Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Улс төрийн хүрээний бялуу хуваалт, бал сар үргэлжилж байна. УИХ, Засгийн газрын бүтэц гарсны дараагаар яамд тамгын газруудын алба хэлтэст халаа сэлгээ ид хийгдэж байна. Харин эрх алба нь нэгэнт тодорхой болчихсон сайд, гишүүд тал тал тийшээ баяр наадам, аялал зугаалга гээд явж байх шиг байна. Одоо бүгдээрээ ажилдаа орцгоох ёстой. Алба ажлыг дагасан асуудал Монголд их бий.

Наанадаж манай улс цахилгаанаар ч, шатахуунаар ч Оросоос хараат. Гэтэл хойд хөршийн дайн улам бүдүүлэгжиж, эдийн засаг нь суларч байна. Хуучны цаг шиг Орос ах гэж гүйж байгаад юм салгадаг цаг алсарч байна.

Ер нь ч тэгээд хэдий хүртэл бид бусдын гарыг харж суух вэ. Зун бүр тэмдэглэдэг тэр ч аймгийн, энэ ч сумын тэгш ой гэдэг шиг Монголын толгойн өвчин болчихоод байгаа асуудлуудын нэгийг нь ч болтугай шийдчихээд улсаараа баярлаж суухсан. Ийм хүсэл тэмүүлэл, дайчин чанар хамтарсан Засгийн газар, шинэ сайд нар, улстөрчдөд хэрэгтэй. Тиймээс ийм цаг үед яамдууд ажлаа даруйхан эхэлж шуурхайлах хэрэгтэй байна. Тэр дундаа тог, шатахуун хариуцсан яамдууд.

Учир нь арваннэгдүгээр сарын сүүлчээр Монголд өвлийн хүйтэн ид тачигнаж эхэлдэг. Үүнээс өмнө олонх болсон МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт туссан 90 мВт-ын Эрдэнэбүрэнгийн цахилган станц, 300 мВт-ын Бөөрөлжүүтийн, Багануур, Тавантолгой, Шивээ-Овоогийн цахилгаан станцууд, ДЦС-IV-ийн өргөтгөлийг барьж ашиглалтад оруулах мэдээж боломжгүй. Харин цахилгаан хуримтлалуурын үйлдвэрүүдийг энэ гурван сард барих боломжтой. Хэрвээ цахилгаан хуримтлалуурын буюу батерей хуримтлалуурын байгууламжуудыг олноор барьчихвал шөнө Орос руу явуулдаг тогоо хуримтлуулахаас гадна сэргээгдэх эрчим хүчнээс цэнэг хуримтлуулах боломжтой.

Мөн Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцыг 150 мВт-ыг яаралтай ашиглалтад оруулах хэрэгтэй байна. Уг нь энэ 10 дугаар сард ашиглалтад орно хэмээн албаныхан мэдэгдэж байсан ч хугацаандаа ашиглалтад орох эсэх нь одоогоор тодорхойгүй байгаа аж. Ямартаа ч энэ жилд багтаж ашиглалтад орно гэх. Ер нь энэ чиглэлээр төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа хувийн хэвшлийг төрөөс онцгойлон анхаарч дэмжиж, урамшуулах хэрэгтэй. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн асан П.Цэрэнпунцаг Завхан аймгийн Тосонцэнгэл суманд 18 мВт-ын цахилгаан станц барьж буй. Хэрвээ уг станц ашиглалтад орчихвол Завхан төдийгүй Хөвсгөл, Говь-Алтай аймагт цахилгаан нийлүүлэх боломжтой. Тиймээс хэзээ мөдгүй гал алдах эрсдэлтэй эрчим хүчний салбарт зориг гарган эхлүүлсэн хувийн хэвшлийн төслүүдийг дэмжих ёстой.

Хоёр ч удаа улиран ажиллаж байгаа Эрчим хүчийн сайд Б.Чойжилсүрэнг ажлаа мэдэж байгаа гэж найдаж байна. Хамгийн гол нь үзэл сурталд баригдалгүй, нам харгалзахгүй хувийн хэвшлийг дэмжиж, салбарын ажлаа шуурхайлах хэрэгтэй. Танай намын мөрийн хөтөлбөрт туссан эрчим хүчний дээрх олон төслийн хэрэгжилтийг монголчууд танаас нэхнэ. Тэр үед өнөөх аргацаасан үгээ хэлээд дахиад толгойгоо маажаад зогсож болохгүй биз дээ.

Мөн цахилгааны үнийг зоригтой чөлөөлөх эр зоригийг одоо гаргах хэрэгтэй. Аль юм болгон “болгоно доо” хэмээн аргацаах вэ. МАН-ынхан сүүлийн найман жилийн турш цахилгааны үнийг чөлөөлнө гэж ярьсан. Даанч эр зориггүй байдлаасаа болоод ажил хэрэг болгосонгүй. Үүний үр дүнд XXI зуунд монголчууд үе үе тоггүй болчихоод сууж буй. Тиймээс дулаан байгаа дээр нь одоо цахилгааны үнийг чөлөөлөх хэрэгтэй.

Эрчим хүчний хараат байдлаас гарахын тулд төр хувийн хэвшлийн эхлүүлсэн төсөл хөтөлбөрүүд үргэлжилж байгаа. Харин шатахууны хараат байдлаас гарахын тулд эхлүүлсэн ч жил жилээр хойшилж байгаа “Газрын тос боловсруулах үйлдвэр”-ээс өөр төсөл бидэнд байхгүй.

Иймээс шатахуун бол манай улсын хувьд нэн эмзэг асуудал. Бид шатахуунаар мөн л Оросоос хараат. Тиймээс хоёрдогч, гуравдагч хөршөөс шатахуун импортолдог болмоор байна гэж мөн ч их бичсэн дээ. Гарц хайсан олон ч нийтлэл, ярилцлага нийтэлж байлаа. Бусад орноос импортолж болох ч тээвэрлэлтийн зардал нэмэгдэнэ хэмээн албаныхан ер халгаадаггүй юм. Ер нь тээвэрлэлтийн зардал нэмэгддэггүй бараа бүтээгдэхүүн гэж хаа байх вэ дээ.

Наадмын дараа намар гэдэг. Намрын ургац хураалт, өвлийн зуд турханаар шатахуунгүй болчих вий, Ц.Туваан сайд аа. Өнгөрөгч өвөл манай улс энэ зовлонг амссан шүү. Өөр үзэл баримтлал, өөр бодлого хөтөлбөртэй улс төрийн хүчний гишүүн олон жилийн дараа энэ салбарыг удирдахаар болж байгаа учраас энэ чиглэлд олон нийт ихээхэн хүлээлттэй байгаа.

Тиймээс болох бүтэхгүй шалтаг тоочихын оронд ажиллах хэрэгтэй.

Үнэн хэрэгтээ, Орост валют хэрэгтэй учраас зах зээлийн ханшаас өндөр үнээр манайд шатахуун өгч байх шиг байна. Хуучин шигээ гуйдаг байсан бол дайн эхэлснээс хойш Монгол шатахуунгүй болоод гурван жил болох байсан биз. Тиймээс энэ бүхнийг бодож гурав дахь, дөрөв дэх орнуудаас нефть оруулж ирэх хэрэгтэй.

Хамтарсан Засгийн газар Монголын толгойны өвчин болсон асуудлуудыг шийдэхийн тулд аль ч салбарт ерөөсөө л либералчлалыг түчээлэх хэрэгтэй. Хэн дуртай нь шатахуун импортолдог, хэн дуртай нь нефть нэрдэг болмоор байна.

Үүнээс гадна амлаж аваад ард нь гарчихаж чаддаггүй өчнөөн асуудал хүлээгдэж байна. Нөгөө л түгжрэл, утаа… гэхчлэнгээр.

Ойрын хугацаанд хийх боломжтой, намуудын мөрийн хөтөлбөрт туссан НДШ-ийн шимтгэлийг бууруулах амлалтыг хариуцсан сайд нь хэрэгжүүлмээр байна. Тиймээс Засгийн газрын гишүүд аймаг сумдын ой дамжиж, хойморт залрахаа болиод одоо ажлаа хийх ёстой.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

“Өдрийн сонин”-ы  даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Баянгол дүүргээс хамгийн олон санал авч парламентад сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, инженер Ж.Золжаргалтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр “Улс төр, эдийн засгийн тогтолцоо эрүүлжиж байж эрчим хүчний хараат байдлаасаа бид сална” хэмээн ярилаа. Энэ талаар V нүүрээс уншаарай.

Шүүхээс сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт 4.9 жилийн ял оноожээ

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Ард иргэдээ татварын дарамтаас салгана гэж гарч ирсэн гишүүд одоо хэлсэн үгэндээ хүрч ажлаа эхлүүл” хэмээн өгүүллээ.

Эдийн засагч, “Шинэтгэлийн гарц судалгааны хүрээлэн”-ийн захирал Д.Амгалантай ярилцлаа. Тэрбээр “Мөнгө, санхүүгийн харилцаа бэлэн мөнгөөр хийгдэх тусмаа л асуудал дагуулна” гэлээ.

Б. Очирбат “Орон нутгийн замын хөдөлгөөнд тавих дундаж хурдны хяналтын камер есдүгээр сард ашиглалтад орно” гэлээ.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин Д.Отгонжаргал “Бидний өмнөх үеийнхэн юмыг төгс хийдэг байсны тод жишээ нь “Миний ээж тэмээчин” дуу юм” хэмээлээ.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ:  Европын шинэ парламентын анхны чуулган

Арын нүүр: Түлэгдсэн хүнд ингэж туслаарай

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Нийслэл хотын хөл хөдөлгөөн одоохондоо сэлүүхэн л байна. Сая наадмаар 120, Төв цэнгэлдэх орчмоор хөл хөдөлгөөн их байлаа.

Тэр дундаа 19-ийн явган хүний гүүрэн гарц өдөр шөнөгүй хүний хөл тасарсангүй. Ингэхдээ манайхан урсгал чигийн хөдөлгөөний ойлголтгүйгээ мэдлээ. Халуунд умгар гүүрэн гарцаар хонь, ямаа хашаа руугаа чихэлдэн ордог шиг л шаваарч, шахцалдаж, нэгнийгээ дайрч, шүргэж тэрхүү гүүрэн гарцаар нааш цааш алхлаа.

Энэ хэвээрээ ямар ч урсгал чигийн зохицуулалтгүй хөдөлгөөнд оролцоод байвал ирэх жилээс гүүрэн гарц, шат зэрэгтээ бид явган алхсан ч түгжрэхээр байна. Угтаа томоохон хотуудын явган иргэдийнх нь хөдөлгөөнийг харж байхад эмх цэгцтэй бие биетэйгээ шүргэлцэх битгий хэл нэг алхам зайнд бүгд баруун гар талаа барьж хөдөлгөөнд оролцдог. Манайхаас хэд дахин илүү, хэдэн арван сая хүн амтай хотуудад ч иргэд нь цэгцтэй, соёлтой гудам, талбайгаараа алхдаг.

Энэ соёл, энэ хандлага угтаа их энгийн боловч суурин амьдралд хялбар, бухимдалгүй, бие биедээ хүндрэл учруулахгүй аж төрөхийн үндсэн гол зарчим. Харамсалтай нь манай иргэдэд ийм зарчим, ийм хандлага одоохондоо төлөвшөөгүй л байна. Хотын гудамж талбайгаар явган болон цахилгаан дугуйтай олон мянган иргэд нааш цааш явж байна. Тэр бүгдэд баруун гар талаа барьж хөдөлгөөнд оролцдог соёл суугаагүйгээс болж нэгэнтэйгээ мөргөлдөх, шүргэлцэх зэргээс үүдэн хөнгөн болон хүнд гэмтлүүд олон тохиолдох болж.

Тиймээс их хотын иргэд ээ хаана ч явсан баруун гар талаа бариад, соёлтойгоор, бие биеэ хүндэтгэн гудамж талбайн хөдөлгөөнд оролцъё.

Хүн төрөлхтний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг болсон олимпийн наадам Парис хотноо нээлтээ хийхэд ес хоног үлдлээ. Цэнхэр гаригийн 205 орны арван мянга гаруй тамирчид 32 спортын 329 багц медалийн төлөө өрсөлдөнө. Есөн тэрбум еврогийн өртөгтэй болж буй зуны 33 дахь олимпийн наадамд Монгол Улс есөн спортын төрөлд 33 тамирчнаа илгээнэ.

Токиогийн олимпод монголчууд арван спортын төрөлд 33 тамирчнаа илгээж байв.

Парисыг зорих тамирчдыг танилцуулъя.

Японы алдартай, томоохон корпорациудын нэг бол гарцаагүй “Панасоник”. “Панасоник” гэх том эзэнт гүрнийг үүсгэн байгуулагч Мацүшита Коносүкэ гэх эрхмийн “Зам” хэмээх номыг О.Жаргалсайханы орчуулгаар “Монсудар”-аас эрхлэх гаргасан юм. Төдийлөн сонирхол татахгүй мэт санагдаж болох уг номыг нээгээд эхний хуудсыг эргүүлэхэд л эрхгүй бүгдийг нь уншмаар сэтгэгдэл төрөх болно.

“Хувь заяагаа ярж нээхүйн тулд”, “Шийдвэр гаргах цаг дор”, “Бэрхшээлтэй тулгарах үед”, “Өөртөө итгэх итгэлээ алдсан үед”, “Ажил хэргийг улам сайжруулахын тулд”, “Бизнесээ улам илүү тэлэхийн тулд”, “Үнэ цэнтэй амьдралаар амьдрахын тулд” зэрэг бүлгээс уг бүтээл бүтнэ. Ямар ч хүний амьдралд тулгардаг саад бэрхшээл, түүнийг даван гарах тэнхээ, амьдрахуйн мөн чанар, цаг тутам тохиолддог шийдвэр гаргахуй гээд олон олон зүйлсийг энэ номоос уншиж болно.

Хүн бүхэнд оногдсон, зөвхөн тэр хүн л туулан өнгөрүүлэх зам гэж буй. Тэрхүү зам өргөн цэлгэр, бас яаж явах билээ гэмээр нарийхан давчуу байж болох ч зөвхөн та л тэрхүү замыг туулан гарна. Бэрхшээл хүндрэлтэй таарах аваас шантарч буцах биш, харин яаж ийгээд зогсохгүй алхах л хэрэгтэй. Танаас өөр хэн ч явахгүй тийм л чухал зам учраас. Зам хэдий алс хол мэт бодогдовч урагш тэмүүлэн алхсаар байвал шинэ зам нээгдэнэ. Зоригоо чангалах аваас хөгшин залуугийн ялгаа үгүй зам нээгдэж байдаг. Хүний амьдрал гэдэг өдөр өдрөөр үхэл рүү хүрэх аян зам гэж хэлж болох байх. Энэхүү аян замыг хэн ч өөрчилж үл чадна. Тиймийн учир гагцхүү хүн л энэ бол байгалийн хууль мөн гэдгийг мэдэж, аян замаа цэгцэлж чадах юм.

Энэ номонд нэг сонин санаа байсан нь “Сүрхий хүн өдөрт гурав холбирдог”. Өнгөц ойлговол барьцгүй, хэлсэндээ хүрдэггүй хүн гэж бодогдохоор. Тэгвэл уг утгыг нэг өдөрт гурван удаа санаа сэтгэл хувирна гэдэг нь тэр хэрээр шинэ зүйлсийг харж, гаргаж ирдэг болохоор сүрхий хүн гэгдэх учиртай хэмээн тайлжээ. Асуудлыг тал талаас нь харж нягтална аа гэсэн үг байх нь. Хүний амьдралын нэн чухал үеүдийн нэг бол гарцаагүй шийдвэр гаргах. Одоо яах билээ, яг аль нь зөв байх бол, энүүгээр үү, түүгээр нь үү гээд эргэлзэж тээнэгэлзэх явдал түмэн удаа тохионо. Яг ийм үед хамгаас чухал нь шийдвэр гаргах. Та бурхан биш учраас гаргасан шийдвэр ямар ч байж болно. Шийдвэр гаргахын эрхэмсгийг тунгаан бодууштай гэж бас энэ номонд байна. “Тушаал буулгахуй” хэмээх дэд хэсэгт… “Өөрийнхөө ингэмээр байна, тэгмээр байна гэж бодогдсон зүйлээ тушааж, тушаал ёсоор хүн нь хөдөлж эхэлнэ гэдэг ажил төрөлд тун чухал хэдий ч тушаал зааварт дасаад тушаахгүй л бол хөдлөхөө байвал туйлын бэрх билээ. Яг ийм нөхцөлөөс хөгжил дэвшил үл төрнө.”Иймийн учир тушаал буулгахаас өмнө эхлээд заавал хүний хэлж ярихад чих тавин сонс. Сонсохын хажуугаар бас асуу. Харилцан хүлээн зөвшөөрөлд хүрч байх аваас амжилт аандаа ирэх ажээ.

Я.БАЯРБААТАР

Их дээд сургуульд шинээр элсэгчдийн хувьд аль сургуульд суралцах, ямар мэргэжил сонгох талаараа эргэлзэж буй. Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын А/170 тоот тушаалаар Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа дээд боловсролын сургалтын байгууллагын 2024-2025 оны хичээлийн жилд элсэлт авах үндэсний Босго оноог 420-480 байхаар тогтоосон байна.

Их, дээд сургуулийн хичээл ирэх наймдугаар сарын 26-наас эхэлнэ. Энэ хичээлийн жилд 88 Их, дээд сургуульд 130 мянга гаруй оюутан суралцах урьдчилсан статистик гарчээ. Элсэлтийн шалгалтын хувьд жилд хоёр удаа авах зохион байгуулалтад шилжсэн билээ. Тиймдээ ч Их, дээд сургуульд элсэгчдийн тоо сүүлийн жилүүдэд өндөр байгаа аж. Бид Их сургуульд элсэгчдэд зориулж сургалтын төлбөр, босго оноо хэд байгаа талаарх мэдээллийг нэгтгэн хүргэж байна.

Оюутан элсүүлэх үндэсний босго оноо:

Их сургууль – 480
Дээд сургууль  – 440
Коллеж – 400
Орон нутгийн Их, дээд сургууль – 410

Тухайлбал, Их, дээд сургуульд оюутан элсүүлэх босго оноог өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр нэг ижил байхаар тогтоосон. Түүнчлэн Элсэлтийн шалгалтын босго оноог шинэчлэн тогтоохдоо өмнөхөөс нь бууруулахгүйгээр хуульчлан тогтоожээ. Энэ жилийн тухайд орон нутгийн сургуулийн босго оноо 420 байх бол нийслэлийн Их, дээд сургуулиудад мэргэжлийн ангиллаас хамаарч ялгаатай тогтоосон байна.

Харин улсын томоохон Их, дээд сургуулиудын 2024-2025 оны хичээлийн жилд бакалавр, дэд бакалаврын хөтөлбөрт оюутан элсүүлэх элсэлтийн ерөнхий шалгалтын босго оноо:
МУИС – 480 – 600
МУБИС – 420 – 480
АШУҮИС – 410 – 480
ШУТИС – 450 – 480
ХААИС – 450 – 480
СУИС – 440 – 480
СЭЗИС-ийн босго оноо хамгийн өндөр буюу 500-650 байхаар тогтоожээ.
Харин Их, дээд сургуулийн сургалтын төлбөр дунджаар нэг кредит нь 123300 байна.

МУИС: Монгол Улсын их сургуулийн вэб сайт дээр элсэлттэй холбоотой мэдээллийг цаг тухайд нь оруулж байгаа. Тус сургуульд элсэгчид элсэх хүсэлтээ цахимаар гаргасан. Бүртгэл дууссаны дараа элсэх эрх олгох үйл ажиллагаа эхэлсэн. МУИС 2024-2025 оны хичээлийн жилд сургалтын төлбөрөө нэмээгүй байна. Төлбөр 1 кредит нь 119000-142800 төгрөг

МУБИС: Босго оноо 480 бөгөөд багш мэргэжлээр элсэн суралцах оюутнууд Элсэлтийн ерөнхий шалгалтдаа өндөр оноо авсан бол Засгийн газрын тэтгэлгээр 50-100 хувийн тэтгэлэгтэй суралцах боломжтой. МУБИС-ийн сургалтын төлбөр энэ жил нэмэгдэх эсэх шийдвэр эцэслэж гараагүй байна. Нэг кредит нь 78000-94000 төгрөг

ШУТИС: Цахим бүртгэлийн ажил дуусч, элсэгчдийн онооны жагсаалт гарчээ. Ингэснээр оюутнууд салбар болон суралцаж буй мэргэжлээсээ хамаараад элсэн орох мэргэжил сонголтоо хийж эхэлсэн байна. Гадаад хэлний сургуулийн кредитийн үнэлгээ хямд байдаг бол тус сургуулийн барилга, архитектурын сургууль болон үйлдвэрлэлийн технологийн сургуулийн төлбөр нь өндөр байдаг аж. Нэг кредит 134000 төгрөг

АШУИС: СУВИЛАГЧ МЭРГЭЖЛЭЭР ТЭТГЭЛЭГТ ХАМРАГДАХ БОЛОМЖТОЙ
Анагаах болон Уламжлалт анагаахын сургууль зургаан жил, Био-анагаах, Нүүр ам судлал, Нийгмийн эрүүл мэнд, Эм зүйн сургууль таван жил, бусад салбар сургуулиуд дөрвөөс таван жилийн сургалтын хөтөлбөртэй.

Сургалтын төлбөрийн тухайд:
Бакалаврын нэг кредитийн төлбөр 99000-119790 төгрөг, дипломын сургалтын нэг кредитийн төлбөр 23000-67200 төгрөг, сувилагч мэргэжлээр элсэлтийн шалгалт хоёр хичээл 501 онооноос дээш тэтгэлэгт хамрагдах аж.

СЭЗИС: Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн хувьд сургалтын төлбөр нэмэгдээгүй. Нэг улиралд дунджаар 12-19 кредит үзнэ. Бакалаврын хөтөлбөрийн 2023-2024 оны хичээлийн жилийн элсэлтийн бүртгэл нь эхэлсэн. Нийт бүртгүүлсэн бүртгүүлэгчид элсэлтийн журмын 2.2, 4.3-т д заасан ур чадварын шалгалтыг цахим сургалтын талбараар дамжуулан аваад байна.

ОТГОНТЭНГЭР ИХ СУРГУУЛЬ: Бүртгэл баталгаажуулалт долдугаар сарын 22-ныг дуустал үргэлжилнэ.

Агаарын тээврийн үйлчилгээний ур чадварын шалгалтаас хоцорсон элсэгчдийн ур чадварын шалгалт долдугаар сарын 18-нд 10-11 цагийн хооронд зохион байгуулагдана. ЭШ оноо нь хүрсэн ч Монгол хэл, бичгийн шалгалтад хангалтгүй оноо авсан бол дахин шалгалтаа өгсний дараа наймдугаар сарын 21-нээс бүртгэлээ баталгаажуулах юм байна.

Бургас нь чийг болон гэрэлд дуртай, хүйтэнд тэсвэртэй, нуур голын намгархаг, чийглэг хөрсөнд сайн ургадаг. Түүнчлэн хамгийн найдвартай “Байгаль хамгаалагч” болдог гэнэ. Хөрс голохгүй хаана ч ургадаг учраас цөлжилтийн аюул нүүрлэсэн Монгол оронд хамгийн хэрэгтэй модлог ургамал аж. Ширгэж буй гол мөрний сав газарт тариалахад усны нөөцийг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой. Хурдан ургадаг учраас хот тосгон, цөлөрхөг газрыг ногооруулах, уул уурхайн нөхөн сэргээлтийг хийхэд ч тохиромжтой юм байна.
Гэтэл Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас хотыг үерийн эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх үүнээс өөр аргагүй хэмээн Сэлбэ, Дунд голын мод, бургасыг Хар усан тохой руу зөөж, шилжүүлэх, лаг хагшаасыг цэвэрлэх, үерийн даланг өргөтгөж, хүчитгэх ажлыг эхлүүлсэн билээ. Тэд уг ажлаа шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, мэргэжлийн байгууллагын судалгааны хүрээнд хийж буй хэмээн мэдэгдсэн. Энэхүү ажилд зориулан есөн тэрбум төгрөг төсөвлөжээ. Мөн Сэлбэ, Дунд голын мод, бургасыг шилжүүлэн зөөвөрлөхийн эсрэг байр суурьтай, шүүмжлэлтэй хандаж буй иргэд ч цөөнгүй байгаа юм.

Энэ талаар МУИС-ийн Инженер, технологийн сургуулийн Хүрээлэн буй орчин, ойн инженерчлэлийн тэнхимийн дэд профессор Н.Оюунчимэгтэй ярилцлаа.

-Сэлбэ, Дунд голын бургасыг хотын хүн амыг үер усны аюулаас сэргийлэх үүднээс нүүлгэн шилжүүлж эхэлсэн. Энэ тал дээр мэргэжлийн хүний хувьд та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Яг ямар судалгаа, үндэслэлтэй бургасыг нүүлгэн шилжүүлж буйг мэдэхгүй. Бургас усны урсацыг хааж буй тул урсацыг нь сайжруулж байна. Бургас нь голын урсацад саад учруулснаас болоод лаг шавар, хагшаас хуримтлагдаад түүнээс болж, урсац муудаад байна гэж байх шиг байсан. Хар ухаанаар хэлэхэд, ус нь саадгүй урсаж өнгөрөхгүй байгаа учраас үер болоод байна гэж ярьж байсан. Энэ нь тийм биш л дээ. Юмыг өнгөц харж байна. Трубон дотор ус урсуулаад түүнд нь янз бүрийн хог дүүрчихээд тэрүүгээр нь ус урсахгүй үер үүсч байгаа юм шиг ярих юм. Энэ чинь цаанаасаа бүх юм нь хоорондоо зохилдолгоотой байгаль юм. Байгалиасаа бургас, мод гэдэг чинь үерийн аюулыг барьж тогтоох зориулалттай зүйл. Миний харж буйгаар, судалгааны ажлуудаас харахад голдоо бургас мод нь байж гэмээнэ усыг тогтоон барьж, үерийн эрсдлийг бууруулдаг юм билээ. Бургас, шугуйг түшсэн янз бүрийн амьтан, шувуунуудын амьдрах орчинг сүйтгэж байна. Маш олон экологийн ач холбогдолтой зүйлүүдэд механик сэтгэлгээгээр хандан, бургаснуудыг зайлуулчихвал үерийн асуудал шийдэгдэнэ гэж байхгүй.

Үерийг үүсгээд байгаа гол шалтгаан нь хүний хүчин зүйлээс үүдэлтэй. Сэлбэ голын голдирол Дунд голтой нийлж байгаа бэлчир дээр газар олгочихсон. Түүндээ барилга барихын тулд үерийн суваг шуудууг нь нарийсгаад гол руугаа түрж оруулаад, цементэлсэн. Хоёр гол нийлж байгаа тэр бэлчрийг механикаар нарийсгаснаас байгалийнхаа эх үүсвэрээс орж ирж байгаа ус хотын суурьшлын бүс рүү орж ирэхэд голдирол нь хэвийн байхаа больсон. Янз бүрийн барилга барьсны улмаас голдирол хумигдан, голын урсац нь удаашраад эхэлж байгаа юм. Голын урсац удаашраад ирэхээр лаг шавар, хагшаас гэдэг нь үүсээд эд нар цэвэрлэж байна гэж яриад байна. Хэрвээ барилга, байгууламж барьж голдирлыг нь нарийсгаж, урсацыг нь сааруулаагүй бол голын ус байгалийн жам, хүчээрээ урсах боломжтой байсан. Ийм голдирлоороо урсаж буй усанд лаг шавар, хагшаас гэдэг зүйл тогтох ёсгүй. Та бүхэн анзаарч харвал хүний хүчин зүйлийн нөлөөгүй хөдөө хээр буй байгалиараа урсаж буй гол усанд лаг шавар, хагшаас хуримтлагдаагүй байгаа. Байгалийн чадавхыг нь доройтуулж байшин барилга барьж, үерийн эрсдлээс сэргийлж буй нэрээр баахан цементэлдгээс ус голдиролдоо шингэхгүй байна. Усыг барьж тогтоодог мод, бургасыг нь аваад хаячихаар үерийн эрсдэл улам л нэмэгдэнэ.

-Дэлхийн бусад оронд үерийн асуудлаа хэрхэн шийдвэрлэдэг бол. Манайхтай адилхан голынхоо мод, бургасыг авч, зөөвөрлөсөн тохиолдол байдаг уу?

-Дэлхий нийтийн туршлагаас харахад ялангуяа Европын өндөр хөгжилтэй орнууд маш том эргэлт хийж байна. Тэр нь юу вэ гэхээр “Байгальд суурилсан шийдэл” юм. Хот суурин газар үүсээд байгаа үерийн эрсдэл, хэт халалт зэрэг хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй сөрөг нөлөөллүүдийг байгалийн өөрийнх нь шинж чанарыг ашиглаад шийдэх арга барил руу дэлхийн улс орнууд аль хэдийнэ орсон байна. Гэтэл манайх эсрэгээрээ байгалийнхаа шинж чанарыг ашиглаж нийгмийн асуудлаа шийдэхийн оронд саарал дэд бүтэцтэй буюу цемент, төмөр бетоныг ашиглах гээд буй нь харамсалтай. Одоо ажил хариуцаж буй хүмүүс нь дэлхийн арга аргачлалыг судлахгүй, шинжлэх ухааны өгүүллүүдийг уншихгүй байна гэж үү гээд гайхах юм.

Байгальд илүү юм гэж юу ч байхгүйгээр хоорондоо харилцан уялдаатай, зохилдолгоотой, биологийн олон янз байдал нь ч гэсэн амьгүй байгальтайгаа эргэх холбоотой байдаг. Ийм эргэх холбоо үүссэн гинжин хэлхээг дундуур нь тасдаж хаяад өөрийнхөө инженерийн дэд бүтцийг оруулаад ирэхээр байгаль өөрийнхөө чадвараар ажиллаж чадахаа больчихож байгаа юм.

– Үерийн далан гэдэг бол инженерийн байгууламж. Инженерийн байгууламж дотор ганц ширхэг ч мод, бут сөөг байх ёсгүй гэсэн байна лээ.

–“Байгальд суурилсан шийдэл” гэдэг зүйлийг бид судалмаар байна. Инженерийн дэд бүтцийг байгалийн өөрийнх нь онцлог, ач холбогдолтой хослуулж, байгалийн болон нийгмийн асуудлыг богино хугацаанд үр ашигтай, зардал мөнгө багатай шийдэж болох вэ гэдгийг олж харах хэрэгтэй байна.
Солонгосын Сөүл хотын дундуур Хан мөрнөөс гадна Шинжан гээд гол дээр хийсэн өөрчлөлтийг ч манайхан харчихмаар байгаа юм. Солонгост өмнө нь манайх шиг саарал дэд бүтцийг шүтэж, голоо үерийн эрсдлээс хамгаалж байна гээд цементэн хана босгоод, дээгүүр нь хурдны зам тавьж байсан үе бий. Тэнд байсан биологийн янз бүрийн мэрэгч, шавьж, шувуунууд нь алга болсон. Дээрээс, доороос давхар төөнөж, маш бүгчим халуун арал үүсч байгаа юм. Үүнийг Сөүлийн захиргаа тухайн үед яаж шийдсэн бэ гэхээр энэ бол буруу шийдэл байж гээд бүх цементэн ханануудаа буулгасан. Буцаагаад голыг байгалийн аяс, хэв маягт нь оруулж, эргийг нь зүлэгжүүлсэн. Одоо тэнд нь маш гоё бичил байгалийн уур амьсгал, сэрүүхэн орчин бий болсон. Халуун өдрүүдэд тэр голын эрэг дээрээ сэрүүцдэг, ногоон байгууламж дотор нь амардаг. Шувууд нь жиргэж, олон амьтад амьдардаг болж, голын голдирол нь өөрчлөгдсөн байна. Энэ чинь бодит туршлага шүү дээ. Манайх чинь одоо яг байгалиараа мод буттай, зүлэгтэйгээ байна.

-Голыг нэг метр доош нь ухна гэсэн. Энэ хэр зөв шийдэл вэ?

-Механикаар сэтгээд байна. Амьгүй зүйлтэй харьцаж буй юм шиг байгальтайгаа ийм байдлаар харьцаж болохгүй. Байгалийн биш зүйл дээр урсгал сайжруулах инженерийн энэ арга бол зөв. Голын голдирол, хөрс, ургамал нь бий болж, мод бут чинь ургах гэж маш олон зуун жилийг туулж байж өнөөдрийнхөө дүр төрхөнд орсон байж таарна. Үүнийг хэдхэн өдрийн дотор юу ч үгүй ухаад малтаад, аваачаад хаяна гэдэг аймар харамсалтай. Мэргэжлийн хүний нүдээр харахад эмгэнэлтэй дүр зураг юм. Бургасуудыг аваад зогсохгүй цементэлбэл улам л халуун бүгчим хот болно гэсэн үг.

-Мод тарих тухай ярьж буй энэ цаг үед мод бутаа тасдаж авах нь сонин байна. Зөөж тээвэрлэхэд тодорхой шаардлага байна биз?

-Би өөр газар шилжүүлж суулгана гэдэгт нь итгэхгүй байгаа. Харахад малтагчтай бульдозероор хуу татаад байна лээ. Суулгах модны үндсийг бүрэн бүтэн авч, хатаахгүй, үхүүлэхгүй байлгах гэж чийгтэй шороотой нь ороож хадгалан, нүдний цөцгий мэт хамгаалж байж, дараагийнхаа газар тарьдаг. Заавал бургасыг шилжүүлэн суулгах ямар шаардлагатай юм. Зүгээр голдоо байсан бургасыг голынх нь эко системийг эвдэн байж авч, өөр газар суулгах гэж буйг би сайн ойлгохгүй байна. Бургасуудыг авснаар эдийн засгийн болон экологийн ямар үр өгөөж байгааг нь би лав олж харахгүй байгаа. Угаасаа байгальд илүү юм гэж хаана ч байхгүй. Тэр нь буцаад байгальдаа үер болгоод байдаг ч юм биш.
Хүний буруутай үйл ажиллагаатай холбоотойгоор экологийн тэнцвэрт байдал алдагдсан. Голын урсац хааж, газар олгож барьсан барилга байгууламжаа зайлуулахгүй, гэмгүй байгалиараа ургасан бургасыг авч хаядаг нь яаж байгаа юм бэ гэж хэлмээр байна. Өөрсдийн алдаагаа засахгүй байгаль руугаа дайрна гэдэг оновчтой шийдэл биш.

Хурдан дааганы цол дуудсан Т.Тэмүүлэн хүүгээс ярилцлага авах гэтэл Баянхонгор аймгийн Өлзийт сумын 100 жилийн ойд дуу дуулж, ерөөл уншиж, морины цолоо дуудах ажлаар явсан тул түүнтэй утсаар холбогдож ярилцлаа.

-За юуны өмнө чамд баяр хүргэе.

– Баярлалаа.

-Наадамд хурдан дааганы цол дуудах болсон шалтгаан юу вэ, сонирхол байсан уу?

-Сонирхол байлгүй яах вэ. Улсын наадамд ядаж баян ходоодны цол дуудахсан гэж мөрөөдөж, тэр мөрөөдөл минь биелсэн.

-Өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Намайг Туулбаатарын Тэмүүлэн гэдэг.

Баянхонгор аймгийн Өлзийт сумын уугуул, одоогоор Нийслэлийн 53 дугаар сургуульд сурдаг.

-Наадмаар хурдан дааганы цол дуудаад наадамчин олныг баясгасан шүү дээ, сэтгэгдэл ямар байсан бэ?

-Сайхан байсаан, эхэндээ айж байсан, гэтэл наадамчин олон уухайлаад эхэлтэл би зориг орж байгаа юм шиг л болсон, их омогшсон.

-Урьд нь олон шагнал авч байсан уу?

-Анх бол урлагийн үзлэгт ороод хоёр удаа алтан медаль авч байсан. Тэгээд “Билиг авьяас бидний бахархал” аймгийн уралдаанд товшуур хөгжим, магтаал хайлж дөрөвдүгээр байранд орж “Гийнгоо” их наадамын улсын уралдаанд оролцож алтан медаль авч байсан.

-Танай аав, өвөө юу хийдэг хүмүүс вэ, урлагийн удам бий юу?

-Удам байгаа, ерөнхийдөө удмаараа урлаг талдаа. Манай өвөө аймгийн Хөгжимт драмын театрын дуучин байсан, аав бас дуулдаг. Одоогоор манай Өлзийт нутгийн ой болж байгаа болохоор миний хувьд энэ баярт оролцох гэж байна.

-Ирэх 9 дүгээр сард хичээл нь эхэлж анги дэвшинэ, ангийн хамт олон, найз нар чинь мэдээд чамд баяр хүргэнэ дээ.

-Манай найзууд баяр хүргэсэн, өмнөх ангийн найзууд болон шинэ ангийн найзууддаа баярлалаа.

-Танайх хэдүүлээ вэ?

-Би айлын бага, дээрээ хоёр эгч, нэг ахтай.Одоо ах эгч нар бүгд тусдаа болоод өнөр өтгөн 12-уулаа болсон.

-Ээж аав нь хаана ямар ажил эрхэлдэг вэ?

-Ээж маань Баянхонгор аймгийн Соёл урлагийн хэлтсийн дарга, аав Өлзийт сумын Соёлын төвийн эрхлэгчээр ажилладаг.

-Чиний сонирхол хобби юу вэ?

-Урлаг талдаа, тэр дундаа Монголынхоо үндэсний урлагтаа илүү хоббитой.

Танай сониноор дамжуулж ээж аавдаа, ах эгчдээ хайртай шүү, мөн багш нартаа баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Ц.ОТГОНСҮРЭН