Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ана Брайан Нугререс: Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах нь хүний үндсэн эрх гэдгийг оюун санаандаа суулгах хэрэгтэй

Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн тусгай илтгэгч Ана Брайан Нугререс Монгол Улсад айлчлан зургаа хоногийн турш ажиглалт, судалгаа, хэлэлцүүлэг явуулсан юм. Энэ талаар түүнтэй ярилцлаа.

-Та бүгдийн ажиглалтаар монголчуудын хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн талаарх мэдлэг, ойлголт ямар түвшинд байна вэ?

-Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн асуудал хариуцсан НҮБ-ын Тусгай Илтгэгчийн хувиар миний айлчилж буй дөрөв дэх улс Монгол Улс юм. Юуны өмнө хувийн мэдээллээ хамгаалуулах нь хүний үндсэн эрх гэдгийг онцлон хэлье. Монгол Улсад уг асуудлаар ажиглалт, судалгаа хийх явцдаа бид олон байгууллагын төлөөлөгчидтэй санал солилцлоо.

Монголчуудын хувьд хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрх нь хүний үндсэн эрх гэдэг ойлголтыг сэтгэхүйдээ, оюун санаандаа суулгах шаардлагатай байна.

Тухайлбал, хүний хувийн мэдээлэл, дата мэдээллийн асуудлыг Хүний эрхийн үндэсний комисс хариуцдаг. Энэ байгууллагын зүгээс зөвлөмж гаргах эрхтэй. Хамгийн гол нь аливаа санкцыг хэрэгжүүлэх боломжгүй байна. Тэгэхээр хүний хувийн мэдээллийг бусдад зөвшөөрөлгүйгээр тараасан этгээд зөвлөмж аваад л өнгөрдөг. Эцсийн дүндээ холбогдох санкцыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр комиссын хүрээнд тодорхой ажил байгаа нь ажиглагдсан. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс (ХЭҮК) нь Хувийн мэдээллийг хамгаалах хууль эрх зүйн орчныг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх хяналтын цорын ганц механизм байна. Монгол Улсын хувьд ерөнхий хүрээнд болон салбар хооронд энэ чиглэлээр хийх ажлууд ч их бий.

-Та сая хэлэлцүүлэгтээ хуурамч мэдээллийн талаар ярьсан. Ер нь хуурамч мэдээллийн эсрэг үйл ажиллагаанд аль салбарын мэргэжилтнүүд илүү үүрэг гүйцэтгэх ёстой байдаг вэ?

-Дэлхийн хэмжээнд глобал түвшний мэдээллийн хэрэгслүүд бий болсон. Үүнтэй холбоотойгоор мэдээлэл өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байдаг. Мэдээллийг өөрчлөн гуйвуулах асуудал газар авч байна. Хуурамч мэдээллийн эсрэг үйл ажиллагаанд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчид ихээхэн үүрэг гүйцэтгэдэг. Яагаад гэвэл сэтгүүлчид өдөр бүр мэдээлэлтэй ажилладаг. Хэдийгээр албан ёсны мэдээллийн эх сурвалжууд байгаа ч албан бусаар олж авч буй мэдээллүүд их бий. Жишээлбэл, нийгмийн сүлжээнээс олж авсан мэдээллүүд байна. Аливаа этгээдийн нийгмийн сүлжээнд хэн нэгний тухай өөрийн өнцгийг үнэн мэтээр бичсэнийг сэтгүүлчдийн бэлтгэсэн мэдээлэлтэй адилтган үзэх асуудал байна.

Монгол Улсын хувьд хот, хөдөө гэлтгүй бүрэн мэдээлэл авсны үндсэн дээр хувийн мэдээллээ өгөх, ашиглуулах зөвшөөрлийн талаар сайн ойлголтгүй. Тиймээс нийгмийг, олон нийтийг соён гэгээрүүлэх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, тэдэнд сэтгүүлчид энэ мэдээлэл яагаад үнэн бэ гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн талаарх ойлголтыг иргэддээ илүү их түгээх ёстой. Бид ажлын явцдаа сонирхогч бүх талуудтай, Мобиком зэрэг хувийн компаниудтай ярилцахад хувийн нууцыг хамгаалах эрхийн талаарх иргэдийн ойлголт, мэдлэгийг нэмэгдүүлэх нь хамгийн т улгамдсан асуудал болохыг тэд онцолсон. Иргэд мэдлэг, ойлголттой болсноор хувийн мэдээллээ хамгаалах, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэдгийг ч хэлсэн юм. Мэдээж иргэд ч тухайн уншиж буй мэдээллийнхээ эх сурвалжийг нягталдаг, э ргэцүүлэн боддог чадвартай болох ёстой. Үүнд хүрэхэд нийгмийн түвшинд бол төвөгтэй. Гэхдээ боломжтой асуудал юм. Харилцаа холбооны салбарын мэргэжилтнүүд бол мэдээлэл ямар х урдацтай шилжиж, өргөн цар хүрээг хамарч өөрчлөгддөг гэдгийг маш сайн мэдэж байгаа. Гэтэл нийгэмшил, нийгмийн дунд гарах өөрчлөлт удаан явагддаг.

-Энэ асуудалд төрийн зүгээс ямар бодлого баримтлах хэрэгтэй вэ?

-Монгол Улсын хувьд Засгийн газраас тодорхой хууль, тогтоомж, журмыг г аргах нь зайлшгүй шаардлагатай. Гэхдээ нөгөө талд эдгээр хууль журмууд нь гол зорилгодоо хүрсэн байх зайлшгүй шаардлагатай юм. Жишээлбэл, дата мэдээлэл хамгааллын асуудал эрхэлсэн хараат бус бие даасан агентлаг бий болгох нь илүү үр дүнтэй гэж харагдсан. Энэ агентлагийн хувьд иргэдийг соён гэгээрүүлэх, мэдлэг түгээх, зөрчлийн эсрэг ажиллах үүргийг хүлээнэ. Би нэгэн нийтлэг жишээ татъя. Нэгэн иргэн хөршийнхөө зүгээр л хэлсэн, эсвэл өөрийн интернэт хуудсандаа нийтэлсэн ямар ч баталгаагүй мэдээллийг сонсоод шууд итгэдэг. Энэ бол ахуйн хүрээний асуудал мэт боловч хор уршиг ихтэй. Бүхий л асуудлын суурь нь болоод байгаа юм. Тэгэхээр мэдээллийн эх сурвалж гэж юу болох талаар төлөвшил суух хэрэгтэй байна гэсэн үг. Нийгмийн, хувь хүний төлөвшил дутагдаж байна.

Би өмнө нь хиймэл оюунтай холбоотой судалгаа хийж байсан. Үүнтэй холбогдуулан дүгнээд хэлэхэд, хүний үндсэн эрхтэй адилтган үзэж байгаа хоёр үндсэн эрх, зарчим бий. Нэгдүгээрт, тайлбар өгөх, авах эрхийн зарчим. Хоёрдугаарт, үүнтэй праллель байрлалаар эргэдэг ил тод зарчим. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл хиймэл оюун дээр суурилсан аливаа аппликэйшн, платформ хувь хүний мэдээллийг хүсэмжлэлээ гэхэд үүнийг юунд ашиглах гэж буйг нягтлах нь маш чухал. Өөрөөр хэлбэл, танаас авч буй мэдээллийг юунд ашиглах гэж буйд тайлбар авах зарчмыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

А.Даваадулам

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Хуульч Р.Булгамаа: Монгол Улсын иргэн байсныхаа төлөө хясан боогдуулсан, хязгаарлуулсан дүрэм журмын өмнө бөхөлзөн зогсох нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил

Хуульч, өмгөөлөгч Р.Булгамаа өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сараас БНСУ-ын виз мэдүүлж буй иргэдэд тулгарч буй асуудлуудыг хөндөж эхэлсэн билээ. Энэ асуудлаар түүнтэй ярилцлаа.

-БНСУ руу зорчих виз мэдүүлж буй иргэдийн гадаад паспортыг 30-40 орчим хоног хурааж авдаг нь хүний эрхийн зөрчил мөн үү?

-БНСУ-ын визтэй холбогдуулан хүний эрхэд халдсан нэлээд зөрчил байна. Тиймээс эхлээд БНСУ руу зорчих виз мэдүүлж буй иргэдэд тулгамдаж буй асуудлуудын талаар тус улсын Элчин сайдын яаманд биечлэн хандсан. Тэгэхэд холбогдох хүмүүс нь харилцах цонхоо ч нээж өгөхгүй, таны хүсэлтийг хүлээж авах боломжгүй, Монгол Улсад суугаа Солонгосын элчин сайдын яам нэг ч иргэнтэй биечлэн уулзахгүй гээд хүлээж авахгүй байсан учраас шуудангаар албан бичиг явуулсан

Тэгэхэд “Энэхүү албан бичгээ өөрийн орныхоо ГХЯ-аар дамжуулж явуулна уу” гээд дардас дараад буцаагаад явуулсан байна лээ. Дараа нь хуульчид хандсан 10 гаруй иргэний гомдлыг нэгтгэн өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын 19-нд ХЭҮК-т гомдол гаргасан. Бидний гаргасан гомдолтой ХЭҮК-ын гишүүн Г.Нарантуяа танилцаж, маш нягт нямбай ажилласан байна лээ. ХЭҮК-ын зүгээс иргэдийн гадаад паспортыг визийн өгөгдлийг хянах зорилгоор олон хоног хураан авч бусад улс оронд зорчих эрхийг хязгаарлаж байгаа нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16.18 дугаар заалт, Иргэний болон улс төрийн эрхийн пактын 12 дугаар зүйлээр баталгаажсан чөлөөтэй зорчих эрх зөрчигдөх үндэслэл болж байгааг онцлон тэмдэглээд иргэдийн эрх зөрчигдөж байгаа асуудалд онцгой анхаарал хандуулж, Монгол Улсын иргэний үндсэн эрх зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авахыг хүссэн албан бичгийг нэгдүгээр сарын 14-нд гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгт хүргүүлсэн. Үүний мөрөөр ГХЯ БНСУ-ын Элчин сайдын яаманд консулын газраараа дамжуулан К/25-135 тоот албан бичгийг 29 хуудас иргэдийн гомдолтой хавсаргаж явуулсан байдаг.

Энэ бичгийн хариу одоо хэрнээ ирээгүй. Сүүлд дахиад бичиг явуулсан боловч хариу бас л ирээгүй байна. Улмаар ГХЯ-нд гаргасан “Энэ асуудалд онцгой анхаарал хандуулж, санал санаачилгатай ажиллана уу” гэсэн гомдол хүсэлтийн хариу өнгөрсөн сарын 14-нд ирсэн. Тус бичигт “Хоёр улсын хамтын ажиллагааны хүчин чармайлтын үр дүнд виз шийдвэрлэлтийн хугацаа 90 хоног байсныг гурав дахин бууруулж 30 хоног болгосон нь үр дүнтэй ажил болсон” гэсэн агуулга бүхий хариу албан бичгийг ирүүлсэн байсан.

-Иргэдийн гадаад паспортыг 30 хоног хурааж авч байгаа нь иргэний ямар, ямар эрхэд халдаж байгаа үйлдэл вэ?

-Гадаад паспорт гэдэг бол Монгол Улсын иргэний улсынхаа хилээс гараад гадаадын аль нэг улсад зорчих эрхийн баталгаа болсон эрх зүйн цорын ганц баримт бичиг. Гэтэл БНСУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яам Монгол Улсын иргэний гадаад паспортыг 30 хоног өөр дээрээ төвлөрүүлж байгаад буцааж өгч байгаа юм. АНУ-ын Элчин сайдын яаманд виз мэдүүлэхэд паспорт дээр дардас дарагдаж, тэмдэглэгээ хийгддэг бол БНСУ-ын тухайд нэг үсэг ч тавьдаггүй. Иргэдийн гадаад паспорт виз мэдүүлгийн газрын цонхны тавцан дээгүүр, ширээний доогуур хөглөрч байдаг тийм л дүр зурагтай байдаг. Энэ үйл байдал нь нэг талаар иргэдийн бусад улсад зорчих эрхийг хязгаарлаад зогсохгүй нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын иргэний чөлөөтэй зорчих эрхэд халдаж, хясан боогдуулсан арга хэмжээ юм. Тийм ч учраас энэ асуудалд би таван сарын туршид пробоно стратегийн өмгөөлөл, хууль зүйн үйлчилгээг үзүүлж байна.

-Ер нь БНСУ руу зорчих виз мэдүүлж буй иргэдэд тулгарч буй ямар асуудал байна вэ?

-БНСУ-ын иргэд Монгол Улсад ирэхэд визийн маш ая тухтай, таатай боломжийг үзүүлж байгаа. 2022 оны дөрөвдүгээр сараас эхлээд БНСУ-ын иргэд Монгол Улсад аялал жуулчлалын шугамаар виз мэдүүлэхэд виз мэдүүлгийн шаардлагаас бүрэн чөлөөлөгдөж байгаа. Визийн хураамж ч төлөхгүй байна. Монгол Улсын төсөвт орох байсан тэр олон сая ам.долларын хохирлын эрсдэлийг хүлээж тус улстай байгуулсан дипломат харилцаагаа хүндэтгэж, найрсаг хамтын ажиллагааны үүд хаалгыг нээж, иргэдийг нь чөлөөтэй зорчих боломжийг олгосон. Гэтэл эсрэгээрээ Монгол Улсын иргэд тухайн улсад зорчиход дэндүү босго өндөр гэмээр хатуу шаардлагуудыг тавьсаар байна. Тийм ч учраас иргэд виз мэдүүлэхээсээ эхлээд л маш их хүнд суртал, дарамтыг амсаж байна. БНСУ-д зорчихын тулд Монгол Улсын иргэн заавал хөрөнгө, мөнгөтэй байхыг шаарддаг. Тухайлбал, иргэд 20-40 сая төгрөгийг дансандаа байршуулаад, дансны хуулгаа Элчин сайдын яаманд мэдүүлж байж өөрийгөө санхүүгийн боломжтой гэдээ баталж байгаа юм. Тэгтэл БНСУ-ын иргэн дансандаа мөнгөтэй байх эсэхээс үл хамааран манай улсад чөлөөтэй зорчиж байна. Түүнчлэн Монгол Улсын иргэнд үл хөдлөх хөрөнгийнх нь мэдээллийг харгалзан виз олгодог. Дээрх нөхцөл байдал нь Монгол Улсын Үндсэн хууль төдийгүй 1948 оны Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалд аливаа хүнийг боловсрол, санхүү, эдийн засгийн байдал, орлогын түвшнээр нь ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон зохицуулалттай зөрчилдөж байгаа юм.

-Манайхаас өөр улсын иргэн БНСУ-д зорчих виз мэдүүлэхийн тулд гадаад паспортоо олон хоногоор хураалгадаггүй гэдэг үнэн үү?

-Ажил хариуцсан албаны хүмүүс мөн зарим иргэдийн зүгээс “Өмнө нь иргэдийн гадаад паспортыг 60-90 хоног хураадаг байсан. Одоо 30 хоног болгочихлоо. Болоо юм биш үү” гэсэн хандлагыг гаргадаг. Гэтэл тийм биш. 30 хоног байсан ч Монгол Улсын иргэн тус улсад зорчихын төлөө бусад эрхүүдээ хязгаарлуулна гэдэг байж боломгүй, хүлээн зөвшөөрөөд байх зүйл биш. Энэ шаардлагууд ганцхан Монгол Улсын иргэнд л тавигдаж байгаа. Бусад улсын иргэний гадаад паспортыг ийм урт хугацаагаар, эх хувиар нь хурааж авдаггүй. Тиймээс ганцхан Монгол Улсад зориулсан ийм хатуу шаардлага тавьж байгаа нь туйлын буруу. Нөгөөтэйгүүр, БНСУ өөрийнхөө бодлого, үйл ажиллагааг бусад улс орны дотоод бодлого, үйл ажиллагаа болон иргэдэд тулгаж болохгүй. Үүнийг олон улсын эрх зүйн томьёоллоор “Дипломат харилцааны өнгөлзөх бодлого” гэж үздэг. Мөн виз татгалзсан, виз түдгэлзсэн тохиолдолд дараагийн виз мэдүүлэх эрх, боломж нь зургаан сарын дараа үүсдэг. Энэ хатуу шаардлага нь бас л зөвхөн манай улсын иргэдэд хамаатай. Монгол Улсын иргэд бусад улс руу зорчих виз мэдүүлэхэд “Виз нь гараагүй бол зургаан сарын дараа дахин мэдүүл”, “30 хоног манай элчин дээр гадаад паспортоо хураалга” гэсэн шаардлага байдаггүй. Дээд тал нь 7 хоногийн хугацаатай байдаг. Бид Монгол Улсын иргэн байсныхаа төлөө хясан боогдуулсан, хязгаарлуулсан дүрэм журмын өмнө бөхөлзөн зогсож байгаа нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил. Бид улсаараа БНСУ-д өртэй юм уу. Яагаад тус улс руу зорчих виз мэдүүлж байгаа иргэдийг бүгдийг нь тэнд очоод харлаж, хулгай хийж, гэмт хэрэг үйлдэх гэж байгаа юм шигээр хараад байгаа юм бэ. Харин ч манай улсын иргэд өөр өөрийнхөө хэмжээнд хөдөлмөр зүтгэл, хөрөнгө мөнгөөрөө БНСУ-ын бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшилтэд хувь нэмрээ оруулж байна. Солонгос дахь монгол ажилчид хамаг л хар бор ажлыг нуруундаа үүрч байгаа нь нуух зүйл биш. Иргэд эх орондоо ажиллаж хөдөлмөрлөөд хангалттай цалин хөлс авч чадахгүй байгаа учраас харьд очиж боолын хөдөлмөр эрхэлж байна. Нөгөө талаар, БНСУ-д очиж эрүүл мэндийн үйлчилгээ авч, суралцаж байгаа иргэд бүгдээрээ тус улсад хөрөнгө оруулж байна. Тэгэхэд бүгдийг нь болох бүтэхгүй хүмүүсийн нэгдэл юм шиг, бүгд очоод бослого гаргах гэж байгаа юм шиг байдлаар ханддаг хандлагаа өөрчлөх цаг болсон. Монгол Улсын нэг иргэний үйлдлийг нийтээр нь төсөөлүүлж үзэж байгаа хандлага чинь хэтэрхий газар авч байна.

-Иргэд виз мэдүүлэхийн тулд тодорхой хэмжээний мөнгөн хураамж төлдөг боловч НӨАТ-ын баримт өгдөггүй талаар ярьдаг?

-Иргэд холбогдох бүх бичиг цаасыг бүрдүүлж өгөхөд 57.000-200.000 төгрөг тушааж байна. Энэ мөнгөндөө хүртэл НӨАТ-ын баримт өгдөггүй. Хэрэв хэн нэгнээс мөнгө хурааж авч байгаа л бол санхүү бүртгэлийн анхан шатны баримт буюу НӨАТ-ын баримт өгөх ёстой. Виз нь л гарч байвал иргэд энэ баримтын тухай дурсдаг ч үгүй. Энэ асуудлаар Татварын ерөнхий газарт виз мэдүүлгийн газруудын үйл ажиллагаанд санхүүгийн шалгалт оруулах хүсэлтийг гаргасан. Иргэд мөнгөө өгч байгаа нь үнэн, гэхдээ НӨАТ-ын баримтаа авдаггүй, ямар нэгэн хөнгөлөлт эдэлдэггүй. Тэр мөнгө хаачиж байгаа вэ, төсөвт орж байна уу, хувь хүний халаасанд орж байна уу. Яагаад зарим газрууд энэ хураамжийг хувь хүний дансаар аваад байгаа юм бэ. Хуулийн этгээд үйл ажиллагаа явуулаад байгаа юм уу, хувь хүмүүс бусдын өмнөөс ажиллаад байгаа юм уу. Манай улсад хуулийн дагуу татвар төлж байгаа юу гэх мэтчилэн тодорхойгүй нөхцөл байдлуудыг нэг мөр болгох шаардлагатай.

-“Зорилго тодорхойгүй” гэсэн шалтгаанаар виз нь гардаггүй талаар виз мэдүүлж байсан хүмүүс ярьдаг юм билээ?

-БНСУ руу зорчих виз мэдүүлсэн дийлэнх иргэдийн виз гардаггүй. Үүний шалтгаан нь “Зорилго тодорхойгүй” гэсэн нийтлэг нэг хариултыг л өгдөг. Ямар ч зорилгогүй хүн яагаад 20-30 сая төгрөгийн барьцааг байршуулан байж, мөнгө төгрөгөө үрэн байж тэр улсыг зорино гэж үү. Яагаад зорилго тодорхойгүй гэж дүгнэсэн юм бэ гээд хандах гэхээр огтхон ч санал хүсэлтийг нь хүлээж авдаггүй, хандах газар нь ч тодорхойгүй. Хүсвэл өөрийн улсын ГХЯ-ны консулын газраар дамжин гомдол саналаа гаргаж болно гэдэг ганцхан зүйлийг хэлдэг. Тус улсын иргэнтэй гэр бүл болсон Монгол Улсын иргэн Монголд ирчихээд буцах гэхээр виз олгодоггүй. БНСУ-д суугаа ээж, аав дээрээ очих гэж байгаа хүүхдүүдийг хүртэл тодорхой зорилгогүй гээд виз өгдөггүй. Энэ мэтчилэн хүний санаанд оромгүй шалтгаанаар иргэдэд “Зорилго тодорхойгүй” гэсэн хариу өгдөг төдийгүй иргэдийн зүгээс мэдэх эрхээ хэрэгжүүлэх гэхээр бас л хаалттай. Яг ийм тоталитар дэглэм шиг хязгаарласан, хясан боогдуулсан хандлагатай үйлчилгээг үзүүлж байна.

-Манай улсын иргэд хил дээрээс олноороо буцаагддаг байдлын талаар тодруулбал?

-БНСУ-ын хил дээрээс иргэдийг олноор буцаадаг байдал сүүлийн жилүүдэд нийтлэг байна. 2023 оны байдлаар 1500 гаруй, 2024 оны байдлаар 1700 гаруй иргэнийг хил дээрээс буцаасан байна. Мэдээж аль ч улс орон гадаадын иргэдийг нэвтрүүлэх үү, үгүй юу гэдгийг шалгах эрхтэй. Гэхдээ хил дээрээс буцаж ирсэн иргэдийн гомдол саналыг сонсохоор бодит байдлаас хазайсан, хэтийдсэн, хүний хувийн эрх чөлөө, халдашгүй дархан байдалд хэтэрхий халдсан шинжтэй байна. Тухайлбал, иргэдийн гар утсыг хурааж аваад доторх мэдээлэлтэй нь танилцаж, мэдээллийг нэг бүрчлэн шалгадаг байна. Зочид буудал захиалсан бол тус зочид буудал утсаа аваагүй шалтгаанаар, айлд очих гэж байгаа бол тэр айлд хэдэн хүн амьдардаг талаар тодорхой хэлээгүй, тэр битгий хэл “Манай улсын метроны үнэ хэд вэ” гэж асуухад нь “Мэдэхгүй ээ” гэж хариулсны төлөө “Та метроны үнэ мэдэхгүй бол яах гэж аялж яваа юм” гээд буцаагдсан байх жишээтэй. Энэ бол иргэдийн санал гомдолд үндэслэсэн баримттай мэдээлэл. Иргэдийг саатуулж байгаа байр нь ахуйн болон эрүүл мэндийн наад захын шаардлага хангахгүй, хүйтэн хөндий, хоол унд, эмнэлгийн тусламжийн хувьд ч шаардлага хангахгүй, хэн нэгнээс тусламж хүсэх боломжгүй нөхцөл байдалтай байдаг. Тэнд манай улсын иргэдтэй яг л шоронгийн хоригдолтой харьцаж байгаа юм шиг харьцдаг гэж иргэд гомдол хүсэлт гаргаж байна.

Монгол Улсын Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны зүгээс БНСУ-ын Хууль зүйн яамтай хамтарч иргэдийн визийн журамны асуудал дээр анхаарал хандуулан ажиллах ёстой. Иргэдийн эрхийг хамгаалах тал дээр ГХЯ төдийгүй ХЗДХЯ хамтран санал санаачилгатай ажиллах хэрэгтэй.

-Та саяхан тус улсаас манай улсад суугаа элчин сайд Чой Жин Вонтой биечлэн уулзаж, энэ асуудлын талаар танилцуулсан юм билээ. Элчин сайд ямар байр суурьтай байна вэ?

-Энэ асуудлыг том зургаар нь харах ёстой гэж үзээд Монгол Солонгосын парламентын бүлэгт хандсан. УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн тус бүлгийн дарга, Б.Бат-Эрдэнэ гишүүн дэд дарга нь юм байна. Энэ асуудлын араас таван сар хөөцөлдсөний эцэст БНСУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдтай биечлэн уулзсан. Би энэ уулзалтад маш өндөр хүлээлттэй очсон боловч тодорхой, шийдэлтэй үр дүн гараагүйд сэтгэл дундуур байгаагаа шуудхан илэрхийлсэн. Монгол Улсын иргэдийнхээ эрхийн төлөө явж байгаа надад айх зүйл байхгүй. Барьцаалагдсан албан тушаал ч байхгүй учраас асуудлыг зоригтой хэлсэн. Элчин сайдын зүгээс “Энэ асуудлын мөрөөр судалж, тодорхой шийдлүүдийг бий болгоно. Хүний эрхэд халдсан ийм ноцтой үйлдэл байсан гэдэгт би үнэхээр эргэлзэж байна. Манай доод шатанд хаа нэгтээ алдаа гарсан байхыг үгүйсгэхгүй. Хэрвээ паспортыг нь авч байгаа тохиолдолд цахим лавлагаа буюу “E-Mongolia”-ийн лавлагааг өгөөд буцааж авах боломжтой. Нягтлан шалгая. Харин өвлийн хүйтэнд үстэй дээл өмсөөд гадна зогсоод оочерлоод виз мэдүүлдэг байсан үеийг бодоход 10 гаруй виз мэдүүлгийн газартай болсон” гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн. Гэвч Элчин сайдын ярьж байгаа зүйл бодит байдал хоёр тэнгэр, газар шиг ялгаатай байна.

-Энэ асуудал шийдэгдэхэд юу чөдөр тушаа болж байна вэ?

-Миний хувьд эрх мэдэлтэй том албан тушаалтан биш. Эгэл жирийн хуульч, өмгөөлөгч хүн. Тиймээс энэ асуудлын араас ном журмынх нь дагуу холбогдох байгууллагуудад албан бичиг, өргөдөл хүсэлтээ өгсөн. Иргэд бухимдаж, цахим орчинд бодит нөхцөл байдлаа илэрхийлээд байхад энэ ажлыг хариуцсан хүмүүс өнөөдрийг хүртэл нүд, чихгүй юм шиг сууж байгааг үнэхээр гайхаж байна. Энэ асуудлыг УИХ-ын түвшинд, Хууль зүйн байнгын хороо хүртэл анхаарах ёстой. Манай улсад нэг дутагдал байна. Монгол Улсын иргэн өргөдөл, гомдол гаргах хуулийнхаа хүрээнд албан ёсоор ном журмынх нь дагуу, баримт нотолгоог үндэслээд, хүсэлт гаргахаар ерөөсөө ач холбогдол өгдөггүй, огтхон ч тоодоггүй. Гэтэл хэн нэгэн Засгийн газар, яам тамгын газрын гадна очоод лайв хийгээд, орилж чарлаад, өлсөж цангаад, хэн нэгэн ажилтан, албан тушаалтныг огцруулна гэж шаардлага тавихаар л тухайн асуудлыг анзаардаг, буруу бодлогыг олж хардаг. Энэ байдал БНСУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдад хүртэл халдварлагдсан байна лээ. Тэрбээр “Иргэдийн эрх ингэж зөрчигдөж байгаа, Монгол Улсын иргэд тус улсын визтэй холбогдуулан гомдолтой байгаа талаар би мэдээгүй. Энэ мэдээлэл надад огт ирээгүй. ГХЯ-наас надад огт албан тоот бичиг ирээгүй, хараагүй, үзээгүй” гээд л мэлзэх юм билээ. Улсаа төлөөлөн суугаа Элчин сайд тийм хариуцлагагүй тайлбар, мэдээлэл өгсөнд хувь хүнийхээ зүгээс ихэд гайхсан. Бид тусгаар тогтносон Монгол Улсын иргэд. Хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоосны 35 жилийн ойн хүрээнд иргэдийн зорчих эрхтэй холбогдон үүсч байгаа дээр дурдсан нөхцөл байдлуудыг зохих түвшинд шийдэх, дипломат харилцааг бодитой болгох шаардлагатай.

Ө.АНХЗАЯА

Categories
гадаад мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

И.Энхболд: Солонгосын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан нам нь ялбал илүү зөөлөн аядуу бодлого баримтлах болов уу

Олон улс судлалын ухааны доктор, Зүүн хойд Ази судлаач И.Энхболдmой ярилцлаа.

-БНСУ-ын ерөнхийлөгч асан Юн Сог Ёлийн халааг авах хүнийг сонгох ерөнхийлөгчийн сонгууль зургадугаар сарын эхээр болно гэж зарлаж байна. Ямар, ямар намууд ерөнхийлөгчид өрсөлдөх бол?

-Томоохон намуудын өрсөлдөөн эхэлж, шинэ нэрс улс төрийн тавцанд тодорч байна. 2025 оны зургадугаар сарын 3-ны өдөр Бүгд Найрамдах Солонгос улсад ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль болохоор зарлагдлаа. Энэ нь ерөнхийлөгч асан Юн Сог Ёль Үндсэн хуулийн шүүхээр огцорсны дараахь анхны сонгууль учраас улс төрийн нөхцөл байдал, нийгмийн хүлээлт ихээхэн өндөр байгаагаараа онцлог болж байна. Сөрөг хүчний томоохон төлөөлөл болох Ардчилсан намаас тус намын дарга асан, 2022 оны сонгуулийн нэр дэвшигч Ли Жэ Мён дахин нэр дэвшихээ албан ёсоор зарласан.

Түүний гол амлалт нь эдийн засгийн шударга байдал, технологийн инноваци, орон нутгийн хөгжлийг дэмжих бодлого юм. Гэвч түүнийг тойрсон авлигын хэргүүд, шүүхийн маргаан олон нийтийн дунд талцал үүсгээд байна. Засгийн эрх баригч Ардын Хүч Нам дотроо хэд хэдэн боломжит нэр дэвшигчтэй байна. Хууль зүйн сайд асан Хан Дон Хүн, Үндэсний Ассамблейн гишүүн Ан Чол Су, Инчон хотын захирагч Ю Жон Бок нарын нэрс яригдаж буй. Намын зүгээс тавдугаар сарын 3-нд 11 нэр дэвшигчээс шигшилт хийн албан ёсоор нэр дэвшигчээ тодруулахаар төлөвлөжээ.

-Бусад намууд болон бие даагчид яахаар байна?

-Томоохон намуудаас гадна жижиг намууд болон бие даагчид ч энэ удаагийн сонгуульд хүч үзэхээр зэхэж байна. Шинэ Шинэчлэлийн Намаас Ли Жүн Сок, Прогрессив Намаас Ким Жэ Ён, Шударга Ёсны Намаас Квон Ён Гүк нар нэр дэвшихээ мэдэгдсэн. Мөн ерөнхий сайд асан Хван Гё Ан бие даан өрсөлдөнө гэж мэдэгдсэн байна.

-Солонгосын ард түмэн энэ сонгуульд маш их ач холбогдол өгч байх шиг. Тэд ямар хүлээлттэй байна вэ?

-Энэхүү сонгууль нь зөвхөн төрийн тэргүүнийг сонгох явдал төдий бус, Солонгосын улс төрийн цаашдын чиг хандлагыг тодорхойлох үйл явц болох юм. Эдийн засгийн хямрал, ажилгүйдэл, гадаад бодлогын сорилтуудын үед иргэд ямар сонголт хийх нь зөвхөн БНСУ-ын дотоодод төдийгүй бүс нутгийн геополитикт ч тодорхой нөлөө үзүүлэх төлөвтэй байна.

-Эдгээр улс төрийн намууд нь манайтай яаж харилцдаг вэ?

-БНСУ-ын Ардчилсан нам бол Зүүний төвийн нийгмийн ардчилсан чиг баримжаатай. Энэ нам Монгол Улстай дипломат болон хүмүүнлэгийн харилцаанд илүү онцгой анхаарал хандуулж ирсэн. Тус намаас ерөнхийлөгчөөр сонгогдож байсан Мүн Жэ Ин 2020 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй цахим уулзалт хийж, Ковид-19 цар тахлын үеийн хамтын ажиллагаа, хүний аюулгүй байдал, боловсрол, ногоон хөгжлийн талаар ярилцаж байлаа. Энэ намын үед Зүүн хойд Азийн олон талт хамтын ажиллагааны санаачилга идэвхтэй дэмжигдэж, Монгол Улсыг бүс нутгийн яриа хэлэлцээнд татан оролцуулах оролдлогууд хийгдэж байв. Ардчилсан Намын засаглалын үед Монгол-Солонгосын х арилцаа дипломат, хүмүүнлэгийн чиглэлд түлхүү ахицтай байжээ. 2012 оны баруун төвийн үзэлтэй Хан нара намаас сонгогдсон И Мён Пак ерөнхийлөгчийн үед Монгол Улсын Засгийн газар, БНСУ-ын Засгийн газар хоорондын виз олгох нөхцөлийг хөнгөвчлөх тухай хэлэлцээр хийгдэж байв. Ер нь одоогийн Ардчилсан нам нээлттэй бодлого баримталдаг тул эдийн засгийн хувьд илүү нааштай хандлага ажиглагдах болов уу гэж бодож байна.

-Сонгуулийн хар пиар хэдийнэ эхэлсэн бололтой. Бие биеэ шоглосон, хиймэл оюун ухаанаар бүтээсэн элдэв бичлэгүүд цацагдаж байгаа харагдсан. Судлаачийн хувьд сонгуулийн процессыг хэрхэн ажиглаж байна. Хэдий хугацаанд ямар хууль журам баримталж өрсөлдөх вэ?

-Солонгосын мэдээллийн сайтуудыг харвал сонгуулийн халуурал эхэлсэн гэж хэлж болохоор байна. Өмнөд Солонгос хар пиар, хиймэл оюун ухааны хэрэглээ нэлээд газар авахаар байх шиг. 2025 оны зургадугаар сард болох БНСУ-ын ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуулийн өмнө улс төрийн намууд бэлтгэлдээ орж, сонгуулийн уур амьсгал улам халж эхэллээ. Сөрөг хүчний Ардчилсан намын дарга Ли Жэ Мён албан тушаалаасаа бууж, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшихээр болсноо илэрхийлсэн тухай Өмнөд Солонгосын томоохон хэвлэлүүд мэдээлж эхэлсэн. Түүний нэр дэвших нь тус намын хувьд 2022 оны ялагдлын дараахь “дахин эргэн ирэлт” болж мэдэх юм. Харин эрх баригч Ардын Хүч Нам Сонгуулийн менежментийн хороогоо байгуулсан, дотоод сунгааныхаа стратегийг тодорхойлох шатандаа явж байна. Сонгуулийн кампанит ажил бүрэн эхлээгүй ч нийгмийн сүлжээнд аль хэдийнэ хиймэл оюун ухаанаар бүтээсэн бичлэгүүд, эвлүүлэг олноор тархаж эхэлсэн нь энэ удаагийн сонгууль “дижитал сүүдрийн кампанит ажлаар онцлог болохыг харуулж байна. Зарим бичлэгүүд нь улстөрчдийн дуу хоолойг хиймлээр дуурайлгасан, эсвэл тэднийг элэглэн гутаасан өнгө аястай байгааг олон нийт шүүмжилж байна. Ерөнхийлөгч огцорсон тохиолдолд БНСУын Үндсэн хуулийн дагуу 60 хоногийн дотор сонгууль зохион байгуулах ёстой. Үүний дагуу 2025 оны зургадугаар сарын 3-нд ерөнхийлөгчийн сонгууль явагдахаар болсон. Сонгуулийг зохион байгуулах үүргийг Үндэсний Сонгуулийн Комисс хариуцдаг. Сонгуулийн кампанит ажил сонгуулийн өдрөөс 22 хоногийн өмнө албан ёсоор эхэлдэг тул тавдугаар сарын 12-ны өдөр таарч байна. Төрийн албан хаагчид, төрийн өмчийн байгууллагууд сонгуулийн кампанит ажилд оролцохыг хориглодог. Гүтгэлэг, худал мэдээлэл тараах, хүний нэр төрийг гутаасан үйлдэл хийвэл эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг хуультай. Ингэхдээ зургаан сараас таван жил хүртэл хорих ялаар шийтгэгдэх заалт ч бий. Хиймэл оюун ухааны тусламжтай эвлүүлэг бичлэг хийх, тараах нь хууль зөрчих үндэслэл болдог учраас NEC энэ чиглэлээр хяналтаа чангатгаж байх шиг байна. Энэ удаагийн сонгуулийн шинэ сорилт бол хиймэл оюун ухаан (AI) боллоо. БНСУ-д deepfake буюу дуу дүрсийн хиймэл эвлүүлэг нь сошиал хар пиарын хүчтэй зэвсэг болж, олон нийтийн санаа бодлыг төөрөгдүүлж болзошгүй тул энэ чиглэлийн хууль эрх зүйн шинэчлэл шаардагдаж байна. NEC 2025 оны сонгуулийн өмнө AI-д суурилсан эвлүүлэг контентын эсрэг тусгай ажлын хэсэг ажиллуулж, платформуудтай хамтран зохицуулалт хийхээр болсон юм билээ.

-Аль нам нь ялбал монголчуудад өгөөжтэй гэж та үзэж байна?

-Аль, аль нам нь өөр өөрийн гэсэн онцлогтой. Ардчилсан нам нь зүүн төвийн бодлого, бүс нутгийн интеграцид илүү нээлттэй бодлого баримталдаг. Монгол Улсад ашигтай байж болох талууд гэвэл Ардчилсан намын үед Зүүн хойд Азийн олон талт хамтын ажиллагааг дэмжих байр суурьтай байдаг. Жишээлбэл, Мүн Жэ Ин ерөнхийлөгчийн үед Монгол Улсыг бүс нутгийн эрчим хүч, тээврийн сүлжээнд оролцуулах санаачилга яригдаж байсан. Цар тахлын үед Монголд хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлсэн, боловсрол, эрүүл мэндийн чиглэлээр төслүүд идэвхтэй хөгжүүлсээр ирсэн. Ардчилсан намын удирдлагын үед Хятад, Орос хоёртой тэнцвэртэй харилцах бодлого баримталдаг тул Монголын гуравдагч хөршийн бодлоготой нийцэх боломж илүү байдаг. Монголын гадаад бодлогын “нээлттэй, гуравдагч хөрш”ийн чиг шугамыг дэмждэг, бүс нутгийн хамтын ажиллагаанд Монголыг татан оролцуулах боломжийг дэмждэг нам юм. Ардын Хүч Нам бол баруун төвийн чиглэлтэй, эдийн засаг, аюулгүй байдалд төвлөрдөг бодлоготой. Монгол Улсад ашигтай байж болох талууд гэвэл хөдөлмөрийн гэрээт ажилчдын асуудлыг шийдвэрлэх, сайжруулахад энэ нам бодлогын хувьд илүү хатуу боловч тогтвортой байр суурь баримталж ирсэн. Аюулгүй байдлын асуудлыг анхаардаг тул бүс нутгийн цөмийн зэвсэггүй статус, БНАСАУ-ын бодлого зэрэгт Монголын дуу хоолойг үнэлэх хандлага ажиглагддаг. Эдийн засгийн хамтын ажиллагааг чухалчилдаг тул хөрөнгө оруулалт, худалдаа, дэд бүтэц, технологийн хамтын ажиллагааг түлхүү дэмжих хандлагатай. Өөрөөр хэлбэл, хөдөлмөр, эдийн засгийн практик хамтын ажиллагаанд түлхүү ач холбогдол өгдөг. Гэхдээ хэт Америк төвтэй бодлого нь бүс нутаг дахь геополитикийн тэнцвэрт байдалд эрсдэл авчирч болзошгүй. Монгол Улсын хувьд Ардчилсан намын бодлого нь дипломат, бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, гуравдагч хөршийн бодлогын хувьд илүү уян хатан, тохиромжтой байж болно. Ардын Хүч Намын хувьд эдийн засаг, хөдөлмөр эрхлэлт, аюулгүй байдлын бодлого нь Монголтой илүү ойрхон байх боломжийг өгч болох юм.

-Ээлжит бус сонгуульд ялж сонгогдсон шинэ Ерөнхийлөгч өмнөх Төрийн тэргүүнээс Ерөнхийлөгчийн албыг шилжүүлж авах тусгай баг байгуулалгүйгээр шууд албандаа орно гэж байна. Тэгэхээр сая огцорсон ерөнхийлөгчийн багтай шинэ сонгогдсон ерөнхийлөгч ажиллана гэсэн үг үү?

-Үндсэн хуульд зааснаар Ерөнхийлөгч огцорсон, нас барсан, эсвэл огцруулсан тохиолдолд 60 хоногийн дотор сонгууль явуулах ёстой. Энэ тохиолдолд хуучин Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрх дууссан, харин шинэ Ерөнхийлөгчийг сонгомогц төрийн тэргүүний албан тушаалд шууд орох эрх зүйн зохицуулалт үйлчилдэг. Иймээс ээлжит бус сонгуульд ялагч нь тодорхой шилжилтийн хугацаа, баггүйгээр шууд ажилдаа ордог. Төрийн эрх шилжүүлэх баг зөвхөн ээлжит сонгуулийн үед ажилладаг. Ердийн нөхцөлд буюу таван жилийн бүрэн хугацаатай ээлжит сонгуулийн дараа сонгогдсон Ерөнхийлөгчид бэлтгэл хангах 2-3 сарын “транзишн баг” ажилладаг. Энэ хугацаанд түүнийг төрийн нууц, эдийн засгийн нөхцөл, гадаад харилцааны мэдээллээр хангаж, ерөнхий штаб үүсгэдэг гэсэн үг. Харин ээлжит бус сонгуулийн үед хуульд “транзишн баг” байгуулах заалт байдаггүй, сонгуулийн дүн гарсан өдрөөс эхлэн шинэ Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрх шууд хүчин төгөлдөр болно. Энэ нь Төрийн тогтолцооны хурдтай ажиллагааг илтгэж байна. Солонгосын төрийн бүтэц нь ерөнхийлөгчийн засаглалтай бөгөөд төрийн тэргүүн огцорсон нөхцөлд төрийн хямрал үүсэхээс сэргийлж, эрх мэдлийг даруй шилжүүлэх зохицуулалттай байдаг. Иймээс хууль, Үндсэн хуулийн дагуу “түр хугацаанд төр удирдах” нөхцөл үүсэхгүй. Бэлтгэл хангах хугацаа байхгүй тул шинэ Ерөнхийлөгч шууд хариуцлага үүрч, бодлого боловсруулж эхлэх шаардлагатай. Тэр дундаа гадаад бодлого, үндэсний аюулгүй байдал зэрэг хурц асуудал дээр өндөр ачаалалтай ажиллаж магадгүй. Хэрэв шинэ Ерөнхийлөгч сайн баг бүрдүүлж чадахгүй бол төрийн бодлогын уялдаа муудаж, түргэн өөрчлөгдөх шийдвэрүүд гарч болзошгүй гэдгээс сэргийлдэг юм.

-Нэр дэвшигчдээс хэн нь дараагийн ерөнхийлөгч болох магадлал өндөр байна вэ?

-БНСУ-ын парламентын хувьд Үндэсний Ассамблей нь нийт 300 гишүүнтэй. Тэдгээрийн 254 нь тойргийн мажоритар, 46 нь пропорциональ төлөөллийн системээр сонгогддог. 2024 оны сонгуулиар Ардчилсан намуудын эвсэл 176 суудал, Ард түмний хүч, Ард түмний ирээдүй эвсэл 108 суудал, Бусад намууд 16 суудал авсан байна. Дашрамд дурдахад, Ард түмний хүч намын ерөнхийлөгч бууснаар Ардчилсан намаас нэр дэвшигч ерөнхийлөгч болох магадлал өндөр байгаа юм. Ардчилсан нам гарч ирснээр илүү зөөлөн аядуу бодлого баримтлах болов уу гэсэн хүлээлт байна. Хоёр Солонгосын харилцаанд ч ахиц дэвшил гарах болов уу гэж найдаж байна.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

М.Мөнхцэцэг

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Энхбаяр: Евразийн хэлэлцээрийг УИХ дэмжсэн тохиолдолд үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалах бодлогыг давхар гаргах ёстой

УИХ-аар Евразийн эдийн засгийн холбоотой хэлэлцээр байгуулах талаар хэлэлцэж байна. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаяраас тодрууллаа.

-Жил бүрийн хавар ноолуурын үнэ ямар байх бол гэсэн хүлээлт малчдын дунд байдаг. Энэ жилийн тухайд ноолуурын ханш өмнөх жилүүдийг бодоход суларчихлаа гэдэг зүйлийг хэлж байна. Яагаад, юунаас болоод ноолуурын үнэ дорвитой өсөхгүй байна вэ?

-Монгол Улс мал аж ахуйн түүхий эдээ бүрэн боловсруулъя, экспортлох чиг баримжаатайгаар үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх бодлогыг гаргасан. Товчхондоо үүнийг “Цагаан алт” гэж томьёолж байгаа. Энэхүү УИХ-аас баталсан бодлогыг Засгийн газар хэрэгжүүлж байна. Үүн дотор ноос, ноолуур, арьс шир, сарлагийн хөөвөр, тэмээний ноос гэсэн гол таван бүтээгдэхүүн бий. Энэ чиглэлээр боловсруулалтаа сайжруулж улмаар экспортод гаргая гэдэг бодлого хэрэгжиж байна. Уг ажлыг манай яам хийж байгаа. Ноолуурын тухайд хариулъя. Өнөөдөр Монгол Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн болсон нүүрс нэг тонн нь 230-80 ам.доллар болж унаад байна. Учир шалтгааныг та бид мэдэж байгаа. Нөгөө дэлхийн томоохон х удалдааны зөрчил маргаанаас болж байгаа асуудал. Энэхүү худалдааны дайнаас үндэсний үйлдвэрлэгчтэй орнуудад хожил гарч ирж байгаа юм. Манай улсын хувьд 2022 онд дотооддоо ноолуураа 100 хувь угаадаг болсон. Харин одоо дараагийн түвшний боловсруулалт буюу ноолуураа 100 хувь самнах шаардлагатай байна гэж үзээд бодлогоо гурван жилийн өмнө гаргасан. Өнгөрсөн хугацаанд үйлдвэрүүд хөрөнгө оруулалт хийж, хүчин чадлаа өргөтгөснөөр Монгол Улс угаасан ноолуураа 100 хувь самнах боломжтой болсон.

-Угааж самнахын эдийн засгийн нэмэлт нь яаж тооцогдож байгаа вэ?

-Одоо бид ноолуураа 100 хувь самнана. Угааж, самнахын хооронд багаар бодоход манай улсад 500-700 тэрбум төгрөгийн нэмүү өртөг үлдэнэ. Өөрөөр хэлбэл, татвар, цалин, орлого, ашиг хэлбэрээр 500-700 тэрбум төгрөг үлдэнэ гэсэн үг.

Дэлхий дахинд болж байгаа тарифын зөрчил дотор бид энэхүү чадавхаа нэмэгдүүлсний хүчинд өнөөдөр ноолуур харьцангуй бага доголдож байгаа. Зүүн гурван аймгийн ноолуур үндсэндээ 90 хувь худалдан авалт хийгдээд дуусч байна. Одоо дунд бүсийн ноолуурын нийлүүлэлт эхэлж байгаа. Нөгөөтэйгүүр манай улс дэлхийн ноолуурын зах зээлийн 50 хувийг дангаараа гаргаж чадаж байгаа орон. Энэ утгаараа ноос ноолуурыг нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн болгоод дэлхийн зах зээлд нийлүүлэх гээд зүтгээд байгаа нь үүнтэй холбоотой.

-Ноолуурын үнийг ченжүүд тогтоож байна. Ченжүүдээ хяна гэдэг зүйлийг шаарддаг байсан. Одоо яг ноолуурын үнийг хаанаас тогтоогоод байна вэ. Зах зээлийнхээ зарчмаар тогтож байна уу?

-Нэг кг самнасан ноолуур дэлхийн зах зээл дээр 104 ам.доллар гэж байгаа. Нэг кг самнасан ноолуурыг үйлдвэрлэхийн тулд хоёр кг ноолуур хэрэгтэй. Тэгэхээр нэг кг ноолуур 140-150 мянган төгрөг гэж үзэхээр 300 мянган төгрөгөөр худалдаж авч байна. Цаана нь үлдсэн 50, 60 мянган төгрөг дээр л дотоодын үйлдвэрлэл явж байна. Ноолуурын үнийг брэндүүд тогтоодог. Өөрөөр хэлбэл, самнасан ноолуурын үнээр ноолуурын ханш тогтдог. Тэгэхээр брэнд дээр өрсөлдөнө гэж том зорилго бидний өмнө байгаа. Зах зээл нь таван тэрбум ам.доллар хүрнэ гэсэн тооцоотой, жилээс жилд өсч байгаа том зах зээл. Энэ том зах зээл дээр бид өрсөлдөнө.

-УИХ-ын байнгын хорооны хуралдаанаар Евразийн эдийн засгийн хэлэлцээрт орох асуудлыг хэлэлцлээ. Уг хэлэлцээрт орсноороо үндэсний үйлдвэрлэгчдийн эрх ашиг хөндөгдөнө гэж үзэж байгаа. Үүнд та салбарын сайдын хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Энэ асуудал мэдээж хоёр талтай. Евразийн орнууд буюу Орос, Казахстан, Беларусь, Армен, Киргизистан байна. Нэгдүгээрт, эдгээр орнууд бол хүйтэн бүсийн улсууд. Энэ утгаараа манай мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний экспортод эерэгээр нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл, 200 сая хүнтэй зах зээл рүү манай мал аж ахуйн бүтээгдэхүүнд амжилттай гарна гэсэн үг. Нөгөө талаараа эдгээр орнууд маань хөдөө аж ахуйн маш хүчирхэг бааз суурьтай. Энэ утгаараа хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хувьд манайд дарамт үүснэ. Нөгөөтэйгүүр айл өрхийн сагсны бараа 300 орчим нэр төрөл байдаг. Манайх 20 орчим нэр төрлийн бараа бүтээгэдхүүн экспортолдог. Тэгэхээр бусад нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүний үнэ хямдарч, хэрэглэгч дээр өргөн хэрэглээний бараа нэмэгдэнэ гэсэн үг. Энэ бол нэг талдаа сайн. Гэхдээ бид дотооддоо хийж чадаж байгаа зүйлээ хамгаалах бодлогоо хатуу явуулна. Энэ утгаараа Еврази дээр бид эдгээр бараа бүтээгдэхүүнээ тарифын хязгаарлалтаар хамгаална гэсэн үг. Нөгөө талаараа НӨАТ, орлогын албан татвар гэх мэт тарифын бус дотоод татварын зохицуулалтаар дотоодынхоо үйлдвэрүүдийг хамгаалж өгнө. Тодорхой хэлбэл, тэнд олдож байгаа 200 сая хүнтэй зах зээл рүү орцгооё. Харин дотоодынхоо үйлдвэрлэлээ тарифын бус дотоод татварын зохицуулалтаараа хамгаалъя гэж байгаа юм. Тэгэхээр энэхүү хэлэлцээрийг УИХ дэмжсэн тохиолдолд дагуулаад үндэсний үйлдвэрлэлээ яаж хамгаалах вэ гэдэг бодлогыг давхар хийж өгөх ёстой.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Э.Мөнх

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Ноолуур оготны хөеө болох цаг иржээ” хэмээн өгүүллээ

“Өдрийн сонин”-ы баасан  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Г.Дамдинням “Нефтийн үйлдвэрээсээ онгоцны түлшээ шийдье гэхэд Оросоос зөвшөөрөл авах гэрээ орж ирсэн” хэмээн ярилаа.

Хуульч Р.Булгамаа “Монгол Улсын иргэн байсныхаа
төлөө хясан боогдуулсан, хязгаарлуулсан дүрэм журмын
өмнө бөхөлзөн зогсох нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил” гэлээ

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Ноолуур оготны хөеө болох цаг иржээ” хэмээн өгүүллээ

  • “D-Parliament” сайтад иргэд санал гаргаж, олон нийт дэмжсэнээр УИХ-ын байнгын хороо, чуулганаар тухайн асуудлыг нь авч хэлэлцдэг болсон. Гэвч хууль эрх зүйн хүрээнд ямар нэгэн шийдвэрт хүрэх боломжгүй, үр дүн муутай байгаа гэсэн шүүмжлэл гарч байгаа. Харин мягмар гаригт D-Parliament платформтой холбоотой асуудлаар хэлэлцүүлэг болсон юм. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн, Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргалаас тодрууллаа.

Менежментийн хувьчлалын хууль ёсны ганц жишгийг “мунхаглан” устгалаа

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Украинчууд оросуудаас хариугаа авав 

АРЫН НҮҮР: Дон Мигель Руис “Хайрлах урлаг”

 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Оросын эрх мэдлийг давуу олгосон онгоцны түлшний хэлэлцээрийг гишүүд эсэргүүцлээ

УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо болон Эдийн засгийн байнгын хорооны өчигдрийн хуралдаанаар Засгийн газраас ирүүлсэн Монгол Улсад агаарын хөлгийн түлш нийлүүлэх тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Оросын Холбооны Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн төслийг хэлэлцлээ. Юуны өмнө энэхүү хэлэлцээрийг Эдийн засгийн байнгын хороо хойшлуулсан бол Төсвийн байнгын хороо дэмжиж, Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хороо руу шилжүүлсэн. ОХУ-аас онгоцны түлш урт хугацаанд авах энэхүү гэрээний зарим зүйл заалт Монголын эрх ашигт нийцэхгүй байгаа талаар УИХ-ын гишүүд болон олон нийт тал талын шүүмжлэлтэй байр суурийг илэрхийлж байгаа юм. Харин Засгийн газрын зүгээс дараахь байдлаар хэлэлцээрийг дэмжих ёстой гэж үзэж байна. Тухайлбал, өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй, хүн амын суурьшил сийрэг, далайд гарцгүй манай орны хувьд агаарын тээврийн салбар нь гадаад ертөнцтэй холбогдох гол гарц болон үндэсний аюулгүй байдлын тулгуур хүчин зүйл болдог. Иймээс Засгийн газраас агаарын харилцааг эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлд тооцон төрийн бодлогоор дэмжин ажиллаж байгаа учир дээрх хэлэлцээрийг УИХ батлах шаардлагатай гэдгийг хэлж байгаа юм.

Тус гэрээнд анхаарал татаж олны шүүмжлэлийг хүлээж байгаа хэд хэдэн заалт байгааг хүргэе.

Тухайлбал, Монгол Улсад агаарын хөлгийн түлш нийлүүлэх тухай Монгол Улс болон ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дөрөвдүгээр зүйлд “Талуудын эрх бүхий байгууллагууд нь Монгол Улсын “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын дэд бүтцийг удирдах болон ашиглах Хамтарсан компани байгуулна” гэж заасан.

-Тус нисэх буудлыг удирдах ба ашиглах үйл ажиллагааг энэхүү хамтарсан компани хэрэгжүүлнэ.

-Нисэх буудлыг удирдах, ашиглалт хөгжүүлэлтэй холбоотой үйл ажиллагааны хүрээнд ОХУ-ын талын итгэмжлэгдсэн байгууллага болон түүний туслан гүйцэтгэгч байгууллагын албан хаагчид Монгол Улсын хилээр нэвтрэх, гарах, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт оршин суух, ажиллах нөхцлийг бүрдүүлнэ” гэж заажээ. Түүнчлэн ямар ч нөхцөлд ОХУ-ын талд Монгол Улс таатай нөхцөл бүрдүүлнэ.

-Тус хэлэлцээрт “Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбогдолтой төлбөр, тэр дундаа Оросын талын итгэмжлэгдсэн байгууллагад оруулсан хөрөнгө оруулалтыг нь хураан авсны нөхөн төлбөрийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс саадгүй шилжүүлнэ.

-Монголын тал төлбөр тооцоог цаг тухайд нь хийнэ.

-Энэхүү хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан өдрөөс хойш Монгол Улсын хууль тогтоомжид өөрчлөлт орж, татвар, тариф, хураамж, үүний дотор гаалийн болон бусад бүх төрлийн татварын төлбөр нэмэгдэх, гадаадын ажилчдын квот нэмэгдэх эсхүл багасах эсхүл энэхүү хэлэлцээрт гарын үсэг зурснаас хойш шинэ татвар, тариф, хураамж, үүний дотор гаалийн болон бусад бүх төрлийн татвар, гадаадын ажилчдын квот шинээр нэвтрүүлэх, түүнчлэн энэхүү хэлэлцээрт гарын үсэг зурах үед Оросын талын итгэмжлэгдсэн байгууллагад болон эсхүл хамтарсан компанид энэхүү хэлэлцээрээр болон Монгол Улсын хууль тогтоомжоор олгож байсан хөнгөлөлт, давуу эрхийг цуцлах нь энэ зүйлийн зорилгын хүрээнд Оросын талын итгэмжлэгдсэн байгууллагын нөхцөл байдал нь доройтсон гэж үзнэ. Хэрэв маргаан эхэлсэн өдрөөс хойш хоёр сарын дотор шийдвэрлэгдэхгүй тохиолдолд талуудын аль нэг талын хүсэлтээр ОХУ-ын Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим дахь Олон улсын арилжааны арбитрын шүүхэд түүний холбогдох дүрэм, журмын дагуу шилжүүлнэ.

-Талууд хүчин төгөлдөр болгоход шаардлагатай дотоодын процедурыг хангасан тухай оролцогч талын сүүлчийн мэдэгдлийг дипломат шугамаар хүлээн авсан өдрөөс хойш 20 жилийн хугацаатай хүчин төгөлдөр байна зэргээр тусгажээ.

Энэхүү хэлэлцээрийг Төсвийн байнгын хороогоор хэлэлцэх үеэр УИХ-ын гишүүн нэр бүхий гишүүд “Түлш нийлүүлэх гэрээ бус хөрөнгө оруулалтын гэрээ шиг л уншигдаад байна. Хамтарсан компани байгуулж байж яахаараа Оросын талын итгэмжлэгдсэн компанид бүх зөвшөөрөл юмаа өгдөг юм. Үүнийг хэлэлцээр дээрээсээ арилгах ёстой” гэх зэргээр шүүмжилсэн юм. Товчхондоо уг хэлэлцээрт ОХУ-ын эрх мэдлийг давуу хамгаалсан бөгөөд манай улс татвар, хураамжийг хэрхэн яаж авах зэрэг мэдээлэл тодорхой тусгагдаагүй байна. Тус хэлэлцээрээр Роснефть Монголын онгоцны түлшийг хангах нь ингэхдээ өөрсдөө тоног төхөөрөмж, бүтээгдэхүүнээ Оросоос оруулж ирж, орос хүнээр удирдуулах аж. Энэ үйл ажиллагаагаа явуулахдаа Монголын талаас татварын бүх төрлийн хөнгөлөлтийг эдлэх бөгөөд оросууд чөлөөтэй орж, гарах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн хүсч байгааг УИХ-ын зарим гишүүд эсэргүүцэж байв. Юутай ч энэхүү хэлэлцээр Эдийн засгийн байнгын хороогоор дэмжигдээгүй ч Төсвийн байнгын хороо дэмжиж, асуудлыг Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хороо руу шилжүүлсэн байна. Тиймээс уг асуудлыг Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хороо дэмжиж байж УИХ-аар хэлэлцэх эсэх нь шийддэг юм.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Баярмаа: Төсвийн зарлагыг нөхөх зорилгоор татварын бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа нь төрийн алдаа

УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаатай Хувь хүний орлогын албан татварыг нэг хувь болгох хуулийн төсөл санаачлах талаар ярилцлаа.

-Нийгэмд татвар, түгжрэл, эрүүл мэнд, боловсролтой холбоотой томоохон асуудлууд их байна. Нийгмийн эдгээр асуудлыг эрх зүйн болоод тогтолцооны хувьд шийдэх ёстой УИХ, Засгийн газар ажлаа хийхгүй байна гэх шүүмжлэл их байна. Та хууль тогтоогчийнхоо хувьд үүнтэй санал нэг байна уу?

-Тулгамдсан асуудлууд их байгаатай санал нийлж байна. Тийм ч учраас олон нийтийн төр, засгаас хүлээх хүлээлт их байна гэж харж байна. Том, мега төслүүд гэж амтай бүр ярьж байгаа. Харамсалтай нь яг амьдрал дээр тэр том төслүүд хэзээ үр өгөөжөө өгөх, эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох нь тодорхойгүй байна.

Бид өнөөдрийн нийгэмд, иргэдэд юу тулгамдаад байна, иргэдийн аж амьдралд юу дарамт болоод байна гэдгээ энэ том төслүүд, том өөрчлөлтүүдийнхээ хажуугаар шийдэж явах учиртай.

Тэгэхээр иргэдийн бодит орлого хэр байна, амьдрал ахуй ямар байна, татварын дарамт ачаалал хэр байна гэх асуудал бол яах аргагүй тулгамдсан асуудлуудын нэг мөнөөсөө мөн. Тэгэхээр энэ асуудлын хууль эрх зүйн орчин нь хэр байна, хэрхэн сайжруулах вэ гэдэг дээр ажиллах нь УИХ-ын гишүүдийн үүрэг.

-Таны хувьд Хувь хүний орлогын албан татварыг нэг хувь болгох хуулийн төслийг нэр бүхий гишүүдтэй хамт санаачилна гэдэг зүйлийг мэдэгдсэн. Хуулийн төсөл боловсруулчихлаа гэж бодоход энэ 126 гишүүнтэй парламент дэмжээд батална гэдэгт та итгэлтэй байна уу?

-Хувь хүний орлогын албан татварыг 10 хувь байдгийг нэг хувь болгож буулгах иргэний санаачилгыг парламентын цахим платформд ганцхан долоо хоногийн дотор 100 гаруй мянган хүн дэмжсэн нь долоо хоногт 700 мянга хүрэх ч магадлалтай гэсэн үг. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүд бид Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухай хуулийн 95.7-д зааснаар өргөдөл гомдлоор ирсэн асуудлыг хуулийн төсөл болгож ажиллах боломжтой. Ийм үүрэгтэйг хүмүүс. Энэ утгаараа нэр бүхий УИХ-ын гишүүд бид уг асуудлыг хуулийн төсөл болгон санаачлахаар зорьж байна. Уг саналыг манай УИХ дахь АН-ын бүлэг дэмжихээр болсон. Саналах өгсөн 100 мянган иргэдийг насны байдлаар нь авч үзвэл 18-30 насныхан хамгийн өндөр буюу 50 хувийг нь бүрдүүлсэн байна лээ. Үүнээс юу харагдаж байна гэхээр манай залуу үед энэхүү татварын дарамт хүнд тусаж байнаа л гэсэн үг. Хэрэгжих боломжтой эсэх дээр бол бүрэн боломжтой. Тиймээс 126 гишүүний хувьд энэ их олон хүний хүсэл, хэрэгцээг ойлгож мэдэрч, ард иргэдийнхээ бодит орлогыг нэмэгдүүлье гэсэн хүсэл сонирхол байгаа бол дэмжиж батлана гэдэгт найдаж байна.

-Угтаа намууд хамтарч Засгийн газраа байгуулсан. Сонгуулийн үеэр ч нам болгон татварын дарамтыг бууруулна, татвар нэмэхгүй гэдэг амлалтыг өгч гарч ирсэн санагдана. Гэтэл татварыг буулгах нь битгий хэл хэд дахин өсгөөд яваад байгааг та юу гэж үзэж байна вэ?

-Дээгүүрээ АН, МАН, ХҮН хамтарсан ч гэсэн нам болгон өөр өөрийнхөө мөрийн хөтөлбөрт ард иргэдийг татварын дарамтаас нь салгана гэж заасан нь үнэн. Тухайлбал, хамтарсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт “Бага дунд орлоготой татварын ачааллыг бууруулах бодлого баримтална” гэж заасан байна. Үүнийг нь УИХ тогтоолоор баталгаажуулчихсан. Тэгэхээр энэ амлалтыг бид нийлээд ард түмэндээ албан ёсоор өгчихсөн гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр улсын төсвийн зарлага сүүлийн жилүүдэд асар их нэмэгдэж байгааг та бид мэднэ. Энэ их төсөв, зарлагыг санхүүжүүлэхийн тулд татвар, хураамжаа нэмэхээс өөр аргагүй. Өөрөөр хэлбэл, улам данхайж, томорч буй төрийн ачааг татвар төлөгчдийн нуруун дээрээ үүрүүлж байна аа л гэсэн үг.

-Ажил хийж байгаа иргэн хүн цалингаасаа яг хэдэн төгрөгийн татвар төлөөд байна вэ. Үүнд та бодитой жишээ хэлэхгүй юу. Мөн аж ахуйн нэгжүүдэд энэхүү татвар асар дарамт болохоос гадна ажилчдынхаа цалинг өсгөх, нэмэгдүүлэх боломжийг нь хаачихаад байгаа шүү дээ…?

-Сангийн яамнаас авсан статистик тоо мэдээллийг би танд жишээ болгож хэлье. Тухайлбал, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлдөг 787 мянган иргэний 50 хувь нь манай улсын голч цалингаас доош цалин хөлс авдаг гэсэн тооцоолол байна. Өөрөөр хэлбэл, 393 орчим мянган хүн 2.2 сая төгрөгөөс доош цалин авч байна гэсэн үг. Өөр нэг жишээ хэлье. Ажил хийж байгаа иргэнд сард гар дээр нь хоёр сая төгрөг өгөхийн тулд аж ахуйн нэгж, компани буюу ажил олгогчид нийт 2.8 сая төгрөгийн зардал гаргаж байна. Өөрөөр хэлбэл, 800-гаад мянгыг ажилтан, ажил олгогчид нийлээд төлж байна гэсэн үг. Үүнээс харвал ажил хийж байгаа хүн ч тэр, ажил олгосон компани ч тэр татварын дарамтад бодитоор өртөж байна гэсэн үг. Тиймээс ч аж ахуйн нэгж, компаниуд ажилчдынхаа цалинг нэмж чаддаггүй. Иймээс энэхүү татварыг буулгах нь дам утгаараа ч зайлшгүй болчихоод байна.

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт татвар бууруулна гэж заасан. Үүнийг нь УИХ баталчихсан байхад яагаад татвар нэмэгдээд байна вэ. Татвар яаж нэмэгдсэн талаар та бодитой жишээ хэлэхгүй юу. Нийгэмд ч тодорхой харагдаж л байна л даа…?

-Мэдээж нийслэлчүүдийн бухимдлыг дээд цэгт нь тулгаж байгаа татвар болох Нийслэл хотын албан татвар 100 хувь нэмэгдчихсэн байна. Автотээврийн хэрэгслийн албан татвар 200 хувь нэмэгдчихсэн. Мөн автом зам ашигласны төлбөр 400 хувь нэмэгдчихсэн байна. ХАОАТ өмнөх онтой харьцуулбал 44 хувиар нэмэгдчихсэн байгаа юм. Тэгэхээр энэ их татвар хураамж нь өөрөө ард түмний нуруун дээр асар дарамт болж хувирч байгаа гэдгийг бид ойлгох хэрэгтэй. Дээрээс нь бас үнийн өсөлт гээд том ачаа байна.

-Ер нь манай улсын төсөв, татварын бодлого алдаатай хэрэгжээд байгаагийн илрэл нь татвар нэмэгдэх замаар тодорхой харагдаж байна уу?

-Ерөөсөө сүүлийн жилүүдэд дан төсвийн зарлагыг санхүүжүүлэх татварын бодлогыг хэрэгжүүлж ирлээ. Энэ бол төрийн бодлогын алдаа. Тэгэхээр цаашид яах ёстой вэ гэхээр төсвийн зардлаа бид хамгийн байж болох дээд түвшиндээ хэмнэх замаар ард түмний нуруун дээр байгаа ачааллыг багасгах шаардлагатай. ХХОАТ-ыг нэг хувь болгочихоор иргэдийн бодит орлого нэмэгдэнэ. Сүүдрийн эдийн засаг хумигдана, хөдөлмөрийн идэвх сайжирна, хүн бүхэн ажилтай болохын төлөө тэмүүлнэ.

Ингэснээрээ том зургаараа худалдааны эргэлт ч сайжрах зэрэг эерэг өөрчлөлтүүд нийгэм, эдийн засагт бодитой бий болно. Төсөв 2023 онд гэхэд л 22.5 их наяд байсан. Гэтэл хоёрхон жилийн дараа буюу 2025 онд бөөн юм болж байж бууруулж 33.7 их наяд болгоход л бүхэл бүтэн 11.2 их наядаар нэмэгдсэн байна гэсэн үг. Энэ чинь төрийн зардал л гэсэн үг. Тэгэхээр хоёрхон жилийн өмнө л бид 22.5 их наядаар амьдарч болоод байсан цаашид ч болох ёстой. Төр өөрөө бүсээ тасартал таргалчихаад, иргэдээ болохоор гэдсийг нь тасартал нь бүслүүлчихээд байна.

-Төсвийн зардлаа хэмнэхийн тулд данхар төрөөсөө татгалзах шаардлагатай болох байх. Гэтэл манайх эсрэгээрээ албан тушаал нэмсээр байгаа биз дээ…?

-Бусад оронд ямар байдаг вэ гэдэг дээр би нэг жишээ хэлье. Тухайлбал, Аргентина улсын хүн ам 46.5 сая. Манай улсаас бараг 13 дахин их хүн амтай орон. Гэтэл төр, засгийн бүтцээрээ буюу нөгөө данхайсан төрийн хэлбэрээрээ тэнгэр газар шиг ялгаатай. Аргентины Засгийн газар есөн сайдтай. Харин манайх 23 сайдтай. Өөрөөр хэлбэл, есөн сайд манайхаас 13 дахин их хүн амтай улсыг авч явж чадаад байхад манайд болохоор 23 сайдтай атлаа төсвийн зардлаа иргэдийнхээ нуруун дээр үүрүүлсээр ард түмнээ туйлд нь хүргэж байгаа нь харамсалтай. Нөгөөтэйгүүр, манай Засгийн газрын бодлого хэлж ярьж байгаа зүйлийнхээ эсрэгээр хэрэгжиж байна. Уг нь бид төрийн данхар бүтцээсээ зоригтой салж, нэмээд элдэв төрлийн хавтгайрсан халамж тараах, энд тэнд элдэв байшин, барилга барихаа зогсоож, МЕГА хэмээх маскны цаана нуугдсан ган татлагат гүүр зэрэг ганган нэртэй төслүүдээ ч мартмаар байна. Хөрөнгө оруулалтаа ч дахин эрэмбэлэх шаардлагатай. Гэх мэтээр 10 хувь нь ХХОАТ-ыг нэг хувь болгохоор гарах зөрүү 2.5 их наядыг орлуулах бүрэн боломжтой.

-Иргэдийн гар дээр үлдэх 2.5 их наядын зөрүү инфляц хөөрөгдөнө гэж зарим хүмүүс эсэргүүцэж байх шиг байна. Үүн дээр ямар тайлбар хийх вэ?

-Инфляцад нөлөөлдөг хэд хэдэн хүчин зүйлс бий. Нэг нь төсвийн тэлэлт. Тэгэхээр орлого талдаа төсөв буурахаар засгийн газар үрэлгэн зардлаа хасаж танаж таарах ёстой. Хоёрт, ямар ч баялаг бүтээхгүйгээр зах зээл рүү нийлүүлэгдэж буй жишээ нь малчдын 5 их наяд гэх мэт мөнгө, халамж зэрэг нь шууд зарцуулалт болж инфляцыг илүү өдөөдөг.

Харин энэ тохиолдолд гарт үлдэж байгаа мөнгө бол өөрсдийнх нь хөдөлмөрлөсний хөлс. Тиймээс ч хэн ч зовж олсон мөнгөө илүү хариуцлагатай, илүү үр ашигтай зарцуулахыг бодно. Магад, үр хүүхдийнхээ боловсрол, эрүүл мэндэд илүү хөрөнгө оруулалт хийх, эсвэл хадгаламж болох хандлагатай байх. Мэдээж хэрэглээ ч нэмэгдэнэ. Үүнийгээ дагаад бизнесийнхэн нийлүүлтээ нэмж таарна. Ингээд үр дүнд нь эдийн засаг идэвхжсэнээр, эерэгээг нөлөөлнө гэж харж байгаа.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Э.Мөнхтүвшин

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Пүрэвдаваа: Татвар нэмэхгүй гэж санал авчихаад нэмнэ гэдэг Эрүүгийн хуулиар бол хууран мэхлэх, залилах гэмт хэрэг

Улсын Их хурлын гишүүн, “Үндэсний эвсэл”-ийн төлөөлөл Д.Пүрэвдаваагаас D-Parliament, нийтийн өргөдөл, гомдлын үр дүнгийн талаар тодрууллаа.

-Иргэд D-Parliament сайтад санал гаргаж, түүнийг нь 33 мянган хүн дэмжсэн тохиолдолд УИХ-ын бүтэц байгууллага авч хэлэлцдэг, 100 мянга хүрвэл чуулганаар асуудлыг оруулдаг болсон. Харамсалтай нь нүдэнд харагдахаар үр дүн гарахгүй байна гэсэн шүүмжлэлийг хэлж байна. Та энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Нэгдүгээрт, хувь иргэнийхээ хувиар ч тэр, УИХ-ын гишүүний хувиар ч D-Parliament гэсэн энэ платформыг зөв гэж хардаг. Учир нь мэдээллийн ил тод байдал, нийгэмд нээлттэй байна гэдэг маань өөрөө зөв зүйл байхгүй юу. Харин тэр нь 33 мянга, 100 мянган хүн дэмждэг байх уу гэсэн тоо бол дараагийн асуудал. Тоог нь бууруулж, эсвэл өсгөж болно. Ямар нэгэн асуудлаар D-Parliament дээр санал гаргаад иргэд саналаа өгч байгаа нь л хамгийн чухал. Гэхдээ гол нь үр дүн гээд байна. Жишээлбэл, гол асуудал болоод байгаа автомашин болон тээврийн хэрэгслээс авч байгаа татварын хэмжээг гурав дахин нэмсэн асуудал байна. Үүн дээр 33 мянган иргэн санал өгөөд ажлын хэсэг байгуулагдсан. Миний бие тэр ажлын хэсэгт нь байгаа. Гэвч үүн дээр хоёр зүйл болж байгаа юм.

-Тэдгээр нь юу вэ?

-Одоо байгаа хуулийнхаа хүрээнд Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага буюу тухайн аймаг, нийслэл ИТХ-аараа шийдвэрээ гаргана. Харин хуульд дээд хязгаарыг нь л заагаад өгчихсөн. Тийм болохоор дээд хязгаарт нь тулгаад хуульд заасан эрх, хэмжээнийхээ хүрээнд татварыг нэмэх шийдвэрийг нийслэлийн ИТХ гаргачихсан. Энэ нь хууль зөрчөөгүй юу гэвэл тийм. Нөгөө талдаа 33 мянган иргэн санал өгч дэмжсэн учраас ажлын хэсэг байгуулагдаад энэ юу болчихсон юм бэ гээд явах нь УИХ-ын ажил. Үүнийгээ ч хийж байна. Харин энэ хоёрын гол шийдэл нь ямар үр дүнгээр илрэх вэ.

-Харин олигтой үр дүн гэхээр зүйл гарахгүй. Хуулийн боломжгүй гэсэн тайлбарыг өгч байсан л даа?

-Автомашины татвар буюу нийгэм рүү чиглэсэн, олон нийт дагаж мөрдөх хэм хэмжээ гэдэг асуудал байна. Энэ шийдвэр таалагдахгүй байна гээд 33 мянган хүн байр сууриа илэрхийлчихсэн. Уг нь Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага буюу нийслэлийн ИТХ хурал маань сонсох ажиллагаа, санал асуулга явуулах, ил тодоор мэдээллэх байтал үүнийгээ хангалтгүй хийсэн юм байна л гэж ойлгосон. Гэхдээ яг процессын алдаа гарч уу, үгүй юу гэдгийг дараа нь албан ёсоор дүгнэж гаргах байх.

-Татвар нэмэх гэж байгаагаа иргэдээсээ асуугаагүй гэсэн үг үү?

-Асуусан байгаа юм, уг нь. Гэхдээ зөвхөн сайт дээр л тавьсан болоод л өнгөрсөн. Тэр үед нь ердөө хоёрхон хүнээс санал ирсэн байгаа юм. Ингэхээр нөхдүүд сайн сурталчилгаа хийгээгүй хэрэг. Зарим тохиолдолд хотын дарга Х.Нямбаатар бол асуудлуудыг өөрөө лайв хийж хүртэл олон нийтийн анхааралд оруулдаг. Гэтэл яг татвар нэмэх асуудал дээр тэгээгүй. Дээрээс нь тухайн үе нь шинэ жилийн өмнөхөн таарсан. Олон нийтийн анхаарал сарнисан, давхардсан үе таарч, нийгэм рүү чиглэсэн ажлаа хийгээгүй юм байна л гэж би ойлгосон.

-Ингэж сурталчилж таниулаагүй нь нууцаар хийж байгаа хэлбэр мөн үү?

-Нууц гэж хэлэх нь ч хаашаа юм. Тэгэхээр одоо ямар сонголт байна вэ. УИХ шууд орон нутгийн хэм хэмжээг зогсоож чадахгүй. Харин тэр татварын хэмжээний дээд хязгаарыг нь буулгаж болно. Гэвч Их хурлаар хэлэлцэгдээд нэлээд хугацааны дараа хуульд өөрчлөлт оруулж, татварын дээд хязгаарыг буулгалаа гэж бодъё. Нэг үгээр бол жишээ татахад 33 төгрөг авч байсныг 99 төгрөг болгочихсон. Үүнийг нь буцаагаад 33, эсвэл 44 болголоо. Ингэлээ гэж бодоход хууль хэрэгжиж байсан үеийн үр дүнг яах юм. Энэ татвараар чинь орлого орж ирнэ гэж төлөвлөөд төсвөө баталчихсан, бүх зүйл нь яваад эхэлчихсэн байгаа. Тийм болохоор УИХ одоо яах ёстой вэ гэхээр иргэдийн энэ санал дээр яаралтайгаар холбогдох хуулиудын хэрэгжилтийг түр зогсоох нь л хамгийн үр дүнтэй арга болчихоод байгаа юм. Ажлын хэсгээс одоо ИТХ, олон нийтэд танилцуулаад явах ёстой. Тийм болохоор хамгийн эхэнд асуусанд тань хариулахад D-Parliament байгуулагдсан. Иргэд саналаа өгч байна. Ажлын хэсэг байгуулагдсан гээд тодорхой хэмжээний үр дүнгүүд гарч байна.

-Үр дүнг нь илүү сайжруулж, богино хугацаанд шийдвэрт хүрдэг, санал гаргасан иргэдийнхээ талд шийдвэр нь гардаг болгохын тулд цаашид юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагууд нийгэм рүү чиглэсэн, хэм хэмжээг тогтоосон, ялангуяа татвар нэмэх, төсөв зэрэг асуудлуудаар олон нийтээс санал авдаг. Үүнийгээ олон нийтэд сайтар таниулж сурталчилдаг болгох ажлыг УИХ хийх ёстой гэж би ойлгоод байгаа. Ер нь УИХ бол ямар ч байсан үүд хаалга нь нээгдэж байна. Үүнтэй адил аймаг, нийслэл, орон нутагт үүн шиг л болох хэрэгтэй. Нэг нь үүдээ нээчихээд байхад нөгөөдүүл нь хаалттай байгаад байж болохгүй шүү дээ. Тэгэхээр чинь л уялдаа холбоогүй болчихоод байгаа юм. D-Parliament шиг үйл ажиллагаа аймаг, орон нутагт хуульчилж өгөх ёстой юм байна. Ингэхдээ хугацаа, тоо хэмжээ, процессыг нь маш нарийвчилж зааж өгөх ёстой.

-Улсын орлого багассан, инфляц нэмэгдсэн, ам.долларын ханш өссөн ийм үед татвар нэмсэн нь, нэмэх нь ер нь зөв юм уу?

-Татвар болгон өөрийн зорилготой. Автомашины татвар бол Замын санд ордог тусдаа хуультай. Гэвч татварыг нэмэхгүй гэж хүмүүсээс саналыг нь авчихаад нэмчихнэ гэдэг чинь Эрүүгийн хуулиар бол хууран мэхлэх, залилах гэмт хэрэг шүү дээ. Ингэж үзвэл МАН хуурах мэхлэх замаар сонгуульд ялсан байна гэж хэлж болохоор болчихоод байгаа юм. Энэ нь тэгвэл юугаар нотлогдож байгаа юм. Тэд урьдчилан төсөөлж чадах байсан уу, байсан. Учир нь тэд эрх барьж байсан. Дарга нарт төсвийн, хүний нөөций, тусгай зөвшөөрлийн гэсэн гурван эрх мэдэл байдаг. Эрх мэдлээ дээшлүүлэхийн тулд төсвөө нэмчихэж байна. Үүнийг нь дагаад татвар нэмэгдэнэ. Ингээд төрийн албаа улам данхар болгоод хүний нөөцөө нэмчихэж байна. Хэдхэн жилийн өмнө 10, 20 агентлагтай байсан бол одоо 70, 80 агентлаг, 400 гаруй үйлдвэрийн газартай болчихлоо. Сонгуульд маш их хүн ажиллуулж, тэдгээрийгээ цалинжуулах арга зам нь энэ болчихоод байна. Үүний сүүдэр л татвар хэлбэрээр ард түмний нуруун дээр буугаад байгаа юм.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Т.Дарханхөвсгөл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Ард түмэн “юм”-аа мэддэггүй” нийтлэл хэвлэгдлээ

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ -ын гишүүн, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаяр “Евразийн хэлэлцээрийг УИХ дэмжсэн тохиолдолд үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалах бодлогыг давхар гаргах ёстой” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн өдрийн тэмдэглэл нийтлэгдлээ
  • Оросын эрх мэдлийг давуу олгосон онгоцны түлшний хэлэлцээрийг гишүүд эсэргүүцлээ
  • Олон улс судлалын ухааны доктор, Зүүн Хойд Ази судлаач И.Энхболд “Солонгосынерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан нам нь ялбал илүү зөөлөн аядуу бодлого баримтлах болов уу” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Ард түмэн “юм”-аа мэддэггүй” нийтлэл хэвлэгдлээ

“Л.Оюун-Эрдэнэ “Төгрөг нуур, Ухаа худаг, стратегийн бусад ордын хэлцлийг түргэвчил” гэж Н.Учрал, Ц.Туваан нарыг шахжээ” хэмээн өгүүллээ.

Жижиг дунд бизнес эрхлэгч Б.Түвшинбат “Ойлгомжгүй, биелүүлэх боломжгүй шаардлагуудыг бүтээх гэж явсаар сөхөрч уналаа” хэмээн ярилаа.

ЗГ: Аж ахуйн нэгжийн худалдан авсан нүүрсийг тусгай гарцаар нэвтрүүлнэ

“Сайд аа, Та Эрүүл мэндийн даатгалын гол зорилтоо зуун хувь умартжээ, сэрээч ээ” гэв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Сумы хотын цохилт Украины цэргийн дарга нарыг онилсон байжээ

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Т.Чимэдцэрэн: Архаг өвчтэй гэж оношлогдвол мөнгөө төлөөд эмчлүүл, эсвэл “үх” гэсэн даатгалын тогтолцоотой болчихлоо, Мөнхсайхан сайд аа

Эрүүл мэндийн салбарт тулгараад буй асуудлын талаар эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнүүд шүүмжлэлтэй хандаад байгаа билээ. Тухайлбал, Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас улсын эмнэлгүүдийн санхүүжилтийг 20-40 хувь, хувийн эмнэлгүүдээс 40-50 хувийн санхүүжилтийг нь хасаж, үлдсэн эмчилгээний төлбөрөө иргэд өөрсдөө 100 хувь төлөх болсон байна. Энэ асуудлын талаар орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг хувийн эмнэлгийн захирал Т.Чимэдцэрэнтэй ярилцлаа. Тэрээр энэ шийдвэрийн талаар иргэд бүрэн мэдээлэл аваагүй бөгөөд архаг өвчинтэй гэж оношлогдвол даатгалаар эрүүл мэндийн үйлчилгээ авахгүй гэв. Энэ нь нөгөө талаар эрүүл мэндийн даатгалыг хий дэмий төлсөнтэй ялгаагүй гэдгийг онцолсон юм.

-Эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой гаргасан шийдвэр хувийн хэвшилд ямар нөлөө үзүүлж байна вэ?

-Манай эмнэлэг 25 жил үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Хэвтэн эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээг түлхүү үзүүлдэг.

Манай эмнэлэгт ихэнхдээ малчид хэвтэж, эмчлүүлдэг. Малчид маань долоо хоног малаа харуулах хүн олчихоод, эмнэлэгт хэвтэх гээд ирдэг. Тэгээд ирэхэд нь “Бид даатгалаар үйлчлэх боломжгүй. Яагаад гэвэл та архаг өвчтэй байна” гээд явуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ тогтолцоо нь архаг өвчнийг даатгалаар үнэгүй эмчлэхгүй, харин эм уугаад, өдрийн эмчилгээгээр эмчилнэ. Харин цочмог өвчнийг л даатгалаар эмчлэх юм билээ. Энэ тогтолцоо нь сүүлийн гурван жилийн хугацаанд хэрэгжсээр бага багаар архаг өвчний оношийг нэмээд байгаа юм. Жишээ нь, дөрвөн жилийн өмнө бөөрний онош цочмог байсан бол одоо бөөр архаг өвчний жагсаалтад орсон учраас үүнийг даатгалаар эмчлүүлэхийг хассан. Эрүүл мэндийн даатгалынхан өөрсдөө “Бид олон улсын хэмжээнд хэрэгжүүлж байгаа” гэж ярьдаг. Гэтэл олон улс, Монгол Улс хоёр чинь өөр. Гадны юмыг шууд хуулбарласан нь эргээд асуудал үүсгэж байна гэж бодож байна.

-Хэрэв архаг өвчинтэй гэж оношлогдвол даатгалаар эмчлэхгүй, тухайн хүн өөрөө мөнгөө төлөөд эмчлүүлнэ гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Эрүүл мэндийн даатгалын талаар гаргасан шийдвэр нь эргээд даатгал төлсөн даатгуулагчдыг хохироогоод байгаа хэрэг. Хий дэмий даатгал төлсөн болж байгаа юм. Хэрэв цочмог өвчнөөр өвдвөл даатгалаар арга хэмжээ авна. Т.Мөнхсайхан сайд аа, архаг өвчинтэй гэж оношлогдвол мөнгөө төлөөд эмчлүүл, эсвэл “үх” гэсэн даатгалын тогтолцоотой болчихлоо. Үүнээс чинь болоод өмнө жил эмнэлгүүд үйлчлэх хүрээнийхээ хангалттай үйлчилгээгээ хүргэж чадахгүй байна. Ард иргэдэд мөнгөний асуудал үүсэхээс эхлээд бидэнд стресс бухимдал үүсч байна. Тийм болохоор бидэнд зардлаа нөхөх тал дээр асуудал үүсээд байгаа. Хуучин бид эрүүл мэндийн даатгалаараа зардлаа нөхдөг байсан. Гэтэл одоо мөнгөө төлөөд эмчлүүлэх хүний тоо буурч байна. Манайх 2000 орчим хүнд амбулаторийн тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн. Гэтэл хэвтэн эмчлүүлэгчийн тоо өмнөх оноосоо буурсан. Яагаад гэвэл даатгалын хязгаарлалтууд хийгдээд байгаа учраас тэр.

-Хязгаарлалт гэхээр тэдэн хүнд даатгалаар үйлчилнэ гээд тоо заасан гэсэн үг үү?

-Үндсэн хуульд заасны дагуу иргэн өөрийнхөө үзүүлэх эмнэлэг, эмчээ сонгох эрхтэй. Гэтэл тэр эрхийг нь зөрчиж байна. Тухайлбал, эмнэлэгт ямар оношоор, хэдэн хүнийг хэвтүүлэн эмчлэх вэ, даатгалаар үйлчлэх үү гэдгийг сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд даатгалаас тоо зааж өгдөг болсон. Тухайн жилд хэвтэн эмчлүүлж байгаа үзүүлэлт ямар байна гээд судалгаа гаргахад даатгалын ерөнхий газрын тоонд баригдаад байгаа юм. Энэ нь бүх юмыг хязгаарлаж байгаа гэсэн үг. Цаанаас даатгалаар санхүүжүүлэхдээ тухайн хүний эмчилгээний зөрүү төлбөр гээд хэдэн төгрөг авна гэж заасан байдаг, тэр төлбөрийг нь хүртэл хязгаарласан. Энэ нь хөдөө орон нутгийн жижиг эмнэлгүүдэд учир дутагдалтай, хэцүү болчихоод байгаа юм.

-Энэ шийдвэрийг иргэд хэрхэн хүлээж авч байна?

-Миний бодлоор эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо хүмүүсийг мөнгө гаргахгүйгээр үнэгүй эмчлүүлдэг байдалд дасгачихсан байсан. Сүүлийн 7-8 жилийн хугацаанд даатгал бол үнэгүй гэдэг үгийг хүмүүс хэтэрхий их ашигласнаас болоод “Би үнэгүй үзүүлэх ёстой, үнэгүй эмнэлгийн тусламж авах ёстой” гэдэг сэтгэхүйтэй болчихсон. Гэтэл энэ тогтоол, шийдвэрийн хувьд үнэгүй байсныгаа буцааж байгаа учраас мөнгөө төлөөд, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг авахад иргэдэд хэцүү болж байна гэсэн үг. Улсын эмнэлгүүдийн санхүүжилтийг 30 хувь, хувийн эмнэлгүүдийг 50-70 хувь хассан. Өөрөөр хэлбэл, гуравдугаар сарын 7-ноос хойших бүх эрүүл мэндийн даатгалын үйлчилгээ буурсан гэсэн үг.

Хүмүүс эмчлүүлэх гэж орж ирэхдээ “Даатгал байна уу” гээд асуухад нь “Байхгүй” гэхээр “Өө ямар сонин юм бэ, байхгүй юм уу” гээд бухимдана. Даатгалынхан өөрсдөө бидэнд квот тогтоосон учраас сард 4-5 хүнийг хэвтэн эмчлүүлж байна. Манайх 10-аад оноштой байлаа гэж бодоход нэг хүн л цочмог оношоор оношлогдоод, хэвтэн эмчлүүлдэг. Тэгэхээр ирж байгаа хүмүүс тэр чигээрээ архаг өвчний оноштой байна гэсэн үг. Цаанаасаа санхүүжилттэй учир зардлаа тооцохоор хувийн эмнэлгүүд буяны байгууллага шиг л ажиллаж байна. Бас нэг асуудал нь хөдөө орон нутгийн хүмүүс архаг хууч өвчин ихтэй. Манай улсын хувьд цаг уурын хувьд эрс тэс учраас бөөр, цөсний архаг өвчин элбэг байдаг. Өглөө өлөн гараад явчихдаг, ойрхон ус уудаггүй, гарч явчихаад өдөржин өлссөөр яваад орой л хоол иддэг. Гэтэл эдгээр өвчнийг чухал биш гээд хаячихаад байна. Нэг газраа оршин сууж байгаа, халуун дулаан газар байгаа хүмүүс үүнийг ойлгохгүй. Хөрсөн дээрээ буусан тогтолцоо биш гэж хараад байна.

-Эдгээр асуудлаас болоод хувийн эмнэлгүүд цаашид үйл ажиллагаа явуулахад ихээхэн хүндрэл үүсч байна гэж ойлголоо?

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ сая нэмэгдлээ. Тэрийг дагаад бид цалингаа нэмэгдүүлэхэд, цаанаас ирж байгаа даатгалын санхүүжилт багасаж байгаа юм. Бидний хүчин чадал буураагүй, тусламж үйлчилгээгээ чанартай хүргэсээр л яваа. Гэтэл биднээс шалтгаалахгүйгээр улсаас үүнийг багасгахаар асуудал үүснэ. Бид ажилчдаа цалинжуулахын тулд өдрийн төлбөрөө нэмэхээс өөр аргагүй болно. Өдрийн төлбөрийг нэмэнгүүт иргэд мөнгөө төлөөд эмчлүүлэхгүй. Яагаад гэвэл даатгалаар архаг өвчнийг эмчлэхгүй байгаа гэх мэт асуудлаас болоод хувийн эмнэлгүүд хаалгаа барихад хүрсэн. Харин яаж тэсэж үлдэх вэ гэдэг дээрээ л анхаарах нь чухал болоод байна. Энэ бол зөвхөн хувийн эмнэлгийн хөндөөд байгаа асуудал биш, нийт улсын бодлогын түвшинд учир дутагдалтай байна.

Г.БАЛГАРМАА