“No war” буюу эрх чөлөөний хөдөлгөөн оросуудын түрэмгийллийн эсрэг 115 дахь удаагийн жагсаалыг өнгөрсөн лхагва гаригт хийсэн юм. Эдгээр монгол залуус үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх чөлөөг нийгэмд шаарддаг гэдгээрээ олон нийтэд танигдсан. Энэ тухай тус хөдөлгөөнийг санаачлагч, үүсгэн байгуулагч Э.Одбаяртай ярилцлаа.
-Эрх чөлөөний хөдөлгөөнийг үүсгэн байгуулах болсон тухай тодруулж ярихгүй юу?
-2020 оны хоёрдугаар сарын 24-нд ОХУ Украин улсад эрчимтэй эзлэн түрэмлгийллийг хийж эхэлсэн. Энэ түрэмгийлэл яг үнэндээ 2014 оноос үргэлжилж байна. “NoWar” буюу Эрх чөлөөний хөдөлгөөн анх 2022 оны хоёрдугаар сарын 25-нд ОХУ-ын ЭСЯ-ны гадна болон Баянгол зочид буудлын өмнө жагсаалаа эхлүүлж, дуу хоолойгоо илэрхийлж байв. Нийт 115 удаагийн жагсаалын үеэр маш олон эсэргүүцэл, хууль хүчний байгууллагын хаалт хоригтой нүүр тулсан.
-Тухайлбал, ямар эсэргүүцэлтэй тулж байсан бэ?
-“NOWAR” эрх чөлөөний хөдөлгөөний олон залуус үзэл бодлоо илэрхийлж, тайван жагсаал цуглаан хийснийхээ хариуд хилс хэргүүдэд ял шийтгэл авсан. Миний хувьд “Дабль стандарт” болон дайныг эсэргүүцсэх явцдаа цагдан хорих 461 дүгээр хаалттай ангид хоригдсон. Хилс хэрэгт ял авч цахим гав зүүсэн. Хэд хэдэн шийтгэл хүлээсэн. Шоронгоос өлсгөлөн ч зарлаж байсан. Зөвхөн надаар ч зогсохгүй олон залуус энэ мэт саад бэрхшээлтэй тулгарч байна. 2022 оны гуравдугаар сарын 1-ний өдрийн тайван жагсаал цуглаанаас эхлээд бидний тугийг булааж авч, цагдаа хүчний байгууллагын олон эсэргүүцэлтэй тулгарсан. Ганц хоёроороо ч, хэдэн зуугаараа ч жагсаал цуглаан хийжээ. Ийнхүү давтагдсан тоогоор олон мянган залуус бидэнтэй хамтдаа дуу хоолойгоо хүргэсэн шүү.
-Монгол залуус дайны эсрэг байгаа нь олон улсад хэрхэн харагдаж байна вэ?
-Украин бол бие даасан байдал, тусгаар тогтнолынхоо төлөө тэмцэж байгаа улс. Монгол Улс төвийг сахиж байна уу, үгүй юү гэдгийг маш олон зүйлээс харах боломжтой. Сүүлийн жилүүдэд гуравдагч хөрш буюу бусад дипломат харилцаатай улс орнуудтай гадаад харилцаагаа жигд хөгжүүлэх, өргөжүүлэх үйл ажиллагаа явагдаагүй. Орос улсын түрэмгийлэлд төвийг сахисан байр сууринаас ч хандаагүй. Шууд үйлдэл болон эс үйлдлээр түрэмгийллийг хүлээн зөвшөөрч, сурталчилж, зөвтгөх чиглэлийн үйл ажиллагаа Монгол Улсад тасралтгүй явагдсаар байсан.
Хэрвээ манай улс төвийг сахиж байгаа, эсвэл дайны эсрэг байр суурьтай байсан бол NoWar эрх чөлөөний төлөөх хөдөлгөөн энэ хүртэл үргэлжлэхгүй. Энэхүү хөдөлгөөн тууштай үргэлжилж байгаа нь Монгол Улсыг түрэмгийлэгч талыг баримтлаагүй шүү гэх монгол иргэдийн байр суурийг олон улсад тэнцвэртэй харагдуулж, Монголын олон мянган залуус түрэмгийллийн эсрэг байгаагаа дэлхий нийтэд харуулж байгаа хэлбэр гэж хэлж болно.
-Орос улсын түрэмгийллийн эсрэг барууны олон орон яагаад нэгдэж байна вэ?
-ОХУ хөрш зэргэлдээ жижиг тодотголтой улс оронд эдийн засаг, нийгэм, соёл, улс төр, эрчим хүч зэрэг салбарт нөлөөллөө тогтоож, эсрэг нөлөөлөл үзүүлдэг гэдгийг сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд монголчууд нийтээрээ илүү тодоор олж харсан гэж итгэж байна. Зөвхөн Украин гэлтгүй өөр олон хөрш зэргэлдээ улсад оросууд түрэмгийлдэг. “NOWAR” хөдөлгөөн нь Украины эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, бие даасан байдлыг дэмжиж байгаагаараа Монгол Улс өөрөө бие даасан, тусгаар тогтносон, эрх чөлөөт улс гэдгийг олон улсад харуулж буй юм. “NOWAR” хөдөлгөөн бол Монгол Улс бие даасан, тусгаар тогтносон, эрх чөлөөт улс гэдгийг нотлон харуулах эцсийн зорилготой юм.
-Та бүхэн дайны эсрэг байр сууриа тууштай илэрхийлж байгаа гол үндэслэлийг тайлбарлахгүй юу?
-Өнөө үед хөшигний цаана бүх асуудлаа нуух боломжтой улс орон байхгүй болжээ. Тухайн улс оронд эдийн засгийн нөхцөл байдал ямар байна, хувь хүний эрх чөлөө зөрчигдөж байгаа эсэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөгөө иргэд нь эдэлж байгаа эсэх нь бүх улс орнуудын нүдэн дээр нээлттэй. Дабль стандарт, дайн түрэмгийллийг эсэргүүцэж байгаа залуусыг дарангуйлж, баривчилж байгаа нь Монгол Улсад бие даасан, хараат бус, эрх чөлөөт улс биш болжээ гэдгийг харуулж байгаа юм. Ямар нэгэн байдлаар хойд хөршөөсөө хараат байна гэдэг сэрдлэг төрүүлж байгаа юм. Тиймээс бид тасралтгүй дуу хоолойгоо хүргэсээр байх хэрэгтэй.
-Иргэд үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрхтэй ч үзэл бодлоо илэрхийлэх зориггүй болжээ. Цагдан хорих вий, ял шийтгэл оногдох вий гэж айдаг болсон байна. Та нарт тийм айдас бий юү?
-Нийгэмд иргэн хүн үзэл бодлоо илэрхийлэх, хувь хүний эрх чөлөөгөө бүрэн дүүрэн эдлэх боломж үгүй болсон. 2019 оноос хойш зөвхөн үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө манай хөдөлгөөний хэд хэдэн залуус ял шийтгэл сонссон. Бидний нийгэмд хүргэх гэсэн мессэж бол “Бид хувь хүний эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцсээр байх ёстой юм”. Өнөөдөр бидний нүдэн дээр өдөр бүр үзэл бодлоо илэрхийлсэн, эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцсэн хүмүүст ямар хатуу гэсгээл оногдож байгаа жишээнүүд харагдах болсон байна шүү дээ. Үнэндээ монголчууд нийтээрээ айдаст автчихсан байна. Үгээ хэлэхээс айдаг болж. Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай ярих ч хэрэггүй. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр эрх баригчид хэвлэл мэдээллийг худалдан авдаг болсон байна.
-Цагдан хорих 461 дүгээр ангид хоригдож байгаад III дугаар төв эмнэлэгт нас барьсан залуугийн асуудлын тухай та ямар байр суурьтай байна?
-Талийгаач залуу цагдаагийн байгууллагын хууль бүс үйл ажиллагаа явуулаад байгаа учир АТГ-т гомдол гаргасан. Гэтэл тэр гомдол гаргасан үйлдэлд нь хонзогнож тэр залууг эрүүдсээр байгаад амь насанд нь хүрсэн байж болзошгүй хэмжээний бэртэл гэмтэл учруулсан байгаа юм. Цагдан хорих 461 дүгээр хорих ангид хоригдож байхдаа ч би өөрөө нүдээр олон тийм өрөвдөлтэй залуустай хамт байсан. Олон сараар цагдан хоригдчихсон. Ялихгүй асуудлаар цагдан хорьчихсон. Тэнд тэдгээр залуусыг хийчихээд мартчихсан. Хуурай, нойтон өлсгөлөн зарлаж л байж прокурор, мөрдөгч нь ирдэг. Асуудлыг нь шүүх рүү нь шилжүүлэхгүй гацаадаг. Ямар ч хүн байлаа гэсэн тэр хүн эрхээ эдлэх эрхтэй.
-“Mongolia Youtuber Sanchir” гэдэг залуу төв талбай дээр тайван жагсаал хийж байгаад цагдаагйин хэлтэст хүргэгдсэн талаар та сонссон уу?
-Тэр залуу цагдан хорих 461 дүгээр ангиас III дугаар эмнэлэгт хүргэгдэж амиа алдсан залуугийн төлөө дуу хоолойгоо илэрхийлэх гэж төв талбай дээр очсон гэсэн. Би буруу ойлгоогүй бол хөнжил, чемодантайгаа суулт хийхээр очсон байгаа юм. Гэтэл түүнийг цагдаагийн тэргэнд суулгаж, цагдаагийн хэсэг дээр аваачиж цаг гаруй лекц уншаад, эргүүлээд гэрийнх нь үүдэнд хүргэж өгсөн юм билээ. Энэ бол шууд дарангуйлал. “Чи ингэж үзэл бодлоо илэрхийлж, суулт хийж болохгүй” гэж эелдэг замаар дарангуйлсан хэрэг.
Жагсаал, цуглаан хийх журмын тухай хуулиар ч нэг хүн суулт хийхэд ямар нэгэн хязгаарлалт байхгүй. Үндсэн хуулиараа ч бидний тайван замаар жагсаал, цуглаан хийх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх хамгаалагдаж байгаа. Тийм байтал цагдаагийн байгууллага дур зоргоороо хүнийг хаана очих, хаашаа явахыг нь зааж, хязгаарлаж байгаа нь дарангуйлал хэрхэн бий болчихсон байгааг харуулж байна. Ямар ч ичих нүүргүйгээр эелдгээр ЦЕГ-ын Хэвлэл Мэдээллийн Төвийн цахим хуудсаар мэдэгдэл хийж, тухайн иргэний хувийн орон зайд халдсан байдлаа харуулсан. Мөн Э.Санчирдамбыг баривчилж, саатуулаагүй гэдгээ баталж байгаа юм гээд тэр хүний зураг хөргийг нь дарж цацсан байсан.
-Монгол хэт зүүнтний үзэл баримтлалтай улс болсон байна уу?
-Үзэл баримтлал гэдэг зүйл яагаад чухал вэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Мөн өнгө, хэлбэрт автагдаад сонгуулиа өгөх үед юу болдог вэ гэдгийг бид харж байна. АН, ХҮН намууд бол зүүний үзэл баримтлалтай намууд шүү дээ. Эдгээр намууд бол МАН-ыг оршин тогтнуулах зорилготой халаасны намууд. Дээрх гурван нам нэгдэж байгаад бид ерөөсөө гайхах хэрэггүй. Бид дураараа дургих эрхийг нь олгосон өөрсдийн сонголтондоо л дүгнэлт тавих хэрэгтэй. Бид нэр дэвшигч, эсвэл намыг бус үзэл баримтлалыг нь үндэслэж сонголтоо хийх ёстой байсан. МАН-д хяналт тавих ёстой байсан АН, ХҮН хоёр нь бялуугаа хувааж идэх гээд зэхэж байна.Монгол Улсад бүрэн утгаараа дайрангуйлал тогтсон улс болж хувирсан.
-Та яагаад Монголд дарангуйлал тогтсон гэж үзэж байна вэ?
-Нэг өдрийн дотор ийм зүйл болоогүй. Бүгд ус залгичихсан мэт хүлцэнгүй, дуугүй суусаар байгаад өөрсдийн толгой дээр дарангуйллыг гаргачихлаа. Одоо л дарангуйллыг зогсоохгүй бол бид хэзээ ч үүний доороос өндийж гарч ирэхгүй. Эсвэл маш өндөр өртөг төлнө. Иргэд ирээдүй, цаг хугацаа, эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, сайн сайхан зүйлээрээ хохирохоос өөр зам үлдэхгүй. Гэвч бид нэг гарт эрх мэдэл төвлөрч дарангуйлалд автчихсан улс болсоор байна. Дарангуйллын халуун тогоон дотор бид бага багаар дасаж, чанагдсаар байна. Нэг гарт төвлөрсөн эрх мэдлээр бүх зүйлийг шийдэж, удирдана, хувь хүний эрх чөлөө үгүй болж байна. Хоёр том гүрний дунд байгаа манайх шиг улс илүү эрх чөлөөт үзэл баримтлалтай байж илүү олон улс оронтой харилцаж, хоёр хөршөөсөө хараат байдлаас салах юм.
XXI зуунд дарангуйлал дундад зууных шиг, Зөвлөлтийн үеийнх шиг илт тод илрэх албагүй. Далд замаар, үл үзэгдэх байдлаар таны бүх орлого эрх баригчдын халаас руу орж байна. Цалингаас чинь хамаг хувь нь татварт суутгагдаж байна. Энэ талаар шүүмжлэх юм бол эрүүгийн цагдаад мэдэгдэнэ гэж айлгадаг болсон. Үзэл бодлоо илэрхийлэх юм бол цагдан хоригдох вий гэж айдаг боллоо. Эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх бол бүр мартагдсан. Дангаараа засаг бүрдүүлэх боломжтой эрх баригч намыг “хянана” гэдэг амлалт өгч гарч ирсэн намууд нь эрх баригч намынхаа халуун хөнжилд орчихлоо. Тиймээс Монголд эрх чөлөөний үзэл санаа бүхий баруун жигүүрийн улс төрийн сөрөг хүчнийг бэхжүүлэх шаардлагатай.
Хөдөө орон нутгаар явж үзэхэд газар нутгийн ихэнх нь цөлжилттэй, гол, нуур усгүй болж, ширгэсэн асуудал их байв. Түүнээс хойш би цөлжилтийг сааруулах ажилд оролцох шаардлагатай юм байна гэж бодсон.
Устгалын арга хэмжээг зөвхөн цагдаагийн байгууллага гэлтгүй Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зөвлөл, Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй тэмцэх үндэсний хороо болон ШУА-ийн Ботаникийн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн мэргэжилтнүүдийн оролцоо ч мөн бий.