Нийгмийн даатгалын байгууллага 2025 онд Нийгмийн даатгалын санд 6.9 их наяд төгрөгийн орлого төвлөрүүлж, 5.9 их наяд төгрөгийн тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийг 800 000 тэтгэвэр авагч, даатгуулагчид олгоно.
Улсын хэмжээнд 21 аймаг, 330 сум, 9 дүүрэгт нийт 1485 ажилтан Нийгмийн даатгалын хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг ханган ажиллаж байна.
Улаанбаатар хотод 2025 оны 3 дугаар сарын 17-ны байдлаар гол нэрийн зарим барааны үнэ өмнөх сараас 1.4 хувь, өмнөх 7 хоногоос 0.3 хувиар тус тус өссөн байна.
Тодруулбал, хонины мах 1кг нь 14.443 төгрөг байсан бол энэ долоо хоногт 14.647 төгрөг болж нэмэгджээ. Мөн ямааны мах 11052 төгрөгөөр худалдаалагдаж байсан бол энэ долоо хоногт 11.249 төгрөг болсон байна.
.jpg)
.jpg)
2025 оны нэгдүгээр сарын байдлаар улсын инфляц 9.6% байгаа бол Ховд аймгийнх хамгийн өндөр буюу 17.2% болоод байна.
Инфляц гэдэгт гурил, будаа зэрэг өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт буюу мөнгөний үнэ цэний уналтыг хэлээд байгаа юм шүү дээ. Ховд аймгийн инфляц яагаад өндөр байгаа нь маш ойлгомжтой. Тэнд зарагддаг 1 ширхэг өндөгний дундаж үнэ ₮768 байгаа нь Монголд өөр хаана ч байхгүй өндөр үнэ. Энэ үнэ дундаж гэдгийг санаарай. Дэлгүүр, супермаркет, зах гэх мэтэд зарагдаж байгаа үнийн дунджаар тооцсон гэсэн үг. Энэ өндөгний үнэ л гэхэд Ховд аймагт 2023 оноос хойш ₮212-өөр өсжээ.
Дан ганц өндөгний үнэ хамгийн өндөр байгаа юм биш шүү. Хятадаас импортолж байгаа 1 кг цементийн үнэ л гэхэд Ховд аймагт Монголд байхгүй өндөр буюу дунджаар ₮33,502-өөр зарагддаг аж. Мөн цагаан будаа, үхрийн мах, элсэн чихэр, дизель түлшний үнэ ч Ховд аймагт улсын дунджаас өндөр. Алслагдмал бүс учир тээврийн зардал өндөртэйгөөс гадна нийлүүлэлт муу, дэд бүтцийн хөгжил, үйлдвэрлэл, өрсөлдөөн бага зэрэг олон шалтгаанаас үүдэн барааны үнэ ингэж их өсжээ. Нөгөө талд Ховд тийм ч өндөр худалдан авах чадвартай, цалин өндөртэй аймаг биш.
Тус аймгийн дундаж цалин улсын дунджаас ₮488-өөр бага буюу ₮2 сая ч хүрэхгүй нөхцөл байдалтай байна. Ийм аймагт өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ ингэж өсөж байгаа тохиолдолд иргэдийн худалдан авах чадвар улам доройтно. Үүнээс үүдэн хүнсний дэлгүүр, зоогийн газар, жижиглэн худалдааны бизнесүүдэд эрэлт буурч бизнесийн хөгжил, ашиг орлого ч багасаад эдийн засаг нь тэлэхэд хүнд байдалтай байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр цаашид үнийн өсөлтийг багасгахын тулд нийлүүлэлтийн сүлжээг сайжруулах, дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих, дэд бүтцийг сайжруулах, бизнес, уул уурхайн салбарын хөгжих боломжийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байна.
Үнийн өсөлт 9,6 хувиар өссөнийг ҮСХ-ноос мэдэгдээд байна. Иргэдийн худалдан авах чадвар 10 орчим хувиар буурахад хүнсний болон тээврийн бүлгийн ханш голлох нөлөөг үзүүлжээ.
Тодруулбал махны үнэ, автобусаар зорчих тасалбарын үнэ нөлөөлсөн гэсэн үг. ҮСХ-ны мэргэжилтнүүдийн зүгээс жил бүрийн хавар махны үнэ нөлөөлдөг жишиг байдгийг мэдэгдлээ. Түүнчлэн төсвийн алдагдал 680,7 саяар алдагдалтай гарчээ. Үүнд орлогын албан татвар болон НӨАТ-ын орлого буурсан зэрэг хүчин зүйл нөлөөлжээ.
Улсын нэгдсэн төсвийн нийт орлого, тусламжийн хэмжээ 2025 оны эхний 2 сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр 4.1 их наяд төгрөгт болж, өмнөх оны мөн үеэс 1.2 (22.9%) их наяд төгрөг, тэнцвэржүүлсэн орлого тусламжийн хэмжээ 4.0 их наяд төгрөг болж, 1.1 (21.1%) их наяд төгрөгөөр тус тус буурсан байна.
Энэ тухай манай сонин өмнө нь их ч бичсэн дээ. Ер нь монголчуудын амьдралын цикль баяраас баярын хооронд өнгөрдөг гээд хэлчихэд нэг их хол зөрөхгүй. Нэг баярыг арай хийж дуусгаад дараагийн баярыг хэрхэх тухай бодож эхэлнэ. Тэр дундаа өвлийн сарууд бол бүр чанга. Шинэ жилийн баяр бүтэн сар гаруй үргэлжилнэ. Ажлын, ангийн, нутгийн шинэ жил гэж явсаар сүүлдээ төрсөн ордоороо хүртэл нэгдэж баяр тэмдэглэх нь ч бий. Ингээд түр амсхийгээд уламжлалт Цагаан сарын баярт бэлдэнэ. Мэдээж дундуур нь хайрын баяр гэж нэрлэгддэг Валентины баярыг ч орхигдуулахгүй. Энэ ч бас чамгүй зарлага өндөртэй баярын тоонд ордог гэсэн судалгаа бий. Нэг муу лам үхсэн өдөр зэргээр муулж, муулж яг тулаад ирэхээр цэцэг, шоколад бариад л гүйцгээдэг. Энэ хоорондоо сар шинийнхээ бэлтгэлийг бас бага багаар явуулах хэрэгтэй болно.
Харин энэ жилийн хувьд Цагаан сарын баяр гуравдугаар сарын 1-нд болсон нь бүр ч хямрааж орхилоо. Сар шинэ хуучраагүй байтал Мартын 8 болов. Уг нь энэ өдрийг олон улсад Эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр болгон тэмдэглэж, эрх нь зөрчигдөж байгаа асуудлынхаа талаар дуу хоолойгоо гаргаж, зарим оронд бүр тэмцэл, жагсаал өрнүүлдэг. Харин манайд бол нөгөө л ажил, ангиараа тэмдэглэж явсаар хамгийн сүүлд хэдэн эрчүүд нь эхнэрүүдээ баярлуулж, гал тогоо барьж, цэцэг бэлэг гардуулснаар өндөрлөдөг. Тун удахгүй Эр цэргийн баяр болно. Үүнийг амьхандаа л цомхон тэмдэглэхийг оролддог ч ангийн хөвгүүддээ чихэр печень, ажлынхаа эрчүүдийг хоолонд оруулах гээд үргэлжлээд л байна. Мөн “Эр цэргүүдийг төрүүлдэг эмэгтэйчүүдийн ч баяр” гээд өнөөдүүл маань ороод ирнэ, яаж ч болохгүй. “Чамд ямар хамаатай юм” гээд хэлээд үз дээ. Хөөрхий муусайн эрчүүдийн хоншоор нь тутах байлгүй. Харин хаа очиж Хүүхдийн баяр, наадам хоёрын зарлага харьцангуй гайгүй тусдаг байх. Сөөсгөр хэдэн хүүхдүүдээ нэг өдөр дагуулж парк, тоглоомын талбай ордог бол наадмаар машиндаа шатахуунаа дүүргэж аваад хөдөө гараад давхичихна. Харин энэ олон баяр дундаас жилийн хоёр болон гуравдугаар сарыг хамтад нь “Баярын сар” гэж нэрлэмээр санагддаг.
Энэ “Баярын сар”-ыг монголчууд бид харин ч нэг тэмдэглэсэн шиг тэмдэглэж, найрласан шиг найрлаж өнгөрөөнө дөө. Ёстой л нөгөө “Хүргэн хүү” кинон дээр Хайдав “Гар татахгүй үр, эрүү хамхихгүй иднэ ээ хө” гэж суудаг шиг л юм болохоос наагуур болно. Гэтэл яг энэ үеэр улсын импорт багасч, мөнгөний ханш унаж, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнийн хөөрөгдөл гаарна. Аргагүй шүү дээ, манайхан чинь угаас хүний дор орох дургүй улс. Нэгнийхээ дээр биш гэхэд доор нь орохгүйг л хичээнэ. Үүнээсээ болоод цалингийн зээл тавьж, хүүтэй мөнгө зээлээд ч хамаагүй баяруудаа тэмдэглэнэ. Гол нь бусдад муу, муухай харагдахгүй гэсэн бодолтой нь холбоотой. Хүрээний үед “Гэрээ зараад цагаан сар хийсэн” гэсэн яриа гарч байсан гэдэг. Гэтэл энэ үг өнөө ч бараг л хэвээрээ байгаа нь харамсалтай. Цагаан сараар жишээ аваад үзэхэд л нэг айл дунджаар 3-5 сая төгрөг зарлагаддаг. Тавгийн идээ, ууц өвчүү, бэлэг сэлтээс эхлээд тавилга, аяга шаазангаа ч сольж харагддаг. За тэгээд хөдөө гадаа хол явдаг бол зарлага нь улам л нэмэгдэнэ. Ингээд баяр дуусч, сар шинэ хуучрахад баахан өр зээлтэй, хоосон нойтон хүмүүс үлддэг. Хатсан боов, хуучирсан бууз, хэдэн оймсноос өөр юмгүй л сууцгаана шүү дээ. Тиймээс өөрсдийгөө ингэж туйлдуулан байж баярлаж цэнгэдэг байдлаа одоо больцгооё гээд байгаа юм.
Элдэв баярыг тэмдэглэж болно. Гэхдээ зохих түвшинд нь, гэр бүлийнхээ хүрээнд ч юм уу санхүүгийн элдэв дарамт, хүндрэлгүй тэмдэглэж сурцгаая. Цагаан сарыг манайхан ёс уламжлалаа мэдэх хамгийн чухал баяр гэдэг. Тэр нь ч үнэн. Гэхдээ яг ёс уламжлал, тэмдэглэж ирсэн түүхийг нь аваад үзвэл манай Цагаан сар харьцангуй минимал хэв шинжтэй. Хэдээс дээш насныхан ууц тавих, ямар насанд хэдэн үеэр тавгийн идээ засах гээд бүгдийг нь уламжлуулаад заагаад өгчихсөн байдаг л даа. Бүүр өндөр настай хөгшид эмгэд дээр хүүхэд дагуулж очихгүй, заавал шинийн нэгэндээ багтаж очих гэх мэтчилэн аль болохоор настай хүмүүсийг хүндрүүлэхгүйгээр зохицуулдаг байв. Гэвч өнөөгийн бид болохоор 30 хүрээгүй шахам айлууд өндөр өндөр идээ засч, их бага шүүс, том том ууц өвчүү тавьсан харагддаг. Ингэж байдгаа гөвж баярын уур амьсгалд даруулж, хөл толгойгүй баярладгаа л болих хэрэгтэй байна. Жижиг баяруудыг бол ингэж тэмдэглэн өнгөрүүлж болно гэж бодож магадгүй. Гэхдээ Цагаан сарыг ч гэсэн аль болох зардал чирэгдэл багатай тэмдэглэхэд ч буруудах зүйлгүй. Наад зах нь ёс уламжлалаа сайтар судлаад нас намба тань болоогүй бол ууц, идээгээ багасгаж болно шүү дээ.
Уг нь нэг хэсэг манайхан ийм үрэлгэн байдлыг болих зорилгоор ахан дүүсээрээ нэгдээд золголтоо ресторанд тэмдэглэсэн юм. Харамсалтай нь айл айлаас тодорхой мөнгө цуглуулаад золголтоо хийгээдэхсэн чинь настайчууд нь гэрээр ирсэнгүй гэж гомдоллож, залуучууд нь очихгүй бол ёстой болохгүй гэсээр хоёр дахин зарлага гараад байхаар нь больчихсон гэдэг яриа байдаг. Үнэний ортой байх. Сүүлийн жилүүдэд л ингэж ресторанд золголтоо хийж байгаа байдал анзаарагдахаа больчихсон байна лээ. Тиймээс энэ байдлыг буцаан сэргээгээд үзэхэд ч буруудахгүй л байх.
Ер нь энэ олон баяруудаа тоймтойхон тэмдэглэх тал дээр хичээцгээхгүй бол нийтээрээ туйлдаж, үнийн өсөлтөд дарлуулсаар өндийхөөргүй болох нь. Дээрээс нь улс орноос цахилгаан дулааны үнэ, элдэв татваруудаа нэмж дороос нь өндийхөөргүй болгочихоод байна.
Тиймээс өөрсдийнхөө хэмжээнд хэмнэлт хийцгээж хөл толгойгүй бужигнадгаа больж, ёс ёслоод л өнгөрдөг болохгүй бол хөл доороос нь босч ирж чадахгүй шинжтэй.
Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ
Улсын нийт гадаад өр 2024 онд 37.1 тэрбум ам.доллар болж, өмнөх оноос 2.5 тэрбум ам.доллароор, өмнөх улирлаас 1.5 тэрбум ам.доллароор тус тус өссөн байна.
Улсын нийт гадаад өр 2024 онд өмнөх оноос өсөхөд шууд хөрөнгө оруулалт, компани хоорондын зээллэг 2.2 тэрбум ам.доллароор өссөн нь нөлөөлжээ. Харин Төв банкны гадаад өр 698.5 сая ам.доллароор буурсан байна.
Нийт гадаад өрийн,
Улаанбаатарт хуучин болон шинэ орон сууцны үнэ нэмэгдсээр байна. Үндэсний статистикийн хорооны мэдээллийг харвал, хоёрдугаар сард орон сууцны үнийн индекс өнгөрсөн оны мөн үеэс 12.7 хувиар өсөж, шинэ орон сууцны үнэ мкв нь дунджаар 4.4 сая төгрөг болжээ. Гэхдээ зах зээлд борлуулагдаж буй дундаж үнэ байршлаасаа хамааран харилцан адилгүй үнэтэй. Хамгийн үнэтэй нь, Сүхбаатар дүүрэгт орон сууцны үнэ мкв нь 5.6 сая төгрөг бол хамгийн хямд нь Сонгинохайрхан дүүрэгт 3.2 сая төгрөг байна. Тэгвэл хуучин орон сууцны үнэ мкв нь дунджаар 4.5 сая төгрөг байгаа бол мөн л Сүхбаатар дүүрэгт шинэ орон сууцтай адил үнэтэй байна. Харин Сонгинохайрхан дүүрэгт арай хямд буюу мкв 3 сая төгрөг байна.
Орон нутгийн дугаартай тээврийн хэрэгсэл Улаанбаатар хотод 48 цагаас илүү хугацаагаар зорчвол хоног тутамд 5000 төгрөгийн хураамж төлж байгаа. Энэ нь хөдөөний жолооч нарт хэр хүнд тусч байгаа талаар Хөвсгөл аймгийн иргэн Б.Нямсүрэнтэй ярилцлаа.
-Таны хувьд нийслэлд 48 цагаас дээш хугацаанд хэдэн удаа зорчиж, хэчнээн төгрөгийн хураамж төлсөн бэ?
-Хоёр удаа 48 цагийн хязгаарыг хэтрүүлж хоёр удаа хураамж төлсөн. Орон нутгийн иргэд эмнэлгийн болон хувийн ажил амжуулах шалтгаантай Улаанбаатар хотыг зорин ирдэг. Миний хувьд сард 2-3 удаа хотод ирэх зайлшгүй ажилтай. Ер нь хөдөө уйдсандаа нийслэл рүү гүйгээд байдаггүй гэдгийг эрх барьж байгаа хүмүүс ойлгоосой. Хүн бүр дор бүрнээ янз бүрийн хойшлуулах боломжгүй учир шалтгаантай байгаа. Эхний удаа бол нэг их юм бодолгүй 5000 төгрөг төлөөд өнгөрсөн. Хоёр дахь удаагийн төлөлтөд бол жинхэнэ дарамт мэдэрсэн гэж хэлж болно. Олон хоногоор амжуулах ажилтай хотод ирсэн хүмүүс яах болж байна вэ. Эмнэлэг, цагдаа, найр хурим, буяны ажил явдал гээд янз бүрийн ажлаар бид нийслэлд ирдэг. Ямар ч ажил хоёр хоногт амжина гэж байдаггүй. Орон нутгийн иргэд Улаанбаатар хотод автомашинтай зорчиж байх хугацаандаа зөрчил, гэмт хэрэг гаргаагүй хэрнээ яагаад мөнгө төлөх ёстой юм бэ. Улсынхаа газар нутаг дээр ард иргэд нь чөлөөтэй зорчих эрхтэй биз дээ. Орон нутгийн номертой автомашин Улаанбаатар хотод 48 цагаас дээш зорчих нь өөрөө зөрчил болчихлоо. Ийм зүйл байж болох уу.
-Таны хувьд 5000 төгрөг их мөнгө үү?
-Дуслыг хураавал далай гэж үг байдаг. Чөлөөт эдийн засагтай нийгэмд бага мөнгө гэж байхгүй. Мөнгө л бол мөнгө. Бид 100 төгрөгийг ч зүгээр сууж байгаад олдоггүй гэдгийг хүн бүр мэднэ. Яагаад алхам тутамдаа мөнгө төлөх ёстой вэ гэдгийг л гайхаад байна. Иргэд алхам тутамдаа татвар, хураамж төлөхөөс туйлдаж байна. Одоо 5000 төгрөг байгаа ч гурван сарын дараа гэхэд 500 мянган төгрөг болохыг үгүйсгэхгүй. Хэдхэн хоногийн өмнө зам ашигласны төлбөр 20 мянган төгрөг байсан. Гэтэл өнөөдөр тав дахин нэмэгдээд 100 мянган болчихсон байна. Тэгвэл замын чанар, цалин орлого тав дахин нэмэгдсэн үү. Ядаж бидний төлсөн татвараар амьдрах орчныг маань сайжруулсан уу. Авахаа л урдаа барих юм. Энэ их татвар яг юунд зарцуулагдаж байгаа юм, бүү мэд. Сар бүр шинэ хураамж, татвар төлөх шийдвэр, захирамж гарна. Удахгүй орон нутаг, аймагтаа хөдөлгөөн хийснийхээ төлөө мөнгө төлөх л дутуу байна даа.
-Орон нутгийн иргэдээс 5000 төгрөгийн хураамж авдаг болсны үр дүнд түгжрэл буурсан гэж албаны хүмүүс хэлж байгаа. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Хамгийн худлаа үр дүн байна даа. Хаана түгжрэл буурчхаад байгаа юм бэ. Хотын иргэд зам дээрээ 2-3 цаг таг түгжрээд бухимдаад явж байгаа биз дээ. Үнэхээр бухимдалтай байна. Татвар түгжрэлд хэзээ ч хамаарахгүй. Түгжрэлийг зам тээврийн инженер буюу мэргэжлийн хүмүүс шийддэг юм. Өндөр татвар, хураамж авснаараа түгжрэл буурдаг байсан бол манайх хэзээний болчих байлаа. Хоёр тусдаа асуудлыг албаар хольж бизнес хийгээд байх юм. Хөдөө орон нутгаас авч чадахгүй үйлчилгээ Улаанбаатар хотод байдаг учраас л хүчээр орж ирдэг. Энэ шийдвэр орон нутгийн иргэдийг “явган яв аа” гэснээс ялгаа алга. Нэг ёсондоо шахаанд оруулж байна шүү дээ. Шийдвэрийг нь үг дуугүй дагадаг болгох гээд ч байгаа юм шиг. Иргэд машин унахаа больчихвол түгжрэл буурна гэж бодвол үүн шиг том эндүүрэл байхгүй. Гэтэл дэлхийн өөр орнууд түгжрэлгүй хэрнээ бүгд өдөр бүр автомашин хэрэглэдэг. Үүнийг юу гэж тайлбарлах. Мэргэжлийн хүмүүст шийдэх эрхийг нь олгооч ээ. Тэднийгээ сонс л доо. Шууд албан хүчээр бүгдийг болгох гэж дайрдгаа болих хэрэгтэй. Сүүлдээ хот, хөдөөгөөр нь ялгаварлаж байна шүү дээ.
-Улаанбаатарын серитэй тээврийн хэрэгслийн улсын дугаарын үнэ тэнгэрт хадлаа. Та юу хэлэх вэ?
-Өмнө нь бичиг баримт, материалаа бүрдүүлээд очиход цагийн дотор авдаг байсан автомашины номерыг бизнес болгочихлоо. Одоо номер хамгийн доод тал нь 1.2 сая төгрөгөөс эхэлж байна. Ийм байхад хэн ч машин авч унахыг хүсэхгүй биз дээ. Утаа, түгжрэл, татвар, хураамж гээд энэ олон асуудал дээр автомашины улсын дугаар нэмэгдлээ. Иргэдээ ямар ч хөдөлгөөн хийх эрхгүй болтол захиргаадаж байна. Улаанбаатар серитэй улсын дугаарыг дагаад орон нутгийн номер ч гэсэн үнэд орчихсон. Мөн сүүлийн үед Хятадаас маш их хэмжээний машин гаалиар орж ирж байна. Ийм машин авсан улсуудад ногоон номер өгч нэгдүгээр эгнээгээр чөлөөтэй зорчуулдаг болсон байна. Долоон жилийн өмнө Өмнөдмонголд Ч.Санжаадамба аварга барилдаж түрүүлээд шагналын “Ланд 200” машинаа Монголд оруулж ирэх гээд чадалгүй тэндээ зарсан түүх бий. Харин одоо хятад машинуудыг улсын хил гаалиар чөлөөтэй нэвтрүүлдэг болжээ. Уг нь манай орны цаг агаарын эрс тэс уур амьсгал, хэцүү бэрх зам харгуйд жолооч нарын гарын аяыг даадаг ганц тээврийн хэрэгсэл нь япон машин. Гэтэл буруу талдаа жолооны хүрдтэй гэсэн шалтгаанаар номер өгөхгүй байна. Хятад машин эвдрэл, гэмтэл ихтэй байдгийг дэлхий даяараа мэднэ. Хятадууд өөрсдөө хүртэл голдог. “Та нарын унадаг япон машин хуучин ч гэсэн бат бөх. Манайх танайхыг бодвол зам сайтай тулдаа эвдрэл бага гардаг” гэж хэлдэг. Ийм л байна даа.
А.ДАВААДУЛАМ
2025 оны эхний 2 сарын гадаад худалдааны статистик мэдээллийг хүргэж байна.
Нийт экспорт 2,004.9 сая ам.долларт хүрч өмнөх оны мөн үеэс 200.0 сая ам.доллараар буюу 10.5 хувиар буурсан байна. Эсрэгээрээ импорт 1,710.8 сая ам.долларт хүрч 115.0 сая ам.доллараар буюу 7.2 хувь өсчээ.