Category: онцлох-нийтлэл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хүйтэрч эхлэхээс өмнө хүүхдийнхээ дархлааг дэмжье DNN.mn

Хавар, намрын улирлын үед хүүхдийн дархлаа их сулардаг учраас томуу, томуу төст өвчин тусах нь элбэг байдаг. Сургууль, цэцэрлэгийн насны хүүхдүүдийн хувьд дархлаа хэвийн байхын тулд нойр, хоол, орчны олон янз байдал нөлөөлдөг талаар мэргэжлийн эмч нар зөвлөдөг.

Тэр тусмаа өвлийн улиралд хүүхэд ханиад томуу хамгийн их  тусдаг.  Энэ үед  эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ дархлааг сайжруулах нэмэлт лаа, эм бэлдмэл хэрэглэх нь элбэг. Эмнэлэгт очлоо ч хэвтэх оргүй,суух сандалгүй, хөл тавих зайгүй нялхсын уйлах дуунд сэтгэл өвдөн  гарч ирдэг шүү дээ.  Тиймээс одооноос хоол хүнсээр нь дамжуулж хүүхдийнхээ дархлааг дэмжих нь зүйтэй.

Хүүхдийн эрүүл мэндэд хамгийн сайн хүнс бол гэртээ бүрсэн тараг, ээдэм, аарц юм. Эдгээр бүтээгдэхүүнд биед хэрэгтэй бактерийн хэмжээ элбэг байдаг учраас өдөрт нэг аяга сүү, сүүн бүтээгдэхүүн хэрэглэх нь дархлаа сайжруулахад чухал нөлөөтэй.

Хэрвээ хүүхэд тань ямар нэг хүнсний бүтээгдэхүүнээс элдэв харшил авдаггүй бол дархлааг дэмжих хүнсэндээ чанартай зөгийн бал нэмж хэрэглэж болно. Хүүхдийн өдөрт уудаг шингэн зүйлст нь элсэн чихрийн оронд нэг халбага зөгийн бал нэмж өгөөрэй.

Мөн дархлааг сайжруулах бас нэг бүтээгдэхүүн бол усанд нимбэг, зөгийн балыг хамтад нь хийж уулгах юм. Өдөр тутам ууснаар дархлааны системийг маш сайн дэмждэг. Хүүхдээ өвдсөнийх нь дараа биш, одооноос дархлааг нь дэмжээрэй.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

А.Итгэлт: Фэйсбүүкт амьдралаа дэлгэх нь романс залилангийн хохирогч болох эрсдэлтэй DNN.mn

Цахим гэмт хэрэг, тэр дундаа романс залилангийн талаар ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад А.Итгэлттэй ярилцлаа.

-Романс залилангийн талаар тэр бүр иргэд мэддэггүй. Ямар төрлийн гэмт хэрэг болох талаар товч ойлголт өгөхгүй юү?

-Цахимаар үйлдэгдэж байгаа гэмт хэргүүд дотор үйлдэл, арга нь олон төрөл байдаг. Үүний нэг нь романс залилан буюу итгэлцэл, хайр сэтгэлийн холбоо үүсгэж залилдаг гэмт хэрэг юм. Тодруулбал, ганц бие, өрх толгойлсон, гэр бүлээсээ салсан, эсвэл гэр бүлийн хүнээ алдсан хүмүүс рүү чиглэдэг. Насны хувьд 25-45 насны эмэгтэйчүүд голдуу хохирогчид байна. Хэрэгтнүүд фэйсбүүкээр найзын хүсэлт явуулаад т эдэнтэй харилцаа үүсгэхийг оролддог. Өглөө бүр мэнд асуух ч юм уу, эсвэл тухайн хүний сошиалд бичиж байгаа постонд нь тохируулж коммент, чаат бичиж эхэлдэг. Монголчууд сошиал сүлжээнд өөрийнхөө, амьдралынхаа талаар ихээр бичдэг. Түүнийг нь хэрэгтнүүд ашигладаг, ингээд анхныхаа харилцааг үүсгэдэг. Ингэж удаан хугацаагаар буюу хоёр, гурван сар, бүр зургаан сар тасралтгүй харилцчихна. Хааяа видео колл хийх, утсаар ярина. Хол байгаа гэр бүлийн хүмүүс шиг харилцаа үүсгэж байгаад мөнгө асууж эхэлдэг. Хохирогч нарын онцлог нь алслагдсан сум, аймагт голдуу байна. Залилагч этгээдүүд тэднээс хол байгаа мэтээр итгэлийг нь төрүүлдэг. Гол тайлбарууд нь “Чи бид хоёр цуг амьдарна аа. Чам дээр яваад очих гэхээр мөнгө төгрөггүй болчихоод байна, яаж хоосон очих вэ, тийм зүйл аваад очъё”, “Зээл хөөцөлдөж байгаа, урьдчилгаа тэдэн төгрөг өгчихвөл болох гээд байна” гэх мэтээр яриад, мөнгө авдаг.

-Гадаадын иргэд бас романс үүсгэж залилдаг явдал гардаг гэсэн. Энэ талаар?

-Гадаад улс орноос хандаж байгаа этгээд гадаад уу монгол уу гэдэг нь тодорхойгүй, гадаад хаягнаас их ирдэг. “Би Монголыг их сонирхдог, өөртэй чинь танилцаж болох уу, та юу хийдэг вэ, би Солонгост байдаг юм, би монгол хэлээр муу ярьдаг” гэх жишээтэй. Чаатаар залгах гэхээр шууд тасалдаг. Түүнийгээ “Би монгол хэл муу мэддэг, google translate ашиглаад өөртэй чинь холбогдож байгаа. Чиний фэйсбүүкэд бичиж байгаа сэтгэгдэл надад маш их таалагдаж байна, тиймээс өөртэй чинь найз баймаар байна” гэх аястай харилцаж эхэлдэг. Тэгж явсаар “Өөртэй чинь харилцаад удлаа. Надад чи маш их таалагдаж байна. Би өөрөө өв залгамжлагч, их мөнгө төгрөгтэй хүн. Хамгийн гол нь тэр хөрөнгөө шилжүүлж авах гэхээр тодорхой хэмжээний мөнгө төлөх хэрэгтэй болчихлоо”, эсвэл “Би маш их хөрөнгөтэй” гээд хуурамч зураг харуулдаг. Ингээд “Би чамд тусалмаар байна. Энэ хөрөнгөнөөсөө явуулъя. Гэтэл олон улсын гүйлгээ хийхэд албан ёсны хаяг байршлын мэдээлэл чинь хэрэгтэй. Түүнийг чинь олон улсын банкинд өгөөд хууль журмаараа нэг сарын дотор чам руу миний тусламж очно оо. Тиймээс битгий санаа зов” гэх мэт зүйлс ярьдаг. Үүнд манайхан итгэдэг. Нэгд, монголчууд гэнэн итгэмтгий зантай, хоёрт, хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн мунхаг бодолтой хүмүүс их байна. Түүнээс болоод хохирогч болдог. Ганцаараа хохирдоггүй. Өөрийнхөө найз нөхөд, гэр бүл, хамаатан саднаасаа нөгөө хүнийхээ нэхэж байгаа мөнгийг босгох гэж давхар зээл тавьдаг. Өөрийнхөө эд хөрөнгийг зарж борлуулах, барьцаанд тавиад алдах байдал ч их байна.

-Энэ төрлийн гэмт хэрэг манайд хэзээнээс бүртгэгдэж эхлэв?

-Анхны тохиолдол 2022 онд бүртгэгдэж байсан. 2024 онд гэхэд энэ төрлийн дөрвөн хэрэг бүртгэгдээд шалгалтын ажиллагаа явагдаж байна.

-70 сая төгрөгөө гадагшаа алдсан тохиолдол байна гэв үү?

-Өв залгамжилсан нэрийдлээр залилуулсан тохиолдол бий. Гэмт этгээд хохирогч эмэгтэй рүү “Би их хэмжээний хөрөнгө өв залгамжлаад авчихсан. Надад хаягаа өгөөрэй, би мөнгө шилжүүлье. Миний оршин сууж байгаа хаяг руу хандаад олон улсын гүйлгээ хийчих” гэсэн. Хохирогч эхлээд 10 сая төгрөг явуулсан. Хариуд нь “Мөнгийг чинь хүлээж авсан. Гэхдээ яг одоо бүх мөнгийг нэг дор явуулъя гэхээр болохгүй байна. Энэ мөнгө бол танай улсын мөнгөн тэмдэгт рүү шилжүүлэхээр маш их хэмжээний мөнгө болно. Бараг танай улсын нийт төсвийн хэмжээтэй мөнгө болох гээд байна. Тиймээс хувааж явуулах ёстой. Тэгэхээр дахиад мөнгө хэрэг боллоо. Чи бага хэмжээтэй зардал гаргаад ийм их хөрөнгөтэй болно шүү дээ” гэж ятгасан байдаг. Ингээд 30, 50, 70 сая төгрөг шилжүүлчихсэн тохиолдол бүртгэгдсэн. Шалгалтын ажил лагаа үргэлжилж байгаа.

-Аль улсаас голдуу үйлдэгддэг юм бол?

-Хориотой тор буюу VPN хориглосон сүлжээгээр бусад улс орны сүлжээг ашиглаад орчихдог. Монголд байгаа мөртлөө энэ сүлжээг ашиглаад Вьетнам, Тайландаас орж байгаа юм шиг харагддаг гэсэн үг. Тэгэхээр аль улсаас нэвтэрч байгааг баттай тодруулах нь асуудалтай байх жишээтэй.

Тиймээс шалгалтын ажиллагаа уддаг. Хилээс гадна болчихоор олон улсын гэрээ конвенциор ажиллах болдог.

-Романс залилан олон улсад ямар нөхцөл байдалтай байдаг талаар судалгаа бий юү?

-Анх БНСУ-д ихээр дэлгэрч байсан. Цаашлаад Вьетнам, Тайланд зэрэг Азийн улс орнууд, тэр дундаа гадаад улс орон руу хараар гарч ажилладаг, амьдралын түвшин доогуур иргэд рүү чиглэсэн тохиолдол бүртгэгдэж байсан юм билээ. Залилах гэмт хэргийн хохирогч болоод байгаа гол шалтгаан иргэд маань сошиал сүлжээнд хувийн амьдралынхаа талаар маш их бичиж, түгээж байна. Сошиал бол таны амьдралын нэг хэсэг биш гэдгийг ухамсарлахгүй байна. Тийм учраас хохирогч болоход түлхээд байгаа юм.

-Энэ төрлийн хэргийг шуурхай илрүүлэх боломж хэр вэ. Олон нийтийн зүгээс нэлээд шүүмжлэлтэй ханддаг шүү дээ?

-Цахим гэмт хэргийг илрүүлэхэд цаг хугацааны хувьд удааширдаг талтай. Ашиглаж байгаа фэйсбүүк, твиттер, инстаграм нь бүгд гадаад улс орны админуудтай, эзэмшилд байдаг учраас нарийн мэдээлэл авахад хугацаа алдах нөхцөл байдал бий. Монголд үйлдэгдээд монгол хохирогч, холбогдогчтой тохиолдолд Эрүүгийн хуулийн 17 дугаар зүйл буюу залилах гэмт хэргийн зүйлчлэлээр шалган шийдвэрлэж байгаа. Ял шийтгэлийн хувьд 3-8 жилийн хорих ялтай.  Хохирлын хэмжээнээс шалтгаалаад торгуулийн ял ч авах тохиолдол бий.

-Ямар хүмүүс ийм гэмт хэргийг үйлдээд байна вэ?

-Залуучууд голдуу. Олонх нь эрхэлсэн тодорхой ажилгүй. Ихэнх цагаа сошиалд өнгөрүүлдэг. Гэмт хэрэг үйлдсэн сэдэл шалтгааныг тодруулахаар эхлээд хохирогчтой зүгээр л найз нөхдийн хувиар харилцдаг. Тэгж байгаад мөнгө асуугаад үзье. Эсвэл зарим нь өрөнд ороод, найзаасаа зээлээд буцааж өгье гэж бодсон. Гэвч чадсангүй гэх байдлаар тайлбарладаг. Ерөөсөө Монголд гэмт хэрэг үйлдэж байгаа нь ч, хохирч байгаа нь ч ганц алдаж байгаа зүйл нь сошиал ертөнцөд хувийн мэдээллээ хэтэрхий их оруулж байна, бүх амьдралаа гар утас, сошиалд мэдүүлээд байгаагаас болж байна гэж үзэх боломжтой.

Тиймээс нэг зүйлийг онцгойлон анхааруулахад та ямар нэгэн байдлаар цахим залиланд өртсөн бол тэр даруй цагдаагийн 102 дугаарт хандаж мэдээллээ өгөх ёстой. Цагдаагийн байгууллага Монголбанк болон арилжааны банкуудтай хамтран ажилладаг учраас цаг алдалгүй тухайн шилжүүлсэн дансыг царцаах байдлаар гэмт хэргийг зогсоох боломжтой. Ингэж хохирлоо барагдуулсан олон тохиолдол бий.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Хэлмэгдэгсэд үү Хилсдэгчид үү DNN.mn

Сая жил бүр тэмдэглэн өнгөрүүлдэг “Хэлмэгдэгсдийн өдөр”-ийг ёслон өнгөрүүллээ.Энэ өдрийн нэрийг өөрчлөх тухай санал сүүлийн үед гарах болсон. Геноцид болсон, их хядлага байсан гэх зэргээр ярилцаж байгаа. Ер нь “хэлмэгдэгсэд” гэхээсээ илүү “хилсдэгчдийн” өдөр гэвэл арай дөхүү нэршил юм болов уу гэж бодож байна.Монгол хэлний тайлбар толинд “хэлмэгдэх” гэж зовлонд өртөх чирэгдэх, хилсээр хохирох гэж тайлбарлаж.

Мөн “хэлмэгдэл” гэдэг үгийг бол үрэгдэл чирэгдэл, гарз хохирол, дайны хэлмэгдэл хэмээн тайлбарлажээ. Бас хоёр дахь утга нь хилсээр хохирох, хийгээгүй хэргийн төлөө шийтгүүлэх гэсэн байна. Хэлмэгдэх гэдэг дээр олон тооны “сэд” дагавар залгаад хэлмэгдэгсэд гэж олон тоон дээр нэрлэж ярьсаар ирсэн. Тэгэхлээр яг ч тохирсон нэршил биш юм шиг санагддаг.

Тэгвэл хилс хэрэг гэж юү вэ гэхээр “ташаа хэрэг, гүжир хэрэг, “хилс явдал” гэж өөрийн хийгээгүй зүйлийг хийсэн хэмээн гүтгэгдэх явдал, болсон хэрэг явдлыг гүйцэт ухаараагүйгээс гэмгүй хүнийг буруутгах явдал. “Хилс гүжир” гэдэг үг нь оргүй зүйлд буруутгах явдал, “хилс ташаа” бодит үнэнд үл нийцсэн байдал, хэн нэг хүнийг буруутай хэмээн гүтгэсэн байдал хэмээн тайлбарласан байна. Мөн “хилсээр хохирох” гэдэг нь хийгээгүй хэргийн төлөө шийтгүүлэх гэж тайлбарлажээ. Тэгэхлээр манай өвөг дээдэс хэлмэгдээгүй харин хилсээр хохирогчид яг мөн байгаа биз дээ. Хэлмэгдэгсэд гэхээр нам засаг буруу зөрүү юм хийгээд л ард олноо зовлонд өртүүлж жаахан чирэгдүүлсэн төдий л юм байна гэж шууд ойлгогдож байна.

Энэ хэрэг одоогоос зуун жилийн дараа бол ингэж л ойлгогдохоос өөр замгүй. Харин хилсдэгчид гэвэл хийгээгүй хэргийнхээ төлөө шийтгүүлжээ, нам засаг нь яагаад ард түмнээ хийгээгүй хэргийн төлөө шийтгэдэг билээ хэмээн хэн ч бодож эхлэх байлгүй.

Ж.Сандагдорж

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Дулааны шугам сүлжээний 11 Г, Д засварын ажил энэ сарын 20 гэхэд дуусаж, усаа шахаж эхэлнэ гэв DNN.mn

Дулааны шугам засварын ажил нэрийдлээр зун болгон айлуудын халуун усыг тасалдаг гэж иргэд бухимддаг. Харин хуучирсан болон олон жил болсон дулааны шугам сүлжээг солихгүй бол өвлийн улиралд халаалт хэдэн сараар зогсох, халуун усгүй болох, нэг хэсгийн шугамын гэмтлээс үүдэн магистралийн шугам бүхэлдээ гэмтэх зэрэг асуудлыг дагуулдаг байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд нийт 390 гаруй км урттай дулааны шугам сүлжээ бий бөгөөд ихэнх нь 30-60 жилийн насжилттай байдаг байна. Энэ жилийн хувьд өнгөрсөн долдугаар сараас нийслэлийн 18 байршилд 15.6 км дулааны магистраль шугамыг шинэчилж эхэлжээ. Улаанбаатар хотын орон сууц, аж, ахуй нэгж, байгууллагын тоо нэмэгдэж, дулааны хэрэглээ өссөнтэй холбогдуулан шугам сүлжээг өргөтгөх ажил хийгдэх шаардлага үүсдэг. Тиймд дулааны шугам сүлжээний их засварыг гүйцэтгэхдээ шугам хоолойн хэмжээг өргөтгөж буй юм байна. Үүнтэй холбоотойгоор Гуравдугаар эмнэлгийн урд талын буудлаас Төмөр замын уулзвар хүртэл хийгдэж буй дулааны шугамын засварын ажлаас сурвалжиллаа. Энэ хэсэг нь 11 Г, ДФ 800 мм-ийн гол шугамыг Ф 1000 мм болгон шинэчлэн өргөтгөх ажил юм байна.

Эхлээд гуравдугаар эмнэлгийн урд талын буудлын өмнөх Дулааны шугамын засварын ажилтай т анилцлаа. “Цонбон тоосго” ХХК-ийн ажилчид хөндийлсөн газрын доорх хэсэгт угсарч бэлдсэн труба буюу хоолойнуудыг хөөсөөр дулаалж байв. Нөгөө талд нь хөөсөлсөн хэсгийг нь хоёр хүн шилэн хөвөн болох гялгар ууттай төстэй зүйлээр битүү ороож байлаа. Мөн талбайд кранаар ган хоолойнуудыг зөөвөрлөх ажлыг гүйцэтгэж харагдав.

Энэ үеэр “Цонбон тоосго” ХХК-ийн талбайн инженер Ш.Баатархүүгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Танай компани хэзээнээс ажлаа эхлүүлэв. Хэр хэмжээний газарт дулааны шугамын ажлыг гүйцэтгэж байгаа вэ?

-Бид өнгөрсөн долдугаар сарын 20-ноос дулааны шугамын засварын ажлаа эхэлсэн. Есдүгээр сарын 15нд халаалтаа тавина гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.  11 Г,Д буюу дулааны гол шугамын засварын 1.7 км газрыг зургаан компани хувааж засварлаж байна. Зургаан компаниа нэгтгэн засварын ажлыг хариуцагч толгой компани нь “Сан” ХХК. Манайх хариуцсан 280 м газрын 210 м-т нь бетон болон төмөр хоолойн угсралтыг бүрэн хийж дуусгасан. Одоогийн байдлаар дулаалгын ажил 40 гаруй хувьтай явна.

Үлдсэн нь барилга, орон сууцны орц гарц буй учир цаад компани орцоо нээчих юм бол манай ажил бүрэн үргэлжлэх боломжтой. Тиймээс 60, 70 м газрын трасс ухагдаагүй үлдсэн байна.  Ажил есдүгээр сарын 15 гэхэд дуусаж, эхний ус шахалт эхэлнэ.

-Ойр хавийн оршин суугчдын хувьд бухимдалтай байх шиг байна. Дулааны шугам хоолойг шинэчлэхэд насжилт нь ямар байдаг вэ?

-Иргэд нэг юмыг ойлгох хэрэгтэй. Бидний хийж буй систем Улаанбаатар хотын 11 Г,Д гэдэг магистриаль. 1984 онд анх ашиглалтад орж байсан. Түүнээс хойш 40 жил засвар үйлчилгээ хийгдээгүй байж байгаад энэ жилээс засвар үйлчилгээ, шугамын шинэчлэл, өргөтгөл явагдаж байна. Энэ нь ямар ач холбогдолтой вэ гэхээр өвөл ямар нэгэн дулааны доголдол гарахгүй, аж ахуй нэгж болон айл өрхүүдийн хэрэглээний халуун усны саатал үүсэхгүй, цаашид хэрэглэгч, түгээгч аль аль талд нь хүндрэлгүй, саадгүй явах шугамыг бид өргөтгөж байгаа. 11 Г, Д 800ийн диаметртай шугамыг 1000 диаметртэй болгож өргөтгөж байгаа гэсэн үг. Жил ирэх тусам хэрэглэгч нэмэгдэж байгаа болохоор шугам өөрөө ачааллаа дийлэхээ больсон. Хоёрт шугамын насжилт бараг дуусах шатандаа орж, маш нимгэрсэн тул солихоос өөр аргагүй болсныг иргэд сайн ойлгох хэрэгтэй. Ингээд сольсон тохиолдолд багадаа 30 жилийн настай тул энэ хугацаанд дахиж хөндөхгүй гэж ойлгож болно. Бидний хийж байгаа ажлыг хүндлээд тулгарсан саад бэрхшээл, орц гарцны хүндрэлтэй асуудалд жаахан хүлээцтэй хандаасай гэж ард иргэдээсээ хүсч байна.

-Засварын баг нийт хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байна. Техник хэрэгсэл хэр хүрэлцээтэй байгаа вэ?

-Бид хоёр сар орчим хугацаанд хоёр кран, хоёр экскэ, инженер техник болон ажилчид гэсэн 18 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байна гэв. Зүүн тийш засварын ажлын зам дагуух “Магнаг бөс бараа” дэлгүүрт орлоо. Дэлгүүрийн эзэн ихээхэн бухимдалтай байв. Тэрээр “Энэ ажил өнгөрсөн долдугаар сарын 17-нд эхэлсэн. Түүнээс хойш хийсэн юм байхгүй. Хоёр сар шахуу боллоо. Эдийн засаг бүх юмаараа хохирч байна. Гарц ч гаргаж өгөөгүй. Бидэнд “Цомбон тоосго” ХХК-иас аль эрт мэдэгдэл хүргүүлсэн. Өнгөрсөн долдугаар сарын 15 хүртэл ажлаа зохицуул гэхээр нь зохицуулсан. Ирээд ажлаа хийе гэхэд ийм л байдалтай байна. Аль наймдугаар сард “Цомбон тоосго” ХХК хоолойнуудаа гагнаад бэлэн болгочихсон. Шороогоо асгачихвал болох гээд байгаа юм. Тэгтэл шороогоо зарчихсан сураг дуулдсан. Шороо асгаад гарц гаргаад өг гэхээр байхгүй. Төсөв мөнгөө авчихсан гээд яриад байгаа юм. Ажлаа хийж чадахгүй өдий хүртэл явлаа. Ингэж явж болохгүй. Арай дэндүү байна. Анх ухаж эхлэхдээ хөрөнгө оруулалт нь сонгуулийн үеэр алга болчихсон гэж ч яригдаж байсан. Гадаадын дарга нар ирлээ ажлаа зогсоолоо гээд бас нэг хэсэг ажил нь зогссон. Өдийд л жаахан юм зарагддаг юм. Энэ жил бүр хүнгүй сууж байна.

Өдөрт жаахан шороо авчирч асгаж харагддаг. Гомдол гаргахаар долоо хоногийн эхний өдөр багахан шороо асгаж хүн хуурчихаад яваад байдаг. Хүмүүст тусгай шороо авчирч асгадаг гэж хэлсэн байна лээ. Алттай шороо авчирдаг биш юм бол тусгай гэж юу байх вэ. “Хишиг Монгол”-ын улсууд ханддаг газар нь хандаж хэлсэн юм шиг байна лээ. Тэдний 60 ажилчин цалингүй болчихлоо гээд байсан. Манай энэ хажуу талын үйлдвэр бүр зогссон” гэлээ.

Мөн аравдугаар хорооллын урд талын автобусны буудлын тэнд “Сан” ХХК-ийн дулааны шугам засварын ажил угсралт буюу гагнуураар үргэлжилж байв. Тус компанийн гагнуурчин залуу “Голден паркийн дулааны шугам манай шугамны дээгүүр нь давхардаад явж байна. Үүнээс болж ажил их удааширсан. Хүйтэн усны огтолгоог авчихсан. Одоо ийшээ холбоход 36 метр газар үлдсэн. Зориудаар шинэ худаг хийж, Голден паркийн дулааны шугам хоолойг хуулж байна. Одоо зүүн тийш 30 метр яваад л манай ажил дуусна. Одоо шугам угсралтын гагнуурын ажлууд 90 хувьтай хийгдэж байна. Угсралтын ажил дуусахаар дулаалаад, лоттигоор таглаад, хучина. Дөрөв хоноход шугамаа холбоод дуусна байх. Манайх ажлаа эхлээд сар гаруй болж байна” хэмээсэн юм. Мөн зарим ажилчид нь хамгаалалтын тор, хашаагаа янзалж байхтай таарав.

Түүнчлэн иргэн Н “Зуны гурван сар юу хийдэг байна. Манайхан зам, дулааны шугамын засвараа зундаа хөрөнгө мөнгөө төсөвлөж, цаг хугацааг нь зохицуулж хийж болдоггүй юм байх даа. Хийж буй ажил нь зөв ч цагаа олохгүй юм. Ид сургууль, цэцэрлэг орохтой зэрэгцүүлчих юм. Үнэхээр төвөгтэй юмаа” гэж шүүрс алдан засварын ажлын хажуугаар явж одов. Ногоон байгууламжаар явахыг иргэдэд зөвлөсөн ч зарим нь шугамын нүхтэй их ойрхон ногоон торон хамгаалалтан дээгүүр нь алхаж явж харагдана.

“Сан” ХХК-ийн сантехникийн инженер Б.Мөнх-Оргил:

-Нийт зургаан компани энэ засварын ажлыг гүйцэтгэж байгаа гэсэн. Засварын ажил хэзээ дуусах вэ?

-Дулааны шугамын засварын ажил сонгуулийн дараа долдугаар сарын 1-нд эхэлсэн. Зарим компани нь 7-14 хоногийн дараа ажлаа эхлүүлсэн. Энэ төсөл дээр нийт зургаан компани ажиллаж байна. Засварын ажил 80-90 хувьтай, энэ сарын 20-нд усаа шахахаар төлөвлөсөн.

-Нийт хэчнээн хүн ажиллаж байгаа вэ?

-Энэ хугацаанд нэг компанид 27, 28 хүнтэй гэхээр 100 гаруй хүн ажиллаж байгаа.

-Та бүхний ажил удаашралтай байгаагийн цаад шалтгаан нь юу вэ?

– Зарим газруудын тохижилтын талбай, барилгын өргөтгөл болон цахилгаан холбооны ажлууд байна. Шугам давхцдаг болохоор төвөгтэй байдлууд үүссэн.

-Одоогийн байдлаар ямар, ямар ажлууд нь хийгдэж байна вэ?

-Ихэнх компаниудын трубаны гагнуурын ажил хийгдээд явж байна. Угсралтын ажил хийгдсэн. Булалт, суваг таглаж эхэлсэн. Энэ сарын 18-наас усаа тавих ажил хийгдээд усаа шахах төлөвлөгөөтэй байна.

-Иргэд дулааны шугамын засварын ажил удаашралтай байгаад гомдолтай байна л даа?

– Иргэдийн гомдол Улаанбаатар дулааны сүлжээ ТӨХК дээр ирээд л тэндээс бидэнд ирүүлдэг. Иргэдийн гомдол нэлээд байгаа. Дулааны том сүлжээ учраас яаж ийж байгаад засч авахгүй бол болохгүй. Ард иргэд үүнийг ойлгож байгаа байх гэв.

“Одкон” ХХК-ийн ХАБ-ын инженер Г.Амартүвшин:

“260 орчим метр газарт засварын ажил хийгдэж байна. “Одкон” компаний ажил нь хамгийн хурдацтай 85-90 хувьтай явж байна. Хучилт, тагаа хийгээд эхэлсэн. Мэдээлэл холбооныхонтой уялдаатай ажиллаж байгаа болохоор булах гэхээр эдгээр хүмүүс ажлаа хийж байгаа тул хүлээж байна. Манайх долдугаар сарын 1-нээс ажлаа эхэлсэн. Уг нь өнгөрсөн тавдугаар сарын 20-нд эхлэх ёстой байсан ч сонгуулиас болоод хойшилсон. Төлөвлөлт хугацаа болох есдүгээр сарын 15-нд халаалтаа өгөөд өөрсдийн үүрэгт ажлаа дуусгачихна. Инженер, техникийн ажилчидтайгаа нийлээд 14 хүн ажиллаж байна” гэв.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Э.Золзаяа: Хотын удирдлагууд түгжрэлийг “том мангас” болгож, мөнгө угааж байна DNN.mn

ХҮН намын Нийслэлийн намын хорооны дарга Э.Золзаяаmай ярилцлаа.

–Та бол хот төлөвлөлтийн чиглэлээр мэргэшсэн хүн. Улаанбаатар хотын өнөөгийн асуудлын гол шалтгаан нь юундаа байна гэж хардаг вэ. Эрх бүхий хүмүүсийн тайлбарладаг шиг Улаанбаатар үнэхээр ийм хэмжээний хүнийг багтаах ямар ч боломжгүй газар юм уу. Эсвэл бодлогодоо байна уу. Ер нь дэлхийн том хотууд ирээдүйд төдий хэмжээний хүн амтай болно гэж хэдэн зуун жилийн өмнө төлөвлөсөн байдаг юм уу?

-Улаанбаатар хотын ирээдүйн өсөлтийг таамаглахгүйгээр төлөвлөсөн гэдэг бол худлаа. Учир нь дэлхийн бүх хотуудад хурдацтай өсөлт явагдаж байна. 2050 он гэхэд дэлхийн нийт хүн амын 70 хувь нь хот суурин газарт амьдарна гэсэн НҮБ-ын судалгаа байдаг. Тиймээс ганцхан Улаанбаатар хотын хүн ам ингэж хурдацтай өсөж байгаа юм биш. Тэр дундаа сүүлийн жилүүдэд Ази, Африкийн орнуудад хурдацтай хотжилт явагдаж байна.

Манайх юун дээр алдсан бэ гэхээр дэлхий дахинаа өрнөж буй хотжилтын трэндийг дагаж төлөвлөж, удирдаж чадахгүй их удчихсан. Нөгөөтэйгүүр нийт хүн амын 60, 70 хувь нь хотод амьдарна, бусдыг нь амьдруулахгүй гэх хэрэг үү. Хэдэн хувь нь хотод амьдрахыг хорьж болохгүй. Иргэд наад захын нийгмийн болон бусад арилжааны үйлчилгээ, амьдралын чанараа дээшлүүлэх гэж Улаанбаатар хотыг зорьж ирдэг. Хот бол амьдралын боломж дээшлүүлдэг газар. Эдийн засгийн, нийгмийн, соёлын зэрэг олон төрлийн хэрэгцээгээ хангах гэж иргэд хотыг зорьж ирдэг. 10 жил тутамд хүн ам таван хувиар өсдөг гэсэн статистик судалгаа бий. Тиймээс үүнд нийцүүлж бодлогоор зохицуулсан бол өнөөдрийн байдалд бид хүрэхгүй байсан. Ер нь бол бид хотын стандартаа олон улсын трэндэд нийцүүлж дагаж манлайлж чадаагүйн алдаа.

–Амьдарлын чанар, эдийн засгийн чадамжаа дээшлүүлэх боломж Улаанбаатарын иргэдэд хэр нээлттэй байна вэ?

-Хот бол эдийн засгийн боломжийн үүр уурхай. Энэ боломжоос үүдэж эдийн засгийн өрсөлдөөний давуу талыг олж, өөрийн боломжийг дээшлүүлж байх ёстой. Улаанбаатар хотын иргэд хэдэн төгрөгийн орлоготой байвал сайхан амьдрах вэ гэсэн судалгаа гарсан байсан. Хэдийгээр олон улсад хийгдсэн ерөнхий судалгаа ч Улаанбаатар хотын иргэд 10 гаруй сая төгрөгийн орлоготой бол сайхан амьдарна гэж гарсан байна лээ. Эдийн засгийн боломж нь өсөхөөр хүний сонголт нэмэгддэг. Үүнийг дагаж хүн өсөж хөгждөг. Өөрийнхөө тав тух бүхий л хэрэгцээг хангаж аз жаргалтай болдог.

Гэтэл улсын болон нийслэлийн ихэнх хөрөнгө оруулалтыг, мөн хотын гудамжуудыг амьгүй, хөдөлгөөнгүй байлгах зохицуулалт хийгээд удчихлаа. Жишээлбэл, хүний хөдөлгөөн ихтэй газруудад бизнесүүд яаж цэцэглэж хөгждөг билээ. Ямар олон үйлчлүүлэгчийг татах билээ. Түүнээс машины зогсоол, авто замаар дамжин ордог гудамжуудтай болчихоор тухайн орон зайн эргэлт, хүний амьд урсгал байхгүй болчихдог. Хот төлөвлөлт дээр шийдвэр гаргахаас эхлээд эдийн засгийн боломжийг тэлж, иргэдийн өмчийг үнэ цэнэтэй байлгах бодлого дутуу дулимаг байна. Олон жил хотын чиглэлээр салбар болгонд ажиллаж үзлээ. Тиймээс ч бодлогын болоод техникийн зөрүүг их шүүмжилдэг учраас ХҮН-ын Нийслэлийн намын хороо мөрийн хөтөлбөртөө ийм алдааг нийслэлчүүд дахиж гаргахүй юм шүү гэсэн хатуу зарчим баримталж, тэр чиглэлд дорвитой өөрчлөлт гаргах бодлогыг боловсруулсан.

Одоогийн хотын удирдлагуудын гаргаж байгаа шийдвэр, үйл ажиллагаанууд нь тэгш бус байдлыг бий болгоод байна. 10 сая төгрөгийн орлоготой иргэдэд сайхан амьдрах боломжийг бий болгоод байдаг. Өдөр тутам ажлаа хийгээд явж байгаа хүмүүсийн амьдаралын чанар нь хэцүү нөхцөлд байна. Үүнд Хотын захиргаанаас ямар нэгэн манлайлал үзүүлж чадахгүй байна. Тиймээс бид тэгш бус бодлогыг өөрчилж яаж илүү дараагийн түвшинд гаргасан бодлого чиглэл рүү шилжүүлэх вэ гэдэгт төвлөрч ажилласан.

Нэгдүгээрт, хотын иргэд өмчтэй, газартай, хүссэн газраа амьдрах боломжтой, амьдарч буй газар нь хүнд ээлтэй, наад захын орон байраар хангагдсан, ажил орлоготой байх зэрэг маш олон суурь ойлголтыг нөхөж хийхгүй бол иргэдийн стресс дээд цэгтээ туллаа. Цаашдаа яаж ийм шорон шиг хотод тэвчиж амьдрах вэ дээ.

–Асуудлын гарцыг танай намынхан хэрхэн тодорхойлсон бэ?

-Хотын Засаг даргын ажиллаж байгаа арга барилыг харахаар туслах, орлогч нартайгаа гудамжаар яваад байна. Энэ бол маш муу менежмент. Хот өөрийн гэсэн менежмент, стратегитэй байх ёстой. Том зургаараа цаашдаа манай хотод юу хэрэгтэй вэ гэдгийг ойлгох ёстой. Төвлөрөөд бодох хэрэгтэй. Улаанбаатар хотын замбараагүй тэлсэн байдлыг цэгцлэх, шинээр бүсчлэл тогтоох, урт хугацааны бодлого гаргах хэрэгтэйг мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг.

Хоцрогдож байгаагаа ойлгоод технологи, инновацийн талаар ярих хэрэгтэй. Жишээ нь, хогны менежмэнт. Хогоо тээвэрлэж зөөгөөд түүнийгээ тойроод хэрэлдээд байдаг. Гэтэл хогны менежмент дэлхийд гурав, дөрөвдүгээр зэрэглэлийн технологи гаргачихсан. Бид нэгдүгээр зэрэглэлийнхийг нь ч авч чадаагүй байна. Өнөөдөр хүүхдүүд ялзарч муудсан хогны хажууд тоглож байгаа гэдгийг ухаарах хэрэгтэй. 30 жилийн дараа хот ямар байх вэ гэдэг менежмэнтээ гаргаж үүнийгээ доод шатны удирдлагууддаа ойлгуулж манлайлахын оронд хотын захиргаанд ажиллаж байгаа 10, 20 мянган төрийн алба хаагч нарын ажлыг хийлгэхгүй нэг, хоёр хүн гудамжинд лайв хийгээд явах юм. Гудамж, бродюр бүр дээр энэ хүн очиж хэрүүл хийгээд байвал том зураглал, инновацаа хэзээ хийх юм бэ. Бидний хувьд менежмэнт бодлогоо төлөвлөөд ирээдүйгээ харчихсан. Залуус өдөр бүр шүүмжилдэг шигээ санал хураах өдөр идэвхтэйгээр саналаа өгөх хэрэгтэй байна. Ингэж байж ужгарсан энэ олон асуудалд гарц шийдэл авч ирнэ.

–Нийслэлчүүдийн хоолойд тулсан асуудал болох агаарын бохирдлыг яаж хурдан хугацаанд үр дүнтэй бууруулах вэ?

-Агаарын бохирдлын цаана иргэдийн амьжиргаатай холбоотой асуудал бий. ХҮН нам хамтарсан Засгийн газарт орж, эрчим хүчний салбарын реформыг ахлан хийхээр болсон. Энэ бол маш зөв зүйтэй зүйл. ХҮН нам Засгийн газрын түвшинд эрчим хүчний реформыг хийх болсон шалтгаан нь гурван намын мөрийн хөтөлбөрийг харьцуулж үзэхэд ХҮН намын мөрийн хөтөлбөр мэргэжлийн хүмүүст хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Нөгөө талд эрчим хүчний асуудлыг шийдэхийн тулд иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарах нь ойлгомжтой. Эрчим хүчний үнэ тариф нэмэгдэнэ. Үүнд иргэд дургүй байх нь гарцаагүй. Гэхдээ үүнээс айгаад үйлдэл хийхгүй явбал урт хугацаандаа эрчим хүчний аюулгүй байдал яригдах учраас хэн нэгэн заавал хийх ёстой. Агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд эхлээд эрчим хүчний реформыг хийх ёстой. Үүний дараа Улаанбаатар хотын удирдлагууд агаарын бохирдлыг үүсгээд байгаа эх үүсвэрийг бүсчилж бууруулахад хамтрах ёстой. Хэрвээ Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг Хотын дарга ойлгохгүй, хувьчилсан тоглолт хийж попорвол ямар ч үр дүн гарахгүй. Энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулиар сонгогдох төлөөлөгчид Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөртэй хамтрах мэргэжлийн багийг гаргахгүй бол бид агаарын бохирдолтой тэмцэж чадахгүй.

–Нийслэлчүүдийн тулгамдсан асуудлын нэг бол яах аргагүй түгжрэл. Хэдийгээр метроны төсөл хэрэгжихээр болсон ч цаг хугацаа шаардлагатай байгаа. Тиймээс богино, дунд хугацаанд түгжрэлийг бууруулах маш үр дүнтэй арга хэрэгсэл юу бол?

-Хүн бүрийн өдөр тутмын асуудал болсон түгжрэлийг “ том мангас” болгож, үүгээрээ Хотын удирдлагууд мөнгө хийж байна. Өөрөөр хэлбэл, метроны төсөл гаргаж ирсэн. ЖАЙКА-гийн хийсэн метроны төслийн ТЭЗҮ-г бүгдийг нь уншиж судаллаа. Би метроны төслийг дэмждэг. Гэхдээ би хэрвээ Хотын дарга болвол метроны төслийг хойшлуулна. 2041 оноос метро барих хэрэгтэй. Үүнээс өмнө хотын иргэд өндөр бүтээмжтэй болох хэрэгтэй. Манайх шиг орлого багатай хотод өндөр үнэтэй мега төсөл хэрэгжүүлвэл хэн тэнд нь суух вэ. Бид Сөүл, Токио хотын иргэд шиг өндөр бүтээмжтэй амьдарч чадаж байгаа юу. Барьж байгуулсны дараа одоогийн ханшаар 3500-4000 төгрөг дор хаяж төлнө. Үүнийг төлөх чадамж иргэдэд байна уу.

Хотын наад захын суурь үйлчилгээг үзүүлж чадахгүй байгаа хүмүүс энэ том төслийг хэрэгжүүлэх ямар ч боломжгүй. Урт хугацаандаа эдийн засгийн үр ашигтай байх тооцооллыг бүрэн итгэл үнэмшилтэй гаргаж байж хот метронд хөрөнгө оруулах ёстой. Ийм том төслийг нүүрсээр бартер хийж хэрэгжүүлнэ гэж ярьж байгаадаа ичих хэрэгтэй.

Метро барьчихвал түгжрэл буурна гээд байгаа шүү дээ. 17,7-хон км урттай шугамаар түгжрэл буурахгүй. ЖАЙКА-гийн төсөлд тусгай замын автобусны нэг, хоёр, гуравдугаар замыг дууссаны дараа шийдэх ёстой байсан. Тусгай замын автобусыг Яармагт түгжрэлийн асуудал эхлэхээс өмнө шийдэх боломжтой байсан. 2018 онд энэ төслийг хэрэгжүүлэх баг гарч, санхүүжилтээ аваад ажил эхлэх гэж байхад МАНынхан хамаатан саднаа төслийн баг руу чихсэн. Ингээд төсөл зогссон.

Үүний дараа дүүжин тээврийн төслийг хурдацтай эхлүүлсэн. ЖАЙКА-гийн төслийн дагуу BRТ-ийн төсөл явагдсаны дараа “Амгалангаас-Таван шар” хүртэл метро барьж, хойноос буюу гэр хорооллоос бусад холболтууд хийгдэж дунд оврын автобуснууд явах байсан. Нэгдүгээрт, одоо хийж байгаа зүйл эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй. Хоёрдугаарт, түгжрэлийг бууруулахгүй.

–Метро хэрэггүй гэвэл түгжрэлийг өөрөөр яаж бууруулах юм бэ?

-Тээврийн шийдэл бол маш тодорхой байдаг. Тээврийн сүлжээнүүдээ зөв үүсгэх, метроны мега төслөө хойшлуулах. BRT болон Tran ашиглах хэрэгтэй. Tran гэдэг бол манайх шиг шигүү хэрнээ хязгаарлагдмал ийм замтай газарт хамгийн зөв шийдэл. Мөн такси үйлчилгээний оролцоог идэвхжүүлэх, явган болон дугуйн замыг холбоно. Одоогийн удирдлагууд дагуул хотуудыг нэмэгдүүлэх саналтай байгаа. Манай нам хотын төвтэй ойрхон шинэчлэл хийж үүнийгээ тээврийн холболтоор шийднэ.

–Улаанбаатрын иргэдийн эдийн засгийн чадамжийг дээшлүүлэх ёстой гэлээ. Тэгвэл ямар гарч байна?

-Улаанбаатар хотын хаана ч эрүүл өсөлттэй бизнес хийж амьдрах боломжтой орон зайг бий болгох ёстой. Манай нам өөрсдийн зарчим, төлөвлөгөөнд иргэдийн ногоон ажлын байрыг нэмэгдүүлэхээр тусгасан. Хотын урсгал зардал дэндүү их байна. Урсгал зардлыг бууруулж иргэдэд олон төрлийн сонголтыг бий болгож өгөх ёстой. Жишээлбэл, түрээсийн болон шилжин дамжин өнгөрөх, ипотекийн зээлээр аль бүсэд хэрхэн яаж амьдарч болох, тээвэр дээр ч гэсэн олон төрлийн сонголтуудыг нэмэгдүүлнэ. Иргэд орлоготой байвал хотын хаанаас ч өөрт хэрэгтэй үйлчилгээгээ авч болно. Хамгийн гол нь Хотын захиргаа иргэдэд ээлтэй хотыг бий болгох ёстой.

Орон нутгийн сонгуульд манай намаас ихэвчлэн мэргэжлийн хүмүүс нэр дэвшиж байгаа. Сайн мэргэжилтнүүд хамтарч үр дүнтэй ажиллаж байж хот илүү сайхан болно.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Готовдорж: Шүтээн болсон Сэгс цагаан богд нэрийг гуйвуулж ус нутгийг минь гутаан доромжилсонд харамсч байна DNN.mn

Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумын шүтээн болсон Сэгс цагаан Богд уул төдийгүй хөдөлмөрийн баатар, төрийн шагналт, ардын уран зохиолч Дэндэвийн Пүрэвдоржийн “Сэгс цагаан богд” найраглалын нэрийг өөрийнхөө нэршил болгож “Сэкс цагаан богд” гэж илтэд гуйвуулан ашиглаж буй асуудлаар тус сумын ИТХ-ын дарга асан Д.Готовдоржтой ярилцлаа.

-Монголын XX зууны алдартай найрагчийн сор болсон бүтээл төдийгүй Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумын шүтээн “Сэгс цагаан богд” уулын түүхээс сонирхуулж болох уу?

-“Сэгс цагаан богд” гэдэг хайрхан “Их богд” хайрхантай холбоотой. Бие биетэйгээ өвгөн савдгууд хоорондоо цагаан тэмээ унаж золгодог. Цагаан тэмээ унасан хүн тэмээгээ сөг, сөг гэж хэвтүүлдгээс үүдэлтэйгээр “Сөг сөг цагаан богд” гэж нэрлэж байгаад олны хэллэгээр “Сэгс цагаан богд” гэсэн нэртэй болсон түүхтэй. Баянхонгорын “Их богд”, “Сэгс цагаан богд” нь ах дүү хоёр уул гэсэн дээр үеийн ам яриа ч бий. Мөн Зохиолчдын хорооныхон говиор явж байгаад 16 настай охин нь хөдөө мал дээр гарсан, Хулангийн унага тэжээсэн Надмид гэдэг айлд таарч бууж, хоол цай идээд хөдөлсөн юм билээ.

Тэр айл хулангийн унагандаа ногт зүүчихсэн байсан гэсэн. Нямаа гуай хулангийн унагыг нь сонирхож зургаа хамт авахуулж, өөрт байсан орос тэмдгээ ногтон дээр нь зүүгээд, унаганы хошуун дээр нь үнссэн байгаа юм. Нямаа гуай Оросод сургууль төгсөөд ирээд удаагүй байсан үе. Замдаа явж байгаад тэрээр “Сэгс цагаан богд” найраглалын тэмээчин гол дүрийн баатар илгээлтийн эзнээр мал дээр дөнгөж гарсан байсан Сүхбатыг үнсэх гээд үнсэж чадсангүй унагыг нь үнсчихлээ, тэмдгээ охинд дурсгах гээд чадалгүй унаганд зүүчихлээ гэж тоглоом хийж ярьсан гэдэг. Энэ хооронд зохиолын санаа Д.Пүрэвдорж гуайд төрсөн гэж сонсож байсан. “Сэгс цагаан богд” найраглал бол XX зууны хамгийн шилдэг бүтээл. Түүнийг мэдэхгүй монгол хүн гэж байхгүй.

-“Сэгс цагаан богд” гэдэг нэрийг гуйвуулан “Сэкс цагаан богд” гэж хэлж хормой хотны бузар булай явдалтай холболоо. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байна вэ?

-“Сэгс цагаан богд” уул бол Монголын баруун хязгаарт хилийн багана мэт сүндэрлэж байгаа хайрхан. Ганц Шинэжинст, Баянхонгорынх ч биш. Монголын алдартай том уул, нутаг. Энэ нутаг усаар бий болсон алдартай найраглал Монгол даяар түгэж, нутаг усны маань нэрийн хуудас болсон. “Сэгс цагаан богд” бол ганц Монголынх ч биш. Дэлхийд нэрээ дуурсгасан, дэлхийн шим мандалд бүртгэгдсэн хайрхан юм. Тийм учраас “Сэгс цагаан богд”-ыг хазайлгаж боломгүй титэм шиг гэдэг шиг нэрийг нь буруу зөрүү хэлэх нь битгий хэл алсаасаа залбираад ажил үйлс, амьдралаа даатгаад явж байдаг хайрхан. Сүүлийн үед нарийн ширийн учрыг нь мэдэхгүй залуу Сэгс цагаан богд хайрхан, найраглалын маань нэр, үүгээр овоглосон Баянхонгор болоод Шинэжинст, Монголын нэрийг унагасан байдлаар гуйвуулан өөрийгөө нэрлэж, залуучууд болоод ард түмний дургүйцлийг хүргэж, зарим мэдэхгүй хүмүүст буруу үлгэр дууриалал үзүүлж буйд нутгийн төдийгүй удирдлагын түвшинд ажиллаж байсан хүний хувьд маш их эмзэглэж байна. Нутаг ус үеийн үед мөнх байдаг. Энэ Сэгс цагаан богдоор овоглож байгаа хүмүүст ч хүнд байгаа. Зохиолчид ч гэсэн энэ алдартай зохиолд иймэрхүү байдлаар хандсанд эмзэглэж байгаа байх. Үүнийг засч залруулах ажлыг холбогдох хүмүүс нь яаралтай хийх шаардлагатай байна.

-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Сэгс цагаан богд”-оор өөрийгөө нэрлэсэн хүнийг зөвлөхөө болгосонд та юу хэлэх вэ?

-Миний хувьд эмзэглэж байна. Төрийн жолоог атгаж, бодлого тодорхойлж буй сайд хүн ийм шийдвэр гаргасанд харамсаж байгаа. Төрийн сайдын зөвлөх хийж буй хүн. Хувь хүн биш олон түмэнд үлгэр дууриалал үзүүлэхээр хүн гэж бодохоор бүр их харамсалтай. Баянхонгорын Шинэжинст сумын иргэдээс уучлалт гуйж, ард түмэн, хойч үед зөв мэдээлэл өгч, алдаагаа засах шаардлагатай байна. Энэ тал дээр Ерөнхий сайд ч гэсэн анхаарах. Өөдлөх айл үүд хаалганаасаа гэдэг шиг зөвлөх хүн гэдэг бол нэрнээсээ зөв байх ёстой биз дээ. Хүн өөрийгөө таниулах гэж Сэгс цагаан богдоор минь овоглож болно. Гэхдээ буруу ташаа сэдэв рүү мушгин гуйвуулж болохгүй. Энэ нь маш олон хүнийг эмзэглүүлсэн, олон хүний дургүйцлийг хүргэсэн асуудал боллоо. Даруй ард түмэн, нутаг уснаас уучлалт гуйж аргадах хэрэгтэй. Зохиолчдын хороо, зохиолчдоос уучлалт гуйх нь ч зүй юм. Мундаг хүний оюун бодлоос төрсөн бүтээлийг учир мэдэхгүй залуу бохир юмтай хольж байгаад дахин, дахин харамсаж байна. Нийт монголчуудаас уучлалт гуйж, оюуны том бүтээлийн нэрийг сэвтүүлсэн гэмээ цайруулах хэрэгтэй гэж үзэж байна. Залуу үед маш буруу үлгэр дуурайллыг үзүүлж, хоёрдугаарт нутаг усыг минь гутаан доромжилсон ийм асуудал боллоо

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Содхүү: Ажил хийсэн гэдэг үндэслэлээр солонгосын хил дээр миний визийг тэр дор нь хүчингүй болгосон DNN.mn

Олон удаагийн виз авах шаардлагыг хангасан иргэдийн хариуг ЭСЯ-наас 7-14 хоногт багтаан өгөх, хүчин төгөлдөр визтэй Монгол Улсын иргэдийг БНСУ-ын хилээр нэвтрүүлэлгүй буцааж байгаа асуудалд анхаарал хандуулж, тодорхой, бодит арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэхээ БНСУ-ын Цагаачлалын албаны дарга И Жэ Юү манай төлөөлөгчидтэй өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 19 -ны өдөр Сөүл хотноо албан уулзалт хийх үеэр мэдэгдсэн байдаг. Гэсэн ч БНСУ-д зорчих визний зөвшөөрөл гарсан ч тус улсын хил дээр очоод нэвтрэх боломжгүй, буцааж буй иргэд цөөнгүй байгааг олон нийт хэлж байна. Энэ талаар БНСУ-ын хил дээрээс буцсан манай улсын иргэн Н.Содхүүтэй ярилцлаа.

-Таны БНСУ-д зорчих виз гарсан ч тус улсын хил дээрээс буцсан гэж сонссон. Та хэзээ ямар төрлийн виз мэдүүлсэн бэ?

-Миний виз гурван жилээр гарсан байсан. Би 2022 оны наймдугаар сарын 25-нд анх виз авч, 2025 оны наймдугаар сарын 25-нд дуусах байсан юм. Өнгөрсөн наймдугаар сарын 10-нд БНСУ-ын хилээр орсон. Хил дээрээс шууд таныг Солонгосын хилээр оруулахгүй гээд буцаасан.

-Та тус улсын хил дээрээс яагаад буцах болсон шалтгаанаа мэдсэн үү?

-Намайг ажил хийсэн гэдэг шалтгаанаар буцаасан. Би хоёр жилийн хугацаанд Солонгос руу долоон удаа явсан байдаг. Өмнө нь явах бүрдээ 60 хоногоос дээш хугацаагаар явсныг минь анзаарч, тийм хүмүүсийг буцааж байсан.

Зарим хүнээс нь таны утсыг үзэж болох уу гэж асууж, зөвшөөрлийн бичигт гарын үсэг зурсных нь дараа нь гар утсыг нь шалгаж байсан л даа. Миний утсыг шууд хурааж аваад л нууц дугаарыг нь гаргуулаад л утсан дээрх бүх зүйлийг үзсэн. Галарай дахь зураг, мессеж, чатуудыг шалгасан. Хүний хувийн мэдээлэл гэж огт бодохгүй. Сүүлд нь би хоёр юман дээр гарын үсэг зурсны нэг нь гар утас шалгах зөвшөөрөл байсан юм билээ. Гар утас шалгасныхаа дараа намайг зөвшөөрлийн бичигт гарын үсэг зуруулж байгаа юм. Дээрэнгүй гэх юмуу тийм байдлаар хандсан.

-Сүүлд та хэзээ Солонгос явсан байсан бэ. Таны утсанд ажил хийснийг тань нотлох зүйл байсан уу?

-Би сүүлд өнгөрсөн долдугаар сарын 21-нд Монгол руу буцаж ирээд, 20-иод хоносны дараа өнгөрсөн наймдугаар сарын 10-нд Солонгос руу дахин гарах гэсэн ч хил дээрээс нь буцаад ирээд л байж байна. Тус улсын хил дээр монгол орчуулагч эмэгтэй ажлын цагаар ажилладаг юм билээ. Оройн цагаар утсаар орчуулга хийдэг. Яг л байцаалт авч байгаа юм шиг бүх юмыг асуугаад л байсан. Миний хувьд мэдээж тэнд очсон юм чинь ажил хийж л таарна. Миний утсанд зураг ерөөсөө байгаагүй. Устгасан зургийг хүртэл сэргээж харсан.Намайг өмнө нь ажиллуулсан захирал руугаа “Миний тэд хоног ажилласан цалинг явуулаач ээ” гэсэн мессежийг тэд уншсан. Би мессежээ устгаагүй байсан. Ажил хийсэн байна гэж үзсэн. Бид яахав ажил хийгээгүй гээд л гүрийнэ. Ажил хийснийг мэдвэл буцаах нь ойлгомжтой. Тэр дор нь миний визийг шууд хүчингүй болгосон.

Түр саатуулах газартаа Монгол руу буцах тийзээ авч, явтал нь байлгадаг. Намайг түр саатуулах байранд байх хугацаанд нэг монгол залуу орж ирсэн юм. Маргаашийнх нь оройн нислэгээр л дээ. Тэр залуугийн хувьд гурван сарын визээр анх удаа Солонгост ирж байсан. Хүлээж авах хүнийх нь хаяг нь виз мэдүүлэхдээ өгсөн хаягнаас өөр хаяг Солонгост хэнийд очих гэж байгаа вэ гэсэн шар хуудас бөглүүлэхэд биччихсэн гэсэн. Түүнээсээ болоод таны хаяг тодорхой бус байна гэсэн үндэслэлээр залуу хилээр нэвтэрч чадаагүй. Энэ залуу буцах тийзтэй байсан болохоор тэр даруй маргааш, нөгөөдөр нь сул суудал гарангуут нь наашлуулаад шууд буцаагаад нисгэчихсэн. Хурдхан шиг манай орноос явж үз гэсэн хандлагатай. Мөн заавал “Korea air”-ээр нисэх гэсэн шаардлага тавьдаг. Энэ нь төвөгтэй.

-Түр саатуулах байранд нь та хэр удаан байсан бэ. Орчин нөхцлийн хувьд ямархуу байдаг вэ?

-Түр орогнол гэсэн цагаачлалын виз хүсэх үү гэсэн. Тэр нь бидэнд ямар ч шаардлагагүй юм чинь үгүй гэвэл нутаг буц гэсэн шаардлагыг тавьдаг. Өдөрт гурав, дөрвөн цагийн зайтай өрөөнд орж ирээд л буцах тийзээ захиал гэж шахна. Би Монгол руу ирэхдээ шинээр тийз авсан. Хурдхан шиг тийзээ захиалаад би хоёр хоноод буцсан. Түр саатуулах байранд удаан байх шаардлагагүй санагдсан. Өглөөний цай, өдөр онгоцны хоол шиг жижиг пакеттэй хоол өгдөг. Түр саатуулах байрнаас өдөрт 14-16 цагийн хооронд түр гаргадаг. Онгоцны буудлын нисэхийн өмнөх, шалганаар орсны дараа ордог зааланд хоёр цаг хэртэй саатуулагдсан хүмүүсийг түр явуулдаг. Тэр үедээ хоол авч идэх боломжтой. Гэхдээ онгоцны буудлын хоолнууд нь маш үнэтэй.

Хориотой хүн авч явж байгаа юм шиг нэг хүн намайг дагуулж явсан. Онгоц руу бүх хүн орж дууссаны дараа намайг оруулсан. Онгоцны үйлчлэгч ахлагч эмэгтэйд дугтуйнд хийсэн миний паспортыг өгч байгаа юм. Онгоцонд ороод суунгуут хоол өгдөг. Түүний дараа уух зүйлс төрөл бүрээрээ байдаг. Инээдтэй нь би санаандгүй шар айраг байхаар нь уух санаатай авъя гэтэл танд шар айраг өгөхгүй гэсэн. Яг яана гэж бодсоныг нь би ойлгоогүй. Онгоцноос буунгуут паспортыг минь өгсөн. Хоригдол шиг байж байгаад ирдэг юм билээ. Түр саатуулах өрөөнд нь олуулаа байдаг. Нимгэхэн гудастай, нөмрөх юм оройдоо өгөөд, өглөө хураагаад авчихдаг. Өөрсдөө авч явсан хамаг юм нь хоёр хоногт муудчихсан. Түр саатуулах байранд ороод ирсэн цагт юу ч гэж хэлсэн сонссдоггүй юм билээ. Давж заалдах гэдэг дээр өргөдөл бичээд ч нэмэргүй. Надад давж заалдах ямар ч боломж байхгүй гэж хэлсэн.

-Давж заалдана гэхээр яах вэ?

-Давж заалдсан тохиолдолд жижигхэн шүүх хурал шиг юм болдог. Яг ямар шалтгаанаар Солонгосын хилээр орох гэж байгааг нь шүүгээд л би шалтгаанаа тайлбарладаг юм шиг байна лээ. Гэхдээ тийм давж заалдах боломж хүмүүст өгөх нь ховор гэсэн. Түр саатуулах байранд орсон нь л бол ямар ч найдваргүй буцаадаг гэж олон хүн ярьж байхыг сонссон. Шалганы хүмүүсээс ихээхэн шалтгаалдаг юм шиг байсан. Шалгагч нэг эмэгтэй олон хүн хил дээрээс буцаадаг гэсэн. Монголчуудыг очингуут үзэхгүйгээр цаанаас хүн дуудаад л шалгуулдаг. Хувийн шалтгаантай гэх юмуу тийм тал ч ажиглагдсан. Намайг та хэзээ ч дахиж визэндээ орж болно л гэсэн. Дахиж виз мэдүүлсэн ч гэсэн Солонгосын хилээр орох эсэх нь эргэлзээтэй. Нэг удаа шалган дээр шалгагдаж, түр саатуулах байраар дамжин нутаг буцсан тохиолдолд хэцүү л гэж хүмүүс ярих юм билээ. Одоо дахиж Солонгос явах эсэхээ мэдэхгүй л байна.

-Танаас зарлага нэлээд гарсан нь мэдээж. Манайхан Солонгос явах гэж нэлээд цаг зав, мөнгөө зарцуулж виз мэдүүлдэг. Монголын тал визийг нь өгч, онгоцны тийзээ захиалж, Солонгосын хил дээр очдог ч олон залуус буцсаар буй дүр зураг ажиглагдсаар байна.

-Миний буцах онгоцны тийз есдүгээр сарын 30-нд байсан. Хатуу нөхцөлтэй тийз захиалсан юм. Хатуу нөхцөлтэй гэхээр наашлуулж, буцааж болохгүй. Энэ тийзээ тэр чигээр нь үхүүлээд Монгол руу шууд нислэгээр ирэх гэсэн ч маш үнэтэй бараг хоёр сая шахуу байсан. Тиймээс Солонгосоос Бээжин рүү нисээд, Бээжингээс Эрээн, Эрээнээс Замын-Үүд рүү дамжиж ирсэн болохоор зардлаасаа илүү маш их ядарч, хэцүү ирсэн. Виз хүчингүй болсныг ч хэлэх үү сэтгэл санаагаар ч унасан. Урьдчилж захиалж бус шууд тулж явсан болохоор автобусны билет нь ч олдохгүй. Замын-Үүдээс Улаанбаатар руу ирэхэд вагоны тасалбар ч байхгүй автобусаар хотод ирсэн. Би 560 мянгаар онгоцны тийз захиалсан гээд нийт буцах зардал нь сая төгрөг болсон. Мөнгөө хэмнэх үүднээс би Бээжингээс газраар явсан. Орчуулагч эмэгтэй нь аль болох л хямдхан нислэгийг хайж олж өгдөг. Тэгсэн ч тэр нь цаг хугацааны хувьд давчуу болохоор үнэтэй тусдаг. Миний хувьд олон явсан, дээрээс нь ажил хийж байсан нь үнэн. Анх удаа гурван сарын визээр явж буй залуугийн хувьд их харамсалтай. Ингэж буцдаг хүмүүс зөндөө. Маш олон хүнийг хил дээрээс буцаагаад байна гэж хүмүүс ч их ярьж байна лээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Намууд татварыг бууруулна гэж худлаа амласан уу” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт ХҮН намын Нийслэлийн намын хорооны дарга Э.Золзаяаmай ярилцлаа. Тэрбээр “Хотын удирдлагууд түгжрэлийг “том мангас” болгож, мөнгө угааж байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай

УИХ-ын гишүүн Ж.Батжаргал “УИХ-ын тогтоолоор улс жил бүр 100 мянган тонн улаанбуудай нөөцлөхөөр болсон” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Намууд татварыг бууруулна гэж худлаа амласан уу“ хэмээн өгүүллээ

  • Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумын шүтээн болсон Сэгс цагаан Богд уул төдийгүй хөдөлмөрийн баатар, төрийн шагналт, ардын уран зохиолч Дэндэвийн Пүрэвдоржийн “Сэгс цагаан богд” найраглалын нэрийг өөрийнхөө нэршил болгож “Сэкс цагаан богд” гэж илтэд гуйвуулан ашиглаж буй асуудлаар тус сумын ИТХ-ын дарга асан Д.Готовдоржтой ярилцлаа.

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Тэнгэр дуугаргадаг  хүн”-тэйдээ жаргалтай

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Сүхбаатар: В.Путин зорилгоо биелүүлсэн. Харин Монгол хүнд байдалд үлдэж байна DNN.mn

Элчин сайд Ц.Сүхбаатартай ярилцлаа.

-Саяхан хоёр хөршийн төрийн айлчлал ар араасаа үргэлжиллээ. Эхлээд В.Путины айлчлалын талаар та байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Түүний айлчлал цаг үеэ олоогүй, гадаад бодлогын хувьд зарчмын алдаатай боллоо. Яагаад гэвэл В.Путин чинь цэргийн гэмт хэрэгтэн. Олон улсын шүүхээс албан ёсоор зарлачихсан байгаа. Тэр хүнийг хаа явсан газарт нь баривчлах ёстой. Ялангуяа олон улсын шүүхийн Ромын дүрмийг өөрийнхөө хууль тогтоох дээд байгууллагаараа баталсан улсын хувьд бид энэ үүргээ заавал биелүүлэх ёстой. Гэтэл ийм гэмт хэрэгтэн хүнийг айлчлуулсан нь буруу. Ер нь цэргийн гэмт хэрэгтэн, олон улсын эрүүгийн Шүүх гэдгийг манайхан үл тоомсорлосон байдалтай хандаад байна л даа. Дээд удирдлагаасаа авахуулаад жирийн хүмүүсийн дунд “Энэ ер нь юу юм, хоосон шүүх шиг юм байж байдаг. Тэрийг нь хэн тоодог юм” гэсэн маягтай хандлага байна л даа. Дэлхийн II дайны дараа Нюрнбергийн шүүх хурал гэж болсон. Тэр бол дэлхийн II дайныг өдөөсөн, цэргийн гэмт хэрэгтнүүдийг шүүсэн анхны том шүүх хурал байсан. Ялагч орнууд дайныг өдөөсөн гэмт буруутнуудыг шийтгэсэн. Мөн Токиогийн шүүх хурлаар Японы цэргийн гэмт хэрэгтнүүдийг шүүж байв.

Сүүлд Юкславын дайныг өдөөсөн цэргийн гэмт хэрэгтнүүдийг шүүсэн шүүх хурал болж байсан. Ер нь дэлхийн II дайнаас хойш олон улсын харилцаанд гарч байгаа хамгийн аюултай зүйл бол дайн өдөөх явдал. Дайн гэдэг бол ямар ч тохиолдолд цэргийн албан хаагчаас гадна энгийн иргэд, иргэний байгууллагууд хүссэн ч эс хүссэн ч сүйддэг. Амь нас нь үрэгддэг аюултай үйлдэл учраас аль болохоор дайн гаргахгүй байх, дайныг өдөөсөн гэмт хэрэгтнүүдийг хувь хүнийх нь хувьд шийтгэдэг тогтолцоог хүн төрөлхтөн аль эртнээс хүсэн хүлээж ирсэн. Ингэж явсаар байгаад энэ асуудал биеллээ олсон л доо. НҮБ-ын хүрээнд Олон улсын эрүүгийн шүүхийг байгуулах асуудлаар маш олон жил яриа хэлэлцээ явагдсан.

Миний хувьд анх 1987 онд НҮБ-ын чуулганд оролцож байхдаа энэ асуудлаар хэлэлцүүлэгт оролцож байсан. Тэр үед ЗХУ болоод социалист орнууд үүнийг эсэргүүцдэг байв. Барууныхан ийм зүйл тогтоож, өөрсдөдөө ашигтай юм хийх гэж байна гэдэг үүднээс ханддаг байсан

Коммунизм нурж унаснаар Эрүүгийн шүүх байгуулах асуудал зарчмын хувьд боломжтой болсон. 1998 онд эцэслэн тохироод 140 орон гарын үсэг зурсан. Энэ бол батлахынхаа өмнө хүлээн зөвшөөрч байна гэсэн үг. Дараа нь тэрийгээ өөрийнхөө дотоодын хууль тогтоох дээд байгууллагаар батлахаар тухайн улсын хувьд хууль болно. Ингээд 2022 онд нийтээр дагаж мөрдөх хэм хэмжээ болж батлагдсан. Үүнийг баталсан улсууд нь үүнийг заавал дотоодын хууль мэт хэрэгжүүлэх ёстой. Харин манай улсын хувьд хэрэгжүүлэхгүй байгаа нь өөрийнхөө дотоодын хууль, Үндсэн хуулиа үл хүндэтгэж байгааг харуулж байна.

-В.Путиныг авчирснаар Монгол Олон улсын эрүүгийн шүүхээс шийтгэл авна гэдгээ мэдэж байсан биз дээ?

-Үүнийг манай удирдлагууд мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. Барууны зүгээс ямар нэг реакц үзүүлэх үү гэдгийг эрх биш мэдэж, тооцоолж байсан байх. Манай улс В.Путиныг баривчилж авч чадахгүй гэдгийг манайхан мэдэж байсан. Дэлхий ч мэдэж байгаа. Гэхдээ арай ч ингээд олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ үл хайхран ийм алхам хийхгүй байх гэж найдаж байсан байх. Гуравдагч хөршийн бодлогоо тэнцвэржүүлж явах нь чухал. Хоёр хөрштэйгээ аль болох эвтэй байх, аргыг нь олоод балансжуулаад явах ёстой л доо. Гэхдээ дээрээс нь нэмж гуравдагч хөршийн бодлогоо бид заавал авч явж байх хэрэгтэй.

-Энэ айлчлалын дараа дэлхий биднээс нүүр бууруулах уу?

-Украины дайн эхэлснээс хойш барууны орнууд Монгол руу цуван өндөр дээд хэмжээний айлчлалууд болсон. Манай удирдлагууд мундаг болохоор тэд ирээд байна гэж худлаа суртал ухуулга хийснээс биш мөн чанарыг нь ойлгоогүй байсан нь одоо харагдлаа. Дайн болж байна. Монгол орон Оросын хэт хамаарлаас болж нөгөө тал руу юм уу, гуравдагч хөршийнхөө бодлогоос ухарчих вий, ардчиллын тогтолцооноосоо ухарчих вий гэсэн улсууд аль болох манайд дэмжлэг үзүүлж, эв санааны нэгдлээ илэрхийлж ирж байсан. Улмаар “Танай хэт хамаарлыг арилгахын тулд туслахад бэлэн байна шүү” гээд ил тодоор дохио зангаагаар зөндөө хүмүүс айлчиллаа шүү дээ. Харин манайхан үүнийг зөрж, бид биеэ даасан орон, хэнээс ч хамааралгүй, тэр тусмаа америкуудаас хамааралгүй гэдгээ харуулах гэж ийм юм хийсэн болов уу гэж бодож байна. Эргээд ямар хор урхагтай вэ гэхээр балансаа алдагдуулчихлаа. Бид ямартай ч урд, хойд хоёр хөрштэйгээ балансаа бариад яваад байна л даа. Оросын төрийн тэргүүн нь ирэхэд. Хятадын төрийн тэргүүний орлогч нь ирж байх жишээтэй. Энгийн үед бол болж байгаа хэрэг. Гэтэл дайн байлдаан болоод цэргийн гэмт хэрэгтэн болчихсон, барууны орнуудтайгаа илэрхий дайсагначихсан өнөө үед тэр хүнийг зориуд авчирч байгаа үйлдэл нь Монгол Улс хэний талд байна гэдгийг харуулж буй хэрэг болчихож байна л даа. Тэрийг барууны орнууд маш тодорхой хэлж байна. “Монгол Улс бол дайн өдөөгчийг цэргийн гэмт хэрэгтнийг дэмжиж байгаагаа бодит үйл ажиллагаагаараа харууллаа” гэж. Иймэрхүү байдлаар барууны зүгээс харилцаан дээрээ янз бүрийн байдлаар өөрчлөлт оруулах байх гэж санаа зовж байна. Энгийн хүмүүс сошиал орчинд өөр өөрсдийнхөө үзэл бодлыг илэрхийлж байгааг харахад “Ер нь Монгол Улсын аюулгүй байдал хэнд хамаатай

юм. Бид өөрсдийнхөө эрх ашигт нийцсэн бол хэнийг ч ирүүлэх эрхтэй” гэж байгаа нь үнэн. Харилцаа гэдэг чинь харилцан адилхан байж, харилцан бие биеэ хүндэтгэж байж, бие биедээ өгсөн амлалтдаа хүрч байж харилцаа явдаг. Тэгэхээр барууны өндөр хөгжилтэй орнуудтай эвтэй найртай, гуравдагч хөршийн бодлого явж байна. Энэ гуравдагч хөршүүд чинь манай хоёр хөрштэй эн тэнцүү хүчирхэг байгаа учраас тэдний тусламж дэмжлэг зайлшгүй хэрэгтэй. Гэтэл энэ балансаа алдагдуулсан ийм алхам боллоо гэж харагдаж байгаа юм.

-Үүний хор уршиг нь энгийн иргэдэд яаж нөлөөлөх үү?

-Барууны орнуудад манай үй олон монголчууд ажиллаж амьдарч байгаа. Тэдний хамаатан садан, эцэг эх, үр хүүхдүүд нь ирж, очих асуудал бий. Тэр болгонд виз мэдүүлэхэд хүндрэх байх гэж бодож байна. Миний олж дуулсан мэдээллээр Монголын төрийн албаны улсуудын визийг одоо болтол гаргахгүй, хатуурхаж байгаа юм билээ. Хил дээр очиход нь маш их байцааж шалгаж байгаа гэсэн. Ер нь бол цаашдаа нөхцөл байдал улам чангарна гэсэн үг. Жирийн иргэд дээр л хүндээр тусна шүү дээ. Хамгийн аюултай нь барууны орнуудын дээд сургуулиудад монгол залуус мэргэжил боловсрол эзэмших маш их сонирхолтой байдаг. Манай залууст олгож байгаа боломж нь барууны орнуудын засгийн газраас олгож буй тэтгэлэг байдаг. Баян чинээлэг айлын хүүхдүүд мөнгөө төлөөд явчихна. Барууны орнуудаас олгож байгаа тэтгэлгийг ямар нэгэн арын хаалгагүйгээр шууд чадалтай залуус өрсөлдөөд авч болдог том боломж. Жил болгон Америк, Баруун Европын орнуудаас тэтгэлэг нэмж ирдэг. Энэ бол Монголын ирээдүйг авч явах залуучуудад олдож буй асар том боломж. Тэгвэл одоо цаашид нэмэгдэхгүй, хорогдох вий гэж санаа зовж байна. Ийм сайхан боломжийг хумиж буй аюултай алхам хийж байгаад харамсаж байна.

-Сая Шведийн хаан манайд айлчлах байсан нь больчихлоо. Цаашид олон улсын харилцаанд ямар үр дагаврууд гарах бол?

-Барууны өндөр хөгжилтэй орнуудаас төлөвлөж байсан айлчлалууд эхнээсээ цуцлагдаад эхэллээ. Удахгүй НҮБ-ын чуулган эхэлнэ. Аягүй бол манай томчууд тийшээ явах байх.

-Ерөнхийлөгч удахгүй НҮБ рүү явна гэсэн. Дэлхийн томчууд яаж хүлээж авах бол?

-Одоо харцгаая. Барууны орнууд урдынх шигээ уулзаад сүйд болоод байхгүй байх

гэж бодож байна. Бид Орос, Иран, Хойд Солонгос зэрэг улсуудтай нэг клуб руу орчихлоо шүү дээ. Бусад төвийг сахиж байгаа орнууд уулзах байх л даа. Харин барууны орнууд хуучин шигээ найрсгаар хүсэлт тавихад нь шууд хүлээж аваад тэвэрч уулзаад байх нь юу л бол.

-Ковидоос хойш манай улсын гадаад харилцаа огцом сайжирсан. Энэ зун төрийн томоохон айлчлалууд ар араасаа хөвөрлөө. Монгол Улсын нэр хүнд олон улсын тавцанд өссөн гэж судлаачид үздэг. Гэтэл В.Путины айлчлалаар нэр хүнд шалаар нэг болчих шив?

-Барууны орнуудад улаан шугам гэж байгаа шүү дээ. Өнгөрсөн 30 жилд Монгол Улс дэлхийд нээлттэй болоод асар их үнэ цэнээр олон үе дараалласан, олон төрийн албан хаагчид, дипломатууд ажиллаж байж өнөөдрийн нэр хүнд бий болсон. В.Путиныг айлчлуулж болно. Гэхдээ дайн дууссаны дараа шүү дээ. Дайны нөхцөлд Халх голын ялалтын ойг заавал 85 гэхгүйгээр 90 жилийг нь тэмдэглэе гээд хойшлуулж болох байсан.

-Э.Бат-Үүл баатар саяхан манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Олон улсын эрүүгийн шүүхийн ерөнхий чуулганаас ямар шийдвэр гарахаас бүх зүйл хамаарна. Манай улсын хувьд хатуу шийдвэр гарвал бид дэлхийгээс тусгаарлагдана” гэсэн. Тэгвэл бид В.Путиныг хүлээж авахгүйгээр эвтэйхэн мултрах боломж байсан уу?

-Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах улс хэдийгээр Оростой манайхтай адилхан баланс барих гээд эвтэйхэн байх гээд байгаа. Гэтэл БРИКС-ийн хуралд В.Путин очих гээд байхаар нь эвтэйхэн аргалж байгаад С.Лавровыг нь аваад өнгөрөөчихөж байна шүү дээ. Тэр улс ийм маягаар нэрээ аваад гарчихаж байгаа юм. Манайх Оростой цахилгаан, нефть бүтээгдэхүүний хамаарал их байна. Тэрийг бүгд мэднэ. Гэхдээ заавал В.Путиныг авчирч, өөрийгөө товойлгож харуулах гэдэг энэ оролдлого үнэхээр явцгүй. Дайнаа зөвтгөж байгаа хүнд боломж олгож байна гэдгийг дургүйцэж хүлээж авч байна. За яахав Монгол хэцүү юм, яах аргагүй хүлээгээд авчихлаа гэж хэн ч харахгүй. Харин барууныхан “Монгол ямар чиг баримталж байгаа юм бэ. Аль талд байгаагаа зориуд илэрхийлэх гэсэн оролдлого” гэж хүлээж авч байна.

–“В.Путин Монгол бол миний дагуул улс юм гэдгийг харуулах гэсэн айлчлал боллоо” гэж учир мэдэх хүмүүс байна л даа?

 

-Энэ бол Оросын бодлого. Украины дайн эхэлсний дараахан манайх руу Польш, Япон болон Хятадын сайд ч бас ирж байсан. Гэтэл С.Лавров учиргүй давхиж ирээ биз дээ. Монголыг тоодоггүй, ирдэггүй улс. Гэтэл дайн хийнгүүтээ нэг ч гэсэн улсыг өөрийн талдаа байлгах сонирхолтой ингэж ирсэн. Өнөөдөр олон улсын хэмжээнд ОХУ хүнд байдалд орчихоод байгаа. НҮБ-ын 190 гаруй орноос дийлэнх олонх нь эсэргүүцэж байгаа. Нэлээд хэдэн орон төвийг сахиж байна. Гарын таван хуруунд багтах орон л Оросыг дэмжиж байгаа.

–“ЗХУ-ыг дахин амилуулах зорилготой Евразийн эдийн засгийн холбоонд Монголыг элсүүлэх гэж байна. Энхийн цагт хэрэгжүүлээгүй ажлууд дайны үед хэрэгжихгүй” гэж эдийн засагч Ч.Отгочулуу ярьсан. Энэ тал дээр таны бодлыг сонсъё?

-Гол зорилго нь Монголын эдийн засаг, харилцаа холбоо биш. Үнэн хэрэгтээ улс төрийн хувьд Монгол гэдэг орон манай талд байгаа, бидний мэдэлд байна гэдэг зорилгоо биелүүлсэн. Монголчуудад эдийн засгийн хэд, хэдэн амлалтууд гаргасан. Оросод Элчин сайдаар сууж байсан С.Баяр хүртэл маш тодорхой хэлсэн байна лээ. Сүүлийн 20 жил ийм, ийм амлалт өгч байгаа. Одоо үүнд итгэх арга байхгүй гээд. Нөгөө л амладаг юмнуудаа ярьдаг байна лээ. Цаад санаа нь бол хэн ч тоодоггүй Евразийн эдийн засгийн холбоондоо оруулах гэсэн санаа. Тэгээд болоогүй “Түр зуурын хэлэлцээр” гээд байгаа юм шүү. Байгуулж байгаа хэлэлцээр нь хүртэл утгагүй. Гэрээ хэлэлцээрийг хэзээ ч түр зуурын гэж хэнтэй ч байгуулдаггүй. Хамтран ажиллана гэж байгаа бол тав, зургаан жил ч гэдэг юм уу хугацаа тавиад явдаг. Зүгээр л сайхан манайхныг хуурч, аргалаад өнгөрч байна.

-В.Путины дараа залгуулаад БНХАУ-ын дэд дарга айлчилсан. Хоёр хөрш цаагуураа юу тохиров. Монголыг үнэхээр дэмжих юм болов уу. Эсвэл шахалт үзүүлнэ гэв үү?

-Орос, Хятад хоёр цаагуураа Монголын талаар яаж тохирч, юу хийдгийг хэлэхэд хэцүү. Ер нь Хятадын дэд даргын айлчлал эртнээс төлөвлөөд явж байгаа. Хятадууд айлчлалын циклээ маш сайн барьдаг улс. 2014 онд Си Жиньпин манай улсад айлчилсан. Тэрнээс хойш 10 жилийн дараа Хятадын дэд дарга ирж байна. Одоо төрийн тэргүүний хэмжээнд манайд ирэх цикл нь ойртож байгаа. Үүний өмнө дэд дарга нь ирж байна гэж харагдаж байна л даа. Хятадууд манайд тодорхой хамтын ажиллагаа санал болгосон байна лээ. Эдний яриа хэлэлцээ илүү бодитой харагдаж байгаа юм. Хамтарсан Засгийн газар том, том төслүүд явуулъя гэж байгаа бол санхүүгийн болон технологийн боломжтой нь урд хөрш л байна. Өнөөдөр дайны байдалтай, хамаг нөөцөө шавхаж байгаа, өөрөө дайнд ялах эсэх нь тодорхойгүй орон манайд хөрөнгө оруулалт хийгээд хамтраад явах нь тун эргэлзээтэй. Зүгээр Монголд ирсэн айлчлалаа зөвтгөхийн тулд Эгийн голын УЦС-ыг хамтаръя гэж байх шиг. Манайхыг өөр улстай хамтраад хийчих вий гэсэндээ хамтарч ажиллах нэрийн дор өөрсдийн хяналтандаа байлгах санаа. Энэ том төсөл цаашаа явахгүй. Явуулж байгаа нэртэй бариад дараад байдаг шалгарсан арга л даа. Ингээд харьцуулаад харахад хоёр талд шинэ нөхцөл байдал бий болсон. Үүнд тааруулж харилцах зарчмуудаа тааруулах шаардлага зүй ёсоор гарч ирж байгаа. Хуучин шиг хамаг юмаа ОХУ-тай өргөн хүрээнд хамтран ажиллана гэж найддаг цаг өнгөрсөн байна. Энэ дайн ямар нэгэн байдлаар дуусч таарна. Орос орон эдийн засгаа сэргээх урт хугацаа хэрэгтэй болно. Энэ хорио цээрээ тийм ч амархан дуусчихгүй гэж бодож байна. Бид цахилгаан эрчим хүч, нефть, шатахууны хэт хамаарлаа арилгах тал дээр шийдвэртэй алхам хийх хэрэгтэй. Нефть боловсруулдаггүй манайх шиг орон зөндөө л байна. Бүгдээрээ Оросоос авахгүйгээр энд тэндээс импортлоод болж л байна. Манайх баруун талаараа төмөр замаар холбогдох юм бол Казахстан, цаашаа Пакистанаар дамжаад Арабын тэнгис рүү гарах боломж байгаа. Үүнийгээ судлаад энэ чиглэл рүүгээ дорвитойхон ажиллах хэрэгтэй.

-Ингээд явъя гэхээр хойд хөршүүдээсээ айгаад хөдөлдөггүй юм биш үү?

-Манайхан өөрсдөө хөдлөхгүй байгаа юм. Тусгаар улс юм бол өөрсдийнхөө эрх ашигт нийцсэн шийдвэрүүдээ зоригтой гаргаад ажиллах ёстой. Тэрнээс УИХ-ын гишүүн Д.Рэгдэл шиг “Орос ах нар зөвшөөрөхгүй байх. Оросууд дургүйцэх байх” гээд суугаад байвал юу ч явахгүй.

-Бид В.Путиныг авчирсан үйлдлээ олон улсад яаж зөвөөр тайлбарлах вэ?

-Үүн дээр одоо гадаад харилцаа хариуцаж байгаа улсууд тодорхой ажлууд хийх ёстой. Элчин сайд нараа ажиллуулах хэрэгтэй. “Монгол Улс ингээд Лукашенко, В.Путин хоёрыг авчраад Монголын ардчилал ямар мундаг байгааг үзүүлж харуулах гэсэн юм. Тэгж байж дайныг зогсоох тал дээр бодит жишээгээр үзүүлэх гэж оролдсон юм” гэдэг ч юм уу. Нэг зүйлээр тайлбарлах хэрэгтэй болно. Тэрнээс бид аргагүй хүчинд автагдаад В.Путиныг ирнэ гэхээр нь үгүй гэж чадсангүй гэвэл хамгийн утгагүй тайлбар. Өөрийгөө доош нь хийсэн юм болно. Тусгаар бүрэн улсын хувьд айлчлалыг хүлээж авахгүй байх эрхтэй. Одоо бидэнд зөв тайлбарлах арга л үлдэж байна. Олон улсын арга хэмжээ, хурал зөвлөгөөнүүдэд үй түмэн улсууд яваад байгаа шүү дээ. Тэд очсон газар болгондоо зөв талаар нь тайлбарлаж, ойлгуулах ажлыг хурдан хийх ёстой. Нэгэнт бодит амьдрал дээр болсон явдлыг үгүйсгэх арга байхгүй. Ялангуяа барууны өндөр хөгжилтэй орнуудад лобби гэдэг чинь ингэж л явна шүү дээ. Маш өндөр хэмжээнд лобби явдаг. Тэр хүн нэр хүндтэй, хэл ус сайтай, гадна дотны элитүүд орж байгаа улстөрчидтэй ойр харилцаа холбоотой Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж зэрэг хүмүүсээ ашиглах гарц бий. В.Путиныг авчирч байгаа нь манай Монгол Улс биеэ даагаад явах чадалтай болчихсон шүү, бид өөрсдийнхөө сонгосон зам дээр хатуу байр суурьтай байгаагаа бодитоор харуулахыг хичээсэн гэдэг ч юм уу. Ийм тайлбарыг маш эрчимтэй хийх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол нэг хэсэгтээ манай харилцаанд хүйтнээр нөлөөлөх үйл явдал боллоо. Дор хаяж хоёр, гурван жил үргэлжилнэ. Ядахдаа хоёр улсын Төрийн тэргүүн нарын хэлэлцээний үеэр олигтой зүйл хэлсэнгүй. “Халхын голын дайнд Украины хэдэн зуун цэрэг амь үрэгдсэн байдаг. Та нар ингэж дайнтай байгаа нь маш их харамсалтай байна. Та хоёр хоёулаа бидний ахан дүүсийн найрамдалт харилцаатай билээ. Та хоёр учраа олоод дайнаа зогсоочихвол яасан юм бэ” гэдэг санааг цухуйлгасангүй. Ядахдаа ийм мессэж өгсөн бол арай өөр байх байлаа. Гэтэл хуучин хүйтэн дайны сэтгэлгээгээрээ “Орос бол аугаа орон юм, энхтайвны түшиг тулгуур. Та нар маань манлайлаад өгөөч” гээд өөрсдөө дайн хийгээд байгаа оронтой ингэж ярих утгагүй сонсогдож байна лээ. Одоо биднийг гадны хурал зөвлөгөөнд уриад байхгүй байлгүй. Өөрсдөө баахан зардал гаргаад явах ажил үлдэж байх шиг байна даа.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Чинбүрэн: Эм илүү чанаржиж, бодитой үнэтэй, үйлчилгээ сайтай байх асуудлыг шийдэх боломж бүрдсэн DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэнтэй ярилцлаа.

-Эмийн чанарын тухай шинэ хууль ирэх сарын 1-ээс хэрэгжиж эхлэх юм байна. Энэ хуулийн гол онцлог зүйл заалт нь юу байх вэ?

-Нэгт, энэ асуудлыг сонирхож асууж байгаа танай сонинд баярлалаа. Тэгэхээр та бүхэн санаж байгаа байх. Өнгөрсөн парламент 2020-2024оны сонгуулиар бүрэлдсэн парламентын чухал том дэвшил нь Хянан шалгах тухай хууль батлагдсан. 2023 оноос хууль хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхлээд үүнтэй холбоотой эмийн үнийн өсөлт, учир шалтгааныг судлах хянан шалгах түр хороог байгуулж миний бие ахалж ажилласан. Ингээд 2024 оны тавдугаар сараас зургадугаар сарын хооронд хянан шалгах үйл ажиллагаа буюу тайлангаа сонсгол хийсэн. Сонсгол дээр маш олон зөрчлүүд буюу үнэтэй холбоотой, чанартай холбоотой, тогтолцооны алдааг харуулсан дээрээс нь эмийн чанар, үнэ нөлөөлж байгаа хүчин зүйлүүдийг ил гаргаж олон нийтэд сонсгосон. Үүний үр дүнд энэ болохгүй байгаа бүх зүйлүүдийг, эрүүл мэндийн хамгийн чухал нэг хэрэгсэл болоод байгаа эмийн асуудалтай холбоотой асуудлыг цэгцлэх зорилгоор хууль амжиж баталсан явдал юм. Хүмүүс надаас их асуудаг. Хянан шалгах хороо гээд зөндөө зүйл хийлээ, цаад үр дүн нь юу юм гээд байгаа. Үр дүн нь бид хууль баталсан. Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл түүний тухай шинэчилсэн найруулгын хуулийг баталж чадсан явдал бол энэ сонсголын чухал том үр дүн. Сонсгол дээр ярьсан зарим зүйлүүдийг тодруулж сануулж хэлье гэж бодож байна. Тухайлбал, хугацаа нь дуусчихсан эмийг яаж нэвтрүүлдэг, хөлдөөсөн дуслыг хэрхэн буцааж зөвшөөрөөд Монгол Улсад хэрэглэдэг, үнэ хэд нугалсан байгааг тоо баримтаар харуулж чадсан.

Нөгөө чанар шалгах газар нь музей мэт болчихсон. Аппаратууд нь эвдэрчихсэн байсан. Хамаарал бүхий этгээдүүд гээд хайхаар хамаарал бус этгээдүүд ерөөсөө гарч ирэхгүй байсан. Нэрс сонсгож байсныг та бүхэн санаж байгаа байх

Нэг ёсондоо ажлаа хийх ёстой тодорхой хэдэн төрийн албан хаагчид нь хувийн хэвшлийн компаниудтай хуйвалдаа эмийн булхай луйвар хийдэг байсныг гэрчилж харуулсан шүү дээ. Үүнтэй холбоотой хамгийн чухал зүйл бол хүний эмийн зөвлөлийн асуудал яригдсан. Хүний эмийн зөвлөл дээр яагаад чухал шаардлагатай эмүүдээ гаргаж батлахгүй удаадаг юм. Эсвэл ямар нэгэн эмчилгээ, үйлчилгээгүй зүйлийг яагаад баталдаг зэрэг маш олон зөрчлүүд илрүүлсэн. Мөн дээрээс нь хувийн хэвшилд эмийн ханган нийлүүлэх байгууллагаа өгчихөөд үнээ буулга гэдэг нь хэрэгжих боломжгүй. Энэ хүртэл үнийн өсөлтийг иргэдэд өөрсдөд нь хянуулах нь хамгийн сайн механизм юм байна. “Төр түмэн нүдтэй” гэдэг шиг иргэд өөрсдөө хяналтдаа оруулж, хэд нугалж буцаагаад зардгийг үзэж хянах боломжийг хүртэл энэ хуулинд оруулж өгсөн. Тиймээс хууль аравдугаар сарын 1-нд хэрэгжих гэж байгаа явдал бол ирээдүйд Монгол Улсад эм илүү их чанаржиж, бодитой үнэтэй, үйлчилгээ сайтай байх асуудлыг шийдэх боломж бүрдэж байгаа хууль. Тэр ч утгаараа ээлжит бус чуулганд тогтоолын төсөл санаачлаад энэ ажлыг улам эрчимжүүлж чадсан юм.

-Гадны том улсуудын лабораториор бүрэн баталгаажчихсан эм, эмнэлгийн хэрэгслийг Монголд оруулж ирэх гэхээр дахин шалгаж байгаа нэрээр удаадаг гэдэг асуудар яригдсан. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Энэ хамгийн гол сэдэв байгаа юм. Яагаад сайн эм Монголын зах зээлд орж ирж чадахгүй, цаг алддаг гэдгийн гол шалтгаан нь нөгөө бүртгэх процесс. Дээрээс нь тэр өндөр хөгжилтэй улсын сайн гэсэн эмийг Монголд баталгаажуулах лаборатори ямар байгаа билээ. Тэгсэн хэрнээ дахиад шалгана гээд байдаг. Тэгээд шалгаж чадахгүй зүйлээ шалгах гээд байдаг. Эмийн компаниудтай уулзахад тэд зовлон, жаргалаа хэлж л байна лээ. Танай Монголд хийдэггүй шинжилгээний дүнг та бүхэн нэхээд байх юм. Тэгэх шаардлага байдаг юм уу гэсэн асуудал яригдаж байсан. Тэгэхдээ яахав тусгаар тогтносон Монгол Улс байна даа.Үнэхээр чанартай эм орж ирж байна уу гэдгийг шалгаж л байх хэрэгтэй. Тиймээс лабораторийн чадавхыг сайжруулах асуудалд онцгой анхаарах хэрэгтэй. Сайн мэдээ гэвэл сонсголоос тухайн үеийн Эрүүл мэндийн сайд нэлээд идэвх санаачлагатай ажиллаад ДЭМБ-аас дэмжлэг үзүүлээд 1,4 сая ам.долларын эмийн чанар шалгадаг лаборатори байгуулах шинэчлэлийн асуудал яригдаж байгаа. Одоо сая гаруй ам.долларын тоног төхөөрөмжийг авсан гэх мэдээлэл ирсэн. Тэгэхээр бид ямар ч гэсэн Монгол Улсдаа зах дээл дээр байгаа эмийг дуртай үедээ авч үзээд чанартай байна уу, үгүй юу гэдгийг шалгах нөхцөл бүрдэж байна. Хоёрт, Итгэлцлийн гэрээ гэх маш чухал зүйлийг хуулиндаа оруулж өгсөн. ДЭМБ-ын зүгээс энэ аргыг та бүхэн хэрэглээч гэдэг зүйлийг сурталчлаад байгаа юм. Тэр нь эмийн чанараа хянаж чаддаг өндөр зохицуулалтай орнуудын эмийг итгэлцлээр энэ эмийг чанартай гэж үзсэн учир Монгол Улс дахин шалгахгүйгээр бүртгээд хэрэглэнэ гэдэг энэ тогтолцоог бид хуулиндаа оруулсан. Сая ээлжит бус чуулганы тогтоолд энийг оруулсан. Хүмүүс дэлхийн өндөр хөгжилтэй орон учир хамаагүй оруулж ирнэ гэж бодоод байгаа юм. Тийм биш шүү. Хоёр улсын Засгийн газар тэр дотроо Эрүүл мэндийн яам нь итгэлцлийн гэрээ байгуулах шаардлагатай. Жишээлбэл, монголчуудын хамгийн их очдог БНСУ-ын ЭМЯ-ны Эмийн агентлагтай гэрээ хэлэлцээр хийх нь байна. Манай Монгол Улс танай улсыг сайн чанарын эм хэрэглэдэг, ард иргэддээ сайн чанартай эм өгдөг учраас танай Эрүүл мэндийн яамтай хамтын ажиллагааны гэрээ хийнэ. Энэ гэрээ хийсний дараа тухайн улсад бүртгэлтэй эмийн жагсаалтыг үзэх эрхтэй болчихож байгаа юм. Хилээр орж ирэхэд гаалийн ажилтан эмийг бүртгэлд байгаа эсэхийг шалгадаг. Тэгэхээр тэр бүртгэлийг гаалийн ажилтан үзэх эрхтэй болж байгаа юм. Тэр улс зөвшөөрсөн, эх орондоо хэрэглэж байгаа эмийг бид зөвшөөрсөнтэй ижлээр Монголдоо үзээд бүртгэлтэй юм байна. Дараа эдгээр зүйлийг шалгаарай гэдэг нарийн зүйлүүд орж ирэх юм. Хоёр талдаа хариуцлагатай байх. 24 цаг онлайн байх шаардлагатай. Энэ мэтчилэн бүртгэлтэй гэж хялбаршуулаад дахин бүртгэл үүсгэхгүйгээр Монголын зах зээлд оруулж ирэх юм. Ингэхдээ эм ханган нийлүүлэх эрхтэй байгууллагууд л оруулж ирнэ. Ерөнхийдөө бүртгэх, шалгах процессыг нь хялбаршуулж өгч байгаа юм. Тэгэхээр цаг алдахгүй, төлбөр хэмнэх боломж бүрдэнэ.

-Та хавдрын эмч хүн. Гэтэл Монголд хавдрын эм, хэрэгсэл хамгийн муу байдаг гэх юм. Тийм юм уу?

-Ер нь бид өнгөрсөн 30 жилийн алдааг ярихаар эмийн чанар дээр Монгол Улс маш том бодлогын алдаа гаргасан. Тухайн үед 1990-ээд оны төгсгөл үеэр Монголын зах зээл картын бараанд шилжсэн, дэлгүүрийн лангуун дээр талх, давснаас өөр зүйл байгаагүй. Тэгвэл тэр үед эрүүл мэндийн салбарууд эм ханган нийлүүлэх байгууллагагүй, улс мөнгөгүй, иргэд ганзгаар юм зөөдөг байсан. Чингэлгээр эмийг зардаг байлаа. Тэр үед хэрэгжиж эхэлсэн төрийн болон орон нутгийн өмчөөр бараа ажил үйлчилгээ худалдан авах тендерийн хууль хамгийн хямд үнэтэй. Нэг ёсондоо ханган нийлүүлэлтээ алдахгүй байя гэсэн том зорилго тавьчихсан байсан. Гэтэл өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засаг ямар байдалд хүрэв. Тэр үед нэг иргэнд 300 ам.долларын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн оногддог байсан Монгол Улс өнөөдөр 5000 ам.доллар болчихоод байна. Хямд үнэтэй барааг шахдаг тогтолцоог Монголын нийгэм, өнөөгийн хөгжилд нийцэхгүй болж байгаагийн тод илрэл юм. Энд ганцхан хавдрын эм ч биш. Тэр ч утгаараа 2020-2024 оны парламентын гишүүн байсан хүний хувьд хэлэхэд бид энэ тогтолцоог сольсон. Жишээлбэл, Тендерийн хуулинд эмийн худалдан авах үйл ажиллагааг чанар нэгдүгээр үзүүлэлт, үнэ дараа нь гэдэг зохицуулалтыг оруулж өгсөн. Энэ хууль 2024 оны нэгдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн. Тогтолцоог нь эрүүл болгох хэрэгтэй. Чанартай эмийг үнээр нь биш чанараар нь шалгаж авах ёстой. Эмийн хуулиар яаж чанартай гэдгийг тогтоох вэ гэдэг зүйл заалтыг оруулж өгөөд энэ эм чанартай гэдэг аргачлал руу буцаад орж байна. Тиймээс дэвшил гарч эхэлсэн. Тухайлбал, хавдрын эмийн тухайд ийм туршлага байсан. Одоо сайжраад өнөөдөр бид хямд үнэтэй гэхээс илүүтэй чанартай, хордлого бага өгдөг эм оруулж ирдэг болсон. Турк, БНСУ, Энэтхэгээс сайн эм орж ирж байна. Манайхаас хөгжил буурай орноос авдаг байснаа больж байгаа гэхэд болно.

-Сая ээлжит бус чуулган хуралдаад төсвийн тодотгол хийлээ. Ирэх оны төсвийн төслөө ч УИХ-д өргөн барьсан. Тэгвэл нөгөө яриад байсан хавдрын шинэ эмнэлгийн асуудал энд туссан уу?

-Нэгдүгээрт, шинэ хавдрын эмнэлэг өртгийн хувьд их том төсөвтэй. Ер нь монголчууд бид дэлхийд байгаа хамгийн сайн эмчилгээг ард иргэддээ өгөх төсөл байгаа юм. Түүнээс биш зүгээр амбаар барьчихаад шинэ эмнэлэг барьсан гэж хэлж болохгүй. Эмнэлгийн барилга өөр болсныг ковид, цар тахлын үе бидэнд харуулсан. Өнгөрсөн 2020-2024 онд хийж амжуулсан зүйл юу вэ гэхээр газрын асуудал. Хавдар судлалын үндэсний төв өөрийн гэсэн газартай байх нь маш чухал зүйл. Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатар гишүүн байхдаа СХД-т газар олгох асуудалд их дэмжлэг үзүүлсэн.Тухайн үед 18 га газрыг геодизийн судалгаа хийж үзэхэд доогуур нь цэвэр усны судал урсаж байгаа учир том бүтээн байгуулалт барьж болохгүй гээд зогсоосон. Тэгээд 2022 оноос хөөцөлдсөөр байгаад Чулуутын ам буюу Богд уулын цаад талд Туул зөрлөг БЗД-т 11 га газрыг Хавдар судлалын төвийн нэр дээр авч өгсөн. Үүнийг авахад тухайн үеийн БОАЖ-ын сайд Б.Бат-Эрдэнэ тусалж дэмжижөгсөн юм. Харин энэ жил 11 тэрбум төгрөгийн төсөв төсөвлөсөн. Ямар ч байсан энэ ажил явна.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ