Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сумын Дулаанхаан тосгоны нутагт Ерөө голд орсон хоёр хүүхдийг 19 настай Б гэх залуу авраад өөрөө эрсэдсэн харамсалтай хэрэг өнгөрсөн ням гаригт гарлаа. Хүүг эрэн хайх ажиллагаанд оролцсон Дулаанхаан тосгоны Захирагчийн ажлын албаны дарга Ө.Цогтбаяртай ярилцлаа.

---

-Танай нутагт 19-хөн настай хүү хоёр хүүхдийн амийг авраад өөрөө энджээ. Ослын дуудлага хэзээ ирэв?

-Маш харамсалтай явдал боллоо. Өнгөрсөн ням гаригийн өглөө 09:00 цагийн үед Өрхийн эрүүл мэндийн төвөөс холбогдож ийм осол болсныг дуулгасан. Үүний дагуу цагдаа, төлөөлөгч хоёроо явуулсан юм. Ерөө гол манай тосгоны урдуур өнгөрдөг. Манайхаас 3, 4 км-т осол болсон юм билээ. Ингээд аймаг руу цагдаа, онцгой руу дууддлага өгсөн. Дорхноо хүрээд ирцгээсэн. Би ч явж очсон.

-Нөхцөл байдал ямар байв?

-Амиа алддаг хүү есүүлээ явсан байсан. 16-19 насны хүүхдүүд Улаанбаатараас амарч явцгаасан. Сайханы хөтөл орчихоод буцах замдаа Ерөөгийн эрэг дээр цай унд ууцгаая гээд зогссон. Дөрөв нь дэлгүүр яваад тав нь үлдээд байсан.

-Яг тэр үед осол гарчээ?

-Тийм. Хөвгүүдээс дээшээ ерөөсөө 20-30 метрт амрагчид байсан. Нэг харахад хоёр хүүхэд хөтлөлцөөд ус руу орж яваад хөл алдсан. Хөвгүүд урсгалын дор байсан учраас бүгд ухасхийсэн гэж байгаа. Талийгаач хүү футболкоо тайлаад өмдтэйгөө яваад орсон. Ингээд хоёуланг нь бариад авсан.

Нөгөө хөвгүүд нь модны мөчир хугалаад хүүхдүүд рүү сарвайж бариулж чадсан гэсэн. Харамсалтай нь залуу тэр дороо хөл алдчихсан гэж хүүхдүүд ярина лээ. Талийгаач осолдсон хэсэг гурван метр гүнтэй хэсэг. Тэгээд л гарч чадаагүй хөл алдчихсан бололтой, хөөрхий. Ерөө гол бол дээрээ намуухан юм шиг мөртлөө ширүүн урсгалтай шүү дээ.

-Аврагдсан хүүхдүүд хэдэн настай хүүхдүүд юм бол. Ар гэр нь юу гэж байх юм бэ. Та ярилцаж үзэв үү?

-Нүүр тулж уулзах боломж байгаагүй. Цагдаа хэргийн газрыг хамгаалалтад аваад мэдүүлэг авч байгаа учраас Бүгд л Улаанбаатарын хүмүүс юм билээ. Тухайн хүүхдүүд зургаа болон 13 насных гэж сонссон. Харгалзаж явсан хүмүүс нь эцэг эх, нэг настай хүн байсан.

-Хүүхдүүдийг нь авраад өөр нэг цэл залуу хүү явчихсанд гэмшиж байсан байх даа?

-Сүрхий тийм зүйл ажиглаг даагүй. Ер нь манайхан хэнэггүй шүү дээ. Тоодоггүй. Өөрсдийнх нь төлөө явж байгаа хүмүүсийг ад үзэх янзтай. Бид аялал зугаалгын үеэр Ерөө голоор байнга явж анхааруулга эрэмжлүүлэг хийдэг. Түүнд амрагчид тун дургүй. Төрийн албан хаагчдыг элдэв янзаар доромжилно, хэл ам хийнэ.

-Усанд осолдсон хүүгийн цогцсыг маргааш нь олсон гэсэн үү?

-Онцгой байдлын эрэн хайх ангийн таван хүн, манай албанаас зургаан залуу эрэн хайх ажиллагааг тухайн өдрөө эхлүүлсэн. Ингээд өчигдөр (уржигдар) 15:30 цагийн үед ослын газраас 80-аад метрээс цогцсыг гаргаж авсан.

-Ар гэр нь ямар хүмүүс байх юм?

-Осол гараад хоёр цаг өнгөрсний дараа цагдаа, онцгойгийнхон хамт явсан хүүхдүүдээр нь дамжуулаад ар гэрт нь мэдэгдсэн. Тэр орой 21:00 цагийн үед ээж нь гээд настай эмэгтэй, ах эгчийнх нь хамт ирсэн. Ээж нь нэлээд л биеэ барьж харагдсан. Залуус бидэнд хүнд байхад тэр хүнд ямар байсан нь ойлгомжтой. Ер нь ийм осол манайд жилийн жилд гардаг. Одоо яг оргил үе нь. Амрагчид болгоомжтой яваач, хүүхдүүддээ хяналт тавиач гэж л дахин дахин захимаар байна.

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Думаагийн Содномтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр”Хэрэг дээрээ Баялгийн сангийн хууль бол хувийн аж ахуйн нэгжийг дампууруулж, үйлдвэрийг нь төрийн өмч болгох бодлого болно” гэснийг V  нүүрээс үргэжлүүлэн уншаарай.

Бөх судлаач С.Давааням “Энэ жилийн наадамд О.Хангай аварга түрүүлж, Б.Бат-Өлзий заан үзүүрлэх магадлалтай” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Үгийн гарвалзүй” нийтлэл хэвлэгдлээ.

Иргэний зориг, ногоон нам/ИЗНН/-ын дарга Б.Батбаатар “Иргэд энэ удаад сонголтоо өөрчлөх, парламент ард түмний төлөөллөөр бүрдэх хэрэгтэй гэдгийг дуу нэгтэй хэлж байна” гэв.

Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сумын Дулаанхаан тосгоны нутагт Ерөө голд орсон хоёр хүүхдийг 19 настай Б гэх залуу авраад өөрөө эрсэдсэн харамсалтай хэрэг өнгөрсөн ням гаригт гарлаа. Хүүг эрэн хайх ажиллагаанд оролцсон Дулаанхаан тосгоны Захирагчийн ажлын албаны дарга Ө.Цогтбаяртай ярилцлаа.

Г.Сайханбаяр “Миний нэр дэвшигчийн бүрэн эрхэд халдаж, намайг онц ноцтой гэмт хэрэгт гүтгэж байгаа нь хууль бус явдал” гэлээ.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Хуурамч “байгаль хамгаалагчид”, “энх тайванчид”,“эх орончид”

АРЫН НҮҮР: Хөвгүүд уйлах эрхтэй

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

---

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Социализмын үед л 100 гаруй мянган төгрөгөөр гадна, дотны хэвлэл захиа лаад уншчихдаг байсан, номонд дуртай  усны инженер бүсгүй 1999 онд сумын шууданч хэмээх даруухан албыг хаших болжээ. Ном, хэвлэл унших дуртай гэсэн ганцхан шалтгаан С.Түмэнжаргалыг цалин багатай, нөхцөл тааруу сумын шууданчийн албанд уяж орхиж. Өдөржин хэвлэл, захиа, албан бичиг түгээж, сонин сэтгүүлийн захиалга авах гэж сумаа хөндлөн гулд туулдгийнхаа төлөө тэрээр хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр цалинждаг. Дахиад онцлоход, тэтгэвэртээ гарсан ч өнөөг хүртэл шууданчийн албаа хийсээр яваагийнх нь цаана номонд дуртай гэсэн ганцхан шалтгаан бий. Ойр тойрныхон нь “Одоо сайхан амар аа, ажлаа өг” гэх тоолонд “Шуудангаа эзгүй орхиж яаж болох юм” хэмээн хэлээд ажилдаа яарах С.Түмэнжаргал Төв аймгийн Жаргалант сумын шууданч. Түүнтэй өрнүүлсэн ярилцлагаа уншигчдадаа хүргэе.

---

-Таныг Төв аймгийн хэдэн сумдыг хамарсан мянган га талбайн усжуулалтын системийг хариуцсан инженер байсан гэж сонссон. Зах зээлд шилжсэний дараахнаас л шууданчаар ажиллаж эхэлсэн үү?

-Шууд шууданчаар ажиллаж эхлээгүй юм аа. Сургуулиа төгсөөд Төв аймгийн усны аж ахуйн инженерээр ажиллаж яваад 1982 онд Жаргалант суманд ирсэн хүн л дээ би. Тухайн үед Намын төв хорооны тогтоолоор 10 мянган га г азрыг услахын тулд услалтын системийг сэргээн засварлахаар болсон юм. Тэр дагуу манай аймагт Сэргээн засварлах отряд гэж байгуулагдаж байлаа. Санаачлагч нь аймгийн Усны аж ахуйн дарга н.Мэндбилэг. Жаргалант, Батсүмбэр, Борнуур гуравт анх байгуулаад нэг инженерт мянган га газар хуваарилсныг чи сонссон бололтой. Надад Заамарын 125 га, Баянцогтын 70 га, Жаргалантын 500 гаруй га гэх мэтээр нийтдээ мянган га газар хуваарилсан. Эдгээр сумдын усалгааны системээс гадна Жаргалант сумынхаа худгийг давхар хариуцна. Зах зээл эхэлснээс хойш Үйлдвэрчний холбооны дарга нэртэй ч  ямар ч гишүүнгүй, цалин цуухгүй хэсэг явсан шүү. Сүүлдээ өнөө ажлаа болиод жолооны курст сууж амьжиргаагаа залгуулах  юм боллоо. Яг тэр үед шууданчаар ажиллах  санал ирж, долоо хоног сургалтад суугаад сумын шууданч болчихсон.

-Хэвлэл захиалгын ямар ч туршлагагүй шуудхан л шууданч болчихоор тэвдэх юм их гарна биз?

-Өө, тэрнээс өмнө хэвлэл захиалга авдаг ажил хийчихсэн, бөөн туршлага байсан.  “Ардын эрх” сонинг үйлдвэрчний байгууллагаар дамжуулж захиалуулах шийдвэр гарч байсан түүх бий. Тэр үед би цалингүй ч гэлээ Үйлдвэрчний холбооны дарга сэтэртэй (инээв). Их хэцүү цаг байж дээ, эргээд бодоход. Хүмүүсийн гар дээр мөнгө байхгүй. Үйлдвэрчний холбооны дарга нар улс даяар “Ардын эрх” сонины захиалгыг хонь, сүү, цагаан идээ гэх мэтээр бартердаж захиалуулна. Ерээд онд сонин уншдаг малчин олон байсан. Өмч хувьчлалын дараа ажилгүй болсон сэхээтнүүд сонинтойгоо мал дээр гарсан учраас тэр л дээ. Өнөөдүүл маань “Ардын эрх”-ээ хониор бартердаж захиална. Гэхдээ тухайн цагт хэвлэл захиалгын үнэд хонь авсан олон шууданч өрөнд орсон. Миний хувьд хонь авахгүй гэж шийдээд сүүгээр бартердаж хэвлэл захиалгаа авдаг байлаа. Малчдаас сүүг нь аваад хүүхдийн сүүний үйлдвэрт өгчихөөр амар байсан хэрэг. Тухайн үед “Ардын эрх”-ийн хэвлэл захиалгын үнэ 6000  төгрөг. Нэг литр сүү 100 төгрөг байсан юм.

-Нээрээ л цаг хэцүү байж дээ. Та Үйлдвэрчний холбооны дарга байхдаа  хэчнээн төгрөгийн хэвлэл захиалуулж байсан бэ?

-216 мянган төгрөгийн хэвлэл захиалуулж байснаа их тод санадаг юм. Тэр үедээ би өөрөө орос, монгол хэлээр нийтдээ 100 гаруй мянган төгрөгийн хэвлэл захиалдаг байсан юм билээ.

-Бараг тал нь таны захиалга байжээ…?

-Тэгсэн (инээв).

-Шууданч болох саналыг шууд л хүлээж авсан уу?

-Анх тийм санал ирэхэд “Мөнгө төгрөгтэй холбоотой ажил хийхгүй”л гэлээ. Гэтэл нөхөр хажуугаас “Угаасаа сонин уншаад байж байдаг хүнд зүгээр биш үү” гэж байна. Тэгээд л ажлаа хүлээгээд авчихсан.

-Таныг 1999 онд анхны сая төгрөгийн хэвлэлээ захиалуулсан гэж сонссон. Аймгийн хэмжээнд айхавтар том тоо байсан гэдэг…?

-Өө, аймгийнхан бүлтийтэл гайхсан. Сая төгрөгийн хэвлэл захиалуулчихлаа гэж шуугиад. Булган аймгийн зургаан шуудангийн хэвлэл захиалгатай тэнцэхээр захиалга хийчихээр аргагүй л дээ. Сугандаа хавчуулаад аймагт аваачиж тушаана шүү дээ, өнөө сая төгрөгөө. Тэр цагаас хойш би 2004 он хүртэл Монгол Улсын хэмжээнд нэг номерын хэвлэл захиалуулдаг шууданч байсан. 2002 онд аймгийн хөдөлмөрийн аварга болж байлаа. Хэвлэл захиалгаар 360 сумыг  жагсаахад манай Жаргалант нэгд жагсдаг байсан шүү. Төв аймгийн хэмжээнд гэхээр л сүүл мушгичихдаг байсан юм. Нэг айл дөрвөн сонин захиална. Тэр үед сонин захиалгын хамгийн үнэтэй нь 3000 төгрөг. Долоо хоногийнх гэхээр “Хүмүүс”, “Зиндаа”, “Мянганы зууч” гээд маш олон сонин гарна. Өдөр тутмын сонин гэхээр “Үнэн”, “Ардын эрх”, “Зууны мэдээ”. Намын “Үнэн” сонинг гишүүд нь л захиална.

-“Өдрийн сонин”-ы захиалга хэр байсан бэ?

-Уншууртай учраас цагийн уртад шалгараад үлдэх нь жам шүү дээ. Манай сум чинь ардчилалд их элэгтэй. Би ч өөрөө ардчилалд хайртай хүн. Ардчилал сонгуульд ялангуут сумынхаа дөрвөн багийн ардчиллынхныг барьж аваад захиалуулна шүү дээ (инээв). “Өдрийн сонин”-ыг үүсгэн байгуулсан Ж.Мягмарсүрэн Борхужирынх болохоор нутгархаж захиалах хүн ч олон байсан.

-Өдөр тутмын сонинуудын захиалга хэр байна вэ, одоо?

-Ер нь сонинуудын захиалга багасаад л байна. Гэхдээ захиалга багаслаа гээд зүгээр сууна гэж юу байхав. Тамгын газрын ажилчид руугаа залгаад “Өдөр тутмын ямар сонин унших гэж байна” гээд эхэлнэ шүү дээ. Өөр суманд бол шууданчийнхаа үгэнд ордоггүй л гэдэг юм. Би бол “айлгаад” байдаг байхгүй юу (инээв). Жаргалантынхнаас хэн нь ямар хэвлэл захиалж байсныг тэмдэглэсэн 24 жилийн түүх багтсан дэвтэр надад бий. Яг одоо гэвэл “Өдрийн сонин” захиалсан хүн 14, “Үнэн” сонины захиалагч 4 байна. Талбулагийн Болаа ах “Зууны мэдээ” захиалдаг юм. Миний хувьд хүмүүсээрээ ингэж алаглуулж захиалуулчихаад эзэнд нь өгөхөөс өмнө уншчихдаг дадалтай. “Өдрийн сонин”оос хамгийн түрүүнд арын нүүрний жижиг бичлэгийг нь уншина. Үхрийн махыг үнхэлцгэнд нь гэдэг шиг үгүй мөн амттай бичвэрүүд шүү. “Өглөөний сонин”-ы “Үг” буланг бас байнга харна. Бичвэрийг нь уншаад сонины газрын сурвалжлагчдыг солигдохыг  хүртэл андахгүй. “Таван цагариг” гэж гоё сонин байлаа. Тэр сонин алга болсны дараа тэнд бичдэг сэтгүүлч “Зууны мэдээ”-д орчихсоныг бичвэрээр нь мэдчих жишээний.

-Сэтгүүлчид нэрээ нууцалж их бичдэг дээ, тийм байхад л бичвэрийн өнгөөр нь гаргаахгүй юу?

-Андашгүй шүү дээ, ёстой гаргаахгүй.

-Өдөр тутмын сонины захиалга буурсаар байгаа гэлээ. Захиалагч буурчихаар сэтгэл дундуур мэдрэмж төрнө биз?

-Миний хувьд захиалагчаа буулгахгүй явсаар ирсэн шүү. Наад захын жишээ гэхэд л  “Өдрийн сонин”-ы 20 захиалагчаа огт алдаж байгаагүй. “Өдрийн сонин” захиалж байсан нэг хүн бурхан болоход дараагийн хүнээ олох эрэлд гарна. Хүнийг унших үйлд уруу татна гэдэг сайхан үйл. Уншууртай нийтлэл, ярилцлага нийтлэгддэг сониныг захиалуулахад ч урамтай.

-Унших дуртай сэтгүүлчдээсээ нэгийг онцлооч гэвэл та хэнийг нэрлэх вэ?

-Б.Ганчимэгтэй юу ярихав. Жинхэнэ бичдэг хүн шүү дээ, базарваань. “Өдрийн сонин”-д бичдэг байхад нь амдаж суугаад л уншдаг байлаа. Дээхнэ номын баяр дээр нэг таарсан шүү. “Сайхан ярилцлага хийсэн байна лээ” гээд баяр хүргээд өнгөрсөн. Нэг сайхан уулзаж ярилцахсан гэж боддог л юм. “Өдрийн сонин” ном уншихад уруу татдаг нь их гоё (инээв). Ж.Мягмарсүрэнгийн “Долоо дах хөхний гавар”-ын “Унагаа зуусан хулан”-гийн хэсгийг нийтэлчихээр хорхой хүрээд өнөө номыг авахаас аргагүй болж байгаа юм.

-Сэтгүүлийн захиалга хэр вэ?

-Сэтгүүл нэг үеэ бодвол их цөөрсөн. “Үндэсний тойм” сэтгүүлээс Цэнддоогийн фельетоныг уншихгүй бол ёстой баларна. Цогтбаярын зураг бас их гоё. Цэнддоо, Цогтбаярын бүтээлийг харах гэж хэн нэгнээр “Үндэстний тойм” захиалуулах ёстой шүү дээ (хөгжилтэй инээв).Төв аймгийн сэтгүүлч Дашрэнцэнгийн хүү Гампыг унших гэж сумынхаа хурлын даргаар  “Цаг төр”-ийг захиалуулдаг байлаа (жуумалзав).

-“Өдрийн сонин”-ы үнэнч уншигчид гэвэл ямар хүмүүс байх вэ?

-“Өдрийн сонин”-ыг баараг гүй уншдаг нь буриад Батбаяр. Тракторч Өлзийбүрэн байна. Ардчиллын анхны хараацайнуудын нэг л дээ. Сургуулийн захирал даа “Ардчиллын шугамаар орж ирсэн сургуулийн захирал учраас заавал захиал” гэж хэлээд захиалуулчихсан.

-Ерээд оны сүүл, 2000аад оны эхээр “Халуун хөнжил”, “Үдшийн шивнээ” гэх мэт эротик хэвлэл цөөнгүй байсан санагддаг. Тиймэрхүү хэвлэл захиалдаг байсан болов уу, хүмүүс?

-Өө тэр их хөгтэй. Захиалахаар орж ирсэн хүнд “Яаж чамд хүмүүсийн нүдэн дээр тийм сонин өгөх вэ дээ. Гадуур нь далдлахын тулд өөр нэг сонин захиалчих” гэж хэлээд өдөр тутмын сонин захиалуулчихдаг байлаа. Тэгээд л өнөөх чинь “Өдрийн сонин” уншиж байгаа дүр эсгээд өнөө сониноо хараад суучихна. Гэртээ аваад очвол бөөн юм болох учраас шууданд уншчихаад гардаг байсан юм.

-Таныг захидлыг  яг эзэнд нь өгдөг гэж сумынхан ярих юм. Ойрынх нь хүнээр дамжуулчихвал ажилд тань  амар биш үү?

-Найз охиндоо бичсэн хүүгийн захидлыг аав, ээжид нь юу гэж өгөхөв. Яг эзэнд л өгнө. Нууцыг бол янзын хамгаална шүү дээ, манай шуудангийн хууль учраас.

-Санаанаас гардаггүй хэвлэл захиалагчийн түүх гэвэл танд өчнөөн байгаа даа?

-Өө тэгэлгүй яахав. Пүрэвбат гэж хүү бий. “Бөх” сонинд дуртай гэж жигтэйхэн. Өнөөх маань Япон руу ажиллах зорилготой явав аа. “Бөх” сонин сард гурван удаа гарна. Өөрөө захиалаад Пүрэвбат руугаа дугтуйлаад явуулчихдаг боллоо. Гурван жил ажиллаад ирэхдээ Японы газрын зургийн хэлбэртэй жигнэмэг, савх гээд өчнөөн гоё бэлэг барьчихсан орж ирж билээ. “Хүний нутагт бэтгэрч явахад дуртай сонин маань ирэх ямар гоё байсан гээч. Баярлалаа эгч ээ” гэсэн үг нь санаанаас гардаггүй юм. Бөхийн тухай ном бичнэ гэж ярьдаг хүүхэд дээ. Одоо бид хоёр фэйсбүүкийн найзууд. Бас нэг захиалагч санаанд тод байдаг. Гадаад хэвлэлийн захиалга биелэхээргүй болсон үед охин маань “Японд докторт сурдаг Лхагвасүрэн гэж ах монгол бичигт дуртай” л гэж байна. Охин захиалгын мөнгийг нь өгч, би дугтуйлаад явуулдаг ажилтай боллоо. Тэгж гадаадын захиалгынхаа төлөвлөгөөг биелүүлж байлаа. Өнөө залуу доктороо хамгаа  лаад ирэхдээ манай охинд  япон хэлнээ хэвлэгдсэн “Гурван улсын үлгэр”-ийн таван ботийг бэлэглэсэн гэсэн. Юм гэж их сонин. Сүүлд телевиз үзээд сууж байсан чинь Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шилдэг эрдэмтэн шагналыг Лхагвасүрэн гэдэг залуу авч байна аа. Охиноосоо “Энэ залуу өнөө Лхагвасүрэн маань мөн үү” гэж лавлатал “Мөн” гэдэг байгаа. Хэчнээн гоё санагдсан гээч.

-“Хүмүүн бичиг” сониныг гаднаас зорьж захиалдаг тохиолдол байдаг уу, жишээ нь Өмнөд Монголоос?

-Хятад руу “Хүмүүн бичиг” сонин ордоггүй юм. Охины маань найз Өмнөд Монголд биологийн ухаанаар докторт сурч байхдаа захиалах гээд бараагүй. Гэсэн хэр нь Өмнөд Монголын “Солонго” сэтгүүл манайд орж ирээд байдаг нь гайхмаар шүү.

-Таныг ээлжийн амралтаа авч үзээгүй гэж сонслоо, үнэн үү?

-Үнэнээр барах уу. Шуудан үүдээ цоожлоод амарчихвал хүмүүс хэвлэл, номоо хаанаас авах билээ. Зуны дэлгэр цагаар аялж зугаалах болвол охиныгоо суулгаад явчихна. Манай Бадамыг сумынхан “Бяцхан шууданч” гэж өхөөрддөг байлаа шүү дээ. Алслагдсан багийн сайн дурын шууданч даа яаж ийгээд олчихно (инээв). Сумаас алс хөдөө бай гаа хүмүү сийн хээ захиалгыг нөхөртөө дайчихна. Шуудангаа ажиллуулаагүй өдөр байхгүй шүү, өнгөрсөн хориод жилд.

-Ингэхэд хэвлэл захиалгын оргил үе хэдэн он байв?

-2010-аад он. Улиралд гурван сая төгрөгийн хэвлэл захиалдаг байлаа, манай сумынхан. Жилд би 12 сая төгрөгийн хэвлэл захиалуулж байсан. Тухайн үед сонин захиалгын 18 хувийг шууданд өгдөг байсан юм. Сая төгрөг захиалуулахад 180 төгрөгийн урамшуулалтай. Миний цалин тухайн үед 50400 байсан гэхээр овоо хөөрхөн урамшуулал.

-Таны цалин одоо хэд вэ?

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр цалинждаг. Анх 1999 онд 8000 төгрөгөөс эхэлж байлаа.

-Татвар энэ тэрийг нь хасвал маш бага цалин авдаг юм байна. Ийм цалингаар шууданч хийх хүн олдохгүй шүү дээ?

-Миний ажлыг сонирхсон хүмүүс цалингийн хэмжээ сонсоод л “Бүтэхгүй юм байна” гэдэг. Би нэгд дуртайдаа, хоёрт тэтгэвэртэй учраас л хийж байна даа.

-Өөр сумдын шууданчид яаж болгоод байдаг юм бол доо?

-Халамжийн ажилтан гэх мэт төрийн албаны өөр бусад ажилтай хавсарч хийдэг юм билээ.

-Таныг ном их уншдагийг мэднэ. Анхны ном нь хэний ямар зохиол байсан бэ?

-Намайг сурагч байхад зуны даалгаварт ном унших даалгавар өгдөг байсан юм. Үеэл маань их уншина. Би болохоор тоглохоос өөрийг мэдэхгүй. Ширээн дээр минь “Модон шаахай” гэдэг ном өчнөөн удсаныг их тод санадаг. Тэгж байгаад л уншиж эхэлсэн. Хамгийн анхны уншсан ном гэвэл “Зам” роман. Уйлаад л уншина. Дараа нь “Аянга” романыг уншсан. Жилд нэг уншдаг ном маань. Одоо бүр ноорчихсон. Монгол зохиолчдынхоо номыг унших дуртай. Балжирын Догмидыг уншихгүй байж болохгүй. Ганбатыг уншина. Инженерүүд дотроос Ванчаарай их гоё бичдэг байлаа. Д.Гармааг уншаагүй хүнтэй юу ярих билээ. Санжийн Пүрэв гуайн Налайхын уурхайн жаран жилд зориулж бичсэн номыг нандигнадаг. Тэр номд ээжийн тухай хэсэг бий. Миний ээж Налайхын уурхайд өргөх цехийн машинистаар 28 жил ажилласан хүн л дээ. Аав минь бас уурхайчин. Гавьяат уурхайчин. 20 настай уурхайд ажилд ороод 50 настайдаа тэтгэвэрт гарч байлаа. Хуучин цагт нэг гэрт хоёр гавьяат байж болохгүй гэсэн бичигдээгүй хууль байсан учраас ээжид гавьяат өгөөгүй гэдэг.

Улсын Их хурлын сонгуулийн тухай хууль болоод Ерөнхийлөгчийн, мөн аймаг, орон нутгийн сонгуулийн тухай хууль, дээрээс нь сонгуультай холбоотой бүх л хуульд ард түмнийг сонгуультай байлгахгүйн төлөөх заалтууд тэр чигтээ орсон. Үндсэндээ сонгууль гэдэг зүйлийг энгийн иргэдийн дунд байхгүй болгож, дарга сайдууд, эрх баригчид ээлж дараалан төрийн сэнтийд заларч байх тийм л хууль, эрх зүйн зарчим манайд үйлчилж байна. Үндсэн хуульд Монгол Улсын иргэн сонгох, сонгогдох эрхтэй гэж заасан. Гэтэл Үндсэн хуулиар олгогдсон энэхүү гол заалт сонгуулийн тухай болон бусад хуулиудын хүрээнд үйлчилгээ нь зогсчихоод байна. УИХын сонгуульд иргэн нэр дэвшихэд хуулийн маш олон саад бэрхшээлтэй тулгарч байна.

Хамгийн наад зах нь 25 нас хүрсэн иргэн нэр дэвших эрхтэй гэдэг. Яг хуулин дээр тухайн иргэний төрсөн он сар, өдрөөс тоолоход сонгуулийн санал авах өдөр буюу түүнээс өмнө тухайн иргэн насанд хүрсэн байх ёстой гэж заасан. Төрсөн оноороо 25 нас хүрсэн ч сонгууль болох өдрөөс ганцхан хоногийн дараа төрсөн байхад нас хүрээгүй гэх шалтгаанаар нэр дэвших боломжгүй. Мэдээж авлига албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон, мөн ял эдэлж байгаа бол нэр дэвших эрхгүй. Үүнээс гадна банк бусад хуулийн этгээд, иргэнд шүүх болон арбитрын шийдвэрээр тогтоогдсон төлбөл зохих зээл, барьцаа болон батлан даалтын өр төлбөргүй байх, татварын хугацаа хэтэрсэн өр төлбөргүй байх, аль нэг компанийн 51, түүнээс дээш хувийн хувьцаа эзэмшдэг бол тухайн компани нь татварын хугацаа хэтэрсэн өргүй байх зэрэг хуулийн нарийн заалттай.

Энэ бол ардчилсан улс оронд арай дэндсэн хуулийн заалтууд. Зээл авах бол гэмт хэрэг биш. Гэтэл өр зээлтэй байх, түүнээ төлөөгүй байх гэх шалтгаанаараа Үндсэн хуулиар олгогдсон сонгогдох эрхийг нь хааж бооно гэдэг байж боломгүй. Үндсэндээ банкинд гэрийнхээ тог цахилгааны мөнгийг төлж чадаагүй бол, мобиком юм уу, юнителд утасныхаа төлбөрийг төлж амжаагүй тохиолдол тухайн иргэн нэр дэвших эрхгүй болж байх жишээний.

Тэгвэл ардчилал эрх чөлөөний бэлгэдэл дэлхийн жишиг орон гэгддэг АНУ гэхэд төрийн тэргүүнээ сонгох сонгуульд нэр дэвшигчид ердөө гуравхан шаардлага тавьдаг. АНУ-д төрсөн байх ёстой, Үндсэн хуулийн дагуу 35аас дээш настай байх ёстой. 14өөс доошгүй жил Америкт оршин суусан, тус улсын иргэн байх ёстой гэдэг гуравхан шаардлага. Ардчиллын бэлгэ тэмдэг болсон АНУ иргэнийхээ сонгох сонгогдох эрхийг ингэж нээлттэйгээр, ямар нэгэн дарамт хуулийн хатуу чанга заалтгүйгээр хангаж өгдөг.

Монголд сонгуульд нэрээ дэвшүүлнэ гэдэг ийм төвөгтэй, дарамттай байдаг бол иргэн хүний сонгох эрхэд мөн бүдүүлгээр ханддаг. Илүү хүн дугуйлбал саналын хуудас нь хүчингүй. Дутуу хүн дугуйлбал бас хүчингүй. Тухайн тойрогт нэр дэвшин өрсөлдсөн 100 гаруй хүнээс 9 хүнийг дугуйллаа гэж бодъё. Санамсаргүйгээр 10ыг юм уу, эсвэл нэгээр дутуу, наймыг нь дугуйлсан тохиолдолд таны санал хүчингүйд тооцогдоно. Мөн саналын хуудсанд хийсэн тэмдэглэгээг бусдад харуулах, зориулалтын бус үзгээр бичсэн бол бас л хүчингүй. Сонгогч саналаа өгөх үед сонгогчийн дэргэд өөр хүн байхыг хориглох, тойрогт ногдсон мандат, нам эвслийн санал тэмдэглэх хэсэгт нэгээс илүү нам эвсэл тэмдэглэсэн бол саналын хуудсыг хүчингүйд тооцох гээд дандаа л болохгүй гэсэн заалтуудтай. Дээрээс нь зууванг цэвэрхэн будсангүй, зураасаас нь гадагш гаргалаа, эс бөгөөс өөр өнгийн балаар будлаа гээд бөөн дарамт.

Яг үнэндээ бол иргэдийн саналаа өгөх, сонгох эрхээ эдлэх энэ процесс хуулийн асар дарамт, бусдын хараа хяналт, айдас хүйдэс дунд явдаг. Мөн иргэдийг боловсрол, мэдлэгээр нь ялгаварлан гадуурхах мэт эвгүй заалтууд бий. Тухайлбал, боловсролын түвшнээс шалтгаалан саналаа биечлэн өгөх чадваргүй сонгогч өөрийн итгэмжилсэн… гээд заачихсан байх жишээний. Мөн эрүүл мэндийн байдал, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний өмнөөс итгэмжилсэн иргэн хоёроос дээш сонгогчид туслалцаа үзүүлэхийг хориглосон. Нэг гэрт дөрвүүлээ байлаа гэхэд нас өндөр болсон эмээ өвөө, бие муутай ханийнхаа өмнөөс буюу нэг гэрийнхээ гурван хүний өмнөөс нэг хүн саналаа өгөх эрхгүй болж байгаа юм.

Энэ бүхэн ард түмнийг сонгууль өгүүлэхгүй гэсэн эрх баригч, хууль тогтоогчдын алсын бодлого юм шиг санагдах юм. Дээрээс нь нэр дэвшигчийг таниулахгүйн төлөө бүх хуулийн заалт үйлчилнэ. Орой 22 цагаас хойш өглөөний найман цаг хүртэлх хугацаанд чанга яригчаар ярихыг, хуульд заасны дагуу тогтоосон байршлаас өөр газарт зурагт самбар байршуулахыг, бизнесийн зорилгоор байнга ашиглагддаг сурталчилгааны самбар, дэлгэц ашиглахыг хатуу хорьсон. Үндсэндээ хуулиар зааж өгсөн тодорхой байршилд А4ийн хэмжээтэй зурагт хуудсаа байршуулж, өглөөний 8аас оройн 22 цагийн хооронд өөрийгөө сонгогч олонд хальтхан танилцуулна. Сонгууль эрхэлсэн байгууллагын ажилтан, нэр дэвшигч болон түүний менежер, шадар туслагч, ухуулагчаас бусад этгээд сонгуулийн сурталчилгаа хийхийг хориглоно гэж байгаа. Телевизийн цагийг нарийн тогтоосон учир шинэ нэр дэвшигч телевизээр гарч сонгогч олонд танигдана гэсэн ойлголт бараг байхгүй.

Энэ мэт дандаа хориглосон заалтуудтай. Арай л нэр дэвшигч сонгогчидтойгоо уулзаж болохгүй гэж заачихаагүй, бусдыг нь бараг хориглочихсон. Дээрээс нь улс төрийн шинэ хүчин, шинэ нэр дэвшигчдэд тойргийнхоо сонгогчдод өөрийгөө болон нам эвслээ танилцуулах боломж байхгүй. Сонгуулийн сурталчилгаа ердөө 14-хөн хоног. Жишээ нь, энэ 14 хоногт Монголын баруун хязгаарыг Увс, Ховд, Говь-Алтай, Завхан дөрвөн аймгийн 80 сумын газар нутгийг туулах боломжгүй. Ийм л байж боломгүй зүйлийг эрх баригчид хуульд тусгаж, монголчуудаар даажигнаж доог тохуу хийж байна. Тэд өөрсдөө онгоцоор явж, бусад нь машинаар яваад бензин шатахуун нь хүрэхгүй зогсож байна. Баруун аймагт бие даан нэр дэвшсэн залуу нэгэнт би бүх нутгийг туулж чадахгүй юм чинь яахав дээ гээд унадаг дугуйтай хотоос хөдөлж байх жишээний.

Мөн бие даан нэр дэвшигч 801ээс доошгүй тооны сонгогчдын гарын үсгийг зуруулна. Гарын үсэг зуруулах процесст нэг л алдаа гарсан бол нэр дэвшигчийг бүртгэхгүй. Мөн сонгуулийн жил эхэлснээс хойш бусдын нэр төр, алдар хүндийг гутаан доромжилсон худал мэдээллийг нийтэд дэлгэсэн, ийм агуулга бүхий мэдээллийг хэвлэмэл материалын хэлбэрээр болон олон нийтийн сүлжээгээр тараасан нь шүүхээр тогтоогдсон бол нэр дэвшигчийг бүртгэхгүй олон заалт хоригууд бий. Энэ бүхнээс төвөгшөөгөөд иргэн нэр дэвших эрхээ эдэлж чаддаггүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бас л ард түмнээ хяхаж хавчсан, ад үзсэн муйхар заалт байдаг. Парламентад суудалтай нам Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хүнээ дэвшүүлэх эрхтэй гэх заалт. Тэгвэл Исламын шашинтай Иран улс гэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд сая нийт 80 хүн нэр дэвшсэн. 2013 онд 686 хүн дэвшиж байсан түүхтэй. Яг үүн шиг Монголд хүссэн бүхэн Ерөнхийлөгчид нэрээ дэвшүүлэх эрхтэй баймаар байна.

Нэр дэвшигчдийг олонд таниулж өгөх гол хэрэгсэл хэвлэл мэдээллийг сонгуулийн хуулиар ёстой “амийг чангаасан”. Олон нийтийн радио телевизээс бусад радио телевиз сонгуулийн сурталчилгааны нэвтрүүлэг нэвтрүүлэх бол Харилцаа холбооны зохицуулах хороонд санал авах өдрөөс хойш 30аас доошгүй хоногийн өмнө бүртгүүлнэ. Хуульд заасны дагуу бүртгүүлсэн радио телевиз сурталчилгаа явуулах эрхтэй, бүртгүүлээгүй бол хориотой. Хэрвээ үүнийг зөрчсөн тохиолдолд тухайн телевиз радиогийн зөвшөөрлийг Харилцаа холбооны зохицуулах хороо хүчингүй болгоно. Цахим орчин мөн ялгаагүй. Албан мэдэгдлийн дагуу зөвшөөрөл авна. Аваагүй тохиолдолд цахимыг хаах, хязгаарлана. Хяналт тавих журмыг цагдаагийн төв байгууллага болон Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны саналыг үндэслэн СЕХ хамтран баталж мөрдүүлнэ гэсэн заалттай.

Монголын хэвлэлийг ингэж хаасан хэрнээ гадаадын хэвлэл болох Фэйсбүүк, твиттерт манай эрх баригчид мөнгөө төлөөд сурталчилгаагаа нээлттэй явуулж байгаа.

Мөн Сонгуулийн тухай хуульд хүний үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг ноцтой зөрчиж боомилсон заалт бий. Энэ нь санал авах өдрөөс 24 цагийн өмнө сонгуулийн сурталчилгаа зогсоно. Энэ хугацаанд нэр дэвшигч, тэдний багийн хэн ч үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхгүй гэх заалт. Ардчилсан Монгол Улсад 24 цаг байтугай 24 секундэд ч хүний үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг хааж боох ёсгүй. Тиймээс эдгээр хуулийн заалтууд бол монголчуудыг яаж сонгуульгүй байлгах вэ, яавал төрд шинэ хүн гаргахгүй байлгах вэ, яавал монголчуудыг ядуу хоосон гуйлгачин хэвээр нь байлгах вэ гэсэн эрх баригчдын бодлого гэдгийг дахин хэлэх байна. Шинээр байгуулагдах парламент хамгийн түрүүнд сонгуулийн тухай хуулиудын эдгээр заалтуудыг засч боловсруулж, ард түмнийхээ сонгох, сонгогдох эрхийг нь бусад орны жишгийн дагуу эдлүүлэх хэрэгтэй байна. Тэгж байж улс төрд шинэ цус сэлбэж, улс орны хувь заяанд эргэлт ирнэ.

Д.Батболд