Category: онцлох-нийтлэл

Монголын эрэгтэйчүүдийн гэр бүл хөгжлийн нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч, аюулгүй байдлын ухааны доктор Ж.Цогтсугартай ярилцлаа.

---

-Та архины хамааралтай хүмүүстэй олон жил ажиллаж ирсэн хүн. Сүүлийн үед манайд баяр наадам ихсээд зогсохгүй хамт олон, найз нөхөд, анги, төгсөлтийн нийллэг, сумдын ойн баяр гээд нэгдэж болох бүх төрлийн арга хэмжээ бий болсон байна. Тэр болгонд архидалт болдгийг бид мэднэ. Яагаад ийм нөхцөл байдал руу яваад байна вэ?

-22 жилийн өмнө бид юуг харсан бэ гэхээр гудамжинд архи уудаг хүмүүсийг л архичин гэж нэр өгөөд өөрсдөө энхийн цагаан тагтаа шиг болчихсон байсан. тиймээс би шүгэл үлээж, бид нийгмээ сүйрүүлж байна гэж анх зарлаж байлаа. Өөрийнх нь зиндааны, өөртэй нь адилхан боловсролтой хүмүүс би, бид архичин гээд ярихаар архины хамааралтай нийгэм үзэн ядна биз дээ. Миний эсрэг асар олон нийтлэл бичигдэж, үгүйсгэл явагдсан. Тэр үед архи бол ирээдүйд, нийгэмд маш том аюул занал бий болгоно гэдгийг харж байсан.

Би одоо нэг ном бичиж байна. “Архины дарангуйлалд сэтгэл зүрх оюун тархиа чөлөөлөх смарт есөн чадамж” гэдэг нэртэй ном. Архичин хүн нийгэм, хамт олон төр дотроос төрсөн болохоос тэнгэрээс бууж ирээгүй. Төрүүлсэн хүмүүс нь бид өөрсдөө. Бид өөрсдөө үлгэрлэж засах ёстой. Тэр үед их сонин юм болсон. Боловсрол гэгээрлийн яам гэдэг байсны гэгээрэл гэдэг үгийг авч хаясан. Зөрүүлээд сүм хийд, бөө мөргөлөө гаргаж ирсэн. Өнөөдөр нийтээрээ Юмжирдуламд загнуулж байна шүү дээ. Манай намын дарга сүм хэсээд явж л байлаа. Бид шоолоод л. Ингэж мунхагарсан хүмүүс чинь элдэв төрлийн баяр зохиож байна. Уул ус тахих, суварга босгох гэх зэрэг түмэн юм хийж байна. Архийг идээний дээж гэж ёсчилсон. Мунхрал төөрөгдөлд эзлэгдсэн ард түмэн архийг идээний дээж гэж хүндэлж байна.

Хүүхдийн даахийг үргээхдээ архи задалдаг, сайхан охиноо хадамд гаргахдаа авдар авдраар нь архи тавьж байна. Тэгээд Цагаан сар, төрсөн өдөр, улсын баяр, мартын 8, цэргийн баяр, тендерт ялсны баяр, анги төгсөлтийн баяр, төгсөлтийн ойн баяр гээд л архи уух сэдлүүд болоод байгаа юм. Үүнийг цагаан захтай нөхөд л хийдэг шүү дээ. Дарга нар өөрсдөө ууж байна. Төрийн ордондоо яаж байна. Залуучууд нь хүчин хийгээд л явж байна.

-Хамт олон, нийллэг, баяр нэрээр архи уух нь нийгмийн стресстэй холбоотой. Стрессээ тайлах гэсэн оролдлого гэж сэтгэл зүйчид тайлбарладаг. Та үүнтэй санал нийлэх үү?

-Архи ууж үзээгүй, эр хүн байж үзээгүй жаахан охид архины асуудалтай хүний тухай ярина гэж юу байх вэ дээ. Би 25 жилийн өмнө архи ууж гудамжинд унаад явж байсан нөхөр. 45 жилийн туршлага надад байна. Ардчилал бий болсноор архидалт бий болоогүй. Тэр үед Орост стакан стаканаар архи ууж сурсан ах нар “Сэргэлэн хүүхэд, хоншоортой залуу” гээд л намайг шахдаг байсан.

Үнэндээ архи шахахыг хэрэглэээний хүчирхиийлэл, хүүхдийн дэргэд архи ууж буруу үлгэр дуурайл болж байна гэж олон жил ярьж байж хуулинд өөрчлөлт оруулж чадлаа шүү дээ.

-Өнөөдөр архины хэрэглээ ямар хэмжээнд байна гэж та хардаг вэ?

-Жилд архинаас үүдэж 4000 хүн нас барж байна. Энэ бол үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хийгдсэн судалгаа шүү. Халх голын дайнд 2600 хүн нас барж байсан. Үүнээс хоёр дахин их тоо байгаа биз. Нэг ёсондоо чимээгүй дайн. Монголчууд бид өөрөө өөрсдийгөө устгаж байна. Гэр бүл, оюун санаагаа устгаж байна. Мэдлэгийг шүтэхгүй үзэн ядаж байна.

Нөгөө талд нэг бэрхшээл байгаа нь архины хамааралтай хүнийг сэтгэцийн өвчтэй гэдэг нэр томьёолол өгчихсөн. Ингэхээр хүмүүс өөрсдөөсөө ичээд нуугаад байдаг, тусламж үйлчилгээ авч чаддаггүй. Сэтгэл зүйч нь тэнгэрээс харьцдаг. Үнэндээ архичин гэдэг үг ч утгагүй. Гутал хийдэг хүнийг гуталчин, талх барьдаг хүнийг талхчин гэдэг гэхээр архи үйлдвэрлэдэг хүнийг л архичин гэмээр шүү дээ.

-Архины хамааралтай болсон хүний асуудал ганц хүнээр тогтдоггүй, гэр бүлийг хамардаг. Ялангуяа хүүхэд эмэгтэйчүүд хохирч үлддэг?

-Хэтрүүлэн хэрэглээг зогсоох үйлсэд гэр бүлээр ордог. Архи ууна гэдэг Баяраагийн асуудал биш. Гэр бүлийн хүрээг хамраад зогсохгүй нийгмийн хүрээг хамарна. Үүнийг өөгшүүлдэг хүмүүс дарга нар өөрсдөө. Намын сонгуульд орохын баяр, ялсны баяр гэж хийнэ. МАН, АН ялгаагүй хавтгайрч уудаг, нуух юм байхгүй. Намаараа, багаараа, найз нөхдөөрөө ангийнхаа нөхдөөр нийлж бүлэглэн архи уух системийг өөрсдөө дарахгүй бол ямар ч мэргэн цэцэн бодлого, гадаад улс орны ганган сонин хөтөлбөр дарахгүй.

-Архины үйлдвэрлэлийн асуудал хөндөгддөг. Нэг хүнд ногдох архины хэмжээ гээд харахад асар өндөр тоо харагддаг. Тэгэхээр үйлдвэрлэлтэй тэмцэх ёстой биш үү?

-Бидний хувьд үүний эсрэг тэмцээд хүч хүрээгүй. Эцэст нь бид өөрсдөө өөрсдийгөө л өөрчлөх ёстой гэж үзсэн. Хүсээгүй хүнийг эмчилнэ гэдэг хайран санагддаг. Тиймээс хүсээгүй хүн хэзээ ч архинаас гарахгүй. Чин хүсэл дээр суурилдаг.

Архины үйлдвэрлэлийг бид зогсоож чадахгүй. Тэд асар их эрх мэдэлтэй. Төр нийгмийн бүх системд өөрийнхөө хүмүүсийг оруулчихсан, хэмжээлшгүй их мөнгөтэй. Эмч нар хүртэл нөлөөлөлд орчихоод “Зохистой хэрэглээ” гэх хачин юм ярьдаг. Зохистой хэрэглээ гэдэг ойлголт байх ёсгүй. Архи бол зохисгүй хэрэглээ. Сингапурт явж байхад нэг судлаач эмэгтэй “Танай монголчууд хүндэт зочиндоо архи барьдаг соёлтой юм билээ. Манай ард түмэн хүндэт зочиндоо архи барьдаггүй соёлтой” гэж билээ. Дубайд гэхэд 50 жил архи үйлдвэрлээгүй, уугаагүй байна.

-Тэгэхээр тухайн хүнээс л хамаарах асуудал болжээ дээ?

-Энэ бол үндэсний аюулгүй байдал, удмын сангийн аюулгүй байдалтай холбогдох асуудал. Эцэст нь хүүхнүүдээ хүртэл архинд оруулчихсан шүү дээ. Жилд 4000 хүн нас барна гэдэг юун ковид, юун Украины дайн бэ. Эрүүл мэндийн салбар нь өөрөө зөөлөн дуугараад л, нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан халдварт бус өвчин гэж тойруулж яриад л сууж байна шүү дээ. Үүний шалтгаан нь архи. Үүнийг зоригтой хэлж чадахгүй. Тиймээс өөрөө өөртэйгөө л ажиллах ёстой.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Өнгөрсөн сарын 10-нд “Хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэх өдөр” болж өнгөрсөн. Ерөнхий сайд, Ардчилсан намын удирдлагууд тэргүүтэй хүмүүс тус хөшөөнд очиж цэцэг өргөж, хүндэтгэл үзүүлж харагдана лээ. Энэ бол манай улсын түүхэнд хэзээ ч арилахгүй хар толбо, түүхийн үнэт гашуун сургамж болсон хар бараан үйл явдлыг эмгэнэн дурсаж, дахин ийм зүйл гаргахгүй байх тал дээр ирээдүй хойчис нь ухаарч байх ёстой өдөр. Манай улсын хувьд энэ хэлмэгдүүлэлт гээч зүйл 1922 оноос эхэлж, 1937 онд дээд цэгтээ хүрсэн байдаг. Гэвч янз бүрийн хэлбэрээр маш олон жил үргэлжилсэн гэдгийг өнөөгийн түүхчид хэлдэг. Хамгийн аюултай нь манай улсын хэлмэгдүүлэлт шууд нийгмийн сэхээтнүүдийг хамарсан явдал байдаг. Дандаа алтан ургийнхан, боловсролтой, угсаа гаралтай гэсэн бүхнийг Японы тагнуул гэдэг нэрийдлээр буудан хороож 45-55 мянга орчим хүн хөнөөгдсөн гэдэг тооцоо бий. Гэвч зарим сурвалжид 100 мянган хүн хүрсэн гэх нь ч бий. Тухайн үеийн Монгол Улсын хүн амтай нь харьцуулаад авч үзвэл энэ бол маш их тоо. Гэхдээ би хэлмэгдүүлэлтийн талаар хөндөх гэсэнгүй. Хэлмэгдүүлж байсан тэр хар бараан гунигт цаг үед монголчууд нэг нэгнээ аварч хамгаалж байсан тохиолдол одоо хүртэл уншиж үзээгүй талаараа санаа оноогоо хуваалцъя гэсэн юм.

Дэлхийн түүхэнд ч энэ мэт үй олноор нь хэлмэгдүүлж хядсан тохиолдлууд бий. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеийн еврейчүүдийг хоморголон устгаж байсныг бид бүхэн мэднэ. Гэвч нөгөө талдаа еврей хүмүүсийг аварч байсан олон сайхан түүхүүд ч өнөөдөр ил болсоор л байна. Уншигч олны хамгийн сайн мэддэг нь “Шиндлерийн бүртгэл” хэмээх уран сайхны кино байж мэднэ. Дэлхийн хоёдугаар дайны үед Польш дахь үйлдвэртээ ажиллуулах замаар 1200 еврей хүний амийг аварсан түүний эл үйлдлийг кино болгон мөнхөлсөн байдаг. Энэ бол зөвхөн сайн санаатай болохоороо, эсвэл өрөвдсөндөө ийм зүйл хийсэн хэрэг биш. Гагцхүү хүнлэг сэтгэл гэдэг ийм байдаг юм аа гэсэн хүн төрөлхтний уриа лоозон болсон тохиолдлуудын нэг. Сүүлийн үед дэлхий нийтээрээ ийм хүнлэг сэтгэл, хүн ёсны чанарыг сурталчлан таниулах нь ч их болсон байна. Мөн дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Австрийн Вена хотод Хятадын консулаар ажиллаж байсан Хэ Феншань гэх эрийн тухай мэдээлэл хэдэн жилийн өмнө бас шуугиан тарьж байв. Тэрбээр энд ажиллаж байх хугацаандаа нийтдээ 5000 гаруй еврей хүнд виз олгож амийг нь аварч байжээ. Тийм ч болохоор “Хятадын Шиндлер” хэмээх нэрийг өгсөн байдаг. Энэ мэтчилэн олон сонирхолтой түүх бий. Харамсалтай нь хүн амынхаа бараг 20 орчим хувийг хоморголон устгаж байх үед буюу их хэлмэгдүүлэлтийн үеэр монголчууд монгол хүнээ аварсан тухай л огт дуулдахгүй юм.

Сэтгүүлч миний хувьд мэргэжлийн судлаач, түүхч хүн биш учраас сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ өдий хүртэл ийм түүх л огт сонсож, уншиж байсангүй. Яах вэ, уул, тайгад унаа морьтойгоо гарч амь аврагдсан хүмүүсийн тухай мэр сэр яриа бол сонсож байсан. Гэвч тэр олон хүн дотор яагаад нэг ч гэсэн монгол цэрэг багшийгаа, найзыгаа, нутгийнхаа хүнийг, аав ээжийгээ аваръя гэсэн бодол төрөөгүй хэрэг вэ. Хаанаас, хэдэн хүн баривчлах нь тодорхой. Тэр үеэр нь нутгийнхандаа сэм хэл хүргэж, наашаа цаашаа дүрвээрэй гээд хэл өгчихөж болох шүү дээ. Төв аймгийн сумдаас хэдэн мянгаар нь хоморголон устгасан. Тус аймгийн урд сумдаас бол бүүр ч их. Тэдэнд “Хөөе барих гэж байна. Мордоод урагш шогш” гэхэд л хил ч гэж юу байлаа, хот балгад ч гэж хаана байлаа. Шууд л хил гараад явчих шүү дээ. Ингэсэн тохиолдол ганц ч уншиж байсангүй. Эсвэл ийм бодит түүхийг нь социализмын үед устгаж, огт өөр үзэл суртлаар мунхруулсаар байгаад байхгүй болгочихсон юм уу. Мэдээж монгол хүн учраас сүүлийнхийг нь илүү бодит хардлага байгаасай гэж бодно. Хэрэв үнэхээр ингэж устгагдсан, дарагдсан бодит түүх байдаг бол манай судлаачид гаргаж ирэх хэрэгтэй. Түүнийг нь олон нийтэд сурталчлан таниулж, хүнд хэцүү цаг үед монголчууд монгол хүнээ ингэж аварч, хамгаалж байж гэдгийг ил болгох ёстой. Өөрт огт хамаагүй, нэг улс үндэстэн биш ч гэсэн хүмүүс нэгнийхээ амь насыг аврахын тулд ямар их хүч хөдөлмөр гаргадгийг харуулсан бодит жишээнүүдтэй тэнцүүлэн тавих хэрэгтэй. Тэд ингэж бусдын төлөө зүтгэснээрээ амь насаа эрсдүүлж байгаагаа маш сайн мэдэж байсан. Гэвч хүн төрөлхтөн нэгнээ ямар муу муухай байсан ч ингэж хядаж болохгүй гэдгийг ойлгож, хэр чадлаараа тэднийг аврахын төлөө зүтгэсэн ачтай хүмүүс. Монголчууд бид өөрсдийгөө өрөвч зөөлөн, нинжин сэтгэлтэй гэж их ярьдаг. Тэгвэл яг энэ тодорхойлолтод маань хүрэх түүх бидэнд байна уу. Харин ч эсрэгээрээ буудуулах хүмүүсийн тоо дутахад хүүхэд буудсан, жирэмсэн эмэгтэйг буудаж байсан гэсэн түүхийн баримт бишгүйдээ л нэг бий. Богд хааны хатан Гэнэпилийг таван сартай жирэмсэн байхад нь буудан хороож байсан тухай тэмдэглэл түүхийн шастирт ч бий. Үүгээрээ юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр монголчууд ийм увайгүй, өөрийн аминаас бусдыг үл боддог, амиа хичээсэн гэсэн суртал ухуулга биш байгаа. “Шиндлерийн бүртгэл” шиг, Хятадын дипломат шиг хэдэн мянгаар нь биш гэхэд ганц нэгээр ч болтугай амийг нь аварсан явдал баймаар л юм.

Эс бөгөөс бид хэзээнээсээ л хүн алж, хүйс тэмтэрсээр ирсэн ард түмэн юм уу. Ийм үйлдэлд сэтгэл нь хөдлөхөө байж, хүнлэг сэтгэл гэдэг холдон одчихсон баймгүй юм. Дэлхий нийтээрээ их хаан Чингэсийг “Мянганы суут хүн” хэмээн өргөмжилдөг. Гэтэл нөгөө талдаа хоморголон устгагч гэх ч бий. Тухайн цаг үедээ ямар байсныг мэдэхгүй ч ийм хоёр талт үзэл өнөө ч байдаг.

За яахав, тэр алуулсан хүмүүсийг эсэргүү гээд итгэчихлээ гэж бодъё. Нөгөө бидний гэнэн итгэмтгий зан үүнд л нөлөөлөө биз гэж. Яаж ч бодсон багш маань дайсан биш дээ, тэр муу гавжийн эсэргүү гэж ч юу байхав гэж хэрсүүгээр хэн нь ч бодоогүй гэж үзэхэд мөн ч гашуун аа. Одооны сошиалд нэг нэгнээ “булдиж” байгааг харахад, үзэл санаа нэгтнээ хэн ч биш болгож байгаад салж байгааг харахад, заавал мууг нь үзэхээр нийтээрээ улайран дайрч байгааг харахад, өөрийг нь биш бол, өөрийн намынх нь хүмүүсийг биш бол хэдэн монголыг хөнөөсөн ч юм бодох хүмүүс биш ч юм шиг. Хэн нэгэндээ хүнлэг сэтгэл гаргах нь улам ховордсон тухай яриа улиг болтлоо л хэлэгдэж байна. Ер нь муу муухайг нь хэлээд байхаар хэн ч засарч сайжирдаггүй бололтой. Харин эсрэгээрээ бусдын сайн сайхны тухай бодит түүхийг уншиж, сонсож байж тэднээс урам зориг, сэдэл санаа авдаг байж болох юм. Хэрэв тийм бол их хэлмэгдүүлэлтийн үед монголчууд монгол хүнээ ингэж аварч байжээ гэсэн түүх байдаг бол гаргаж ирээд алга болж ховордоод байгаа хүнлэг сэтгэлийг сэргээвэл яасан юм бэ. Гэхдээ худал уянгалсан зохиолд бол хэний ч сэтгэл хөдлөхгүй, бас мэднэ. Зүгээр нэг шүлс үсэргэсэн төдий л юм болно.

 

“Шинэтгэлийн гарц” судалгааны хүрээлэнгийн захирал, эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор Д.Амгалантай ярилцлаа.

---

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл аж ахуйн нэгжүүдэд ихээхэн дарамт болж байгаа талаар бизнес эрхлэгчид ярьдаг. НДШ-ийн хувь хэмжээг бууруулах ямар боломж байна вэ?

-нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээ их байгаагаас гадна өөр нэг том шалтгаан нь албан журмаар төлдөг. Гэтэл эргээд хүртээмжийг нь бараг авдаггүйд гол учир нь байгаа юм. Тухайлбал, НДШ төлөгч даатгуулагчийн цалингаасаа төлсөн шимтгэлийн мөнгө Нийгмийн даатгалын санд өөрийнх нь нэр дээр төвлөрч хуримтлагдан ирээдүйд тэтгэвэрт гарахдаа бөөнд нь шууд авах буюу өвлөж үлдэхгүй алга болчихдогт байгаа юм.

Тэгэхээр энэ тогтолцоог өөрчлөх хэрэгтэй. Аж ахуйн нэгжийн орлоготой уялдуулж тогтоох нь буруу. Энэ тохиолдолд цалин орлого өсч харагдахгүй.Аж ахуйн нэгжийн орлоготой уялдуулж НДШ-ийг тогтоох гэхээс илүүтэй хөдөлмөрийн капиталаас хамаарч тогтоох нь илүү үр дүнтэй. Юу гэсэн үг вэ гэхээр тухайн компани ажилтандаа өндөр цалин өгөх тусам аж ахуйн нэгжүүдэд дарамт үүсдэг гол учир нь байгааг ойлгох цаг болсон. Дараагийн гол асуудал бол хүртээмжтэй болгох. Нийгмийн даатгалын сан гэдэг бол төсвийн гадуурх тусгай сан. Тиймээс төсвийн сан шиг өөр зүйлд ашиглаж болохгүй. Мөн тусгай менежментийн ур дүй хэрэгтэй.

-Ер нь аж ахуйн нэгжүүд нийт орлогынхоо хэдэн хувийг, иргэд авч байгаа цалингийн хэдэн хувийг татварт өгч байна вэ?

-Өнөөдөр иргэн, аж ахуйн нэгж нь үйл ажиллагаанаас хамаарч 11 албан татвар, 14 төлбөр, гурван хураамжийг төлдөг. Үйл ажиллагаанаас хамааран татварын төрөл, хувь хэмжээ өөр, өөр. Жишээлбэл, зээл аваад бизнес эхлүүлбэл НӨАТ, ААНОАТ, ХХОАТ, Гаалийн татвар, НДШ, зээлийн хүү, түрээс гэх мэт татвар төлөх болдог. Энгийн ажил олгогч, ажилтан хоёр дундаас нь татвар, НДШ гэж 37 хувийг суутгадаг улс бол манайхаас өөр байхгүй. Эргээд түүнийг нь эдийн засгийн агуулгаар бус, улс төрийн популист амлалтаар зарцуулж буй явдал нь санхүү эдийн засгийн тооцоо, судалгаа, төлөвлөгөөгүй улсын санхүүг жолоодож буй аймшигтай дүр төрхийг илтгэх төдийгүй, энэ бүрдүүлсэн эх үүсвэрээр халамж тараадаг тогтолцоог өөрчлөх ёстой.

-Уг нь өнгөрөгч зургадугаар сард болсон УИХ-ын сонгуулиар намууд татварыг бууруулна гэж амласан ч Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт энэ талаар дорвитой бодлого туссангүй гэж учир мэдэх хүмүүс шүүмжилж харагдсан. Ер нь аж ахуйн нэгжүүд татварын дарамтаас чөлөөлөхийн тулд нэн тэргүүнд ямар бодлогыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй вэ?

-Татварын сууриа өргөтгөх хэрэгтэй. Татвар төлдөг хэсэгтээ дарамт үзүүлэх биш. Ер нь бүгд сонгогдохдоо татвар нэмэхгүй, төсөв тэлэхгүй, та нарын төлөө ажиллана гэсэн. Одоо тэр нь хаана байна. Нэг хүн ч татварын талаар ярьсангүй. Татвараар бүрдсэн төсвийг нь хар. Амлахдаа жишээ нь, МАН Улсын төсвийн зарлагын ДНБ-д эзлэх хувийг 25 хувь хүртэл болгож бууруулна гэсэн. Харин Ардчилсан нам Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн зардлыг 20 хувиар танана гэж амласан.

ХҮН нам Төрийн албыг цомхон, чадварлаг болгох, эдийн засаг дахь төрийн оролцоог бууруулах замаар төсвийн зарлагын тэлэлтийг хязгаарлаж, төсвийн алдагдлыг бууруулна гэж 2024 оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө амласан. Энэ амлалтуудаас харахад төсвийн зардал 20-22 их наядаас хэтрэх ёсгүй гэдэг амлалт шүү дээ. Бодит байдал дээр энэ юу болж байна вэ. Амьдрал дээр үйлдэл нь өнгөрсөн жилийн намрын чуулганаар төсөв өргөн барихдаа 2023 оны Төсвийн хүрээний мэдэгдэлд төсвийн зарлагыг 20.4 их наядаар тооцож, 2024 оны төсвийн зардлын төсөөлд 22.4 их наяд төгрөг гэж төсөөлж байсан. Энэ жилийн төсвийн хүрээний мэдэгдлээр 27.4 их наяд төгрөг болж таван их наядаар нэмэгдсэн зардлын төсөл оруулсан бол өнөөдрийн төсвийн тодотголоор 30.5 их наяд төгрөг болж 3.1 их наядаар нэмэгдэж орлоо. Энэ нь ДНБ-ийн 37 хувь гэсэн үг. Тэдний сайхан амлалт бодит ажил хоёрын зөрүү ийм л байна.

-Хөдөлмөрийн хуулийн шинэчилсэн найруулгаар уул уурхайн компаниудын ажилчид 14 хоногийн рейстэй болсон. Энэ нь ажиллах хүчний тоог нэмж, цалингийн зардлыг 56 хувиар өсгөсөн юм билээ. Үүнийг татварын бодлогоор залруулах боломжтой юу?

-Боломжтой гэж харахгүй байна. Уул уурхайн компаниудын хувьд шинэ ажилтнаа бэлтгэх, сургах зардлаас гадна байрлуулах байр, үйлдвэрийн өргөтгөлийн асуудал хүртэл хөндөгдөж байсан зүйл. Өөрөөр хэлбэл, төлөвлөгдөөгүй зардлын өсөлт.

 

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Улаанбаатар төмөр замын дарга, Зам тээврийн сайд, УИХ-ын гишүүн асан Р.Раштай ярилцлаа.  Тэрбээр “Манай улс хос төмөр замтай л болмоор байгаа юм” хэмээв.

Монголын эрэгтэйчүүдийн гэр бүл хөгжлийн нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч, аюулгүй байдлын ухааны доктор Ж.Цогтсугартай ярилцлаа.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Киноны хэл” нийтлэл хэвлэгдлээ.

УИХ-ын гишүүн Р.Батболд “Төсвөө алдагдалгүй батлахаас эхлээд эдийн засгийн эрсдэлээ бодитой харах ёстой” гэлээ.

Олон улсын зээлжих зэрэглэл тогтоогч Фитч агентлаг есдүгээр сарын 20-ны өдөр Монгол Улсын Хөгжлийн банкны урт хугацааны зээлжих зэрэглэлийг В+ (тогтвортой) хэмээн үнэлсэн. Энэхүү үнэлгээ, түүний ач холбогдлын талаар Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал Ж.Батаатай ярилцлаа.

Хүний гавьяат эмч Д.Өлзийбаяр “Хөгжил буурай орноос чанар тааруу, хямд эм оруулж ирж эмийн бизнес цэцэглэж байгаа нь үнэн” гэв.

Монгол шуудан ХК”-ийн гүйцэтгэх захирал Г.Тэлмэнтэй ярилцлаа. Тэрбээр “Хот, хөдөөгийн ялгааг арилгаж, хөдөөд амьдрах таатай орчныг бүтээхэд шуудангийн үйлчилгээний хүртээмж чухал байна” хэмээв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Ливаны III дайн эхлэв

Арын нүүр: Улаанбаатарын намар

---

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Намрын зэвэргэн өдрүүд үргэлжилж, гэрт хүйтэн, гадаа дулаан байдаг цаг үе айлчилж ирлээ. Энэ л өдрүүдэд хөл хөөртэй бужигнаж, сэтгэлийн дулаан илчээр амьсгалж буй хамт олон бол Сүхбаатар дүүргийн X хорооны ахмадууд. Өчигдөр тус хороогоор орж, ахмадын төлөөлөлтэй уулзсан юм.

Хотын төвд байршилтай тус хорооны байранд ахмад настангууддаа зориулсан өрөө нээж, тэнд насны амралтдаа суусан, намбалаг буурлууд хийн дасгалын бэлтгэлээ базааж байлаа. Учир нь тус хорооны ахмадуудын төлөөлөл болсон 12 хүний бүрэлдэхүүнтэй баг тамирчид дүүргийнхээ аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлж, алтан медаль хүртсэн болохоор шат ахиж, нийслэлийн хэмжээнд шалгаран өрсөлдөх болсон тул бэлтгэлээ базааж байгаа нь тэр.

Баг тамирчдын бүрэлдэхүүнд 42-оос дээш насныхан багтаж буй бөгөөд хамгийн ахмад нь 87 настай. Хийн дасгалын багийнхан анх 16 хүний бүрэлдэхүүнтэй оролцдог байсан бол одоо 12 тамирчинтай болж албан ёсоор хүний тоогоо цөөлжээ. Багийн гишүүдийн гурав нь эрэгтэй, бусад нь бүсгүйчүүд. Тэд зөвхөн хийн дасгалаар амжилт үзүүлээд зогсохгүй, аэробикийн төрөлд дэд байр эзэлж, мөнгөн медаль, шагайн харваанд бас медаль хүртэж байсан амжилт бүтээлтэй ахмадууд. X хорооны иргэдийн хувьд 2008 оноос хийн дасгал хийж эхэлсэн туршлагатай юм байна. Тиймдээ ч нийслэлийн хэмжээнд 12 дахь удаагаа зохиогдох гэж байгаа тэмцээнд алгасалгүй оролцож, медальт байрт шалгарсан амжилтыг удаа дараа үзүүлж иржээ. Энэ удаад ч үүнийгээ бататгана гэдгээ хэлж байсан. Анхнаасаа оролцож, энгэр дүүрэн медалийн цуглуулгатай болсон ахмадуудын зарим нь цагийн аясаар “дасгалжуулагчийн” эгнээнд шилжиж, бусдадаа зөвлөж, тэднийгээ хөгжөөн дэмждэг байна.

Тус хорооны ахмадуудын багийн нэр “Жавхаа”. Багийн ахлагч нь багш мэргэжилтэй, өдгөө 73 настай Ш.Жаргалсайхан гуай. Тэрбээр “12 удаа зохион байгуулагдах гэж байгаа тэмцээнд 12 дахиа оролцох гэж байна. Манай баг шат шатны уралдаан тэмцээнээс 16 медаль хүртсэн. Зөвхөн хийн дасгалаар бус, спортын бусад төрөлд ч амжилттай оролцдог хамт олон. Тухайлбал, софт волейболоор өнгөрсөн жил мөнгөн медаль авсан бол өнөө жил хүрэл медаль хүртсэн. Хороон дээрээ цугларч арга хэмжээнд идэвхтэй оролцдог болохоор бидний ихэнх цаг хугацаа энд өнгөрдөг. Өөрөөр хэлбэл, энэ хороо маань ахмадын өдөр өнжүүлэх бүлэг л гэсэн үг” гэж байлаа.

“Жавхаа” багаас хамгийн сүүлд олон улсын гимнастрад буюу шугаман бүжгийн төрөлд оролцсон Ц.Янжиндулам өндөр настны ангилалд зургаан орны 208 хүн өрсөлдсөн тэмцээнд түрүүлж, алтан медаль хүртжээ. Харин түүнийг “эзгүй” үед багийн хамт олон нь хийн дасгалд дүүрэгтээ тэргүүлсэн амжилтаар угтсан байна.

Нийслэлийн Сүхбаатар дүүрэг нийт 20 хороотой том айл. Энэ айлын нэг эд эс болсон, 100 айлд байрлалтай X хороо 1209 ахмадтай. Тэдгээрээс 30 гаруй нь нийгмийн үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог ажээ.

Дүүргийн хэмжээний бүх хороонд хийн дасгал их дэлгэрсэн байна. Эрүүл мэндэд ач тустай гэгддэг хийн дасгалыг хамгийн гол нь зөв техникээр хийх хэрэгтэй гэнэ. 30, 45, 90 хэмийн өнцгийн хэмжээстэй байдаг хийн дасгалыг зөв хувилбараар тогтмол хийснээр бие эрүүлжиж, хөдөлгөөний дутагдлаас сэргийлээд зогсохгүй, урт наслахад ч нөлөөлдөг байна.

“Жавхаа” багийнхан дүүрэгтээ хоёрдугаар байр эзэлж, 1.500.000 төгрөгөөр шагнуулжээ. Хорооны дарга Б.Баттөр шагналыг нь ахмадууддаа хувааж өгөх саналыг дэвшүүлсэн боловч багийнхан Засаг даргадаа өөр нэгэн хувилбарыг санал болгосон байна. Тэр нь юу гээч. Шагналын мөнгөөрөө том толь авч ахмадын өрөөгөө тохижуулах санаа юм. Тэдний энэ саналыг хорооны Засаг дарга хүлээн авчээ.

Тус хорооны Засаг дарга Б.Баттөр “Манай хороо нийт 30.42 га талбайд байршиж, 57 орон сууцанд 2096 өрхийн 9064 хүн амтай. Хорооны нутаг дэвсгэрт хоёр сургууль, таван цэцэрлэг байдаг. Мөн 200 гаруй байгууллага, аж ахуйн нэгжтэй. Хорооны иргэний танхим байнгын ажиллагаатай байж, хийн дасгал, байт харваа, теннис, бүжгийн хичээл орж, ахмадууд чөлөөт цагаа тавтай өнгөрүүлэх боломж бүрдсэн. Манай хорооныхон Дүүргийн иргэдийн спортын XII их наадмын есөн төрөлт тэмцээн зохион байгуулснаас бүх төрөлд амжилттай оролцон алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртэж, нийлбэр дүнгээр дүүргийн хэмжээнд дэд байрт шалгарч, одоо нийслэлийн хэмжээнд өрсөлдөхөөр болоод байна” гэсэн юм.

Түүний санаачилгаар энэ оны есдүгээр сарын эхээр хорооны болон өрхийн эмнэлгийн албан хаагчдын хүүхдүүд аав, ээжийнхээ ажилтай байх хугацаанд хичээлээ давтах, амрах, хоорондоо тоглох, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрүүлэхийг дэмжиж хорооныхоо байранд Хүүхдийн өрөө гарган тохижуулжээ. Биднийг тус өрөөгөөр ороход охин, хүү хоёр хичээлээ давтаж суухтай таарсан юм. Охин нь хичээлээ хийгээд тунчиг завгүй байсан бол танихгүй хүн хараад хүү бушуухан босоод өөр өрөө рүү орчихно лээ. Дулаан тохитой өрөөнд хүүхдүүд нь хичээл номоо давтаж, хичээл сургуульдаа ойрхон ирж очиж байхад эцэг эх нь сэтгэл төвшин, санаа амар ажлаа хийж байгаа даа гэсэн бодол тээсээр өрөөний хаалгыг хаасан юм.

Тус хорооны нийгмийн идэвхтэй ахмадууд сар бүр 10 мянган төгрөгийн хуримтлал үүсгэж, түүгээрээ нэгнийхээ төрсөн өдрийг тэмдэглэж, гуниг зовлонг нь хуваалцаж, тэмцээн уралдаандаа бэлтгэж, өдрийг хөөр баяр, хөгжил цэнгэл дүүрэн, сэтгэл тэнүүн өнгөрүүлдгээ хэлж байлаа. Тэд бараг л нэг дуугаар “Бид ч бараг нэг гэр бүл болчихсон улс даа” гэлцэж байсан юм.

Үнэндээ насны намар хаяанд ирж айлссан ахмадуудын олонх нь үр хүүхэд, ач зээ нарынхаа төлөө үргэлжлүүлэн зүтгэсээр хамт олон, найз нөхдөөсөө алсарч, гэрийн мухарт хорвоогийн бор хоногийг өнгөрүүлдэг нь нууц биш. Харин X хорооны ахмадууд үүнээс арай ангид сонголт хийжээ. Тэд нэгдэн нийлж, спортоор хичээллэж, ёс журмаар нь гавьяаныхаа амралтыг эдэлж, нас бол тоо гэдгийг жинхэнэ утгаар нь харуулж байна.

Нэмж хэлэхэд, хорооны нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгж, байгууллагууд боломжийнхоо хэрээр ахмадуудаа дэмжээд дэмнээд өгвөл тэдэнд чадахгүй зүйл үгүй гэдгийг нүдээр харж бахадлаа. Тэд нийслэлийн тэмцээний бэлтгэлээ базаахаар явж, харин Засаг дарга нь шинэ эмнэлгийн нээлтэд оролцох болсноор бидний зам салсан юм.

Н.Саранчимэг

 

Өнгөрөгч хавар Монголын Засгийн газраас “Ачит ихт” ХХК-ийн үйл ажиллалааг зогсоосон. уг компани нь эрдэнэт үйлдвэрийн технологид тохирохгүй, бага агуулгатай, 30 гаруй жил ашиглаагүй байсан холимог хүдрийг боловсруулж, катодын зэс үйлдвэрлэх төслийг 10 гаруй жил хэрэгжүүлж байсан. Үүсмэл ордын нөөц ашигласны төлбөрт улсад 33.7 тэрбум, орон нутгийн төсөвт 368.6 тэрбум, овоолго ашигласны төлбөрт 26.63 тэрбум төгрөг төлж, нийт 250 гаруй хүнийг ажлын байраар ханган ажиллаж байв.

“Ард түмний мэдэлд байх ёстой “Ачит Ихт”-ийг элбэгдорж, Цагаан хоёр булаан авч эрдэнэт үйлдвэрийг цөлмөж байна” гэх мэдээллүүд байнга гарч, тухайн үед Атг-аас шалгалт хийж Ц.элбэгдоржтой хамааралгүй болохыг тогтоож байсан. 2004 оны сонгуулийн өмнө тус компанийг тойрсон маргаан дахин хурцдаж эцэстээ хаалгыг нь барьсан.

“Засгийн газраас гаргасан шийдвэрийг би хувьдаа маш их цочирдож хүлээж авсан. гэнэтхэн хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжийн талаар Ерөнхий сайд нь сүржин мэдэгдлүүд хийгээд маргааш нь Засгийн газрын хуралдаанаар үйл ажиллагааг нь зогсоох шийдвэр гаргасан нь харамсалтай. олон зуун өрхийн амьжиргааг авч яваа, төрийн болон орон нутгийн төсөвт татвар хураамжаа хууль тогтоомжийн дагуу төлж байгаа команийг хаасан гоомой шийдвэр гаргасан төр монголын түүхэнд хар мөр болж үлдэнэ” гэж тус компанийн туЗ-ийн гишүүн А.мөнхбат харамсан ярьж байсан.

Монголын төр хаалгыг нь барьсан аж ахуйн нэгж ганц “Ачит ихт” биш. “Монполимет” групп, газрын ховор элементийн “Халзанбүргэдэй” орд, гангийн үйлдвэрийн “Кью Эс Си” компани, мөн арматур гангийн үйлдвэр  явуулах “Бэрэн групп гээд стратегийн гол төслийн олон үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагааг таслан зогсоосон. эдгээр компаниудыг Хөгжлийн банкнаас зээл аваад зээлээ төлөөгүй учир хаалаа гэдэг. Энэхүү шийдвэр нь хөрөнгө мөнгөтэй хүнийг үзэн ядаж, зээл авсан бүхнийг дайсан мэт бодож “шоронд нь хорь, амьдаар нь хатаа, буудаж ал” гэж орилолддог нийгмийн давхаргад шударга ёсыг тогтоож байна гэх ойлголтыг төрүүлж, тэдний бах ханадаг.

Шударга ёсыг тогтоож байгаа нэрээр далим гаргаж улс орны эдийн засгийн гол эргэлт болсон томоохон үйлдвэрүүдээ хааж боож, шууд үүд хаалгыг нь барьж байгаа нь улс орны хөгжилд айхтар хорлонтой болох нь ойлгомжтой. тиймээс боловсруулах үйлдвэрүүдээ хаах биш, харин төрөөс дэмжин бүгдийг нь нээж, ажиллуулж, эдийн засгийн эргэлтийг хурдасгах нь юунаас чухал. саяхан уул уурхай, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан “Ачит ихт” ХХК-ийн үйл ажиллагааг нээсэн байна.

Энэ бол маш зөв шийдвэр. Ц.Туваан.сайд та тун зөв шийдвэр гаргажээ. Одоо үргэлжлүүлээд хаагдсан бүхний хаалгыг “Ачит ихт” шиг нээх хэрэгтэй байна. Ардчилсан намын сайд чинь үнэн л юм бол ард түмнийхээ талд зогсох хэрэгтэй. Ард түмэн, аж ахуйн нэгжүүд төрийн дарамтыг биш төрийн дэмжлэг, ард түмнээ бодсон шийдвэрийг хүлээж цөхөж байна. “төр нь шийдвэр гаргаж болно. Түүнийг үг дуугүй зөвшөөрч суугаа эдийн засгийн хөгжлийн сайд, уул уурхайн сайдад зэвүү хүрч байна” гэж компанийнхаа үүдыг бариулсан үйлдвэрийнхэн ярьж байсан. ийм ойлголтыг Ц.туваан сайд өөрчлөх цаг нь иржээ. одоо та “Монполимет”-ийн хоригийг даруй цуцал. Банкнаас авсан зээлээ төлчихсөн хэрнээ бүх данс нь хаалттай, үйл ажиллагаа нь нам зогссон энэ компанийг ажилд нь оруулж эдийн засгаа босгож ирэх хэрэгтэй байна.

“Монполимет группийг яллагдагч эсвэл иргэний хариуцагч, оролцогчоор тодорхойлж мөрдөн шалгах үйл ажиллагаа явуулаагүй. Тиймээс компанийн харилцах дансыг хаах, эд хөрөнгийг битүүмжлэх, хураан авах нь хууль бус үйлдэл. Байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулалгүй харилцах дансыг нээж өгөөч” гэж удаа дараа мэдэгдэн жагсаал цуглаан хийж, суулт зарласан ч асуудал шийдэгдээгүй. “Бид 126 тэрбум төгрөгийн зээл авсан. Бодлогын алдаанаас үүссэн ханшийн алдагдлыг бүрэн хүлээж 260 тэрбум болгож Хөгжлийн банкинд төлсөн. Компанийн бүх дансыг ямар ч мэдэгдэлгүйгээр хаасан. Манай гэр бүлийн гишүүд болон хэрэгт хамааралгүй компаниудын дансуудыг хүртэл хааж үлдэгдлийг нь тэглэлээ” гэж ерөнхийлөгч нь мэдэгдсэн.

Энэ бол ардчилсан төртэй улсад байж боломгүй ичмээр үйлдэл. газрын ховор элементийн хамгийн том нөөц бүхий Ховдын Мянгадын Халзанбүргэдэйн ордыг эзэмшиж буй “Монголиан нэшнл рийр ийрт” компанийн хайгуулын үйл явцыг зогсоож буйгаа уул уурхайн сайд Ж.Ганбаатар мэдэгдсэн. мөн дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийг түшиглэн гангийн үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтыг хийж буй “Кью Эс Си” ХХК-ийн концессын гэрээг Засгийн газар цуцалсан. энэ талаар тус компанийн гүйцэтэх захирал э.шижир “өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа ийн өгүүлсэн байдаг.

“Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр санхүүгийн том бэрхшээлтэй тулгарсныг бид мэдсэн. уг үйлдвэр бол Монголын ган үйлдвэрлэлийн цорын ганц тулгын чулуу. Бид “бүтээгдэхүүн хуваах” нөхцөлтэйгээр хөрөнгө оруулалт хийсэн. 2010-2013 онд гэхэд л 62 сая

ам.долларын санхүүжилт оруулсан. ингэснээр техникийн шинэчлэлт, баяжуулах үйлдвэрүүд, төмөр замын бүтээн байгуулалт, авто замын төсөл, ган бөөрөнцгийн үйлдвэр, дахивар төмөр зам боловсруулах шинэ технологи, гангийн найрлага тохируулах шанаган зуух суурилуулах олон төслүүд хэрэгжсэн. Концессын хүрээнд Засгийн газарт 63.9 тэрбум төгрөгийн төлбөр төлөхөөр төлж түүний хагасыг гэрээ байгуулсан даруйд төлсөн. үндсэндээ манай компани 30 жил ашиглах түрээсийн 15 жилийн төлбөрөө тэр дор нь урьдчилж улсын төсөвт төлсөн” гэдгээ хэлсэн.

Гэвч Засгийн газар 2022 оны хавар гэнэт цуцалж, учир шалтгааныг нь тодорхой тайлбарлаагүй байдаг. Бид гангийн үйлдвэртэй болж эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаснаас Монголын хөгжлийн алтан багана бий болно гэж ярьдаг ч Монголын төр энэ бүхнээсээ ухарсан. мөн гангийн үйлдвэртэй болохын төлөө зүтгэсэн “Бэрэн” группийн ерөнхий захирал Мөнхтөрийг зээлээ төлөөгүй хэмээн цагдан хорьж, шүүхээс яллаж, компанийн үйл ажиллагаа зогссон. “Хувь хүн, хувь компанийн төлөө биш монгол улсдаа хэрэгтэй бүтээн байгуулалт хийхээр зүтгэж яваа аавыг минь барьж хорьж шийтгэж байгаад өмнөөс нь цөхөрч байна. манай үйлдвэр эхний ээлжинд 100 мянган тонн арматур үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Цаашид 200 мянган тонн хүртэл үйлдвэрлэх боломж бий” гэж “Бэрэн”-гийн мөнхтөрийн охин Цэлмэг хэлж байсан.

Ингэж стратегийн гол төсөл, улс оны хөгжлийн гол судас боловсруулах үйлдвэрлэлийн төлөө зүтгэсэн бүхнийг Монголын төр барьж хорьж, хааж боосон. Харин энэ их дарамт“гав гинж”-нээс салж Монгол Улс үйлдвэрлэгч орон болох үүд хаалга нээгдэж буйг “Ачит Ихт”-ийн шийдвэр харууллаа. Монголын төрд шургалсан нөхөд эрх мэдлээ хэмжээлшгүйгээр эдлэн дарангуйлж, ард түмэн нь нийтээрээ гуйлгачин хоосон, улс орон нь элгээрээ хэвтсэн ийм арчаагүй байдлаасаа салах хэрэгтэй байна. Үйлдвэрлэл явуулж, валют олж эдийн засгийн эргэлт бий болгох тэр бүх газрын үүдийг нээх хэрэгтэй байна. Энэ бүх гацааг арилгахын төлөө ард түмэн АН-ыг сонгосон.

үүнийг тэргүүн шадар сайд лу.гантөмөр та эрхбиш мэдэж байгаа байлгүй. Та бүхнийг зөвхөн сайдын суудалд тухал гэж ард түмэн сонгоогүй. төрийн дарамт, татварын дарамт гээд энэ олон дарамт шахалт, амьдралын буулганд ядарч туйлдсан олон, өөдөө нар харах өдөр ирнэ гэж итгэхдээ АН-ыг сонгосон. Ардчилсан орон гэх боловч аж ахуйн нэгжүүд нь төрийн мэдэлд, хэн нэгэн албан тушаалтны аясаар хөдөлдөг энэ байдлыг даруй өөрчилж, ажил амьдрал буцалсан хөгжил дэвшлийн сайхан цагийг авчрах хэрэгтэй байна. “Ачит Ихт” ажиллаж байсан нь дээр гэж хэлсэн нь аль нэг компанийг өмөөрч хаацайлсандаа биш, улс орныхоо ирээдүйг харсандаа тэр юм

 

Ерөнхийлөгчийн Гадаад бодлогын зөвлөх Э.Одбаяртай ярилцлаа.

---

-Энэ зун манай улсад төрийн дээд хэмжээний айлчлалууд тасарсангүй. Олон улсад геополитикийн асуудал ээдрээтэй байгаа өнөө үед дэлхийн удирдагчид Монголд ирж байна…?

-2024 онд Монгол Улсын гадаад харилцааны хувьд онцгой чухал жил болж байна. Түүхэндээ анх удаа бид энэ олон айлчлалыг нэг жилийн дотор хүлээж авлаа. Өмнө нь манай улс жилдээ 1-2 төрийн айлчлал хүлээн авдаг байлаа. Мөн гадагшаа ийм тооны айлчлал хийдэг байв. Айлчлалуудын давтамжийн судалгаанаас харахад 3.6 дахин нэмэгдсэн байх жишээтэй. Энэ нь үл ойлголцол, үл итгэлцэл, үл хүндэтгэл зонхилсон геополитик, геостратегийн амаргүй нөхцөлд Монгол Улсын энхийг эрхэмлэсэн бие даасан олон тулгуурт гадаад бодлогын үзэл баримтлал зөв явж ирснийг нотолж байна. Энэ жилийн төрийн айлчлалууд ХБНГУ-ын Холбооны ерөнхийлөгч Франк-Вальтер Штайнмайераар эхэлсэн. Үргэлжлээд Беларусийн ерөнхийлөгч А.Г.Лукашенко, Швейцарийн холбооны улсын ерөнхийлөгч Виола Амхерд, Бүгд Найрамдах Словени Улсын ерөнхийлөгч хатагтай Др. Наташа Пирц Мусар нар Монгол Улсад анх удаа айлчиллаа. Бас Лаос Улсын ерөнхийлөгч төрийн айлчлал хийлээ. Түүхэндээ анх удаа Бутаны Хаант Улсын Цог Жавхлант Хаан Жигмэ Гэсэр Намжил Ванчук манай улсад гэр бүлийнхээ хамт айлчиллаа. Харин Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Узбекистан улсад айлчиллаа.

-Ярилцлагынхаа эхэнд эдгээр айлчлалуудаар зурагдсан гэрээ хэлэлцээрүүдийн үр шимийг асууя?

-Аливаа айлчлалын үр дүнг тухайн үеийн айлчлалын хүрээнд зурагдсан гэрээ хэлэлцээрүүдээр дүгнэдэг. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2021 онд Төрийн тэргүүнээр ажиллаж эхэлснээс хойш гадаад харилцаа, гадаад бодлогын хүрээнд хэдэн том зарчмын өөрчлөлт авчирсан нь “Дэлхийг Монголд” уриа юм. Айлчлалуудын үеэр бид зээл тусламжийн бодлого ярихаа больсон, харин харилцан ашигтай хамтын ажилагаа, хамтарсан хөрөнгө оруулалтын боломж бололцоог эрэлхийлэн ярицдаг болсон. Ковидын дараахь манай улсын эдийн засаг сэргэж, 7.5 хувийн өсөлттэй байгаа. Нэг үеэ бодвол монголчууд олон улсын стандартын дагуу бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг болсон байна. Үүнийгээ дагаад хөгжиж буй түнш орнууддаа хөрөнгө оруулалт хийдэг боллоо. Иймд бид харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг цогцлооё гэсэн бодлого баримталж байна.

Үүнээс гадна айлчлал болгоноор уламжлал болон зохион байгуулагдаж ирсэн бизнес форумыг илүү хүртээлтэй үр дүнтэй зохион байгуулдаг болсон. Бид баялаг бүтээгдчид рүүгээ чиглэсэн, татвар төлөгчдөө дэмжсэн бодлогыг явуулж төрийн өндөр дээд түвшний айлчлалуудын хүрээнд бизнесийн салбарын төлөөлөгчдөө айлчлалын эдийн засгийн бүрэлдэхүүнд оруулан явуулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, бизнес форумын үр өгөөжийг нэмэгдүүлсэн. Ингэхдээ хоёр улсын бизнесийнхнийг хооронд нь уулзуулж, туршлага солилцох, суралцах тэр боломжоор хангадаг. Энэ нь манай аж ахуйн нэгжүүдэд их таатай байдлаар бууж байна.

-Гадагшаа чиглэсэн айлчлалуудын бодит үр дүн гэвэл юуг онцлох вэ?

-Ер нь явсан бүх айлчлал үр дүнтэй байгаа. Жишээлбэл, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх айлчилж очсон улс орнуудтайгаа шууд нислэгтэй болох агаарын хэлэлцээр байгуулж байна.

Мөн визгүй зорчих, бүх төрлийн паспортыг визнээс чөлөөлөх тал дээр түлхүү анхаардаг. Өнгөрсөн жил Мальдив улс руу 30 хүртэлх хоног визгүй зорчдог болсон. Бас Вьетнам, АНЭУ руу харилцан визгүй зорчдог боллоо. Ингэснээр ард иргэдийнхээ эдийн засгийн ачааллыг багасгаж байгаа. Үүнийг айлчлалын бодит үр дүн гэж харж болно. Нөгөөтэйгүүр байгууллага хоорондын гэрээ хэлэлцээрүүдийг байгуулуулж байна. “Тэрбум мод” үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд ногоон хөгжлийн чиглэлээр хамтарч ажиллаж байна. Үүнээс гадна хамтарсан хөрөнгө оруулалтыг чухалчилж байгаа. Энэ хүрээнд Узбекистан улстай байгуулсан хэлэлцээрийн хүрээнд Улаанбаатарт “Ташкент” худалдааны төвийг, Ташкент хотод “Улаанбаатар” худалдааны төвийн талаар ярилцан ториролцсон. Хоёр улсын зах зээлд харилцан бараа бүтээгдэхүүнээ гаргах боломжийг нээж өгч байгаа нь сайшаалтай. Цаашлаад мал аж ахуйн салбарт тогтвортой фирмийн үйл ажиллагааг явуулна. Энэ мэтчилэн айлчилж очсон улс болгонтойгоо олон чиглэлд харилцан ашигтай хамтын ажиллагаан дээр суурилсан гэрээ хэлэлцээрүүдийг амжилттай байгуулсан. Одоо манай аж ахуйн нэгжүүд болон холбогдох яам агентлагууд идэвхтэй ажиллах учиртай.

-Ковидоос хойш манай улсын гадаад харилцаа огцом сэргэсэн нь айлчлалуудын тооноос харагдаж байна. Нөгөө талд дайны нөхцөлд хоёр том хөршийн дунд хавчуулагдсан Монголыг ганцаардуулахгүйн тулд, байр суурь нь ганхчих вий гэсэн гуравдагч хөршүүдийн болгоомж нөлөөлж байна уу?

-Манай орны олон улсын хэмжээнд эзэлж буй байр суурь дэлхий дахинд эергээр нөлөөлж байгаа нь ойлгомжтой. Гүюг хаанаас захидал авснаас хойш 777 жилийн дараа Ромын Пап лам түүхэндээ анх удаа Монгол Улсад айлчиллаа. Дэлхий даяар 1.5 тэрбум сүсэгтэн олонтой католик шашны тэргүүн Пап Францис Гэгээн Ширээт Улсын Төрийн тэргүүний хувиар Монголд ирснээрээ олон улсад биднийг сурталчлан таниулж, монголчууд бидний үүх түүх, өв соёл, зан заншил болон манай улсын нүүдлийн соёл иргэншлийг дэлхийд таниулсан түүхэн ач холбогдолтой айлчлал болсон. Үүнээс гадна Пап Францис манай улсыг оюун санаа, шашин шүтлэгийн эрх чөлөөний бэлгэ тэмдэг болсон орон юм хэмээн тодорхойлсон нь дэлхий дахинд сонсогдсон. НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Монголд айлчлахдаа гурван чухал сэдэв хөндөж ярих хүсэлтэй байгаагаа онцолсон захидал ирүүлж байсан. Энэхүү захидалд нэгдүгээрт, Монголчууд бидний НҮБ-ын энхийг сахиулах үйл ажиллагаан дахь идэвхтэй бөгөөд амжилттай оролцоог дурдсан байсан. Бид 2022 онд НҮБ-ын энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд оролцож буйн 20 жилийн ойг тэмдэглэсэн. Үүнд монголчуудын үүрэг оролцоо, хувь нэмэр их байсныг олон улсын хэмжээнд зарлан таниулах хүсэлтэй байгаагаа НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга А.Гутерриш тус захидалдаа илэрхийлсэн. Хоёрдугаарт, Монгол Улс цөмийн зэвсэггүй бүс гэсэн статусаа зарлаад зогсохгүй улс орнуудыг цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөхөө болихыг уриалаад 30 жил болж байгааг сайшаан тэмдэглэсэн. Гуравдугаарт, Монгол Улс далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын бүлгийг байгуулахаас эхлээд НҮБ-ын түвшинд болон олон улсын хэмжээнд далайд гарцгүй хөгжиж байгаа орнуудын чиглэлээр манлайлал үзүүлж олон жил ажиллаж байгааг дэлхийд таниулах хүсэлтэй байна хэмээн захидалдаа онцолсон байсан. Үүнээс гадна НҮБ-ын тэргүүн манай улсад зочлоод буцахдаа “Монголчууд энэ хүнд хэцүү цаг үед энхтайвны бэлгэ тэмдэг болсон орон юм” хэмээн Монгол Улсыг дэлхийн хэмжээнд тамгалаад өгсөн. Тэгэхээр өөр нэг өнцгөөс харвал Гэгээн ширээт улсын төрийн тэргүүн Пап Францис болон НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын айлчлалаар гэрээ хэлэлцээр байгуулаагүй ч гэсэн манай улсын имиж, байр суурь, бодлогыг олон улсын тавцанд өргөж байгаагаар айлчлалын үр дүн бас хэмжигддэгийг харж болж байна. Энэ мэтчилэн аливаа айлчлал болгон ард түмний өдөр тутмын амьдралд эерэг үр дүнгээ өгч байдаг.

-Манай улсын Гуравдагч хөршийн бодлогыг олон орон сайшааж, таатай хүлээж авдаг. Харин гуравдагч хөршүүд маань энэ бодлогыг яаж хүлээж авдаг юм бол?

-Ковидыг залгуулаад Орос, Украины зэвсэгт мөргөлдөөн гарч, хоёр улсын маргаан дэлхийн хэмжээнийх болж хувирсныг бид бүгд харж байна. Улмаар бөмбөрцгийн ард түмнийг хооронд нь талцуулсан, үл итгэлцүүлсэн, бүлгүүдэд хуваасан энэ олон үйл явдлуудаас болоод дэлхийн улс орнууд олон туйлт дэглэм рүү явж байгааг бид харж байна. Харин манай Гуравдагч хөршийн бодлого маань 30-аад жилийн турш хэрэгжээд явж байна. Бид энэ бодлогыг үнэхээр амжилттай сайхан хэрэгжээд явж байна гэж боддог байв. Гуравдагч хөршүүд маань хүртэл “Танай гуравдагч хөрш байгаадаа бид бахархалтай байна. Энэ үнэхээр мундаг бодлого байна. Та нар хоёр том мөнхийн хөрштэй. Тэнцвэрийг хангах үүднээс танай гуравдагч хөрш байна гэдэг бол ардчилсан орнуудын нийгэмлэгийн хувьд бахархалтай. Монгол Улс бүс нутагтаа ардчиллын баянбүрд юм” гэж хүртэл хэлж байсан. Гэтэл бидний дүгнэж байгаагаар манай Гуравдагч хөршийн бодлогыг гуравдагч хөршүүд маань сайн ухаж ойлгоогүй явсан бололтой. Магадгүй ойлгосон байлаа гэхэд тэд яг бидний ойлгож байгаагаар хараагүй, эсвэл манай язгуур эрх ашгийг үл хүндэтгэсэн үү, үгүй бол цаг үе энх тайван найрамдалтай байсан учир манай бодлогын цөмийг анзаараагүй юу гэх дүгнэлтийг хийсэн. Яагаад ийм дүгнэлтэд хүрсэн бэ гэхээр Орос, Украины зэвсэгт мөргөлдөөнөөс хойш манайд төрөл бүрийн шахалтууд гуравдагч хөршүүдээс маань ирдэг болсон. Урьд өмнө нь тийм асуудал огт байгаагүй. Найрсаг сайхан харлцаатай, нэгдсэн үнэт зүйлтэй, ардчиллын замыг сонгосон гуравдагч хөршүүдээсээ энэ чиглэлээр суралцаж ирсэн. Тэд маань ч биднийг идэвхтэй дэмждэг байлаа. Гэтэл 2022 оны эхэн үе бөгөөд Орос, Украины зэвсэгт мөргөлдөөнөөс хойш “Оросын талд уу, гуравдагч хөршийн талд уу?”. “Украиныг сонгох уу, дайны талд уу?” гэдэг асуудлыг тавьдаг болсон. Монгол бол өөрийн гэсэн бие даасан олон тулгуурт энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлоготой улс. Бид аль ч улсыг дагаж энэ бодлогоосоо хазайхгүй. Шахаанд орохгүй гэсэн хатуу байр суурьтай. Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд ч “Бид хоёр хөрштэйгөө нэн тэргүүнд хамгийн сайн харилцаатай байна. Дараа нь гуравдагч хөршүүд байна” гэж тодорхойлсон байдаг. Манай гадаад бодлого 1990-ээд оноос хойш тодорхой байсан. Үүнийг манай хөршүүд ч мэдэж байгаа.

-Гуравдагч хөршийн шахалтууд ирж байна гэдгийг та ямар утгаар хэлж байна вэ?

-Хоёр жилийн өмнө бид НҮБ дээр түдгэлзсэн санал өгсөн дөө. Үүний дараа гуравдагч хөршүүд маань “Та нар яагаад түдгэлзсэн санал өгч байгаа юм бэ. Яагаад энхтайван, олон улсын харилцан ойлголцлын талд байж Украиныг дэмжсэнгүй вэ. Яагаад Оросыг шүүмжилсэнгүй вэ” гэдэг байдлаар шахалт үзүүлж, олон чиглэлээр санал бодол нийлэхгүй байгаагаа илэрхийлж ирсэн. Өнгөрсөн жилүүдэд бид байнга тайлбараа хийж байна. Ингэхдээ “Монгол Улс бол бие даасан гадаад бодлоготой орон. Бид тэр байр сууриа илэрхийлсэн. Дайныг дэмжихгүй байгаа. Энхийг эрхэмлэсэн олон тулгуурт гадаад бодлоготой улс учраас аливаа зэвсэгт мөргөлдөөн гарахгүй байгаасай. Хүний амь эрсдэхгүй байгаасай. Үл ойлголцол, үл итгэлцлийг яриа хэлэлцээ, дипломат арга замаар шийдээсэй” гэсэн бодлого баримталж ирснээ идэвхтэй тайлбарлан таниулж ирлээ.

НҮБ дээр түдгэлзсэн санал өгөх нь бидний эрхийн асуудал. Үүнийхээ төлөө баалуулж болохгүй. Тэгээд ч түдгэлзсэн санал өгсөн нь цаанаа шалтгаантай. Бид мөнхийн хоёр хөрштэйгөө иж бүрэн стратегийн түншлэлтэй орон. Харилцан бие биенийхээ халдашгүй дархан байдалд нь хүндэтгэлтэй хандана гэдгээ тунхаглан зарлачихсан хэлэлцээртэй улс. Манай язгуур эрх ашиг бол нэн түрүүнд Монгол Улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал болохоос биш хэн нэгэн хүний, эсвэл аль нэг улсын шахалт дарамт, ятгалаг нөлөө биш. Тиймээс бид тэнцвэртэй олон тулгуурт энхийг эрхэмлэсэн бие даасан гадаад бодлого хэрэгжүүлдэг. Тэрнээс хоёр хөрштэйгөө дайсагнах нь бидний зорилго биш. Тэр утгаараа яагаад түдгэлзсэн санал өгснөө тайлбарласан.

-НҮБ-ын 79 дүгээр чуулган эхэллээ. Энд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх оролцож байна. НҮБ-ын шинэчлэлийн асуудалд манай улс ямар санал өгөх вэ. Энэ чуулганаар НҮБ-ын аюулгүйн зөвлөлөөс Оросыг гаргаж магадгүй талаар судлаачид байр сууриа илэрхийлж байгаа харагдсан?

-Бид байр сууриа олон жилийн өмнөөс тодорхой илэрхийлээд явж байгаа. НҮБ-ын шинэчлэл дотор аюулгүйн зөвлөлөөс гадна бусад бүх механизм ордог. Энэ бол дөнгөж сая Украин, Оросын дайнаас хойш яригдаж байгаа асуудал ч биш. Манай улс НҮБ-ын шинэчлэлийг дэмждэг. Харин Оросыг хасах эсэх асуудлыг ярьдаггүй. Гагцхүү аюулгүйн зөвлөлийн механизм нь одоо байгаа гишүүн таван орноор хязгаарлагдахгүй, бусад улс орнуудыг нэмэх, ёстой гэдэгт НҮБ-ын нийт гишүүн орнууд ярилцаж зөвшилцөөд олон жил явж байгаа. Ингэснээр НҮБ одоо байгаагаасаа илүү хүчтэй, нэр төртэй, үр өгөөжтэй, илүү тогтвортой шийдвэр гаргадаг, тэр нь жинтэй хэрэгждэг байгууллага болгохын төлөө явна гэдэг байр суурь тодорхой байгаа.

-Энэ удаагийн НҮБ-ын чуулганд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн оролцоо ямар байх вэ?

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2021 онд Төрийн тэргүүн болсноосоо хойш НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейд өөрийн биеэр оролцож ирсэн нь манай улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн нэг юм. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн энэ жилийн чуулган хоёр том онцлогтой. Ерөнхий санал шүүмжлэл “Хэнийг ч үл орхигдуулах: одоо болон ирээдүй хойч үеийнхний төлөө хамтдаа энх тайван, тогтвортой хөгжил, хүний эрхэм чанарыг дээшлүүлэх нь” сэдвээр зохион байгуулна. НҮБ-ын Ерөнхиий нарийн бичгийн дарга Антонио Гутерришийн санаачилга дор болох “Ирээдүйн төлөөх” дээд хэмжээний уулзалтад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч оролцоно. Эндээс улс орны төр засгийн тэргүүн нар гурван том тунхаг бичиг баталж байгаа. Дараа нь Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 79 дүгээр чуулганы Ерөнхий санал шүүмжлэлд оролцоно. Энэ үеэр олон улсын харилцааны тулгамдсан асуудлаар Монгол Улсын байр суурь, төр засгаас хэрэгжүүлж буй гадаад бодлогын зорилт, тэргүүлэх чиглэлийг танилцуулж үг хэлнэ. Олон туйлт дэлхийн дэглэм үүсч байгаа яг энэ цаг мөчийн оролцогч гэрч болж байгаагийн хувьд хүндэт ногоон индэр дээрээс хүн төрөлхтнийг энх тайван найрамдал, харилцан ойлголцол, харилцан итгэлцэл, харилцан бие биенийхээ соёл иргэншил, үүх түүх, хөгжлийн замнал болон олон ургалч үзлийг нь хүндэтгэн үзсэн дэлхийн дэг журам үүсээсэй гэж хүсч байгаагаа илэрхийлж, энхтайван найрамдалд уриална.

-Монгол Улс энэ чухал цаг үед буюу НҮБ-ын чуулганд оролцохын өмнө дайн дажиныг өдөөн турхирагч улсын төрийн тэргүүнийг эх орондоо хүлээж авлаа. Энэ үйлдлээрээ дайныг дэмжиж байгаа мэт олон улсад ойлгогдлоо шүү дээ?

-Зарим нэг оронд тийм хэт туйлширсан ташаа ойлголтууд үүссэн л байх. Гэхдээ үүнийгээ бид засаж залруулаад ярьж хэлээд, ойлголцоод явна. Хамгийн гол асуудал нь энд юу вэ гэхээр Монгол Улсын язгуур эрх ашиг. Мөнхийн хөрш ОХУ-тай иж бүрэн стратегийн түншлэлийнхээ харилцааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх, зуу зуун жилийн түүхтэй хоёр орны харилцааг харилцан ашигтай эдийн засгийн агуулгаар баяжуулах нь бидний хувьд эн тэргүүнд яригдах ёстой. Үүнээс гадна манай улсын тусгаар тогтнол, бид бүгдийн өнөөдөр ийм эрх чөлөөтэй, ардчилсан, тусгаар тогтносон орон байх суурийг тавилцах гэж ОХУ-ын 10 гаруй мянган цэрэг эрс манай ахмад дайчидтай хамтран зүтгэж, халуун амь, бүлээн цусаа хайрлахгүй тэмцэж хамтын ялалт байгуулсныг бид өнөөдөр мартаж болохгүй юм. Энэ жил зөвхөн Халхын голын хамтын ялалтын 85 жилийн ой тохиогоод зогсохгүй УБТЗ-ын 75 жилийн ой, Эрдэнэт хот байгуулагдсаны 50 жилийн ой гээд Орос Монголын найрамдлын бэлгэ тэмдэг болсон олон байгууллагын тэгш ой тохиосон ийм түүхэн жил болж байна. Үүнийг бид айлчлал Зохион байгуулахдаа харгалзан үзсэн байгаа. Халх голын ялалтын 85 жилийн ойг хоёр улс тэмдэглэснийг бүгд мэдэж байгаа. Энэ түүхт ойд В.Путиныг урьсан урилга дайнаас хойших биш. Хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоосны 100 жилийн ойгоор 2021 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ОХУ-д айлчлахдаа түүнийг урьсан юм. Ер нь ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В.Путин манай улсад таван жилийн давтамжтай айлчилдаг нь уламжлал болчихсон. Өмнө нь Халх голын ялалтын 75, 80 жилийн ойгоор тус тус ирсэн. Энэ удаагийн айлчлалын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, ОХУ-ын төрийн тэргүүн В.В.Путинтай хийсэн уулзалтынхаа дараа олон улсын хэмжээнд хандаж хэлсэн үгэндээ “ОХУ бол манай мөнхийн хөрш, олон улсын хамтын ажиллагааг дэмжихэд харилцан итгэлцэл, харилцан ойлголцлыг бэхжүүлэхэд манлайлал үзүүлж тодорхой хувь нэмрээ оруулна гэдэгт гүнээ итгэж байна” гэдгийг хэлсэн. Өөрөөр хэлбэл, “… манай мөнхийн хөрш ОХУ нь даян дэлхийн энх тайван, аюулгүй байдал, тогтвортой хөгжил, хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөөх их үйлсэд манлайлал үзүүлэн, дэлхийн улс орнуудын итгэлцэл, харилцан хүндэтгэл, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэл төгс байна” та бүхэн энхтайван найрамдалд чухал роль үзүүлнэ шүү гэсэн санааг илэрхийлсэн. Энэ айлчлал өөрөө энхийн төлөө айлчлал болсон.

-Дайнтай үед Халх голын ялалтын 85 жилийг өнжөөд энхийн цагт тэмдэглэе гээд В.Путины айлчлалыг хойшлуулж болоогүй юу?

-Тэгэх нь манай гадаад бодлогод болон монголчууд бидний язгуур эрх ашигт нийцэхгүй. Гадаад харилцаанд ялангуяа иж бүрэн стратегийн түншлэлтэй хөрш орнуудын хувьд бидэнд хамтын үнэт зүйл гэж бий, уламжлал ч байгаа. Мэдээж олон зуун жил хаяа нийлүүлэн оршин буй улс орнуудад сайн зүйл ч их байгаа, саар зүйл ч байж л таарна, гэхдээ бид мөнхийн хөрштэйгөө нэн таатай орчинд л аж төрөх ёстой. Ер нь манай хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд гадаад бодлого, аюулгүй байдал, үндэсний язгуур эрх ашиг, Монгол Улсын эв нэгдлийн асуудал дээр албан ёсны мэдээлэлд суурилсан мэдээ мэдээлэл цацаж байгаасай гэж боддог. Харамсалтай нь, энэ айлчлалын болон өмнө нь хэрэгжсэн айлчлалуудын үеэр ч гэсэн худал хуурмаг ташаа мэдээлэлд суурилсан, цуу ярианд суурилсан маш олон мэдээллүүд нийтлэгдэж, олон нийтийн дунд үл ойлголцол үүсгэсэн.

-В.Путиныг ирсэнтэй холбоотойгоор манайд ирэх төрийн айлчлалууд эхнээсээ цуцлагдаж байна гэх мэдээлэл нийгэмд тарсан. Тухайлбал, Шведийн хаан ирэхээргүй болов уу?

-“В.В.Путины айлчлалын дараагаас Шведийн хааны Монгол Улсад хийх айлчлал цуцлагдлаа” гэсэн мэдээлэл түгсэн. Энэ бол огт үндэслэлгүй мэдээлэл. Яагаад гэвэл Шведийн хаан манай улсад ирнэ гэж зарлаагүй. Түүнийг манайд ирнэ гэсэн баахан цуу яриа явсан. Аливаа айлчлалыг хоёр тал хийхээсээ өмнө албан ёсоор ярилцаж тохиролцоод өдөр, цагаа баталж байгаад зарладаг. Ингэснээр албан ёсных болно. Ийм тогтсон уламжлалтай. Тэр ч утгаараа урьд өмнө нь хэрэгжиж байсан бүх айлчлалууд албан ёсоор Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын цахим хуудсан дээр болон ГХЯ-ны хуудсан дээр нийтлэгддэг. Тэгэхээр албан ёсоор харилцан тохиролцож зарлаагүй айлчлалыг цуцлах гэдэг нь өөрөө логикгүй асуудал байгаа биз дээ. Жишээлбэл албан ёсны мэдээлэлд суурилж, аливаа хэвлэлийн мэдээг цацаж гаргах нь зүйтэй гэж хэлээд байгаа явдал юм л даа.

-Монгол Улс В.Путиныг ирсэнтэй холбоотой Олон улсын эрүүгийн шүүхээр орох нь гарцаагүй болчихлоо гэж судлаачид хэлж байна. Бид дэлхийд гадуурхагдах уу. Хойд Солонгос, Иран, Орос зэрэг оронтой нэг клуб рүү орчихож байгаа юм биш үү. Хойд хөршийн төрийн тэргүүний айлчлалыг хүлээж авснаа олон улсад яаж зөвөөр тайлбарлах вэ. Лобби бүлэг байгуулж, Элчин сайдууд юмуу гадаадад харилцаа сайтай улсуудаараа дамжуулж дэлхий дахинд зөв ойлголт өгөх үү?

-Нэгдүгээрт, манай гадаад харилцаа явдгаараа явж байна. Манай нэр хүнд сайн хэвээр байгаа. Яаж ажиглагдаж байна вэ гэхээр НҮБ дээр очиход манайхтай уулзъя гэсэн айлын талуудын хүсэлт буураагүй. Харин ч нэмэгдсэн байна. Хоёрдугаарт, энэ айлчлалын дараа шууд залгуулаад Хятадын дэд дарга ирлээ. Удахгүй Вьетнамын ерөнхийлөгч төрийн айлчлал хийх гэж байна. Залгуулаад Казахстан улсын ерөнхийлөгч ирэхээ илэрхийлсэн байна. Гуравдугаарт, Олон улсын эрүүгийн шүүхийн асуудалд ганц л тайлбар өгье. Олон улсын эрүүгийн шүүхийн хэвлэл мэдээллийн албаны дарга нь албан ёсоор BBC-д ярилцлага өгсөн. Тэрбээр “Монголчууд энэ шүүхийн байгууллагын гишүүн орон учраас В.В.Путиныг баривчлах асуудалд хамтарч ажиллах ёстой. Энэ бол эрх зүйн хувьд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөх зүйл. Гэхдээ Олон улсын эрүүгийн шүүхийн дүрмийн дагуу аливаа нэг улс нь баривчлах гээд байгаа этгээдийнх нь улстай хоёр талын харилцан дархан эрх ямбаа хадгалах энхийн хэлэлцээртэй бол, баривчлах гэж оролдсоноороо тэр хэлэлцээрийнх нь заалтыг зөрчих гээд байгаа бол, тэр хүний бие болон биет бус зүйлд нь халдашгүй дархан байдлыг нь зөрчих гээд байгаа бол энэ хамтарч ажиллах үүргээс чөлөөлөгдөж болно” гэдэг заалттай. Тэгэхээр манай улс ОХУ-тай 2019 онд иж бүрэн стратегийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулсан орон. Олон улсын эрүүгийн шүүх өөрөө тэрийгээ мэдэж байгаа болохоор тайлбар өгсөн байгаа. Хоёр улсын харилцаа ямагт дээгүүр тавигдаж байна шүү дээ. Нэмээд хэлэхэд, улс орны төрийн тэргүүн нар Венийн конвенцээр дипломат дархан эрх ямба эдэлдэг. Тэнд манайх ч, ОХУ ч нэгдсэн. Гэтэл нэг улсын ерөнхийлөгч нь ирнэ гээд айлчилж байхад нь бид баривчилбал түүний дархан эрхэд халдаж байна гэсэн үг. Олон улсын эрх зүйн хүрээнд ч, манай хуулийн хүрээнд ч боломжгүй асуудал. Үүнийг би ганцаараа хэлээд байгаа юм биш. Олон улсын эрүүгийн шүүх нь тайлбарласан. Бид НҮБ-ын бүх гишүүн оронтой дипломат харилцаатай. Бүгдтэй нь энхийг эрхэмлэж ажиллахыг хүсдэг. Манай улс энхийг эрхэмлэсэн олон тулгуурт бие даасан гадаад бодлогоо зөв зүйтэй авч явдаг орон. Тэрнээс нэг улс нь шүүмжлэхээр нөгөөгөө урихаа больдог улс биш. Энэ нь манай гадаад бодлогын номлол. Бид ондоошлоороо ижилсэх ёстой.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

 

МУБИС-ийн Сэтгэл судлал, арга зүйн тэнхимийн багш А.Баярхүүтэй ичгүүргүй байх талаар ярилцлаа.

---

-Ичгүүргүй байх гэж яг ямар ойлголтыг хэлж байна. Ичгүүр гэдэг нь хүнд байх ёстой эсэх дээр өөр, өөр байр сууриуд байдаг?

-Ичгүүр гэхээс илүү ичих гэдэг нэр томьёо нь илүү оновчтой. Өөрөөр хэлбэл, Сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд сэтгэцийн шинж, процесс, байдал гэдэг дээр авч үздэг. Түүний сэтгэцийн шинжийн нэг болох сэтгэлийн хөдөлгөөний илрэлүүд, түүний урт удаан байх хугацаанаас үүдэлтэй мэдрэмжийг авч үздэг. Бидэнд айх, сандрах, түгших гэх зэрэг олон мэдрэмж байдаг. Түүний нэг нь ичих мэдрэмж.

Өөртөө итгэлгүй, тухайн үйл ажиллагаанд илүү бодитой хандаж чаддаггүй, өөрийгөө доогуур үнэлж байгаа хүмүүст ичих мэдрэмж илүү үүсч байдаг. Ичгүүргүй байна гэдэг түүний эсрэгээр нь байх юм. Ичгүүргүй байх тухай ойлголт бие хүний нийгмийн үйл ажиллагаанд оролцож байгаа оролцооноос хамаарч бий болж болно. Өөрөөр хэлбэл, хүн жинхэнэ хүн байхынхаа хувьд нийгмийн нэг хэсэг. Ямар нэг бүлэгт харьяалагддаг, хамтын үйл ажиллагаанд оролцдог, нийгмийн олон талт үзэгдлүүдэд хариу үйлдэл үзүүлдэг бие хүн. Нийгмийн хамтын амьдралын хууль дүрэм, хэм хэмжээ, ёс суртахуун гээд бид өөрсдийн зохиосон тэр дүрийг бодитоор нь үнэлж хүлээж авч чадахгүй түүний сөрөг илрэлийг илэрхийлээд байгааг бид ичгүүргүй байдал гэж харж болох юм. Ичгүүргүй байдал гэдгийг энгийнээр хэлбэл тухайн хүн тэр нийгэм, цаг үедээ, үйл ажиллагаандаа сөрөг илрэлийг илэрхийлэх. Ёс зүйгүй, суртахуунгүй байдлын нэг дүр юм.

-Ичгүүргүйгээр хүн сайхан амьдарч болоод байна гэж үзэх хүмүүс бий. Ичгүүргүй байх нь хувь хүн болоод нийгэмд хэр хохиролтой вэ?

-Ичгүүргүй байна гэдэг нь сэтгэл судлал талаасаа хэрэгтэй зүйл. Тэр хүн өөртөө итгэлтэй, ямар нэгэн айдас, түгшүүргүй байна гэж үзээд байдаг. Нөгөө талдаа нийгэмд амьдарч буй хүнийхээ хувьд дүрэм журам, хууль, ёс зүй гэдгийг нийтээр бий болгоод тэрийг нь зөрчөөд байгаа хүмүүсийг буруутгаад, сайн сайхан амьдраад байна гэж хардаг. Нэг талдаа буруу, нөгөө талдаа зөв юм. Юунд, яаж ичгүүр, сонжуургүй байдлыг буюу өөртөө итгэлтэй дүрийг гаргаад байна вэ гэдгээ ухамсарлах хэрэгтэй. Хүнд амьтнаас ялгагдах ухамсрын дүрүүд бий. Бие хүн болох онцлог дүрүүд байна. Аль нийгэм, цаг үед амьдарч байхаас хамаарч нийгмийн сэтгэл зүйн байдал, орчин нөхцөл, яавал бие хүнээс бие хүнд, эсвэл бие хүнээс нийгэмд илүү эерэг нөлөөлөх вэ гэдгийг ухамсарлаж, үнэн зөвөөр ойлгож чадахгүй байгаа нь ичгүүргүй байдлыг үүсгээд байдаг. Ичгүүргүй байдлын улмаас нийгмийн дүрэм журам, хэв маяг, сайн сайхан байдал үгүй болж, зөрчигдөж болно. Хүн ичгүүргүй байна гэдэг хувь хүний хүмүүжил, төлөвшил, ёс суртахуунтай салшгүй холбоотой. Бие хүнийхээ хувьд өөрийгөө бодитоор, зөвөөр олж хараагүй, хөгжиж чадаагүй, нийгэм орчны нөлөөллийг, сэтгэл зүйн байдлыг, харьяалагдаж байгаа бүлэг, гишүүдийнхээ нөхцөл байдлыг олж харахгүй байгаатай хамааралтай буюу тухайн хүнд оюун ухаант, ухамсарлагдсан байдал анзаарагдахгүй байна л гэж үзнэ.

-Ичгүүргүй амьдрал, ичгүүргүй байдал. Монголчууд яагаад ийм болчихов. Энэ нь дээрх хэмжээнүүдийг зөрчөөд буйтай л холбож ойлгох уу?

-Одоо яагаад хүмүүс ийм ичгүүргүй байх болчихов гэж яриад байна л даа. Өнгөрсөн цаг үед ч байсан. Магадгүй улс орноо, газар нутгаа эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж үгүй хийсэн хэсэг бүлэг хүмүүс ч байна. Гэр бүлийн харилцааны хувьд үр хүүхдээ зөв хүмүүжүүлж чадаагүй, эцэг эхээ хайрлаж энэрдэггүй, хүн ёсны харилцааг илэрхийлдэггүй дүрүүд өнгөрсөн цаг үед ч байсан. Бид өнөөдрийнхөө нийгмийн дүр зураг, хүмүүсийн харилцааг хараад, өөр хоорондоо нэг нэгнээ таних сошиал орчноор дамжуулан хүмүүс ичгүүргүй байна гэх өнцгүүд бий. Нөгөө талдаа ичгүүргүй дүрийг гаргах нэг момент нь сошиал дээр хүмүүс өөрийгөө илэрхийлэхдээ камерын өмнө нэг дүрийг гаргачихдаг. Энэ бол миний бодит бие гэдэг тусгалыг олж харахаас илүүтэй төрсөн сэтгэгдэл мэдрэмжээ өөр зүйлээр орлуулаад гаргадаг. Бодит байдал дээр өөр хүмүүс байж болно. Бодит би-гээ камерын өмнө гаргахдаа ичгүүр сонжуургүй, эрээ цээргүй байдлаар гаргаж, асуудлаа илэрхийлчихдэг. Түүнийг нь хараад бид ичгүүргүй байдал их болчихлоо. Хүмүүс аливаа зүйлээс ичиж, эмээхээ байлаа гэдэг зүйл анзаарагдаж, өөр хоорондоо яриад байгаа. Өөр бусад цаг үетэй харьцуулахад ичгүүргүй байдал ихэссэн эсэхийг шууд хэлэх боломжгүй. Магадгүй ичгүүр сонжуургүй байдал бие хүнээс бие хүний хооронд, эсвэл бие хүн бүлгийн дунд байхдаа энэ дүрийг гаргаж байна уу гэдгийг олж харах хэрэгтэй. Өөр нэг дүрээр сошиалд ичгүүргүй байдлыг гаргах нь одоо үед нэг их чухал биш болоод байна. Зарим үед тухайн зүйлийг ичгүүр сонжуургүйгээр шууд илэрхийлэх нь зөв байж болно. Хамгийн гол нь нийгмийн амьдралд өөрийн гэсэн хэм хэмжээ, ёс суртахуун, хууль дүрэм, хэн хэндээ нөлөөлөх нөлөөлөл, нэг нэгнээ даган дуурайдаг нийгмийн үзэгдлүүд байх ёстой. Энэ бүхэн дээр эерэг сэтгэл хөдлөл, эерэг мэдрэмжээ илэрхийлээд эхэлбэл ичгүүргүй байдлын тухай ярихаа ч болино. Ичгүүргүй байдлыг тэр бүр гаргахаа ч байна.

-Ичгүүр сонжуургүй байх мэдрэмжээ хэрхэн зөв удирддаг бол. Түүнчлэн бусдад нөлөөлөх нөлөөллийг нь яавал бууруулах вэ?

-Ичгүүрийн тухай аваад үзэхээр хүн нийгмийн амьтан байхынхаа хувьд алдаатай зан үйлийг илэрхийлдэг. Хичээлээсээ хоцорч ирчихээд дундуур нь дуу чимээтэй ороод ирдэг нь ч ичгүүргүй байдлын нэг хэлбэр. Ихэнх тохиолдолд сошиалд элийрлүүд их явагдаж, ичгүүргүй хүмүүс их болсон. Тэднийг дагагчид ч их. Өсвөр насныхан, хүүхдүүд, залуучууд, нийгмийн өөр бүлгийнхэн үзэж хараад түүнийг нь дагах, даган дуурайх, онцгүй мэдрэмжийг авсан ч гэсэн дахин, дахин үзэх ийм үзэгдлүүд байна. Хүн нэг юмыг дахин, дахин үзэж, харах тусам түүнд автах магадлал маш өндөр байдаг гэдгийг нийгмийн сэтгэл судлалд авч үзсэн байдаг. Миний авсан мэдрэмжийг дахин, давтан илэрхийлээд байвал би нэг л өдөр яг тэр хүн шиг ичгүүргүй, сонжуургүй тэр зан үйлийг үйлдэх магадлал маш өндөртэй. Магадгүй хүн бүр ичих болон ичгүүргүй байх зэрэг өөрөө өөрийнхөө мэдрэмжээ ямар ч нөхцөлд гадагшлуулж болно. Харин түүнийг нь хүртэж хүлээж авах эсэх, даган дуурайх уу гэдгээ бид маш сайн бодож, өөрөө өөртөө хяналт тавьж цензуртэй хандах хэрэгтэй. Ичгүүр сонжуургүйгээр үйлдэл хийгээд байгаа хүмүүс магадгүй бага болно. Хүний зан үйлийг өдөөгч, бэхжүүлэгч нь эргэн тойрны хүмүүс нь байдаг. Ичгүүр, сонжуургүй ааш гаргадаг хэн нэгэн байвал түүнийг бид идэвхжүүлэхгүй байх нь чухал юм. Түүнийг сошиалд ч юмуу сайлж, муулж үзээд, тэр харилцааг нь дэмжихгүй байх нь зүйтэй.

Та өөртөө мэдлэг болох зүйл рүү анхаарлаа их хандуулдаг. Өөрөө өөрийнхөө сэтгэл зүйн эрүүл мэндийг дэмжиж чаддаг бол өөр бусад элийрч байгаа хүмүүс рүү анхаарлаа хандуулахаа больдог. Сэтгэл зүйн хувьд хямралтай, өөртөө итгэлгүй, сэтгэл зүйн эрүүл мэнд нь бага зэрэг дордсон хүмүүсийн хувьд дандаа юмны болохгүйг олж хараад байдаг. Тэгэхээр хувь хүн бүр сэтгэл зүйн эрүүл мэнддээ анхаарах. Аливаа зүйлийг шүүн тунгааж, эерэг зөв зүйл рүү цагаа зарцуулах нь зөв юм.

Элийрэгчдийг их үзэж буйг сэтгэл зүйн нөлөөлөлтэй холбон үзэж болно. Нийгмийн сэтгэл зүй их хувьсамтгай. Нэг хэсэг элийрэгчид их болж, тэднийг сонирхогчид ихэсч байгаад сүүлдээ цаг хугацааны явцад хүмүүс сонирхохоо больж эхэлнэ.