлэх дадлыг хөгжүүлэх нь дотоод мэдрэмжээ  хүлээн зөвшөөрөх, түүнийг бусдад ойлгомжтой, зохистой байдлаар дамжуулах чадвартай холбоотой.  Энэ нь зүгээр л сэтгэл хөдлөлөө нуун дарах бус, харин тохиромжтой арга замаар илэрхийлж сурах  явдал юм.
–Сүүлийн үед нийгэмд сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадвар дутмаг байгаа нь их анзаарагдах боллоо. Тэгвэл сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадвар яагаад сул байна вэ?
– Сэтгэл хөдлөлөө  удирдах чадвар сул байгаа нь олон шалтгаантай. Гол нь хувь хүний түвшинд өөрийгөө танин мэдэх, сэтгэл хөдлөлөө ухамсарлах, илэрхийлэх, зохицуулах чадвар дутмаг. Нийгмийн түвшинд авч үзвэл, харилцааны соёл, сэтгэл зүйн боловсрол, стрессийг зөв даван туулах арга барил хангалтгүй хэвшсэн зэрэг холбоотой. Орчин үеийн хүмүүсийн амьдралын хэмнэл түргэсэж, олон төрлийн стресс  хүчин зүйлүүд нэмэгдсэн. Тухайлбал ажлын байрны дарамт санхүүгийн асуудал, гэр бүлийн хариуцлага, нийгмийн сүлжээн дэх мэдээллийн дарамт гэх мэт. Гэвч хүмүүс энэ зөв зохицуулах чадварт төдийлөн суралцаагүй байна. Бидэнд дутагдаж
байгаа нэг том хүчин зүйл бол сэтгэл зүйн боловсрол юм. Сэтгэл хөдөлөөө ойлгох, удирдах тухай ойлголтыг бага наснаас нь төлөвшүүлэхгүй бол стрессийн үед уур бухимдал, түрэмгий авир гаргах, өөрийгөө болон бусдыг ойлгохгүй байх  хандлага давамгайлдаг.
– Бага наснаас нь энэхүү чадварыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ ?
– Нэгдүгээрт, сэтгэл хөдлөлийн нэрлэх болон түүнийг таньж, ойлгох чадварыг бага наснаас нь бий болгох хэрэгтэй. Жишээ нь, хүүхдэдээ “Чи ууртай байна уу?”, “Чи баяртай байна уу?” гэх мэт асуултуудыг тавьж , өөрийнхөө сэтгэл хөдлөлийг нэрлэж, таньж ойлгох боломжийг олгох хэрэгтэй. Энэ нь хүүхэд сэтгэл хөдлөлийнхөө эхлэлтэй танилцаж, түүнийг илэрхийлэх боломжийг олгодог. Эцэг эхчүүд өөрсдийн сэтгэл хөдлөлийг хянаж, нэрлэж чадвал хүүхэд ч мөн адил энэ чадварыг сурах болно. Мөн эмпати буюу бусдын сэтгэл хөдлөлийг ойлгож, хүндэтгэх чадварыг багаас нь хөгжүүлэх нь чухал. Хүүхэд бусдын сэтгэл хөдлөлийг ойлгож, хүндэтгэх замаар эмпати боловсруулдаг. Гуравдугаарт, сэтгэл хөдлөлөө зохицуулах энгийн арга барилыг заах хэрэгтэй. Жишээ нь, амьсгалын сэтгэл хөдлөлийнхөө улмаас өдөөгдсөн сөрөг мэдрэмжийг хэрхэн даван туулах талаар зааж өгөх хэрэгтэй. Энгийн амьсгалын дасгал хийх, тайвшрах, сэтгэл хөдлөлийнхөө мэдрэмжийг хэрхэн даван туулах талаар зааж өгөх хэрэгтэй. Энгийн амьсгалын дасгалууд хүүхдэд стресс болон уурыг зохицуулахад тусалдаг бөгөөд энэ нь амьдралд түгээмэл тохиолдог сэтгэл хөдлөлийн хяналтыг эзэмшихэд тустай. Бага наснаас нь сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадварыг хөгжүүлэх нь хүүхдийг зөв сэтгэл зүйтэй хүн болгохын тулд анхны алхам юм.
–Хүмүүс нэгнээ хүндлэх хүндэтгэлээ алдан нэгнийхээ бие  махбод, эрхэд халдаж уураа гаргаж байгаа нь хэвийн үзэгдэл боллоо. Энэ талаар ярихгүй юу?
-Сүүлийн жилүүдэд нийгэмд хүмүүсийн хоорондын харилцаа ихээхэн өөрчлөгсдсөн. Өдөр ирэх тусам харилцан ойлголцол багасч, хүндэтгэлгүй хандлага, түрэмгий авир илрэх нь нэмэгдэж байна. Өмнө нь хүмүүс олон нийтийн газар бие биенээ хүндэтгэн хүлээцтэй хандаж, мэдрэмжээ  хянаж чаддаг байсан бол өнөөдөр өөрсдийн сэтгэл хөдлөлийг хянах чадвар багасаж, түргэн уурлаж, бусдыг гомдоох үйлдлүүд нэмэгджээ. Яагаад энэ нь
сөрөг үр дагавар авчирдаг вэ гэдгийг энгийнээр  хэлбэл, сэтгэл хөдлөлийг
зохицуулж чадахгүй байх нь зөвхөн хувь хүний амьдралын чанарыг бууруулдаггүй, харин ч нийгмийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Хүлээцтэй байж сурахгүй бол энэ нь хүндэтгэлгүй харилцаанд  орох,сэтгэл хөдлөлөө хянаж чадахгүй байхын үндсэн шалтгаан болдог. Сэтгэл хөдлөлөө зөв таньж, ойлгохгүй байх нь хүмүүсийн харилцаанд сөргөөр
нөлөөлдөг. Жишээ нь, нэг хүн урам хугарах мэдрэмжийг бухимдал гэж
андуурч, үүнийгээ уураар илэрхийлэхэд хүргэдэг. Энэ нь тухайн хүний сэтгэл
хөдлөлийн зохицуулалт муу байгаагийн илрэл юм. Судалгаагаар сэтгэл хөдлөлөө зохицууулж чадахгүй чадахгүй хүмүүс бусадтай зөрчилдөх, түрэмгий авир гаргах хандлагатай байдаг. Тэд мэдрэмжүүдээ зөв илэрхийлж чадахгүйгээс өөрийн болон бусдын мэдрэмжийг ойлгох чадваргүй болдог.

А.ДАВААДУЛАМ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Н.Энхбаяр: Шатахуунаар биеэ даахгүй бол намрын байдал ч хүндрэх магадлалтай DNN.mn

Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлий  дарга,эдийн засагч Н.Энхбаяртай ярилцлаа.

 -Монгол Улсын макро орчны төлөв байдлыг харахад улс орны эдийн засагт багагүй сорилт тулгарахаар хүндхэн байна. Энэ удаагийн ярилцлагаа хоёулаа энэхүү сэдвээр эхлүүлье?

Миний хувьд 2023 оноос хойш энэ тухай анхааруулж байна. Яагаад гэхээр нүүрсний үнийн хувьд илүү явцуу, жижигхэн зах зээлд нийлүүлэгдэж байна. Ганцхан зах зээлд. Өөр улсад нийлүүлэх боломж байхгүй. Биет хэмжээний хувьд манай экспорт бараг 100 гаруй сая тонн гэж байна. Энэ хэмжээний нүүрсийг одоогоор тээвэрлэх дэд бүтэц төмөр зам үндсэндээ байхгүй. Бага хэмжээнд дотооддоо ашиглаж байгаа боловч бидэнд экспортын төмөр зам гэж алга байна. 100 сая ачааг автомашинаар л тээвэрлэж байна. Зэсийн баяжмал, төмрийн хүдэр хоёр л Замын-Үүд боомтоор гарч байна шүү дээ. Манай экспортын түүхий эдийн бараг 60, 70 хувь нь Гашуунсухайт, Шивээхүрэн гэсэн хоёрхон боомт дээр ногдож байна. Хилийн боомтын холболтын тухай асуудал гэрээ, хэлэлцээр хийгдээд, дөнгөж эхэлж байна. Дахиад гурван жил ажиллана. Ямар ч байсан эдийн засгийн нөхцөл байдалдаа анхаараад, Засгийн газрын түвшинд хэлэлцэж байгаа нь сайн хэрэг.

-Гүйцэтгэх засаглал хэтэрхий өөдрөг хараад, тайвшруулаад байна уу гэж бодогдох юм. Танд тэгж санагдаж байна уу?

Судлаачийн хувьд харахад, дүгнэлт арай өөдрөг хэвээрээ байгаад байна. Олон улсын зах зээл дээр гарч байгаа мэдээллийг харсан ч тэр. АНУ-ын ерөнхийлөгч тангаргаа өргөснөөс хойш удаа дараа тарифын асуудал хөндөгдөж байна. Одоо энэ нөхцөл байдал нэлээд тодорхой болоод ирлээ. Энэ асуудал зөвхөн АНУ, хоёр хөршийн асуудал биш, Канад, Европын холбоонд хүртэл хамаарч байна. Тэр дотроос манайд хамааралтай асуудал бол гангийн татварын тухай асуудал. Энэ хөндөгдөөд байгаа учраас дэлхий нийтээрээ хөдөлгөөнд орох гэж байна. Жишээлбэл, Канад, Европын холбооны ган дээр тариф тогтоохтой холбоотойгоор дэлхий нийтэд байсан эрэлт, нийлүүлэлт өөр болох гэж байна шүү дээ. Хятад улсын зөвхөн АНУ-д нийлүүлж байгаа ган бус, Европын холбоонд нийлүүлэх ганд тогтворгүй байдал үүсэх нь. Үндсэндээ дэлхийн зах зээл дээр гангийн илүүдэл үүсэх гэж байна. Үүнийг Хятад улс түрүүлж хараад, хоёр их хурлынхаа үеэр тодорхой түвшинд хэлэлцэж, Хятадын шинэтгэлийн хорооноос мэдэгдэл хийж байна шүү дээ. Нэгдүгээрт, дотоодын эдийн засгийн асуудал байна. Дээр нь тарифын маргаантай асуудлууд байгаа учраас дотооддоо бүтцийн тохируулга хийж, гангийн үйлдвэрлэлээ сая тонноор бууруулна гэж мэдэгдлээ. Жилдээ нэг тэрбум, зарим жилд нэг тэрбум 36 сая тонн үйлдвэрлэдгээ бууруулах тухай ярьж байна.

-Ийм таагүй нөхцөлд бид өнгөрсөн оны гүйцэтгэлээ хараад, дүгнэлт хийгээд байж болохгүй нь, тийм ээ?

-Тийм ээ. 2023,2024 оны гүйцэтгэл маань өнгөрсөн түүх болчихсон. Монгол Улсын сүүлийн 20 жилийн эдийн засгийн циклийг харахаар бидний өөдрөг байсан жил 2-3 жил л үргэлжилсэн. Бид 2008, 2009 оны хямралыг туулсан. 2013-2016 оны түүхий эдийн уналт гэдэг зүйлийг туулсан. Дараа нь ковидын үе гээд, бид гурван удаа үндсэндээ санхүүгийн хүндрэлд орчихсон. Энэнээсээ одоо сургамж авах ёстой. Дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ ханш унахдаа нэг их айхтар холоос дохио өгөөд, очиж байна шүү гэж ирдэггүй. Үйл явдал болоод өнгөрсөн. Тэгэхээр харьцангуй жижиг эдийн засаг, ялангуяа энэ том эдийн засгийн хажууд дагаж явдаг эдийн засгийн хувьд болж байгаа үйл явдлыг бид урьдчилж харж сэргийлэх ёстой. Монгол Улсын экспортын түүхий эдийн эзэлж буй хувийг харсан ч зэсийн баяжмал л дэлхийн зах зээл дээр нөлөө бүхий байна. Бусад нь хаа ч байхгүй, бид дэлхийн зах зээл дээр эхний арав, 20-д ч багтахгүй. 80 сая тонн гээд асар том тоо яриад байгаа мэт боловч дэлхийн зах зээл дээр бүхий л нийлүүлэгч улс орнуудыг аваад үзвэл тийм том биш. Зөвхөн коксжих нүүрсээрээ л Монгол Улс дэлхийн зах зээл дээр 4, 5-д орж байна. Үндсэндээ бидэнд ийм хоёр хүчин зүйл л байна. Тэгэхээр нөхцөл байдал тодорхойгүй байгаа учраас бид одоо үүсч байгаа нөхцөл байдал дээр илүү анхааралтай дүгнэлт хийж байж арга хэмжээ авахгүй бол зөвхөн нэг, хоёрдугаар сарын төсвийн орлогын гүйцэтгэл сайн байна гэж хэлж байгаа нь арай л болгоомжтой биш байна. Эрсдэлээ төдийлөн сайн олж харж чадахгүй байна. Ялангуяа эдийн засаг хурдацтай тэлсэн учраас хэрвээ асуудал үүсвэл учирч болох эрсдэл маш өндөр юм. 2015, 2016 онд бид ямар их хүндрэлтэй байдалд орж байлаа. Цалин, тэтгэврээ өгч чадахгүй, Олон улсын валютын сангийн хөтөлбөрт хамрагдсан. Тэр үед Японы Засгийн газар маш том буюу 5 тэрбум ам.долларын дэмжлэг үзүүлж байж бид эргээд хөл дээрээ зогссон. Энэ байдлаасаа бид сургамж аваад, урьдчилсан бэлтгэл арга хэмжээ авахгүй бол бидэнд хувилбар бага.

-Ойрын хугацаанд ямар эрсдэлүүд гарч болзошгүй байна вэ?

Нэгдүгээрт, олон улсын зах зээл дээр манай экспортын гол бүтээгдэхүүн нүүрс, төмрийн хүдрийн экспорт буурах маш өндөр магадлалтай. Өнгөрсөн оны тоон мэдээллийг харахад, Монголын нийт нүүрсний экспорт биет хэмжээгээр өссөн боловч үнийн хувьд буурсан байна. Яг хилийн тодорхой боомтуудаар аваад үзэхээр Хятадын Дайлан боомт дээр өнгөрсөн оны турш нүүрсний үнэ буурсан. Манай Сэхэ, Ганцмодны боомт дээр, Хятадын гаалийн байгууллагаас гаргадаг нүүрсний ханш бас буурсан байна. Манай дотоодод мэдээлэгдэж байгаагаар 80 гаруй ам.доллар гэж яригдаад байна. Нэгэнт дотооддоо ийм арга хэмжээ авч байгаа учраас энэ үнэ цаашдаа буурах хандлагатай. Хятадын судалгааны хэд хэдэн байгууллага, судлаачдын судалгааг үзлээ. Энэ дээр нүүрсний үнэ ханш өсөх тухай таамаглал ерөөсөө алга байна. Манай нүүрсний экспорт 57 хувь эзэлж байгаа. Ийм том хувийн жин эзэлж байгаа тул үүнийг нөхөх боломж бидэнд маш бага. Одоо хоёрдугаар сарын статистик мэдээллийг харахад зөвхөн нүүрс, зэсийн баяжмал гээд хоёрхон түүхий эд дээр л орлого нь өссөн байна. Бусад түүхий эдийн 5-6 нэр төрөл буурсан. Тэр бууралтыг нөхөх боломж бидэнд ерөөсөө байхгүй. Гол гурван нэр төрлийн түүхий эдийн экспортын орлого өссөн. Нийт өссөн дүн нь 162 сая ам.доллар. Нүүрс болон бусад түүхий эдийн бууралт 482 сая ам.доллар. Ингээд зөрүүг харахад өнгөрсөн оноос 320 сая ам.доллараар буурсан байна. Энийгээ бид жилийн эцэст бодоод, нүүрсний орлого өнгөрсөн онд 8.7 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Энэ том дүнтэй орлогын бууралтыг бид бусад түүхий эдээр нөхөх боломж маш бага.

 -Засгийн газар алтны экспортын орлогоор нүүрсний орлогын бууралтыг нөхөх тухай ярьсан. Ийм боломж бий юу ?

Өчигдөр Засгийн газрын хуралдааны дараа Сангийн сайд, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд алтны экспорт бусад түүхий эдийн орлогоо нөхнө гэж ярьсан. Алтны орлогын хувьд тодорхой хэмжээгээр нөхөх боломж байгаа байх. Үнэ ханш нь сайн байна. Гэхдээ энэ нь нүүрсний орлогыг бас төдийлөн орлож чадахгүй болов уу. Нөгөө талаар алтны экспортын, алтны орлогын тухайд дутагдалтай тал бий. Манайд нүүрс экспортлогч компаниуд 10 гаруй байна. Тэд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар гээд төсөвт оруулах орлого нь арай өндөр. Гэтэл алт олборлогч цөөхөн компаний бий. Алтны олборлолт, тушаалт нэмэгдлээ ч түүнээс төсөвт орох орлого хамаагүй бага, нүүрсний компаниудынхыг гүйцэхгүй. Ийм эрсдэлүүд байна.

 -Сангийн сайд нүүрсний үнэ нэлээд унаж байгаа ч төсөвт цочрол үүсэхээр цохилт болоогүй байна гэж мэдэгдсэн. Гэтэл төсвийг зайлшгүй тодотгохоос өөр аргагүй байдалд хүрээд буй талаар эдийн засагчид хэлж байна. Та энэ талаар ямар бодолтой явна вэ?

Бид зөвлөгөө өгдөг байгууллага. Шийдвэр гаргахад УИХ-ын гишүүдэд зориулж зөвлөгөө өгч байгаа юм. Ийм асуудал байна шүү, ийм асуудлаар судалгаа хийх хэрэгтэй гэх мэтчилэн. Мэдээж шийдвэр гаргахыг санаачлах эрх нь Засгийн газарт, хэлэлцэн батлах уу гэдэг нь УИХ-ын мэдлийн асуудал. Энэ асуудал дээр ямар болгоомжлол байна вэ гэхээр, 2022 оноос хойш үндсэндээ гурван жилийн амжилттай түүх маань одоо дуусч байна. Манайд эдийн засгийн өнгөрсөн түүх өөрөө үүнийг хэлээд байгаа байхгүй юу. Бид төрөлжсөн эдийн засаг биш учраас ковидын дараа 2021 оноос хойших шиг эдийн засгаа явна гэж төсөөлөөд байна. Манай эдийн засагт тийм түүх байхгүй. Вьетнам, Зүүн Европын орнууд шиг олон худалдааны түнштэй, эдийн засгийн худалдааны олон түнштэй, аж үйлдвэр нь төрөлжсөн салбартай бол бид тэгж өөдрөг төсөөлөх боломжтой. Харамсалтай нь, манайх экспортынхоо 92 хувийг ганцхан зах зээлд нийлүүлдэг улс. Тэр улс нь ямар бодлого барьж байгаа нь өнөөдөр харагдаад байна шүү дээ. Олон улсын зөрчилдөөнтэй асуудал, дотоодын эдийн засгийн түвэгтэй асуудал байна. Ийм учраас төсвийн орлого айхтар өөдрөг байна гэж төсөөлөх боломж байхгүй. Өнгөрсөн оны намар 2025 оны төсөвт хийсэн дүггнэлт дээрээ ч хэлсэн. Дахиад нэг болгоомжлох зүйл байгаа юм.

-Тэр нь юу вэ?

Өнгөрсөн намар буюу наймдугаар сарын 27-нд УИХ-ын чуулганаар Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрийг хэлэлцэн баталсан.Хөтөлбөр маань гарсан, гэхдээ тэр хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх мөнгө хэд вэ гэдгийг тооцоогүй. 2025, 2026, 2027 онд тавьсан зорилт байгаа, түүнийгээ хэрэгжүүлэх мөнгө байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, хэдэн төгрөг хэрэгтэй вэ гэдэг тооцоо байхгүй. УИХын тогтоолоор хөтөлбөрийг батлахдаа Засгийн газарт үүрэг өгсөн. Хөтөлбөрөө бид баталчихлаа, энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгийн тооцооллыг хийгээд, эргэж танилцуулаарай гэсэн үүрэг өгсөн. Харамсалтай нь, тэр хийгдээгүй, долоо найман сар өнгөрсөн байна. Дахиад нэг асуудал нь юу вэ гэхээр нэг, хоёрдугаар сард Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө гэж маш том дүнтэй төлөвлөгөө баталчихлаа. 2025-2040 он хүртэл 15 жил хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө. Танилцуулга дээрээ нийт дүн нь бараг 240 их наяд. Улсын төсвөөс гарах нь бараг 96 их наяд. Жигд хуваарилбал нэг жилд улсын төсвөөс гарах мөнгө нь зургаан их наяд болох гэж байна. Энэ бол Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт тодорхой хэсэг нь бий, бүтнээрээ байхгүй зорилт. Одоо бидэнд юу хэрэгтэй байна вэ гэхээр, Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилтуудаа хангахад ямар эх үүсвэр хэрэгтэй юм бэ. Бичсэн төслүүдээ үнэлэх хэрэгтэй. Нэмэх нь Улаанбаатар хот 2040, УИХ-аас Хархорин хот байгуулахаар баталсан. Энэ болгоныг нэмээд, ирэх дөрвөн жилд бидэнд ямар мөнгө хэрэгтэй вэ гэдэг тооцоо байхгүй. Тэр байхгүй байхад бид дараагийн гурван жилийн төслийн асуудлыг ярих боломжгүй. Тэгэхээр бидний эдийн засаг өөдрөг байхад тавьсан зорилт маань асар өндөр. Бодит нөхцөл байдал өөр. Энэ хоёрын зөрүүгээр төсөвт ирэх ачаалал маш өндөр.

 -Монгол Улс шатахууны экспортод 1.9 тэрбум ам.доллар гадагш нь урсгаж байна гэж мэдээлж байна. Бид үүнийг яаж либералчилж шатахуунтай болох вэ. Та бодлоо хуваалцахгүй юу?

-Улс орны хувьд газар зүйн нөхцөл байдал маш чухал. Манай улс олон жилийн турш хоёр хөрштэй явж ирсэн. Дэлхийн далайд гарцгүй 44 улсын нэг. Далайд гарцгүй улсуудад тулгардаг худалдааны, тээврийн зардал өндөр бэрхшээл бий. Дэлхийн зах зээл дээр түлш шатахуун экспортолдог орон маш олон. Гэхдээ бид тээвэрлэлтийн өртөг зардлаасаа хамаараад хамгийн ойрхон байгаа ОХУ-аас л 70, 80 жил бараг шатахуун оруулж ирж байна. Одоо төрөлжүүлье гээд. Ялангуяа намрын улиралд Ангарскийн нефть боловсруулах үйлдвэр дээр урсгал засвар орох үед бид найм, есдүгээр сард шатахууны хомсдолд ордог. Энэ байдал өнөөдөр ч хэвээрээ л байна.

-Хятад улсаас шатахуун авах хэрэгтэй гэж зарим хүмүүс үздэг?

Хятад улсын шатахуун нэгдүгээрт, үнийн хувьд ОХУ-аас авдгаас 20, 30 центээр өндөр. Дээр нь байнгын гэрээ хийдэггүй. Дутагдсан үедээ гүйж очиж аваад, гайгүй болонгуут мартчихдаг. Тэгэхээр ийм найдваргүй худалдан авагчидтай гэрээ хийх хүсэлгүй байна шүү дээ. Нэг, хоёр сар аваад л больдог байдлаа бид тогтворжуулах ёстой. Бидний байгуулж буй Газрын тос боловсруулах үйлдвэр стратегийн хувьд чухал. Бидэнд үйлдвэрээ байгуулаад, ямар үнэ өртгөөр гаргах вэ, өрсөлдөх чадвартай юу гэх мэт олон асуудал бий. Энэ ажил харамсалтай нь нэлээд сунжирч байна. Төслийн үнэ өртөг нэмэгдэж байна. Одоо танилцуулж байгаагаар 2028, 2029 онд л ашиглалтад орохоор байна. Санаа зовоож байгаа асуудал бол энэ үйлдвэр яг иж бүрнээрээ ашиглалтад орох уу гэдэг асуудал. Үйлдвэр, дамжуулах хоолойг бид хариуцаж буй. Гэтэл шингэн бүтээгдэхүүн болохоос тоологддог бараа, мах, гурил биш байхгүй юу. Ийм учраас борлуулалтын сүлжээ маш чухал. Борлуулалтын сүлжээ сайн байж байж үйлдвэр жигд ажиллана. Яагаад гэхээр газрын тос үйлдвэрийн нэрэх цооногоор орж ирээд, нефть болох процесс жилийн 365 хоног тасралтгүй явах ёстой. Тэр нөхцөлийг бүрдүүлж байж үйлдвэрээ эхлүүлэх ёстой. Тэгэхгүй бол газрын тос тасалдвал үйлдвэрлэл зогсоно. Галт тэрэг, вагонд тээвэрлэж байгаа, мөн агуулах нь дүүрчихвэл бас зогсоно.

-Шатахуунаар ер нь биеэ даахгүй бол Монгол Улс цаашид ч хэцүүхэн байдалтай хэвээр байх нь ойлгомжтой. Та санал нийлж байна уу?

Тийм. Шатахуунаар биеэ даахгүй бол намрын байдал ч хүндрэх магадлалтай. Бид энэ хүрээнд ОХУ-аас гадна бас дахин өөр ямар боломж байна вэ гэдгийг судалж, тодорхой оролдлого хийх хэрэгтэй. Жишээлбэл, Казахстан улс ОХУ-ын адил хямд шатахуунтай. Манайх тус улсаас авч чадвал боломжтой гэж бодож байгаа юм. Үүнд дахиад тээвэр ложистикийн асуудал бий. Энэ асуудал дээр гурван улсын хамтарсан ложистикийн асуудлыг шийдэх шаардлага тулгарч байгаа юм. Казахстанаас дамжсан Евразийн төмөр зам Говь-Алтайн урд талд, Хятадын нутгаар дайрч байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр бид энэ тээвэрлэлтийн урсгал дээр Казахстанаас авах газрын тосны тээвэр ложистикоо шийдэх хэрэгтэй. Мэдээж их хэмжээний асуудал биш. Нэг цуваа явахад 2-3 нь Монголын газрын тос байж болно. Ийм байдлаар шийдээд, газрын тосоо Монгол руу дамжуулаад авч болно. Тэгэхээр Баянхонгор, Говь-Алтайд цомхон жижигхэн үйлдвэр байж болох байхгүй юу.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

П.Ганцоож: Хотын даргын гаргасан шийдвэр бизнес эрхлэгчдийг сөхрүүлж байна DNN.mn

“Авто худалдаа, машины бизнес эрхлэгчдийн холбоо”, “Эко автомашин импортлогчдын холбоо”-ны зүгээс нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатарыг бизнес эрхлэгчдийн нэр хүндэд халдсан хэмээн зарга мэдүүлж, шүүхэд хандсан. Уг гомдлын дагуу шүүхээс хотын даргын эд хөрөнгө болох нэг тэрбум төгрөгийг битүүмжлэх захирамж гаргасан байна. Уг маргаантай холбоотойгоор “Авто худалдаа, машины бизнес эрхлэгчдийн холбоо” ТББ-ын тэргүүн П.Ганцоожтой ярилцлаа.

-Нийслэлийн засаг даргад танай холбоо гомдол гаргаж, шүүхэд хандсан. Ер нь энэ маргаан юунаас болсон талаар эхлээд ярихгүй юу?

-2023 оны арванхоёрдугаар сард УИХ-аас түгжрэл, агаарын бохирдлыг бууруулах тухай хууль баталсан. Үүний дагуу 2024 оны НИТХ-аас Улаанбаатар хотын дугаартай автомашины тоог 730 мянга байна гэж заасан. 2024 оны хоёрдугаар сард хотын дугаартай автомашины тоо 705 мянга байсан. Бидний хувьд 730 мянга гэдэг тоогоо барих юм байна гэж бодсон. Гэтэл бариагүй. Хотын дарга НИТХ-аас гаргасан шийдвэрийг огт биелүүлээгүй. Уг нь биелүүлэх ёстой хүн нь Х.Нямбаатар мөн үү гэвэл мөн. Биелүүлээгүй явсаар нэг зун өнгөрсөн. Ингэж явсаар хотын дугаартай автомашины тоо 805 мянгад хүрчихсэн. Машины бизнес эрхлэгчдийн хувьд энэ шийдвэр биелэгдэх боломжгүй, хэрэгжихгүй юм байна гэж ойлгосон учраас зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтээ хангахын тулд Японоос татан авалтуудаа хийсэн. Гэтэл аравдугаар сарын 28-ны өдөр гэнэт Х.Нямбаатар даргын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай Улсын Их Хурлын индэр дээрээс “Арваннэгдүгээр сарын 8-наас эхлээд Улаанбаатар хотын серитэй дугаар олгохгүй. Зөвхөн шалгуур үзүүлэлтээр олгоно” гээд шалгууруудаа яриад эхэлсэн. Тухайн үед “Таван богд”, “Мөнххада”, “Киа Моторс”, “HYUNDAI” ХХК, 22-ын товчооны авто цогцолбор, “Да хүрээ” гээд нийт 2500 гаруй иргэн, аж ахуйн нэгж тухайн үед 37 мянган машины худалдан авалт хийчихсэн байсан. Энэ гэнэтийн шийдвэр нь бизнес эрхлэгчдийг бизнесээ урьдчилж төлөвлөх ямар ч боломж өгөөгүй.

-Тухайн үед хотын даргад хандсан уу?

Тухайн үед бид Х.Нямбаатар даргад хандсан. “Гэнэт ийм шийдвэр гарчихлаа. Бидний татан авалтыг яагаад бодсонгүй вэ. Шалгуур үзүүлэлтээрээ мэргэжлийн холбоодоо оруулж болоогүй юм уу” гээд Хотын даргатай уулзах хүсэлт тавьсан боловч орлогч Т.Даваадалайтай уулзсан. Бидэнд “Үүн дээр бид алдаа гаргасан байна. Та бүхний 37 мянган машинд номер олгохоор ярилцъя” гэсэн юм. Үүний дараахан Х.Нямбаатар дарга ИТХ-ын индэр дээрээс бид бүхнийг дайснууд мэтээр янз бүрийн үгээр хэлсэн.

Үүний дараа бид “Бизнес эрхлэгчдийг ажил хөдөлмөр, нийгмийн давхаргаар нь ялгаварлан үзэж болохгүй гэсэн үндсэн хуулиа зөрчөөд байна. Та биднээс уучлалт гуй” гээд хэвлэлийн бага хурал хийсэн ч ерөөсөө хариу өгөөгүй.

Хэрэв та хариу өгөхгүй бол шүүхэд хандана гэдгээ тухайн үед нь хэлсэн. Тэгээд шүүхэд хандсан. Шүүхээс нэг тэрбум төгрөг битүүмжлэх захирамж гарсан. Үүнд Х.Нямбаатар дарга гомдол гаргасан байна лээ. Тэр гомдолдоо “Үүнийг би хариуцахгүй. Энэ бол нийслэлийн захирагчийн албаны ажлын хэсэгт хамаарна. Намайг биш нийслэлийн ажлын хэсгийг шүүхэд өгөх нь зүйтэй юм биш үү” гэсэн утгатай гомдол гаргасан байна лээ. Тэр гомдол нь иргэний хэргийн шүүхээр шийдэгдэх байх.

-Улаанбаатар хотын дугаарын олголттой холбоотой гаргасан шийдвэр бизнес эрхлэхэд нөлөөлж байна уу. Ямар хүндрэл гарч байна вэ?

-Улаанбаатарт 10-аад гаалийн талбай байдаг. Тэр бүх талбай дээр машинууд хахчихсан байна. Нэг контейнер гэхэд өдрийн 35 ам.долларын торгууль төлж байгаа. Улаанбаатарын дугаар олгохгүй байгаа болохоор машины борлуулалт эрс муудсан. Дугаар олгохоо больсон гэдгээ бидэнд урьдчилаад хэлсэн бол татан авалтаа багасгах, шалгуур үзүүлэлтэд нь таарсан машинуудыг оруулж ирэх байсан. Гэнэтийн ийм шийдвэрээс болоод бүх гаалиуд дүүрчихсэн байгаа. Төлж байгаа торгуулийн мөнгө нь Монгол Улсын гааль руу ордоггүй. Хятадын тээвэр зуучийн компани руу ордог. Ер нь хотын даргын гаргасан шийдвэр бизнес эрхлэгчдийг сөхрүүлж байна. Банкны зээлийн хүү, түрээс, тог цахилгааны төлбөрөөс эхлээд хүнд байдалд орчихоод байна. Түүнээс бид хууль зөрчөөд хулгайгаар автомашин оруулж ирээд зараагүй. Монгол Улсын хуулийн дагуу төлөх ёстой татвараа төлдөг. Зах зээлд ороод 30 жил болчихоод байхад эргээд коммунист нийгэм рүүгээ яваад байна. Энэ бол ардчилсан нийгэмд байж болохгүй зүйл.

-Энэ гомдол үр дүнгээ өгнө гэж найдаж байна уу?

-Манай холбоо 2500 гишүүнтэй. Энэ хүмүүсийн нэр төрд халдчихаад байна. Түгжрэлийг шийдэхийн тулд бизнес эрхлэгчдийг яагаад дайсан мэтээр харагдуулаад байгаа юм бэ. Зах зээлийн нийгэм чинь эрэлт нийлүүлэлтээрээ явдаг. Бид Японоос үнэгүй машин авчирч тараагаад, зам дээр өрж тавиагүй шүү дээ. Худалдаж авч байгаа, зарж байгаа хоёр хүний бизнесийн зарчим нь энэ. Гэтэл үүнийг захиргааны аргаар ингэж шийдээд байгаа нь үндсэн хуулиар буруу, хүний эрхийг зөрчиж байна гэж үзэж байна.

Ер нь хотын дарга хавьтсан, ойртсон бүхнээ загнадаг, доромжилдог байж болохгүй. Манай холбооноос гомдол гаргаж байгаагийн цаад шалтгаан нь нэг тэрбум төгрөг авсан ч бай, аваагүй ч бай төрийн өндөр албан тушаалтан иргэдийг хийж байгаа ажил хөдөлмөрөөр нь битгий гадуурхаасай, ийм жишиг Монголын төрд дахин битгий гараасай гэсэн үүднээс бид шүүхэд хандсан. Энэ нь ч үр дүнгээ өгнө гэж найдаж байна.

-Түгжрэлийг бууруулахын тулд гаргасан шийдвэрүүд таны хувьд хэр оновчтой гэж бодож байна вэ?

-Х.Нямбаатар дарга саяхан монголчуудыг залхуу, хойргоор нь дуудаад алхаж яв гэсэн. Гэтэл алхах, унадаг дугуй унах талбай нь байна уу. Түгжрэлээ шийдээгүй байж гэнэтхэн хүний эд хөрөнгөд дураараа халдаад байгаад нь л эгдүүцээд байгаа юм. Яагаад бизнес эрхэлж байгаа ААН-үүд рүүгээ түгжрэлийг түлхээд байгаа юм бэ. Үе үеийн Нийслэлийн засаг дарга нарын хийсэн ажлын үр дүн нь одоо илрээд байгаа юм. Жишээ нь, нэг хотхонд тав, арван мянган айлын орон сууц барьчихна. Өглөө долоон цагт тэндээс таван мянган машин хүүхдүүдээ өөр дүүрэг, сургууль руу зөөж байна. Хэрэв хотхон дотор нь цэцэрлэг, сургууль барьчихсан байсан бол өглөө таван мянган машин тэндээс хөдлөхгүй. Ямар ч замбараагүй шийдвэр гаргачихаад түүнийхээ буруутанг олохын тулд иргэдийг хооронд талцуулдаг. Ийм байж болохгүй.

Г.БАЛГАРМАА

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

С.Энхболд: ЭМДС одоо “Капитал” банкнаас 70 гаруй тэрбум төгрөгийн авлагатай DNN.mn

Эрүүл мэндийн сайд асан, Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газрын дарга С.Энхболдтой ярилцлаа

– Эрүүл мэндийн даатгалын сан Капитал банкнаас мөнгөө авах асуудал одоо юу болж байна вэ?

-Нийгмийн даатгалын сангаас 2018 онд Эрүүл мэндийн даатгалын сан тусдаа салсан. Тэгээд 2019 оноос хойш чөлөөт үлдэгдлийн мөнгө банкуудад байршиж эхэлсэн байдаг.Тэр үеэс л энэ асуудал үүссэн. Миний хувьд 2021 онд Эрүүл мэндийн сайдын алба хашсан. Салбарын сайд гэдэг өөрөө Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлийг ахалдаг. Тухайн үед арилжааны банкуудад байршуулсан мөнгөн дүн 130 гаруй тэрбум төгрөгийн асуудал яригдаж байсан. Харин хуулийн байгууллага ажиллаад 60 аад тэрбум нь төлөгдсөн. Одоо бол 70 гаруй тэрбум төгрөгийн авлагатай байгаа байх. Өнгөрсөн хугацаанд манай байгууллагын зүгээс бусад газартай хамтраад хураагдсан хөрөнгө, барилга, үл хөдлөх хөрөнгүүдийг борлуулах, дуудлага худалдаанд оруулах зэрэг ажлыг хийсэн. Бид аль болох хурдан хугацаанд энэ асуудлыг шийдэхийг зорьж байна. Гэвч зарим нэг барилгууд нь анхны үнэлгээнээсээ зөрөх зэрэг асуудлууд байгаа.

– Чөлөөт үлдэгдлээ дахин арилжааны банкуудад байршуулаад эхэлсэн юм уу?

-Нийгмийн даатгалын сан чөлөөт үлдэгдлээ тэгж зохицуулж байгаа юм шиг байна лээ. Харин одоо бол Эрүүл мэндийн даатгалын санд чөлөөт үлдэгдэл гэж байхгүй. Өвчлөлийг бид хязгаарлах боломжгүй шүү дээ.Тиймээс ч Эрүүл мэндийн даатгалын сан бол хязгаартай төсөвтэй хэрнээ хязгааргүй хэрэгцээтэй. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогыг 2021 оноос хойш тогтмол нэмэгдүүлж явж байгаа. Жил бүрийн төсөв дээр 200300 тэрбум төгрөгийг нэмж суулгаж, ард иргэдэд тусламж үйлчилгээг илүү хүртээмжтэй, аль болох санхүүгийн дарамтгүй байлгах бодлогыг барьж байна. Тийм ч болохоор ЭМДСгийн энэ оны орлого хоёр их наяд, 500 тэрбум төгрөг, зарлага нь 2.290 их наяд байхаар батлагдсан. ЭМДЕГ гэдэг маань өөрөө улсын хэмжээнд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлж байгаа гэрээтэй байгууллагуудаа санхүүжүүлж явдаг. Үүнд лавлагаа шатлалын 342 эмнэлэг, 1500 гаруй эмийн сан, анхан шатны тусламж үзүүлж байгаа сум болон өрхийн 552 байгууллагатай гэрээтэй ажилладаг.

–Оны сүүлч болохоор дахиад санхүүжилт тасрах, мөнгөгүй болох эрсдэл гарахгүй гэх баталгаа бий юу?

-Ийм асуудал аль болох болох гаргахгүй байхыг л хичээж байна. Гэхдээ би түрүүн хязгаарай төсөвтэй ч хязгааргүй хэрэгцээтэй гэж хэлсэн. Гэнэтийн зүйл гарах юм бол улсаас санхүүжүүлээд явахаас өөр аргагүй шүү дээ.

–Хувиараа ЭМД төлөх мөнгө нэмэгдсэн гэсэн шүүмжлэл явж байна. Хэд болсон юм бэ?

-Урьд нь нэг хувийн шимтгэл төлдөг байсныг энэ оны нэгдүгээр сард засгийн газрын хурлаар хоёр хувь болгосон. ингэж нэмэгдээд нэг хүн жилд 184 мянган төгрөгийг эМДС-д төлж байгаа. Гэвч манай зарим иргэд үүнийгээ төлдөггүй. Тэгж явж байгаад яг эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ шаардлагатай болонгуут урьд өдөр нь очоод төлчихдөг. Тэгээд л маргаашнаас нь тусламжаа аваад явчихдаг. энэ бол үнэндээ байж боломгүй л зүйл. Даатгал төлж байгаа иргэд маань нийт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний 30 орчим хувийг авдаг. харин төрөөс дааж байгаа иргэдийнх болохоор 70 хувь. Сангийн зарцуулалт нь ийм л байдаг.

–Хавдартай хүмүүсийн эмчилгээний зардлын мөнгө хасагдсан учраас  эмчилгээгээ авч чадахгүй байна гэдэг зүйл яригдаж байсан. Энэ юу болсон бэ?

ЭМДЕГ гэдэг маань иргэн даатгуулагчийг төлөөлсөн байгууллага. Нэг ёсондоо бид бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг гэсэн үг. Тухайн өвчтөнд ийм эмчилгээ хийлээ гээд манай байгууллага руу нэхэмжлэл явуулдаг. Түүнийг нь бид хянаж үзээд санхүүжилтийг нь олгодог. Түүнээс эм, тарианы  нийлүүлтэд оролцдоггүй.

–Даатгалаар олгодог эмүүдийн чанарын  асуудлыг иргэд байнга ярьдаг. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

чанар гэхээр олон зүйл яригдана. Нийтдээ найман хүчин зүйл байдаг. Энэ тухай би ноднин жилийн эмийн сонсгол дээр ч хэлж л байсан. хадгалалт, савлалт, тээвэрлэлт гээд иргэнд очтолоо найман үе шатыг дамждаг. Аль нэгэн дээр нь сандартын горим алдагдахаар чанарт нөлөөлдөг. Тийм болохоор Монгол Улсад орж ирж байгаа эм бүрийг чанаргүй гэж хэлж болохгүй. Мэдээж чанаргүй эм байгаа юу гэвэл байгаа. үүнийг илрүүлэхийн төлөө л явж байгаа. энэ хүрээнд засгийн газраас хэд хэдэн том ажил хийгээд явж байна. Ерөнхий сайд Солонгос улсад айлчлах үеэрээ тус улсаас эм оруулж ирэх талаарх уулзалтуудыг Ерөнхий сайд нарын  түвшинд хийсэн. Энэхүү ажлын хүрээнд Солонгос улсаас энэ оноос эхлэн нэг үүсгүүрийн эмүүд орж ирж байна. Аль болох хямд үнэтэй хэрнээ чанартай эмийг л ард иргэддээ нийлүүлэх бодлогыг засгийн газраас барьж байгаа. эрүүл мэндийн даатгалын сан дээр 2021 онд хөнгөлөлттэй эмийн төсөв гэж 38 тэрбум төгрөг тавигддаг байсан. Жил бүр нэмэгдсээр байгаад энэ жил 170 тэрбум төгрөг болсон байна. энэ бол иргэдийнхээ амьдралын чанарыг дээшлүүлэх,уртасгах зорилго барьж байгаагийн илрэл.

–Танай байгууллагын зүгээс гэрээтэй эмийн сангууддаа шалгалт хийж, зөрчилтэй бол хариуцлага тооцдог уу?

ЭМДС жилдээ 1500 орчим эмийн сантай хөнгөлөлттэй эм олгох асуудлаар гэрээ хийж, хамтран ажилладаг. Улмаар жил бүр тухайн гэрээг нь дүгнэдэг. Өнгөрсөн 2024 оны эцсээр бид 70 гаруй эмийн сангийн гэрээг цуцалсан. Мөн энэ тооны эмийн сангуудыг түдгэлзүүлсэн. энэ мэтчилэн гэрээний хүрээнд шалгалт хийдэг. Дээрээс нь ноднин жилийн төгсгөлөөс эхлэн бид гаалиар орж ирж байгаа эмүүдийн мэдээллийг авдаг болсон. ингэснээрээ эмийн сангуудтайгаа мэдээллийг нь тулгах, үнийн дээд хязгаарыг тогтоох, үнэ хөөрөгдөхөөс сэргийлэх гээд олон талын ашиг тустай болж байгаа юм. Мөн энэ жил эмийн хяналтын лабораторийн маань тоног төхөөрөмж шинэчлэгдэж байгаа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Дараалсан энэ олон баярын хөл доороос босч ирэхэд хэцүү болж байна” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы баасан  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхий захирал, Анагаах ухааны доктор, дэд профессор Нансалмаагийн Эрдэнэхүү “Эмнэлэгт байгаа хүн болгоны цаана хайртай хэн нэгэн бий” гэснийг II нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Улсын Их хурлын гишүүн Ч.Анар “Би УИХ-д сонгогдсон гэхээсээ илүүтэй томилогдсон гишүүн” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Дараалсан энэ олон баярын хөл доороос босч ирэхэд хэцүү болж байна” хэмээн өгүүллээ

  • Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн дарга, эдийн засагч Б.Энхбаяр “Шатахуунаар биеэ даахгүй бол намрын байдал ч хүндрэх магадлалтай” гэлээ.

ЦЕГ-ын дарга Т.Сүхболд: Цагдаагийн алба хаагч өмссөн хувцсаараа дарангуйлах биш, иргэн хүний хамгаалалт гэдгээ харуулах ёстой

Ноолуур  кг нь 150-160 мянган төгрөгийн үнэтэй байна

Ном ярьж өгье: “Өдөр бүр Питер Дракертай хамт”

 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ