Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Монголчууд бүтээхээсээ илүү нураахдаа шаламгай DNN.mn

Манай ард түмнээс тод харагддаг хачин хандлага байдаг. Аливааг хийж бүтээе гэхээсээ илүү нурааж, сүйтгэхдээ жинхэнэ мастерууд. Хамгийн ойрын жишээ нь, Халзан Бүрэгтэйд бужигнасан иргэдийн жагсаал байна. Монголын эдийн засагт валютаар бороо оруулах хэмжээний энэ том төслийг нутгийн иргэдийн нэрийг барьсан улсууд бархирсаар байгаад сүйтгэчихлээ. Хэдхэн цагийн дотор шүү. Эндээс монголчуудыг бүтээхээсээ илүү нураахдаа ямар шаламгай болохыг харж байгаа биз дээ.

Эсрэгээрээ Ховдын Мянгад суманд бүтээн байгуулалт хийх гээд хүмүүст зар тараавал тэгж хурдан цуглах уу, эд нар. Жагсаал болохоос өчнөөн олон хоногийн өмнө зарласан байлаа,жагсаалд очихоос хамаагүй илүү мөнгө өгнө гэсэн байлаа гэхэд дөнгөж одоо л түрүүчээсээ уван цуван ирж магадгүй. Албадуулчихсан юм шиг ямар ч ажлын бүтээмжгүй назгайрсан хэдэн юмнууд ирж байгаа даа, аягүй бол. Зарим нь одоо тэгж байгаад очно доо гэх ухааны юм яриад аргацаах байх. Эсвэл хүмүүс нь гүйцэд цуглахаар нь л очъё доо гээд хойш гэдийж байгаа. Зар хүлээж авсан иргэдийн цөөнгүй хэсэг нь чухал ажилтай гэж шалтаглаад бултах юм шүү гээд хэлэх үгээ зэхээд сууж байж ч мэднэ. Заавал томоохон уурхай барина гэхгүйгээр сумын хөгжилд зориулсан гэр барааг нь нутгийн иргэдээр туслалцуулж босгоё гэвэл ийм л дүр төрх хүлээж байгаа. Түрүүлж ирсэн ганц хоёр улсууд нь бусдыгаа цуглахыг хараад хөдлөх ч үгүй. Харин тэр барьсан зүйлээ нураая, устгая гэх юм бол яаж шоргоолж шиг шавж байгаа бол. Ердөө 30-хан минутад мянга, мянгаараа Ховдод байхгүй зэвсэг, техниктэй улсууд цуглана даа. Тэгээд “хүү, хаа” гээд дайрч ороод ядах юмгүй сүйрүүлж чадна. Сая Халзан Бүрэгтэй дээр яг л ийм үйл явдал өрнөж, хамаг ажлыг нь нураагаад хаячихлаа. Энэ бол нутгийн иргэдийн нэрийг барьсан улс төрийн шантааж хийдэг хэдэн бүлгэмийн хийсэн ажил гэдэг нь тодорхой болсон. Тэд сошиалаар зогсоо зайгүй сэвэхэд, Монгол даяараа “нураая” гэж уухайлан хашгирч байгаад зорилгоо биелүүлэв. Монголчуудын ганц хийж чаддаг ажил ердөө л энэ. Юм бүтээдэггүй, устгадаг. Ийм ёрын ард түмэн гэдгээ мэддэг үү.

Бидний ёрын муухай байдал нь үүх түүхээ уншихад ч, одоо хийж байгаа зүйлээ харахад ч нүдэн дээр цоо ил байна. Цөөхөн хэдэн монголчуудын арай сийрэг толгойтой, сэхээтнүүдийг нь харийнхан бодлогоор толгой дараалан устгасан шүү дээ. 1937 оны их хэлмэгдүүлэлтээр 30, 40 мянган лам буудуулсан гашуун түүх бий. Нэг бүрчлэн нэрсийг нь гаргаад дурайтал дугаарласан нэрс Оросоос ирсэн гэдэг. Харамсалтай нь тэр олон хүний нэрсийн жагсаалтаас ганцыг нь ч аварчихаагүй юм билээ. Бүгдийг нь биелүүлээд бүр дургүй хүргэсэн ганц нэгээ нэмээд буудчихсан байгаа юм даа. Энэ миний багш, манай танил, садан төрөл, нутаг усны хөгшин, хүний ганц үр нь шүү гээд сугалаад аваад үлдчихэж болно доо. Гэтэл ийм хүнлэг сэтгэлээр хэн ч хандаагүй. Үг дуугүй буудах даалгавар бушуухан биелүүлэхийн түүс болсныг түүх тодорхой гэрчлээд байна. Тэр олон мянган хүнийг харсаар байгаад үхэл рүү нь үдсэн гэж бодохоор л гол зурна. Яагаад үндэстэн нэгтээ ийм элэггүй байдаг юм бэ. Үхэлтэй нүүр тулсан дотны хүн нь эсэргүү гэж цоллуулаад хэлмэгдэж байгааг мэдсээр байж бүгдийг нь хядсан. Бид энэ тухай өмнө бичиж л байсан. Оросууд буудаж хөнөөх хүмүүсийн нэрсийг өгдөг л юм байгаа биз. Тэрийг нь монголчууд 100 хувь биелүүлэхдээ яахав дээ. Өөрийнхөө үндэстэн нэгтэй ахан дүүсээ устгаж алах нэрс шүү дээ бүр. Бидний байгаа ёр нь энэ. Хэрэв монголчуудаас өөр улс бол оросуудын гаргаж өгсөн нэрсийг 30 хувийн л биелэлттэй гүйцэтгэх байсан байх даа. Харин манайхан үг дуугүй дагаад 100 хувь биелүүлчихсэн ч байх шиг.

Яг үүн шиг өнөөдрийн дүр төрхийг энэ хэдэн уул уурхайг эсэргүүцэгчдээс тод харж болно. Дэлхий нийтээрээ байгалийн баялгаа зүй зохистой ашиглаад үр шимийг нь хүртэж, хөгжлийн манлайд хүрч болоод байхад бид “Өвөг дээдсийн минь нутаг ус. Хэнд ч онгичуулахгүй” гэж мунхаглаж суух юм. Үүнээсээ болж өчнөөн боломжоо алдсаар байгааг ойлгож байна уу. Томоохон төсөл эхлэх гэхээр л нутгийн иргэдийг турхиран элдэв худал мэдээлэл түгээж, акц өрнүүлж байгаад шантаажилж, улс орноо хорлодог байдлаа хэзээ болих вэ.

Тэгээд ч бүтээх биш сүйтгэх болохоор монголчуудын дуртай дадамгай, ширүүн догшин бүүр юу ч үлдээлгүй сүйтгэхийг нь яана. Далайд гарцгүй, хоёрхон хөрштэй монголчууд биднийг уул уурхай маань л тэжээж байна. Бас бүтээж босгож үйлдвэрлэж байж л цаашаа улс орон шиг хөгжинө. Гэтэл гол амин зуулгаа хааж, боож, нурааж сүйтгээд байхаар юу гэж хөрөнгө оруулагчид ирэх юм бэ. Бас яаж хөгжиж хүнд дээрлхүүлэхгүй ард түмэн болох гэсэн юм бэ.

Стартегийн ач холбогдолтой төслүүдийг хөдөлгөх сонирхол хоёр хөршид байдаггүй. Тэд үеийн үед тээг тавьж ирсэн. Барууны буюу гуравдагч хөршүүд газрын ховор элементийн төсөл дээр орж ирэнгүүт тэдний лобби идэвхждэг. Тэр нь уул уурхайг эсэргүүцэгчдийн тэмцлээр илэрдгийг бүгд мэддэг болсон. Тэд нь мэргэжлийн болж “дархлагдсан хулгайч” гэгчээр болчихсон. Наанаа эх орончийн дүр эсгэдэг тэд цаанаа тамтаггүй баяжиж байгааг салбар даяараа ярьдаг юм билээ. Ядаж л Төв аймгийн Эрдэнэсант суманд хэрэгжих гэж байсан Занарын төслийг явуулсан бол өнөөдөр хэдүүлээ сайн чанарын дизель түлштэй болгочихсон байх байлаа. Ураны төслийг эхлүүлчихсэн бол эрчим хүчний бие даасан байдалд шилжих байлаа. Төмөр замаа хос бологчихсон бол ачаа барааны үнэнд дарлуулж суухгүй байлаа. Энэ мэтчилэн бид асар их боломжоо алдаж байна. Малчид нь хүртэл уул уулын аманд шигдэж, нүүдэлчин, зэрлэг догшин амьдардагаа больж, нийгэмшиж иргэнших хэрэгтэй болжээ. Тэдэнд сонин хэвлэл хүчээр захиалуулж, нийгмийн амьдралын утга учрыг ойлгуулж сурах хэрэгтэй байна. Одоо хэдүүлээ бүтээдэггүй, нураадаг зангаа болихгүй бол ирээдүй хойч маань яг л энэ дүр төрхийг чинь өвлөнө. Энэ нураадаг эрчмээрээ бүтээж, босгодог болцгооё. Тэгвэл улс орон маань богино хугацаанд цэцэглэн хөгжинө дөө.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Улсаасаа баян компаниудтай байж л бид хөгжинө” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы мягмар  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы  тэргүүн нүүрт Бизнесийн ухааны доктор, эдийн засагч Б.Лхагважав “Монгол Улс Зүүн Хойд Азийн хөгжлийн гол бөглөөс болчихоод байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Сэтгүүлч А.Баярмаа “1937 оны
    хэлмэгдүүлэлт энэ цаг үед үргэлжилж байна” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Улсаасаа баян компаниудтай байж л бид хөгжинө” хэмээн өгүүллээ

  • Монгол Улсын гавьяат эмч, клиникийн профессор Д.Адилбиш “Улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд “Хүрээ” амаржих газрын хашаан доторх газрыг луйвардаж авсан” хэмээн ярилаа.
  • Монголын нийгэмд нөлөөтэй хүмүүсийн үр хүүхэд бөөнөөрөө сонгогдсон шинэ парламент. Энэ тухай  V нүүрээс уншаарай

Эрчим хүчний зохицуулах хорооны мэргэжилтэн Д.Энхтүвшин “Шинэчилсэн тарифаар айл өрхийн сарын эхний 150 кВт.ц хүртэлх хэрэглээг 175 төгрөгөөр тооцно” гэлээ.

ГАДААД МЭДЭЭ: Оросын нутагт цохилт өгөхийг зөвшөөрөв

Кино шүүмжлэгч, кино судлаач Б.Амарсанаа “Монголд сайн зохиолтой кино маш бага байдаг” хэмээн ярьсныг VII нүүрээс уншаарай.

АРЫН НҮҮР: Таны ганцхан инээмсэглэл хэн нэгэнд аз жаргал бэлэглэдэг гэдгийг мэдэх үү

 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох

Д.Пүрэвдаваа: Парламент нь үндсэндээ Засгийн газрынхаа мэдэлд байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Д.Пүрэвдаваатай ярилцлаа.

-Ирэх жилийн төсөв дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Улсын төсөв гэдэг бол тухайн жилийн ерөнхий үйл ажиллагааны зорилтуудтай уялдаж, хууль болж батлагддаг. Нэгэнт хууль болсон учраас дагаж мөрдөх үүрэгтэй. Харин энэ удаагийн төсөв дээр Үндэсний эвсэл болон хувь гишүүний хувиар оновчтой, өгөөжтэй байх ёстой гэдэг байр суурийг анхнаас нь илэрхийлсэн. Хүрэх үр дүн нь тодорхой байх ёстой. Гэтэл төсөвтэй холбоотой нэг гажуудал манайд байгаа нь төсөв өргөн барих тоолондоо Төсвийн хүрээний мэдэгдлээ өөрчлөөд байгаа явдал. Энэ бол өөрөө буруу. Энэ удаад 2025 оны хөгжлийн төлөвлөгөө буюу үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө хавар батлах ёстой байсан. Даанч үүнийгээ төсөв өргөн баригдсаны дараа баталсан. Ингээд дэс дараалал нь алдагд чихаж байгаа юм. Төлөвлөгөө батлагдаж байж төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар түүнтэй уялдуулан сана лаа өгөх ёстой. Гэтэл төлөвлөгөөгүй байж төсвөө боочихсон гэсэн үг. Мөн Эвслийн Засгийн газарт орсон гурван нам гурвуулаа мөрийн хөтөлбөртөө төсвийн тэлэлтийг зогсооно, багасгана гэдэг заалтыг тус гасан. Харамсалтай нь засгаа байгуулчихаад нөгөө амлалтуудаа хэрэгжүүлээгүй. Энэ бол нэг талдаа нийгмийг хууран мэхлэх үйл ажиллагаа болж таарч байгаа юм. Тиймээс Үндэсний эвслээс Төсвийн хүрээний мэдэгдэл хийх үеэс л байр сууриа илэрхийлж байсан. Төсөвт хамаарах баахан хязгаарыг байхгүй болгож байгаад урсгал зардлыг л 30 хувьд барина гээд зардлаа нэмэх аргачлалуудыг их эрт хийсэн.

-Төсвийн орлого бүрдүүлэл тийг хэт өөдрөгөөр төсөөлсөн гэх шүүмжлэл байгаа?

-Татварын орлогын өсөлтийн хэмжээ, эдийн засгийн өсөлтөөсөө 2025 онд их болчихсон байгаа шүү дээ. Тэгэхээр ирэх жилд татвар төлөгчдөд дарамт их ирнэ. Мөн уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийг өөдрөгөөр төсөөлж, гаргах хэмжээгээ их тавьсан. Дээрээс нь энэ жил төсвийг шинэ цагалбараар наймдугаар сарын 30 гэхэд өргөн барьсан. Нэг ёсондоо их яаруу, сандруу боосон. Тийм болохоор зураг төсөвтэй, ТЭЗҮ нь хийгдсэн төсөл хөтөлбөр их бага байгаа юм.

Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогод бараг байхгүй ч байж магадгүй. Ингээд урсгал зардлаа хэт өндөр тавьсан. Дээрээс нь төрийн албан хаагчийн тоо маш их байгаа. Одоо 226 мянган төрийн албан хаагч байгаа. Ирэх онд дөрвөн мянгаар нэмэгдээд 230 мянга болно. Нэмээд төрийн болон орон нутгийн өмчит компаниудын 60-70 мянган ажилчин байна. Уг нь бол шаардлагагүй орон тоонуудыг багасгах ёстой. Бид цахим үндэстэн болно гээд маш их мөнгө зарсан. Төдий хэрээрээ төр цомхон болох ёстой. Гэтэл эсрэгээрээ Шинэ сэргэлтийн бодлого гэж дэвшүүлээд түүндээ Шинэ сэргэлтийн бодлогын газар гэж нээгээд 17 тэрбум төгрөг тавьчихсан.

-Яам, сайд нарынхаа тоог мөн нэмсэн?

-Тийм, тэднийх нь төсөв хоёр жилийн өмнө нэг тэрбум байсан бол энэ жил 17 болж нуга хуга нэмэгдсэн. Уг нь олон жижиг зүйлийг хэмнэж чадвал овоо хэдэн төгрөг илүү гарна даа. Яах вэ, хөрөнгийн зардал бол төрд байгаа хөрөнгийг зөв зохистой ашиглаад тэндээсээ орлого олдог учраас хамаа намаагүй хасч болохгүй. Гэхдээ л улсын үйлдвэрийн газруудын ихэнх нь ашиггүй ажиллаж байгааг бодох ёстой. Бас нэг юм байгаа нь энэ удаагийн төсөвт баахан тоног төхөөрөмж гээд 800 тэрбум төгрөг тавьчихсан байна лээ. Энэ онд 600 тэрбум байсан юм билээ. Ямар тоног төхөөрөмж, яаж авах гээд байгаа нь ч тодорхойгүй. Мөн Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар 50 тэрбум төгрөгөөр хурлын байгууламж барина гэж байгаа юм. Энэ мэтчилэн багасгаж, хасч болохоор зардал олон бий. Ерөөсөө төсвөө багаар тавьж төсөөлөөд үнэхээр орлого нь их байх юм бол дараа нь тодотгол хийж болно. Тэгэхгүйгээр өөдрөгөөр төсөөлөөд их тавьчихдаг.

Түүндээ хүрэхгүй бол төрийн байгууллагууд чинь батлагдсан төсвөө мөрдөөд л явна шүү дээ гэдгийг бид хэлж л байсан. Даанч 126 гишүүнээс 118 нь нэг талдаа гарчихсан учраас олонхоороо дэмжээд явлаа. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсөв 99 хувь нь өөрчлөгдөөгүй. Өмнө нь бол төсөв Их хурал дээр 20-30 хувь өөрчлөгдөж батлагддаг байсан. Ингээд харахаар парламент үндсэндээ Засгийн газрынхаа мэдэлд буй юм шиг харагдаж байгаа юм. Үнэхээр тэвчиж болохоор зардлууд байсан. Гишүүд ч санал нэгдэж байсан. Гэвч тэр чигээр нь батлаад л явуулсан. Энэ нь Засгийн газрын нөлөөлөл парламентад өндөр байгааг л харуулаад буй юм.

-Та сая яриандаа 118 гишүүн нь нэг тал болчихсон гэж байна. Тэгэхээр сөрөг хүчин болсон та бүхний дуу хоолой арай цөөдөж байна гэж ойлгож болох уу. Ер нь та нарын шүүмжлэлийг хэр хүлээж авч байна вэ?

-Тоондоо ч чухал биш л дээ. Бид шүүмжлэх гэхээсээ илүү гарц шийдлүүдийг ярих нь зүйтэй. Ер нь сүүлдээ нам төвтэй болоод байна.

Намын мөрийн хөтөлбөр, үзэл баримтлалыг шингээсэн зүйл нь улс төр, Засгийн газар дээр гарч ирээд байна. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого гэдгийг сонгуулийн тогтолцоондоо оруулаад Хэнтий аймаг хамаг төсөв хамдаг гэсэн шүүмжлэл нь сүүлдээ гурван аймаг болж байна. Ийм зүйл битгий гараасай, болоосой гэдгийг л хэлж, ойлгуулах нь цөөнхийн зорилго. Харин бидний гар гаж тавьж байгаа гарц, шийдлүүдийг шат шатандаа хүлээж аваасай гэдгийг л хэлээд байгаа юм.

-Цөмийн энергийн тухай хуулийг Засгийн газраас яаралтай горимоор өргөн барьж, УИХ-аар хэлэлцэж байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор АМНАТ тойрсон асуудал хөндөгдөж, сүүлдээ эх орноосоо урвасан, урваагүй дээрээ тулж байна. Энэ асуудал дээр та юу хэлэх вэ?

-Өөрчилж буй гол зүйл нь 34 хувийн асуудал байгаа юм. Компани өөрөө хайгуул хийсэн бол 34 хувь, улс хайгуул хийсэн бол 51 хувийг төр эзэмшинэ гэдэг хуультай. Гэтэл энэ нь маргаан дагуулдаг. Өмнө нь Оюу толгой дээр 34 хувийг авсан. Үүнээс болоод маш олон гацалт үүсч байсан.

-Ингэснээр улсаас их хэмжээний зардал гаргах шаардлагатай болдог гэж үзээд байгаа юм билээ?

-Нөгөө 34 хувийнхаа хөрөнгийн зардлыг гаргах хэрэгтэй болно. Тэгснээс бид татвараа л авъя гэдэг сонголт хийгээд яаралтай горимоор оруулж ирсэн. Би ингэж яаралтай горимоор оруулж ирснийг гайхаад байгаа юм. Уг нь хэвийн горимоороо орж ирээд судалгаатайгаар 34 хувийг улс эзэмшвэл ямар давуу болон сул талтай юм. АМНАТ-өөр оруулаад шууд татвараа аваад эхэлбэл 34 хувь эзэмшсэнээс санхүүгийн болон эдийн засгийн ямар өгөөжтэй юм гэдгийг ярих ёстой байсан. Энэ талын тооцоо судалгаа байна уу гэхээр одоо яг тодорхой гаргаж, цаасаар өгсөн тооцоолол байхгүй байна. Ийм байж яаралтайгаар оруулаад ирсэн. Монгол Улс 2020 оны байдлаар 190 мянган тонн ураны нөөцтэй гэж байгаа юм. Хайгуулын гурав, ашиглалтын зургаан лиценз хүчин төгөлдөр байна. Иргэд нэг талдаа маш хортой гэсэн ойлголттой байна шүү дээ. Мөн байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөлөл нь ямар юм. Усны асуудлыг нь хэн тогтоов. Сөрөг үзүүлэлтүүд ямар гарсан гээд олон зүйл тодорхойгүй. Гэтэл УИХ дээр ажлын хэсгийн гишүүд гээд хэдэн хүн орж ирээд ямар ч асуудалгүй гээд л хэлээд байгаа. Уг нь судалгаануудынх нь тооцоолол, дүнг хармаар байгаа юм.

-Ганц том төсөл хэрэгжүүлэхийн тулд хуульд өөрчлөлт оруулж байна гэсэн зүйл яригдаад эхэлсэн байсан. Та юу хэлэх вэ?

-Хүмүүс хардах эрхтэй. Нэг гэрээ, компанид зориулж хууль батлачихав уу. Эсвэл манай Ерөнхийлөгч Францад очсон. Тэднийх ч ирсэн. Ингээд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр хиймэл дагуул хийж өгөх асуудал яригдсан. Харин үүнийхээ зөрүүнд ураны таатай нөхцөлийг бий болгож өгч буй юм шиг хардах нөхцөл үүсчихэж байгаа байхгүй юу. Энэ болгоныгоо Засгийн газар тайлбарлах ёстой. Хувь гишүүний хувьд бол ашиглах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Хамгийн гол нь бид байгальдаа хор хөнөөлгүй л явуулах ёстой.

-Бүх зүйл нь тодорхой байх хэрэгтэй л гээд байна уу?

-Тодорхой л байх ёстой. Дээрээс нь бид чинь эрчим хүчний дутагдалтай гээд цахилгаанаа хязгаарлаж, үнийг нь нэмж байгаа ийм үед жижигхэн ч болтугай шинэ эх үүсвэртэй болох нь зүйтэй. Ингэх хөтөлбөр чинь хаана байгаа юм. Бид гэрээ хийчихдэг. Гаргахаас биш өөрсдөө хэрэглэх эрхгүй болчихвол яах вэ. Удахгүй гэрээ нь орж ирэх байх. Энэ бүхэн нь холбогдож, ойлгомжтой тодорхой болчихвол ард түмэн уран гэхээр айгаад байхгүй болох ёстой.

-Та яриандаа УИХ нь Засгийн газрынхаа мэдэлд орчихсон тухай ярьсан. Ийм байдлыг хэрхэн засч, УИХын чадамжийг дээшлүүлэх вэ?

-Гэрээ байгуулж, ийм стандарт бус Засгийн газар байгуулахыг уг нь бол хориглох ёстой байгаа юм. Нэгэнтээ олонх болчихсон нь дангаараа засгаа байгуулаад л явах ёстой. Уг нь Ардчилсан нам, ХҮН нам чинь төрийн албыг цомхон болгох, халамжийг хавтгайруулахгүй байх ёстой гээд байдаг. Нөгөө талд нь төрийн оролцоотой эдийн засаг байх ёстой гээд Ц.Даваасүрэн гишүүн хэлсэн. Хувийн хэвшил хийж чадахгүй байгаа учраас төр оролцож явна гээд өмнө нь ч бас МАН-ын төлөөллүүд хэлж байсан түүх бий. Бид чинь эрэлт нийлүүлэлтээр зохицуулагддаг зах зээлтэй. Үндсэн хууль төвтэй, хууль засагладаг парламенттай байх ёстой болохоос биш намын бодлого засагладаг, төрийн зохицуулалттай эдийн засагтай байж болохгүй. Үндэсний эвсэл бол баруун төвийн үзэл баримтлалтай. Тийм ч учраас төр цомхон, эрэлт нийлүүлэлтээрээ зохицуулагддаг эдийн засагтай, Үндсэн хуулийн хүрээнд парламент нь ажилладаг байх ёстой гэж үздэг. Төсөв батлагдахад сая асуудал үүссэн үү, үүсэн. Гэтэл хоёр том намын бүлэг хуралдаад л өөрчилнө гэж байсан зүйлүүд маргааш нь бүгд байхгүй болсон. Тэгэхээр намын бүлгийн шийдвэр өнөөдөр парламентад илүү хүчтэй орж ирж байна. Зүй нь бол Намын их хурал биш, Улсын Их хурал байхгүй юу.

-Зүүн болон барууны үзэлтэй намууд нэгдээд Засгийн газраа байгуулчихсан гэж байна. Тэгвэл манайх одоо ардчилсан улс хэвээрээ байгаа юу?

-Ардчиллыг хэмждэг судалгаа бий шүү дээ. Түүгээр манай улс улам л бүдгэрээд байгаа. Өнөөдөр дэлхийд ардчилалтай орнуудын иргэд л аз жаргалтай сайхан амьдарч байна. Эдийн засаг, шийдвэр гаргалт нь эрүүл. Энэ бүхнийг манай сайд нар ярих болохоороо жишээ авч хэлдэг. Гэтэл үйл ажиллагаа нь яг үүнийхээ эсрэг байгаад байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Улсын их дэлгүүрийг дор хаяж долоо хоногтоо нэг өдөр амраадаг болгоё DNN.mn

Улаанбаатар хотынхоо түгжрэлийг бууруулчих санаатай улс даяараа сэтгэл чилээж байна, хөөрхий. Ямар сайндаа урд уулаа нүхлээд гарчихвал түгжрэл буурна гэж тооцоод 5.5 их наяд төгрөгийн өртгөөр тунель барихаар болсон нь хэл ам дагуулаад эхэлсэн. Энэ ч яах вэ, гэхдээ хэрэгжиж л таарах төсөл байх. Тэгвэл хотын төв буюу Бага тойруугийн түгжрэлийг нэг өдөр ч гэсэн шийдэж болох маш хялбар арга байгаа нь Улсын их дэлгүүрийг ядахдаа долоо хоногийн нэг өдөр амраадаг болгох юм. Тэр дундаа долоо хоногийн эхний өдөр буюу даваа гаригт байвал үр өгөөж нь бүр л илүү байх магадлалтай. Учир нь Улсын их дэлгүүр орчим бол Бага тойруугийн түгжрэлийн шалтгааны 60 орчим хувь болдог гэсэн албан бус яриа бий. Хэрэв ийм болговол эргэн тойрных нь оршин суугчид долоо хоногийн нэг өдөр ч гэсэн сэлүүхэн амьдарч, дуу чимээ багатай өдрийг өнгөрүүлдэг болно. Одоо бол эргэн тойрных нь хэдэн байрны оршин суугчид УИД-ийг хувьчилж авсан гэр бүлийнхнийг мөнгөтэй, орлоготой байлгахын төлөө гэрийнхээ гадаа түгжирч, байнгын стресстэй амьдарч байна.

Ер нь тус дэлгүүрийг тойрсон асуудал хувьчлагдсан цагаасаа хойш өдийг хүртэл 20 гаруй жил тасралтгүй үргэлжилж байгаа. Анх 1999 оны зургадугаар сарын 2-ны өдөр Засгийн газраас Улсын их дэлгүүр хувьцаат компанийн нийт хувьцааг Монголын хөрөнгийн бирж дээр хөрөнгө оруулалтын эрхийн бичгийн баталгаажсан цэнхэр тасалбар болон бэлэн мөнгөөр арилжаалахыг тухайн үеийн Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Зоригтод зөвшөөрсөн байдаг. Улмаар УИХ-ын гишүүн асан А.Шагдарсүрэнгийн “Номин холдинг” компани дийлэнх хувьцааг нь авсан. Одоо бол 43620 жижиг хувьцаа эзэмшигч нийт хувьцааны 38.8 хувийг эзэмшдэг бол үлдсэн хувьцааг нь гурван том хувьцаа эзэмшигч эзэмшдэг юм билээ. Гэвч хувьчлагдаад 25 жил өнгөрчихөөд байхад олигтойхон ногдол ашиг тараадаггүй гэсэн байнгын хэрүүлтэй байсаар ирлээ. Хүний урманд эргэн тойрондоо ганц нэгэн авто зогсоол ч нэмж барьсангүй өдийг хүрэв. Харин эсрэгээрээ хотын төвд лангуу түрээсэлдэг Нарантуул болсон гэдгийг хүмүүс хэлдэг. Лангуугаа түрээсэлж, зүгээр мөнгө хураах мөрөөрөө хураахгүй лангуу түрээслэгчдээ элдвээр шахаж хавчдаг талаар ч гомдол өмнө нь гарч л байсан. Гайгүй орлоготой лангуунуудаа судалж байгаад шахаж гаргачихаад өөрсдөө тухайн барааг нь оруулж ирдэг гэж олон нийт ам муутай байдаг. Чухам үүнийг үнэн, худлыг нь мэдэхгүй. Ямар ч л байсан Улсын их дэлгүүр гэсэн нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг хэрнээ улсынхаа өмнөө барьдаг ганц брэнд болох Говь компанийн бүтээгдэхүүнийг ч борлуулдаггүй юм билээ. Энэ нь тухайн дэлгүүрийн менежмент гэж бодъё. Гэвч уг нь гаднын орнуудын Их дэлгүүр гэдэг бол олон улсад алдартай өөрийн брендүүдээ борлуулдаг, гаднын жуулчдын нүдийг хужирлаж, мөнгийг нь хамдаг газрыг хэлдэг. Гэтэл манайх болохоор захаасаа нэг их ялгараад байх юмгүй л байна шүү дээ.

А.Шагдарсүрэн гэж цагтаа Их хурлын гишүүн хүртэл явсан хүний гэр бүлийн компани болох “Номин холдинг” Улсын их дэлгүүрийг хувьчилж аваад яг 25 жил болж байгаа. Гэвч энэ том газрыг өөрийн болгосноосоо хойш олигтойхон сэтгэл гаргаагүй нь харамсалтай. Өнөөдөр олны анхааралд өртөж, муугаар хэлүүлээд байгаа “Интермед” эмнэлэг л гэхэд хажуудаа дөрвөн давхар байшин барьж, зогсоолоо шийдчихсэн байдаг юм билээ. Сэтгэл гэдэг энэ. Бизнес хийнэ гэдэг нь зөвхөн мөнгө бодохоос гадна эргэн тойрны оршин суугчдын амар тайван байдал, үйлчлүүлэгчдийнхээ сэтгэл ханамжийг бодохыг хэлнэ. Харамсалтай нь хувьчилж авсан гэр бүлийн компани болох “Номин” хүний хариулт мөнгө өгөөгүй гэдэг хов живэнд л орооцолдож байснаас биш нийгмийн сайн сайхны төлөө гээд олигтойхон ч цоллуулаагүй л байна. Тиймээс хотын захиргаанаас олон нийтийн төлөө тус компанийг шахах хэрэгтэй байгаа юм. Нэгэнт өөрсдөө санал санаачилга гаргаад хийхгүй байгаа болохоор өөр яалтай ч билээ дээ.

Тиймээс “Улсын” гэдэг нэрийг авч яваагийн хэрэг юу билээ, бусдын өмнө нүүр улалзуулахгүй бараа, үйлчилгээтэй болгох хэрэгтэй. Дэлхийн брэндүүд алт мөнгө, шүр сувд гээд хүний нүүр улайхааргүй бараатай өндөр зэрэглэлийн дэлгүүр байх хэрэгтэй юм биш үү. Ингэж байж жинхэнэ утгаараа Улсын их дэлгүүр болно.

Одоо бол битүү дээвэртэй Нарантуул л гэсэн үг байна. Гэхдээ захын үнийг гурав нугалаад тавьчихсан, адилхан бараатай Улсын их дэлгүүр гэж байх уу. Ямар брэнд, юу байгаа юм ийм том нэр зүүх. Хаана ч байдаг л бараа байдаг биз дээ. Олон улсын стандартыг хангаж чаддаггүй юм бол ядаж дөхөж очих ёстой. Худалдааны төв юм бол үйлчлүүлэгчдийнхээ тав тухыг хангаж, боломжийн хэмжээний машины зогсоолыг барьж байгуул гэдгийг нийслэлээс шахаж, албан даалгавар өгөхөд ч буруудахгүй. Хэрэв ингэж чадахгүй бол өмч хувьчлалын асуудлыг нь эргэж харахад гэмгүй. Өдий хүртэл ногдол ашгаа ч олигтойхон тараачихгүй “ашиггүй” ажилласаар ирсэн хэрнээ ажиллаад л байдаг бизнесийн байгууллага гэж байх уу даа. Бизнесийн зарчим, зүй тогтлоороо бол аль хэдийнэ дампууруулаад, дараагийн зүйлээ бодсон байна биз дээ.

Хамгийн чухал нь долоо хоногийн нэг өдөр амардаг болгох хэрэгтэй байна. Цаашид ингэж зогсоол байхгүй хэвээр байгаад байх юм бол долоо хоногтоо хоёр өдөр ч амардаг байсан болно. Замын түгжрэл, оршин суугчдын амьдралыг бодвол. Үгүй бол тэр хавийн айлуудад нөхөн төлбөр сар бүр өгдөг байх хэрэгтэй, гаднаа машин зогсоосны хөлсөнд. Энэ бүгдийг Засаг даргын захирамж гаргаад шийдчих хэрэгтэй. Тэгж байж тэнд ажилладаг хүмүүс гэр бүл, хайртай дотны хүмүүстээ гаргадаг цаг нартай болно. Ингэсний хүчинд нэг өдөр ч гэсэн хотын төв замын түгжрэл 60 хувиар буурна. Эргэн тойрны оршин суугчид нь ганц хоног ч болов стрессгүй өнжиж, гэртээ түгжрэхгүйгээр орж үзнэ. Хэрэв хүмүүсийн ая тух, эрүүл мэндийг юман чинээ бодохгүйгээр амрахгүй ажиллана гэвэл тухайн бүс нутгийн оршин суугчид болоод ажилтан, албан хаагчдад нь нөхөн төлбөр гаргуулах хэрэгтэй. Бүх зүйлийг мөнгө гэж хараад байх юм бол мэддэг хэлээр нь буюу мөнгөөр нь харьцаж яагаад болохгүй гэж. Угаасаа хэтэрхий их мөнгөөр дархан цаазат уулаа нүхлэх гэлээ гэсэн хэл аманд өртөж суухаар эхний ээлжинд ингээд түгжрэлийнхээ тодорхой асуудлыг шийдэж болохоор байна, нийслэлийнхээн.

Үүний дараагаар шийдэх бас нэг асуудал бол Теди гэж өөр нэгэн түгжрэлийн үүр бий. Энэ бол дараагийн бичих сэдэв мөн.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох

Д.Энхтүвшингийн улс төр Танхимыг талцуулж гурав хуваажээ DNN.mn

МҮХАҮТ-ыг Худалдаа аж үйлдвэрийн 3 дугаар зүйлд Танхимын тухай ойлголтыг “Танхим нь аж ахуйн нэгж, байгууллагуудаас худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэхтэй холбогдсон нийтлэг эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах болон худалдаа, үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор байгуулсан ашгийг төлөө бус хуулийн этгээд мөн” гэж тодорхойлсон. Улс төрөөс ангид бөгөөд аж ахуйн нэгж байгууллагуудын эрх ашгийг хамгаалдаг байгууллага гэсэн үг.

Гэвч сүүлийн үед Танхим улс төрийн нөлөөнд эрчтэйгээр оржээ. Энэ нь Танхимын одоогоор хүчин төгөлдөр ерөнхийлөгч Д.Энхтүвшин УИХ-ын гишүүн болсноос үүдэлтэй гэж захирлууд харцгааж байна. Энэ сацуу “Танхим ийм замбараагүй байдалд хэзээ ч орж байгаагүй бөгөөд түүхэндээ ийм дотоод хагарал үзээгүй. Д.Энхтүвшин ажилтайгаа зууралдаж “Топ-100”-ийн шалгаруулалтыг хүртэл бүтэн жил гацаалаа” гэх захирал нэмэгдсээр байна. Тэгээд “Улс төр яагаад Танхимд ороод ирчихэв” гэдгийг захирлууд өөр хоорондоо дүгнэн ярилцах болжээ. Үүнийг хоёр шалтгаантай холбож байна.

Нэг дэх нь, Д.Энхтүвшин Танхимын ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа өгөлгүй үргэлжлүүлээд УИХ-ын гишүүний албан тушаалтай хавсран хийгээд байх сонирхолтой холбоотой юм байна. Гэтэл 2024 оны арваннэгдүгээр сарын 23-нд Танхимын шинэ ерөнхийлөгчийг сонгоно. “Таван богд”-ын Ц.Баатарсайхан дараагийн ерөнхийлөгч болох магадлалтай. Ц.Баатарсайхан ерөнхийлөгч болох нь Д.Энхтүвшингээс гадна Танхимд өнөөг хүртэл нөлөөтэй явж ирсэн аж ахуйн нэгжийн захирлуудад таалагдахгүй байгаа. Зарчим, байр суурийн зөрүүтэй гэсэн үг.

Хэрэв Ц.Баатарсайхан сонгогдвол Танхимын дансанд байсан мөнгийг самрын бизнест оруулсан. Мөн night club тохижуулахад зарцуулсан зэрэг асуудлууд гарч ирнэ. Гэхдээ эдгээрийг Танхимын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө ажлын албаны хүмүүс нь дэлгэж тавихаар бэлдэж байгаа тухай захирлуудын дунд яригдаж байна. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд Танхимын санхүүжилт, түүний эх үүсвэрийн талаар 1.Танхимын санхүүжилт дараахь эх үүсвэрээс бүрдэнэ:

1/гишүүний татвар;

2/иргэд, байгууллагын хандив;

3/үйлчилгээний орлого.

2.Танхим нь ашиг олох зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахгүй боловч Иргэний хууль, энэ хуульд заасан буюу дүрмийнхээ зорилтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон үйлчилгээг төлбөртэй гүйцэтгэнэ.

3.Танхимын үйлчилгээний хөлсний хэмжээг танхимын саналыг үндэслэн Сангийн сайд, Худалдаа үйлдвэрийн сайд хамтран тогтооно гэсэн. Мөн 12 дугаар зүйл. Танхимын эд хөрөнгийн хариуцлага

1.Танхим нь өөрийн эд хөрөнгийн хэмжээгээр хариуцлага хүлээнэ.

2.Танхим гишүүдийнхээ бусдын өмнө хүлээх үүргийг, гишүүд танхимын хүлээх үүргийг тус тус хариуцахгүй гэж заасан байдаг. Яригдаж буй асуудлууд баттай болоод явчихвал энэ хуулиас хальж Эрүүгийн хуулиар ч шийдэгдэх магадлалтай.

Харин Д.Энхтүвшин өнөөдрийг хүртэл эдгээрийг хөндөлгүй явж ирсэн. Тиймээс одоогийн Танхимын улирдах багийн цөөнгүй хүн түүнийг дэмжсээр байна. Энэ дээр нэмээд Д.Энхтүвшин Танхимыг бүхэлд нь хөдөлгөхөөр

“Намайг дэмжиж хэвлэлийн хурал хийгээч” гэж viber групп чат дээр хүмүүсээр бичүүлээд байгаа. Мөн тэрээр П.Цагааны хүүгийн хамт ШангриЛа-д nught club ажиллуулдаг. Тэндээ захирлуудыг цуглуулж “Танхимаа өгөхгүй” гэдэг lobby-g хийх болсон. Эдгээрт нь Танхимын Удирдах зөвлөлийн зарим гишүүн эгдүүцэж байна. Тэд “Танхимыг Д.Энхтүвшингийн улс төрийн байгууллага болгохгүй” гэх болжээ.

Энэ бүхнээс болоод өнөөдөр Танхимынхан “Д.Энхтүвшинг дэмжигчид”, “Д.Энхтүвшинг эсэргүүцэгчид”, “Хэн нь дийлэхийг хөндлөнгөөс ажиглагчид” гээд гурав хуваагдчихлаа.

Хоёр дахь шалтгаан нь улс төртэй шууд холбоотой. Д.Энхтүвшин Танхимын ерөнхийлөгчийн ажлаа өгөхгүй гэхээр Үндсэн хууль, УИХ-ын тухай хуулийг зөрчөөд байгаа.

Үндсэн хуулийн Хорин есдүгээр зүйлийн 1-т “УИХ-ын гишүүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд улсын төсвөөс цалин авна. УИХ-ын гишүүн нь Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүнээс бусад, хуулиар тогтоосон үүрэгт нь үл хамаарах ажил, албан тушаал хавсарч болохгүй” гэж заасан.

Нэг үгээр хэлбэл, УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээс өөр давхар ажил эрхэлж болдоггүй хуультай. Хэрвээ хуульд зааснаас бусад хориглосон албан тушаал хашиж байгаа хүн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдвол тангараг өргөхөөсөө өмнө уг албан тушаалаас болих ёстой. Бас л хуульчилсан. УИХ-ын тухай хуульд “43.1.Гишүүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд дараахь ажил, албан тушаал хавсран гүйцэтгэх эрхтэй:

43.1.1.Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн;

43.1.2. Улс төрийн намын сонгуульт албан тушаал;

43.1.3. Багшлах болон эрдэм шинжилгээний ажил;

43.1.4. Монгол Улс гишүүнээр элссэн олон улсын байгууллага, түүний төрөлжсөн байгууллагын гүйцэтгэх удирдлагаас бусад үндсэн чиг үүрэгтэй нь холбоотой сонгуульт албан тушаал.

43.2.Гишүүн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдохоосоо өмнө энэ хуулийн 43.1-д зааснаас бусад ажил, албан тушаал эрхэлж байсан бол гишүүний тангараг өргөхөөсөө өмнө тухайн ажил, албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх шийдвэр гаргуулсан байна” гэсэн байна. Хуулиараа Д.Энхтүвшин УИХ-ын гишүүний тангараг өргөхөөсөө өмнө Танхимын ерөнхийлөгчөөс чөлөөлөгдөх ёстой байсан. Тэр утгаараа хууль зөрчөөд дөрвөн сар гаруй болчихож байна.

Харин УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан, МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ нар энэ хуулийн зөрчлийг тоолгүй эс үйлдлээр өнгөрөөсөөр өнөөдрийг хүрсэн. Тэднээс хуулийг хэрэгжүүлэх талаар хүлээгээд нэмэргүй. Учир нь Л.Оюун-Эрдэнэ өөрөө Д.Энхтүвшинг намынхаа list-д бичиж УИХ-д оруулж ирсэн. Харин Шанхайд айлчлах үеэр нь нэгэнт батлагдаж буй төсвийг шүүмжлээд гарч ирсэн нь Л.Оюун-Эрдэнэ Танхимын дараагийн ерөнхийлөгчөөр Ц.Баатарсайханыг дэмжсэнд шаралхаад байгаа гэх. Гэвч энэ нь улс төр талаасаа МАН-д сайнгүй нэр авчирч байна. Нам дотор нь ч тийм уур амьсгалтай. 2028 оны сонгуульд Д.Энхтүвшин шиг иргэний нийгмийн болоод төрийн бус байгууллагын төлөөллүүдийг list-ээр дэвшүүлэхэд хүндрэлтэй болов. Хэрэв Л.Оюун-Эрдэнэ 2028 онд ийм санаачилга дахин гаргавал МАН-ынхан эсэргүүцэх суурь тавигдсан байна. Нэг үгээр хэлбэл, Л.Оюун-Эрдэнийн list-нийхэн ийм байдлаар оноо алдсаар байна. Тэгэхээр МАН-ын генсек Я.Содбаатар санал гаргаж, Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Амарбаясгалан нар дэмжвэл Д.Энхтүвшин УИХ-ын гишүүнээс эргүүлэн татагдана. Өөрөөр хэлбэл, Д.Энхтүвшинд Танхим нь хэрэгтэй гэвэл УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлөгдөж таарах нь. Энэ дээр нэр дурдсан дарга нар хийгээд Д.Энхтүвшингийн сонголт. Харин энэ улс төрөөс улбаатай Танхимын талцал хуваагдал нь хэрхэх бол доо?

Ажиглагч  А.Батболд

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Монголчууд бүтээхээсээ илүү нураахдаа шаламгай” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы даваа  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы  тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Д.Пүрэвдаваатай ярилцлаа.  Тэрбээр “парламент нь
үндсэндээ Засгийн газрынхаа мэдэлд байна“ Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Монгол Улсын 2023 оны ТОП-100 аж ахуйн нэгж тодорлоо

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Монголчууд бүтээхээсээ илүү нураахдаа шаламгай” хэмээн өгүүллээ.

  • Дэлхий нийтэд 11 дүгээр сарыг “Уй гашууг даван туулж байгаа хүүхдүүдийг ойлгуулах сар” гэж тэмдэглэдэг. Үүнтэй холбогдуулан урлагийн сэтгэл засалч, сэтгэл судлалын магистр Б.Нарантулгатай ярилцлаа.

Төрийн банкны Гүйцэтгэх захирал Ө.Гантөр “Шинэ 15 жилд Төрийн банк ногоон хөгжилд түүчээлнэ” гэлээ.

Д.Энхтүвшингийн улс төр Танхимыг талцуулж гурав хуваажээ

Арын нүүр: Хоолондоо хүнсний эслэг нэмээрэй

 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

 

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

 

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

 

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

 

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

 

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Гурван настай гунан Улаан баатар бол манай нийслэлийн нэр юм шүү дээ DNN.mn

Ийм баатарлаг тууль байдгийг мэдэх үү, хүмүүс ээ,

Наран сая мандаж байхад, Навч цэцэг дэлгэрч байхад, Захын модыг зулзага байхад, Загал бугыг янзага байхад, Самуун цагийг шувтарч байхад, Сайхан жаргалыг эхэлж байхад, Сүн далайг шалбааг байхад, Сүмбэр уулыг гүвээ байхад… Төв халхынхны баатарлаг тууль. Үүнийг аав маань аялгуулан хэлж хэдэн баньд нараа томоотойхон суулгаж байгаад цагаан сарын буузаа хийдэгсэн.

…Айлын хүүхэд нураана гэж, Албин савдгаар тойруулсан, Адуу мал шөргөөнө гэж, Араатан чоноор мануулсан, Салхи шуурганд ойчино гэж, Савдаг лусаар түшүүлсэн, Дэлхий газраас өөрцгүй, Далай цагаан өргөөтэй гэнэ…гээл цаашаа явж өгнө шүү дээ.

Өвгөд нь хэлдэг байсан юм уу, өөрөө ч тэгж итгэдэг байсан юм уу “Улаанбаатар гэдэг чинь энэ гурван настай гунан Улаан баатарын нэр юм шүү дээ. Үргэлж залуу, үргэлж хүч чадалтай, хэнд ч дийлдэхгүй баатар юм байгаа юм, манай хот” гэж ирээд л хуучилдагсан. Яагаад ийн дурсах болов оо гэвэл “Улаанбаатар” нэрийг сүүлийн үед гадаадууд өгсөн доромж нэр гээд л мэдэмхийрэх хүмүүс байдаг болоод л үүнийг бичлээ. Монголчуудын сэтгэлд улаан баатар гэдэг бол дээрх туульсаар л буудаг байсан юм болов уу. Бид юмыг сайнаар буулган бодож явдаг хүмүүс л дээ. Тийм дээ ч “монгол хүн сүжгээр” гэдэг байх. Баатарлаг туульсын нэр яагаад ч бидний сэтгэлд сэв суулгахгүйгээр бууна л даа. Ёр билгээн бодсон ч, тухайн цаг үеэ бодсон ч яг л оносон нэр байж таараа биз. Өвгөд дээдэс үүнийг тунгаан бодсон л байж таараа. Юу ч мэдэхгүй малнууд байгаагүй юм шүү дээ бидний дээдэс.

Ж.Сандагдорж

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

М.Мөнхгэрэл: Мөрийтэй тоглоом тоглоод санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрнэ гэдэг өөрөөс тань хол, боломжгүй зүйл гэдгийг ухаарах нь чухал DNN.mn

ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн хошууч М.Мөнхгэрэлтэй цахим мөрийтэй тоглоомын талаар ярилцлаа.

-Мөрийтэй тоглоомын нэг хэлбэр нь цахим мөрийтэй тоглоом шүү дээ. Цахимд ямар платформыг ашиглан хүмүүс мөрийтэй тоглоом тоглож байна вэ. Ер нь хэзээнээс цахим мөрийтэй тоглоом хүчээ авсан талаар тодруулбал?

-Цахим хэрэгсэл ашиглан үйлдэгдэж байгаа гэмт хэргийн нэг нь мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах гэмт хэрэг гэж ойлгож болно. Сүүлийн жилүүдэд технологийн дэвшлийн нөлөөгөөр гар утасны программуудаар дамжуулан янз бүрийн цахим платформуудыг ашиглан мөрийтэй тоглоом тоглох, зохион байгуулах гэмт хэрэг нэмэгдэж байна. Ялангуяа “Ковид-19” цар тахал дэлхий нийтээр гарч, хөл хорио тогтоосон цагаас эхлэн иргэдийн интернэт хэрэглээ эрс нэмэгдсэн. Үүнтэй холбоотойгоор цахим хэрэгсэл ашиглан үйлдэгдэх гэмт хэргийн тоо нэмэгдсэн, цаашид ч нэмэгдэх хандлагатай байна. Энэ гэмт хэрэг нь гар утасны аппликэйшин болон домайн хаяг, вэб сайтуудыг ашиглан үйлдэгдэж байгаа бөгөөд иргэдийг татан оролцуулахдаа бидний өдөр тутамдаа хэрэглэдэг фэйсбүүк, телеграм зэрэг аппликэйшнүүдээр дамжуулан зар сурталчилгаа түгээдэг.

-Мөрийтэй тоглоом тоглох процесс хэрхэн явагддаг вэ. Ахиу мөнгөөр бооцоо тавибал хожих магадлал ихэсдэг гэдэг ойлголт байдаг. Энэ үнэн үү?

-Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулж байгаа гэмт этгээдүүд хүмүүсийг зориудаар хохироодог, гэр бүл, амьдралыг нь сүйтгэдэг гэж хэлж болно.

Өөрөөр хэлбэл, иргэд хамаг мөнгө, эд хөрөнгөө алдаж, цаашлаад амь насаараа хохирч байна. Цахим мөрийтэй тоглоомын улмаас хүн амиа хорлох эсэх нь тэдэнд огт хамаагүй. Тэд тоглогчдоо мөнгө алдчих вий гэхээс гадна тэднийг тоглохоо болихоос л айдаг. Мөн удаан хугацаанд та тэднийг ялахыг огт зөвшөөрөхгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Цахим мөрийтэй тоглоом зохион байгуулсан этгээдүүдэд мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулахад тэд тоглогч нарын хөзрийг компьютер дээрээсээ харах, урьдчилан программчилсан буюу хиймэл тоглогч оруулан хожуулах, эсвэл бот буюу хэд хэдэн аккаунтаар зэрэг тоглож, олон хүн тоглож байгаа мэт сэтгэгдлийг төрүүлдэг болох нь тогтоогдсон. Үнэндээ та ганцаараа бүх мөнгөө алдаад дуусна. Тиймээс та их ч байсан, бага ч байсан мөнгөө алдах нь тодорхой гэдгийг санах хэрэгтэй. Манай ард түмэн нэгнийгээ буруу, муу зүйлд уриалж, “Энэ тэгдэг гэнэ, төчнөөн төгрөг өгдөг гэнэ” гэх мэтээр ам дамжсан худал хуурмаг ярианд итгэж, нэгэндээ санал болгохгүй байхыг зөвлөж байна.

-Тоглогчдын бооцоонд тавьсан мөнгийг ямар данс руу хийлгэдэг юм бол?

-Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулж байгаа гэмт этгээдүүд Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа арилжааны банкуудад бүртгэлтэй иргэний дансыг ашигладаг. Данс эзэмшигчид нь архинд донтох хамааралтай, эсвэл оршин суугаа газар нь тодорхойгүй, тэнэмэл байдлаар амьдардаг хүмүүс байдаг. Тэдэнд бага хэмжээний мөнгө, эсвэл архи зэргийг авч өгөөд интернэт данс нээлгэн нэвтрэх нэр, нууц үг зэргийг нь авч дансыг нь ашигладаг. Мөн зарим тохиолдолд иргэдэд мөнгө амлаж, дансыг нь ашиглах тохиолдол байна. Ингэж дансаа ашиглуулснаар та ч гэсэн энэ төрлийн гэмт хэргийн холбогдогч болох эрсдэлтэй гэдгийг хүмүүс тэр бүр мэддэггүй.

-Он гарснаас хойш цагдаагийн байгууллагад цахим мөрийтэй тоглоом зохион байгуулсан болон тоглосонтой холбоотой гомдол мэдээлэл хэр бүртгэгдээд байна вэ. Ер нь энэ гэмт хэргийн гаралт өсөх хандлагатай байна уу, буурах хандлагатай байна уу?

-Цагдаагийн байгууллагад 2021-2023 онд нийт 121.154 гэмт хэрэг бүртгэгдсэний 23.1 хувь нь цахим орчинд үйлдэгдсэн. Үүнээс Эрүүгийн хуулийн 20.17 дугаар зүйл болох “Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах” гэмт хэргийн тоог он тус бүрээр нь ярья л даа. 2021 онд 565, 2022 онд 412, 2023 онд 383 гэмт хэрэг тус тус бүртгэгдсэн байна. Энэ оны эхний найман сарын байдлаар 48 тохиолдол бүртгэгдсэн.

-Цахим мөрийтэй тоглоомтой тэмцэх чиглэлээр цагдаагийн байгууллагаас хийж хэрэгжүүлж байгаа сүүлийн үеийн арга хэмжээнээс дурдвал?

-Цагдаагийн байгууллагаас санаачлан Улсын ерөнхий прокурор, Монголбанк, Харилцаа холбооны зохицуулах хороо, Үүрэн холбооны оператор компаниудтай хамтран 2020 оноос хойш “Хяналт-1, 2” арга хэмжээг зохион байгуулсан. Энэ арга хэмжээний хүрээнд мөрийтэй тоглоомын сайтын 3508 домэйн хаягийн Монгол Улсаас хандах эрхийг хязгаарласан. Мөн хууль бусаар мөрийтэй тоглоом зохион байгуулахад ашигласан 2715 дансанд төвлөрсөн 4.6 тэрбум төгрөгийг хязгаарлаж, хууль бус мөрийтэй тоглоом сурталчилсан, зохион байгуулсан 102 фэйсбүүкийн групп, хуудсыг устгуулах хүсэлтийг “Мета” компанид хүргүүлж ажилласан.

Мөн Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын 2023 оны аравдугаар сарын 27-ны өдрийн А/305 дугаар тушаалаар Эрүүгийн цагдаагийн албаны Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх газрын Шуурхай ажиллагааны хэлтэс байгуулагдсан. Энэ хэлтэс эхний нэг жилийн хугацаанд цахим мөрийтэй тоглоомтой холбоотой 63 дуудлага, мэдээлэл хүлээн авч, арилжааны банкуудын дансанд төвлөрсөн 455 сая 428 мянга 680 төгрөгөнд хязгаарлалт тогтоон, хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байсан 4545 домэйн хаягийн Монгол Улсаас хандах эрхийг хязгаарлах ажлыг Харилцаа холбооны зохицуулах хороотой хамтран хийж, гүйцэтгэсэн.

-Бүх насны хүмүүс энэ тоглоомыг тоглож байх шиг байна. Аль насныхан хамгийн их хувийг эзэлж байна вэ. Энэ талаар хийсэн судалгаа бий юу?

-Энэ гэмт хэргийн хохирогчдын байдалд хийсэн судалгаа байхгүй. Харин гэмт хэргийн холбогдогчдын дийлэнх нь 18-39 насны хүмүүс байдаг. Холбогдогчдын дийлэнх хувь нь эрэгтэй байх бөгөөд хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч болон малчин, ажилгүй иргэд байна. Түүнчлэн бүрэн дундаас дээш боловсролтой иргэд энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдож байна. Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах гэмт хэрэг ихэвчлэн бүлэг, зохион байгуулалттайгаар үйлдэгдэж байна.

-Цахимд мөрийтэй тоглоом зохион байгуулдаг хууль ёсны платформ ч юм уу, компани байдаг уу?

-Манай улсын хувьд цахим мөрийтэй тоглоомыг хууль бус гэж үздэг улс орнуудын нэг юм. Өөрөөр хэлбэл, мөрийтэй тоглоом тоглох болон зохион байгуулах нь гэмт хэрэг, зөрчил гэж үзэн Монгол Улсын Эрүүгийн хууль болон Зөрчлийн тухай хуулиудад хариуцлага тооцохоор заасан байдаг. Тиймээс мөрийтэй тоглоом зохион байгуулдаг хууль ёсны нэг ч иргэн, байгууллага, аж ахуйн нэгж байхгүй.

-Цахим мөрийтэй тоглоом бол иргэдийн санхүүгийн аюулгүй байдалд нөлөөлж байгаа ноцтой гэмт хэрэг гэж ойлголоо. Энэ төрлийн тоглоомыг зохион байгуулсан болон тоглосон этгээдэд ямар хариуцлага оногдуулдаг вэ?

-Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 20.17 дугаар зүйлд “Олон нийтийн газар, эсхүл мэдээллийн технологи ашиглан ашиг олох зорилгоор шоо, хөзөр, бусад эд зүйл ашиглан үр дүнг нь урьдчилан төсөөлөх боломжгүй, аз туршиж тоглодог мөрийтэй тоглоом зохион байгуулсан бол 450 мянгаас 14 сая хүртэлх төгрөгөөр торгох, эсхүл 240-720 цаг хүртэлх хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл 6 сараас 3 жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” гэж заасан байдаг.

Харин цахим мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах болон түүнд оролцож тоглохын аль аль нь хууль бус үйлдэл. Хэрвээ та мөрийтэй тоглоом тоглосон бол Зөрчлийн тухай хуулийн 5.7 дугаар зүйл “Олон нийтийн газар ашиг олох зорилгоор шоо, хөзөр, бусад эд зүйл ашиглан үр дүнг нь урьдчилан төсөөлөх боломжгүй, аз туршиж тоглодог мөрийтэй тоглоом тоглосон бол зөрчил үйлдэхэд ашигласан эд зүйл, хэрэгсэл, хууль бусаар олсон хөрөнгө, орлогыг хурааж хүнийг 100.000 төгрөгөөр торгоно” гэсний дагуу тус тус хариуцлага тооцно.

-Цахим мөрийтэй тоглоомын улмаас ямар ямар хор уршиг гарч байна вэ. Зарим хүмүүс их хэмжээний өрөнд ороод амиа хорлох ч тохиолдол байдаг?

-Мөрийтэй тоглоом дан ганц хувь хүнээр зогсохгүй тэдгээрийн гэр бүл, найз нөхөд, нийгэмд төрөл бүрийн хор нөлөө үзүүлсээр байна. Тухайлбал, мөрийтэй тоглоом хүнийг донтуулах нөлөөтэй учраас нийгэмд учруулах хор нөлөө их байдаг. Донтсон этгээд мөрийтэй тоглох мөнгөө олохын тулд дээрэм, хулгай хийх, залилан мэхлэх зэрэг гэмт хэргүүдийг ч үйлддэг.

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Донтох эмгэгийн тасагт мөрийтэй тоглоомын улмаас эмчлүүлж байгаа иргэдийн дийлэнх хувь нь гэр бүлээрээ санхүүгийн асуудалд орсон байдаг. Үүнээс болж тэдний 60 гаруй хувь нь ямар нэгэн байдлаар амиа хорлох талаар боддог бол 40 орчим хувь нь амиа хорлох ямар нэгэн оролдлого хийсэн байдаг гэсэн тооцоо судалгаа байдаг.

-Мөрийтэй тоглоом хүнийг хар тамхинаас илүү донтуулдаг гэсэн. Донтож байгаагаа өөрөө мэдэх боломж байдаг уу?

-Мөрийтэй тоглоом тоглоод хожиход тухайн хүнд аз жаргал, сайхан мэдрэмж авах даавар буюу допамин даавар ялгардаг. Мөрийтэй тоглоомоос энэ мэдрэмжийг нэг л мэдэрсэн хүн өдөр тутмын аз жаргал, сэтгэл ханамжтай байдлыг мэдрэхээ больдог. Ингээд энэ аз жаргалыг мэдрэхийн тулд дахин дахин мөрийтэй тоглоом тоглодог.

Мөрийтэй тоглоомд донтсон үед дараахь шинж тэмдгүүд илэрч болно. Үүнд: Өмнө нь тоглосон мөрийтэй тоглоомын талаар бодохоо зогсоож чадахгүй байх, дараагийн удаагийн тоглолтоо төлөвлөх, мөрийтэй тоглоомоос улбаалан ажил, гэр бүлийн үүрэг хариуцлагаа биелүүлэхгүй байх, мөнгөө алдах сөрөг үр дагаврууд гарсаар байвч өөрийгөө зогсоож чадахгүй байх, хяналтаа алдах, мөрийтэй тоглоомын талаар худал хэлэх, дотны хүмүүсээсээ мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагааг нуун дарагдуулах, бооцооны дүнг нэмэх, зан ааш нь өөрчлөгдөх, хурц ширүүн болох зэрэг шинжүүд илэрч байгаа бол та донтож байна гэсэн үг.

-Мөрийтэй тоглоомд донтохоос урьдчилан сэргийлэх боломжтой юу. Ойр дотны хүн маань мөрийтэй тоглоом тоглоод байвал ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?

-Мөрийтэй тоглоомд донтохоос урьчилан сэргийлэх цорын ганц арга нь огт тоглохгүй байх явдал. Донтсон гэдгээ хүлээн зөвшөөрч эхэлсэн цагаасаа мөрийтэй тоглоом тоглохоо зогсоож, эмчилгээ хийлгэх боломжтой. Хэрэв ойр дотны хүн тань мөрийтэй тоглоом тоглож байвал, нэгдүгээрт, уурлаж бухимдаж, загнахгүйгээр эвээр ярьж, маш сайн сонсох хэрэгтэй, хоёрдугаарт, мэргэжлийн сэтгэл засалч болон эмнэлгийн байгууллагад хандаж даруй хариу арга хэмжээ авах шаардлагатай. Гуравдугаарт, хууль бус мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагаа явуулж байгаа газрыг мэдэгдэж, таслан зогсоох шаардлагатай.

-Хэрэв тухайн хүн мөрийтэй тоглоомд аль хэдийнэ донтчихсон бол ангижрах арга зам бий юу?

-Мөрийтэй тоглоомыг ямар нэгэн байдлаар туршиж тоглохгүй байх,таны эргэн тойронд мөрийтэй тоглоомыг санал болгосон дэл сул яриа байгаа бол түүнд итгэж болохгүй. Үүнээс гадна мөрийтэй тоглоом тоглоод мөнгө хожно, мөнгөө өсгөнө, санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрнэ гэдэг өөрөөс тань хол, боломжгүй зүйл гэдгийг ухаарах шаардлагатай. Хэрэв танд дээр дурдсан донтох эмгэгийн шинж тэмдэг илэрч байвал яаралтай мэргэжлийн эмчид хандахыг зөвлөж байна.

Ө.АНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

М.Оюунцэцэг: Орон нутагт боловсрол, сургалтын үйл ажиллагаандаа өдөрт дунджаар дөрвөн минутыг зарцуулдаг DNN.mn

“Цаг ашиглалтын судалгаа-2023”-ын үр дүнгийн талаар Үндэсний статистикийн хорооны Нийгмийн статистикийн газрын дарга М.Оюунцэцэгтэй ярилцлаа.

-Манай улсад цаг ашиглалтын судалгааг хэзээнээс хийж эхэлсэн бэ. Тухайн улсын хүн амын цаг ашиглалтыг ямар аргаар хэмждэг вэ?

-Хоногийн 24 цаг буюу 1440 минутыг юунд зарцуулж байна вэ гэдгийг нь харгалзан үзэж хүн амын цаг ашиглалтыг хэмждэг. Судалгаанд оролцогчдын өдөр тутамдаа хийж байгаа үйл ажиллагаагаа тайлагнан бичсэн өдрийн тэмдэглэлд үндэслэн энэхүү судалгааг хийдэг. Тодруулбал, судалгаанд 12-оос дээш насны хүмүүс хамрагдсан ба тухайн хүн хоногийн 1440 минутыг юунд зарцуулж байгааг нь судалсан гэсэн үг. Статистикийн тухай хуульд цаг ашиглалтын судалгааг дөрвөн жил тутамд зохион байгуулна гэж заасан байдаг. Хамгийн анх 2000 онд энэ судалгааг хийхдээ долоон аймаг, нийслэлийн зарим дүүргийн 1000 гаруй өрхөөс судалгаа авч байсан. Харин энэ удаагийн судалгаа өмнөх жилүүдийнхээс харьцангуй өргөн цар хүрээтэй хийгдсэн. Судалгаанд 21 аймаг, есөн дүүргийн 23.394 өрх оролцсон гэдгээрээ онцлогтой.

-Цаг ашиглалтын судалгааг хийхийн ач холбогдол нь юу байдаг вэ?

-Энэхүү судалгаагаар Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн зорилтын үзүүлэлтийг хэмжих боломж бүрдэж байгаа юм. Үүнээс монголчуудын амьдралын хэв маягийг харах боломжтой. Сүүлийн үед яригдаад байгаа эмэгтэйчүүдийн хөлсгүй хөдөлмөрт зарцуулж байгаа цагийг бууруулах зорилт тавиад, түүндээ хүрэхийн тулд янз бүрийн хөтөлбөр арга хэмжээ зохион байгуулж байна. Үүний үр дүн нь зорьсон зорилтдоо хүрч байгаа эсэхийг судалгаанаас харах боломжтой.

-Монголчууд цагийг хэр үр бүтээлтэй ашигладаг ард түмэн бэ. Оршин суугаа газраасаа хамаарах байх?

-Монгол хүн хоногийн 24 цагийн 51 хувийг зайлшгүй хувийн хэрэгцээндээ, 33.8 хувийг хөдөлмөр эрхлэхэд, 15.1 хувийг боловсрол болон чөлөөт цагтаа зарцуулж байна. Тухайн хүний ажлын бүтээмж нь оршин суугаа газраасаа хамаардаг. Онцлогийг нь харвал, Улаанбаатар хотын хүн ам хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд цаг их зарцуулж байна. Хөлстэй хөдөлмөр эрхэлдэг хүн гэдэгт цалинтай хөдөлмөр эрхэлдэг болон мал аж ахуй эрхэлдэг хүмүүс орно. Хөлсгүй хөдөлмөр эрхлэлт гэдэгт гэрийн ажил хийх, гэр бүлийн гишүүддээ туслах, асрах, сайн дурын ажилд оролцох гэх мэт ажлууд багтдаг. Хөдөө орон нутгийн хүн амын хөлстэй болон хөлсгүй хөдөлмөр эрхлэлт ижил түвшинд байна. Судалгааны үр дүнгээс хөдөөний хүн ам хамгийн их цагийг буюу 350 минутыг хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхдээ зарцуулж байна гэсэн дүр зураг харагдсан. Хотын хүмүүс өдөрт чөлөөт цагтаа 201 минутыг зарцуулж байхад, хөдөө орон нутгийн хүмүүс 155 минутыг зарцуулж байна. Эмэгтэйчүүд хөлсгүй хөдөлмөр эрхлэхэд, эрэгтэйчүүд хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд илүү их цаг зарцуулдаг.

-Ажилдаа ирж, очиход хүмүүс хэр цагийг зарцуулж байна вэ?

-Судалгааны тайланд ажилдаа явах, зорчих гэсэн үзүүлэлт бий. Энэ нь гадуур явж байгаа, түгжрэлд өнгөрүүлж байгаа цагийг илэрхийлэх үзүүлэлт юм. Нийслэл хотод амьдарч байгаа нийт хүн ам дунджаар ажилдаа явах, зорчихдоо ажлын өдрүүдэд дунджаар 45 минутыг зарцуулдаг бол аймгийн төвд 19, сумын төвд 25, хөдөөд 6 минутыг зарцуулдаг гэсэн үр дүн гарсан. Гэхдээ судалгааны үр дүнгүүд 2023 оны нөхцөл байдлыг илтгэж байгааг анхаарах хэрэгтэй.

-Сурч, боловсроход зарцуулж байгаа цаг нь суурьшиж байгаа газраасаа хамаараад ялгаатай байх нь. Энэ талаар дэлгэрүүлж ярихгүй юу?

-Улаанбаатар хотын 12-оос дээш насны хүмүүсийн боловсролд зарцуулж байгаа өдрийн дундаж цаг нь 38 минут байдаг бол хөдөө, орон нутгийн хүмүүс 19 минутыг боловсролдоо зарцуулж байна гэсэн судалгааны дүн гарсан. Тухайн хүүхдийн боловсрол болон чөлөөт цагтаа зарцуулах цаг нь хомс байсны улмаас хөлстэй болон хөлсгүй хөдөлмөр эрхлэлт рүү татагдан орох магадлал өндөр байна. Хөдөөд боловсрол, сургалтын үйл ажиллагаандаа өдөрт дунджаар дөрвөн минутыг зарцуулдаг бол хотод хамгийн өндөр буюу 116 минутыг зарцуулдаг. Хөдөөний хүүхдүүдийн боловсролын үйл ажиллагаанд зарцуулж байгаа цаг хангалтгүй учраас сурч, боловсрох орчин нь хэр бүрдэж байгаа тал дээр анхаарах шаардлагатай.

-Тухайн хүний боловсролын түвшин цаг ашиглалтад нь хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд боловсролын түвшин шууд хамааралтай байдаг. Тодруулбал, дээд боловсролтой хүмүүс өдөрт 307 минутыг хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд зарцуулж байна. Харин техникийн болон мэргэжлийн боловсролтой хүмүүс хөлсгүй болон хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд адил цаг зарцуулдаг. Боловсролын түвшин өндөр байх тусмаа хөлстэй хөдөлмөр эрхлэх боломж нь нэмэгдэж байна.

-Цаг ашиглалтад хүмүүсийн нас, хүйс нөлөөлдөг байх нь. Энэ талаар дэлгэрүүлбэл?

-Насны ялгаа маш их нөлөөлдөг. Насны бүлгүүд хоногийн дийлэнх цагийг юунд зарцуулдаг талаар ярья л даа. 12-17 насны хүн боловсролын үйл ажиллагаандаа, 18-24 насны хүн ам хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд, 25-39, 40-59 насныхан хөлсгүй хөдөлмөр эрхлэхэд хамгийн их цагийг зарцуулдаг. Харин 60-аас дээш насныхан чөлөөт цагтаа хамгийн өндөр цагийг зарцуулдаг. Хамгийн олон цагаар унтдаг хүмүүсийг насны бүлгээрээ 60-аас дээш насныхан тэргүүлдэг.

-Тухайн хүний гэрлэлтийн байдал нь цаг ашиглалтад маш их нөлөөлдөг. Энэ талаар судалгаа бий юу?

-Тийм. Гэрлэлтээ батлуулсан болон батлуулаагүй хүмүүс гэр бүлийнхээ өмнө үүрэг, хариуцлага хүлээсэн байдаг учраас хөлстэй хөдөлмөрт зарцуулах цаг нь их байна. Гэрлэсэн хүмүүсийн боловсрол, чөлөөт цаг болон хувийн хэрэгцээнд зарцуулах цаг багасдаг. Огт гэрлээгүй хүмүүс хөлстэй хөдөлмөр болон боловсролдоо өндөр цаг зарцуулж байгаа. Гэр бүлээ цуцалсан, тусгаарласан болон бэлэвсэн хүмүүсийн хөлстэй хөдөлмөр эрхлэхэд зарцуулж байгаа цаг нь бага байдаг.

-Ажлын өдрийг дөрөв болгох ч юмуу, ажлын цагийг багасгавал хүмүүсийн ажлын бүтээмж өсөх үү?

-Энэ талаар нарийвчлан судлаагүй. Гэхдээ ажлын өдөр, цагийг багасгавал хүмүүсийн хөдөлмөрийн бүтээмжид сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэж бодож байна. Ялангуяа хөлстэй хөдөлмөрт зарцуулах цаг нь буурвал, улс орны эдийн засгийн бүтээмж буурна шүү дээ.

-Та хүмүүс цагаа хэрхэн зөв ашиглах талаар юу гэж хэлэх вэ?

-Судалгаанаас харахад, 12-17 насны хүүхдүүд боловсрол, чөлөөт цагтаа илүү их цаг зарцуулдаг юм байна. Хүмүүс чөлөөт цагаа телевиз юм уу гар утсаа үзэж өнгөрүүлдэг нь судалгаагаар батлагдсан. Тиймээс цахим ертөнцөд зарцуулдаг цагаа илүү бүтээмжтэй, үр бүтээлтэй байлгах тал дээр анхаарах шаардлагатай гэж бодож байна. Ингэснээр хүмүүсийн амьдралын хэв маягийг үр бүтээлтэй болгож болох юм гэж харж байна.

Ө.АнхзаяаГ.БАлГАрМАА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Худалдаачид: Өнгөрсөн онтой харьцуулахад үнэ өсөөгүй нэг ч бараа байхгүй DNN.mn

Монголд тулгамдаж буй гол асуудлуудын нэг нь яах аргагүй үнийн өсөлт юм. Монголбанкнаас 2024 онд инфляцийн түвшнийг барих зорилт тавьсан. Үүнийхээ хүрээнд ч цөөнгүй ажлуудыг хийсэн. Ийнхүү үнийн өсөлт өнгөрсөн онтой харьцуулахад хэрхэн өөрчлөгдөж, ард иргэдийн амьжиргаанд хэрхэн нөлөөлж байгаа талаар Баянзүрх худалдааны төв, хүнсний дэлгүүрүүд, ТҮЦ-ний худалдагч болон иргэдээс сурвалжиллаа.

Гэрийн хажууд байдаг ТҮЦ ажиллуулдаг У.Цэцгээтэй барааны үнийн өсөлт ямар байгаа талаар цөөн хором ярилцлаа. Тэрбээр “Миний орлого өдрөөс өдөрт л багассаар, хэцүүхэн л байна. Манайд зарагдаж байгаа бараанууд өнгөрсөн жилийнхтэй харьцуулахад үнэ нь өсөөгүй нэг ч бараа байхгүй. Нийлүүлэгчдээс бараа татах болгонд үнэ нь 100-200 төгрөгөөр нэмэгдчихсэн байдаг. Үнийн нэмэгдэлтэй авсан бараанууд дээрээ ашгаа нэмээд зарах гэхээр хүмүүс орж ирээд л “Хөөх, энэ ийм үнэтэй болчихсон юм уу” гээд бараа авалгүй гардаг. Худалдан авагчид ихэвчлэн ширхэгийн кофе авч найруулж уудаг. Гэтэл нэг уут “ҮеYе” кофег 17 мянган төгрөгөөр авдаг байсан бол одоо 20 мянга болчихсон. Би ашгаа бодоод нэг ширхэг кофе дээр 20-40 төгрөг нэмж заралгүй хуучин үнээр нь зарж байна” гэсээр бидний яриа өндөрлөв.

Ингээд “Баянзүрх худалдааны төв” рүү ортол хүн хөдөлгөөн багатай, з арим худалдагчид хоорондоо элдвийг ярилцаж, зарим нь хөзөрдөж байхтай таарав. Эхэлж уулзсан хүн бол орос чихрийн лангуу ажиллуулдаг Х.Чулуун байв. Тэрээр “Оросоос орж ирдэг бараануудын үнэ их өссөн. Монгол Улс үйлдвэрлэгч биш импортлогч орон болохоор хоёр хөршийн гадаад, дотоод нөхцөл байдал манай улсад шууд нөлөөлдөг. Оросын дайн одоо ч үргэлжилж байгаа нь барааны үнэ өсөх шалтгаан болсон” гэв.

Өвөлжилт хүндэрч зуд турхан болсон нь цагаан идээний үнэ өсөх шалгаан болж байна

Цагаан идээний лангуу ажиллуулдаг иргэн Х.Б энэ жилийн өвөлжилт ихэнх нутгаар хүндэрч зуд турхан болсон. Тэр ч утгаараа нийлүүлэгчид ховордож, цагаан идээний үнэ өнгөрсөн жилийнхээс өсөх хандлагатай байна. Ашгаа бодоод үнээ нэмж зарах гэхээр худалдан авагчгүй болчихно. Аргаа барахдаа цагаан идээн дээрээ 15 хувийн ашиг нэмж зардаг байсан бол одоо 10 хувь болгож зарж байна. Гэхдээ л худалдаж авах хүмүүс багассан гэж хариулав. Харин хүнс ногооны лангуун дээр очиход худалдагч нь “Тухайн жилийн ургацаас хамаараад ногооны үнэ өөр өөр байдаг. Энэ жилийн хувьд манжин болон байцааны ургалт муу байсан учраас ургац бага хураасан. Өнгөрсөн жил шар манжинг 2300 төгрөгөөр бөөндөж авдаг байсан бол энэ жил 3500 төгрөгөөр бөөндөж авч байна” гэв.

“Нандин” хүнсний дэлгүүрийн худалдагч Ш.Алтантуяа: 2300 төгрөгөөр зарагддаг байсан талх одоо 3000 төгрөг болсон

“Би дэлгүүр ажиллуулж эхлээд дөрвөн жил болж байна. Анх дэлгүүрээ ажиллуулж эхлэх үед барааны үнэ хямд, орлого ч гайгүй байсан. Харин одоо өрнөөс өрний хооронд л амьдарч байна. Ер нь барааны үнэ жилээс жилд өсч байгааг хүн бүхэн л мэднэ. Барааны үнэ өсөхийн хэрээр орлого буурч, орлого багасахын хэрээр ард иргэдийн амьдрал хэцүүдэж, өнөө маргаашаа аргацаадаг болж байна. Би сэтгэл зүрхгүй хүн биш шүү дээ. Аль болох боломжийн үнээр л бараагаа зарахыг бодно. Өнгөрсөн жилийнхтэй харьцуулахад гурилан бүтээгдэхүүн, чихэр, печенийн үнэ нэмэгдсэн. Жишээ нь, өмнө нь 2300 төгрөгөөр зарагддаг байсан талх одоо 3000 болсон. Орчин үед хямд үнэтэй бараанууд гэвэл хямдрал зарлачихсан шинээр зарагдаж эхэлж байгаа болон хугацаа нь дуусах дөхсөн бараанууд л байдаг.

Иргэн А.Цагаанцоож: Урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөж амьдарч байна

Иргэд урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөж амьдарч байна. Одоо ч юмны үнэ тэнгэрт хадаж бараг нөхөгдөхөөргүй болж авдаг цалин олсон орлого хаанаа ч хүрэхгүй байна. Би хувцасны дэлгүүрт өдрийн 70 мянган төгрөгийн цалинтай ажилладаг. Сургуулийн насны дөрвөн хүүхэдтэй, өрх толгойлсон ээж. Ажил маань өглөө 08:00 цагаас эхэлдэг болохоор заримдаа хүүхдүүддээ хоолны таван мянган төгрөг өгөөд явуулахад болдог л байсан. Өнөөдөр хүү маань “Таван мянган төгрөг чинь 500 төгрөг шиг л болсон шүү дээ” гээд хэлж байна. Би 20 мянган төгрөгөөр нэг кг будаа, нэг талх, нэг варень авахад л дуусч байх жишээний. Үнэ энэ мэтчилэнгээр өссөөр байвал цаашид яаж амьдарна аа хэмээн шаналж байна” гэсэн юм.

Орсон газар, асуусан хүн бүр л үнэ өссөөр байгааг, энэ хэрээр ард иргэдийн амьжиргааны түвшин улам бүр буурч байгааг дор бүрнээ илэрхийлж байв.

Б.Баярмаа