Судлаач, эдийн засагч Ч.Сумъяатай ярилцлаа.
-Импортын 40 орчим хувь, экспортын 92 хувь нь Хятадаас хамааралтай манай улсын эдийн засагт хувьд юанийн өсөлт хэрхэн нөлөөлөх бол?
-Хятадын худалдааны статистикаас харвал эхний найман сарын байдлаар Хятад-Монголын худалдаа 12.3 тэрбум ам.долларт хүрч 16.1 хувийн өсөлттэй, Хятадын Монголоос авах импорт 9.2 тэрбум ам.долларт хүрч есөн хувийн өсөлттэй байна.Мөн эхний найман сарын байдлаар 78.72 сая тонн коксжих нүүрс импортолсон байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 20 гаруй хувиар өссөн байна. Хятад улсын нүүрсний импортын зах зээлд, эхний найман сарын байдлаар Монгол Улс 53.8 сая тон нүүрс гаргаж зах зээлийн 15.8 хувийг, коксжих нүүрсний зах зээлд 39.3 сая тонныг гаргаж 50 хувийг эзлэж байна.
Цаашид ч зах зээл дэх байр сууриа хадгалах төлөвтэй байна. Олон жилийн ажиглалтаас харахад гадаад хүчин зүйлийн хувьд Хятад, Австрали болон Хятад Оросын харилцаа хэрхэн өрнөхөөс хамаарч Монголоос авах нүүрсний импортын хэмжээ хэлбэлзэж байдаг. Мөн Хятадын дотоодын тухайлбал, Шаньси, ШУӨЗО, ӨМӨЗО-ы нүүрсний уурхайн нөхцөл байдал, уурхайн осол зэргээс хамаарч олборлолтын хэмжээ өөрчлөгдсөнөөр Монголын нүүрсний эрэлтийг нэмэгдүүлдэг.
Хятадын эдийн засгийн нөхцөл байдлаас хэдийгээр Монгол Улс хамааралтай ч Монгол дахь юанийн ханшийн өсөлт, голдуу манай улсын төсвийн тэлэлтээс хамаардаг. Хэрэв төсвийн халалт нэмэгдэж тухайлбал, хүүхдийн халамжийн мөнгө их хэмжээгээр тараах, аж үйлдвэр, барилга бүтээн байгуулалтын төслүүд хэрэгжиж эхэлбэл валютын эрэлт нэмэгдэж, ханшийн богино савлагаанд нөлөөлдөг.
-Засгийн газраас ирэх жилийн эдийн засгийн өсөлтийг найман хувь байна гэж тооцоолсон. Хэт өндрөөр төсөөлж буй энэ бодлого нь манай улсын эдийн засагт ямар урхаг үзүүлэх бол?
-Сангийн яам болон Монголбанк хэт өөдрөгөөр төсвийн орлогыг төсөөлөх нь өөрөө төсвийн үрэлгэн зарлагыг нэмэгдүүлж, тоон дээрх эдийн засгийн өсөлтийг өндөр харагдуулж байгаа нь өөрөө эрсдэлийг дагуулна. Монгол, Хятадын харилцаа болон Хятадын нүүрс, зэсийн эрэлтээс хамаарах манай эдийн засаг нь өөрөө мэдэж тодорхойлох боломжгүй нөхцөл байдлыг огцом хүндрүүлэх, гадаад дотоод өр зээлийг нэмэгдүүлэх суурь болж байна. Өөрөөр хэлбэл, утсан дээр дугуйтай алхаж буй циркийн үзүүлбэр шиг өнөөгийн нөхцөл байдал нь тодорхойгүй байдлыг улам нэмэгдүүлж иргэдэд айдас төрүүлэх, эдийн засагт үл итгэх нөхцөл байдлыг бий болгосоор. Улам бүр данхайсан төрийн эдийн засаг, төсвийн хамаарал бүхий эдийн засгийн бүтцийг бий болгож хувийн эдийн засаг, хөрөнгө оруулалт бизнесийн нөхцөл байдлыг дордуулж байна.
-БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлтийг олон улсын байгууллагууд янз бүрээр л таамаглаж буй. Бодитоор Хятадын засгийн өсөлт хэдэн хувьд хүрэх боломжтой бол. Та судлаач хүний хувьд хэрхэн харж байна вэ?
-Хятадын үл хөдлөх хөрөнгийн салбар сул хэвээр байгаа нь 2024 оны жирийн иргэдийн өрхийн зарлагад сөргөөр нөлөөлжээ. Мөнгөний болон төсвийн бодлогоор дэмжсэний нөлөөгөөр хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн. Мөн экспорт өссөн нь өрхийн зарлагын бууралтыг тодорхой хэмжээнд нөхөж байгаа харагддаг. Азийн хоёр дахь том эдийн засаг болох Энэтхэгийн эдийн засаг өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард тооцсончлон 2024 онд 7.0 хувиар өсөх хэвээр байгаа нь дотоодын эрэлт, тэр дундаа засгийн газрын зардал нэмэгдсэнтэй холбоотой.
АХБ-ны 2024 оны есдүгээр сарын Азийн хөгжлийн төлөв тайланд энэ оны бүс нутгийн эдийн засгийн өсөлтийг 5.0 хувь байна гэж таамагласан байна лээ. Энэ нь дөрөвдүгээр сард тооцоолж байсан 4.9 хувиас өссөн төсөөлөл л дөө. Харин ирэх оны өсөлтийн төсөөллийг 4.9 хувьд хэвээр үлдээсэн байна.
АНУ болон БНХАУ-ын хооронд худалдааны хурцадмал байдал даамжрах, БНХАУ-ын дотоодын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн нөхцөл байдал улам дордох, геополитикийн хурцадмал байдал хүндрэх, мөн уур амьсгалын өөрчлөлт болон цаг агаарын таагүй үзэгдлүүд түүхий эдийн үнэ, хүнсний болон эрчим хүчний аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлөх зэрэг эрсдэлүүд байна.
Хэрэв гадаад худалдаа хөрөнгө оруулалтын орчин ерөнхийдөө тогтвортой байж, макро эдийн засгийн бодлого бэхжиж, үр дүнтэй, дотоодын эрэлт сэргэлт хурдасвал энэ оны дөрөвдүгээр улиралд ДНБ 5.1 орчим хувь, бүтэн жилээр таван хувиар өсөх төлөвтэй байна. Гадаад худалдаа хөрөнгө оруулалтын эрсдэл, цочрол нэмэгдэж, тогтвортой өсөлтийн бодлогын үр нөлөө хязгаарлагдмал, дотоодын эрэлтийн сэргэлт хүлээлтээс доогуур байвал Хятадын ДНБ дөрөвдүгээр улиралд 4.7 орчим хувь, бүтэн жилээр 4.8 хувиар өсөх төлөвтэй байна.
-Аль салбартаа илүү хөрөнгө оруулах төлөвтэй байна вэ?
-14 дүгээр таван жилийн төлөвлөгөөнд судалгаа, боловсрол, санхүү, технологийн салбарт тэргүүлэх ач холбогдол өгч, дижитал дэд бүтцэд 1.4 их наяд ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхийг уриалсан. Энэ нь Хятадын зорилгод хүрэхийн тулд АНУ болон бусад гадаад зах зээл, технологи, хөрөнгө, судалгаанд нэвтрэх боломжийг хадгалахын зэрэгцээ бие даасан байдал, бие даасан инновацийг чухалчилдаг. Энэ нь эрчим хүч, хөдөө аж ахуй тэр дундаа биотехнологи, генетик нөөц, үрийн технологид өөрийгөө хангах боломжийг нэн тэргүүнд тавьж, Хятад улсыг дэлхийн худалдааны дүрэм, технологийн стандартыг тогтооход манлайлах үүрэг гүйцэтгэхийг уриалж байна. Энэ нь Хятадын нутаг дэвсгэрээс гадуурх нөлөөллийг хөхиүлэн дэмжиж, оюуны өмч, технологийн үнэ тогтоох тухай Хятадын шүүхийн шийдвэр, монополийн эсрэг үйл ажиллагааг дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөхийг эрмэлзэж байна.
-Хятадын үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хямрал өнөөдөр ямар байгаа вэ?
-ОУВС энэ оны наймдугаар сарын 2-нд нийтэлсэн эдийн засгийн үнэлгээний тайландаа Хятадын үл хөдлөх хөрөнгийн асуудлаар зөвлөмж өгсөн байна. Барилгын ажлыг дахин эхлүүлэх, барилга угсралтын явцад хүлээлгэн өгөх асуудлыг дуусгах ажлыг түргэтгэхийн тулд төв засгийн газраас төсвийн түр урамшууллыг эхлүүлэх шаардлагатай байгааг онцолсон. Төсвийн зарлагын тодорхой цар хүрээний хувьд дөрвөн жилийн дотор шийдье гэвэл ДНБ-ий 5.5 хувьтай тэнцэх хэмжээний төсвийн зардал хэрэгтэй гэсэн үг. 2023 онд нэрлэсэн ДНБ-ээр тооцвол ойролцоогоор долоон их наяд юаньд хүрнэ. Үүнийг ам.доллараар тооцвол 1 их наяд ам.доллар гэсэн үг. Хятадын засгийн газар ОУВС-гийн зөвлөмжийг няцааж, одоо байгаа бодлого нь үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын зах зээлд эерэг хандлагыг авчирч чадна гэж мэдэгдээд, борлуулахаас өмнө ашиглалтад орсон орон сууцны зардлыг нэмэгдүүлэх төлөвлөгөө одоогоор байхгүй байгааг онцолсон.
Хятадын засгийн газраас өнөөг хүртэл авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ тийм ч дорвитой үр дүнд хүрэхгүй байна. Орон сууцны шинэ үл хөдлөх хөрөнгийн бүтээн байгуулалт буурч байгаа ч анхаарууштай нэг зүйл нь борлуулалтын бууралт илүү тод харагдаж байна. Долдугаар сарын эцсийн байдлаар шинээр баригдсан орон сууцны барилга байгууламжийн м2 талбайн хэмжээ жилийн өмнөхөөс 23 хувиар өссөн байна.
Өнөөдрийн Хятадын үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хамгийн том асуудал бол үл хөдлөх хөрөнгийн хөгжүүлэгчдийн санхүүжилт хангалтгүйн улмаас барилгын ажлын дундуур төслүүд тасалдсаар байгаа явдал юм. Орон сууцыг бариад хугацаандаа хүлээлгэж өгөхгүй байнга хойшилдог бөгөөд үл хөдлөх хөрөнгө оруулагчдад санаа зовнилоос болж орон сууц худалдан авах дургүй хүмүүсийн тоо нэмэгдсээр байна. Борлуулалт удаашралтай байснаас удаан үргэлжилсэн үнийн бууралт нь “орон сууцны үнэ буурна гэсэн хүлээлтийг улам бэхжүүлж байна. Мөн олон орон сууцны эзэд зарах хүсэлтэй байгаа бөгөөд орон сууцны зах зээлийн талаарх гутранги хүлээлт нь үнийн уналтыг хурдасгаж байна.
-АНУ-ын Төв банк мөнгөний бодлогын хүүгээ бууруулах төлөвтэй байна. Үүнээс үүдэж АНУ-д үнэт цаас эзэмшдэг Хятадын иргэд өөрийн улсын зах рүү хөрөнгө оруулалт хийж магадгүй. Энэ нь юанийг 10 хувиар өсгөх магадлалтай хэмээн судлаачид дүгнэж байгаа шүү дээ. Үүнийг та юу гэж харж байна?
-Хятадын дотоодын зарим судлаачдын үзэж байгаагаар одоо хүлээгдэж буй өгөөж, хөрөнгийн урсгал бүхэлдээ өөрчлөгдөж, хөрөнгө буцаан урсаж эхлэх магадлалтай. Гадаадын зах зээлээс дор хаяж 400-500 тэрбум ам.доллар Хятадын зах зээлд буцаж орж ирэх боломжтой. Энэ нь юанийн ханшийг өсгөхөд чухал түлхэц үзүүлэхээр хүлээлттэй байна. Гэхдээ манай улс шиг Хятадаас болон төсвийн хөрөнгө оруулалтаас маш их хамааралтай улсад бол юанийн ханшийн савлагаа ирэх саруудад ихээр мэдрэгдэх болов уу.
Р.ХИШИГЖАРГАЛ
