Category: улс-төр

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

ХҮН нам: 2024 оны УИХ-ын сонгуульд ороцох нэр дэвшигчдээ танилцууллаа DNN.mn

ХҮН намаас тойрогт нэр дэвших хүмүүсээ танилцууллаа.

1-р тойрог /9 мандат/ буюу Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор аймгуудад ХҮН намыг төлөөлж, ХҮН намын Нарийн бичгийн дарга, аялал жуулчлалын бизнес эрхлэгч О.Билгүүн тойрог толгойлно. Малчин П.Тамир.  Ерөнхий менежер Удирдах зөвлөлийн гишүүн Г.Уянгахишиг ажиллана.

2-р тойрогт  /Говь-Алтай, Завхан, Увс, Ховд/: Увс аймгийн намын хорооны дарга, эдийн засагч Х.Болор-Эрдэнэ тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежер Г.Цогнэмэх ажиллана.

3-р тойрогт /Баян-Өлгий/ Баян-Өлгий аймгийн намын хорооны дарга, Б.Мухит тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежер Удирдах зөвлөлийн С.Айнагүл ажиллана

4-р тойрогт /Булган, Хөвсгөл, Орхон/: Хувийн хэвшлийн төлөөлөл, байгаль орчин, экологийн мэргэжилтэн Б.Мөнхболд тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Эрдэнэт үйлдвэрийн ерөнхий геологич А.Ундрахтамир ажиллана

5-р тойрогт /Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Төв/: Бизнес эрхлэгч, геологич, доктор М.Очирбат тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Удирдах зөвлөлийн гишүүн Б.Найдалаа ажиллана

6-р тойрогт /Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий/: Нарийн бичгийн дарга, төрийн бодлогын мэргэжилтэн Д.Энхбаяр тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Нарийн бичгийн дарга Б.Мөнхцэлмэг ажиллана.

7-р тойрогт /Говьсүмбэр, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь/: Эрх зүйч, бэлтгэл хурандаа, батлан хамгаалах салбарын мэргэжилтэн Ж.Жамсрандорж тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Удирдах зөвлөлийн гишүүн Б.Мөнхсоёл ажиллана

8-р тойрогт /Баянзүрх дүүрэг/: НИТХ-ын төлөөлөгч, доктор, УЗ гишүүн П.Наранбаяр тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Удирдах зөвлөлийн гишүүн Д.Гантулга ажиллана

9-р тойрогт /Баянгол дүүрэг/: Инженер, УЗ гишүүн Ж.Золжаргал тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Удирдах зөвлөлийн гишүүн Д.Үүрцайх ажиллана

10-р тойрогт /Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүрэг/: Гэрэгэ системсийн үүсгэн байгуулагч, ТУЗ-ын дарга Ц.Эрэрдэнэбат тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Удирдах зөвлөлийн гишүүн Б.Найдалаа ажиллана

11-р тойрогт /Сонгинохайрхан дүүрэг/: Татварын эдийн засагч Ш.Отгонтуяа тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр УИХ-ын гишүүн Т.Доржхандын зөвлөх З.Лхагвадорж ажиллана

12-р тойрогт /Хан-Уул дүүрэг/:Харвардын төрийн удирдлагын магистр, С.Санасэр доктор тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Удирдах зөвлөлийн гишүүн Ц.Алтансор ажиллана

13-р тойрогт /Багануур, Багахангай, Налайх дүүрэг/: Их эмч, эрүүл мэндийн салбарын мэргэжилтэн Б.Энхмаа тойрог толгойлж өрсөлдөнө. Ерөнхий менежерээр Сүхбаатар дүүргийн төлөөлөгч Б.Мөнхдөл ажиллана

Categories
мэдээ улс-төр

Сонгуульд оролцох нам, эвслүүд өнөөдөр нэр дэвшигчдээ эцэслэн тодруулна DNN.mn

Сонгуульд оролцох нам, эвслүүд өнөөдөр нэр дэвшигчдээ эцэслэн тодруулна.

Үүний дараагаар тав хоногийн дотор нэр дэвшүүлэх хүсэлтээ СЕХ-нд өгөх юм. Харин хүсэлт авснаас хойш долоо хоногийн дотор тухай нэр дэвшигчийг бүртгэх эсэх шийдвэрийг гаргах юм.

Categories
мэдээ улс-төр

Ирэх 7 хоногт ​УИХ-аар хэлэлцэх асуудлууд DNN.mn

Ирэх долоо хоногийн пүрэв, баасан гарагт УИХ-ын чуулган хуралдана. Хуралдаанаар дараах асуудлуудыг хэлэлцэх юм. Үүнд:

· Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /УИХ-ын гишүүн Ш.Адьшаа нарын 5 гишүүн 2023.12.27-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/

· Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатар нарын 4 гишүүн 2024.05.17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/

· Үндэсний орон сууцжуулалтын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.05.16-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/

· Төрийн бэлгэ тэмдгийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2024.05.13-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/

·Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр 2024.02.07-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2024.04.30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2024.05.01-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Малчин өрхийн холбооны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /УИХ-ын гишүүн Ж.Батжаргал нарын 38 гишүүн 2024.03.25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

· Малчны тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн нарын 17 гишүүн 2024.04.19-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Мал, амьтны эм, тэжээлийн нэмэлтийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.04.18-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн эхийг урамшуулах тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2024.05.13-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Цэргийн алба хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2024.04.15-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

·Ахмад настны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд нарын 14 гишүүн 2024.05.02-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

· Төрийн тусгай хамгаалалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.05.03-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.04.17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

·Цэргийн алба хаагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.04.17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

· Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл /УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа нарын 10 гишүүн 2024.04.10-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

· Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.05.01-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

·Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.05.01-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

·Биеийн тамир, спортын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.04.18-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

·Шүгэл үлээгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2021.11.11-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

·Мэдээллийн технологийн үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.05.03-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/

· Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.05.01-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

·Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлтэй холбогдуулан боловсруулсан, анхны хэлэлцүүлэг/

·Чөлөөт бүсийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлтэй холбогдуулан боловсруулсан, анхны хэлэлцүүлэг/

·“Хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлтэй холбогдуулан боловсруулсан/

· “Татварын суурийг багасгах, ашиг шилжүүлэх явдлаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор татварын гэрээтэй холбоотой арга хэмжээг хэрэгжүүлэх тухай олон талт конвенц”-ыг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2024.05.03-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, соёрхон батлах/

· Ургамлын эрүүл мэнд, ургамал хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2023.11.29-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

·Шүүх байгуулах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2023.11.23-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/

· “Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл

· Бусад

· Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөрөөс Монгол Улсын Ерөнхий сайдад хандан “Ашигт малтмалын лицензийн талаар” тавьсан асуулгын хариуг сонсох

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Ц.Уртнасан: Ардчилсан нам ямар ч тохиолдолд төрийн данхар бүтэц бий болгохын эсрэг байх болно DNN.mn

Ардчилсан намын дэд дарга Ц.Уртнасантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-АН-ын хувьд нэгдмэл цул болоод мөн бүтэц зохион байгуулалтад ороод удаагүй байна. Одоо сонгууль хаяанд ирлээ. Намын дэд даргын хувьд танай нам сонгуульд оролцоход бэлэн үү?

-Сонгуульд манай нам оролцоно. Боломж үргэлж оршиж байдаг болохоор Ардчилсан нам сонгуульд үр дүнтэй оролцох боломжийг Намын бүх шатанд эрэлхийлж, ажилласаар ирсэн. Бидний хичээл зүтгэл өдрөөс өдөрт сайн үр дүнд хүрч байна.

Ардчилсан нам сонгуульд оролцоход бэлэн байгаа, харин Та сонгогчийн хувьд Улс орондоо өөрчлөлт хийж чадах сэтгэл, зүтгэлтэй хүмүүсээр шинэ Төр, засгийг бүрдүүлэхэд оролцож, сонгуульд саналаа өгөхөд бэлэн үү гэж асуух нь энэ цагт илүү чухал байж магадгүй.

-Сонгууль бол нэг талдаа улс төрийн намуудын дундах өрсөлдөөн байдаг. Өрсөлдөөн бүхэн тэгш гараанаас гарч байж шударга явагдана. Энэ сонгуульд улс төрийн намууд тэгш гараанаас гарч чадаж байна уу?

-Төр, засгийн эрх мэдлийг хяналтгүй найман жил гартаа авч, Концесс, жижиг дунд үйлдвэрлэгч нарыг санхүүжилтээр дэмжих сан ЖДҮболон Засгийн газрын бусад тусгай сангуудыг цөлмөж, Нүүрсний хулгайгаар гаршиж, Ковидын үеийн төсвийг хяналтгүй, үр ашиггүй зарцуулж, бүх шатанд авлигыг цэцэглүүлсэн Эрх баригчидтай тэгш гарааны тухай ярих ямар ч боломжгүй юм. Тэд төсвийн эрх мэдэлтэй, төрийн өмчийг эзэгнэж, хэвлэл мэдээллийн хаалтын гэрээнд дулдуйдаж, сонгуульд оролцох гэж байна. “Шинэ хоршоо” хөдөлгөөний сургагч багш нэрээр төрийн албан хаагчдыг сонгуулийн “ухуулагч” болгож, төсвөөс үйл ажиллагааны зардлыг гаргаж бүх сумдад ажиллуулах мөртлөө бусад намаас сонгуульд нэр дэвшихийг горилогчдыг иргэдтэй уулзаж ярилцахыг хуулиар хориглох жишээний тэнцвэргүй нөхцөл байдалтай л байна. Бусад намууд сонгогчдынхоо улс орноо өөрчлөх гэсэн хүсэл эрмэлзэлд л итгэл найдвар тавьж сонгуульд оролцох болж байна.

-Сонгуулийг шударга, будлиангүй явуулахад юу чухал вэ?

-Сонгуулийн бүх шатанд Хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллах нь чухал юм. Сонгуулийн бүх л үйл ажиллагааг төр, түмнийхээ төлөө үнэнч шударгаар ажиллахаа тангарагласан Төрийн албан хаагчид зохион байгуулж байгаа. Хууль ёс, ил тод, хариуцлагатай байдлыг зарчим болгосон өндөр мэргэшсэн, төвийг сахисан төрийн албыг төлөвшүүлэх нь сонгуулийг шударгаар явуулах үндсэн нөхцөл юм. Аль нэг нам сонгуульд ялахаас илүүтэй, ард түмний санал, оролцоо бүрэн туссан сонгууль болох нь чухал гэсэн хандлага, зарчмаар сонгуулийг зохион байгуулахыг хичээх ёстой.

-Эдийн засаг өсөлттэй байгаа талаар эрх баригчид дээр дооргүй ярьж байна. Гэтэл өрх иргэнд мэдрэгдэх өсөлт одоог болтол дорвитой харагдахгүй байгаагийн шалтгааныг та юу гэж харж байна вэ?

-Өнгөрсөн оны байдлаар нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 5800 ам.долларыг давсан. Гэвч ядуурал хүн амын 1/3-ыг хамарч, ажил хөдөлмөр эрхлэхээр гадаад уруу нүүдэллэж буй залуусын цуваа үргэлжилсээр, улам нэмэгдсээр байна. Баян, ядуугийн ялгаа хэт их болсон. Энэ бүхний гол шалтгааныг “байгалийн баялгийн өгөөжийг цөөн хүмүүс хяналтандаа авсан, хөдөлмөр, цалин хөлсний үнэлгээ хэт бага, тэтгэвэрийн хүрэлцээгүй, төгрөгийн худалдан авах чадварын уналт” гэж харж байна. Эрх баригчид Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын асуудал хариуцсан Засгийн газрын гишүүнээ найман жилийн дотор зургаан удаа сольжээ. Ийм тогтворгүй бодлого, үйл ажиллагааны балаг нь өнөөгийн ядуурал, ажилгүйдлийн шалтгаан, “хүндээ хүрдэггүй эдийн засгийн өсөлт”-ийн шалтгаан гэж дүгнэж байна. Эдийн засгийн өсөлтийг иргэдэд хүртээмжтэй байж чадахгүй тохиолдолд эдийн засгийн тэгш бус өсөлт буюу харгис өсөлт гэж үздэг биз дээ.

-Таны хувьд улс төрд олон жил явсан хүн. АН-ыг Засаглаж байх үед Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын даргаар томилогдож байсан хүн. Тэр утгаараа нийгмийн даатгалын сан, саяхан батлагдсан Үндэсний баялгийн сангийн талаар тодорхой мэдээлэлтэй байгаа байх. Үндэсний баялгийн сангийн талаар таны байр суурь ямар байна вэ?

-Хуримтлал бий болгох хандлага, дадал, соёл эзэмшинэ гэдэг хувь хүн төдийгүй улс үндэстний хувьд асар том дэвшил юм. Ямартаа ч Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуультай болж, улс үндэстнээрээ өнөөдрийн зардлыг санхүүжүүлэхээс илүүтэй маргаашийн төлөө хуримтлал бий болгох гэж зорьж буй нь сайн хэрэг. Хуримтлал буюу баялгийн санг бий болгох, сангийн хөрөнгийн менежментийг бүрдүүлэх, үр өгөөжийг нь нэмэгдүүлэх шат дараалсан олон зорилтуудыг давж, сайн үр дүнд хүрнэ. Энэ бүхэн монголчууд биднээс илүү их мэдлэг, маш их хариуцлага ба ёс зүйг шаардах болно. Тиймээс төрд бэлтгэгдсэн мэргэжилтнүүд, хариуцлагатай, ёс зүйтэй хүмүүс ус агаар шиг хэрэгтэй байна. Байгалийн баялгийн үр өгөөжийг одоо ба ирээдүй үеийн иргэн бүхэнд тэгш, шударга хүртээх нь Монгол төрийн нэн чухал бодлого байх ёстой гэж Ардчилсан нам үзэж, Үндэсний баялгийн сангийн тогтолцоог бүрдүүлэх асуудлаар парламентад суудалтай намуудтай хамтран ажиллаж, зохих үр дүнд хүрч байна. Ардчилсан нам цаашдаа өнөө үеийн хүмүүсийн хэрэгцээ шаардлагыг хангахын тулд дараа үеийн хүмүүсийн хэрэгцээг хангах боломжийг алдагдуулахгүй байх хөгжлийн бодлого баримтлахыг чухалд үзэж байна.

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл Монголд хэт өндөр, нийгмийн даатгалын сангийн үйл ажиллагаа дампуу явж байна гэдэг. Бусад өндөр хөгжилтэй орнуудын жишиг ямар байдаг вэ. Бид яавал тэр жишигт хүрэх вэ?

-Эхлээд Нийгмийн даатгалын шимтгэл нь татвараас эрс ялгаатай ойлголт гэдгийг сануулмаар байна. НДШ нь ямар хэмжээгээр төлөхөөс даатгуулагчийн өнөөгийн болон ирээдүйн нийгмийн хамгааллын баталгаа нь хангагдаж байдаг, шууд өгөөжөө өгдөг мөнгөн төлбөр. Манайд, НДШ нь ажил олгогчийн үйл ажиллагааны чиглэлээс хамаарч, 20-22 хувь байдаг. НДШ-ийг хөдөлмөрийн хөлснөөс 20 хувиас дээш тооцож авдаг улс орнуудаас дурдвал Хятад, Испани, Итали, харин 10-20 хувийн хооронд тооцдог улсууд бол Герман, Швед, Финлянд, Грек, Австри, 10 хувиас доош хувиар тооцдог Франц, Япон, АНУ, Канад зэрэг орнууд байна. Эдгээрээс харахад НДШ-ийн хэмжээ манайд хөгжиж буй улс орнуудын түвшинд байгаа юм. Улс орнууд хөдөлмөрийн насны хүн амын тоо, хөдөлмөрийн хөлсний дундаж хэмжээ, хүн амын дундаж наслалт зэрэг параметрээс хамааруулж, НДШ-ийн хэмжээг тогтоодог юм. Нийгмийн даатгалын санг тойрсон шүүмжлэл, буруу ташаа ойлголттой таарч л байдаг юм. Би энэ салбарт 10 жилийн хөдөлмөр зүтгэлээ зориулж, асуудлын дунд нь явсан хүний хувьд “бид хөнжлийнхөө хэрээр л хөлөө жийсэн”, “эхийн нь эцээгээгүй, тугалыг нь тураагаагүй” гэсэн дүгнэлттэй явдаг. Өнөөдрөөс илүү үр дүнд хүрэх боломж байсан уу гэвэл байсан. Харамсалтай нь сүүлийн 30 жилд манай Засгийн газрууд дунджаар 1.5 жилийн настай байлаа шүү дээ. Тийм болохоор урт хугацааны дорвитой шинэчлэл хийх улс төрийн нөхцөл бүрдээгүй юм. Чамлахаар чанга атга гэж, 2022 оны байдлаар монголчуудын сүүлийн 22 жилийн хугацаанд Тэтгэврийн даатгалын нэрийн дансны хуримтлал 27 их наяд төгрөгт хүрсэн. Тэр хуримтлалыг нь тэтгэвэр тавих эх үүсвэр болгосоор байна. Ирээдүйд Засгийн газрын өмнө тэтгэврийн даатгалын нэрийн дансны үлдэгдлийг мөнгөжүүлэх үүрэг хүлээгдэж байна. Нийгмийн даатгалын тогтолцоог дэлхийн жишигт хүргэхийн тулд шинэчлэлийн олон зорилтуудыг дэвшүүлж, цаг алдалгүй хэрэгжүүлэх нь чухал юм.

-Сүүлийн жилүүдэд улс орны авлига, ардчиллын индекс гээд юм бүхнээрээ ухарч байна. Яагаад эрх зүйн орчинг нь өөрчлөөд тогтолцоог нь засаад байхад авлига өсөөд байна вэ. Та үүнийг улстөрчийнхөө хувьд юу гэж дүгнэх вэ?

-Манай улс 2023 онд Авлигын төсөөллийн индексээр 180 орноос 121 дүгээрт жагсаж, өмнөх жилийнхээс таван байраар ухарсан. Шуудхан хэлэхэд, манайд сонгуулийн зардал өндөр байна. Өндөр өртгөөр сонгуулийн үйл ажиллагаагаа санхүүжүүлсэн улстөрчид, тэдний шийдвэрээр томилогдсон төрийн албан хаагчдыг авлигаас ангид байлгах боломжтой юу гэдэг асуултын хариулт нь авлигаас ангижрах шийдэл юм. Авлига нийгмийн бүхий л хүрээг хамарсан гамшигт үзэгдэл, хорт хавдар болсон гэж олон нийт ойлгож, дүгнэж байна. Эрх зүйн орчинг сайжруулахын зэрэгцээ, улстөрчдийн ёс зүйн хариуцлагыг сайжруулах нь нэн чухал юм. Мөн мэдээллийн ил тод байдлыг хангаж, иргэдийн мэдэх эрхийг хэрэгжүүлж, төсвийн зарцуулалтад олон нийтийн зүгээс хяналт тавих хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангаж өгөх гэж боддог.

-Энэ удаагийн сонгууль томсгосон тойргоор явагдана. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого гэж байгаа. Таны хувьд энэ бүсчилсэн хөгжлийн бодлого цаг үеэ олсон өөрчлөлт гэж харж байна уу?

-Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, сонгуулийн холимог тогтолцоог сонгож, мажоритар аргаар сонгох тойргийг бүсчилсэн хэлбэрээр томсгон зохион байгуулсан нь энэ удаагийн УИХ-ын сонгуулийн гол онцлог юм. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын үзэл баримтлал нь аль 23 жилийн өмнө 2001 онд УИХ-аар хэлэлцэн баталсан үзэл баримтлал шүү дээ. Асар их цаг хугацаа, төсөв зарцуулж, асар их алдагдсан боломжийн өртгөөр хийх гэж буй өөрчлөлт гэж би харж байна. Харин Бүсчилсэн хөгжлийн тухай үнэхээр ярьж байна уу, Эрх баригчид нэг удаагийн сонгуулиар Төр, засгийн эрх мэдлийг хадгалж үлдэхийн тулд ярьж байна уу гэдгийг цаг хугацаа харуулах биз ээ. 1990 оны Ардын их хурлын сонгуулиас хойш үргэлжилсэн “жалга дов”-ны улс төрийн сэтгэлгээг халж, арай илүү цараатай бодлого, үйл ажиллагаа явуулахад Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого алсдаа өгөөжтэй гэж харж, итгэж байна.

-Таны хувьд энэ сонгуулиар нэр дэвших үү. Ер нь АН-ын дэд дарга нар намын жагсаалтад анхнаасаа орохгүй гэх тохироогоор томилогдсон юм уу?

-Саяхан хуралдсан манай намын Үндэсний бодлогын хорооны хурлаас Ардчилсан намаас УИХ-д сонгуульд нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулах журмыг хэлэлцэн баталсан. Уг журамд заасан нэр дэвшигчид тавих шаардлагыг хангаж байгаа тул би нэр дэвших бодолтой байгаа. Сонгуулийн тухай хууль болон Намын Үндсэн дүрмээр Намын дэд дарга нар бусад намын гишүүдийн нэгэн адил жагсаалтаар нэр дэвших эрх нь ч нээлттэй байгаа. Биднийг Намын дэд даргаар томилохдоо УИХ-д нэр дэвших асуудлаар ямар нэг тусгай шаардлага, болзол Үндэсний бодлогын хорооны хурлаас ч, Намын удирдлагаас ч тавиагүй.

-Танай намын хувьд энэ олон дарга нартай байдаг нь ямар учиртай юм бэ. Нам дотроо ийм олон даргатай байхад Засгийн эрх авлаа гэхэд Төрийн бүтцийг улам данхайлгасан бодлого явуулах юм биш биз дээ гэсэн шүүмжлэл байна. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Манай нам Нийслэлийн есэн дүүрэг, 21 аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг Үндэсний хэмжээний бүтэцтэй. Намын нийт 30 дунд шатны байгууллагатай гэсэн үг. Тиймээс Намын анхан, дунд шатны байгууллагуудын үйл ажиллагаанд Намын удирдлагын зүгээс дэмжлэг үзүүлэх, гишүүд, дэмжигчидтэйгээ илүү нягт хамтарч ажиллахын тулд Дэд дарга нар намын дунд шатны хоёр байгууллагыг хариуцаж, хамтарч ажилладаг юм. Тухайлбал, миний хувьд Дорноговь, Нийслэлийн Баянгол дүүргийн АН-ын үйл ажиллагаанд удирдлагын дэмжлэг үзүүлж, хамтарч ажилладаг. Манай нам олон дэд дарга нартай байгаа нь удирдлагын нүсэр бүтэц гэхээсээ илүүтэй, гишүүд дэмжигчид, Намын анхан, дунд шатны байгууллагатайгаа илүү ойр дотно, ажил амьдралын гүнд орж ажиллах боломжийг бүрдүүлж өгсөн юм. Манай нам Улс төрийн хувьд баруун төвийн үзэл баримтлалтай. Баруун төвийн үзэл баримтлалтай намуудын баримталдаг үндсэн зарчмуудын нэг нь цомхон Засгийн газар, Төрийн хязгаарлагдмал оролцоо юм. Тиймээс Ардчилсан нам ямар ч тохиолдолд Төрийн данхар бүтэц бий болгохын эсрэг байх болно. Харин иргэний нийгмийн байгууллагуудын өсөлт, чадамжийг дэмжих бодлогыг түлхүү явуулна.

 

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Б.Дэлгэрмаа: Эрх баригчид өчнөөн цахилгаан станц барих мөнгөөр хурал цуглаан, сонгуулийн пиар хийж байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн асан Б.Дэлгэрмаатай ярилцлаа.

-Анх удаагаа 126 гишүүн сонгогдоно. Сонгуулийн тойрог нь бүсчлээд томорсон гээд олон шинэлэг зүйлтэй сонгууль болох гэж байна. Таны хувьд энэ удаагийн сонгуулийг хэрхэн харж байна вэ?

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж, УИХ-ын гишүүдийн тоог 126 болгосон нь үнэхээр парламентат ёсыг бэхжүүлэх алхам болсон. Манай одоогийнх болохоор дэлхийн бусад хууль тогтоох байгууллагуудтай харьцуулахад бага оврын парламент. Аливаа парламентад намын бүлгийн ажил маш чухал байдаг. Бүлэг дээр бодлого яригдана. Харин дараагийн шатны мэргэжлийн тогоочийн ажил бол байнгын хороо. Хуулийг илүү мэргэжлийн байдлаар анзаарч, алдаа мадгийг нь шүүх ёстой. Чуулган бол яах вэ, алх цохиод л хуулиа баталдаг. Гэтэл одоогийн 76 гишүүнтэй парламентын байнгын хороо хуулийг мэргэжлийн байдлаар гаргаж чадахгүй байна. Учир нь байнгын хороонд цөөхөн гишүүн хуваарилагддаг. Ирц нь хүрдэггүй асуудал бий. Дээрээс нь манай улсад лобби хуулиар хориотой. Тийм болохоор нийгмийн бүлгүүдийн ашиг сонирхол намаар дамжих учиртай. Энэ бүгдээс улбаалж 126 гишүүнтэй болох нь нэг том алхам гэж хэлээд байгаа юм. Гэхдээ энэ удаагийн сонгуульд 23 нам, хоёр эвсэл оролцох болсон нь хоёр том нам бүхий улс төрийн тогтолцоог нэг том нам, бэлгэдлийн шинжтэй олон жижиг нам гэдэг тогтолцоо руу явуулах хандлага байна.

-Яагаад тэр билээ?

-Энэ удаагийн сонгуулиар тойргийг улам бүр томсгож бүсчилсэн. Тэгэхээр эрх баригч нам улам л дангаараа засаглах сонгуулийн тогтолцоог бий болгоод байна. Яг манай хойд хөрш шиг болох гээд байгаа юм. ОХУ-д Нэгдмэл Орос нам, бэлгэдлийн шинжтэй жижиг намууд байдаг. Тэдгээр нь сонгуулиар хоёр хувийн санал авдаг. Ийм байдал руу л явах гээд байна. Тэгэхээр энэ сонгуулиар бүрдэх 126 гишүүнтэй парламент бодлогын өрсөлдөөний талбар гэхээс бөөнөөр сууж байгаад л алга ташдаг болчих вий гэдэг болгоомжлол байгаа юм.

-Нэг нам нь дангаараа засаглаад бусад нь цөөхөн хэдэн гишүүнтэй, бүлэг байгуулах хэмжээнд хүрэхгүй байх вий гэж та бодоод байна уу?

-Одоогийн АН бүлэг байгуулсан ч үндсэндээ МАН-ын бодлогын эсрэг сөрж зогсох хэмжээний суудал авч чадаагүй. Тэгээд нэг Т.Доржханд, нэг Н.Номтойбаяр гэсэн байдалтай парламент байж болохгүй. Парламентад ядаж 40 хувийн суудал авч байж эрх баригчдыг хянах боломж гарна.

-Олон намын төлөөлөл сонгогдох сайн талтай гээд байгаа шүү дээ?

-Өнгөрсөн 2000 оны сонгуулиар МАН 72 суудал авч байлаа. Иргэний зориг нам, Эх орон нам, Ардчилсан намаас нэг, нэг төлөөлөл Л.Гүндалай гэдэг нэг бие даагчтай л парламент бүрдсэн. Үүнийг олон намын төлөөлөл гэж тайлбарлаад байх нь зохимжгүй. Энэ чинь нам биш, хувь хүмүүс сонгогдсон. Ер нь нэг үндэстэн, хэл, соёл, шашин, уламжлал, түүх нэгтэй ийм моно нийгэмд олон нам байх бараг боломжгүй. Тийм ч болохоор манайх 1990 оноос хойш АН, МАН гэсэн хоёр том намын тогтолцоо руу явж байсан. Харамсалтай нь сүүлдээ МАНАН болоод элдэв янзын схем зураад эхэлсэн. Судалгаагаар монголчууд нам гэдэг үгнээс маш их цэрвэдэг, болгоомжилдог болчихсон нь харагддаг. Тийм ч болохоор олон нийт хувь хүнд санал өгнө гээд байдаг. Гэтэл хувь хүн УИХ-д ороод хууль хийдэггүй. Харин нэгдсэн бодлого гэдэг утгаараа улс төрийн намыг сонгохоос өөр арга байхгүй. Тийм учраас энэ удаагийн сонгууль дахиад л эрсдэл дагуулж байна гэж харагдаад байгаа юм.

-МАН найман жил дангаар төр барьлаа. Өнгөрсөн хугацаанд ерөнхийд нь дүгнэж та юу хэлэх вэ?

-Энэ найман жилд бодлогын шинжтэй зүйл огт явагдсангүй. Бүтээн байгуулалт л гэж нэг их ярих юм. Энэ чинь төр бүх юм хийдэг байсан социализмын нэр томьёо шүү дээ. Харин бид 90-ээд оноос төрийн төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн. Хувийн хэвшил нь эдийн засгийг тодорхойлох хүч байх ёстой, төр бизнес хийх ёсгүй юм. Гэтэл тууз л хайчилдаг төр болчихлоо. Энэ засгийн алдааг дурдвал маш их бий. Түүн дотроос хамгийн аюултай алдаа нь гэвэл улсынхаа тусгаар тогтнолын асуудалд алсын бодлоготойгоор анхаарахгүй байна.

-Тэр нь юу гэсэн үг вэ?

-Дэлхийн геополитикийн асуудал эрс өөрчлөгдлөө. ОХУ тусгаар тогтносон Украин улс руу халдсан. Үндсэндээ Европын төвд хоёр жилийн турш дайн үргэлжилж байна. НҮБ-ын гишүүн орнуудын дийлэнх нь үүнийг буруушаасан. Манай улсын хувьд цөмийн зэвсэгтэй, хоёр том их гүрний дунд оршдог. Гэтэл манайх гадаад бодлогоо эргэж харсан байдал огт харагдахгүй байна. Уг нь улс орнууд гадаад бодлогоо асар их чухалчилдаг. Гүрж улс өнөөдөр Үндсэн хуульдаа Европын холбооны салшгүй хэсэг байна гэж биччихээд саяхан Гадаадын агентуудын хууль гээчийг парламентаараа баталснаас болоод тус улсад ард түмэн бослоо. Харин манайх болохоор жижиг үндэстэн, далайд гарцгүй, хоёр том гүрэнтэй хиллэдэг. Тийм учраас ямар нэгэн асуудалд болгоомжтой, төвийг сахисан байдалтай харьцах ёстой гэж тайлбарладаг. Энэ нь зөв. Гэхдээ хоёр хөрштэйгөө найрсаг, сайн харилцаатай байна гэдэг чинь дайныг дэмжинэ гэсэн үг биш. Үнэхээр төвийг сахих гэж байгаа бол дайныг сурталчилсан аливаа зүйлийг Монгол Улсынхаа нутаг дэвсгэрт явуулахыг хорих хэрэгтэй.

-Манай улс дайныг дэмжээд байна гэж та үзэж байна уу?

-Хуучин социалист байсан ихэнх оронд зөвлөлтийн гэх санаа агуулсан бүхнийг хориглох, эсхүл ямар нэгэн байдлаар олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр гаргахгүй байна. Дарангуйлал, захиргаадалтын системийн бэлгэ тэмдэг болсон хөшөө дурсгалуудыг буулгаж байна. Гэтэл манайх элдэв баяр ёслол, ойн арга хэмжээнүүдээ цэргийн жагсаалаар эхлүүлж, хүүхдүүд цэргийн хувцас, пионерийн зангиа зүүчихсэн концерт тоглох жишээтэй. Маш сайхан энх амгалан улс, үндэстэн байж яагаад дандаа энэ мэтчилэн дайны суртал ухуулга маягтай зүйлүүдийг хийгээд байдаг юм. Дээрээс нь ОХУ олон улсын хоригт орчихоод байхад тэнд зохиогдож байгаа бүхий л уралдаан, тэмцээнд манайх оролцож байна. Ихэнх орон эсрэгээрээ оролцохгүй байгаа. Энэ мэтчилэн жижиг юм шиг зүйлүүд ажиглагдаж байна. Харин том бодлогын шинжтэй зүйлийг ярьвал Монгол Улсаар дамжин өнгөрөх хийн хоолойн асуудлыг зогсоох хэрэгтэй. Европын холбоо Оросын байгалийн хийг 87 хувь ашигладаг байснаа шууд зогсоосон. Шалтгаан нь байгалийн хийг худалдан авснаараа дайныг санхүүжүүлж байна гэж үзсэн. Гэтэл манай эрх баригчид ОХУ-аас эрчим хүч, бензины нийлүүлэлтээс хамааралтай хэвээр байна.

-Бодит, үнэн нөхцөл байдал нь юм биш үү?

-Энэ бүхнээс улбаалаад би ганцхан зүйл л хэлэхийг хүсч байгаа юм. Дайн эхэлсэн өдрөөс ХБНГУ 55 хувь байгалийн хий, 50 хувь нүүрс, 35 хувь түүхий нефть авдаг байснаа шууд зогсоосон. Харин тэд байгалийн шахсан хийг хэрэглэдэг болохын тулд маш богино хугацаанд терминалууд барьсан. Эрчим хүчний хэмнэлтийн бодлого хэрэгжүүлсэн. Тийм болохоор манайх мөнхийн Оросын нөлөөллийн орон байх ёстой юм уу гэдэг асуулт гарч ирнэ. Ер нь 1989 оны ардчилсан хувьсгал чинь Кремлийн заавраар амьдрахгүй гэсэн үндэсний тусгаар тогтнолын хөдөлгөөн байсан юм. Гэтэл сүүлийн найман жил бодлогын томоохон ажилд яагаад ахиц гарахгүй байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид юуны учир манайхаас дайжаад байна. Өнөөдөр манай улсад гадаадын хөрөнгө оруулагч гэвэл Рио Тинтогоос өөр байхгүй болсон.

Төв Азийн таван улс болох Казахстан, Узбекистан, Киргизистан, Тажикистан, Туркменистан улс өнөөдөр Оросын нөлөөнөөс ангижрах оролдлого хийж Европын холбоо, АНУ-тай худалдаа-эдийн засгийн асуудлаа тэлэхийг эрмэлзэж байгаа. Гэхдээ эдгээр улс хуучин Зөвлөлтийн бүрэлдэхүүнд байсан улс ОХУ-ын нөлөөллөөс гарах явц маш хүнд хэцүү явагдана, энд цаг хугацаа хэрэгтэй. Гэтэл Монгол Улс хэдий социалист систем ч тэр тусгаар улс байсан. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад яагаад Ропын пап, Францын ерөнхийлөгч Э.Макрон зэрэг дэлхийн улс орнуудын нөлөө бүхий удирдагч нар ирээд байна гэхээр ердөө л энэ шүү дээ. Оросын нөлөөллийн орон болчих вий гэсэн болгоомжлол хаа, хаанаа байна. Гэтэл “Ардчиллын баян бүрд” гэж нэрлэсэн улсад нь социалист, коммунист үзэл бодолтой МАН засаглаад, хувийн хэвшлийг төр нь дарамталдаг, дээрэмддэг болчихлоо. Иргэний нийгмийн тулгын гурван чулуу гэсэн ойлголт бий. Хамгийн чухал нь төрөөс ангид байх ёстой хувийн хэвшил. Харин төртэйгөө ганцхан татвараар л харьцдаг байх хэрэгтэй. Хэрэв татвар нь өндөр байвал зүүний чиглэлийн нам төрийн эрх барьж байгаа юм байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Өндөр татвараар бий болсон төсвийн мөнгийг нийгмийн халамж болгон хуваарилдаг засаг гэсэн үг. Иргэний нийгмийн бас нэг чухал багана бол хэвлэл мэдээлэл. Та нар төр, нийгэм, иргэний талаар болж, бүтэхгүй байгааг мэдээлдэг. Гурав дахь нь төрийн бус байгууллага байдаг. Үүнийг л иргэний нийгэм гээд байгаа юм.

-Тэгвэл өнөөдөр манай улсад жинхэнэ утгаараа иргэний нийгэм байна уу?

-Өнөөдөр хувийн хэвшлээ татвараар дарамтлах, дээрэмдэж, тонож байна. Хөрөнгийг нь хүчээр хураан авдаг боллоо. Сэтгүүлчдийг барьж, хорьж байна. Бүхий л замаар амыг нь үдэхийг оролдож, заримыг нь худалдан авч байна. Тэгэхээр МАН чинь дарангуйллын эд, эсийг л тээгээд байна. Өнгөрсөн жилүүдэд өчнөөн цахилгаан станц барих мөнгөөр хурал цуглаан, сонгуулийн пиар хийлээ. Хамгийн сүүлд л гэхэд “Шинэ хоршоо” гэдэг хөтөлбөр гаргаж ирээд бүх төрийн албан хаагчийг татвар төлөгчдийн мөнгөөр суманд ажиллуулж байна.

-Таван их наяд төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгоно гэсэн?

-Энэ их мөнгөөр чинь хэдэн цахилгаан станц барьчихвал эрчим хүчнийхээ хамаарлаас гарчихна шүү дээ. Дээрээс нь Эгийн голын усан цахилгаан станц, уран олборлолтын асуудал байна. Германчууд зоригтойгоор бүгдийг зогсоогоод өөрсдийн нөөц бололцоогоо ашиглаад бүгдийг хийж чадсан. Бидэнд ч тэднээс дутахгүй боломж байгаа. Үүнийгээ ашиглах л хэрэгтэй.

-Энэ удаагийн сонгуульд яагаад АН ялах ёстой вэ. Хэрэв ялсан тохиолдолд таны хэлээд байгаа энэ алдаа дутагдлуудыг засаж сайжруулж чадах болов уу?

-Чадахгүй бол бид ингээд л арчигдана. Бид тоталитар дэглэм рүү орохгүйн тулд л Ардчилсан нам болон бусад намууд засгийн эрхэнд гарах ёстой. Өөр арга байхгүй. МАН-ын бодлого өнөөдөр тэр чигээрээ буруу байна. Энэ намд олон сайхан залуус гишүүнээр элсэж, олон боловсролтой хүн ажиллаж байгаа. Гэхдээ үндсэн бодлого нь буруу болохоор хэчнээн Харвард төгсөөд нэмэргүй шүү дээ. Татварын дарамттай, хөрөнгөө дээрэмдүүлдэг, цалин нь халамжийн шинжтэй болохоор залуучууд Солонгос явж ажиллахыг илүүд үзээд байгаа хэрэг. Боловсрол, мэдлэгтэй хэсэг нь дэлхийн IT компаниудад ажиллаж, оюуны урсгал манайхаас гараад эхэлчихлээ. Гэтэл эрх баригчид метро барина гэх зэргээр үлгэр л яриад байна. Түүнийг нь явуулах эрчим хүч манайд байхгүй.

-Улаанбаатар хотыг 14 жижиг хот болгон хуваана гэсэн шүү дээ?

-Харин тийм. Газрын хаанаас ийм сонин зүйлс толгойд нь орж ирээд байдаг юм. Би ерөөсөө огт ойлгохгүй байгаа юм. Энэ намд авах нэг ширхэг зүйл алга. Хамгийн сүүлийн жишээ нь тэр “Шинэ хоршоо”. Тэртээ 1998 онд Ц.Ганхуяг, Ц.Баярсайхан бид гурав Германы хоршооны туршлагыг судлаад, Хоршооны тухай хууль дээр тус улсын мэргэжилтнүүдтэй сууж, хуулийг батлуулсан. Энэ хуульд мал аж ахуйг зудын эрсдлээс хамгаалах, малчид хөрөнгө, хөдөлмөрөөрөө хоршиж ажил хийвэл төрөөс ямар дэмжлэг үзүүлэх юм зэрэг эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлсэн их сайн хууль болсон. Гэтэл энэ “Шинэ хоршоо” чинь зүгээр л нэгдэлжих хөдөлгөөн. Хүчээр малчдыг цуглуулаад, ямар ч барьцаагүй зээл олгоно гэнэ. Сонгуулийн дараа ямар ч барьцаагүй учраас энэ зээл чинь буух эзэнгүй болно. Баялгийн сан гэхэд л зөвхөн ахмад болон боловсролд зарцуулна гээд АН-ын үед хууль нь хэлэлцэгдэж байсан. Учир нь ахмадууд бол энэ баялгийг бий болгоход гар бие оролцож, хийдгээ хийсэн гэдэг утгаар дэмжих ёстой. Тэгвэл нөгөө талдаа ирээдүйн баялгийг бий болгох хүүхэд, залуустаа дэлхийн боловсрол олгох зайлшгүй шаардлагатай. Ийм байдлаар явж байсан чинь Баялгийн санг зүгээр л ипотекийн зээл болгочихлоо. Энэ мэтээр яваад байвал сонгуулийн дараа манай эдийн засаг элгээрээ хэвтэж, улс орон дампуурлаа зарлах эрсдэл байгаа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ улс-төр

Ахмад настны тухай болон Банкны тухай хууль, Цэргийн алба хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахыг дэмжлээ DNN.mn

Улсын Их Хурлын 2024 оны хаврын ээлжит чуулганы нэгдсэн хуралдаан Төрийн ордны “Их эзэн Чингис хаан” танхимд өнөөдөр (2024.05.16) үдээс хойш 14 цаг 29 минутад Төрийн тусгай хамгаалалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх эсэх санал хураалтаар үргэлжиллээ. Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн уг хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн 12 хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэх нь зүйтэй гэсэн саналын томьёоллоор санал хураахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх нь дэмжив. Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар уг хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд шилжүүлэв.

Харин дараа нь үдээс өмнөх хуралдаанаар анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн Ахмад настны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн зарчмын зөрүүтэй 32 санал тус бүрээр санал хураалт явуулахад, гишүүдийн олонх дэмжсэн тул хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Улсын Их Хурлын Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд шилжүүлэв.

Үүний дараа Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөрөөс 2024 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэх асуудлыг шийдвэрлэлээ. Хууль санаачлагч гишүүн төслийн үзэл баримтлалыг өөрөө танилцуулсан бол Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн М.Оюунчимэг илтгэсэн юм.

Улсын Их Хурлаас 2021 онд баталсан Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль, Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулиар банкийг нээлттэй болон хаалттай хувьцаат компанийн хэлбэрээр зохион байгуулах, банкны хувьцаа эзэмшигчдийн төвлөрлийг бууруулах зэрэг зохицуулалтыг оруулсан. Уг зохицуулалтын хүрээнд банкны системд нөлөө бүхий банкийг нээлттэй хувьцаат компани хэлбэрээр өөрчлөн байгуулах шаардлагыг тогтоосон бөгөөд үүний дагуу Хаан банк, Худалдаа хөгжлийн банк, Голомт банк, Хас банк, Төрийн банк анх удаа хувьцаагаа олон нийтэд санал болгон хөрөнгийн зах зээл дээр амжилттай гаргаж, банкны салбарын хувьцаа эзэмшигчдийн төвлөрлийн хэмжээ тодорхой хэмжээгээр буурч, банк санхүүгийн салбар 70 мянга гаруй хувьцаа эзэмшигчидтэй боллоо. Улсын Их Хурлаас 2021 онд баталсан Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн дагуу банкны системд нөлөө бүхий банкууд 5.0-11.6 хувийн хувьцааг, Богд банк 20.0 хувийн хувьцааг 2023 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдөрт багтаан олон нийтэд арилжиж, нээлттэй хувьцаат компанийн хэлбэрт шилжсэн. Хэдийгээр банк хуульд заасан хугацаанд компанийн хэлбэрээ өөрчилсөн боловч банкны хувьцаа эзэмшлийн төвлөрлийг бууруулах хуулийн шаардлагын хэрэгжилтэд гадаад, дотоод нөхцөл байдлын улмаас хүндрэл үүссэн. Тухайлбал, банкны салбарын шинэтгэлийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаарх банкуудын тайланд банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн төвлөрлийг бууруулах арга хэмжээ  нь олон улсын хөрөнгийн зах зээл, боломжит хөрөнгө оруулагчдаас хамааралтай байгаа ба хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хувьцаа эзэмшигчдийн төвлөрлийг нэгэн зэрэг богино хугацаанд бууруулах нь боломжит цөөн тооны хөрөнгө оруулагчдад болгоомжлол үүсгэх, шийдвэр гаргалтад нөлөөлөх, улмаар эх үүсвэрээ хумих зэргээр банкны салбарын тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй байна.

Мөн дээрх Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн шаардлага мөрдөгдөж эхэлсэн даруйд Ковид-19 цар тахлаас шалтгаалан тогтоосон тодорхой хязгаарлалт, ердийн үйл ажиллагааны идэвхжил суларснаас банкнуудаас шинэ хөрөнгө оруулалт эрэлхийлэх боломж харьцангуй хязгаарлагдмал байсан, Монголын хөрөнгийн захын өнөөгийн нөөц багтаамж  болон гадаад хөрөнгө оруулалтын татварын хэмжээ өндөр, Төв банкны бодлогын хүү өндөр зэрэг хөрөнгө оруулалтын орчин таатай бус байгааг харгалзан үзэхэд банкуудын хувьцаа эзэмшлийн төвлөрлийг дийлэнх банкнуудаас богино хугацаанд багтаан бууруулах боломж хязгаарлагдмал байна. Энэхүү хуулийн төсөлд банкны салбарт үзүүлсэн коронавируст халдвар /КОВИД-19/-ын цар тахал болон Монголын хөрөнгийн захын өнөөгийн нөөц багтаамж  болон гадаад хөрөнгө оруулалтын татварын хэмжээ өндөр, Төв банкны бодлогын хүү өндөр зэрэг хөрөнгө оруулалтын орчин таатай бус байгаа зэрэг нөлөөллийг судалж банкны хувьцаа эзэмшлийн төвлөрлийг бууруулахтай холбогдсон хуулийн хугацааг 2026 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр дуустал хугацаагаар сунгахаар тусгана. Хууль батлагдсанаар банкны хувьцаа эзэмшлийн төвлөрлийг аажмаар бууруулах, банк, санхүүгийн салбарын тогтвортой байдал, засаглал болон хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой бөгөөд банкны хувьцаа эзэмшлийн төвлөрөл бодитоор, үе шаттайгаар буурч, олон нийтийн хяналт, оролцоо бүхий банкны орчин бүрдэнэ гэж үзсэн хэмээн танилцууллаа.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Амартүвшин, Б.Бат-Эрдэнэ, О.Цогтгэрэл, Д.Ганбат нар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн. Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар, хуулийн төсөл өргөн баригдах үеэр ипотекийн зээлийн санхүүжилт шийдэгдсэнтэй холбоотойгоор иргэдэд зээл олгох явц хурдасаж эхэлсэн талаарх нааштай мэдээллийг холбогдох албаныхан өгсөнийг дурдаад, арилжааны банкууд харилцагчидтайгаа, ялангуяа малчдын зээлийн асуудлаар тулж харилцах нь чухал байна гэв. Ийнхүү гишүүд байр сууриа илэрхийлсний дараа Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэх нь зүйтэй гэсэн саналын томьёоллоор санал хураахад чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 52,5 хувь нь дэмжсэн тул анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүллээ.

Мөн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Цэргийн алба хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ.  Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс 2024 оны 04 дугаар сарын 15-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн уг хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Жаргалмаа танилцуулав.

Хуулийн төслийг хэлэлцэхтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, Д.Ганбат нар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийллээ. Гишүүд асуулт, хариулт авч дууссаны дараа Байнгын хорооноос гаргасан зарчмын зөрүүтэй нэг саналыг дэмжье гэсэн саналын томьёоллоор санал хураалт явуулахад гишүүдийн 52,5 хувь нь дэмжлээ. Хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд шилжүүлэв.

Засгийн газраас 2024 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэлээ. Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөөний төслийн талаар Монгол Улсын Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, тогтоолын төслийн талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн М.Оюунчимэг танилцууллаа.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 7 дахь заалтад “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт тогтвортой байна.” гэж, Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.3 дахь хэсэгт “Засгийн газар Улсын хөгжлийн жилийн төлөвлөгөөний төслийг жил бүрийн 05 дугаар сарын 01-ний дотор Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлнэ…” гэж заасны дагуу Эдийн засаг, хөгжлийн яамнаас “Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө”-ний төслийг боловсруулан, Засгийн газрын 2024 оны 04 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуралдаанаар хэлэлцүүлж, УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр тогтсон. Төслийг боловсруулахдаа “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”, “Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл” зэрэг хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигтэй уялдуулсан. Төлөвлөгөөний төсөлд салбарын яамд болон аймаг, нийслэл 2025 онд хэрэгжүүлэхээр нийт 68 их наяд төгрөгийн үнийн дүн бүхий 711 төсөл, арга хэмжээний санал ирүүлсэн.

“Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө”-ний төсөл нь “Эдийн засгийн өсөлтийн өгөөжийг өрх бүрд хүргэх” гэсэн зорилгын хүрээнд “Эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийн бодлого”, “Эдийн засгийн өсөлтийг өрх бүрд хүргэх хүний хөгжлийн бодлого”, “Шинжлэх ухаан, дэвшилтэт технологид тулгуурласан засаглалын бодлого”, “Бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах бодлого”, “Ногоон хөгжлийн бодлого”, “Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого”, “Улаанбаатар хотын бүсчлэл-20 минутын хотын бодлого”, “Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавх” гэсэн бодлогын найман тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлж тусгасан.

Тогтоолын төсөл батлагдсанаар Монгол Улсын Засгийн газар төр, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтад тулгуурласан эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлж, гол нэрийн хүнсний бүтээгдэхүүний дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангаж, импортын хамаарлыг багасгах замаар эдийн засгийн зардлыг бууруулж, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлж, төрийн үйлчилгээг ил тод, үр ашигтай болгож, засаглал, институцын чадавх, суурь дэд бүтцийг сайжруулан эдийн засгийн үр ашиг, бүтээмжийг нэмэгдүүлнэ хэмээв.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Наранбаатар, Б.Баттөмөр, М.Оюунчимэг, Ц.Сандаг-Очир, Ш.Адьшаа, Д.Батлут, Г.Занданшатар нар асуулт асууж, хариулт авав. Гишүүд эрчим хүчний салбарт дорвитой өөрчлөлт хийх шаардлагатай тулгарсан, улирлын шинжтэй ачааллыг аргацаасан байдлаар авч явж ирснийг нэг мөр шийдэх хэрэгтэй гэсэн саналыг хэлсэн юм. Ийнхүү Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, үг хэлсний дараа Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг эцсийн хэлүүлэгт бэлтгүүлэхээр Байнгын хороонд шилжүүлсэн юм.

Түүнчлэн Засгийн газраас 2024 оны 04 дүгээр сарын 17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Цэргийн алба хаагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ. Хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн талаарх Аюулгүй, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Наранбаатар танилцуулсан. Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асуух гишүүн байгаагүй тул хуралдаан даргалагч Байнгын хорооноос ирүүлсэн зарчмын зөрүүтэй таван саналыг нэг бүрчлэн уншиж, санал хураалт явуулахад гишүүдийн олонх дэмжсэн тул эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр шилжүүлэв.

Мөн Энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлэг явуулсан талаарх Улсын Их Хурлын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлт, зарчмын зөрүүтэй саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ. Засгийн газраас 2024 оны 04 дүгээр сарын 17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Наранбаатар илтгэсэн юм. Зарчмын зөрүүтэй санал тус бүрээр санал хураахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд шилжүүлэхээр тогтлоо.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1 дэх хэсэгт “Товлосон асуудлыг ажлын цагт багтаан хэлэлцэж дуусаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар хуралдааны цагийг сунгаж болно” гэж заасны дагуу нэгдсэн хуралдааны цагийг сунгаж, Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа.

Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн уг хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Улсын Их Хурлын Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн, УИХ-ын Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны дарга П.Анужин уншиж танилцуулав. Тэрбээр, Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оны 5 дугаар сарын 1-ний өдөр Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1-д заасны дагуу нэн яаралтай хэлэлцүүлэхээр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг УИХ-ын 2024 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэж анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд шилжүүлсэн.

Нийгмийн бодлогын байнгын хороо хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг Монгол УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.10 дахь хэсэгт заасны дагуу зүйл бүрээр хэлэлцлээ. Ажлын хэсгээс Эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдтэй холбогдуулан зарчмын зөрүүтэй 36 санал, найруулгын шинжтэй нэг санал болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдтэй холбогдуулан зарчмын зөрүүтэй 9 санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн болно. Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх үед УИХ-ын гишүүдээс асуулт гараагүй хэмээн илтгэв. Уг хуулийн төсөлтэй уялдуулан Эрүүл мэндийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай, Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай, Гаалийн тухай, Зөвшөөрлийн тухай, Зар сурталчилгааны тухай, Байгалийн ургамлын тухай, Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай, Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авах тухай зэрэг хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл болон Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслийг боловсруулна.

Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асууж, байр суурь илэрхийлэх гишүүн байгаагүй тул хуулийн төслөөр зарчмын зөрүүтэй 51 санал тус бүрээр санал хураалт явуулж эхэлсэн юм.

Эм, хүнсний бүтээгдэхүүнийг нэгдсэн хяналт, бодлогоор зохицуулдаг дэлхийн стандартыг эх орондоо хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар асуухад, өнөөдрийн байдлаар эм, эмнэлгийн хэрэгсэлд хяналт тавих зохицуулалт хоёр хуулинд байгаа гэсэн хариултыг Ажлын хэсгээс өгөв.

Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг, Б.Энх-Амгалан нар дэмжихгүй гэсэн байр сууринаас санал хэлж, ашиг сонирхлын зөрчилтэй нөхөд Ажлын хэсэгт орсон, харилцан хамааралтай тул зөвшөөрлийн тоог нэмэгдүүлж, олгохоор болж байгааг эсэргүүцэв. Хуралдаан даргалагч Г.Занданшатар тэдний саналыг дэмжиж, Ажлын хэсэгт уг зарчмын зөрүүтэй саналаа татан авахыг санал болголоо. Харин Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой, стратегийн бүтээгдэхүүний талаарх шийдвэрийг хамаагүй эсэргүүцэж болохгүй гэв. Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж, Г.Дамдинням, Ш.Адьшаа, Ц.Сандаг-Очир нар байр сууриа илэрхийлж, үг хэлсэн юм. Чуулганы нэгдсэн хуралдаан 20 цаг 02 минут хүртэл үргэлжилж, Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн зарчмын зөрүүтэй санал тус бүрээр санал хураалт явуулсан ч зарчмын зөрүүтэй зарим санал маргаантай, хууль зүйн техникийн хувьд Зөвшөөрлийн тухай хуультай зөрчилдсөн, бусад хуультай уялдаагүй гэсэн шалтгаанаар хуралдаан даргалагчийн зүгээс гүйцээн боловсруулах чиглэл өгч, санал хураалтыг баасан гарагийн (2024‌.05.17) нэгдсэн хуралдаан хүртэл хойшлууллаа.

Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн эцсийн найруулгыг сонссоноор энэ өдрийн нэгдсэн хуралдаан өндөрлөв гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Батболд: Сонгуульд санал өгүүлэх зохион байгуулалттай ажиллагаа явж байна. Аль хүчтэй ажиллаж чадсан нам ялна DNN.mn

МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхимийн багш, доктор, профессор Ц.Батболдтой ярилцлаа.

-Нэг намаас нэг тойрогт нэр дэвшигчид бүгд хамтдаа уулзалт хийх нь тухайн нэр дэвшигч, улс төрийн нам, олон нийтэд стратегийн ямар холбогдол болох талаар та ярьж өгөөч?

-Бүсчилсэн буюу хэд хэдэн аймгийг нэгтгэсэн нэг тойрогт дунджаар 10 хүн нэр дэвшихээр байна. Энэ нь сонгуулиар маш сайн зохион байгуулалттай баг ажиллана гэсэн үг. Хоёрдугаарт, ийм нөхцөлд илүү их хөрөнгө, хүч гаргаж сонгогчдод хүрч чадаж байгаа нэр дэвшигч давуу эрх бүрэн олж авах боломжтой. Үр дүнд нь үнэмлэхүй ялалт байгуулах боломжтой. Үнэмлэхүй гэдэг нь 75-аас дээш хувь гэсэн үг. Нөгөө талд сонгогчид эрх баригч намд дургүй, санал өгөхгүй байх сонирхолтой байж болно. Гэсэн хэдий ч харьцангуй олонхын санал гэдгээр ялах боломжтой.

Нэр дэвшигчид бүгд хамт яваа нь сонгогчдын хувьд хэрэгтэй, зөв мэдээлэл авах боломжтой болчихно.

Энд тэндгүй олон юм яриад байвал ойлгохгүй шүү дээ. Тиймээс эргэцүүлж харах боломж үүсэх нь мэдээж. Хэдий ийм боловч илүү зохион байгуулалттай, илүү хөрөнгө мөнгөтэй хүмүүсийн мэдээлэл түрж орж ирэх болов уу гэж таамаглаж бай на. Энэ нь сонголтод тодорхой хэмжээнд нөлөөлөх болов уу.

-Үнэмлэхүй ялалтад нөлөөлнө гэдгийн учир шалтгааныг тайлбарлаад өгөхгүй юу?

-Багаараа тоглож байгаа учраас харьцангуй эрх баригч нам арай илүү тоглох болов уу. АН гол сөрөг хүчин гэгдэж байгаа. Нам дотроо хоёр гурван фракцад хуваагдчихсан. Тиймээс багаараа ажиллаж чадаж байна уу, үгүй юу. Тухайн фракцуудын нэг нь нэг тойргийг авч байж болно. Тэгвэл өөр. Ер нь нэг ёсондоо сонгууль биш. Сонгуульд санал өгүүлэх зохион байгуулалттай ажиллагаа болж байна. Аль хүчтэй зохион байгуулалттай ажиллаж чадсан нь хожно гэж хэлж болохоор байна.

-Улс төр судлаач хүний хувьд та энэ удаагийн сонгуулийн онцлогийг юу гэж харж байна вэ. Бие даагч гарах боломжтой юу?

-Хувь судлаачийн хувьд байж болохгүй, мажоритар биш хаашаа ч янзын хачин сонгууль болж байгаа юм бэ дээ. Мажоритар гэдэг бол хэн нэгэн хүнийг иргэд сонгодог. Гэтэл энэ сонгуулиар багийн ажиллагаа маш хүчтэй орж ирнэ. Тиймээс мажоритар биш, пропорциональ буюу нам сонгодог чиглэл рүү чирж мэдэхээр. Өөрөөр хэлбэл, мөнгө төгрөг тараасан ч юм уу, эсвэл ямар нэгэн сонгогчдод хүчтэй нөлөөлж чадсан баг арай илүү санал авах боломж үүснэ.

Жижиг мажоритар буюу нэг хоёр хүн бие дааж өрсөлддөг өнөөх боломж хэцүү болно. Яаж ч бодсон жижиг намуудаас гарч ирж байгаа хүмүүс баг болох гэж оролдох л байх. Харин бие даагч ийм нөхцөлд бараг гарах боломжгүй дээ.

-Улс төрийн нам, төрд итгэх иргэдийн итгэл алдсан учраас энэ удаад намд санал өгөх нь багасна. Тиймээс эвслийн Засгийн газар байгуулагдах боломжтой гэх дүгнэлт тодорхой хүрээнд бий. Таны харж байгаагаар энэ бол бодит дүгнэлт биш байна, тийм үү?

-Тийм горьдлогууд бий. Гэхдээ энэ бүтэц, зохион байгуулалтыг эвдэж гарч чадах уу, үгүй юу. Сонгогчид зохион байгуулалтыг нураах маягаар хандаж чадах уу. Тодорхой хэмжээний боловсролтой хүмүүс тэгж хандаж магадгүй л юм. Гэхдээ ихэнх нь өнөө маргаашийн талхны мөнгөний төлөө гэх хандлагатай байдаг учраас хэцүү шүү дээ. Үүнээс гадна сонгогчдын 30-аад хувийн дэмжлэгийг авахад л үнэмлэхүй ялаад гараад байна шүү дээ. Бусад нь “энд тэнд гараа өргөчихдөг” аюул бий гэсэн үг.

-Дараагийн Ерөнхий сайдаар хэнийг нэр дэвшүүлэхээ зарласан нам бусдаасаа илүү санал авах боломжтой юу?

-Намууд бусдаасаа ямар нэгэн байдлаар илүү гарч сонгогчдод ил тод, нээлттэй, шударга гэдгээ харуулах зорилгоор Ерөнхий сайдаа зарлах нь байдаг л зүйл. Энэ нь ямар нэгэн хэмжээгээр сонгогчийн сонголтод нөлөөлнө гэж бодох нь бий. Намын дарга нь Ерөнхий сайд болдог гэсэн ойлголт манайд жишиг болчихсон. Намуудын дүрэмд ч иймэрхүү зохицуулалт бий. Гэхдээ намын даргаас өөр хүн Ерөнхий сайд болохыг үгүйсгэхгүй.

-Дээр ярьсанчлан зохион байгуулалт, мөн олон горилогч байгаа тохиолдолд иргэд сонголт хийхдээ юуг нэн түрүүнд харах хэрэгтэй вэ?

-Ер нь сонголт хийдэг онолын гурван үндсэн зүйл бий. Нэгдүгээрт, мөрийн хөтөлбөрийг харах ёстой байдаг. Энэ нам ирэх дөрвөн жилд юу хийх гээд байгаа, ямар амлалт өгч байна. Тэр нь бодитой юу. Ямар үр дүнд хүрэх вэ гэдгийг харах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, аль популист, аль бодитой боломжтойг харах ёстой гэсэн үг.

Хоёрдугаарт, намыг хардаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ нам дотоод ардчилалтай юу. Гишүүдээ шударгаар өрсөлдүүлж, нэр дэвшүүлж гаргаж ирж чадах уу, эсвэл янз бүрийн бүлэглэлээр гараад ирэх үү гэдэг намын бүтэц зохион байгуулалтыг хардаг.

Хамгийн сүүлд хувь хүнийг харж сонголтоо хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, намайг төлөөлж гарах хүн хувь хүнийхээ хувьд ямар хүн бэ. Шударга байж чадах уу гэдгээ харна. Гэтэл манайхан эхлээд хувь хүнийг нь хардаг. Сүүлд намыг нь хардаг.

Ингэхдээ энэ жижиг нам юу чаддаг юм бэ гэх маягаар ханддаг. Хамгийн сүүлд нь мөрийн хөтөлбөрийг хардаг. Гэхдээ бодит байдал дээр бараг л хардаггүй дээ. Хальт хараад бараг ойлгох ч үгүй. Өмнөх сонгуулиудаас харахад ер нь иймэрхүү болчихоод байгаа юм.

Тиймээс сонголтын гурван зарчмыг сонгогчдод ойлгуулах нь чухал. Сонголтын энэ дарааллыг харж байгаад хандвал арай ирээдүйгээ харсан зөв сонголт хийх боломж бүрдэнэ.

-Нэг намд төрийн эрхийг удаан бариулах нь урхагтай гэгддэг. Онол, олон улсын практикийн хувьд энэ хэр бодитой дүгнэлт вэ?

-Хоёр талтай. Нэгдүгээрт, нэг нам удаан эрх барихаар түүнийг дагаад сөрөг хүчний байр суурь сул байгаа нөхцөлд дарангуйллын, монополь хандлага руу явж эхэлдэг. Энэ бол зайлшгүй зүйл. Энэ нь цаг хугацааны аясаар мэдэгдэхгүйгээр өөрөө аяндаа бий болдог.

Өмнө нь шударгаар ярьдаг бол тодорхой хугацааны дараа захиргааны чиглэл рүү орчихсон байдаг. Ийм хандлагууд үүсдэг.

Хоёрдугаарт, хүчтэй сөрөг хүчингүй үед эрх баригч нам фракцад хуваагдаж хоорондоо тэмцэлдэж эхэлдэг. Ингэснээр намууд өөрийгөө сөнөх замаа тавьж байгаа юм. Нэг ёсондоо бусад нь сөнөөж чадахгүй бол өөрөө өөрсдийгөө сөнөөдөг гэсэн үг.

Энгийнээр тайлбарлавал, XIII, XIV зуунд монголчууд дэлхийд ноёрхож байхдаа өөрсдөө хоорондоо иргэний дайн хийсээр байгаад үндсэндээ сөнөсөн. Аригбөх Хубилай хоёр ч юмуу, Бэрх хаан Хүлэгү хаан хоёр ч гэдэг юм уу бүлэг бүлгээрээ дайн хийж сөнөцгөөсөн. Ийм зам руу ордог. Ийн хэн нэгэн нурааж чадахгүй байгаа зүйлийг систем өөрөө нураадаг. Гэхдээ амархан нурахгүй. Цаг хугацаа л их ордог.

-Авлига албан тушаалын хэрэгт холбогдсон улстөрчийг нэр дэвшүүлэх нь нийгэм, улс төрийн тогтолцоонд ямар урхагтай байдаг вэ?

-Ийм хүмүүсийг нэр дэвшүүлэхээр шударга бус байдал, шударга бус өрсөлдөөн бий болдог. Хоёрдугаарт, “Ингэдэг л юм. Гүтгэлэг. Нотол. Нотолж чадахгүй шүү дээ” гэсэн юм яриад хугацаа авдаг. Хэсэг хугацаа өнгөрсний дараа хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн гээд тухайн хэрэг хаагдаж байх жишээтэй. Ийм гажиг систем тогтчихоод байна л даа.

Энэ нөхцөлд нэг нь хууль шүүхийн байгууллагад өглөө л гэдэг. Нөгөөх нь түүнийгээ аргалж явсаар хугацаа аваад хэрэг хаагдчихаад байна. Энэ бол шударга бус тогтолцоо. Зөв шударга болгохын тулд өөр улс төрийн хүчин хэрэгтэй. Өөр улс төрийн хүчин гарч ирж үүнийг хийнэ үү гэхээс одоогоороо явбал боломжгүй.

Categories
мэдээ улс-төр цаг-үе

Мандатын тооноос илүү эсвэл дутуу нэр дэвшигч сонгож тэмдэглэвэл санал хүчингүйд тооцогдоно DNN.mn

УИХ-ын 2024 оны сонгуулийн санал хураалт зургаадугаар сарын 28-ны Баасан гарагт орон даяар явагдана. Энэ удаад сонгогчид 126 нэр дэвшигчийг тодруулна.

Ингэхдээ 126 гишүүний 78 гишүүнийг сонгуулийн тойргоос олныг төлөөлөх (мажоритор) аргаар, 48 гишүүнийг хувь тэнцүүлэн төлөөлөх (пропорционал) аргаар сонгоно.

Саналын хуудас нь сонгуулийн тойрогт нэр дэвшигчид өгсөн саналыг тэмдэглэх болон нам, эвсэлд өгсөн саналыг тэмдэглэх хэсэгтэй байна.

 

Categories
мэдээ улс-төр

Монгол улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн төсөлд өгсөн дүгнэлт, зөвлөмжийг танилцуулав DNN.mn

Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс өнөөдөр / 2024.05.16 / Монгол улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөлөл, “Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөөг батлах тухай”  зэрэг Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлд өгч буй дүгнэлт, зөвлөмж болон холбогдох мэдээллүүдийг танилцуулж, хэвлэлийн бага хурал хийлээ. Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл нь хуулийн дагуу дээр дурдсан төслүүдэд дүгнэлт, зөвлөмж гаргах үүрэгтэй. Энэ дагуу Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн дарга Н.Энхбаяр, тус зөвлөлийн гишүүн Ж.Дэлгэрсайхан, Н.Ууганбаатар, А.Энхбат, Р.Рэнцэнбазар, Л.Гангэрэл, Л.Отгонтуяа дэлгэрэнгүй танилцуулга хийж, сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултад хариулт өгөв.

Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оны 4 дүгээр сарын 30-ны өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төсөлд Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс өгч буй дүгнэлт, зөвлөмжөө Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хороонд хүргүүлсэн. Макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах нь Монгол Улсын хувьд нэн чухал зорилт тул төсвийн оновчтой бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай хэмээн Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс үзэж байна. Тиймээс дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийг бодлогын баримт бичгийн хувьд макро эдийн засгийн нөхцөл байдалд нийцсэн, төсвийн тусгай шаардлагыг хангасан байдлаар Улсын Их Хурал батлах нь чухал гэж үзээд тус зөвлөлөөс баримталж буй бодлогоо эрэмбэлжээ.Тухайлбал төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн тооцооллоор ДНБ-ий өсөлт өндөр байх боломжтой гарсан ч макро эдийн засгийн гол үзүүлэлтүүдийн тухайд харгалзан үзвэл зохих дээд, доод хувилбар буюу хязгаарыг санал болгосон байв. Ингэхдээ бодлогын үндсэн зорилтыг ДНБ-д төсвийн орлого, зарлагын эзлэх хувь хэмээн үзэж илүү гарсан орлогыг хуримтлуулж, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих, төсвийн тогтвортой байдлыг хангах, эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээнд зарцуулах нь зүйтэй гэж үзжээ. Ингээд энэ агуулгаар харвал Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оны 4 дүгээр сарын 30-ны өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төсөл нь Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс 2024 оны 3 дугаар сарын 15-ны өдөр Эдийн засаг, хөгжлийн яам, Сангийн яаманд хүргүүлсэн “Дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төслийг боловсруулахад баримтлах макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдлын таамаглал”-ын тайланд тусгагдсан эдийн засгийн таамаглал, гадаад дотоод эдийн засгийн эрсдэл, төсвийн үзүүлэлттэй зарим талаар нийцтэй бус байна гэж дүгнэсэн байна. Мөн цар тахлын дараагийн жилээс нүүрсний экспортын орлогыг дагаж төсвийн зарлага ихээхэн өссөн нь цаашид эдийн засагт дарамт учруулах хэмжээнд хүрч болзошгүй байна. Иймд цаашид тулгарч болзошгүй түүхий эдийн үнийн уналт, экспортын орлогын тасалдал, төсвийн алдагдал нэмэгдэх эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж төсвийн орлого, зарлагын өсөлтийг зайлшгүй сааруулах шаардлагатай гэж үзжээ. Түүнчлэн  Монгол Улсын Засгийн газраас Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төсөлд тусгагдсан нүүрсний экспортын орлого, улмаар төсвийн нийт орлого нь бодит байдлаас ихээхэн өндөр, хэт өөдрөг төлөвлөгдсөн гэж үзсэн байлаа. Харин бодит байдлаа харвал экспортын болон төсвийн гүйцэтгэл төсөөлж буй хэмжээнээс буурах, төсвийн орлого тасалдах, улмаар улсын төсвийн алдагдал нэмэгдэх, 2025 оны төсвийн төлөвлөгөөнд тусгагдсан боловч орлого, санхүүжилтийн тасалдлын улмаас хэрэгжиж буй хөрөнгө оруулалт зогсох, он дамжих хөрөнгө оруулалт, барилга объектын тоо нэмэгдэх зэрэг сөрөг үр дагавар үүсэхээр байна хэмээгээд Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс дараах дүгнэлтийг хийжээ. Монгол Улсын Засгийн газраас Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөлөлд төсвийн орлого, зарлага ихээхэн нэмэгдэхээр тооцсоноос үзвэл мөчлөг дагасан төсвийн бодлогыг цаашид хэвээр хадгалахаар байна. Ийнхүү төсвийн тэлэлтийг цаашид хэвээр хадгалах аваас эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих, төсвийн тогтвортой байдлыг хангах, эрсдэлийг бууруулах бодлогын зорилт хэрэгжихгүй байх магадлал өндөр байна. Түүнээс гадна өргөн барьсан дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн үзэл баримтлалд энэхүү баримт бичгийн нийгэм, эдийн засгийн үр дагаврыг зөвхөн төсөв боловсруулах тооцоолол хийх гэж өнгөцхөн тодорхойлсон байна гэж үзжээ.

Үүнээс гадна 1) Макро эдийн засгийн гол үзүүлэлтүүдийн таамаглал өндөр байгаа нь хэт өөдрөг төсөөлөлд суурилсан, 2) Төсвийн хувьд өмнөх алдаа буюу төсвийн хэт тэлэлт, мөчлөг дагасан, эрсдэлийг нэмэгдүүлэх бодлого хэвээр хадгалагдсан, 3) Төсвийн хөрөнгө оруулалтын хүрээнд өмнөх зохисгүй бодлого үргэлжлэх хандлага ажиглагдаж байна гэж Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн дүгнэлтэд дурдсан байна. Мөн өргөн барьсан төсөлд инфляцыг гурван хувьд хүргэх, өрийн хэмжээ, ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээг бууруулах, төсвийн алдагдлыг хуулийн хязгаарт барих, улмаар бууруулах, гол үзүүлэлтүүдийг сайжруулах зорилт дэвшүүлсэн нь сайшаалтай боловч эдгээр таамаглал нь зөвхөн гадаад худалдаа, эдийн засгийн ихээхэн өөдрөг төсөөлөл биелэгдэх нөхцөлд хэрэгжих боломжтой гэж Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл үзжээ. Харин “Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө батлах” тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл, түүнд хавсарган өргөн барьсан “Монгол улсын 2025 онд баримтлах бодлогын тэргүүлэх чиглэл”, “Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөө”, “Монгол Улсын хөгжлийн 2025 оны төлөвлөгөөний хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний үзүүлэлт” гэсэн гурван баримт бичигт “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгүүдийн хоорондын уялдаа, хамаарал”, “Бодлогын тэргүүлэх чиглэл, жилийн төлөвлөгөөний зорилго, зорилт, үр дүн ба хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний үзүүлэлт хоорондын уялдаа, нийцэл”, “Хөгжлийн төлөвлөгөөний санхүүжилт, төсөвт үзүүлэх нөлөө”, “2025 оны хөгжлийн төлөвлөгөөнд тусгагдсан дэд бүтцийн зарим төслүүдийн талаар” дөрвөн чиглэлээр шинжилгээ хийж, нийт 16 дүгнэлт, 13 зөвлөмжийг гаргасан байна хэмээн УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

А.Мандахнаран: Дундаж давхаргын орон зай улам хумигдаж, нийгмийн хөдөлгөгч хүч болсон энэ давхарга сул дорой, хүчгүй болж байна DNN.mn

Санхүү, эдийн засагч А.Мандахнарантай эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

-Эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг та хэрхэн дүгнэх вэ. Том зургаар нь авч үзвэл эдийн засагт юу болоод байгааг талбарлахгүй юу?

-Эдийн засаг зогсонги төлөвт шилжээд удаж байна. Зогсонги байдлын шалтгааныг дотоод хүчин зүйлтэй холбохоос гадна гадаад орчны нөхцөл байдлыг хамт задлан шинжилж үзэх нь чухал. Ерөнхийдөө дэлхийн нийт эрэлт буурч, эдийн засаг бүхэлдээ удаашрахад хүрч байгаа нь манай эдийн засагт хүртэл нөлөөлж, зогсонги байдлын нэг эх сурвалж, хүчин зүйл нь болж байна. Хэд хэдэн шалтгааны улмаас сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн нийт эрэлт буурч байгаа. Юуны өмнө, манай урд хөрш болох хятадын эдийн засгийн өсөлт удааширч байна. Хятад улс өмнө нь нийлүүлэлт рүү голлон анхаарч, зөвхөн үйлдвэрийн тоо ширхэг буюу олон тоогоор үйлдвэрлэх чиг хандлагыг түлхүү баримталж байсан. Тэгвэл одоо нийлүүлэлтэд суурилсан эдийн засгаас чанарт суурилсан эдийн засаг руу аажмаар шилжиж, энэ нь дэлхийн эдийн засагт шууд нөлөөлөх болсон. Мөн Европын холбоо ч гэсэн олон асуудалтай тулгарч байна. Валютын нэгдсэн бодлого евро бүсийн эдийн засагт ихээхэн сөргөөр нөлөөлж буй. түүнээс гадна цар тахлын дарамтыг ч энд дурдахгүй байх аргагүй.

Цар тахлын үеийн эдийн засгийн шок өнөөдрийг хүртэл зарим газар нөлөөлсөн хэвээр. Дээрх нөхцөл байдал Монголын эдийн засагт нөлөөлөхийн зэрэгцээ бидний дотоодын сангийн болон мөнгөний бодлого, институтийн хямрал, тэгш бус байдал зэрэг нь  манай эдийн засагт давхар, давхар сөрөг нөлөө үзүүлж байна.

-ДНБ-ий үзүүлэлтээр эдийн засаг өсөж байна гэх боловч иргэдийн амьдралд тэр өсөлт мэдрэгдэхгүй, хувийн хэвшилд ч өсөлтийн үр нөлөө бодитой харагдахгүй байна гэж хэлэх хүмүүс олон байна. Өсөлт яагаад хүртээмжгүй байна вэ. Тэгш бус байдлын шууд уршиг энэ мөн үү?

-Тийм ээ, тэгж хэлж болно. Тэгш бус байдал нийгмийн маш том эмзэг сэдэв бөгөөд чухалчлан анхаарах ёстой улс орны нэн тулгамдсан асуудал болж хувирсан. Үүнийг тоохгүй орхиж болохгүй. Үндэсний аюулгүй байдал талаасаа ч, улс орны хөгжилд ч тэгш бус байдлын сөрөг нөлөө нь их. Дундаж давхаргын орон зай өдгөө улам хумигдаж, нийгмийн хөдөлгөгч хүч болсон энэ давхарга сул дорой, хүчгүй болж байна. Тэгш бус байдал гаарсны илрэл гэж үүнийг хувьдаа харж байгаа. Дундаж давхарга аль ч улс орны нийгэм, эдийн засгийн тэнцвэржүүлэгч нь байдаг. Манайд энэ байдал сүүлийн жилүүдэд ихээхэн алдагдаж байна. Нэг ёсондоо дундаж давхарга хамгийн их хэлмэгдэж буй хэсэг. Тэгш бус байдал нэмэгдсээр байдлаар дундаж давхарга тэр хэрээр аюулд орно гэсэн үг.

Бага орлоготой давхарга руу цалин орлого, жижиг, дунд үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт болж очих мөнгө баян чинээлэг давхарга руугаа илүү их шилжих болсон. Үүний нэг жишээ нь жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн хөрөнгийг улс төрд нөлөө бүхий эрх мэдэлтнүүд цөлмөн авч, эдийн засгийн нийт эрэлт хумигдахад хүргэсэн. Өөрөөр хэлбэл, энэ зүй бус үйлдлээрээ тэд бусдын боломжийг булаасан. Зах зээлд нийлүүлэгдэх ёстой хөрөнгө оруулалт энэ мэтээр саарч, зөвхөн өндөр орлоготой, улс төрийн хамаарал бүхий давхаргын шууд бус байдлаар хадгаламж болон хувирсан нь эдийн засгийг бүхэлд нь царцаахад хүргэлээ. Үүнээс гадна Монгол Улсын Хөгжлийн банкны луйврыг энд дурдах ёстой байх. Хөгжлийн банкны зээлдэгчид хэн, хэн болохыг бид бүгдээрээ харсан. Ялангуяа “чанаргүй” ангилалд багтсан зээлдэгчид эдийн засагт бүр ч их хорлонтой байлаа. Ийм тэгш бус байдал улам дэлгэрсэн нь Монгол Улсын эдийн засаг, эдийн засгийн тогтвортой хөгжилд гажуудал үүсгэж байна.

-Ямар гажуудал билээ?

-Та анзаарсан байх, үйлдвэрлэлийн салбар ихээхэн уналттай, үндэсний үйлдвэрлэгчид амаргүй сорилт, бэрхшээлүүдтэй нүүр тулж байна. Манай эдийн засгийн бүтэц үйлдвэрлэлийн салбараас үйлчилгээний салбар руу хэвийж, шилжихэд нөлөөлсөн. Нэг үгээр хэлбэл, үйлдвэрлэх, өөрсдөө хийж бүтээх, бий болгохоо хойш тавьж, зөвхөн худалдаа үйлчилгээ эрхлэх, эсвэл ченж хийх зэргээр амиа аргацаах төдий болж хувирсан байна. Өнгөрсөн хугацааны бүтэл муутай нөхцөл байдал нь зах зээлийн ололт, үр нөлөөг бүхэлд нь ийн сулруулсан ба бодитой үр дүнд хөтөлж чадсангүй.

-Төрийн эдийн засаг болоод байна уу, Та энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?

-Маш олон эдийн засагч ийм байр суурийг илэрхийлж байгаа. Өнөөдөр төр эдийн засагт дангаар монополь болж, чөлөөт зах зээлийн орчин маш хүнд нөхцөлд хүрлээ. Эдийн засаг бүхэлдээ улс төрөөс шууд хамааралтай явж байна. Энэ бол хөгжлийн маш буруу бодлого, буруу нүүдэл. Тэр тусмаа хөгжиж буй орны хувьд энэ байдал ихээхэн сорилт, хүндрэл болохоор байна. Тогтвортой бодлого, төлөвлөлт шат шатанд алдагдаж байна. Засгийн газар төсвөөр дамжуулан хэрэгцээ шаардлага нь нэн тодорхойгүй, үр ашиг нь харагдахгүй, судалгаа тооцоо дорвитой хийгээгүй, үндэслэл муутай төсөл хөтөлбөрийг хүчээр шахам санхүүжүүлж, үр ашиггүй зардал бий болгож байгаа нь нийт эрэлтэд ч сөргөөр нөлөөлж буй юм.

-Таны харж байгаагаар цаашид юуг бид анхаарах шаардлагатай байна вэ?

-Жижиг, дунд бизнес эрхлэлтийн орчныг сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай. Тухайлбал, татвар, хөрөнгө оруулалтын урт хугацааны таатай орчныг бий болгох замаар эдийн засаг тэлэх, иргэдийн орлого өсөх, ажлын байр нэмэгдэх, нийт эрэлт сэргэх, улмаар эдийн засгийн урт хугацааны өсөлтийг бий болгоход анхаарах хэрэгтэй байна. Үүнийг эдийн засаг болон улс төрийн зохимжтой, тэнцвэртэй бодлогын хүрээнд хийх нь илүү ач холбогдолтой. Хувийн хэвшлийн эрх ашигт нийцэх, тэнд хүнд суртал үүсгэх бус, харин хөгжил, тэлэлт авчрах хэмжээний өөрчлөлт байх учиртай юм.

-Засгийн газрын оролцоо эдийн засагт төдийлөн нөлөө үзүүлж чадахгүй байна гэж Та хэлэх гээд байна уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Засгийн газрын бодлогын эргэлт нь эдийн засгийн өсөлтөд шууд нөлөөлнө. Тухайлбал, манай улс шиг уул уурхайд түшиглэсэн эдийн засагтай улсад Засгийн газрын зөв бодлого ус, агаар мэт хэрэгтэй. Зөв бодлого гэдэг нь төрийн оролцоо, түүний хэм хэмжээг ч тодорхойлж өгнө. Технологи, дэд бүтэц, шинжлэх ухаан, боловсролд оруулах хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлж, эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт, тэгш бус байдлыг залруулсан тийм бодлогыг нэн тэргүүнд явуулах хэрэгтэй байна. Дэлхийн түвшинд, томоохон гэлтгүй бүх улс оронд том хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байгаа. Сүүлийн жилүүдэд ногоон эдийн засгийн бүтцийг бий болгох талаар ихээхэн ярьж, хэлж байна. Шинэ эрчим хүч рүү шилжих, хот сууринаа дэд бүтэц, архитектураар нь өөрчлөх зэрэг маш том, том хөрөнгө оруулалтын асуудал эрчимтэй яригдаж байгаа ийм цаг үед бид хоцорч, хойш сууж яавч  болохгүй. Харамсалтай нь манайд хөрөнгө нь байгаа мөртлөө түүнийгээ хангалттай ашиглаж чадахгүй байна. Улстөрчдийн дотоодын хадгаламжийн хэмжээ хэд болчхоод байгаа билээ. Тэгээд л бодоход бүх зүйл ойлгомжтой болно. Дахиад хэлэхэд, энэ олон сан, төсөв, тендер тойрсон “хулгай” эдийн засгийн нийт эрэлтийг хумихад хүргэж байгаа. Эдийн засгийн эргэлт ч суларч байна. Зах зээл дангаараа дээрх олон асуудлыг шийдэж чадахгүй гэдгийг сүүлийн 30 гаруй жилийн нөхцөл байдал бүрэн харууллаа шүү дээ.

-Угтаа зах зээлийн эдийн засагт найдах. Гэвч асуудлыг шийдвэрлэж чадахгүй гэж үү?

-Монголын эдийн засгийг өнөөгийн зогсонги байдлаас гаргахын тулд баячууд л улам их баяжаад байх бус, бүх нийтэд хүрэлцээтэй болох буюу тэгш бус байдлыг арилгах нийгэм бүтээн бий болгохын тулд эдийн засгийн эрс өөр бодлого шаардлагатай гэдгийг л би баттай хэлж чадна. Эдийн засгийн зөв онол баримтлал, түүнд тулгуурласан зөв бодлого хэрэгтэй болж байна. Ийм бодлого үгүйлэгдэж байна.

Манайханд нэг нийтлэг зүйл байна. Ардчиллыг эдийн засгийн ухагдахуун, зөвхөн зах зээлийн эдийн засагт тулгуурлахдаа сонгодог болон шинэ сонгодог онолынхны хүрээнд л ойлгодог. Би бол ардчиллын үнэт зүйл болох бүх нийтийн шударга сонгуулиар төрийг бий болгох, аливаа нэгэн байдлаар бие биенээ гадуурхахгүй байх, зөвхөн хуульд захирагдах гэх мэт иргэний эрх чөлөө, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, парламент олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэх, цөөнхийг хүндэтгэх үзэл санааг үргэлж дэмжсээр ирсэн. Түүнээс бус ардчилал гэдэг нь хэн нэгэн хөрөнгөтэй хүний хөрөнгийг зах зээлийн эдийн засаг нэрийн дор хамгаалах, үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, түүний ах дүү, хамаатан садан, хамаарал бүхий этгээдүүдийн хууль бус үйлдийг хаацайлахыг хэлэхгүй байх.

Нэг үгээр хэлбэл, Монголд бизнесмэн, инновацлагч, сэхээтэн гэж байхгүй, харин зэрлэг капиталистууд бий боллоо гэж би хувьдаа харах болсон. Ардчилсан сонгуульд сүүлийн хэдэн жилд дандаа зэрлэг капиталистууд ялж байна. Энэ капиталын эзэд өөрсдийн үр өгөөж, үр хойчоо бодно уу гэхээс улс орноо бодно гэсэн ухамсар, ойлголтгүй болсон. Бид хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эхний нүүрийг үзэхэд л тэдгээрийн хууль бус үйлдлүүдээр дүүрэн болсон шүү дээ.

-Ерөөсөө эдийн засаг заавал өсөж байх ёстой юу? Эдийн засгийн өсөлт гэдэг зүйлд ямар давуу, сул тал байна вэ?

-Эдийн засаг заавал өсөж байхаас өөр арга байхгүй. Эдийн засгийн өсөлтийн талаар ярихдаа өсөлт гэж юу вэ, өсөлтийг хэрхэн хэмжих вэ, тоолуур нь юу байдаг вэ гэдгийг хөндөх хэрэгтэй болно. Сүүлийн жилүүдэд эдийн засагчдын үзэж байгаагаар ДНБ эдийн засгийн хүчин чадлыг бүрэн хэмжиж үнэлэхэд учир дутагдалтай үзүүлэлт болсон. ДНБ нь байгаль орчны сүйрэл, ашигт малтмалын нөөцийн шавхагдалт, баялгийн хуваарилалт, хүртээмжтэй өсөлт, түүний тогтвортой байдал зэргийг тусгадаггүй гэх мэт асуудлыг дагуулж буй. Үүнийг засах талаар онолын хувьд сайжруулалт хийгдсээр байгаа. Түүнээс бид хоцорч болохгүй. Мөн үүнтэй холбогдуулан өсөлтийн бүтцийнх нь хувьд өөрчлөх шаардлагатай гэж ихэнх эрдэмтэд үзэж байгаа. Түүнээс бус байгалийн баялгийг улс төрийн эрх мэдлийн хүрээнд баруун солгойгүй үрэлгэн зарцуулж, байгалийг үндсээр нь сүйтгэж буй материалист эдийн засаг цаашид оршин тогтнох ямар ч бололцоогүй нь дэлхийн эдийн засгийн томоохон форумуудаас илэрхий харагдаж байна. Материалист эдийн засгаас ногоон эдийн засаг руу шилжиж, дэлхий дахинтай хөл нийлүүлэхээс өөр арга бидэнд байхгүй. Тиймээс таны асууж буй “өсөлт” нь материалист өсөлтийг хэлж байгаа бол эдийн засгийн өсөлт гэдэг нэр томьёог энд дурдах ч хэрэггүй юм.

Өөрөөр хэлбэл, таны асуусан эдийн засгийн өсөлт нь материалист өсөлт бол тэр нь эдийн засгийн өсөлтийг авчрахгүй ээ!!! Та үүнийг ойлгохын тулд сүүлийн 15 жилийн ДНБ-ий өсөлт болон өөрийн амьжиргааны түвшнээ харахад л хангалттай. Энд тоо тавибал их сайн болно доо.

-Түрүүн ярианы дундуур зах зээлийн эдийн засагт тулгуурласан сонгодог онол гэлээ. Тэр тухай илүү тодруулж хэлж өгөөч?

-Зах зээлийн эдийн засаг гэнэт хаа нэгэн газраас гарч ирээгүй. Бусад шинжлэх ухааны адилаар хувьсан өөрчлөгдөж ирсэн, цаашид ч хувьссаар байх болно. Анх үүсэхдээ тун энгийн цомхон, гар урлал, газар тариаланд тулгуурласан зах зээлийн эдийн засаг байсан. XVIII зууны сүүлээс XIX зууны эхээр өрнөсөн Аж үйлдвэрийн хувьсгал зах зээлийн эдийн засгийг үүсэхэд томоохон хөшүүрэг болсон. Улмаар шинжлэх ухаан ба технологи гэсэн хоёр хос гартай болсноор пүүс компани, корпорац, нэгдэл болж томрох тусмаа эдийн засаг бүхэлдээ бүтцийн хувьд хувьсан өөрчлөгдсөн.

Эдийн засгийн ухааны загалмайлсан эцэг гэгддэг Адам Смитийн талаар энд дурдахгүй байхын аргагүй. Орчин үеийн олон эдийн засагч Адам Смитийн онолыг үргэлжлүүлсээр байгаа. Адам Смитийн үндсэн номлол нь аливаа нэгэн хувь хүн болон байгууллага зөвхөн хувийн ашгийн төлөө явах нь нийгмийн үр ашгийг бий болгоно, үүнийг “үл үзэгдэгч гар” зохицуулна гэдэг. Адам Смит “Үндэсний баялаг” аугаа бүтээлээ одоогоос 250 гаруй жилийн өмнө туурвисан байдаг. Тухайн үеийн эдийн засгийн нөхцөл байдал өнөөгийн эдийн засгийн бүтэц төдийгүй шинжлэх ухаан, технологийн ололт амжилтаас тэс өөр шүү дээ. Тиймээс өнөөгийн капитализмыг Адам Смит бүрэн ойлгож байсан нь эргэлзээтэй. Олон эдийн засагч Адам Смит болон Карл Марксын онолыг зөвхөн материалист үзэл дээр тулгуурласан гэж үздэг. Гэтэл өнөөдрийн мэдээллийн технологийн салбарын хөгжлийг та бид бүгд мэдэж байгаа шүү дээ… Материалист гэхээс илүүтэй идеалист хийсвэр зүйлд тулгуурласан гэхэд хилсдэхгүй байх аа. Байгалийн баялгийн эдийн засгаас ногоон эдийн засагт шилжинэ гэдгийг Адам Смит бараг төсөөлж байгаагүй шинжлэх ухаан технологи инновацын шинэ эрин үе ирчхээд байна. Өнөөдөр дэлхийд нэртэй эдийн засагчид, судлаачид Адам Смитийн үл үзэгдэгч гарын тухай ид маргалдаж, мэтгэлцэх нь элбэг боллоо.

Ер нь хязгаарлагдмал нөөцийг хязгааргүй хэрэгцээнд хуваарилах гэсэн эдийн засгийн явцуу, хоцрогдсон тодорхойлтоосоо бид салах хэрэгтэй. Орчин цагийн мэдээллийн технологийн эрин үед мэдлэгийн болон оюуны нөөц хязгааргүйд тэмүүлж байна. Бидний 30 жилийн өмнө хязгааргүй амьсгалж чадаж байсан агаар маань өнөөдөр хязгаартай болтлоо бохирдож, түүнээс хамаарсан үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн хэлбэлзэл хэтэртлээ өсөх боллоо. Бид бүгдийн өмнө нь баталж байсан зүйлс одоо худал болж, худал байсан нь үнэн болж, үүнийг дагаад шинжлэх ухаан хувьсан өөрчлөгдөж байна. Монголчууд бид энэ удаагийн сонголтоо эдийн засгийн цоо шинэ онол баримтлал, шинэ бодлого явуулж чадах шинэ залуу боловсролтой үеэ сонгох цаг нэгэнт болсон. Тэр цаг үе ч ирсэн гэж харж, итгэж байгаа.