Category: онцлох-нийтлэл

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Нийслэлд дахин сонгууль явуулах шаардлага бий болж байна DNN.mn

Орон нутгийн сонгууль сая болоод дууслаа. Энэ сонгуулийн онцлог нь олонхын буюу мажоритар тогтолцоотой явагдахаар хуульчилсан байдаг. УИХ-ын сонгуулиас бас нэг ялгаатай зүйл нь сонгогчдын ирцийн босгогүй болсон. Хуучин орон нутгийн сонгуулийн ирц 51 хувь давбал хүчин төгөлдөр гэж үздэг байв. Харин шинэ хуулиар хамгийн олон санал авсан нэр дэвшигч ИТХ-аар сонгогдсонд тооцохоор болсон. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн сонгуулийн тухай хуулийн 4.2-т “Орон нутгийн Хурлын сонгуулиар Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулиар тогтоосон тооны орон нутгийн Хурлын Төлөөлөгчийг сонгоно” гэж байгаа. Мөн хуулийн 7 дугаар зүйлд заасанчлан “Сонгууль нь бүх нийтийн байх бөгөөд түүнд сонгогч бүр оролцох эрхтэй. Сонгогч сонгуульд шууд сонгох эрхийнхээ үндсэн дээр ямар нэг төлөөлөлгүйгээр оролцож, саналаа нууцаар гаргана” гэсэн зарчим үйлчилнэ. Харин сонгууль зохион байгуулах төрийн байгууллага болон оролцогч нам, эвсэл нь хуулиа дээдэлж, ил тод байдлыг хангаж, шударга ёсыг сахих үүрэгтэй. Гэвч бодит байдал дээр энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд Ардын намын луйвардсаныг нийгэм даяар шаагьцгааж байна. Тэгвэл сонгуулийн үр дүнгээр олонхын буюу 50-иас дээш хувийн санал авсан нам, эвсэл засаглалын удирдлагыг авдаг нь бичигдээгүй хууль. Энэ жишгээр ирэх дөрвөн жилийн хугацаанд МАН нийслэл болон орон нутагт ноёрхолоо бэхжүүлэхээр сонгуульд булхайцав уу. Нийслэлд гэхэд Иргэдийн хурлын 45 суудлын 40-ийг нь МАН эзлээд байна.

Манай улсын сонгууль өгөх насны 2.2 сая иргэний бүртгэл бий. Тэднээс тэн хагас нь нийслэлчүүд юм. Өөрөөр хэлбэл, Улаанбаатарт 1.1 сая сонгогч саналаа өгөх ёстой. Тэгвэл энэ удаагийн сонгуульд энэ 1.1 сая иргэний 42.3 хувь буюу 425 мянган иргэн сонгуульд оролцсон дүнтэй байна. Үүний 60-аад хувь буюу 255 мянган хүний саналаар МАН ялалт байгуулжээ. Нэг ёсондоо 1.6 сая нийслэлчүүдээс ердөө 16-хан хувийн санал авч гарч ирсэн гэсэн үг. Тэгэхээр тэднийг дийлэнх олонхын санал авсан гэж тооцох нь хэр зөв бэ. 225 мянгахан хүн Улаанбаатар хотын 1.1 сая сонгогчийн, тэр дундаа 1.6 сая гаруй иргэний амьдралыг мэднэ гэдэг хэтэрхий дорд үзсэн хэрэг биш үү.

Ер нь орон нутгийн сонгуулийг ийм дүнтэй гаргах тохироог анхнаасаа эрх баригчид өөрсдөө хийсэн нь худлаа биш. Тэд хуулийн хулгайгаар төлөвлөж ийм нөхцөлөө бүрдүүлчихсэн улс. Яагаад гэвэл орон нутгийн сонгуулийн ирцийг босгогүй болгосноороо тэд засаглалын эрхийг хялбар аргаар гартаа оруулж чадна. Тийм болохоор хуульд өөрчлөлт оруулчихсан. Энэ нь өөрөө Үндсэн хуульд харш гэдгийг тухайн үед эрдэмтэн судлаачид, улс төрийн хүрээнийхэн өчнөөн хэлж, ярьж байсан боловч парламент дахь олонхоороо түрий барьж хүчээр баталж орхисон. Тэгэхээр энэ удаагийн орон нутгийн сонгууль бол зүгээр ганц намын сунгаа болсон нь хэнд ч ойлгомжтой харагдаж байна. Ийм намын сунгаагаар засаг төрөө барина гэсэн юм байхгүй.

МАН-ын булхай хэрээс хэтэрлээ. Үндсэн хуульд “Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, мөн сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ” гэж заасан байгаа. Гэвч эрх баригчид Үндсэн хуулиа үл тоож байна. Шулуухан хэлэхэд, сонгуулийг ингэж луйвардах нь төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авахыг санаархаж байгаа хэлбэр юм. Үүнийг ч бас Үндсэн хуулиар хориглосон. Харамсалтай нь МАН яалт ч үгүй эрх мэдлийн төлөө хуулийг уландаа гишгэж орхилоо. Ингээд зогсохгүй гол өрсөлдөгч Ардчилсан намыгаа нийгэмд гутаан доромжилж, нэр хүндийг нь шившиглэж дууслаа. Саяны сонгуульд АН-аар овоглосон хулгайч дээрэмчин, хүүхэд хүчиндэгч нарыг дэвшүүлж гутааж байна. Бас сонгуулиа тав дахь өдөр хийж тавлаж байна. Баасан гаригийн маргаашийн хоёр өдрийн амралтыг ашиглаад монголчууд ялангуяа нийслэлийнхээ хөдөө гадаа явдаг. Агаар салхинд гарч, найз нөхдөөрөө амарч зугаалахыг илүүд үздэг. Үүнийг далимдуулж сонгуулийн өдрийг баасан гаригт зориуд тавьж байгаа нь эрх баригчдын бас нэг тактик. Зөвхөн өөрийн намынхан болоод дэмжигч нараа цуглуулж мөнгө тараах нь ил цагаан болов. Намынхаа дэмжигчид, гишүүддээ бүгдэд нь “Ухуулагч” хэмээх нэр зүүгээд 320 мянган төгрөг тараачихсан гэв үү дээ. Тийм болохоор тэднийхээ саналаар ялчихаж байна. Ард түмний оролцоо бараг байхгүй. Энэ бол ардчилсан сонгууль биш. Харин ардчиллын дүр эсгэж, ардчиллыг гутааж, бөхөөж байгаагийн тод жишээ. Бас сонгуулиа үгүйсгэж, доромжилж байна. Ардчилсан сонгууль хэзээ ч ийм түрэмгий, бүдүүлэг, хайрцагласан нэг намын сунгаа шиг байдаггүй. Нэгэнт ардчилсан сонгууль болоогүй учир хуульд нийцүүлж, дахин сонгууль явуулах хэрэгтэй байна.

Хэрэв орон нутгийн дахин сонгуулийг явуулахгүй бол АН, ХҮН нам засгаасаа огцрох хэрэгтэй. Ийм сонгуулийг хараад дуугүй суугаад байж болохгүй, та нар. Ардчилсан сонгуулийн утга нь дийлэнх олонх нь өөрсдийнхөө төр бариулах гэсэн хүмүүсийг сонгож гаргаж ирэх ёстой байдаг. Гэтэл энэ зарчим алдагдчихаар чинь төр засгийг хууль бусаар авах болчихоод байна. Хуулиа хийхдээ хууль бусаар хийнэ. Тэр хууль бус хуулийнхаа нэрийг бариад ардчиллыг гутаан доромжилж болохгүй. Одоо XXI зуун шүү дээ. Ямар XX зуун байгаа биш дээ. Тэгэхээр нийслэлд дахин сонгуулиа явуулъя. Тэгээд ч нийслэлийн сая зургаан зуун мянган хүний 16-хан хувийн саналаар удирдана гэж юу байхав дээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Б.Пүрэвдорж: Төсвийг агуулгаар нь дэмжиж байгаа ч МАН нөгөө л иддэг, хулгайлдаг асуудлаа давтах вий гэж болгоомжилж байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдоржтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Орон нутгийн сонгууль өндөрлөлөө. АН-ын хувьд энэ удаагийн сонгуульд амжилттай оролцлоо гэдгийг танай намын генсек хэлж байсан. Таны хувьд намынхаа амжилтыг юу гэж харж байгаа вэ?

-Санаж байгаа бол, 2020 оны сонгуулийн өмнө намын дарга нь улс төрийн ялагдал хүлээчихсэн байсан. Тухайн үед намын даргын үүрэг гүйцэтгэж байсан Ц.Туваан дарга намаа удирдаж 2020 оны сонгуульд орсон. Тэр үед гаргаж байсан амжилтаасаа харамсалтай нь энэ удаагийн сонгуульд ганц, хоёр аймагт бага санал авч ухарсан дүнтэй байна. Саяны орон нутгийн сонгуулийн дүн, оролцоотой холбоотойгоор намын гишүүдээс шүүмжлэл их гарч байгаа. Гол шүүмжилж байгаа агуулга бол энэ сонгуулиар намын удирдлагуудын оролцоо, идэвх тааруу байлаа гэдгийг хэлж байна. Өөрөөр хэлбэл, АН-ын удирдлагууд орон нутгийн сонгуулиар бүх талаараа хангалтгүй ажиллаа гэдгийг намын эгэл жирийн гишүүд хэлж, шүүмжилж байна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын сонгууль бол орон нутагт байгаа хүмүүсийн зүтгэлээр л амжилт нь бий болдог зүйл. Энэ утгаараа УИХ-д сонгогдсон хүмүүс орон нутагтаа очиж ажиллах, иргэд, сонгогчтойгоо, намын гишүүд, дэмжигчтэйгээ байнга уулзаж байх ёстой. Үүгээрээ намаа тухайн орон нутагт ялуулах боломжийг нээж өгдөг. Тиймээс АН-аас гарч ирсэн УИХ, Засгийн газрын гишүүд, намын удирдлагууд саяны орон нутгийн сонгуулиар нэр дэвшигчдээ дэмжиж, тойрог тус бүр дээрээ очиж ажиллах байсан. Гэвч энэ ажлаа зарим хүмүүс хангалтгүй хийлээ. Тэр ч утгаараа өнөөдрийн үр дүнг гаргаж байх шиг байна.

-Саяны сонгуулиар намын удирдлага, лидерүүд хангалтгүй ажилласан гэдгийг та хэллээ. Нөгөө талдаа танай нам Засагт хамтарсан нь саяны сонгуульд эерэг нөлөө үзүүлэв үү, сөрөг нөлөөлөл бий болгов уу?

-Мэдээж манай нам засагт хамтарснаараа орон нутгийн сонгуульд сөрөг нөлөөлөл үзүүлсэн.

-Яагаад?

-Монголын ард түмэн УИХ-ын сонгуулиар ус, тосоор нь ялгаад өгчихсөн.

Өөрөөр хэлбэл, эрх баригч нам нь энэ удаад ч гэсэн эрхээ дангаараа бариад яв гэсэн. Харин сөрөг хүчин болох Ардчилсан нам хүчтэй сөрөг хүчин болоод, хяналтаа чангаруул гэдэг агуулгаар ард түмэн сонголтоо хийсэн. Гэвч сонгуулийн дараа манай нам хамтарсан засагт орсон. Энэ улс төрийн үйлдлийн үр дүн угтаа саяны орон нутгийн сонгуулиар тодорхой харагдлаа. Юу гэхээр УИХ-ын сонгуулийн үеэр манай намд итгэж байсан ард түмний итгэл засагт хамтарснаар харьцангуй буурсан байна. Буурсан учраас бид ихэнх тойрогт ялагдал хүлээлээ.

-Орон нутгийн хувьд танай нам зарим тойрогт хэдхэн хүний саналаар ялагдсан. Харин нийслэлийн хувьд дэндүү цөөнх боллоо. Үүний шалтгааныг та юу гэж дүгнэж байна вэ?

-Орон нутгийн сонгууль бол манай сум, дүүрэг, хороо, баг дээр хэн юу хийж чадах вэ гэдгийг хардаг. Энэ утгаараа миний амьдралд хэн ямар байдлаар өөрчлөлт авчрах вэ гэдэг хандлагаар иргэд саналаа өгдөг. Тиймээс бид агуулгаасаа бага зэрэг хазайсан сурталчилгааг явуулах гэж их үзлээ. Өөрөөр хэлбэл, сошиалыг ашиглаж олны хандалтад хүргэх гэж хэт их зорилоо. Үүнээс болоод алдаа гаргасан болов уу гэж харж байна. Нөгөөтэйгүүр ялагдал хүлээсэн өөр нэг том шалтгаан бол ирц. Орон нутгийн сонгуулиар ирцийг их байлгах асуудал бол манай намын асуудал. Ирц өндөр байж тэр чинээгээрээ ялалт манай намд үүснэ гэдгийг бүгд л мэдэж байсан. Харамсалтай нь тухайн хороо, дүүрэгт нэр дэвшсэн манай намын хүмүүс энэ тал дээрээ сайн ажиллаагүй юм болов уу гэж ажигласан. Ирц өндөр байх тал дээр бусдаас хариуцлага нэхэх биш, өөрсдөөсөө эрэх хэрэгтэй.

-Сүүлд болсон сонгуулиудыг харж байхад танай нам ялагдах гол шалтгаан нь намын лидер, удирдлагуудаас ихээхэн хамааралтай байв уу гэж ойлгосон. Нөгөөтэйгүүр алдаа гаргасан удирдлага, лидерүүддээ төдийгөөс өдийг хүртэл дорвитой хариуцлага тооцон ярьсангүй. Ер нь танай нам удирдлагуудаасаа хариуцлага нэхэж чадахаа больчихсон юм уу?

-Өнгөрсөн зургадугаар сард болсон УИХ-ын сонгуулиар манай нам олонх болж чадаагүй. Ялагдсан. Хариуцлагын хувьд манай нам 2020 оноос өмнө өнөөгийнхөөс өөр байсан. Дүрмийн хувьд. Өөрөөр хэлбэл, намын удирдлага УИХ-ын сонгуульд намаа ялагдуулах юм бол хариуц лагаа хүлээгээд огцордог байсан. Энэ дүрмийг С.Эрдэнэ намын дарга байхдаа өөрчилсөн.

-Ямар байдлаар өөрчилсөн гэж…?

-Хэрэв өмнөх сонгуулиасаа ялсан, суудал авсан нэр дэвшигчид олон байвал намын дарга хариуцлага хүлээхгүй гэсэн дүрэм оруулж ирсэн. Энэ заалтаас болж өнөөдрийг хүртэл намын удирдлагуудад ямар нэгэн хариуцлага тооцох боломжгүй болчихсон.

-Тийм болохоор л өнөөдрийг хүртэл Ард чилсан нам удирдлагууддаа хариуцлага тооцох чадамжгүй нам мэт гаднаасаа хараг даад байгаа гэж ойлгох уу?

-Ер нь манай намын сонгогч, намын гишүүд, дэмжиг чид хариуцлага тооцох ёстой гэсэн байр суурин дээр байгаа.

-Орон нутгийн сонгуулийн дараа УИХ дахь намын бүлэг хуралдлаа. Бүлгээр ямар асуудал хэлэлцэв. Сонгуулийн үр дүн, алдаа оноогоо ярив уу?

-Бүлгээр бүлгийн ажиллах дүрмийн асуудлыг ярилцлаа. Мөн УИХ дээр 2025 оны Мөнгөний бодлого орж ирсэн. Үүнийг хэлэлцлээ. Мэдээж сонгуулийн асуудлаарх тодорхой мэдээллийг манай намын генсек өглөө.

-Шат, шатны сонгуулиуд болоод дууслаа. Үндсэндээ энэ Их хурал, Засгийн газар төрийн бодлого, шийдвэр, хууль тогтоох ажилдаа анхаарах цаг ирлээ. Намрын чуулганаар төсвөө хэлэлцэж байна. Засгийн газраас орж ирсэн төсөв дээр УИХ-ын дэд даргынхаа хувьд ямар байр суурь илэрхийлэх вэ?

-Саяны орж ирсэн төсвийг ярихаас урьтаж, өмнө ямар төсөв хэрхэн орж ирдэг байсан талаар хэдэн үг хэлье. Жишээ нь, аль нэг тойрог, газарт нэг шинэ сургуулийн бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүллээ гэж бодъё. Ингэхдээ анхны төсвийг нь бага тавиад ирэх жилүүдэд нь төсвөө нэмээд явчихдаг байсан. Өөрөөр хэлбэл, нэг суманд шинэ сургууль барья гэж бодъё. Тэгвэл 2025 оны төсөв дээр нэг тэрбум төгрөг тусгаж өгнө. Дараа нь 2026, 2027 онуудад хоёр тэрбум төгрөг тавьж явдаг. Ингээд нийтдээ таван тэрбум төгрөгөөр нөгөө сургуулиа барьж дуусгадаг. Юу гэхээр эхний жилдээ нэг тэрбум буюу арай бага төсөв тавьсан атлаа дараа дараагийн жилүүдэд энэхүү төсвөө хоёр тэрбум гэх мэтээр данхайлгадаг байсан. Ийм маягаар бүтээн байгуулалтаа явуулах тусам Монгол Улсын өр нэмэгддэг. Үүнээс болоод Монгол Улсын төсөв жил бүр алдагдалтай гардаг, үр ашиггүй хөрөнгө оруулалт болсоор ирсэн. Тэгэхээр энэ жилийн хувьд нийтдээ 38 төсөл, арга хэмжээнд улсын хөрөнгө оруулалтыг тусгах юм билээ. Ихэнх нь эрчим хүчний хөрөнгө оруулалтыг шийдсэн харагдсан. Нөгөөх нь зам барих ажилд чамгүй их хөрөнгө тусгахаар байгаа. Үлдсэн төсвөөрөө дандаа үр ашиг сайтай, буцаагаад хөрөнгөө олдог төсөл рүү оруулахаар байсан. Тэгэхээр дэд бүтэц рүүгээ, эрчим хүч рүүгээ, үлдсэнийг нь үр ашигтай төсөл, хөтөлбөр лүүгээ оруулж байгаа гэдэг агуулгаар нь орж ирсэн төсвийг миний хувьд дэмжиж байгаа. Төсвөөрөө мега төслүүдээ дэмждэг, хувийн аж ахуйн нэгжүүддээ боломж олгосон ийм төсвийн зохицуулалтаар яваа улс орнууд хөгжсөн байдаг. Энэ утгаараа ирэх жилийн төсөв бол жалгын нэг хөрөнгө оруулалт хийгдэхгүй төсөв болохоор байна уу гэж харж байгаа. Ингэснээрээ мэдээж зардал нэмэгдүүлэхгүй. Харин ирээдүйд үр ашгаа өгөх төсөл рүү төсвөө оруулж байна гэдэг утгаар дэмжинэ. Гэвч хардалт, болгоомжлол бас байна.

-Танд ямар хардалт, болгоомжлол байна вэ?

-Хэрэглэлт, хэрэгжилт дээр нь асуудал гарах вий дээ. Ардын нам бол хулгайч нам. Энэ утгаараа яг төсөл, хөтөлбөрүүдээ хэрэгжүүлэх явцдаа нөгөө хулгайлдаг, иддэг асуудлаа гаргах вий дээ гэж болгоомжилж байна. Үнэхээр их санаа зовж байна. Тиймээс зарласан том төслүүдээ урагшлуулах, шалгаруулалтыг нь зөв хийх тал дээрээ анхаарч явбал манай улсад богино хугацаанд хөгжих боломж байна.

-Улс орны хөгжилд амин шаардлагатай гол зүйл бол эрчим хүч. Гэтэл манай улс эрчим хүчний хараат байдалтай оршдог. Энэ байдлаасаа гарах, хэрэгцээгээ тогтвортой хангахын тулд том чадлын эрчим хүчний эх үүсвэр хэрэгтэй. Саяхан Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станц ашиглалтад орлоо. Энэ мэтээр эрчим хүчний хараат байдлаасаа гарах боломж байна уу?

-Дэлхийн хамгийн өндөр хөгжилтэй арван орон байна. Энэ арван орон эрчим хүчнийхээ 87 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг. Үүгээрээ хэрэгцээгээ хангадаг. Тэгэхээр хэн эрчим хүч үйлдвэрлэж байна тэр улс орон хөгжиж байна гэсэн үг. Гэтэл таны хэлдгээр манай улс хараат байна. Ийм цаг үед хувийн хэвшил эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрийг барьж, ашиглалтад оруулна гэдэг том амжилт. Магадгүй цаагуураа Ардын намтай янз бүрийн тохироо хийснийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ л дотооддоо бид эрчим хүчээ үйлдвэрлэж байна гэдэг бол өөрөө том амжилт.

-Баруун бүсэд Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын төсөл Засгийн газраас өргөн барьсан 14 мега төслийн нэг. Энэхүү төсөл олон жил яригдсан. Энэ Засгийн газар, Их хурлын бүрэн эрхийн хугацаанд уг төсөл ашиглалтад орох уу?

-Энэ төслийн бэлтгэл ажлын хувьд нэлээд их ахицтай явагдчихсан байгаа. Удсан зүйл гэвэл зээл. Улс төрийн болоод бусад олон шалтгаанаас болоод зээлийн асуудал нь удсан байх. Гэхдээ энэ зээлийг БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлөөр баталгаажуулж гаргасан. Тиймээс зээл нь шийдэгдчихлээ, бэлтгэл ажлаа хангачихлаа. Тэгэхээр 2025 оны хавраас эхлээд Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын барилгын ажил нэлээд эрчимтэй явагдах болов уу гэж бодож байна. Нөгөөтэйгүүр энэ цахилгаан станц ашиглалтад орлоо ч хэдхэн жилийн дараа бидэнд эрчим хүчний хомсдол дахиад бий болно. Ер нь эрчим хүч шинээр үйлдвэрлэх тусам хэрэгцээ нэмэгддэг. Тиймээс бидний хувьд хэрэгцээгээ хурдан хангах тал дээрээ анхаарах хэрэгтэй. Нэг, хоёр станц, эх үүсвэр барилаа гээд сэтгэл амарч болохгүй.

-Тэгвэл Эрдэнэбүрэнгээс өөр баруун бүсэд шинэ эх үүсвэр бий болгох ямар боломж байна вэ?

-Боломж бий. Тухайлбал, Хөшөөтийн уурхай Ховд аймагт үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Энэ уурхайн ашиглагдсан талбайг ашиглаад 150 МВт-ын дулааны цахилгаан станц барих боломж байгаа. Уг ажлыг ойрын жилүүдэд бодитой эхлүүлэх талаар Ховд аймгийн удирдлагууд болон баруун бүсээс сонгогдсон Их хурлын гишүүд хамтран ажиллана.

-Эрчим хүчний асуудал эхнээсээ шийдэгдэж байгаа нь сайн. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын хараат байдаг өөр нэг бүтээгдэхүүн бол түлш, шатахуун. Өгч байгаа газар нь цоргоо хаалаа л бол манайд хэцүүддэг. Түлш, шатахууны хувьд бид цаашид яаж анхаарах ёстой юм бэ?

-Мэдээж хоёр хөрш тэйгөө бид стратегийн түнш лэл гэрээтэйгээр хамтарч ажиллаж байгаа. Түлш, шатахууны хувьд заримдаа хомсдол гардаг. Энэ тохиолдолд түргэн шуурхай арга хэмжээ авч ажиллах нь чухал. Нөгөөтэйгүүр бид өвлийн бэлтгэлээ эртнээс базаах шаардлагатай. Манайхан цагийг нь тулгаж бэлтгэлээ базаах гэж зүтгэдэг. Энэ бол алдаа. Эртнээс л бэлдэх хэрэгтэй, нөөцлөх хэрэгтэй. Одоохондоо бидэнд нөөцлөх, бэлтгэх ажил л чухал байна. Энэ ажлаа Засгийн газар тулгаж хийх биш эртнээс хийж эхлэх хэрэгтэй. Одоо хүртэл хийгээгүй байгаа бол оройтож байна гэсэн үг. Тиймээс нэн ялангуяа түлш, шатахууны асуудалдаа анхаарах цаг мөн. Цаашдаа хэрэгцээгээ дотоодоосоо хангах ажлуудаа идэвхтэй явуулах тал дээр анхаарна биз. Нөөцөө бэлтгэж чадахгүй байж хэрэгцээгээ хангах тухай яриад хэрэггүй.

-Таны хувьд өмнөх парламентын үед өргөн барьсан хуулийн төслөө Их хурлаар хэлэлцүүлэх гэж багагүй маргаан үүсгэдэг байсан. Харин одоо та УИХ-ын дэд дарга боллоо. Санаачилсан, УИХ-д өргөн барих бодолтой ямар хуулийн төслүүд байна вэ?

-Өмнөх парламентын үед миний хувьд ард түмний арван хуулийг санаачлаад түүнийхээ наймыг нь батлуулж байсан. Анхны 126 гишүүнтэй парламентад иргэдийнхээ төлөөлөл болж орж ирээд дахиад ард түмний арван хуулийг санаачлаад явж байна. Тухайлбал, НӨАТ-ын татварыг таван хувь болгох, Хуурамч шатахууны эсрэг хууль мөн эдийн засгийг эрчимжүүлэх дөрвөн хуулийн төсөл дээр ажиллаж байна. Жишээ нь, давхар АМНАТ-ыг болиулах, дотоодын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зэрэг хуулийн төсөл байна. Түүнчлэн малчдын зээлийг тэглэх, хөдөө орон нутгийн иргэдийн амь амьжиргааг дээшлүүлэх зэрэг олон хуулийн төсөл байгаа. Энэхүү хуулийн төслүүдээ энэ том парламентад хэлэлцүүлэн батлуулахын төлөө ажиллана.

-Татварын дарамт гэснээс НДШ аж ахуйн нэгжүүдэд үнэхээр дарамт болж байгааг сүүлийн үед хүчтэй ярих боллоо. Ер нь УИХ-д орж ирсэн улстөрч болгон аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжинэ, хувийн хэвшлийг элдэв дарамтаас салгана гэж амлаж гарч ирсэн. Энэ асуудал дээр таны болон танай намын хувьд бодитой ажил юу хийх вэ?

-Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөрт НДШ-ийг болиулах асуудал шууд утгаараа орсон байгаа. Энэ утгаараа татварын дарамтыг багасгах асуудал дээр УИХ дахь АН-ын бүлгийн гишүүд нэгдсэн байр суурьтай байж ажиллана. Тэгэхээр бид бол цөөнх. Тиймээс мөрийн хөтөлбөрт орсон аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжих хуулийн төслүүдийг бид эрх баригч намтайгаа тодорхой зарим асуудал дээр тохиролцож байж батлуулах боломж бий. Өөрөөр хэлбэл, НДШ-ийг багасгах асуудал дээр АН-ын бүлэг идэвхтэй ажиллаж чадвал боломж байгаа гэсэн үг.

-Та бүхэн бүлэг дээрээ маргаантай асуудал бий юу. Бүлгийн гишүүдийн ойлголцол, хамтрал ямар байгаа вэ?

-Одоохондоо манай бүлэг дээр маргалдахаар сэдэв орж ирээгүй л байна. Мэдээж орон нутгийн сонгуулийн алдаа оноогоо ярилцана. Энэ сэдвээр л нэлээд их асуудлыг бүлэг дотроо ярилцах болов уу гэж харж байгаа.

-Дараа дараагийн сонгуулиар ардчилал чиг баримжаатай намууд нэгдэж оролцвол олон жил эрх барьсан зүүний намыг ялах боломж харагдаж байна гэж байгаа. Үүнтэй та санал нэг байна уу?

-Ардчилсан намууд нэгдэж сонгуульд оролцох асуудал бол тухайн намын удирдлагуудын улс төрийн эр зоригоор шийдвэрлэгдэх зүйл. Нөгөөтэйгүүр таны хэлснээр өмнөх сонгуулиудын болоод саяны сонгуулийн үр дүн биднийг энэ нөхцөл байдал руу явахаас өөр сонголтгүй болгож байна. Түүнчлэн хамтарсан Засгийн газрыг тогтвортой байлгах сонирхол МАН-д бий. Манай намын хувьд энэ намаас дэндүү их хараат байдалтай болчихоод байгаа. Тиймээс энэ нөхцөл байдлаас салах эсэх нь намын даргын шийдэх ёстой асуудлын нэг мөн.

Э.Мөнхтүвшин

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Баабарын “Задралд тулсан Орос орон” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэбаттай ярилцлаа. Тэрбээр “Нийгмийн даатгалын асуудлыг засах ёстой ч шударгаар төлж байгаагаа шийтгэж болохгүй” хэмээв.

“Хөхний эрүүл мэндийн төв”-ийн Хөхний дүрс оношилгооны эмч Э.Аззаяа “Жирэмснээс хамгаалах эм, тариа хэрэглэх нь хөхний хорт хавдар үүсэх эрсдэлийг бий болгодог” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Задралд тулсан Орос орон” нийтлэл хэвлэгдлээ.

Монголбанкнаас 2025 онд хэрэгжүүлэх Төрийн мөнгөний бодлогын зорилтын талаар Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнгээс тодрууллаа.

Нийтийн тээврийн бодлогын газрын дарга Д.Отгонжаргал “Такси үйлчилгээ явуулах зөвшөөрлийг зөвхөн ААН-д олгоно”  гэв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Владимир Зеленскийн гадаад айлчлал өндөрлөв

Арын нүүр: Усны шувууд буцлаа…

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эмийн аюулгүй байдлын тандалт судалгааны газрын дарга П.ЦЭЦГЭЭ: Хуульд өөрчлөлт орсон ч жороор олгохтой холбоотой шинэ зохицуулалт ороогүй DNN.mn

“Эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хууль”-ийн шинэчилсэн найруулга 2025 оны зургадугаар сарын 5-нд УИХ-аар батлагдаад, аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс орон даяар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Хууль мөрдөгдсөнтэй холбогдуулан “Бүх эмийг жороор олгоно” гэдэг ойлголт иргэдийн дунд тархаад байгаа юм. Энэ талаар Эмийн аюулгүй байдлын тандалт судалгааны газрын дарга П.Цэцгээ “Тухайн хуульд маш олон зарчмын өөрчлөлтүүд орсон. Жороор олгохтой холбоотой шинэ зохицуулалт бол ороогүй. Энэ хуулийг дагаж гарсан зөрчлийн тухай хууль дээр санкци нь нэлээн их нэмэгдсэн. Жороор олгодог эмийг эмчийн жоргүйгээр худалдаалсан бол өмнө нь 50 мянган төгрөгөөр торгодог байсан бол одоо 500 мянган төгрөгөөр торгох хуулийн санкцтай болсон. Тунгаасаа шалтгаалаад жоргүйгээр авч болох эмийг эмийн санчтайгаа зөвлөлдөөд авч болно” гэв

Тэгвэл бид энэ талаар эмийн санч нараас тодруулахад “Иргэдийн хувьд эмийн санч нар луу бухимдаж байна. гэтэл бид жороор олгох эмийг жоргүй өгвөл зөрчлийн хуулиар хариуцлага хүлээнэ” гэсэн байр суурьтай байсан юм.

Энэ тухай Баянзүрх дүүрэгт байрлах нэгэн хувийн эмийн санч “Уг нь бол жороор авах эмээ авах ёстой. Гэвч энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгаа эхлээд эмч нарт сайн таниулах ёстой байсан. Зургадугаар сард баталсан хуулийг бид мэдээгүй байж байгаад сая аравдугаар сард мэдсэн. Гэтэл зөрчлийн хуулиар жороор олгох эмийг жоргүй олгочихвол эмийн санч, зөрчилтэй жор бичсэн эмчийг мөн 500 мянган төгрөгөөр торгоно. Яахав цахим орчин ашигладаг хүмүүс тэрийг олоод мэдчихнэ. Ашигладаггүй хүмүүст бид хэлэхээр толгойгоо хага цохиулах гэж байгаа юм. Иргэдийн зүгээс өмнө нь авч болоод байсан эмийг яагаад авч болохгүй байгаа юм, тийм зүйл гэж юу байсан юм гэх мэт хандлага гаргаж байна. Зарим эмч нар яараад онош, эсвэл он сар, тамга зэргээ дарахаа мартчихна. Зөрчилтэй жороор үйлчилж болохгүй. Хэрэв үйлчилвэл торгуулна. Тэгэхээр эмийн жорыг яаралтай цахим болгох хэрэгтэй. Түүний дараа нэг талдаа гарна. Энэ шинэчилсэн найруулгыг бол хүмүүс шууд хүлээж авахгүй. Хэвшиж, дастлаа цаг хугацаа орно. Урьд нь уг хууль байсан хэрнээ орон даяар замбараагүй хэрэглээд хэвшчихсэн, хэрэгжүүлээгүй байсан. Тэр хуулиа сая шинэчлээд зөрчлийн хуульд оруулаад торгуулийн санкцитай болгож байгаа юм билээ. Уг нь олон жилийн өмнө хийж болох байсан зүйл л дээ” хэмээлээ. Энэ талаар зарим иргэдийн хувьд “Бид улсын эмнэлэгт үзүүлэх гэж сарын өмнө оочер авч байхад, өвчин намдаах эм дээр хүртэл эмч дээр очиж жор авах хэрэгтэй болчихож байгаа нь маш их чирэгдэл үүсгэж байна” гэсэн байр суурьтай байсан юм.

Эмийг жороор олгохын тулд жор дээр эмчийн нэр, хувийн тэмдэг, харилцах утас, хаяг нь заавал байх ёстой бөгөөд хэрэв зөрчилтэй жор бол эмийг олгохгүй. Хуулийн шинэчилсэн найруулгаар эмийн жорыг стандартын дагуу бичээгүй бол эмчийг таван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно. Гэтэл эмийн санч нар стандартын шаардлага хангасан жор бараг ирдэггүй талаар ярьж байсан юм. Чингэлтэй дүүрэгт байрлах эмийн санч “Өнөөдөр гэхэд ганц л шаардлага хангасан жор ирлээ. Латинаар биш монголоор бичсэн байсныг эс тооцвол.” гэв. Эмийн санчийн авсан жоруудыг харахад ихэнх нь тамгагүй, шаардлага хангаагүй жор маш их харагдлаа. Эдгээр жорыг тооцохгүй гэвэл иргэд бухимддаг уу гэхэд “Энэ болгоныг зөвтгөж авна гээд байвал иргэд бухимдалтай байна. Тэгээд эмийг нь өгөхөөс өөр аргагүй байдалд хүрдэг” гэв.

Эмийн жорын стандарттай холбоотой Баянзүрх дүүргийн 38 дугаар хорооны өрхийн эмнэлгийн эмчээс тодруулахад эмч нар шаардлагын дагуу эмийн жороо бичиж байгаа, хуулийн шинэчилсэн найруулгаар жороор олгох ёстой байсан эмүүдийг иргэд бичүүлээд явж байгаа.” гэсэн мэдээллийг өгөв.

Эмийн сангууд ихэнх нь жороор олгодог эмийг жоргүй олгодог зөрчил гаргадаг байсан нь ажиглагдав. Гэхдээ тэдгээрийн дотор жороор олгох эмийг хуулийн дагуу олгодог эмийн сантай таарсан юм. Тухайн эмийн санчийн хувьд хуулийг дахин шинэчлэн найруулсныг ихэд сайшаасан байдалтай байлаа. Тэрээр “Хууль шинэчлэгдсэн нь үнэн. Тэрнээс биш жоргүй болоод, жортой эмийн жагсаалт шинэчлэгдсэн зүйл байхгүй. Үүнийг иргэд буруу ташаагаар ойлгож байна. Жороор олгох, жоргүй олгох эмнүүдийн жагсаалтаа мөрдөөч ээ, алдаа гаргавал торгоно шүү гээд зөрчлийн хууль дээр байгаа. Шинэчилсэн найруулга гэж засвар ороод зөрчлийн хуулиар торгохоор болсон. Манай эмийн сан бол хуулийн дагуу ажилладаг учраас надад бухимдах хүн байхгүй. Би энд 12 жил ажиллаж байна. Над шиг хэнхэглээд антибиотик ч өгсөн жорыг нь хураагаад, бичээд, журналдаад явдаг хүн байхгүй. Би ээлжийнхээ эмийн санчийг буруу бичээд халтардуулахад нь арилгаад, засаж авдаг хүн. Яг жороор нь өгдөг. Өдөр бүр нөгөө ээлжиндээ хүлээлгэж өгнө. Анх намайг яг хуулиараа жортой эмээ жороор олгоно гэхэд иргэд маш их доромжилдог байсан. Одоо бол хуулиараа явдаг болсонд нь баяртай байна” гэв. Хотын төвөөр байрладаг “МОНОС”-ын эмийн санч “Эмч нарт анхнаасаа ямар ч мэдээлэл очоогүй. Жортой эмийг жороор нь олго гэдэг эмийн сангуудад шууд тавьсан. Эмч нар нэг жор дээр гурван эм бичих байтал заавал дөрөв юмуу тавыг бичиж явуулдаг. Тэрнээс болоод хүмүүст маш их чирэгдэл учирч байна. Эмийг олон улсын нэршлээр бичихийг зарим нь шууд худалдааны нэршлээр бичсэн тохиолдолд эмийг өгөх боломжгүй байдаг. Тэгээд солиулж ир гэхээр иргэдийг өдөрт хоёроос гурван удаа явуулж, хүндрэл учруулж байна. Өмнө нь хүмүүс “Рингер”-ийг хордлого өгөхөөр шууд дур мэдээд авчихдаг байсан бол одоо эмчийн жороор авна гэсэн үг. Тэгэхдээ эмч нар стандартын дагуу бичих ёстой. Зарим эм зүйч нар “Ибупрофен”-ыг хүртэл жороор гээд ойлгосон байна лээ. Ибупрофен өвчин намдаах нь 100-600 мг гэх тунтай байдаг. Манай улсад 60 гаруй төрлийн ибупрофен байдаг. Үүнээс зургаан төрлийг нь жортой олгоно. “Денкфарм”-ынх жортой, Хятад, Индонез зэрэг газрынх жоргүй байгаа. Бага тунтай парацетамолын найрлагатай эмүүдийг жоргүй олгоно. Тун, найрлагаасаа жортой эсэх нь шалтгаална гэсэн үг. Энэ хуулийн хувьд бас нэг өрөөсгөл зүйл нь байнгын даралтны эм уудаг хүмүүс даралт нь ихсэхээрээ эмийн сан руу орж ирдэг. Гэтэл тийм хүмүүст өгөхгүй гэлтэй нь биш. Уг нь зохицуулалт хийх хэрэгтэй. Миний бодлоор “И Монгилиа”-аар зохицуулах хэрэгтэй” хэмээлээ.

Г.Балгармаа

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

АН арван хэсэг зулгаагдсан ч ард түмний дэмжлэг хэвээр байна DNN.mn

Энэ удаагийн ИТХ-ын сонгууль АН, МАН хоёрын дунд л боллоо. МАН айхавтар багцлагддаг уламжлалаа хадгалав. АН арван хэсэг зулгаагдсан, Женкогийн хүн, Элбэгээгийн хүн, Эрдэнийн баруун гар… гэх шиг нөгөөх л ардчиллын ах нартаа хуваагдсан, биенээ хэмлэсэн, хардсан, зүдэрсэн хүмүүс орон нутагт өрсөлдөв. Дээр нь зөвхөн АН-ын саналаас, ардчиллын саналаас зулгаах, хумслах улс төрийн жижиг нам эвслүүд хэдэн арваараа өрсөлдөв. Тэднийг араас нь ивээн тэтгэж, турхирч сонгуульд өрсөлдүүлсэн нь мэдээж МАН. Хатуу, үнэнч гишүүнчлэлтэй МАН-ын хувьд энэ мэт улс төрийн хор найруулга хийх өөрсдөд нь ашигтай байдаг. Үүнийгээ мэдэрдэг МАН өрсөлдөгч гол хүчин болох АН-ын саналыг жижиг намуудаар сарниулдаг технологи үргэлжиллээ гэдгийг л хэлэх гээд байна.

Гэвч могой гурав тасравч гүрвэлийн дайтай гэдэг шиг АН авах ёстой саналаа авдгаараа л авлаа. Дахиад нэмэх боломж байсан гэвэл байсан. Гэвч хүчний төвлөрөл үнэхээр сарнисан хэвээр байна. Нэг цул болж сонгуульд орж чадахгүй байна. Нам доторх энэ олон фракц гэдэг юмуу, ерэн оноос хойш Монголын улс төрөөс холдож чадахгүй байгаа АН-ын ах нарын талцал сонгуульд муугаар нөлөөлсөн хэвээр байна. Одоо тэдэнд цэг тавих цаг нэгэнт болжээ. Ард түмэн ардчиллыг, АН-ыг уухайлан дэмжээд байдаг, өөрсдийнхөө байж байгаа царайг хар. Сонгуулиар л нэгдэж чадахгүй бол АН-д ялах тухай ойлголт үнэндээ алга. Сая харж байгаа биз дээ, өнөө нийслэлд “алаад” өгнө гэсэн ХҮН үсгүй арчууллаа. Яг цаг дээрээ тулахаар ард түмэн АН, МАН хоёрт л найдаж байна. Энэ юуг хэлж байна гэхээр АН арван хэсэг зулгаагдсан ч ард түмний сэтгэлд итгэл найдвар болон гэрэлтсээр байгааг ойлгуулж байна. Саяны орон нутгийн сонгуулиар хотоос 1000 км-ийн зайд, уулын мухарт байх малчин өвгөний ярихыг сонссоноо хүргэе. Өвгөн саналаа өгөхөөр ирэхдээ ингэж ярилаа, “Ах нь одоо 67 настай, хоёр нийгэмд амьдарч үзлээ. Нэгдэлд мал хариулж явлаа. Ардчилсан нийгэмд мянгат малчин, Улсын сайн малчин ч боллоо. Миний аав 51 настай бурхан болсон. Нэгдлийн ялтай малны хойноос шөнө өдөргүй зүтгэсээр өвчний үүр уурхай болж өнгөрсөн дөө. Би гомдолтой явдаг. Хэрэвзээ аав минь өнөөдөр мал маллаж байсан бол наад зах нь 80 наслах шийртэй хүн байсан юм. Ноосны төлөвлөгөөгөө гүйцээх гэж жалганд үхсэн малын сэг зэмнээс ноосыг нь зулгааж явлаа шүү дээ. Би хамт явдаг байлаа” хэмээн хоолой зангируулж хэлээд цааш нь “Хөгшин бид хоёр сайхан цагийг үзлээ. Үр хүүхэд, ач зээ нартаа “Та нар мөн ч азтай хүмүүс юм” гэж хэлдэг. Урьд нийгмийн тухай, аав ээжийнхээ нэгдлийн ялтай малны төлөө нойр хоолгүй зовж явсныг ярьж өгдөг. Энэ ардчилсан нийгэм гэдэг мөн ч ховор хувь тавилан шүү” гэсэн юм. Мэдээж тэр өвгөн, эмгэнтэйгээ, дунд хүү, бэргэнтэйгээ ирж саналаа АН-д сэтгэл хангалуун өгөөд буцна лээ.

Энэ бол ардчиллын үнэ цэнэ. Энэ үнэ цэнийг мэдэрсэн иргэд Монголд хэдэн зуун мянгаараа байна. Тэд АН-ыг дэмжмээр байдаг. Гэвч… Ялангуяа Монголын залуу үе ардчиллын төлөө тууштай байдаг нь судалгаагаар харагддаг. Гэвч тэдний сонгуулийн идэвх сул, өөрт хамаагүй мэт ханддаг. Саналаа өгсөн зарим нь таньдаг, мэддэг, сошиалаар харснаа дугуйлдаг. Тэгж нийгэмд нэр дэвшигчдээ таниулж чаддаг мөнгөтэй нь мэдээж бүтэн 34 жил Засгийн эрхэнд байгаа МАН. Тэгээд л саналаа өгсөн залуусын зарим нь тэдний нэр дэвшигчдийг сонгодог.

Сая нийслэлийн 45 мандатаас 40-д нь МАН яллаа. Нийслэлд нийт саналаа өгсөн сонгогчдын ирц 40 хувьтай байсан урьдчилсан дүн гарсан. Түүний 30 хувь нь МАН-д саналаа өгсөн бололтой. Энэ 30 хувь гэдэг ард түмэндээ, нийт сонгогчдын тоондоо харьцуулахад дэндүү бага биш үү. Гэвч ийм өчүүхэн хувиар л МАН төрийн эрхийг барих боллоо. Иргэн бүрийн оролцоог хангасан, төрийн эрх барих ардчилсан эрхээ эдэлсэн тийм сонгууль, тийм сонголт гэж хэлж болох уу. Сонгууль санал хураалт нэг ийм л болчихоод байгаа. Сонгуулийн реформыг орон нутгийн сонгуулийн хуульд хийх хэрэгтэй.

Энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулийг харж байхад бүтэн найман жил улс төрийн гадна талд шидэгдсэн АН-д боловсон хүчин, хүний нөөцийн дутагдал үнэхээр нүүрлэжээ. Анхан, дунд шатанд нэр дэвшүүлэх хүмүүсийн асуудал лав л аймаг, сумдад хүнд туслаа. Боломжтой бүх хүнийг МАН өөртөө гишүүнээр элсүүлчихэж. МАН-д дургүй хэсгийг нь өнөө жижиг намууд гишүүний батлахаа өгчихөж. Энэ нь эргээд эхэнд хэлсэн АН-ын саналыг хуваах, АН-ын дэмжигчдийн хүчийг сарниулсан үйл явц болж байна. Энэ үйл явц цааш хэвээр үргэлжилбэл, МАН жижиг намуудыг ашиглан АН-ыг тарамдуулсаар байвал юунд хүрэх бол. Үүнийг иргэн бүр тунгаан бодох хэрэгтэй. Маш товчхондоо хоёр хөршийн зүгээс Монголын ганц намтай, ганц хүнтэй харьцах, нөлөөлөх сонирхол асар их шүү дээ. Хөршүүдийн энэ эрх ашиг монголчууд бидний хувь заяа байж болохгүй. Монголын төрийн эрхийг барьж буй улс төрийн нам нь хүчтэй сөрөг хүчний хяналт, дарамт дор байгааг хөршүүд ойлгож байх ёстой. МАН-ынхан аливаа дарамт шахалтын өөдөөс “Бид парламентын засаглалтай орон. Сөрөг хүчнээсээ, хамтарсан Засгийн газраас асуух ёстой. Тэгэхгүй бол бид өөрсдөө алуулна” гэдэг үгтэй байх ёстой. Ийм боломжийг нь иргэд сонгуулиар олгох ёстой. Тэр бол иргэн таны сонголт ямар байхаас шууд шалтгаална.

Наад захын ийм логикийг иргэд сонгогчид маань гадарладаг баймаар байна. Монголын засаглалын дархлаа өнөөдөр нийслэлийн авто зам шигээ эмзэг байгаа. Нийслэлийн нэг гол зам дээр нь осол гарахад 20 минутын дотор нийт замын урсгалд нөлөөлдөг. Монголын геоулс төр тийм эмзэг байгаа. Ардчиллын үнэ цэнээ хадгалж, гуравдагч хөршүүд үргэлж харж найдаж байдаг ардчилсан хүчин, АН-д эрх баригчид эрүүлээр хандах хэрэгтэй. Өрсөлдөгч байж болно. Эх орны эрх ашиг, үндэсний аюулгүй байдал, НҮБ-ын хяналтаас гарахад ч бэлэн болсон геополитикийн нөхцөл байдлууд… бүгд жижиг Монголд тусгалаа олно. Ийм эмзэг цаг үед эрх баригч МАН-ын зүгээс жижиг эрх ашиг, жижиг улс төргүй байж, ирэх сонгуулиудад өнөөдрийнх шиг байдлаар хандмааргүй байгааг хичээнгүйлэн хүсье.

Харин АН-ын тухайд бол “Ах нар”-ын нөлөө одоо болсон, АН-аас холдоцгоо. Яг МАН шиг залуустаа бүгдийг даатгаж, алсаас хар. Өнгөрсөн 30 жилд Ардчиллын нэрээр суух боломжтой бүх албан тушаалд сууж, төрөөс авах ёстой бүгдээ авсан, боломжийг үр хүүхэд, ах дүүсийнхээ хэмжээнд бүрэн ашигласан. Ардчиллын ах нарын хувьд одоо зүгээр л тайван амьдарч, урт наслахаа бод. Хүссэн хүсээгүй та нарын хүүхдүүд л Монголд боловсролтой нь байгаа. Хувь хүнийх нь төлөвшилд онцгой анхаарч, улс төрд оруулах нээлттэй. Ядаж хүний өөдөөс зөв хараад мэнд мэдэж сургах хэрэгтэй. Улс төрд эхнээсээ орчихсон, УИХ-ын гишүүд болсон биз дээ. Тэднийгээ өөрсөд шигээ битгий болгочихоорой. Монголын ардчилалд, АН-д таны оруулах хувь нэмэр энэ болог. Аль юм болгон тэрний фракц, энэний бүлэглэлийн залуус гэж яриа гаргах вэ. Энэ чинь сонгууль бүрээр гай болж, ялагдал хүлээж ирлээ. Одоохондоо АН нийгэмд бүтэн харагдсан хэвээр байна. Үүнийгээ хадгалж ирэх сонгуулиар ард түмний итгэлийг дүүрэн олж ав. Хүсэх юм энэ байна.

Б.Нямаа

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Н.Туяа: Ажил гүйцэтгэх гэрээний үнийн дүнгээс НДШ тооцож байгаа нь дээрмийн шинжтэй DNN.mn

Эдийн засагч Н.Туяатай ярилцлаа.

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл (НДШ) ажил олгогчид болон ажилтнуудад ихээхэн дарамт болж байна. Таны хувьд энэ тал дээр ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл өндөр байгаа. Түүхэн замналыг нь аваад үзвэл хуучин социализм гэж нэрлэдэг цаг үед зөвхөн ажил олгогчоос 13 хувийг, ажилтнаас огт суутгадаггүй байсан. Харин 2007 оны үед алдарт дөрвөн 10-ын бодлогын хүрээнд ажилтнаас 10 хувь, байгууллага 11 хувь, нийт 21 хувийн шимтгэл суутгадаг байсан. Гэтэл нийгмийн даатгалын сан алдагдалтай байна гэх үндэслэлээр шимтгэлийг огцом нэмэгдүүлж салбараас шалтгаалж цалингийн 24-26 хувь хүртэл нэмэгдүүлсэн. Ийнхүү шимтгэлийн хувь хэмжээ таван хувиар нэмэгдсэний дээр тэтгэврийн насыг үе шаттайгаар 65-д хүргэх өөрчлөлт хийснээр шимтгэл төлөх хугацаа уртсаж даатгуулагчдад маш хүнд нөхцөл үүссэн. Ялангуяа монгол эрэгтэй хүний дундаж наслалт 67 байхад 65 насны босгыг тайван хүлээж авах боломжгүй нь ойлгомжтой шүү дээ. Даатгуулагчдын гомдоллох гол шалтгаан бол одоогийн нийгмийн даатгалын тогтолцоо даатгуулагчиддаа үр өгөөжгүй, сэтгэл х анамжгүй байгаад байгаа юм. Даатгуулагч насаараа шимтгэл төлж хуримтлуулсан ч үр шимийг нь хүртэж чадахгүй. Жишээлбэл, тэтгэвэртээ гарч амжилгүй, эсвэл хэдхэн жил аваад насан эцэс болоход хуримтлалаасаа юу ч хүртэлгүй хоцорч байгаа нь даатгуулах хэрэг байна уу, мөнгөө хадгалуулсан дээр биш үү гэх мэт асуулт тавихад хүргэж байгаа нь бодитой үнэн. Тиймээс гом дол их, даатгуулах сонирхол буураад байгаа хэрэг. Ер нь аливаа системийн оролцогч талууд харилцан сэтгэл ханамжтай байж гэмээнэ тухайн систем үр ашигтайгаар удаан хугацаанд оршин тогтнох боломжтой байдгийг бүгд мэднэ.

-Манайх шиг ингэж НДШ-ийг өндрөөр тооцож авдаг орон байна уу?

-Дэлхийн улс орнуудад бага шимтгэлтэй нь ч байна, өндөр шимтгэлтэй нь ч байна. Тухайлбал, Швед, Хятад зэрэг улсад нэлээд өндөр 30 орчим хувьтай байхад ОХУ-д 12, БНСУ 18, Литва 21, Франц 18 хувь гэх мэтчилэн янз бүр байна. Мөн шимтгэлийг ажил олгогч, ажилтан тэнцүү хэмжээгээр төлдөг, ажилтнаас бага, ажил олгогч илүү төлдөг аргачлал ч байна. Шимтгэлийн хувь хэмжээнээс илүү тогтолцооны үр ашигтай байдал, менежмент маш чухал гэдгийг бид бодох ёстой. Шинэ хуульд оруулсан төлсөн шимтгэлийн хоёр хувийг өвлүүлэх заалт 2030 оноос хэрэгжинэ. Зөвхөн хоёр хувийг өвлүүлэх заалтаар шинэчлэгдлээ гэж үзэхэд хэцүү. Хамгийн гол нь даатгалын санг төсвөөс тусгаарлах шинэчлэл хийгдсэнгүй.

Мөн сангийн чөлөөт үлдэгдлийг зөвхөн Засгийн газрын бонд, Монголбанкны үнэт цаас, хадгаламж гэсэн цөөн хувилбараар хязгаарласан. Хөрөнгө оруулалтын бусад шийдлүүдийг авч үзсэнгүй. Тэгэхээр энэ удаагийн нийгмийн даатгалын хуулийн шинэчлэл ул суурьтай, зөв шинэчлэл болж чадахгүй.

-НДШ-ийг бууруулах ямар боломж байна вэ?

-Засгийн газар мэдээллийн сан, дата дээрээ ул суурьтай шинжилгээ хийх хэрэгтэй. Шинэчлэл хийнэ гээд зөвхөн тоо, хувь хэмжээтэй ноцолддог, орлого зарлагаа баланслуулах хэмжээнд сэтгэдэг байдлаасаа салж арай өргөн хүрээнд нөлөөллийг авч үзмээр байгаа юм. Өнөөдөр нийгмийн даатгалын тогтолцооны гажуудал хуримтлагдсаар зөвхөн ирээдүйн тэтгэвэр, тэтгэмжийн асуудал биш өнөөдрийн ажил эрхлэлт, өрхийн орлого, хөрөнгө оруулалт гээд эдийн засаг нийгмийн олон асуудалд нөлөөлөхүйц хэмжээнд очоод байна. Нийгмийн даатгалын системийг зохистой хөгжүүлэх олон хөшүүргийн нэг нь л шимтгэлийн зохистой хувь хэмжээ юм. Шимтгэлийн хувь хэмжээг бууруулах хэд хэдэн хувилбар байж болно. Нэгдүгээрт, даатгуулагчдын хүрээг өргөтгөх замаар нэг хүн, нэг ажил олгогчид ногдох ачааллыг бууруулах. Үүнд албан бус сектороо албан ёсны болгох бүх талын ажиллагаа чухал. Мөн аль нэг бүлгийн даатгалыг хөнгөлнө гэх мэт улс төрийн поп амлалтуудыг хориглох хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, зарим улсад хэрэглэж байгаа ажилтнаас суутгах шимтгэлийн хувийг бууруулах боломжтой. Ингэвэл хувь хүний даатгуулах сонирхол нэмэгдэж бодитоор тайлагнах нь нэмэгдэнэ. Одоо, ялангуяа бага цалинтай хүмүүс нийгмийн даатгалд хамрагдмааргүй байна, бүх цалингаа гар дээрээ авъя гэсэн шаардлага ажил олгогчдоо маш их тавьж байна. Цалин нь амьдралд хүрэлцэхгүй юм чинь аргагүй шүү дээ. Тиймээс хувь хүнээс суутгах хувь хэмжээг аль болох бууруулах. Гуравдугаарт, Нийгмийн даатгалын хууль боловсруулахдаа ч, хэрэгжүүлэхдээ ч зөвхөн сангийнхаа эрх ашгийг боддог их муухай жишиг тогтсон. Бүр хуульчлагдсан. Энд хоёр жишээ хэлье. НДШ тооцох дээд хязгаарыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцүү байна гэж тогтоосон хэрнээ энэ зарчмаа ажил олгогчид хамаагүй гэж хуульчилсан. Жишээлбэл, 10 сая төгрөгийн цалинтай ажилтнаас 6.6 сая төгрөгөөс шимтгэл тооцох хэрнээ, ажил олгогч 10 сая төгрөгөөс тооцож авч байгаа. Гэсэн хэр нь тэтгэвэр тооцох цалинг хязгаарласан 6.6 саяар тооцож байна. Энэ нь нэгд, хууль тэгш үйлчлэх зарчимд нийцэхгүй. Хоёрт, ажил олгогчийн цалингаа нэмэх санаачилгыг бууруулж байгаа. Бас даатгуулагчийг хохироож байгаа зэрэг олон сөрөг үр дагавартай. Мөн ажил гүйцэтгэх гэрээний үнийн дүнгээс НДШ тооцно гэж журамлаж хэрэгжүүлж байгаа нь үнэхээр байж боломгүй, дээрмийн шинжтэй. Яагаад гэвэл ажил гүйцэтгэх гэрээний үнийн дүн нь цалин биш юм. Үүнд ямар ажлаас хамаарч тээврийн, шуудан холбооны, сэлбэг материалын, бичиг хэргийн гэх мэт зардлууд багтсан байдаг. Энэ нь бизнесийн үйл ажиллагаа мөн гэж татварын хуулиар ч баталгаажсан зүйл. Ийм маягаар шимтгэлийг бууруулах, зохистой болгох боломжууд маш их бий. Зохистой гэдэг нь даатгуулагчдын эрх ашиг хангагдсан байх, ажлын байр шинээр бий болох, цалин урамшуулал нэмэгдэх, бүтээмж нэмэгдэх гэх мэт чухал үндсэн асуудлуудаа дэмжихүйц байх ёстой. Гажуудлуудыг энэ их хурал засах хэрэгтэй.

-НДШ өндөр байгаагаас болж цалингийн өсөлт харагддаггүй. Нөгөө талд НДШ-ийг банкинд байршуулж эрх мэдэлтнүүд дураараа дургих боломжийг олгоод байдаг. Хуулинд ямар өөрчлөлт оруулах ёстой гэж харж байна вэ?

-Нэгдүгээрт, цалин маш доогуур байна. Үүн дээр инфляци өндөр байгаа нь улам хүндрүүлж байна. Хэдийгээр Үндэсний статистикийн хорооноос гаргадаг үзүүлэлтээр 2024 оны хоёрдугаар сарын байдлаар дундаж цалин улсын хэмжээнд 2.4 сая төгрөг гэж байгаа боловч 1.1 сая хүртэлх цалинтай хүн 22.7 хувь, 2.0 сая төгрөг хүрэхгүй цалинтай нь 50 орчим хувь байна. Дөрвөн хүн тутмын нэг нь 700 мянгаас доош, хоёр хүн тутмын нэг нь хоёр сая төгрөг хүрэхгүй цалинтай байна гэсэн үг. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж байгаа үед нэрлэсэн цалин ийм доогуур байгаа нь мэдээж амьдралд хүрэлцэхгүй. Энэ бага цалингаас НДШ, татвар нийлээд 20 гаруй хувийг суутгачихаар мэдээж хүнд байгаа. Ажил олгогчийн төлж байгаатай нийлээд 30 хувь гарна л даа. Тиймээс нэг талаас ажил хөдөлмөр эрхлэх санаа сэдлийг урамшуулах, халамжийг багасгах үүднээс ажилтнаас суутгах шимтгэлийг бууруулах хэрэгтэй байна. Нөгөө талдаа зөвхөн сангийн орлогоо бодохоосоо илүүтэй сангийн менежментээ сайжруулах, системийн авлига, хүнд суртлыг байхгүй болгоход анхаарах хэрэгтэй шүү дээ. Даатгуулагчдын хөрөнгийг шаардлага хангахгүй банкинд байршуулж алдсан хариуцлагагүй явдал саяхных. 2024 оны төсвийн төслөөс харахад Капитал банкнаас 67.2 тэрбум төгрөгийн авлагатай гэж тусгасан байсан. Энэ мэтчилэн үрэлгэн хариуцлагагүй байдлыг цаашид тэвчих боломжгүй. Сая шинэчлэгдсэн Нийгмийн даатгалын ерөнхий хуулиар сангийн чөлөөт үлдэгдлийг Засгийн газрын бонд, Монголбанкны үнэт цаас, тодорхой шаардлага хангасан арилжааны банкинд хадгалуулахаар зохицуулсан байсан. Хамгийн гол нь ил тод нээлттэй байх ёстой. Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлөө Засгийн газрын гишүүн бус даатгуулагчид удирдмаар байна гэх мэтчилэн маш их засах зүйл байгаа.

-НДШ-ээс болоод аж ахуйн нэгжүүд томорч чаддаггүй. Ингэхэд НДШ-ийг ажилтнаас нь авахгүй байж болох уу?

-Даатгалын тогтолцоо үр ашигтай, даатгуулагчад өгөөжтэй байх нь гол шүү дээ. Нийгмийн үр дагаврыг нь сайн тооцоолж татвар, нийгмийн даатгал гэх мэт асуудлуудыг зохицуулахгүй бол нөгөө талдаа үүсэх сөрөг нөлөөлөл нь эргээд системээ татаж унагах, хямралд оруулах нь элбэг байдаг. Шимтгэл 10 хувь байхад бизнес эрхлэгчид тэгтлээ асуудал ярьдаггүй байсан. Гэтэл одоо ажилтны төлдөгтэй нийлээд 26 хувьд хүрчихлээ. Энэ нь үнэхээр цалингаа нэмэх, үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж ажиллах хүчээ нэмэгдүүлэх, ур чадвартай ажилтан хөлслөх боломжийг хумьж байна. Дээр нь жил бүр хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг нэмэгдүүлж байгаа нь ажиллах хүчний зардлыг өсгөж байгаа нь ойлгомжтой. Ажил олгогчид ажилтандаа олгосон түлээ нүүрс гэх мэт бүх төрлийн нөхөн олговор, урамшуулал, нийгмийн асуудлыг нь хөнгөвчилсөн дэмжлэгээс шимтгэл авч байгаа нь сангийн орлогоо хэт хөөсөн зохисгүй зохицуулалт гэдгийг бизнес эрхлэгчид ч, мэргэжилтнүүд ч хэлдэг. Энэ нь ажилтныхаа нийгмийн асуудалд хөрөнгө зарцуулах, цалин урамшууллыг нэмэгдүүлэх боломжийг хязгаарлана. Өмнөх нийгэмд ажилтны цалингаас шимтгэл авдаггүй байсан, мөн зарим улсад цалингаас суутгадаггүй талаар дээр дурдсан. Швед, Литва, Франц зэрэг улсад ажилтнаас маш бага суутгадаг юм байна. Зарлагаа хяналттай байлгаж, сангийн хөрөнгөө зөв удирдаж чадвал нийгмийн даатгалын санд хангалттай хуримтлал үүсч байгаа. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, халамжийг бууруулж, халамжаас хөдөлмөрт гэх уриагаа ажил хэрэг болгоё гэвэл татвар, шимтгэлээ зохистой хэмжээнд оруулж хүмүүсийн ажиллах урам зоригийг нэмэгдүүлбэл хувь хүн, гэр бүлд ч, бизнест ч, том зургаараа улс орны эдийн засаг нийгмийн олон эерэг үр дүн гарна гэж бодож байна.

Дашрамд хэлэхэд, цалингаас суутгах татварыг өрхийн гишүүдийн тоотой уях замаар ХХОАТ-ын загвараас өрхийн орлогын татварын загварт шилжих нь зүйтэй гэж боддог. Олон хүүхэдтэй гэр бүлд маш зөв дэмжлэг болно.

М.Мөнхцэцэг

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Нийслэлд дахин сонгууль явуулах шаардлага бий болж байна” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Стандарт, хэмжил зүйн газрын Стандартчилал,
тохирлын үнэлгээний бодлогын газрын дарга  Г.Тулгаа “Улс орондоо хэрэгтэй гэж үзсэн стандартыг боловсруулах, хэрэгжилтийг шүүмжлэх эрх хүн бүрд бий” гэснийг VII нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж “Төсвийг агуулгаар нь дэмжиж байгаа ч МАН нөгөө л иддэг, хулгайлдаг асуудлаа давтахвий гэж болгоомжилж байна” гэв.

  • Чандмань-Өндөр суманд олонх болсон бие даагчид мөрийн хөтөлбөрөө нэгтгээд засаглана

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Нийслэлд дахин сонгууль явуулах шаардлага бий болж байна” хэмээн өгүүллээ.

  • Эмийн аюулгүй байдлын тандалт судалгааны газрын дарга П.Цэцгээ “Хуульд өөрчлөлт орсон ч жороор олгохтой холбоотой шинэ зохицуулалт ороогүй” хэмээн ярилаа.
  • Монгол Улсаас Булангийн орнуудад анх удаа хонины сэврээсэн шинэ мах экспортолж эхэллээ

Итали орноор аялсан тэмдэглэлийг I болон VI нүүрээс уншаарай.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Европын парламентын гишүүд эсэргүүцлээ илэрхийлэв

АРЫН НҮҮР: Одоо аж амьдралаа бодоцгооё оо

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монгол “стан” улс болох уу? DNN.mn

“Монгол Улсын гадаад бодлогын зорилго нь дэлхийн улсуудтай найрсаг харилцаатай байж, улс төр, эдийн засгийн болон бусад салбарын харилцаа, хамтын ажиллагaаг хөгжүүлэх, олон улсын хамтын нийгэмлэгт байр сууриа бэхжүүлэх, хөгжил дэвшлийг хурдасгах замаар улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататгах явдал мөн”, “Монгол Улсын аюулгүй байдал, үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг олон улсын эрх зүйн хүрээнд улс төр-дипломатын аргаар хангах нь гадаад бодлогын тэргүүлэх зорилт мөн”, “Монгол Улс энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй, бие даасан, олон тулгуурт гадаад бодлого явуулна” гэж Монгол Улсын Гадаад бодлогын үзэл баримтлалд заасан.

Гэтэл сүүлийн үед манай улсын гадаад бодлого нэг л буруу эргээд байна уу. Та нар ямар нэг зүйл анзаарч байна уу. Айлчлал, гадаад харилцаа, манай улсын талаарх олон улсын хандлага зэргийг ажиглаж байна уу.

Монгол Улсын Гадаад харилцаа, гадаад бодлогын нэгдмэл байдлыг хангах, төрийн захиргааны төв болон засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн нэгдмэл гадаад харилцааг уялдуулан зохицуулах, хяналт тавих үүргийг Гадаад харилцааны яам хүлээдэг. Сайд Б.Батцэцэг гэсэн үг. Гэвч Б.Батцэцэгийн үед Монгол Улсын сүүлийн 30 жил явж ирсэн гадаад бодлогын суурь ганхлаа гээд Гадаад харилцааны үе үеийн сайд нар шогширч суудаг болсон байна. Түүний үйл ажиллагаанаас тодорхой ажиглагдах болжээ. Олон таван тайлбаргүй хэлэхэд, Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг Монголыг “стан” улс болгочих гээд оролдоод байдаг болжээ. Монгол Улс хуучин цагийн Зөвлөлтийн ойрхон орнуудын нэг байсан л даа. Гэхдээ хэзээ ч бүрэлдэхүүн байгаагүй юм. Энэ бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолын зааг бөгөөд гадаад харилцааны бодлогын залгамж байсан хэрэг. Харамсалтай нь Б.Батцэцэгийн үед Монголыг “стан”-ын улс байсан мэт олон улсад ойлгуулж эхэллээ. Улмаар Ардчиллын ололтоос татгалзаж “стан” орнуудын пропагандаг захиалгаар магтан дуулдаг болов.

Дээл энд, дэлхий тэнд гэсэн байртай, гавьтай зөв бодлого хийдэггүй Б.Батцэцэгийг анхнаасаа яагаад Гадаад харилцааны сайдаар жинхэлсэн нь хачирхалтай. Энэ хүн 2019 онд маш ноцтой алдаа гаргаж байсан юм. Тухайн үед Монгол Улс ШХАБ-д гишүүнээр элсэх, эсэх асуудлаар өргөн хүрээний хэлэлцүүлэг нийгэмд хүчтэй өрнөж байв. Яг тэгэхэд “Хоёр хөрш гүрэн маань биднийг эрхшээлдээ оруулъя гэж үнэхээр бодож байгаа бол ШХАБ-аар дамжуулах хэрэггүй. ШХАБ-тай ШХАБ-гүй үүнийгээ хэрэгжүүлэх боломжтой улсууд. Харин ч том тоглогчтой хоёулхнаа байх тохиолдолд шахалтад орох магадлал байдаг. Харин аливаа олон талт механизмын хүрээнд байвал ингэх боломж амаргүй болдог” гэж мэдэгдэж байсан юм. Тэрүүхэндээ шуугиад л өнгөрч байсан юм.

Харин өнөөдөр Монгол Улсын Гадаад харилцаа гэдэг Б.Батцэцэгт томдсон ачаа гэдэг нь улам тодорхой болж байна. Даахгүй ачааг өргүүлэх гэвэл газарт унагаж л дуусна. Өнгөрсөн сарын эхээр Оросын ерөнхийлөгч В.Путин Монголд айлчилсан. В.Путины айлчлалын араас Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-тэй холбоотой олон асуудал үүссэн. Монгол Улсыг Олон улсын эрүүгийн шүүхийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэхийг хүлээж байна гэсэн утгатай мэдэгдлүүд хөвөрсөн. Заримыг нь сүрдүүлэг ч гэж харахаар байв. Бараг айлчлалынх нь үеэр Америкийн Төрийн департаментаас “Бид Монголыг цаашдаа үргэлжлүүлэн дэмжмээр байна. Харин тэд олон улсын үүргээ биелүүлэх нь чухал гэж бодож байна. Мөн тэд Оростой харилцахдаа Украины нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, бүрэн эрхт байдлыг дэмжиж байгаа гэдгээ илэрхийлэх нь чухал”, харин Цагаан ордноос “Дэлхийн аль ч орон Оросын Украинд явуулж байгаа дайныг дэмжих ёсгүй гэж бид үзэж байна. Олон улсын хуулиар бол Оросын зэвсэгт хүчин болон бусад албаныхан Украины эсрэг дайны гэмт хэрэг үйлдэж байгаа нь эргэлзээгүй. Буруутай үйлдлийнхээ төлөө тэд хариуцлага хүлээх ёстой гэдгийг бид тодорхой хэлсэн. Бид Монгол Улсыг аливаа улс орны газар нутгийн бүрэн эрхт байдал, тусгаар тогтнолыг хүндэтгэн үзэж НҮБ-ын суурь зарчим, үнэт зүйлсийг даган мөрдөнө гэж найдаж байна. Бидний зүгээс Монгол Улсаас хүлээж буй зүйл энэ байна” гэж мэдэгдсэн.

Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн ерөнхий прокурор Карим Хан “Монгол Улс Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн тогтоолыг үл тоомсорлосон шалтгаанаа тайлбарлах ёстой” гэж мэдэгдээд “Хамтран ажиллахгүй байгаа тохиолдолд Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн шүүгчид саналаа гаргах ёстой. Тэгээд ч энэ асуудал Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн шүүгчид болон Монголын Засгийн газрын хооронд шийдэгдэх тул би юуг ч урьдчилан дүгнэж, хэлмээргүй байна” гэж ВВС-д ярьсан.

Ерөнхийдөө Монгол Улс улс төр, геополитикийн шахаанд орчихоод байгаа юм. Цаашид хэрхэхийг Аюулгүйн зөвлөл, дипломат албаны түвшинд яаралтай хэлэлцэж, зөв шийдвэр гаргах цаг нь болсон. Хэрэв тэгэхгүй бол Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг үүнийг дангаараа шийдвэрлэх чадамжгүй болсон. Тэрбээр Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-д юу тайлбарлахаа мэдэхгүй, будаж шунхадсан хоосон дүр л болж хувирлаа.

Ажиглагч А.Батболд

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Ариунаа: Манай улсад дөрвөн хүн тутмын нэг нь сэтгэцийн ямар нэгэн асуудалтай DNN.mn

Сэтгэл зүйч, докторант Ж.Ариунаатай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед нийгэмд хөндөгдөж буй асуудлын нэг нь яах аргагүй сэтгэл зүйн эрүүл мэнд болж байна. Яагаад сэтгэл зүйн эрүүл мэнд чухал гэж үздэг вэ?

-Монгол Улсын хувьд 2013 онд СЭМҮТ-ийн улсын хэмжээнд хийсэн судалгаагаар дөрвөн хүн тутмын нэг нь сэтгэцийн ямар нэгэн тулгамдсан асуудалтай гэсэн үр дүн гарсан байдаг. Үүнээс бидний сэтгэл зүй ямар түвшинд байгааг харж болно. Хүн бол сэтгэлийн амьтан гэж бүгд мэддэг. Жишээ нь, хүмүүс бие тавгүйрхээд, даралт нь ихсээд, ядрах мэдрэмж төрөөд эхлэхээр эмнэлгээр явж шинжилгээ өгөхөд зарим тохиолдолд хариу нь хэвийн гардаг. Гэвч эдгээр нь ихэнхдээ сэтгэл зүйгээс хамааралтай байдаг. Үнэн хэрэгтээ сэтгэл зүйгээ эмчлүүлдэггүй. Тэгэхээр сэтгэл зүйн эрүүл мэнд таны биеийн эрүүл мэндтэй салшгүй холбоотой. Сэтгэл зүй эрүүл байснаараа тэр хүн ажлын байр, гэр бүл, нийгэмдээ зөв хүн байх үлгэр жишээг үзүүлдэг учраас чухал гэж үздэг.

-Хүмүүс амьдралынхаа ихэнх цагийг ажил дээрээ өнгөрүүлдэг. Хамт олны сэтгэл зүй, орчин ямар байхаас тухайн хүний сэтгэл зүй шалтгаалдаг уу?

-Насанд хүрсэн хүн амьдралынхаа гуравны нэгийг ажлын байран дээр өнгөрөөдөг.

Хэн нэгэн ажилтны сэтгэл зүй эргээд нийгэмд, гэр бүлдээ ямар нөлөө гаргах вэ гэдгийг шийддэг. Ажил дээрээ сэтгэл ханамжтай байгаа хүн амьдралдаа ч сэтгэл ханамжтай хандана. Гэтэл ажилтан маш олон төрлийн асуудлаас болоод ажлын байрандаа сэтгэл ханамжгүй байдаг. Энэ нь эргээд ажилд нь нөлөөлдөг. Хүн ажилдаа удаан хугацаагаар сэтгэл ханамжгүй явснаар ажлаас халшрах мэдрэмжтэй яваад байвал ажлын бүтээмж гарахгүй. Сэтгэл ханамжгүй байх хугацаанд ямар нэг үйлдэл хийхгүй бол хамтран ажиллагсдад нь хор хөнөөл учирч эхэлдэг.

-Гэр бүл, ойр дотны хүмүүст нь сэтгэл зүйн өөрчлөлт, асуудал илэрвэл түүнд яаж тусламж, дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй вэ?

-Гэр бүлийн гишүүд сэтгэл зүйн дарамтад өртөх, өөрийн үнэлэмж буурах, ойр дотны найзгүй болох, ажил, орлогогүй болох, нойргүйдэл зэргээс үүдэн сэтгэл зүйн асуудлууд бий болдог. Эдгээр хүмүүст сэтгэл зүйн дэмжлэг үзүүлэх нь анх гэр бүл болох, үерхэж нөхөрлөхөөсөө эхлээд нэгнээ ойлгож ярилцаж, харилцан буулт хийх, хүндэтгэл үзүүлэх зэргээр сэтгэл санааг өргөх хэрэгтэй. Мөн хүүхдийн хажууд гэр бүлийн маргаан, асуудлаа дэлгэхээс илүү хайрлаж, ойлголцож, халамжилж буйгаа харуулдаг байгаасай гэж хүсдэг.

-Сэтгэл зүйн асуудал ужгирч явсаар байгаад амиа хорлолтын шалтгаан болдог байх. Мэргэжлийн хүний хувьд юу гэж боддог вэ?

-Судалгаагаар эрэгтэй хүмүүс амиа хорлох тохиолдол харьцангуй их байгаа нь ажиглагдаж байна. Эрэгтэйчүүдийн дундах архины хэрэглээ, амьдралын буруу хэв хаяг, эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад сэтгэл зүйн асуудлаа нээлттэй ярилцаж чаддаггүй зэрэг байдал нөлөөлдөг гэж боддог.

Багаас нь эрэгтэй хүн уйлдаггүй юм, дуугай бай, эр хүн зоригтой, хатуу чанга байх хэрэгтэй гэсэн хүмүүжлээр өссөнөөр өөрийгөө илэрхийлэх чадваргүй, сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадваргүй болсноор өнөөх сэтгэл зүйн өөрчлөлт, дутуугийн комплекс гэдэг зүйлийг бий болгодог. Гэтэл эмэгтэй хүүхдэд шал өөр, зөөлөн ханддаг. Энэ тал дээр эцэг эхчүүд маань аль болох тэнцвэртэй хандах хэрэгтэй.

-Гурван хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэцийн асуудалтай байна гэсэн судалгаа гарсан байна. Үүнд цахим орчин нөлөөлж байна уу. Яагаад хүүхдүүд илүү өртөмтгий байна вэ?

-Гурван хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэл зүйн асуудалтай байгаад нь цахим орчин нөлөөлж байна уу гэвэл бараг л үгүй гэж хэлнэ.

Яагаад гэвэл хүүхдийн анхдагч хэрэгцээ бол хайрлуулах, тэврүүлэх, үнсүүлэх зэрэг нь хангагдаагүйгээс хүүхэд өөр зүйлд анхаарч, илүү сонирхолтой зүйлд татагдаж эхэлсэн байдаг.

Аав, ээж хүүхдийн анхдагч хэрэгцээг хангаж чадаж байгаа эсэх дээр эхлээд анхаарах хэрэгтэй. Хүүхэд тань тантай ярилцах гэж оролдох бүрд үгүйсгэх, хол байхыг шаардах нь таныг хүүхдээс чинь холдуулж байдаг. Эцэг эхчүүд маань өдөрт ядаж ганц цагийг хүүхдүүддээ зарцуулж, тэднийг сонсож, тоглож байх хэрэгтэй. Сонсож байгаа гээд яриад эхлэнгүүт нь шууд шүүмжлэх, шүүж дүрэмдэх горимд шилждэг. Гэтэл хүүхэд мэдээлэл авах, ойлголцох, нуулгүй ярилцах зорилготой байдаг.

Эцэг эхчүүд хүүхдийг гурван нас хүртэл нь ээнэгшүүлж буюу халуун зүйлийг нь хөргөж өгч, уйлахад нь аргадах гэх мэтээр өсгөдөг. Энэ үедээ хүүхэд намайг ямар ч үед хамгаалах юм байна гэсэн мэдээллийг авч байдаг. Дөрөв, таван настай үед нь буюу өөрөө биеэ даагаад ирэхэд ээнэгшил гэдэг зүйл алдагдаад эхэлдэг. Хүүхдээ бие даахад сургаж байгаа боловч манай ээж аав нар дүүтэй болсон үед нь том хүүхдээ анзаарах нь багасдаг. Энэ үед хүүхдийн сэтгэл зүй тогтворгүй болдог учраас эцэг эхчүүд уурлаж, бухимдаж эхэлдэг. Ингээд хүүхэд нас ахих тусам би хэрэггүй юм байна гэсэн орхигдсон мэдрэмж авч эхэлдэг. Ер нь хүүхэд есөн нас хүртлээ гэр бүлийн уур амьсгалаас суралцаж байдаг. 10 наснаасаа эхлээд орчноос суралцаж эхэлдэг. Энэ нь гадаа байгаа найз нөхөд, хэн нэгнээс суралцаж эхэлдэг. Тийм учраас хүүхдийн сэтгэл зүйн байдал өөрчлөгдөж байгааг яаж зогсоох вэ гэвэл зүгээр л хүүхдээ хайрла. Ямар ч болзол, шүүмжлэлгүйгээр хүүхдээ хайрлаж, үнсэж, тэврэх хэрэгтэй.

-Та хүүхдүүдтэй ажилладгийн хувьд сурагчдын гол хандаж буй асуудлыг юу гэж дүгнэдэг вэ?

-Хүүхэд оюун санаа, сэтгэл зүй, бие махбодын хувьд тодорхой өсөлтийн үе шатуудтай бөгөөд тухайн насандаа тохирсон сэтгэл зүйн онцлогтой. Хүүхэдтэй ажиллахад зууны далан хувь нь гэр бүлтэй холбоотой асуудал байдаг. Хүүхдүүдтэй ярилцаад эхлэхээр ээж аав намайг үнэлэхгүй байна, би өөрийгөө олоогүй байна гэх мэтээр эцэст нь ээж, аавын хайр яригддаг.

Аав ээж нар маань хүүхдүүддээ үнэтэй зүйл авч өгөх, амттай хоол авч өгөх, түрийвчийг нь мөнгөтэй байлгах зэргээ би чамайг хайрлаж байна, чиний төлөө ажиллаж байна гэж ойлгодог. Ингэхээр хүүхэд эд зүйл чухал юм байна. Хайр тийм ч чухал биш гэдэг үнэлэмжийг нийгэмд үүсгээд эхэлдэг. Гэтэл хүүхдийн анхны хэрэгцээ бол хайрлуулах байдаг.

-Сүүлийн үед хүмүүс бясалгал, йог их хийж байгаа харагддаг. Энэ нь сэтгэл зүйг эрүүл, тогтвортой байхад тусалдаг байх?

-Маш их тусалж байгаа. Би хүмүүсийг бясалгал хийж сураасай, эсвэл амьсгалын дасгал хийж дадаасай гэж боддог. Уур хүрээд эхлэхэд амьсгалаа зөв удирдаад, гаргаад сурсан хүмүүс уураа намжааж чаддаг. Дараа нь өөрийгөө сонсож, мэдэрч сурах хэрэгтэй. Жишээ нь, би уурлахаараа яадаг билээ, ямар нэгэн үйлдэл гаргадаг бил үү гэх зэрэг асуултыг өөрөөсөө асуух хэрэгтэй. Мөн өөрийгөө тайван байлгах аргад суралцаж агаарт алхах, ном уншиж суух, хамт олонтой болох, бясалгал, йог зэргээр сэтгэл зүйгээ чагнах хэрэгтэй. Манай сургуульд бид сурагчдадаа сэтгэл зүйн боловсрол олгож сэтгэл хөдлөлөө удирдах бясалгал, амьсгалын дасгалыг нэгдүгээр ангиас нь зааж сургадаг.

-Сургуулийн сэтгэл зүйч бусад чиглэлийн сэтгэл зүйчдээс юугаараа ялгаатай байдаг вэ?

-Сургуулийн сэтгэл зүйч бол хүүхэдтэй хамт гэр бүл, эцэг эхчүүдийг зэрэг хүмүүжүүлдэг. Нэг хүүхдийн асуудлыг авч үзээд, ярилцаад эхлэхээр ээж аав, асран хамгаалагч нартай ярилцах хэрэг гардаг. Ингээд ээж, аавд нь хүүхэдтэйгээ яаж харилцах ёстой вэ гэдгийг зөвлөдөг. Сургуулийн сэтгэл зүйч бол бусад чиглэлийн сэтгэл зүйч нараас хамгийн нийгэмд хүрч ажилладаг чиглэл гэж би хардаг.

-Нийгмийн бодлогын хувьд хүмүүсийн сэтгэл зүйн асуудлын хүрээнд ямар зүйлийг хийж хэрэгжүүлээсэй гэж боддог вэ?

-Гэр бүлийн тухай хуулийг дахин анхаарч хараасай гэж хүсч байна. Мөн аав, ээж болсон бол хариуцлага гэдэг зүйл чухал гэдгийг маш сайн ойлгодог байх. Түүнчлэн ЕБС-иас нь хүүхдэд ирээдүйд сайн эцэг эх болох ёстой гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Хариуцлагатай хүн байх боловсролыг багаас нь бий болговол хариуцлагатай иргэн бий болно. Үр дүнд нь нийгмийн өнгө төрх ч зөв болж эхлэх болов уу гэж бодож байна

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Баярмаа: Хоригдож байх хугацаандаа иргэн амиа алдаж байгаа ноцтой асуудлыг зүгээр орхиж болохгүй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь Ардчилсан намын дэргэд байгуулсан “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсгийн ахлагч Ж.Баярмаатай ярилцлаа.

-Хорих 461 дүгээр ангид 21 настай залуу амь хохирсноос улбаалаад Хяналтын сонсголыг нэн яаралтай хийлгэх хүсэлтээ УИХ-ын даргад долдугаар сард гаргасан. Энэ асуудал ямар шатандаа яваа вэ?

-Энэ оны долдугаар сард цагдан хорих 461 дүгээр хаалттай хорих ангид төрийн байгууллагын шийдвэрээр эрхээ хязгаарлуулан хоригдож байх үедээ эмнэлэгт очиж нас барсан хэрэг гарсан. Мөн цэргийн алба хааж байгаа цэргүүд дүрмийн бус харилцаанд өртөх, хууль сахиулах байгууллагуудад мөрдөн шалгуулах ажиллагааны явцдаа эрүү шүүлтэд өртөх, хүнлэг бус харилцаанд орох зэрэг асуудал удаа дараа гардаг учраас УИХ хянан шалгах чиг үүргийнхээ хүрээнд энэ асуудлыг авч хэлэлцэж, нээлттэй сонсгол хийх нь зүйтэй гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, энэ асуудлын учир шалтгаан нь юу юм. Яагаад буурах, алга болох нь бүү хэл улам даамжираад байна вэ гэдгийг иргэдэд нээлттэйгээр хүргэх, ярилцах шаардлагатай гэж үзээд долдугаар сард хүсэлтээ Их хурлын даргад өгсөн. Энэ хүсэлтийг өгөхийн тулд хуулийн дагуу доод тал нь 15 гишүүн гарын үсэг зурсан байх ёстой байдаг бол миний энэхүү хүсэлт дээр надаас гадна 21 гишүүн гарын үсгээ зурсан. Мөн хуулийн дагуу УИХ-ын дарга энэ асуудлыг Хууль зүйн байнгын хороонд шилжүүлдэг юм байна лээ. Энэ дагуу байнгын хороо хэлэлцээд өнгөрсөн сарын 10-нд энэ нийтийн сонсголыг хийхээр тогтсон. Гэвч дахин хуралдаж хойшлуулах шаардлагатай гэж үзсэн. Учир нь хүний эрхийн асуудал гэж анх оруулсныг хэтэрхий ерөнхий байна. Тиймээс сэдвээ нарийвчил гэсэн. Үүний хүрээнд сонсголынхоо цар хүрээг хумьж, нарийвчилсан. Одоо агуулга нь эрүүдэн шүүлт, хүнлэг бус хэрцгий харьцаанаас ангид байх хүний эрхийн зөрчилтэй холбоотой асуудлаарх нийтийн сонсгол гэсэн нэртэй болсон. Харин арваннэгдүгээр сарын 20 болгосны учир нь УИХ-ын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухайн хуулийн 126 дугаар зүйлийн 5 дахь заалтад хяналтын сонсгол зохион байгуулах журмыг УИХ-ын тогтоолоор батална гээд заачихсан юм байна.

 

Энэ заалт нь сонгуулийн өмнөхөн буюу зургадугаар сарын 5-нд нэмэлт, өөрчлөлтөөр орсон байсан. Тийм болохоор нарийвчилсан журам гарах ёстой гээд нэлээд хойшоо тавьсан. Одоо ажлын хэсэг гараад хуулийн дагуу нарийвчилсан журмын төслийг нь гаргачихсан байгаа. Байнгын хороодоор орж, УИХ-аар тогтоол болж батлагдах ёстой. Ийм шалтгаанаар хойшилсон.

-АН-ын бүлгийн дэргэд байгуулсан “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсгийн ахлагчаар та ажиллаж байгаа гэсэн. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?

-Ер нь хуулиараа нийтийн сонсгол зохион байгуулах санаачилга гаргасан тохиолдолд харьяа байнгын хороо нь зохион байгуулалтыг нь хийдэг юм байна. Тиймээс цаашаа санаачилсан хүмүүсээс юу ч хамаарахгүй болж байна гэсэн үг. Мэдээж тухайн байнгын хорооны гишүүн бол хуралдаан дээр нь үгээ хэлээд яваад байж болно. Гэтэл харьяалагддаггүй гишүүд санаачилга гаргасан тохиолдолд оролцоогүй болчихож байгаа юм. Ийм болохоор хүний эрхийг онцгойлон авч үздэг намын хувьд Ардчилсан намын бүлгийн дэргэд “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсэг байгуулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Ахлагчаар нь миний бие ажиллаж байгаа. Зөвхөн байнгын хороонд хариуцуулаад орхих биш, бид санаа тавих ёстой гэдэг агуулгаар энэ ажлын хэсгийг байгуулсан. Хүний эрхийн комиссын тайлан, илтгэлүүд, Эрүү шүүлтийн эсрэг албаны тайлантай танилцаж, зарим албан тушаалтнуудаас мэдээлэл авсан. Нэмээд хэлэхэд, заавал нарийвчилсан журам гэлгүйгээр хийж болох байсан боловч заавал хийнэ гээд хойшлуулсан нь миний хувьд харамсалтай байгаа. Одоо нэгэнт товоо тогтчихсон учраас процессын ажлуудыг хийж байна.

-Хорих ангид нас барсан 21 настай залуугийн талаар ХЗДХ-ийн сайд, ХЭҮК, ХХЕГ-ын удирдлагатай уулзаж, АТГ, УПЕГ, ЦЕГ-ын дарга нараас хариулт авсан гэж байсан. Ирүүлсэн хариуг хэлж өгч болох уу?

-Ажлын хэсгийн хүрээнд сүүлийн 30 жилийн нөхцөл байдлыг цогцоор нь авч үзэж байна. Сүүлийн гурван жилийн тухайд энэ сэдэв нийгэмд хамгийн их хэлэлцэгдэж байна. Жил бүр энэ төрлийн гэмт хэрэгт төрийн албан хаагчдыг шалгуулах гомдол, мэдээлэл 300-500 орчим ирж, түүнээс гурав орчим хэрэг шүүхээр эцэслэн шийдэгдэж байна. Тухайн хэрэгт хамгийн их холбогдож байгаа нь цагдаагийн алба хаагчид байгаа бөгөөд нийт гомдлын 93 хувийг эзэлдэг гэсэн судалгаа бий. Тийм ч учраас бид энэ байгууллагын үйл ажиллагаа, тогтолцоог сайжруулах чиглэлээр ХЗДХ-ийн сайд О.Алтангэрэлтэй хамтран ажиллаж байгаа. ЭШУСАЭ гишүүнээс мөн үйл ажиллагааны болон нөхцөл байдлын талаар ажлын хэсэг дээр мэдээлэл авсан. Мөн тодорхой асуудлаар холбогдох байгууллагуудын албан тушаалтнуудаас мэдээлэл авахаар Хил хамгаалах ерөнхий газрын дарга, Хүний эрхийн үндэсний комиссын гишүүнийг урьсан. Харамсалтай нь АТГ-ын холбогдох хүмүүс бидний урилгад хариу өгөлгүйгээр ирээгүй. Зөвхөн 21 настай амь хохирогчийн тухайд бус хилийн заставт гарсан хоёр цэргийн асуудлаар бас тодруулга авсан юм. Яагаад хоёрын хоёулаа зэрэг хагалгаанд орсныг нарийн шалгамаар л юм байна лээ. Ар гэрийнхнээс нь надад өргөдөл ирсэн. Тухайн 21 настай амь хохирогчийн тухайд АТГ хэргийн нууц гээд ирж мэдээлэл өгөөгүй ч бусад байгууллагын хариунд эрүү шүүлт тулгасан байж болзошгүй цагдаагийн ажилтнуудад хэрэг үүсгэн мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа гэсэн байсан. Хэрэг үүсгэсэн нь сайн ч мөрдөх ажиллагаа арай л удаан явагдаж байна. Аль нэг сараас хойш шүү дээ. Хоёр цэргийн асуудлаар ХЭҮК очиж шалгалт хийсэн дүгнэлтэд дүрмийн бус харьцсан нь тогтоогдсон байна лээ. Мөн холбогдох албан тушаалтнуудад хэрэг үүсгэн мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа гэсэн байсан.

-Тухайн залууг өөрөөс нь хамгаалж гавтай байлгасан гэдэг яриа явж байсан. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Удаан хугацаанд хорьж байж өөрсдөө өвчнийг нь оношилж чадахгүй, дараагийн шатны эмнэлэгт үзүүлж оношлуулаагүй. Гавтай нь эмнэлгийн орон дээр нас баруулж байгаа нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын удирдлагуудын үйл ажиллагаа доголдсон. Хүний эрхийн мэдрэмжгүй, хууль эрх зүйн хувьд яаралтай өөрчлөх хэм хэмжээнүүд байна гэж дүгнэж болохоор байна.

-Тухайн залуу өөрийг нь эрүүдэн шүүсэн цагдаа нарыг АТГ-т хэлэхээр очих үед нь баривчилсан байдаг. Тэгэхээр цагдаад АТГ-ын мөрдөгч л хэлсэн гэсэн үг үү. Үнэхээр ингэдэг бол үүнийг хэрхэн хянаж, зохицуулах шаардлагатай вэ?

-Бид хараагүй, үзээгүй тул яг тэгсэн гэж мэдээж хэлж чадахгүй. Гэхдээ бидний үзэж байгаагаар эрүү шүүлт тулгасны дараа тухайн иргэнийг хорьж шалгасан явдлыг тогтолцоо алдагдаж ажилласан байж болзошгүй гэж хардаж байгаа. Бид хардах эрхтэй. Нөгөө талаасаа, эрүүдэн шүүсэн байж болзошгүй цагдаа нарыг таниулах ажиллагаа хийхээр амь хохирогч залууг авч гарах гэхээр АТГ-т прокуророос зөвшөөрөл олгоогүй гэж ойлгосон. Ер нь иймэрхүү асуудлаар тусдаа бие даасан хараат бус мөрдөх алба байгуулах хэрэгтэй. Мөн Монгол Улс НҮБ-ын Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенц, түүний Нэмэлт протоколд нэгдэж орсноос хойш багагүй хугацаа өнгөрсөн. Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх Дэд хороо болон бусад Хүний эрхийн гэрээний хороодоос Эрүүдэн шүүхийн эсрэг Үндэсний урьдчилан сэргийлэх хараат бус, бие даасан механизмыг байгуулж ажиллуулах талаар удаа дараа Монгол Улсад зөвлөмж өгч ирсэн юм билээ. Монголд энэ механизм бүрдсэн хэдий ч бүрэн бие даан, хараат бусаар ажиллаж чадаж байгаа эсэхэд эргэлзэж байна. Ер нь л бүх хууль тогтоомжийг Монгол Улс нэгдэж орсон Хүний эрхийн чиглэлийн конвенцуудын дагуу филтерээр оруулах ёстой юм билээ. Эрх зүйн хувьд ямар ч зөрчил, алдаа, цоорхой байх ёсгүй, дээрээс нь хэрэгжилтийг хангах механизмыг нь улам сайжруулах ёстой.

-Сүүлийн үед хэд хэдэн сонсгол хийсэн. Гэвч олигтой үр дүн гараагүй гэдэг шүүмж байдаг. Тэгвэл энэ удаагийн сонсголоос бид ямар үр дүн хүлээх вэ?

-Сонсгол үр дүнд хүрэхгүй байна гээд хүний амь насыг хамгаалах үүрэгтэй газарт хоригдож байх хугацаандаа хүн амь хохирч байгаа, мөн эх орноо хамгаалахаар явсан бор цэргүүдээ дарамталж, дүрмийн бус харьцаж байгаа зэрэг ноцтой асуудлуудыг зүгээр орхиж болохгүй. Мэдээж энд холбогдох байгууллагад ажилладаг бүх хүмүүс бус зарим нэгэн хүмүүсийг л ярьж байгаа. Тиймээс холбогдох байгууллагууд өөр өөрсдийн чиг үүргийн хүрээнд хийх ёстой ажлаа хийх л үүрэгтэй. Ер нь бол төрийн хамгаалалттай газар иргэн эмчилгээ авч чадалгүй нас барж байгаа нь бидний бүтээх гэж зорьсон иргэний, ардчилсан, хүмүүнлэг нийгэм гажуудсан байгаагийн илрэл гэж хэлж болно. Бид энэ удаагийн сонсголын үр дүнд иргэдийнхээ эрүү шүүлт, хүнлэг бус харьцаанд өртөж хохирч ирсэн бүх үнэн байдлыг ил гаргах, иргэдийн эрхийг хамгаалах үүрэгтэй төрийн алба, албан тушаалтнуудын үйл ажиллагаанд цогц дүгнэлт хийх, хууль эрх зүйн хувьд хэрхэн хүн төвтэй, хүний эрхийг бодитоор нь хамгаалж чадах системийг бүтээх асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх шийдэлд хүрэхийг зорьж, хүсч байгаа.

-Сонсголд оролцох хүсэлтэй хүмүүсийг бүртгэж байгаа гэсэн?

-Цөөхөн иргэн бүртгэх юм билээ. Тиймээс эрүү шүүлтэд өртөж хохирсон, хэлмэгдсэн, төрийн албан хаагчдын буруутай үйлдлийн улмаас хохирсон иргэд, тэдний ар гэр, хууль ёсны төлөөлөгчдийг энэ сонсголд бүртгүүлж, эрхээ сэргээлгэх, хамгаалахад дуу хоолойгоо хүргээсэй гэж хүсч байна