ШУА-ийн Олон улс судлалын хүрээлэнгийн судлаач Ц.Баатартай дэлхий нийтийн өмнө тулгамдсан зарим асуудлын талаар ярилцлаа.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх саяхан НҮБ-ын чуулганд оролцоод ирлээ. НҮБ-ын шинэчлэлтэй холбоотой Монгол Улсын байр суурийг та хэрхэн ажиглаж байв?
-Урьд өмнөхөөс илүү асар их хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй өнөөгийн ороо бусгаа цаг үед НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 79 дүгээр чуулга уулзалтын хүрээнд “Ирээдүйн асуудлаар дээд түвшний уулзалт” болж, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антонио Гутерреш “Дэлхийн байгууллагуудыг илүү хууль ёсны, шударга, үр дүнтэй болгохын тулд НҮБ-ын дүрэм, үнэт зүйлд суурилсан шинэчлэлийг хүлээн авахыг дэлхий нийтэд уриаллаа.
НҮБ-ын зүгээс гаргаж буй энэ удаагийн уриа, “Ирээдүйн төлөөх гэрээ” нь дэлхийн өнцөг булан бүрт болж буй хяналтаас гарахад дөхөж очсон олон хямрал, дайны үеийн геополитикийн нөхцөл байдлыг шийдвэрлэх зорилготой. Үүний тулд НҮБ-ыг дотроос нь шинэчлэхэд үндсэндээ чиглэж байна.
Дээд түвшний чуулга уулзалтаар хэлэлцэн батлагдсан энэхүү “Ирээдүйн төлөө гэрээ” болон түүний хавсралт болох “Ирээдүй хойч үеийн асуудлаарх тунхаглал”, “Дэлхий нийтийн цахим хөгжлийн гэрээ” зэрэг баримт бичиг нь олон талт тогтолцоог цаашид хөгжүүлэхээр дэмжин ирээдүйн хөгжилд дасан зохицож, аюулгүй, амар амгалан, шударга, эрх тэгш, хүртээмжтэй, тогтвортой, цэцэглэн хөгжсөн ертөнцийг бий болгохын төлөө хичээн зүтгэх НҮБ-ын байр суурь, зорилго, зорилтыг тодорхойлсон маш чухал баримт бичиг гэж дэлхий нийт талархан хүлээн авч байна.
НҮБ-ын эдгээр санал санаачилгыг Монгол Улс талархан хүлээн авч дэлхий нийтийн үйл хэрэг дэх НҮБ-ын голлох үүрэг, зохицуулалт болон НҮБ төвтэй олон талт хамтын ажиллагааг улам бүр бэхжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө бүх талаар тууштай дэмжин ажиллах болно гэдэг үзэл бодол, байр сууриа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх дэлхий нийтийн өмнө маш тодорхой илэрхийллээ.
-Орос, Украины дайнтай холбоотой НҮБ дээр өгсөн манай байр суурь ер нь хэр зөв бэ?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх манай улсын байр суурийг тов тодорхой илэрхийлсэн. Энэ хүрээнд Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн бүх улс орнуудтай дипломат харилцаа тогтоосон. Дэлхийн бүх улс оронтой найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө байна.
Монгол Улс “энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй, бие даасан, олон тулгуурт” гадаад бодлогыг тууштай баримталдаг орны хувьд дэлхийн улс орнуудын түүх соёл, соёл иргэншил, шашин шүтлэг, үндэсний язгуур эрх ашиг, хөгжлийн замналаас үүдэлтэй олон ургалч үзлийг хүндэтгэн үзэж, олон улсын харилцааг олон тулгуурт зарчмаар цогцлоохыг эрмэлздэг. Тиймээс манай улс аливаа улсын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, тусгаар тогтнолын эсрэг хүч хэрэглэхгүй байх тухай НҮБ-ын дүрмийн зарчмыг хэлбэрэлтгүй сахина. Улмаар санал зөрөлдөөн, зөрчил мөргөлдөөнийг шийдвэрлэхдээ сөргөлдөөн бус дипломат яриа хэлэлцээ, дайсагнал бус эв нэгдэл, талцал хуваагдал бус хамтын үзэл санааг чанд баримтална. Даян дэлхийд энх тайван, тогтвортой байдлыг хангах, ялангуяа цөмийн аюулаас ангид ертөнцийг бий болгохын төлөө бүх улс орон хамтран ажиллахыг уриалж, уг асуудлаар НҮБ-ын хүрээнд тусгай чуулга уулзалт зохион байгуулахыг санал болгосон явдал дэлхий нийтийн ач холбогдолтой юм.
-Дэлхийн геополитик болоод олон улсын харилцааны өнөөгийн системийг судлаачийн хувьд та хэрхэн харж байна вэ?
-Ээдрээ төвөгтэй энэ асуудал шинжээчдийн анхаарлын төвд байж олон янзын таамаглал дэвшүүлсээр байна. Зарим нь бүр дэлхийн III дайн эхэлсэн гэж үзэж ч байна. “Хүчтэй нь хүчгүйгээ” гэх хандлага газар авч дэлхийн геополитик орвонгоороо өөрчлөгдөнө гэж таамаглах нь ч байна. Дэлхийн хүчний харьцаа бидний нүдний өмнө асар их хурдтай хувьсан өөрчлөгдсөөр байна.Энэ нөхцөлд олон улсын харилцаанд баримталж, хэвшин тогтсон дэг, дүрэм журам хөсөр хаягдах нь уу гэмээр ч байдал төлөв ажиглагдах болов. Бүс нутгуудын хувьд ч эргэн харахаас аргагүй геополитикийн хувьсал өөрчлөлт гарсаар байна.Улс орнууд бүс нутгийн харилцан хамааралд орохын зэрэгцээ тэгш бус харилцан хамааралд татагдан орох шинжтэй болж байгаа нь анхаарал татсан асуудлын нэг болж байна.
-Орос, Украины дайн цаашид яахаар байна. Хэзээ дуусах бол?
-Шинжээчид олон янзын таамаглал дэвшүүлсээр байгааг бид харж л байна. Хэн хэн ч ширээний ард сууж энхийн хэлэлцээр байгуулах тал дээр зөвшилцөлд хүрэхгүй нь тодорхой бололтой. Энэ дайн хэзээ дуусахыг таамаглашгүй. Шинэ зууны гамшгийн хэмжээнд очсон дайны золиосонд гэм зэмгүй олон зуун мянган охид хөвгүүд явж эцэг эх, хань ижил үр хүүхдээ орхин одож байна. Үүнийг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй.Сүүлийн үед Оросын зүгээс цөмийн зэвсэг хэрэглэх болно гэсэн сүрдүүлэг ч гарах боллоо. Энэ бүхний сүүдэр бидэнд тусахгүй гэх баталгаа алга. Эхнээсээ тусч эхэлж байгаа билээ.
-Ойрхи, дорнодын нөхцөл байдал бас ширүүслээ. Тал талд ассан дайны гал юунд хүргэж болзошгүй вэ. Дэлхийд ямар дэг журам ноёлох гээд байна вэ?
-Тийм ээ, өдрөөс өдөрт л ойрхи дорнодын нөхцөл байдал эрс ширүүссээр байна. Дайны голомтыг таслан зогсоохын тулд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 79 дүгээр чуулган анх удаа Израилийг Палестины газар нутгийг эзэмшихээ зогсоохыг уриалсан тогтоол баталлаа. Тогтоолд “Израиль эзэлсэн Палестины газар нутагтаа хууль бусаар оршин суухаа 12 сарын дотор зогсоох хэрэгтэй” гэж онцолжээ. Үүний улмаас хохирсон палестинчуудад нөхөн төлбөр олгохыг уриалжээ. Тогтоолыг НҮБ-ын Дээд шүүх болох Олон улсын шүүхийн зөвлөх бүлэг дэмжиж, Израиль Палестины газар нутагт байх нь хууль бус бөгөөд зогсох ёстой гэжээ. Олон улсын шинжээчид долдугаар сард тогтоол гаргахдаа Израиль газар нутаг эзэмшигчийн статусаа урвуулан ашигласан гэж үзсэн. Мөн Йордан голын баруун эрэг болон Зүүн Иерусалим дахь Израилийн суурин газруудыг хууль бус гэсэн байна. 1967 оны дайны дараа Израиль Йордан голын баруун эрэг, Газын зурвас, Зүүн Иерусалимийг эзэлсэн юм. Үүний дараа Израиль Йордан голын баруун эрэгт орон сууц барьж эхлэн, одоо олон зуун мянган Израиль иргэн амьдардаг юм билээ. Ихэнх орон Израиль Йордан голын баруун эрэг гэх мэт Палестин иргэд амьдардаг нутаг дэвсгэрийг эзэмших нь хууль бус гэж үздэг. Харин АНУ нь палестинчууд болон израильчууд гадны дарамтгүйгээр хоёр талын хэлэлцээ хийж, тохиролцох ёстой гэх байр суурьтай байгаа юм. Чухамдаа энэ дайн Израиль Палестины хооронд болж буй дайн бус. Энэ дайны хөлд өнөөдрийн байдлаар Сири, Ирак, Йемен, Ливи зэрэг дөрвөн улс татагдан орж ойрхи дорнодод улс төрийн гүн хямрал үүсээд байна. Өнөөдрийн байдлаар хамгийн их үймээн самуун, дайн, шашны маргаантай гэгдэх тус бүс нутагт яг одоо Сири, Ирак, Йемен гэх гурван улсад дайн үргэлжилж байна. Эдгээр дайн нь бүгд шашны мөргөлдөөний улмаас үүссэн. Шашны хэт даврагч, террорист бүлэглэлүүд ойрхи Дорнод дахь үймээн самуунтай тус орнуудын хилийн бүсэд хяналтаа тогтоож, идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулсан хэвээр байгаа юм. Хилийн шугам дагасан алан хядагчдын ноёрхлыг хязгаарлаж чадахгүй байгаагаас болж хүчирхийлэл, алан хядлага, цус асгаруулсан дайн цаашид улам өргөжих хандлагатай болж, НҮБ түүний өмнө хүчин мөхөстөж байна.
-Тайванийн ерөнхийлөгч Лаи Чин “Хятад улс тайванийн ард түмний эх орон байх боломжгүй” гэж мэдэгдлээ. Тэд удахгүй дайтахаар бэлтгэж байна гэх таамаг гадаад ертөнцөд бий. Хэрэв Хятад Тайванийн хооронд дайн дэгдвэл Орос, Украины хямралаас том хямрал үүснэ гэх юм билээ. Харин та ямар бодолтой байна?
-Энэ таамаглал төдий байгаасай гэж боддог. Хятад улсын хувьд Тайваньтай дайтахаас илүү давын өмнө дотооддоо шийдвэр хүлээсэн олон арван тулгамдсан асуудлаа шийдвэрлэхийн тулд асар их хүчин чармайлт гаргаж байна. Нөгөө талаар Хятад улс дэлхий дахинд энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлого явуулахаа нэгэнт тунхагласаар ирсэн улсын хувьд тийм асуудал ойрын ирээдүйд гарахгүй л болов уу. Хятад улсын хувьд бүс нутагтаа хүчний тэнцвэрийг хадгалах үүднээс зэвсэгт хүчнээ бэхжүүлж тал бүрийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байгаагаа дэлхий нийтэд ил тод ярьж ирсэн шүү дээ.
-Ер нь дэлхийн олон туйлтаас хоёр туйлт ертөнц болох нөхцөл бүрдчихэв үү. Дэлхийн геополитик болон гео эдийн засгийн хямралыг АНУ, Хятад хоёроос өөр шийдвэрлэх хүчин байхгүй боллоо?
-Энэ үйл явц ч маргаангүй үргэлжилсээр хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд очоод байх шиг. Гэлээ гэсэн ч энэ хоёр их гүрэн өнөөгийн дэлхийн геополитик болон гео-эдийн засгийн хямралыг гэтлэн давахад чиглэсэн, дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөхүйц хүчний тэнцвэрийг барьсан тийм гарц гаргалгаа гаргана гэдэгт эргэлзэх зүйлгүй гэж боддог.
-Ингэхэд дэлхийн геополитикийн ээдрээтэй нөхцөл байдал манай улсын эдийн засагт яаж нөлөөлөх бол?
-Манай улс хоёр их гүрний дунд хавчуулагдсан, газар зүйн хувьд хорионд орсон байрлалтай. Дээр нь дан ганц эрдэс түүхий эдийн экспортод түшиглэсэн хараат эдийн засагтай. Эрдэс түүхий эдийн үнэ ханш дээр таны өгүүлсэн хүчин зүйлийн улмаас байнга хэлбэлзэж байдаг. Валютын ханшны өөрчлөлт ч ихээхэн нөлөөлдөг. Нэмж хэлэхэд, бид инфляци импортолдог гэх мэт олон суваг нэн ялангуяа нүүрсний экспорт Хятадын гангийн үйлдвэрүүдийн эрэлтээс ихээхэн хамааралтай. Хятадын эдийн засгийн хөгжлийн мөчлөг бүр манай эдийн засагт эерэг, сөргөөр нөлөөлж байдаг онцлогтой. Умард хөршид болж буй өнөөгийн нөхцөл байдлын нөлөө хамаарал хэр зэрэг хүндрэхийг таашгүй. Оросын шингэн түлшний орд газар,үйлдвэрүүд дронд их өртлөө гэх мэдээлэл тасрахгүй л байна.
-Хоёр том мөнхийн хөрштэй бид энэ дайны цөвүүн цагт ямар бодлого баримтлах ёстой вэ?
-Ээдрээ төвөгтэй энэ цаг үед хоёр хөрштэйгөө иж бүрэн стратегийн түншлэлийн найрсаг харилцаагаа бататган хөгжүүлж, гуравдагч хөрштэйгөө хүчний тэнцвэрийг барин харилцаж ирсэн уламжлалт ухаалаг гадаад бодлогоо тууштай баримталж, түүндээ л итгэж найдах нь үлдэж байх шив дээ.
