Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Ёндонгомбо: Бүх цахилгаан станц, түгээх сүлжээнүүдийг 100 хувь олон нийтийн өмчид шилжүүлэх хэрэгтэй DNN.mn

Эрчим хүчний реформ нийгмийн анхаарлын төвд орсон сэдэв болоод байна. Энэ цаг үед Эрчим хүчний зөвлөх инженер Г.Ёндонгомботой ярилцлаа.

-Эрчим хүчний реформоор сүрхий шуугьж байна. Энэ салбарын шинэчлэлийг яаж явуулах ёстой вэ?

-Хамгийн түрүүнд үнэ тарифаа барьж авахгүй бол энэ салбар цаашид сэхэшгүй байдалд орж өнөөгийнхөөс хэд дахин өндөр үнээр амь орж магадгүй болчихлоо. Үнэ тарифаа нэг цэгцэлж аваад дараагийн арга хэмжээнүүдийг цаг алдалгүй хийх хэрэгтэй. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэвэл төрийн өмчийг олон нийтийн болгох ажлыг яаралтай хийх ёстой. Салбарыг мэддэггүй хүмүүс байгалийн монополийг хувьчилж болохгүй гэж л байдаг. Үнэндээ цахилгаан станц, түгээх сүлжээ бол монополь биш ээ. Ганц монополь хэсэг бол дамжуулах сүлжээ юм. Яагаад гэвэл улсын хэмжээнд нэг л байдаг. Тиймээс ч дамжуулах сүлжээг хувьчлахгүй байх ҮАБЗ-ийн зөвлөмж бий. Тийм учраас бүх цахилгаан станц, түгээх сүлжээнүүдийг 100 хувь олон нийтийн өмчид шилжүүлэх хэрэгтэй. Харин Диспетчерийн үндэсний төвийг төрийн оролцоотой байлгаж болох талтай. Гэхдээ хэдэн хувийг төрд үлдээх, бас хэдий хүртэл вэ гэдгийг бодох л учиртай.

Яагаад гэвэл салбарыг нийтэд нь хамгийн бага зардлаар ажиллуулах буюу эдийн засгийн диспетчерийн зохицуулалтыг энэ компани хариуцдаг учиртай. Өөрөөр хэлбэл, хэрэглэгчид очиж байгаа цахилгааныг байж болох хамгийн бага үнээр хүргэх зохицуулалтыг хангах үүрэгтэй байгууллага болж хувирах ёстой. Гэхдээ төр энэ байгууллагад хөрөнгө оруулалт хийхгүй бол хувьчилсан нь дээр.

-“ДЦС”-ууд хүнд байдалд орсон учраас цахилгаан, дулааны үнийг нэмэхээс өөр замгүй гэж төр засгаас тайлбарлаж байгаа. Харин зарим судлаачид “Одоо үнэ нэмэх тохиромжтой цаг нь биш” гэж байна. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын яг бодит байдлыг үнэнээр нь хэлж өгөөч?

-Үнэ нэмэх өөр тохиромжтой цаг хайх боломж үлдээгүй. Тийм цаг үе байсан уу гэвэл байсан. Одоо дууссан. Өнөөгийн эрчмийн салбарын нөхцөл байдлыг цөөн үгээр илэрхийлбэл хөгжлийн тушаа, үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын гамшиг гэчихвэл нэг их зөрөхгүй болов уу.

-Хэдэн жилийн өмнө “ДЦС-III”-т 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ гээд Оросын талаас санхүүжилт авсан тухай улс төрийн хүрээнийхэн жиргэж байна. Тэр үед энэхүү хөрөнгөөр засвар үйлчилгээ, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдээгүй юм уу?

-Би тэрийг мэдэхгүй. Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлээр 1990-ээд оны сүүлчээр хэдэн зуухаа бага сага янзалж авсан. Дараа нь Хятадын зээлээр 50 МВт чадал нэмсэн. Өөр юм хийснийг мэдэхгүй байна. Харин тулгамдсан асуудлууд бол маш их. Хэдэн инженерүүд нь болгоод л явдаг. Одоо цөхөрч байгаа байх аа.

-“Эрчим хүчний реформ хийх нэрийдлээр үнэ нэмчихлээ. Цаашид энэ реформоо үргэлжлүүлж гүйцээхгүй байх вий” гэж ард түмэн болгоомжилж байна. Засгийн газраас зарласан бодлого шийдвэрүүдийн талаар та ямар байр суурь, итгэл үнэмшилтэй байна вэ?

-Одоо төлөвлөж байгаа нь ерөнхийдөө таалагдсан. Улс төр саатуулчихгүй бол болох байх. Улс төр гэж гадаад, дотоод бүх хүчин зүйлийг хэлж байна. Монголд хэрэгжих байсан бүх төслүүд бүтэлгүй болж байсан нь улс төрийн нөлөөг давж чадаагүйнх.

-Мэдээж танай салбарынхан эрчим хүчний үнэ чөлөөлөх ёстой гэж дуу нэгтэй хэлнэ. Тэгвэл чөлөөт зах зээл, өрсөлдөөн байхгүй энэ салбарт үнэ чөлөөлөх нь хамгийн түрүүнд барьж авах ажил биш. Ямар ч үр дүнгүй гэх тайлбарууд хөвөрч байна. Эдийн засаг инфляциа дийлэхгүй гэх болгоомж байх шиг. Эх лээд цахилгаан станцуудаа олон болговол эрчим хүчний системийн өрсөлдөх чадвар нэмэгдэх юм биш үү. Тэр цагт эрчим хүчний үнийг чөлөөлснөөр зах зээлийнхээ зарчмаар салбар аяндаа хөгжинө гэж харах хэсэг байна. Монгол Улсын эрчим хүчний зөвлөх инженерийн хувьд энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Хэн цахилгаан станцуудыг олон болгох юм бэ. Үнэндээ төр хийж чадахгүй. Хөрөнгө оруулагч сонирхохгүй. Тэгэхээр ингэж аяндаа хөгжихийг хүлээвэл аяндаа харанхуйлахыг л харна даа. Ингэхэд манай салбарынхан үнэ чөлөөл гэж нэг ч дуугараагүй шүү. Өртгөө нөхдөг болъё гэж л олон жил мөрөөдсөн, хэлсэн тэр нь бүтээгүй. Дэлхий дээр цахилгаан, дулааны үнэ чөлөөлсөн туршлага байхгүй дээ. Харин төрийн зохицуулалт бол бидний үлгэр жишээ болгодог өндөр хөгжилтэй бүх оронд бий.

-Америкчууд “Танай эрчим хүчийг шийдээд өгье” гэж удаа дараа мэдэгдсэн. Бас Европын холбооны зүгээс “Танай Засгийн газар саналаа тавибал бидэнд эрчим хүчний чиглэлээр дэмжих төсөв бий” гэлээ. Эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалт татах иймэрхүү боломжуудыг яагаад төр засаг ашиглахгүй байна вэ?

-Энд улс төрийн нөлөөллөөс өөр ямар ч тайлбар байхгүй. Энэ нөлөөллийг сөрөн туулах чадвар бидэнд алга.

-Манай улсын эрчим хүчний чадлын есөн хувьд нь сэргээгдэх эрчим хүч нийлүүлдэг хэрнээ орлогын 35 хувийг авдаг юм билээ. Энэ мөнгө томоохон биз нес эрхлэгчдийн халаасыг дүүргэж байна гэх хардлага дагуулдаг. Сэргээгдэх эрчим хүчний ойрын ирээдүй ямар байна вэ?

-Энд хөрөнгө оруулагчдын буруу байхгүй. Гэрээний нөгөө тал болох төр асуудлаа дутуу харсных. Хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийх гэж үг бий. Сэргээгдэх эрчмийн нөөцийг илүү ашиглахын тулд зохицуулах чадлыг бий болгох хэрэгтэй байсан. Гэтэл тийм зорилготой төслүүд, тухайлбал Эг, Шүрэн гээд усан цахилгаан станцын төслүүд яваагүй, явах эсэх нь тодорхойгүй. Монгол Улс сэргээгдэх эрчмийн асар их нөөцтэй. Цаашид эрчимтэй хөгжүүлэх хэрэгтэй. Үүний тулд манай төвийн эрчим хүчний системтэй ижил чадлын батерейн станц барих концепцийг би яриад байгаа. Богино бодолтонгууд ойлгодоггүй, бүр шоолдог гээч. Гээд яахав ухаарах цаг нь ирнэ ээ.

-УИХ-аар Цөмийн энергийн тухай хууль орж ирлээ. Ураны төслийг явуулс наар манай улс атомын станцтай болох суурь тавигдана гэж байгаа. Гол нь улс төрийн шийдэл хэрэгтэй байх. Харин салбарын эрдэмтний хувьд атомын станцтай болсны эерэг болон сөрөг талыг нь та яаж харж байгаа вэ?

-Ураны төсөл Атомын цахилгаан станц барих асуудалтай нэг их холбоод байх зүйл биш. Ураны баяжмал экспортолдог болвол сайн л биз. Харин атомын цахилгаан станцын хувьд шинжлэх ухаан, технологийн дэвшлийг жаахан хүлээх, бас хэнтэй хамтрахаа бодох хэрэгтэй. Атомын цахилгаан станц бол уурын зуухны оронд цөмийн реактор байдгаас бусад нь байдаг л дулааны цахилгаан станц шүү дээ. Миний хувьд Японы өндөр температуртай хийн хөргөлттэй реакторыг боломжийн гэж хардаг. Цахилгаан ба устөрөгчийг зэрэг болон аль нэгийг нь дагнаад үйлдвэрлэх боломжтой болохоор тэр юм.

М.Мөнхцэцэг

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Д.Уламбаяр: Олон улсын харилцаанд туйлшрах хандлага эрчимжиж, хуваагдмал байдал газар авч байна DNN.mn

Олон улсад өрнөж буй анхаарал татсан үйл явдлуудын талаар Хүмүүнлэгийн Их сургуулийн профессор, шинжлэх ухааны доктор Д.Уламбаяртай ярилцлаа.

-Өнөө жил дэлхийн олон орон сонгуулиа хийлээ. Эдгээр сонгуулийн бодит үр дүнгээр дэлхийн геополитик болоод олон улсын харилцааны өнөөгийн системийг судлаачийн хувьд та хэрхэн харж байна вэ?

-Энэ жилийн сонгуулийн үеэр либерал үзлийн нэр хүнд унаж байна хэмээн сурталчилж, үүнтэй уялдан хэт зүүн төв, хэт баруун төвийн үзэл газар авч, хэт даяаршлын эсрэг үндсэрхэх үзэл, популизм эрчимжиж байгааг бид харж байна. Гүрж, Молдавын сонгуулийн үр дүн Оросын нөлөөн дор томоохон сорилттой тулгарлаа. Европын Холбооны орнуудад хэт баруун төвийн үндсэрхэх үзэл хөрсжиж байна. Үүнийг Австри, Нидерланд, Болгарын парламентын сонгуулийн үр дүн харуулсан.

Дэлхий нийт авлигын эсрэг улс төрийн зоригтой алхмууд хийж байгаа нь сонгуулийн үр дүнгүүдээс харагдаж байна уу. Ингэхэд авлигатай тэмцэх хамгийн үр дүнтэй арга юу байна вэ?

-Болгарын сонгуулийн үр дүнгээр дэлхий нийт авлигаас ангид ертөнцийг байгуулах боломжтой болохгүй нь мэдээж. ОХУ гэхэд л 2023 оны хоёрдугаар сард дунд шатны төрийн албан хаагчдын хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг ил болгох шийдвэрийг хүчингүй болгосон байдаг. Гэтэл Хятад БНСУ, Сингапур авлигатай идэвхтэй тэмцсээр л байна. Авлигатай тэмцэх хамгийн үр дүнтэй арга бол бүх салбарыг дижиталчлах явдал болов уу.

-Орос Украины дайны явцыг хэрхэн ажиглаж байна вэ. Д.Трамп “Хэрэв би сонгогдвол Орос, Украины дайныг нэг өдрийн дотор л дуусгана” хэмээн байнга мэдэгдээд байгаа…

-Энэ нь утгын хувьд Украины зүүн дөрвөн муж Донецк, Луганск, Запорожье, Херсоныг ОХУ-д нэгтгэснийг олон улсын эрх зүйн хувьд хүлээн зөвшөөрөх тухай асуудал болж байна. Үүнийг Украин, Өрнөдийн гүрнүүд, түүгээр зогсохгүй НҮБ үл зөвшөөрнө. Кремль Орос, Украины дайныг өөрсдийн ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаанд ашиглахгүй байхыг сануулаад тийм боломж байхгүй болохыг Дмитрий Песков мэдэгдэж байсан. Дональд Трамп сонгогдвол дэлхийн өнөөгийн нөхцөл байдал орвонгоороо эргэдэггүй юм аа гэхэд ямар ч байсан том өөрчлөлт гарах магадлал бий. Холбоотнуудын харилцаа ч энд хамаарна. Украины зүүн дөрвөн мужийг ОХУ-д нэгтгэснийг хүлээн зөвшөөрөх нь олон улсын эрх зүйд маш буруу “precedent” тогтоож, энэ нь цаашдаа ноцтой үр дагавар гарах магадлалтай.

Трампын Тамгын газрын дарга асан Жон Келли түүний Адольф Гитлер шиг генералуудыг хүсч байсан тухай хэлснийг CBS дамжуулсны дараа өнгөрсөн лхагва гаригт К.Харрис Трампыг “фашист” хэмээн мэдэгдсэн байна. Эцсийн бүлэгт хэнийг сонгохыг америкчуудын мэргэн сонголт л шийднэ. Хэн сонгогдохоос үл хамаараад Монгол Америкийн “гурвдагч хөрш”-ийн стратегийн түншлэл амжилттай хөгжих нь дамжиггүй.

-Саяхан БРИКС-ийн орнуудын дээд түвшний уулзалт ОХУ-ын Казань хотноо боллоо. Энэ байгууллагын зорилго, төлөвшил, уулзалтын онцлог, үр дүнгийн талаар сонирхуулахгүй юу?

-ОХУ-ын Казань хотноо БРИКС-ийн дээд түвшний XVI уулзалт “Дэлхий нийтийн шударга хөгжил, аюулгүй байдлын төлөө олон талт үзлийг бэхжүүлэх нь” уриан дор зохион байгуулагдлаа. Орос, Хятадын удирдлага БРИКС-ийг олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмыг бүрдүүлж буй бүтцийн нэг гэж үздэг. Шинжээчид өмнө нь Бразил, ӨАБНУ-ын эдийн засаг, төсөв болон төлбөрийн тэнцлийн алдагдал, гадаад өр, зээлийн хүндрэлтэй тулгарч, ОХУ өрнөдийн эдийн засгийн хоригт орж, Хятадын эдийн засгийн өсөлт удааширч эхэлснээр БРИКС-ийн үүрэг, жин нөлөө бүдгэрч байна гэж үзэж байсан. 2023 оны наймдугаар сард ӨАБНУ-ын Йоханнесбург хотноо зохиогдсон 15 дахь удаагийн дээд түвшний уулзалтад ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрийн улмаас оролцох боломжгүй болсон. Уг уулзалт Аргентин, АНЭУ, Египет, Иран, Саудын Араб, Этиоп зэрэг орнуудыг 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс тус байгууллагын гишүүн болгох шийдвэрийг гаргасан. Харин 2023 оны арваннэгдүгээр сард Аргентинд явагдсан ерөнхийлөгчийн сонгуулиар либеритари үзэлт Хавьер Милей ялснаар тус улс коммунистуудтай эвсэхгүй гэж албан ёсоор мэдэгдэж БРИКС-д нэгдээгүй. Саудын Араб БРИКС-ийн гишүүнчлэлийг хүлээн зөвшөөрсөн гэж мэдээлж байсан ч дэлгэрэнгүй тайлбар өгөлгүй албан ёсоор элсэх асуудлаа хойшлуулаад байна.

Goldman Sachs-ын нэртэй эдийн засагч Жим О’Нил 2001 оны эхээр ДНБ нь хурдацтай хөгжиж буй БРИК хэмээх бүлэг орнууд дэлхийн эдийн засагт хүч түрэн орж ирж буй тухай судалгаагаа танилцуулцсан нь БРИКС-ийн үндэс болсон нь маргаангүй. Гэтэл хайпер-инфляцитай, өндөр гадаад өр төлбөртэй, зүүн төвийн чиглэлтэй Аргентин, өрнөдийн эдийн засгийн хоригт буй Иран болон Африкийн хамгийн буурай хөгжилтэй, Legatum Prosperity төвийн 2023 оны индексээр 167 орноос 153-т эрэмбэлэгдэж байсан Этиоп улсыг БРИКС-т гишүүнээр элсүүлэх шийдвэр гаргасан. Энэ нь тус бүлэг эдийн засгийн биш, улс төр, үзэл суртлын шинжтэй байгууллага болж буйг харуулсан. Энэ сарын дундуур Дэлхийн банк хамгийн ядуу буурай 26 орныг нэрлэхэд Этиоп нэгдүгээрт эрэмбэлэгдсэн байна лээ.

БРИКС-2024 ОХУ Украинд бүрэн хэмжээний цэрэг дайны ажиллагааг эхлүүлнээс хойш гурав дахь жилийн нүүрийг үзэж буй үед болж байгаагаараа онцлогтой байсан бөгөөд тиймдээ ч В.Путин энэ удаагийн уулзалтыг ОХУ Өрнөдийн шахалтад ганцаардаагүй гэдгийг харуулахыг ихэд хичээсэн гэж шинжээчид тэмдэглэж байна. Тийм байдал ч тодорхой харагдсан. ОХУ БРИКС-ийг Өрнөдийн эсрэг илүү хатуу чиг шугамтай клуб болгох хүсэлтэй байгаа ч АНУ-тай нягт холбоотой Энэтхэг, Бразил зэрэг гишүүн орнууд үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй юм.

Дээд түвшний уулзалт 134 зүйл бүхий “Дэлхий нийтийн хөгжил, аюулгүй байдлын төлөө олон талт үзлийг бэхжүүлэх нь” уриатай Казанийн Тунхаглал гаргасан. Түүнд геополитик, аюулгүй байдлын асуудлаас Өмнөдийн хөгжил, НҮБ-ын Аюулгүй Зөвлөл, Бреттон Вүүдсийн институцийн шинэчлэл, уур амьсгалын өөрчлөлт, экологийн асуудлаас дижитал эдийн засаг, кибер аюулгүй байдал, хиймэл оюуны сорилт, хууль бус нэг талын албадлагын арга хэмжээ, тэр дундаа хууль бус хориг арга хэмжээг шүүмжилж, Шинэ хөгжлийн банкийг бэхжүүлэх, ам.долларын дарамтыг бууруулах хүртэл өргөн хүрээтэй асуудлууд тусгагджээ. Тунхаглалд 2024 оны дөрөвдүгээр сард Дамаск дахь Ираны Дипломат төлөөлөгчийн газар руу халдсан нь 1961 оны Дипломат харилцааны тухай Венийн конвенцэд заасан дипломат газрын халдашгүй дархан байдлын үндсэн зарчмыг зөрчсөн үйлдэл болохыг буруушааж олон улсын терроризм, Гаити, Афганистан, Өмнөд Судан, Ойрхи Дорнодын нөхцөл байдлыг тэмдэглэжээ. Гэвч Украины асуудлын талаар бараг юу ч дурдсангүй.

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 79 дүгээр чуулганы үеэр зохиогдсон Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний уулзалтаар батлагдсан “Ирээдүйн төлөөх Пакт”-ын талаар юу ч дурдаагүй нь БРИКС-ийн дийлэнх гишүүд эсрэг болон түдгэлзсэн санал өгсөнтэй холбоотой болов уу.

Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний уулзалтаар “Ирээдүйн төлөөх Пакт” үндсэн баримт бичиг, “Дэлхий нийтийн дижитал Компакт”, “Ирээдүй хойч үеийн асуудлаарх Тунхаглал” хэмээх хоёр хавсралтыг хэлэлцэн санал хураахад НҮБ-ын гишүүн 143 улс дэмжиж санал өгсөн улсуудын нэг нь Монгол Улс юм. Харамсалтай нь Беларусь, Иран, Никарагуа, ОХУ, Сири, Хойд Солонгос, Судан зэрэг долоон улс эсрэг санал, Хятад, Казакистан, Лаос, Сауды Араб зэрэг 15 улс түдгэлзсэн санал өгч, харин Азербайжан, Венесуэл, Вьетнам Киргизистан, Тажикистан, Туркменистан, Узбекстан, Серб, цэргийн эргэлт хийсэн Мали, Нижер, Буркина Фасо зэрэг 27 улс санал хураалтад оролцоогүй ажлаа тасалсан. Дурдсан баримт бичгүүд нь аль нэгэн улсын эсрэг чиглээгүй, харин нийт хүн төрөлхтний ирээдүйн хөгжлийн хувь заяатай холбоотой тулгамдсан асуудлуудын шийдэл, боломжуудын тухай байсан юм.

Казанийн уулзалтаар БРИКС Куба, Шри-Ланка, Турк, Вьетнам, Беларусь зэрэг орнуудаар эгнээгээ өргөжүүлэх хүлээлт байсан ч тийм зүйл болсонгүй.

-Энэ уулзалтад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч оролцож буй тухай мэдээлэл цацагдсан шүү дээ?

-Нэгдүгээрт, Монгол Улс БРИКС-ийн гишүүн биш. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гадаад арга хэмжээний мэдээлэл https://predi­dent.mn албан ёсны цахим сайтад нь гардаг. Тиймээс БРИКС-ийн уулзалтад оролцохоор явсан талаар ямар нэгэн албан ёсны мэдээлэл гараагүй. Гуравдугаарт, БРИКС-2024 албан ёсны цахим хуудас https://brics-russia 2024.ru/en/-т гадаад улс орнуудын төлөөлөгчдийн дунд Монгол Улс, тэр дундаа Ерөнхийлөгчийн нэр байхгүй байна.

Тиймээс дээрх мэдээлэл нь буруу ташаа болж таарна.

-Олон туйлт дэлхийн дэг журам, олон талт үзлийг бэхжүүлэх тухай ОХУ, БНХАУ-ын удирдагчид их ярих боллоо?

-Социализм нуран унаснаас хойш 1990-ээд онд АНУ дэлхий дээр жолоодогчийн үүрэг гүйцэтгэх тухай үзэл санаа бодлогын шинж чанартай болж байгаад Хятад, Орос, лалын ертөнц ихээхэн эгдүүцэн дургүйцэж, дээрхийг ганцаараа жанжлах гэсэн эрмэлзэл гэж хурцаар шүүмжилж байсан юм.

Хүйтэн дайнд ялалт байгуулсандаа эрэмшсэн АНУ, түүний холбоотнууд дэлхий дахинд хүний эрх, эрх чөлөө, ардчилал, чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн харилцааг түгээн дэлгэрүүлэх, сэргээн баталгаажуулах тухай бүх чиглэлд зааж сургаж байсан нь үнэн юм. 2001 оны есдүгээр сарын 11-ний үйл явдлын дараа АНУ-ын тэргүүлэх оройлолтой олон улсын харилцааны нэг туйлт дэг журам төгсгөл болох үе шат эхэлж, 2008-2009 оны дэлхийн санхүү-эдийн засгийн хямралаар цаашид үргэлжилсэн тухай судлаачид тэмдэглэж эхэлсэн.

Харин ийнхүү дурдаж байгаа нь хүйтэн дайны дараа үүсэн бүрэлдэж буй олон туйлт бүтцийн үүргийг бодитой үнэлэх үндсэн дээр дэлхийд зохистой шинэ дэг журам тогтоох хэрэгт АНУ зонхилох үүрэг гүйцэтгэх чадавхтайг үгүйсгэж байгаа хэрэг биш гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй.

Тийнхүү Олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмын үзэл санаа анхлан 1997 оны дөрөвдүгээр 23-нд Москвад Орос, Хятадын удирдагч Борис Ельцин, Жян Зэминь нарын гарын үсэг зурсан “Олон туйлт ертөнц, олон улсын шинэ дэг журмыг цогцлоон байгуулах тухай” Орос-Хятадын Хамтарсан Тунхаглалд тусгалаа олсон юм.

ОХУ-ын Украинд эхлүүлсэн бүрэн хэмжээний цэрэг дайны ажиллагааны дараа Нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн дүрмээр тоглодог олон улсын дэг журмыг сэргээн цогцлоох асуудлыг Өрнөдийн гүрнүүд бүх шатанд чухалчлан тавьж байна. Олон улсын харилцаанд голлох нөлөө бүхий гүрнүүд, дэлхийн хамтын нийгэмлэг НҮБ-ын хамтын хүчин чармайлтаар дэлхий дахинд илүү аюулгүй зохистой шинэ дэг журмыг төлөвшүүлэх шаардлагатай. Түүнчлэн олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмыг төлөвшүүлэх, олон талт үзлийг бэхжүүлэх гэдэг нь АНУ болон Өрнөдийн оролцоог үгүйсгэж Орос, Хятад хоёр өөрсдийн нөлөөний хүрээг тогтоох тухай асуудал огтоос биш юм. НҮБ, олон улсын эрх зүйн зарчим, хэм хэмжээг зөрчиж, цөмийн зэвсэгт дулдуйдан хүчээр түрий барих, бусдын аюулгүй байдлыг бусниулах замаар өөрийн аюулгүй байдлыг баталгаажуулах оролдлого хийж, ингэснээрээ дэлхийд олон талт үзлийг бэхжүүлэх ямар ч боломж байхгүй.

-Цаашид олон улсын харилцааны чиг хандлага хаашаа явахаар байна вэ. Хоёр туйлт гэхээр дэлхий хоёр хуваагдана гэсэн үг юм уу?

-Эдүгээ олон улсын харилцаанд туйлшрах хандлага эрчимжиж, хуваагдмал байдал газар авч байгааг НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулгааны санал хураалтын үр дүн, ШХАБ, БРИКС-ийн дээд түвшний уулзалтууд, харуулсаар байна. НҮБ-аас анхааруулсан “дэлхий дахинаа тэлж буй ардчиллын бууралт”-ыг сөрөн зогсоох шаардлага байгааг үгүйсгэж үл болно. Өрсөлдөөнийг хариуцлагатайгаар зохицуулах, цаашид сөргөлдөөн болон даамжрахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд улс гүрнүүд, түүний удирдагчид хүлээх үүрэг хариуцлагаа гүнээ ухамсарлах явдал чухал болсоор байна. Тиймээс болзошгүй аюул, сорилт, өөрчлөлтүүд бэлэн байх, харилцан суралцахуй нэн чухал юм.

-Сүүлийн үед Солонгосын хойгийн аюулгүй байдалд геополитикийн шинэ нөхцөл байдал бүрдэж буй тухай ярьж байна. Энэ нь мэдээж Монгол Улсад хамаатай болов уу?

-Үнэхээр Солонгосын хойгт цоо шинэ нөхцөл буй болж байна. БНСУ-д Монголын бараг 58 мянган иргэд ажиллаж, сурч амьдарч байна. Энэ утгаараа Өмнөд Солонгос нь бараг Монгол Улсын 22 дахь аймаг болсон. Дэлхийн банкны шилжилт хөдөлгөөний газрын 2022 оны эцсийн тайлан мэдээгээр БНСУ-аас Монгол руу жилд дунджаар 300 сая ам.долларын гуйвуулга хийгдэж байгаа нь эргэж төлөгдөхгүй шууд хөрөнгө оруулалт юм. Тиймээс Солонгосын хойгийн аюулгүй байдал Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг болсон гэж шууд утгаар нь хэлж болохоор байна. БНАСАУ-ын удирдагч Ким Жон Ун 2021 оны нэгдүгээр сард хуралдсан СХН-ын VIII их хуралд хэлсэн үгэндээ “Тус улс цөмийн хүчнээ байгуулж дууслаа” хэмээн мэдэгдэж, 2023 оны есдүгээр сард дээрхийг Үндсэн хуулиараа баталгаажуулав. 2023 оны есдүгээр сарын эхээр Умард Солонгосын удирдагч Ким Жон Ун, ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин нар Алс Дорнодод уулзаж, энэ үеэр Оросын эрх баригчид Украины дайнд ашиглах зэр зэвсгийг Умард Солонгосоос авах тохиролцоонд хүрсэн байж болзошгүй гэж Өрнөдийн холбоотнууд сэжиглэж эхэлсэн. БНСУ-ын ерөнхийлөгч Юнь Сок-Ёл НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 78 дугаар чуулганы Ерөнхий санал шүүмжлэлд үг хэлэхдээ: “Дэлхий дахинд энхтайвныг сахиулагч хэмээн итгэмжлэгдсэн байгууллага болох НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн байнгын гишүүн улс тусгаар тогтносон өөр улс руу эзлэн түрэмгийлэх дайн өдөөж, НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн тогтоолыг илт зөрчиж буй дэглэмээс зэр зэвсэг авах нь хачирхалтай үзэгдэл юм. Хэрвээ Оросыг дэмжсэнийхээ хариуд Умард Солонгос бөөнөөр устгах зэвсэглэлийн хүчин чадлаа нэмэгдүүлэхэд шаардлагатай мэдээлэл, технологийг олж авбал үүнийг зөвхөн Украины төдийгүй БНСУ-ын энхтайван, аюулгүй байдалд заналхийлсэн шууд өдөөн хатгалга болно. БНСУ нь холбоотнууд болон түншүүдийн хамт үүнийг зүгээр өнгөрөөхгүй” гэж мэдэгдсэн. Хойд Солонгос Сибириэс үндэстний цөөнхийн дүрд хувиргасан 10.000 гаруй цэргээ Орос, Украины фронтод байлдахаар илгээснийг илчилсэн нь Хятадад таалагдахгүй байна. Москва, Пёньян цэргийн салбарт харилцаагаа гүнзгийрүүлэх нь Солонгосын хойгийг тогтворгүй болгож, бүс нутагт АНУ тэргүүтэй эвслийг идэвхжүүлж болзошгүй хэмээн Хятадын шинжээчид болгоомжилж байна. Орос Хойд Солонгосын цөмийн зэвсгийн хүчин чадлыг сайжруулахад тусалж болзошгүй байгаа нь бүс нутагт зэвсгийн уралдааныг түргэсгэхэд хүргэнэ хэмээн Хятад улс санаа зовж байна гэж Бээжингийн Цинхуа их сургуулийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн судлаач Чен Ци мэдэгдсэн байна билээ.

В.Путин ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа удалгүй зургадугаар сард Хойд Солонгост айлчилж, энэ үеэр хоёр орны хооронд “Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн Гэрээ”-нд гарын үсэг зурсан. “БРИКС-2024” дээд түвшний уулзалтын дараа хийсэн хэвлэлийн бага хурлын үеэр Америкийн сэтгүүлчийн асуултад хариулсан В.Путины мэдэгдлээс харахад ОХУ, БНАСАУ-ын харилцаа цэргийн холбоотны түвшинд хүрснийг харуулж байна. Орос Хятадын цэргийн тусламжид найдахаас илүү Хойд Солонгосын тусламжид найдаж буй тухай мэдээллүүд ч гарч эхэллээ. Энэ бол ноцтой асуудал болов уу.

-Монгол Улсын гадаад бодлого Төв Азийн чиглэлд идэвхжсэнийг зарим хүмүүс шүүмжилдэг. Та үүнийг хэрхэн харж байна вэ?

-Монгол Улс Зүүн хойд Ази, Төв Азийн солбилцол дээр оршдог. Төв Азийн чиглэл Монгол Улсын гадаад бодлогод мэдэгдэхүйц орхигдож ирснийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй болов уу. Тиймээс гадаад харилцааны шинэ сэргэлт, гадаад бодлогын тэнцвэрийг хадгалах хүрээнд дурдсан чиглэлд дипломат ажиллагаагаа идэвхжүүлснээр гадаад харилцааны орон зайгаа шинээр тэлсэн гэж үзэж болохоор байна. Энэ бол үндэсний аюулгүй байдалтай ч холбоотой асуудал. Бид Төв Азийн гурван улсад ЭСЯ-тай болсон. Энэ жилийн хоёр жишээг тэмдэглэхэд л Монголын бизнесийн байгууллагууд Узбекистан, Туркменистанд томоохон бизнесийн үйл ажиллагаа явуулж буй нь бизнес форумын үеэр тодорхой харагдаж байна лээ. Ялангуяа Монгол Улсын хүнсний аюулгүй байдлыг олон эх сурвалжаар баталгаажуулах чиглэлд Төв Азийн бүс нутаг нэн чухал ач холбогдолтой болж байна. Монгол Улс Төв Азийн орнуудаас анх удаа Казакстантай стратегийн түншлэлийн харилцаа тогтоолоо. Тиймээс дээрх ололтыг буруутгах, эсвэл мушгин гуйвуулах хэрэггүй болов уу.

-Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрийн талаар мэдээ гарлаа. Та  үүнд ямар  тайлбар өгөх вэ?

-2024 оны аравдугаар сарын 24-нд Хаагийн Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Урьдчилсан шатны II танхим Монгол Улс В. Путиныг баривчилж, хүлээлгэн өгөхөд хамтран ажиллаагүй гэж үзэж, Оролцогч орнуудын Ассамблейд асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үзжээ. Бүрэн эрх нь хэрэгжиж буй аливаа улсын төрийн тэргүүн нь дипломат халдашгүй статустай байдаг. Монгол Улс Венийн конвенцийн оролцогч тал. Дипломат харилцааны тухай Венийн конвенцийн 29 дүгээр зүйлд  “Дипломат төлөөлөгчийн бие халдашгүй байна. Түүнийг ямар ч хэлбэрээр баривчлах бувюу албадан саатуулж үл болно. Хүлээн авагч улс дипломат төлөөлөгчийг зохих ёсоор хүндэтгэж, түүний бие, эрх чөлөө, нэр төрд аливаа ямарваа байдлаар халдахаас урьдчилан сэргийлэх бүхий л зохистой арга хэмжээг авна” гэж заасан. Олон улсын Эрүүгийн шүүхийн “Ромын Дүрмийн IX бүлгийн дагуу хамтран ажиллах үүрэгтэй”. Гэхдээ Дүрмийн IX бүлгийн 98 дугаар зүйлийн 1-д Дүрэм нь улс орнууд өөр улстай байгуулсан “гэрээний үүргээ зөрчих” тохиолдолд, эсвэл “гуравдагч улсын ​​​​ иргэн, түүний эд хөрөнгийн дипломатын халдашгүй байдлыг зөрчих” тохиолдолд баривчлах үүргээс чөлөөлөгдөж болно” гэжээ. ОУЭШ-ийн хэвлэлийн төлөөлөгч доктор Фади эль-Абдалла өнгөрсөн наймдугаар сарын 31-нд ВВС сувагт өгсөн ярилцлагадаа дээрхийг эш татаж байсныг хэлэх хэрэгтэй болов уу. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн урилгаар “Найрсаг харилцаа, иж бүрэн стратегийн түншлэлийн Гэрээ”-тэй хөрш орны төрийн тэргүүн албан ёсны айлчлал хийж буй үед түүнийг баривчлахыг шаардаж байгаа нь улс гүрний бүрэн эрхийг давсан ёсзүйгүй үйлдэл байсан. Ийм зүйл дипломатын түүхэнд ч болж байгаагүй. Монголчууд дипломат элчийн халдашгүй байдлыг хүндэтгэн дээдэлж байсныг Папын элч Плано де Карпини, Францын  хааны элч Гильом де Рубрук нарын тэмдэглэлээс сайн мэдэх билээ. Их эзэн богд Чингис хаан журмыг сахиж, найрамдлыг хадгалан орштугай хэмээж Сартуул иргэн буюу Хорезм руу худалдааны элч төлөөлөгчдийг илгээхэд тэднийг баривчлан хөнөөж ёсгүй аашилснаас шалтгаалж дэлхийн түүх орвонгоороо өөрчлөгдсөн байдаг.  Итгэлийг хөсөрдүүлж, дипломат элчийн амийг хөнөөснөөс мэдээг сүүлд сонсоод Хубилай хаан 1274, 1284 онд Японы эсрэг дэлхийн түүхэнд байгаагүй 4 мянган хөлөг онгоц, 100 мянган цэргийн хүчээр цэргийн ажиллагаа явуулсныг бид сайн мэдэх билээ. Хэрэв Хубилай хааны цэрэг арал дээр бууж нэгдсэн цэргийн ажиллагаа явуулсан бол үр дүн нь юу болох байсныг төсөөлөхөд ч бэрх. Энэ бол япон үндэстний орших, эс оршихуйн тухай асуудал байсан.

2023 намар Өмнөд Африкт зохиогдсон БРИКС-ийн дээд түвшний уулзалтад В.Путин оролцоогүй ч  сэжигтнийг өөрийн нутаг дэвсгэрт баривчлах ёстой ч Өмнөд Африкийн Ерөнхийлөгч Сирил Рамафоса Орос үүнийг дайн зарласан гэж үзнэ гэж анхааруулж байсан.

Итгэлцлийг хөсөрүүлж, нөхөрсөг орныхоо элчийг баривчилсан тохиолдолд, ОХУ зүгээр хараад суух уу. Үүнээс гаргах ноцтой үр дагаврын хариуцлагыг ОУЭШ хариуцах уу гэдэг асуудал гарна шүү дээ. 1993 онд ОХУ-тай найрамдал, хамтын ажиллагааны суурь гэрээг байгуулж, 2019 онд шинэчлэн байгуулсан “Найрсаг харилцаа, иж бүрэн стратегийн түншлэлийн тухай Монгол Улс, ОХУ хоорондын Гэрээ”-нд “Талууд төрөл бүрийн түвшинд тогтмол уулзалт зохион байгуулах, нэн түрүүнд дээд, өндөр түвшний уулзалтын механизмыг ашиглах болон сайжруулах, түүний сацуу нөгөө Талын эсрэг чиглэсэн аливаа үйлдэлд оролцох, эсхүл ийм төрлийн үйлдлийг дэмжихээс түдгэлзэнэ” хэмээн заасан байдаг.

АНУ-ын Цагаан ордон, Төрийн департмент Монгол Улс В.Путиныг баривчлах үүрэгтэй  хэмээн мэдэгдэл гаргасан тухай мэдээ явж байна лаа. Хэвлийн бага хурлын үеэр л сэтгүүлчийн асуултад хувийн байр сууриа илэрхийлж байсныг ташаа тайлбарлаад байна лээ. АНУ ОУЭШ-ийн Дүрмийн оролцогч тал биш учраас Монголыг шүүмжлэх боломжгүй.

Тиймээс ирэх арванхоёрдугаар сард болох Оролцогч орнуудын Ассамблейд Монгол Улс хангалттай тайлбар хийх боломжтой.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Э.Ганболд: Түгжрэлийг шийдэх ганц гарц бол давхар зам барих юм DNN.mn

“Батглостер” ХХК-ийн захирал, авто замын мэргэшсэн инженер, мэргэшсэн төсөвчин Э.Ганболдтой ярилцлаа.

-Та авто замын салбарт хэдэн жил ажиллаж байна вэ. Сүүлийн үед салбарын хүний нөөц хэр байна вэ?

-Би авто замын салбарт 30 гаруй жил ажиллаж байна. 1991 онд хуучнаар ЗХУ-ын Эрхүү хотод Политехникийн дээд сургууль төгсөж ирээд ажилласан. Энэ хугацаанд авто замын барилга, зураг төслийн чиглэлээр хувийн байгууллага, яам, нийслэлийн авто замын газар, зураг төслийн хүрээлэн зэрэг газарт ажиллаж байсан. Хуучнаар Авто замын техникумд ч багшилж явлаа.

Зах зээлд ороход манай авто замын салбарын хөгжил сул байсан. Социализмын үед Монголын Их сургуулиудад авто замын инженер бэлддэггүй байсан. Ихэвчлэн Орос, Герман, Унгар зэрэг оронд бэлтгэдэг байсан.

1990-ээд онд манай улс 90 орчим авто замын инженертэй, хүний нөөц дутмаг байсан. Сүүлийн үед авто замын инженер бэлддэг сургууль нэлээд бий боллоо. Гадны оронд ч суралцдаг болсон. Одоо бол манай улс 1000 орчим инженертэй байна гэсэн тооцоо гарсан. Эдгээр хүмүүс бүгд ажиллаж байна уу гэвэл асуудалтай. Манай салбарын ажлын нөхцөл хүнд. Яагаад гэвэл улирлын шинж чанартай, жилийн зургаан сард нь ажилладаг. Үлдсэн сард нь ажилгүй байдаг. Хөдөө гадаа их явна. Тэгэхээр гэр орноосоо хол байдаг. Хэдийгээр тоо нь болж байгаа мэт боловч ажиллаж байгаа хүн нь цөөн байна. Бүтээн байгуулалтын салбарын хувьд бүх зүйл нь инженерүүд дээр л тулгуурладаг. Гэтэл инженерүүд нь дутмаг байвал хөгжихөд хэцүү болно гэсэн үг.

-Нийслэлд амьдарч байгаа хүмүүсийн гол асуудал бол түгжрэл. Яагаад түгжрэлийн асуудлыг өдий хүртэл шийдэж чадахгүй яваад байна вэ?

-АНУ-ын судлаач нарын ийм тооцоо байдаг.Атланта хотын төвийн дүүргийн нэг метр квадратад ногдох авто замын урт нь 16 км байна. Ийм байвал хэвийн байна гэсэн үг. Гэтэл өнөөдөр Улаанбаатар хотын уг үзүүлэлт түүнээс долоо дахин бага буюу нэг метр квадратад 2.2 км авто зам ногдож байгаа юм. Эндээс ямар дүгнэлт гаргаж болох вэ гэвэл, хэрвээ бид автомашин унавал тэндээ тохирсон замтай байх ёстой. Замгүй учраас түгжрэл нь дийлдэхгүй байна. Яаж шийдэх гээд байдаг вэ гэвэл автобусны тоог нэмээд байдаг. Улаанбаатар бол дэлхийн хамгийн хүйтэн хотын нэг. Бид өглөө хүйтэнд зургаа, долоон цагт гэрээсээ гараад автобусанд суугаад явна гэдэг маш хүндрэлтэй. Тийм учраас автобус түгжрэлийг шийдэх асуудал биш. Мөн тусгай замын автобус гэдэг дээр би байнга шүүмжлэлтэй ханддаг. Энэ нь авто замынхаа нэг эгнээг тэр чигт нь чөлөөлөөд уг замаар ганцхан автобус явах ийм санаа. Гэтэл энэ Монгол Улсад хэзээ ч биеллээ олохгүй. Яагаад гэвэл өнөөдөр автобусанд зориулж нэг эгнээ гаргаж өгөх байтугай цагдаа, түргэний тэрэг нь ч сигналиа орилуулаад явах зай алга байна. Энэ бол биелэгдэхгүй. Дүүжин тээвэр гэж бас олон жил ярилаа. Өвөл -20 -30 градусын хүйтэнд, цасан шуурганд шилэн бүхээгт хүн суугаад дүүжлэгдээд явна гээд төсөөл дөө. Тэр бас хэрэгжих үндэсгүй.

-Түгжрэлийг бууруулах өөр ямар арга зам, шийдэл байж болох вэ?

-2012 оноос давхар замын төслийг бид ярьж эхлээд байгаа юм. Миний бурхан болооч найз, зөвлөх инженер Б.Атарбаяр санаачилсан төсөл. Би зураг төслийн багийн ахлагч юм. Манай төслийн багийнхан Улаанбаатар хотын их тойрууг давхарлаж, давхар зам барих оюуны өмчийн гэрчилгээ авсан. Төслийн Техник Эдийн Засгийн Үндэслэл (ТЭЗҮ)-ийг боловсруулсан. Энэ хугацаанд төрийн, 7080 байгууллагаар орж, тодорхой хэмжээний дэмжлэг авч байсан. Зам тээврийн хөгжлийн дөрвөн сайдаас дэмжлэг авч, 2020 онд Засгийн газрын тогтоол гаргуулж байсан. Тухайн үед сонгуулийн жил байсан учраас улс төрийн нөхцөл байдал, хүмүүсийн буруу ойлголт зэрэг янз бүрийн шалтгаанаас болоод хэрэгжээгүй. ХБНГУ, БНХАУ-ын хөрөнгө оруулагчидтай олон жил яриа хөөрөө хийсээр ирлээ. Үндэсний хөрөнгө оруулагчаар “Мон зол” компани ажиллаж байна.Хэрвээ төр засаг зөвшөөрөл өгч ажил эхлэхэд хөрөнгө мөнгөө гаргаж хамтрах дотоод, гадаадын санхүүжүүлэгчид бэлэн байгаа гэж итгэлтэй хэлэх байна.Энэ бол төрөөс нэг ч төгрөг авахгүй, гадаадаас хөрөнгө оруулж, Монголын ААН-үүд бүтээн байгуулалтад оролцон давхар замаа барьж, түүнд хөрөнгө оруулсан компаниуд 20-25 жил ажиллаж ашгаа аваад, Монгол Улсад үнэ төлбөргүй шилжүүлээд гарах ийм төсөл юм.

Манай төсөл нь Улаанбаатар хотын их тойрууд 13 километр давхар авто зам барьж түүнээс цацраг хэлбэрээр таван тийшээ гарсан 49 км зам барих цогцолбор

-Хэрэглэхэд бэлэн төсөл гэж ойлгож болох уу?

-Төр засгийн шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс зөвшөөрч, төр хувийн хэвшил хамтраад хийе гэсэн зөвшөөрөл өгвөл саатахгүй ажил хэрэг болно. Төр засаг түгжрэлийг өөр замаар шийдэх гэж оролдсон учраас манай төслийг хойш тавьсан. Жишээ нь, олон автобус авчраад түгжрээгүй болно гэж ярьсан. Тэгтэл одоо гараад харвал вагон шиг олон автобус явж байна. Тэгтэл түгжрэл буураагүй. Манай “Тэнгэрийн тойрог” төслийн багийнхан шинэ Засгийн газар, Улаанбаатар хотын захиргаа, Нийслэлийн удирдлагуудад танилцуулаад явж байна. Төр засаг бол тусгай замын автобус, дүүжин тээвэр, олон уулзвар гэж их ярьсан. Нэг нь ч хэрэгжээгүй. Энэ нь амьдралаар шалгагдсан гэж бодож байна. Хэрэгжих үндэсгүй, хэрэгжээд асуудыг шийдэхгүй гэдэг нь харагдсан. Цорын ганц шийдэл нь давхар замын төсөл болоод байгаа юм. Төслийн гол онцлог нь Улаанбаатар хотын Их тойрууд 13 километр давхар авто зам бариад, дараа нь түүнээс таван тийшээ гарсан цацраг хэлбэрээр нийт 49 км авто зам барих цогцолбор юм. Хүмүүс үүнийг гүүрэн гарцтай хольж хутгадаг. Жишээ нь, Замын цагдаагийн гүүрэн гарцыг бариад түгжрэл буураагүй. Яагаад гэхээр уулзвараар хурдан гарч болж байгаа ч, уулзвар луугаа орох, гарах зам нь байхгүй байдаг. Гадаадын улс орнууд олон түвшний уулзвараар асуудлаа шийдсэн гэж ярьдаг. Тэр уулзвар дээр нь байгаа гүүрэн гарц руу арав гаруй замаар гараад уулзвар өнгөрөхөд дахиад арав, хорин зам руу салж байгаа юм. Хүлээж авч байгаа зам нь их байна гэсэн үг. Манайд бол нэг гудамнаас гараад нэг гудамж руу л орно. Тэгэхээр хоёр үзүүр дээрээ түгжрээд, түгжрэл буурахгүй байна.

-Улаанбаатар хотын серитэй улсын дугаар олгохгүй гэсэн шийдвэр гарсан. Энэ нь хэр оновчтой шийдвэр вэ?

-Энэ бол “аргаа барсан хүүхэд аавынхаа толгойг маажна” гэдэг шиг аргаа барсан л хэрэг. Үндсэн хуулиар бид өмчтэй байх, тэр өмчөө өөрийн хөдөлмөрөөр олоод захиран зарцуулах эрхтэй шүү дээ. Тэгтэл захиргааны аргаар хөдөөний машин орж ирвэл торгоно, хотын дугаар олгохгүй гэдэг нь түгжрэл гамшгийн хэмжээнд хүрсний нэг үзүүлэлт. Түүнээс хүнийг машин бариулахгүй юмсан, өмч хөрөнгийг нь хашаа, гаражид нь байлгааад байя гэдэг бодолтой хүн байхгүй. Энэ бол аргаа барсан л шийдвэр гэж харж байна.

-Улаанбаатар хотын замын стандарт хэр мөрдөгдөж байна вэ?

-Улаанбаатар хот тодорхой стандартаа хангахын төлөө ажиллаж байгаа гэж бодож байна. Би нийслэлийн зам барилга, зураг төсөл дээр олон жил ажилласан учраас сайн ойлгоод байгаа юм. Явган зам их шүүмжлэлд өртдөг. Түүний стандарт нь сайн мөрдөгдөхгүй олон шалтгаан байна. Гэхдээ гол шалтгаан нь хот төлөвлөлт алдагдсан учраас явган хүний замыг багтаах, стандартын дагуу талбайгаараа хийх боломж нь хумигдсан байна. Хоёрдугаарт, авто замын сангийн санхүүжилтээр засварын ажлыг хийдэг учраас санхүүжилттэй холбоотой. Тийм учраас стандарт алдагдаж байгаа.

-Сүүлд Яармагийн шинэ гүүрийг ашиглалтад оруулсан. Гэсэн ч түгжрэл буурах биш нэмэгдсэн гэж иргэд шүүмжилж байсан?

-Яагаад гэвэл цаана нь гэр хорооллын нарийхан гудамж байгаа, тэнд нь машин багтахгүй учраас тийшээ зорчихгүй байна. Гүүр даваад адилхан түгжирч байгаа учраас бухимдах нь аргагүй. Энэ бол шийдэл биш. Шийдэх гэж оролдсон нэг арга. Гүүр тавиад, уулзвар гараад асуудлыг шийдэхгүй. Уулзвараар нэвтэрсэн хөдөлгөөнийг хүлээж авдаг зам алга.

-Гадны орнууд авто замаа хэрхэн төлөвлөж, шийддэг юм бол?

-Бусад улс орнууд яагаад түгжрэлийн асуудалгүй байна гэвэл эхлээд замаа маш сайн төлөвлөсөн байдаг. Жишээ нь, БНХАУ-ын Эрээн хотын зах руу нэг ч байшин байхгүй газарт авто замын бүхэл бүтэн сүлжээ үүсгэж, маш их зам тавьсан байгааг интернэтээр хүн болгон олоод харж болно. Тэгээд голд нь байшин барина гэсэн үг. Эхлээд замаа тавиад, инженерийн шугам сүлжээгээ татаж аваад дараа нь байшин барилгаа барьдаг. Тэгтэл манай улсад эсрэгээрээ зам тавих газаргүй болтлоо байшин барьчихсан байна. “Газар бол улсын үндэс” гэдэг шиг замын үндэс бол газар. Манайд хот төлөвлөлт буруу явсан учраас одоо засах найдлагагүй болсон. Зам барих газаргүй учраас байгаа зам дээрээ тулгуур тавиад давхар зам барьж байж энэ асуудлыг шийднэ. Улаанбаатар хотын түгжрэлийг шийдэх өөр гарц байхгүй.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Томхон жорлон дээр хүртэл тууз хайчилдаг төр, засгийн томчууд нефтийн цооног нээхэд яагаад очсонгүй вэ DNN.mn

Монгол Улсын түүхэнд тодоор тэмдэглэгдэн үлдэх чухал үйл явдал өнгөрсөн сарын сүүлээр болж өнгөрлөө. Тодруулбал, Дорнод аймгийн Матад суман дахь газрын тос олборлох “Матад-ХХ” талбайн “Цэн тогоруу-1” газрын тосны ордын нээлтийг аравдугаар сарын 25-нд хийсэн юм. Гэвч төр засгийн хэмжээнд ч, олон нийтийн анхааралд ч тэр бүр хүрсэнгүй. Хувийн хэвшлийн том төсөл учраас олон нийтэд хүргэх, сошиалд сэвүүлэх зэрэгт дэмий мөнгө үрээд яах вэ гэж үзсэн байх л даа. Аль болохоор зардлаа танах нь бизнесийн байгууллагын хувьд чухал учраас үүнийг ойлгож болно. Харин томоохон жорлонгийн нээлтэд хүртэл батгана аятай шавчихсан, цагаан бээлий, хайчтайгаа зогсож байдаг төр, засгийн томчууд маань огт үзэгдсэнгүй. Тэр бүү хэл энэ талаар ам ч ангайсангүй нь хачирхалтай. Үүнийг л огт ойлгосонгүй. Нэгэнт шат, шатны сонгуулийн үр дүн гарчихсан учраас дараагийн сонгууль болтол энэ мэт зүйлд очих нь төвөг гэж үзсэн ч байж магадгүй л юм.

Орд илэрсэн “Матад-ХХ” талбай нь 10340 км квадрат талбайг хамардаг бөгөөд Дорнод аймгийн Матад сумын нутагт буй Тамсагийн сав газрын баруун урд үзүүрээс Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутаг дэвсгэрийг дамнаж оршдог байна. Харин ордыг илрүүлсэн “Петроматад” компани нь Петровис компанийн санаачилгаар 2005 онд байгуулагдсан, Лондонгийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, гадаадын хөрөнгө оруулалттай үндэсний компани аж. Түүнчлэн “Петроматад” компани нь үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа эхлэн Монгол Улсын газрын тосны хайгуулын салбарт нийт 120 орчим сая ам.доллар зарцуулсан гэж байгаа. Петровис компанийн захирлаар ажиллаж байсан талийгаач Ж.Оюунгэрэл агсан “Петроматад” компанийг 2007 онд байгуулан хайгуулын ажлыг зогсолтгүй хийсээр ирсэн байдаг. Олон жилийн хөдөлмөр, зорилго нь өдгөө биеллээ олж, одоогийн байдлаар туршилтын журмаар өдөртөө 200 баррель газрын тос олборлох төлөвлөгөөтэй ч дотоодын нийт хэрэгцээний 55 хувийг хангана гэсэн том амбицтай юм билээ. Харин манай улсын Засгийн газрын эхлүүлсэн нөгөө Газрын тосны үйлдвэр нь нэмж зээл аваад байхаас ажил урагшлахгүй өдий хүрч байна. Эхлээд Энэтхэг улсын Экзим банкнаас тэрбум гаруй ам.долларын зээл авч эхлүүлсэн ч 2019 онд 236 сая ам.доллар нэмж зээлсэн. Саяхан л гэхэд дахиад 461 сая ам.долларын зээл авах шаардлагатай гэж Засгийн газраас үзээд, МАН-ын бүлэг хэлэлцэн дэмжсэн. Одоо авчихсан байгаа зээл нь 25 жилийн хугацаатай, жил бүр 68 сая ам.доллар төлнө гэж байсан ч Сангийн сайд Б.Жавхлан хугацааг нь 20 жил, төлөлтийг нь 64 сая, 14 сая гэх зэргээр ярих болсон гэдгийг УИХ-ын зарим гишүүд хэлж байгаа. Энэ бүхнээс хувийн хэвшлийн болон төрийн ажлын ялгаа заагийг маш сайн харж болно. Дарга нарт унацгүй учраас энэ том төслийн нээлтэд анхаарал хандуулаагүй байж мэднэ. Түүнээс биш манай үе, үеийн дарга нарт тууз хайчилсан арвин их түүх бий.

УИХ-ын нэгэн эмэгтэй гишүүн үерийн далан дээгүүр тавьсан дөрвөн метр хүрэхгүй гүүр нээж байсан бол Арслантай гүүрэн дээр байгуулж, одоо нэгэнт ажиллахаа больсон “Шээдэг оргилуур”-ыг дарга даамлууд сүртэйхэн эхлүүлж байв. Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байсан “Төрийн хатан эх” гэгддэг Д.Сарангэрэл II төрөх эмнэлэгт дөрвөн орыг ёслол төгөлдөр хүлээлгэн өгч байсан бол УИХ-ын дарга асан М.Энхболд, гишүүн асан Ж.Мөнхбат нар “Нэг цонхны үйлчилгээ”-ний байрыг нээж хэл аманд өртөж байлаа. Үүнээс гадна шороон зам, эрүүлжүүлэх байр, худаг, тэр ч бүү хэл жорлон нээж тууз хайчилсан дарга нарын зураг өдгөө ч цахим орчинд бий. Харин улсдаа анх удаа нефтийн цооногтой болсныг дарга нар тоогоогүй нь үүнээсээ ч илүү анхаарал татаж байна. Зүүн бүсээс сонгогдсон 10 гишүүн, харьяа яамны сайд, төрийн гурван өндөрлөг гээд очиж болох хүн уг нь захаас аваад бий. Хувийн хэвшлийнхэн том төслөө амжилттай хэрэгжүүлсэнд уур нь хүрсэн үү. Эс бөгөөс шатахуун, түлшний Оросоос хараат байдлыг үгүй хийснээр өөрсдөд нь ашиггүй байдал бий болгоно гэж тооцсон уу бүү мэд. Нэг бол “Ах нар” нь анхаарал хандуулж, ар өврөөр нь гүйгээд үзээрэй гэж сануулсан ч байж мэдэх юм. МАН-ын угшилтай гишүүд, дарга нарт энэ мэтчилэн олон талын шалтгаан нөхцөл байхыг үгүйсгэхгүй. Ер нь МАН байнга л хувийн хэвшлээ дэмжинэ, татвар бууруулна гэж ярьдаг, ар хударгаар нь энэ бүхнээсээ эсрэг зүйл хийдгийг ард түмэн мэднэ. Өнөөдөр ч гэсэн “Төр-хувийн хэвшлийн түншлэл” гэсэн сайхан зүйл яриад байгаа ч төртэй түншилсэн хувийн хэвшил тийм ч их биш л байна. Дандаа ямар нэгэн байдлаар тэдний хамаарал бүхий хэдхэн компани л тендер авдгийг ч хувийн хэвшлийнхэн хэлдэг. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зорилготой агентлаг нь сонгуулийн мөнгө гаргаж өгсөн байж мэдэх гэрээний жагсаалт ил болж, дуулиан тарьж байгаа шүү дээ. Харин хамтарсан Засгийн газарт Ардчилсан нам уг нь орсон биз дээ. Тэд яагаад адилхан таг чиг байхыг сонгов. Засагт хамтарч, найман сайдтай болсны нэг нь Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн яам. Олон жил төрд сонгогдсон туршлагатай улстөрч Ц.Туваанд энэ яамаа хариуцуулсан. Монголын нэг компани Дорнодын талаас газрын тос орд олоод, нефтийн цооногтой болж, өдөрт 200 баррелийг олборлож, улсынхаа хэрэгцээний 55 хувийг хангах нь тийм ч чухалд тооцогддоггүй бололтой.

“Петроматад” компани 8.7 сая баррель буюу 1.1 сая тонн газрын тосны баталгаат нөөцийг 2021 онд бүртгүүлж, ашиглалтын тусгай зөвшөөрлөө энэ ондоо багтаан авсан байдаг. Гэвч орон нутгаас өгөх зөвшөөрөл удсанаас болж, олборлолтоо эхлүүлж чадахгүй байсаар өнөөдрийг хүрсэн гэж байгаа. Тэгэхээр бас л төрийн албаны хүнд суртал, авцаа өгцөө харсан байдал энэ төслийг өдий хэмжээгээр хойшлуулсан байж мэдэх юм. Гэхдээ ямар ч байсан нээлтээ хийчихсэн учраас одоо цаашдаа төр засгаас дэмжиж чаддаггүй юм гэхэд гай болохгүй байх хэрэгтэй. Жорлонгийн нээлтэд тууз хайчилж, жалга довоороо талцан хэрэлдэж, улсын төсвөөс өөртөө таван тэрбум төгрөг авчих санаатай элдэв хор найруулж явахад чинь хувийн компани улсынхаа тал хэрэгцээг хангахаар зүтгэж байгааг ойлгох хэрэгтэй шүү, дарга нар аа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Үхэрт 13 тэрбум төгрөг өгөхөд тоодоггүй атлаа хүүхдэд мөнгө өгөх болсон чинь горойж үхлээ юү монголчууд аа” гэв DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы мягмар  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшин “Төсвийн урсгал зардлыг ингэж өндөр батлах юм бол УИХ бараг тарчихсан нь дээр” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Монгол Улсын зөвлөх инженер, Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан, “Ган хийц” ХК-ийн захирал М.Даваасүрэн “Хамгийн сүүлийн үеийн ноу-хау технологиудыг түшиглэсэн үйлдвэр байгуулснаар Монгол Улс хөгжинө” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Үхэрт 13 тэрбум төгрөг өгөхөд тоодоггүй атлаа хүүхдэд мөнгө өгөх болсон чинь горойж үхлээ юү монголчууд аа” гэв.

  • Эрчим хүчний зөвлөх инженер Г.Ёндонгомбо “Бүх цахилгаан станц, түгээх сүлжээнүүдийг 100 хувь олон нийтийн өмчид шилжүүлэх хэрэгтэй” хэмээн ярилаа.
  • МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Ө.Отгонбаатар “Иргэдийн мэдэх эрхэд ноцтой халдаж байгаа учир Н.Өнөрцэцэгийн шүүх хурлыгнээлттэй явуулахыг хүсч байна” гэлээ.

ГАДААД МЭДЭЭ: Молдовчууд авлигалын дөнгөнөөс чөлөөлөгдөв

АРЫН НҮҮР: Хотын захын замууд болохоо байж эхэлж байна шүү

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Өнөрцэцэг нь шоронд үлдвэл сэтгүүл зүй нь торонд орно! DNN.mn

Америкийн Нью-Йорк хотын Манхэттэн дүүрэгт байдаг НҮБ-ын төв байрны үүдэнд хэдэн монгол хүн Зариг.мн сайтын сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн зургийг барьж жагсах гэж байна. Түүнийхтэй хамт нэг том даргын зургийг барих гэнэ. Тэд Н.Өнөрцэцэгийг улс төрийн хоригдол гээд түүнийг барьж хорих тушаал өгсөн даргыг нэрлэх гэж буй нь тэр гэнэ. Ийм нэг үйл явдал ертөнцийн нөгөө талд ойрын үед болох юм байна. Үүнээс гадна УИХ-ын гишүүд бас Н.Өнөрцэцэгийн асуудлаар НҮБ-д хандахаар болсон тухай дуулдлаа.
Ингээд Монголын улс төрийн зодоон дэлхийн дэвжээнээ залрахаар болов оо гэж. Н.Өнөрцэцэг бол даргын үгэнд ороогүй л сэтгүүлч. Тэрээр хоригдохоосоо өмнө 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 2-нд “Миний эсрэг энэ бүх асуудлын ард Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх байна гэж хардаж байна” гэж ярьж байсан. Хоригдсоныхоо дараа 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 13-нд “Би маш их гомдолтой байна.

Эрх мэдэлтнүүдийн эсрэг зогсоход хэцүү, хүч тэнцүүгүй тулаанд ороход дэндүү том хохиролтой байна. Тиймээс эрүүл мэнд, амь насаараа дэнчин тавьж, өлсгөлөн зарлахаас өөр сонголт сэтгүүлч надад үлдсэнгүй. “Үгэнд ор, үгүй бол шоронд ор” гэх сүрдүүлгийг маш аймшигтайгаар шуурхай гүйцэтгэж буй шат шатны хууль хяналтын байгууллагуудын улайм цайм үйлдлийг Ерөнхий шүүгч, УЕП, ЦЕГ-ын дарга нар анхааралдаа авч, шударга ёсны талд зогсож өгнө үү” гэж Цагдан хорих байрнаас захидал бичсэн.
Товч утгаараа Монголын шүүх нэг том улстөрч даргынхаа тушаалыг биелүүлж сэтгүүлчийг захиалгаар ялласан гэж харагдаад байна. Хамгийн эвгүй нь энэ явдал дэлхийн кейс болно.
Юуны тулд НҮБ билээ дээ, нэг монголыг ч, мянган монголыг жагсахад тэд анхаарна. Үүрэг зорилго нь тэр юм.
Ерөөсөө энэ явдал Зариг.мн сайтын сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг барьж хориод яллаж шийтгээд дуусч байгаа юм биш. Үүгээр хязгаарлагдахгүй. Сэтгүүл зүйн салбарыг шүүхийн тавцанд гаргачихаад байгаа юм. Түүгээр нь харахаар Монгол Улс ардчиллыг хэлмэгдүүлж, ардчиллыг шүүж, ардчиллыг яллаж, ардчиллаас ухарч байгаа хэрэг юм. Н.Өнөрцэцэгт 2024 оны долдугаар сарын 19-нд ял оноосон анхан шатны шүүхээс Нэр бүхий дөрвөн иргэн, нэг хуулийн этгээдийн нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндэд халдсан илт худал мэдээллийг олон нийтэд тараасан, Хувь хүний хуулиар хамгаалагдсан нууцыг олж мэдсэн хүн өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр цахим сүлжээ ашиглаж задруулсан, Татвар төлөгч хувь хүн, хуулийн этгээдийн удирдах, гүйцэтгэх албан тушаалтан татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор их хэмжээний татвар ногдох орлогоо зориуд худал тодорхойлсон, нуусан, Татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж ашигласан, Төрийн нууцад хамаарах мэдээ, баримтыг хадгалсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож, нийт дөрвөн жил есөн сарын хугацаагаар хорих ялаар шийтгэж, оногдуулсан ялыг нээлттэй хорих байгууллагад эдлүүлэхээр шийдвэрлэснээ албан ёсоор мэдээлсэн. Удахгүй дараагийн шатны шүүх хурал нь болно. Тийм учраас Н.Өнөрцэцэгийн тухай ойрд идэвхтэй яригдаж байна.
Гэхдээ түүнийг анх баривчлахдаа дэгдээсэн дуулиан, шүүхийн мэдээлээд байгаа бодит байдал хоёр өдөр ирэх тусам улам зөрж улам алсарч холдсоор байгаа. Шүүх хурлыг нээлттэй хийхээс үхтлээ айж байгаа нь Н.Өнөрцэцэгийг улс төрийн зорилгоор хэлмэгдүүлж байгаагийн томоохон нотолгоо болно. Сэтгүүлчид ч, ХЭҮК ч шүүх хурлыг нээлттэй хийлгэхээр хөөцөлдөөд дийлэхгүй байна. Тэдэнд шүүхээс Төрийн нууц учраас хаалттай шүүх ёстой гэж хууль тайлбарлах замаар амыг нь таглаж байна.
Гэтэл сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг анхнаасаа төрийн нууц гэдэг зүйлчлэлээр буруутгах үндэслэл байхгүй. Төрийн нууц гэж юу юм бэ гэдгийг харъя. Төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийн 5.1.1-д “төрийн нууц” гэж Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу төрийн нууцад хамааруулсан, задруулах, үрэгдүүлэх тохиолдолд үндэсний аюулгүй байдал, үндэсний ашиг сонирхолд аюул, занал, хохирол учруулах төрийн хамгаалалтад байх мэдээллийг хэлнэ гэсэн байна. Ийм сүртэй агуулга бүхий тодорхойлдог ч нууцад оруулж байгаад л хулгай хийж хувааж идсэн олон жишээ илэрч байна. Ингээд төрийн нууц гэдгээр халхавчилж сэтгүүлчийг олноос нууж байгаад яллачихаар дараа нь ийм хулгайг сэтгүүлч ухах зүрхгүй болно. Жишээ нь, ногоон автобусны луйвар мэтийг мэдсэн сэтгүүлч мэдээлэх эрхгүй болж байна. Гэтэл сэтгүүлч төрийн нууцыг хамгаалах үүргийг хүлээх тухай Монгол Улсын ямар ч хуульд заагаагүй. Нэгдүгээрт, Сэтгүүлч төрийн нууцыг хамгаалах үүрэг хүлээдэггүй. Төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийн 6.1-д Төрийн байгууллага, албан тушаалтан нь төрийн болон албаны нууцыг хамгаалах үүрэгтэй гэж заасан.
Хоёрдугаарт, Сэтгүүлч төрийн нууцыг олж авахдаа хамгаалах үүрэгтэй этгээдийн сейфнээс нь, ширээнээс нь хулгайлж байгаад баригдаагүй бол буруудах учиргүй. Эсхүл хамгаалагч этгээдийг дээрэмдээд төрийн нууцыг гартаа оруулчихаагүй бол хуулийн зөрчил гэж үзэх үндэслэлгүй. Харин ч ардчилсан улс оронд төрийн нууцыг гартаа оруулж чадсан сэтгүүлч мундаг гэж үнэлэгддэг. Нөгөө талаасаа сэтгүүлчид нууцаа алдсан бол төр өөрөө буруудах ёстой. Хэнийгээ буруутгах нь тэдний хэрэг.
Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг буруутгаад байгаа бусад зүйлчлэл бол зүгээр шалтаг. Хүн нь байвал хэрэг нь олддог гэдэг хуучны зөвлөлтийн технологи л энд хэрэгжиж байна. Эндээс бас нэг зүйл ажиглагдлаа. Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн асуудал дээр сэтгүүлчид дуугарсангүй. Аймхай, нэгдэж чаддаггүй байдал нь Монголын сэтгүүлчдийн сул тал болж байна. Өнөөдөр тэр, маргааш өөрсдөө гэдгийг тэд харахгүй байна. Энэ зөвхөн хүний ч асуудал биш. Хэрвээ Н.Өнөрцэцэг нь энэ чигээрээ шоронд хоригдоод үлдвэл тэдэнд даргыг магтан дуулахаас өөр сонголт үлдэхгүй. Даргын хэлснийг л дамжуулж нам засагтаа үйлчилдэг коммунист сэтгүүл зүй цаашид монголчуудын мэдэх эрхийг хангах нь. Өөрөөр хэлбэл, сэтгүүл зүй нь тэр чигтээ торонд орчихож байгаа юм. Тэрийг ч олж харахгүй байгаа нь харамсалтай.
Ажиглагч А.Батболд

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Т.Доржханд: Популистуудын үгэнд итгэн, хоосон хайранд хууртаж 34 жил явсныхаа горыг өнөөдөр бид нийтээрээ амсаж байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Шадар сайд Т.Доржхандтай эрчим хүчний шинэчлэлтэй холбоотой асуудлаар ярилцлаа.

-Эрчим хүчний реформыг олон жил ярьсан. Үнэхээр өөрчлөлт, шинэчлэлт хийгдэх шаардлага энэ салбарт бий гэдэгтэй хэн хүнгүй санал нэг байх. Гол нь энэхүү өөрчлөлтийг яаж хийх ёстой, юунаас эхлэх шаардлагатай талаар олон талын санал явдаг. Ерөнхийд нь та эрчим хүчний шинэчлэлийн тухайд хамтарсан Засгийн газрын барьж байгаа бодлогын талаар танилцуулахгүй юу?

-Манай улс олон улсын судалгаагаар газар доорх эрчим хүчний нөөцөөрөө дэлхийд тавдугаар байрт ордог. Харин газар дээрх сэргээгдэх нөөцөөрөө эхний хоёрдугаар байрт ордог улс. Учир нь өргөн уудам газар нутагтай, өндөрлөгт оршдог болохоор салхи нь хүчтэй, нар нь хурц. Гэтэл өнөөгийн Монгол Улс ямар байдалтай байна вэ. Эрчим хүчний салбар нь гацчихсан. Улс даяараа эрчим хүчний чадлын дутагдалд орчихсон. Нэгэнт дутагдалтай эрчим хүчээ хаанаас авах вэ. Мэдээж хоёр хөршөөсөө авна. Ингэж авахдаа өндөр үнээр авдаг. Нөгөөтэйгүүр энэ салбарт хөрөнгө оруулалт болон сүүлийн 40 орчим жил шинэ цахилгаан станц баригдаагүй. Станц барьж чадаагүй явж байтал дэлхийн эрчим хүчний чиг хандлага өөрчлөгдчихсөн. Өөрөөр хэлбэл, 2014 оноос олон улсын хөрөнгө оруулагчид нүүрсний цахилгаан станцыг санхүүжүүлэхгүй гэдгээ зарласан. Хамгийн сүүлд буюу 2019 онд манай өмнөд хөрш бид нүүрсний цахилгаан станц нэмж шинээр барихгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Юу гэхээр эрчим хүчний шинэчлэлээ хийж эхлээгүй байхад давхар дарамт ороод ирж байгаа юм. Үр дүнд нь энэ салбарт хөрөнгө оруулалт байхгүй. Нэмээд хамгийн том шалтгаан бол Засгийн газар эрчим хүчний үнэ тарифыг 34 жил барьж ирсэнтэй холбоотойгоор зах зээлийнхээ зарчмаар үнэ тогтдоггүй, ядаж өртгөө нөхдөггүй.

-Төрөөс тогтоож байгаа эрчим хүчний үнэ зах зээлийн үнээс бага байгаа. Үүний үр нөлөөллийг бид өнөөдөр амсаж байна гэсэн үг үү?

-Одоогийн хуулиар эрчим хүчний удирдах газар үнэ тогтоодог. Гэтэл тэр үнэ нь бодит өртгөөсөө бараг хоёр дахин бага байна. Ийм үнэ, тарифаар хувийн хэвшил бизнес хийхгүй. Хөрөнгө оруулалт энэ салбар луу орохгүй. Жишээ нь, талхны цех ажиллуулъя гэхээр үйлдвэрлэсэн талхаа тал үнээр нь борлуулахгүй биз дээ. Тэгэхээр ийм салбар луу хэн орж бизнес хийх вэ гэхээр төр л орно.

-Түрүүн асуусан. Шинэчлэл энэ салбарт хийгдэхийг хэн хүнгүй дэмжиж байгаа. Гэхдээ үнийн өсөлтөд амьдралаа арай ядан болгож яваа иргэдийнхээ нуруун дээр энэ ачааллыг нэмэх шаардлага байсан уу гэдэг асуудал дээр зарим хүмүүс шүүмжлэлтэй хандаж байна л даа…?

-Үнэ, тариф нэмэхээр иргэд уурлана, дургүйцнэ. Иргэдийн амьдрал хэцүү байгаа гэдэг. Үнэндээ монголчуудын амьдрал өнгөрсөн гуч гаруй жилийн хугацаанд хэцүү байгаа нь үнэн. Гэвч эрчим хүчнийхээ шинэчлэлийг энэ хугацаанд хийж ирээгүйнхээ горыг өнөөдөр бид нийтээрээ амсаж байна. Үр дүнд нь орон сууц нэмж барих боломжгүй болсон. Нөгөөтэйгүүр сүүлийн 40 орчим жил шинээр цахилгаан станц бариагүй болохоор тоног төхөөрөмжүүд нь бүгд хуучирчихсан. Өвөл болохоор л хот хөлдөх вий дээ гэсэн айдастай амьдардаг. Гэтэл нөгөө талдаа эрчим хүчний салбар урт хугацаанд хуримтлагдсан 1.8 их наяд төгрөгийн өртэй байна. Өр, алдагдлаа дагаад энэ салбарын цалин хөлс хамгийн доод түвшинд очсон. Тиймээс энэ салбар луу орж ажиллах хүн байхгүй байна. Улсын хэмжээнд эрчим хүчний инженер болохоор Их, дээд сургуульд элссэн долоохон оюутан байна. Үүнээс л энэ салбарын өнөөгийн дүр төрхийг харж болно. Тиймээс үүнийг өөрчлөхгүй бол Монгол Улс хөгжлийн тухай ярих ямар ч боломжгүй болчихож байгаа юм. Эрчим хүчгүй бол эдийн засгийн өсөлт байхгүй. Ингээд өөрчилье гэхээр үеийн үед иргэд дургүйцнэ гэдэг. Иргэдийн амьдрал хэцүү байгаа гэдэг. Мэдээж амьдрал хэцүү байгаа. Түүнээс илүү иргэдэд хоосон хайр зарласан, популистууд олон байна. Үеийн үед энэ хүмүүс Монгол Улсын хөгжлийг хэдэн арван жилээр хойш татаж ирсэн. Энэ хүмүүсийнхээ үгэнд итгэж, хоосон хайранд нь хууртагдаж 34 жил явсныхаа горыг өнөөдөр бид нийтээрээ амсаж байгаа.

-Эрчим хүчний шинэчлэл хийхгүй, үнэ тариф нэмэхгүйгээр одоо байгаагаараа цаашаа явъя гэвэл юу болох вэ?

-Иргэдийн амьдрал хэцүү байна гээд юу ч хийхгүй сууж бас болно. Тэгвэл бидэнд ганцхан сонголт л гарч ирнэ. Тэр нь улс даяараа тоггүй болох. Өнөөдөр Куба улс дөрвөн хоног тоггүй байна. Яагаад тоггүй байгаа нь маш ойлгомжтой. Эрчим хүчний реформоо энэ улс хийж чадаагүй болохоор нийтээрээ тоггүй болсон. Эсрэгээрээ эрчим хүчний шинэчлэлээ амжилтай хийсэн улс орон цөөнгүй байна. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд Узбейкстан улс байна. Энэ улс эрчим хүчний реформоо 2.5 жилийн хугацаанд амжилттай хийснээ зарласан. Хоёр жил гаруй хугацааны өмнө энэ улсад юу болж байв. Яг л өнөөгийн Монгол Улсад үүсээд байгаа асуудал тэнд бодитой байсан. Ялгаа байхгүй цахилгааны хязгаарлалтад орчихсон, мөн ОХУ-аас эрчим хүчний хараат байдалтай л явж ирсэн. Ингээд энэ улс Куба шиг нийтээрээ тоггүй болохгүйн тулд эрчим хүчний шинэчлэлээ эхлүүлсэн. Ердөө 2.5 жилийн хугацаанд энэхүү шинэчлэлээ маш амжилттай хийсний хүчинд өнөөдөр эрчим хүчний салбараа босгочихлоо.

-Узбекистан улсын хувьд манайхтай адилхан төр нь үнэ тарифыг барьчихсан, хувийн хэвшил эрчим хүчний салбар луу орох ямар ч боломжгүй болчихсон байсан гэдэг. Яг л манайхтай адилхан байжээ…?

-Тийм. Юу болсон гэхээр Узбекистан улс гурав хоног тоггүй болсон. Хот нь хөлдчихсөн. Хөлдсөн хотоос иргэд, аж ахуйн нэгжүүдээ нүүлгэж байгаа юм. Ийм зовлон нийтээрээ амсаж байж иргэд нь ойлгоод эрчим хүчнийхээ шинэчлэлийг нэн яаралтай эхлүүлсэн. Үр дүнд нь энэ салбараа зах зээлийн зарчимд нь оруулж, өөрсдийгөө эрчим хүчээр бүрэн хангадаг болсон. Манайх заавал энэ алдааг давтах ямар шаардлага байна. Бэлэн туршлага, боломжууд байхад заавал алдааг нь давтаж байж босгох хэрэг байхгүй. Тиймээс бид эрчим хүчний шинэчлэлийг нэн яаралтай эхлүүлье гэж байгаа юм.

-Хамтарсан Засгийн газраас мега төслүүдээ зарласан. Хэрэгжүүлье гэхээр мэдээж эрчим хүчний нөөц шаардлагатай. Тэгэхээр эрчим хүчний шинэчлэлээ хийж чадахгүй бол мега төслүүдээ хөдөлгөх боломжгүй гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яах вэ. 14 мега төслөө зарлаад, санхүүжүүлээд, хэрэгжүүлье гээд явж байгаа. Гэтэл энэ мега төслүүдэд эрчим хүч хэрэгтэй. Яаралтай хэрэгжүүлье гэж байгаа найман төсөл дээр л гэхэд 600 МВт-ын хүчин чадал хэрэгтэй байна. Энэ нь манай улсад байхгүй. Засгийн газар 150 мянган айл өрхийг орон сууцанд оруулъя, ипотекийн зээлийг олгоё гэж байгаа. Үүнийгээ Үндэсний баялгийн сангаас асуудлыг нь шийдье гэсэн. Гэтэл тэр 150 мянган айлын орон сууцны цахилгаан, дулаан байхгүй. Шинэ айлын орон сууц битгий хэл өнөөдөр баригдчихсан байгаа барилгууд цахилгаан, дулааны зөвшөөрлөө авч чадаагүй байгаа. Цахилгаан дулаан байхгүй л бол юу ч хийх боломжгүй.

-Эрчим хүчний реформ гэж байгаа. Гэтэл яагаад ард түмнийхээ нуруун дээр эдийн засгийн өсөлтийг нэмж байж энэ реформыг хийх гээд байгаа юм бэ гэдэг байр суурьтай хүмүүс олон байна. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Дан ганц үнэ, тарифын өөрчлөлт биш шүү дээ. Энэ шинэчлэл бол цогц байдлаар хийгдэнэ. Энгийнээр хэлбэл, хүрэн нүүрснээс ногоон руу орж байгаа шилжилт гэж ойлгож болно. Хоёрдугаарт, дутагдлаас экспорт руу чиглэсэн шилжилт. Гуравдугаарт, төрийн монополиос зах зээл рүү шилжиж байгаа шилжилт. Дөрөвдүгээрт, төвлөрсөн системээс тархмал систем рүү явж байгаа өөрчлөлт. Ерөөсөө бидний эхлүүлж байгаа эрчим хүчний реформ гэдэг зүйл дан ганц үнэ тариф биш ийм цогц өөрчлөлт юм. Хүрнээс ногоон руу гэдэг бол маш ойлгомжтой. Дэлхийн эрчим хүчний шилжилт сэргээгдэх эрчим хүч рүү хүчтэй орсон. Биднээс бусад нь ногоон эрчим хүч ашиглаж байна. Гэтэл бид ганцаараа ногоон руу орохгүй нүүрсээ шатаагаад утаа гаргаад эрчим хүч, дулаанаа хангана гэвэл хэн ч энэ салбар луу, энэ улс руу хөрөнгө оруулалт хийхгүй. Нөгөө талдаа сэргээгдэх эрчим хүчний технологи хөгжөөд мөн үнэ нь түүхэн доод түвшиндээ уначихсан байна. Тиймээс энэ чиглэлийн хөрөнгийг оруулж ирэх зайлшгүй шаардлага манайд бий.

-Эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр эхнээсээ баригдаж байгаа гэх юм. Яг өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын эрчим хүчний чадлын дутагдал ямар байгаа юм бэ?

-Монгол Улсын чадлын дутагдлыг би тоогоор хэлье. Цахилгааны хувьд 994 МВт, дулаан дээр 1427 МВт-ын дутагдалтай байгаа. Энэ дутагдлаа нөхөж чадахгүй явж байгаа атлаа жил болгон хамгийн багадаа 10 хувиар хэрэглээ нь өсөж байна. Ийм байдлаар бид цаашаа хаа хүрнэ гэж явах вэ. Өнөөдөр эдийн засгийн өсөлт уул уурхай, хөдөө аж ахуй, бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагаанаас хамаарч байгаа. Гэтэл энэ бүх зүйл эрчим хүч дээрээ очоод гацчихаад байна. Ажлын байр нэмэгдүүлье гэхээр эрчим хүч байдаггүй. Үйлдвэр барья гэхээр эрчим хүч байхгүй. Хөгжье гэхээр эрчим хүч байхгүй. Ийм байхад цаашаа бид хаана хүрэх вэ. Тиймээс л бид дээрх эрчим хүчний цогц шинэчлэлтийг хамтад нь хийе гэж байгаа юм.

-Эрчим хүчний үнийг 34 жил төр барьж ирсэн гэлээ. Энэ утгаараа хямд үнэ, тарифт нийгэм дасчихсан байгаа шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр иргэдийн амьдрал хэцүү байгаа нь үнэн. Цалин хөлс нь үнийн өсөлтөө гүйцэхгүй байгаа. Тэгэхээр үнэхээр эрчим хүчний реформ хийх цонх үе нь энэ гэж үү?

-Иргэдийн амьдрал хэцүү байгаа нь үнэн. Гэхдээ ирээдүйнхээ хөгжил, боломжийн төлөө өнөөдрийн хүндрэлийг бид нийтээрээ л даван туулах цаг үе ирчихээд байна. Үнэхээр эрчим хүчний реформ гэдэг бол цогц асуудал мөн. Монгол Улс бие даасан эрчим хүчний тусгаар тогтносон системтэй болох асуудал. Ийм системтэй болж байж эдийн засгийн өсөлт, тэлэлт, улс орны хөгжил урагшилна. Дахин хэлэхэд, эрчим хүч байхгүй бол эдийн засгийн өсөлт байхгүй. Эдийн засаг өсөхгүй бол иргэдийн цалин хөлс, тэтгэвэр тэтгэмж нэмэгдэхгүй. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын хувьд энэ бүс нутагтаа хамгийн хямд үнээр цахилгаан хэрэглэж байгаа цор ганц үндэстэн. Үүнээс болоод Монгол Улсын хөгжил удаашралтай байна. Магадгүй хоёр сонголт үүсч байгаа юм. Нэг нь эрчим хүчний шинэчлэлээ хийгээд дунд, урт хугацаандаа өртөг багатай эрчим хүч ашиглаж, хөгжиж явах юм уу. Эсвэл өнөөдөр авдаг цалин хөлсөө ирэх 10 жилд ч адилхан аваад, эрчим хүчний хязгаарлалттай амьдрах уу. Бидний өмнө ерөөсөө ийм л хоёр сонголт тулаад ирчихсэн байгаа гэдгийг иргэд маань ойлгох хэрэгтэй байна. Гэтэл реформ ярихаар та нар үнэ нэмэх гээд байна гэж шүүмжилж байна. Үнэндээ энэ том реформын нэг хэсэг нь л энэхүү тарифын өөрчлөлт.

-Дахин хэлэхэд, реформ хийхийг хэн хүнгүй л дэмжиж байгаа байх. Хамгийн гол асуудал нь цаг үе нь мөн үү л гэдэг байна. Өөрөөр хэлбэл, өвөл болж байна. Өвөл монголчуудын хувьд хамгийн их эрчим хүч ашигладаг. Дээр нь үнийн өсөлтөө дийлэхгүй байхад дахиад үнэ тарифыг өсгөх суурь шалтгааныг Засгийн газар хийгээд байна шүү дээ. Үүнийгээ ер нь бодсон байлгүй. Ямар эрсдэл бий болно гэж тооцсон юм бэ?

-Ард түмнийхээ ирээдүйг бодсон болохоор л бид мега төслүүдээ эхлүүлье гэдгээ зарласан. Гэтэл тэр төслүүдийг эхлүүлэхийн тулд эрчим хүч хэрэгтэй байна. Нөгөөтэйгүүр манай улсад энэ шинэчлэлийг нэг жилээр ч юмуу хэсэг хугацаанд хойшлуулах ямар ч цаг байхгүй. Том төслүүдээ явуулж байж эдийн засаг тэлэх гээд байгаа юм. Эдийн засаг тэлнэ гэдэг таны, миний авч байгаа цалин хоёр, гурав дахин нэмэгдэнэ гэсэн үг. Жишээ хэлье. Таны баруун гарт нэг сая төгрөгийн цалин байна. Зүүн гар дээр чинь эрчим хүчний үнийн өсөлт болох 30-40 мянган төгрөгийн нэмэлт зарлага байна гэж бодъё. Хэрэв зүүн гар дээр байгаа 30-40 мянган төгрөгөө төлөөд явбал баруун гар дээрх нэг сая төгрөгийн цалин чинь хоёр сая, магадгүй гурван сая төгрөг болох боломжтой байна. Өөрөөр хэлбэл, 30-40 мянган төгрөг зарлагадаад орлогоо хэд дахин нэмэгдүүлэх боломж байна гэсэн үг. Ийм боломжийг бид яагаад алдах ёстой гэж. Хамаагүй 30-40 мянган төгрөгийн зардлыг төр таны өмнөөс өгөөд байя гэж бодъё. Тэгвэл таны авдаг цалин яг л хэвэндээ магадгүй бүүр буурахыг ч үгүйсгэхгүй. Ийм бодит эрсдлээс бид ард түмнээ гаргая гэж байгаа юм. Нийтээрээ тоггүй гацаж байснаас улсаараа хөгжөөд явахыг хэн ч л бодно биз дээ. Ердөө энэ.

-Яг тарифын өөрчлөлт хийсний маргаашаас ямар сөрөг нөлөөлөл бий болох вэ. Магадгүй таны хэлж байгаагаар дунд, урт хугацаандаа энэ нөлөөлөл буурч, тогтворжино гэж байна. Гэхдээ иргэдийн хувьд өнөө, маргаашийн орж ирэх орлого, зарлага л чухал байгаа шүү дээ. Цахилгаан, дулааны үнэ нэмэгдлээ гэхэд дагаад өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэнэ. Үүнээс л иргэд болгоомжилж байна?

-Тарифын өөрчлөлтийг хийлээ гэхэд 2.4 хувийн инфляцийн өсөлт үүснэ гэж тооцсон. Аажимдаа энэ өсөлт буурна. Өнөөдөр эдийн засгийн хувьд инфляци буурч байгаа. Төлбөрийн баланс тогтвортой байна. Ийм цаг үед үнэ тарифын өөрчлөлт хийх нөхцөл нь бүрдчихсэн гэж харж байгаа. Нөгөөтэйгүүр улс төрийн нөхцөл нь ч энэ үед бүрдчихсэн байна. Реформ нь өөрөө улс төрийн шийдвэр. Тэр утгаараа шийдвэр гаргаж байгаа талд хэн ч дуртай байх билээ. Ер нь хамтарсан Засгийн газар яах гэж байгуулагдсан билээ?

-Мэдээж том төслүүд дээрээ улс төрийн хувьд нэгдмэл шийдвэр гаргаж явна гэж л байгуулагдсан байлгүй?

-Тэгэхээр 34 жилийн турш гацчихсан, бие биедээ дэгээ тавьдаг улстөржсөн байдлаасаа салъя. Том төслүүдээ хөдөлгөе. Хоосон улстөржилтийн өөдөөс сөрж, Монгол Улсын хөгжилд бодитой хувь нэмэр оруулах асуудал дээр шийдвэр гаргаж явъя л гэдэг өнцгөөр хамтарсан. Түүнээс биш эрх мэдэл, зөөлөн сандлын төлөө ХҮН нам засагт хамтраагүй. Манай үеийнхэнд тэгэх ч шаардлага байхгүй. Бидний хувьд дуртай газраа очиж ажиллаад явах боломжтой. Бидний гол амбиц бол гал атгаад ч хамаагүй ирээдүйд үр өгөөжөө өгөх, улс орны хөгжлийг түргэсгэх тэр асуудлуудаа шийдье. Магадгүй өнөөдөр иргэдэд таалагдахгүй, дарамт болж байж мэднэ. Харин маргааш нийгэмдээ, иргэндээ хэрэгтэй ажлуудыг барьж авч шийдье гэдэг бол бидний хамгийн гол амбиц. Тэгэхээр өнөөдөр нэмэгдэх гэж байгаа үнэ, тарифын асуудлыг 2-3 жилийн дараа эргээд харахад эртхэн ингээд шийдчихгүй дээ л гэж хүмүүс хэлнэ. Тиймээс бидний хувьд өнөөдрийн ирэх галаас айхгүй. Ирээдүйд нийгэмд үзүүлэх үр ашиг ямар байх вэ гэдгийг л бодож шийдвэр, бодлогоо чиглүүлнэ.

-Ирэх сараас эрчим хүчний үнэ нэмэгдлээ гэж бодъё. Магадгүй хэсэг хугацааны дараа дахиад нэмнэ гэх вий дээ. Нөгөөтэйгүүр энэ удаагийн нэмэгдэл эрчим хүчний үнэ тарифыг зах зээлийн шугаманд нь оруулж чадах уу. Орсонгүй, оруулахын тулд дахиад нэмье гээд явбал яах вэ?

-Үнэ, тарифын өөрчлөлт эхний ээлжиндээ бодит өртгөө л нөхье гэж байгаа. Дараа нь томьёогоор индексжээд явна. Энэ бол нэг л удаагийн арга хэмжээ. Цаашдаа зах зээл нь өөрөө зохицуулаад явна. Энэ тарифын өөрчлөлтөөс болоод үнийн өсөлт явагдаж магадгүй. Явлаа ч тийм өндөр өсөлт явагдах учиргүй. Нөгөөтэйгүүр эрчим хүчний реформ үнэ тарифаасаа эхлэх нь буруу. Угтаа бүтцийн өөрчлөлтөөсөө эхлэх ёстой гэдэг. Энэ нь ч зөв. Бүтцийн өөрчлөлтийг бид давхар авч яваа гэдгийг иргэд маань ойлгох хэрэгтэй. Энэ салбарын тогтолцоог цэвэршүүлэх, нээлттэй ил тод болгох асуудлыг давхар хийж байгаа. Хамгийн гол нь энэ салбар луу бид хөрөнгө оруулагчдыг оруулах хэрэгтэй. Хувийн хэвшлийг оруулах хэрэгтэй. Орохын тулд энэ салбар үр ашигтай байх хэрэгтэй биз дээ. Нөгөө талаасаа бүтцийн өөрчлөлт хийнэ гэхээр төрийн өмчит компанийг олон нийтийн компани болгоно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, төрийн өмчийн компаниудыг бизнес эрхлэгч, олон нийтэд санал болгоно. Ингэхийн тулд эхлээд тухайн компанийн үнэ цэнийг нь өсгөж, үр ашигтай болгож байж олон нийтэд зарах ёстой. Энэ чигээр нь авах нэг ч хүн, хувийн хэвшил байхгүй. Нөгөөтэйгүүр төрийн өмчит компанийг хямдхан зарж болохгүй. Энэ чинь улсын хөрөнгө. Тэгэхээр үүнд хугацаа шаардагдана. Олон улсын жишгээр бүтцийн өөрчлөлт хийгдэх хугацаа дунджаар 2.5-5 жил болдог. Энэ мэт өнөөдөр өргөс авсан юм шиг асуудал шийдэгдэхгүй. Аливаа асуудал зөв жишиг рүүгээ орох хугацаатай, өөрийн процесстой. Хэрэв эхлээд бүтцийн өөрчлөлттэйгөө ноцолдоод араас нь тарифын өөрчлөлт хийнэ гэвэл наад зах нь гурван жилийн хугацаа орно. Ингээд дараа нь үнэ, тарифын асуудал руугаа оръё гэвэл Монгол Улс аль хэдийнэ эрчим хүчний гүн хомсдолд орчихсон байна. Бидэнд үнэхээр хугацаа алга. Нэн яаралтай энэ шинэчлэлээ бид улс даяараа хамтдаа эхлүүлэхгүй л бол Куба шиг хэдэн хоног, магадгүй хэдэн сар, жилээр тоггүй болно. Тэр үед өнөөдөр хэцүү байгаа амьдрал улам дор болно шүү дээ. Тиймээс л энэхүү шинэчлэл, өөрчлөлтийг зоригтой эхлүүлж байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эрчим хүчний шинэчлэл хийнэ гэж ард түмнээ хуурчихалгүй цааш нь гүйцээнэ биз дээ DNN.mn

Ойрын өдрүүдэд эрчим хүчний шинэчлэл гээд нийгэм даяараа сүрхий бужигнаж байна. Эдийн засгаа тэтгэдэг байх ёстой энэ салбар уналтад орсон учраас зайлшгүй реформ хийх шаардлагатай гэж төр засгаас тайлбарлав. Эрчим хүчний шинэчлэл гэж ярьсан асуудлуудаас үнэ нэмэх нь л хамгийн түрүүнд биеллээ олж байх шиг. Уг нь систем бүхэлдээ дампуурах эрсдэлд орсон бол үр ашиг менежментийг нь сайжруулж, цогц шилжилт хийхээс өөр замгүй л дээ. Тэр утгаараа эрчим хүчний шинэчлэл гэсэн том малгай дор либералчлал, өмч хувьчлалын асуудлаас гадна хөрөнгийн зах зээлд гаргах, цахилгаанаа экспортлох, хөрөнгө оруулагчдыг татах гээд өчнөөн ажлууд төлөвлөжээ. Энэ тухай салбарын сайд, шийдвэр гаргагчид зогсоо зайгүй амаа цангатал ярьсан. Мэдээж эрчим хүчний шинэчлэлийн цаана тэр олон ажлыг ухаалгаар, зохион байгуулалттай, тасралтгүй үргэлжлүүлж явуулснаар салбар аяндаа сэргэнэ. Том зургаараа хараат бус, бие даасан эрчим хүчний системтэй болно. Ингэснээр улс орны эдийн засагт бодит хувь нэмрээ оруулдаг салбар болох юм. Гэтэл энэ реформын хүрээнд чаддагаараа цахилгаан, дулааны үнийг нэмэхээр болж байна. Үүнд ард түмэн их бухимдалтай байгаа. Яагаад гэвэл салбарын шинэчлэл нэрийн дор ард түмнийг молигодоод үнэ тарифаа нэмчихээр аргагүй шүү дээ.

Албаны эх сурвалжууд нь дуугарах тоолондоо хэдэн тоо холбож хэлдэг боллоо. Эрчим хүчний салбар 2024 онд 355 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан, ийм янзаар удаан үргэлжилбэл алдагдлын хэмжээ их наяд давна гэсэн. Ядаж байхад хагас зуун жилийн түүхтэй цахилгаан, дулааны станцууд нь нэг өвлийн насгүй болчихож. Цахилгаан үйлдвэрлэдэг тоног төхөөрөмжүүд нь хуучирч муудаад хэзээ мөдгүй зад үсэрч, хот даяараа хөлдөхөд ойрхон байгаа нь ч бодит үнэн. Тэгээд цахилгаан, дулаанаа өртөг үнээсээ хамаагүй бага ханшаар зараад байхаар станцууд нь эргээд өрөнд ороод зогсохгүй ард түмний төлсөн татвараас татаас авагч болж хувирчээ. Үүгээр зогсохгүй эрчим хүчний нүүрс нийлүүлэгч компаниудын хормойноос зүүгдээстэй. Давхар, давхар өрийн сүлжээ үүсч чөтгөрийн тойрогт орчихож. За тэгээд энэ бүх зовлон бэрхшээлээс ангижрах цорын ганц амар шийдэл нь үнэ нэмэх байсан байх. Эрчим хүчээ хэрэглэгчдэд бодит өртгөөр нь нийлүүлж эхэлбэл станцуудын урт хугацааны өр зээлүүдээсээ салж чадах юм гэсэн. 2027 он гэхэд эрчим хүчний салбарын хуримтлагдсан өр төлбөр бүрэн барагдахын зэрэгцээ нүүрсний уурхай, төмөр замын үйл ажиллагааны алдагдалгүй болно. Тэр цагт эрчим хүчний салбар татаасгүй болно гэж үнэ нэмж буй учир шалтгааныг тайлаад байгаа юм билээ.

Яг үнэн хэрэгтээ эрчим хүчний реформыг жирийн малчин хүртэл дэмжинэ. Өдрөөс өдөрт бүтээн байгуулалт нэмэгдэж байгаа энэ цагт монголчуудын хувьд эрчим хүчний хараат байдлаас гарах нь амин чухал асуудал. Харин цахилгаан, дулааны үнийг нэмсний ар дээр инфляци гэж айхавтар “мангаа” айл болгоны хаалгыг тогшино. Ингээд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн, үйлдвэр үйлчилгээ, лангуу, оффис түрээс гээд бүх юмны үнэ дагаад өсөх нь тодорхой. Томоос нь жижиг хүртэлх үйлдвэрүүдийн зардал нь асар их нэмэгдэнэ. Наад зах нь талхны жижиг цех хүртэл цахилгаан, дулааны нэмэгдлийг өртөг зардалдаа шингээчихээр бүтээгдэхүүнийх нь үнэ дагаад өснө. Цаашлаад ажилчдын цалин хөлс нэмэгдвэл аж ахуйн нэгжүүдийн улсад төлөх НДШ, татварууд нь дагаад л талийж өгнө. Эдийн засагчдын харж байгаагаар бараа бүтээгдэхүүнд хамгийн багадаа 5-10 хувийн өсөлт ирнэ гэж таамаг дэвшүүлж байсан.

Эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх асуудалд салбарынхан дуу нэгтэй дэмждэг. Нэгэнт сонгууль дууссан болохоор улс төрийн шийдвэр нь ч гарлаа. Төр засаг ч ард түмнээс айх айдсаа гээж. Одоо яаж харгис хандах вэ гэдгээ л бодно. Эрчим хүчний реформ хийхийн цаана үнэ тариф хэрхэн яаж нэмэгдэж байгааг өнөөдөр албан ёсоор танилцуулахаар болж байх шив. Урьдчилсан байдлаар өрхийн цахилгааны үнийг 29.6 хувиар, дулааны төлбөрийг одоо байгаагаас нь хоёр дахин нэмэгдүүлье гэдэг саналыг салбар яам гаргаад байгаа. Үнийн өсөлтийн дарамтад нийгэм тэр чигээрээ өртөнө. Нэгэнт төр засгаас цахилгаан, дулааны үнийг нэмэх шийдвэр гарвал дуугүй л дагаад төлөөд явах байх даа. Нөгөө “Та нар яаж амьдраад байна аа” гэж дуу алдуулан амьд байгаа ард түмэн л хэцүүднэ. Цахилгаан дулааны салбарынхан тэр чигтээ л тэрбумтнууд байдаг тухай амтай болгон нь ярьж байна. Дулааны салбараас тавь жаран байртай нэг нөхөр ч жишээ болон яригдаж байна. Хэрэв эдгээр хүмүүс үргэлжлүүлэн ажилласаар, хулгайгаа хийсээр байвал үнэ нэмээд ч хэрэг болохгүй гэдгийг УИХ-ын гишүүд маань мэдэж байгаа л гэж найдахаас. УИХ-ын залуу гишүүн С.Цэнгүүн 103 гишүүнээр дэмжүүлсэн гэж өөрөөрөө бахархан ярьсан байна лээ. Үнэ нэмэхээс өөр юм хийхгүй бол ард түмнээ хэдэн авлигачийг тэжээх гэж шулсан хэрэгт орно гэдгээ мэдэх үү. Ийм нэр хоч авахгүйн тулд өөрөө гарын үсэг зуруулдаг шигээ наад гишүүдээ манлайлан нөлөөлж ажиллаарай даа.

Тэгэхээр төр засгийн зүгээс эрчим хүчний реформоо тасралтгүй үргэлжлүүлж хийх хэрэгтэйг сануулмаар байна. Учир нь нийгэмд “Энэ шинэчлэл цааш явахгүй. Цахилгаан, дулааны үнийг нэмэх гэж ард түмнийг хуурч байгаа пиар дөө” гэсэн хардлага байгаа болохоор зориуд ингэж хэлээд байгаа юм. Юун төлөө УИХ-д суудалтай намууд эрчим хүчний шинэчлэл дээр санал нэгдээд байгаа билээ дээ. Зогсоо зайгүй явуулаад гүйцээнэ биз дээ. Ялангуяа С.Цэнгүүн гишүүн энэ талаар ард түмэндээ байнга тайлагнаж байх биз.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Томхон жорлон дээр хүртэл тууз хайчилдаг төр, засгийн томчууд нефтийн цооног нээхэд яагаад очсонгүй вэ” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы даваа  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы Олон улсад өрнөж буй анхаарал татсан үйл явдлуудын талаар Хүмүүнлэгийн Их сургуулийн профессор, шинжлэх ухааны доктор Д.Уламбаяртай ярилцлаа. Тэрбээр “Олон улсын харилцаанд туйлшрах хандлага эрчимжиж, хуваагдмал байдал газар авч байна “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн

“Шинэ сэргэлтийн бодлогын Хурдасгуур төв” УТҮГ-ын Дэд бүтцийн хөгжлийн бодлогын газрын дарга Н.Батдоржтой ярилцлаа. Тэрбээр цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний төлбөр, өртөгтэй холбоотой суурь судалгаа хийсэн судлаачдын нэг юм.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Томхон жорлон дээр хүртэл туузхайчилдаг төр, засгийн томчууд нефтийн
цооног нээхэд яагаад очсонгүй вэ” хэмээн өгүүллээ.

“Батглостер” ХХК-ийн захирал, авто замын мэргэшсэн инженер, мэргэшсэн төсөвчин Э.Ганболд “Түгжрэлийг шийдэх ганц гарц бол давхар зам барих юм” гэлээ.

Д.Амарбаясгалан: УИХ-ын гишүүд чуулганы хуралдааны үеэр яагаад горимын санал гаргасан бэ гэдэг тайлбараа сонин,
хэвлэлд заавал өгч байгаарай

Хоморголсон баривчилгаа, их хэлмэгдүүлэлт, сэргээгдээгүй эрх

Арын нүүр: Зураг дурсамж өгүүлдэг

 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

 

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

 

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

 

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

 

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

 

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Бусдын сэтгэлийн илчинд дулаацна DNN.mn

Яруу найрагч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Арлааны Эрдэнэ-Очир ах маань өөрийгөө “Би гэгээ түүж яваа л хүн” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Түүн лугаа энэ орчлонд бид бусад хүмүүсийн сэтгэлийн илчинд дулаацаж, үгийнх нь сайханд урамшиж явдаг ажээ. Өнөөдөр хүмүүс уур уцаартай, нэгнийгээ гэх сэтгэлгүй болсон гэх үгс өдөр тутам дуулдаж, цахим орчинд хөвөрч байдаг.

Яах вэ, амьдарч байгаа нийгмийн маань нүүр царай энэ юм чинь яалтай билээ. Түгжрэл, утаа униар, үнийн хөөрөгдөл гээд бидний бухимдлыг төрүүлэх зүйл захаас аваад үй түм байна. Гэвч муугаасаа сайн нь, муухайгаасаа сайхан нь илүү байдаг орчлон шүү дээ. Үргэлж ийм байсан. Хожим ч ийм л байх биз ээ. Хэн хэндээ хүндэтгэлтэй хандаад, урьдчилж уучлалт гуйчихад л бүх зүйл амархан болчихдог шүү дээ. Ажлаа тараад харьж явахад гал асуусан залуу баярлалаа гэх, ТҮЦ-ийн худалдагч эгч “Өдрийг сайхан өнгөрүүлээрэй” гэхэд л сэтгэл сайхан болж, өөрийн эрхгүй инээмсэглэдэг.

Дашчойлон хийдийн хашаанд өнөөдөр /өчигдөр/ өглөө нэг, хоёрдугаар л ангийн болов уу гэмээр хэдэн сөөсгөр охид нэгнийгээ хурдан яваач дээ, ямар удаан юм бэ, яг л эмгэн шиг гэх зэргээр дуудан инээлдэв. Эмэгтэй хүүхдүүдийн дуу цаанаасаа адтай байдгийг ч хэлэх үү, тэдний дуунаар хийдийн хашааны тагтаанууд дэрхийн ниснэ.

Гэтэл хүрд эргүүлж явсан хоёр эмээ тэднийг харснаа өөр хоорондоо жуумалзан “Мондинуудыг, эмгэн шиг гэнэ үү” гэв. Тэгэхэд нь охидоос илүү эмээ нарт хайр хүрсэн юм. Учир нь эмээ нар охидод уурласангүй. Харин ч өхөөрдөн инээж байна. Энэ чинь л бид нэг нэгнээсээ авч буй гэрэл гэгээ, сэтгэлийн гал шүү дээ.