Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Соёлын сайд Ч.Номинтой ярилцлаа.

-Монгол Улсын эдийн засгаа солонгоруулах нэг гарцаа аялал жуулчлалын салбарыг болгосон. Тиймээс энэ хүрээнд олон арга хэмжээ зохион байгуулж байх шиг байна. Саяхан “Нүүдэлчин Монгол-2023” дэлхийн соёлын фестивалийг зохион байгууллаа. Энэхүү фестивалиар ямар үр дүн гарав?

-“-“Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын зорилтыг хэрэгжүүлэх үүднээс Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Засгийн газраас дунд хугацааны хөгжлийн бодлого болох “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Дунд хугацааны хөгжлийн бодлогын нэгэн тулгуур нь аж үйлдвэржсэн улс болох зорилт бөгөөд эдийн засгаа солонгоруулах нэгэн гарц нь аялал жуулчлалын салбар юм. Тийм учраас Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Аялал жуулчлалын үндэсний хороо”-г байгуулж, ахлан ажиллаж байна. Уг хороонд БОАЖ-ын сайд, Гадаад харилцааны сайд, Зам тээвэр, хөгжлийн сайд, Соёлын сайд гэхчлэн олон сайд багтаж байгаа. Ингэснээр салбар дундын зохицуулалт илүү сайжирч байгаа юм. Энэ утгаараа манай яам Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамтай маш нягт хамтарч ажиллаж байна. Аялал жуулчлалаа хөгжүүлж Монголын эдийн засгийн шинэ гарцыг нээхээр зорьж байгаа л бол бид өөрсдийгөө олон улсад таниулах нь чухал. Өөрөөр хэлбэл, бидний гол “хэрэглэгч, үйлчлүүлэгч” нь олон улсын жуулчид гэсэн үг.

Монгол Улс бусад 200 улсын адил дэлхийд өөрсдийгөө таниулах гэж яваа. Тиймээс тэрхүү 200 улсаас яаж ялгарах, яаж өөрсдийгөө таниулах вэ гэдэг нь бидний хамгийн чухал асуудал болсон. Засгийн газрын тогтоолоор Монгол Улсыг олон улсад сурталчлах, таниулах үндэсний хороог мөн байгуулсан. Тус хороог миний бие ахалж байгаа.

Монгол Улсыг олон улсад сурталчлан таниулах томоохон ажлуудыг сүүлийн жилүүдэд Соёлын яам ахалж байгаа. Бид Монгол Улсын олон улсын сурталчилгааны стратеги төлөвлөгөөг хоёр жилээр гаргасан. Уг төлөвлөгөөний хүрээнд Монгол Улс дахь үнэт зүйл болох ардчилал, хүний эрх, цаашлаад аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна. Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн юун дээр тулгуурлах вэ гэхээр соёлын бүтээгдэхүүн дээр тулгуурладаг. Түүнчлэн Монгол Улсыг сурталчилж олон улсын хөрөнгө оруулалтыг татах гэхчлэн дөрвөн үндсэн чиглэлээр Монгол Улсыг сурталчлан таниулах ажлыг Соёлын яам хийж байна. Бид олон сувгаар дамжуулж Монгол Улсыг сурталчлах ажлыг зохион байгуулж байна. Зөвхөн хэвлэл мэдээлэл гэх бус Монголд томоохон арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Түүгээрээ дамжуулж олон улсад өөрсдийгөө танилцуулж байна. Үүний нэг нь саяхан болсон Монголын эдийн засгийн чуулган. Мөн “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестиваль. Энэ мэтчилэн олон арга хэмжээг дотооддоо хийхээр зорьж байна. Мөн Монгол Улс дэлхийн өөр оронд очиж өөрийн орноо сурталчлан таниулах арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Тухайлбал, Welcome to Mon­golia. Үүнээс гадна соёл урлагийн байгууллагуудаар дамжуулж томоохон тоглолтууд хийж байна. Өнгөрөгч арванхоёрдугаар сард Японы NHK Hall-д Морин хуурын чуулга тоглосон. Тэгвэл удахгүй Австрали улсын Сиднейн дуурийн театрт мөн тоглох гэж байна. Өнгөрөгч жил Үндэсний урлагийн их театр Францад очиж тоглолт хийсэн. Энэ жил Францын Нант хотод очиж “Чингис хаан: Монголчууд дэлхийг өөрчилсөн нь” үзэсгэлэнг гаргах гэж байна. Гэх мэтчилэнгээр олон арга хэмжээгээр дамжуулж Монгол Улсыг сурталчилж байгаа юм. Монгол Улсыг олон улсад ямар сувгаар сурталчилж байна гэхээр нэгдүгээрт, хэвлэл мэдээллийн томоохон байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж байна. Үүний хүрээнд CNN ирж Монголыг сурталчиллаа. Хоёрдугаарт, залуусын сайн мэддэг, түлхүү хэрэглэдэг платформ дээр өөрийн улсыг таниулах ажлыг хийж байна. Энэ хүрээнд олон улсын олон дагагчтай инфлүүнсэрүүдийг авч ирж Монголыг сурталчлан танилцуулж байна.

-“Нүүдэлчин Монгол-2023” дэлхийн соёлын фестивалийн энэ жилийн онцлог нь юу байв?

-“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг “анх Соёлын өвийн тухай хуульд гурван жилд нэг удаа соёлын биет өвийн наадмыг зохион байгуулна. Соёлын биет өвийн наадмын хүрээнд судалгаа шинжилгээний ажлыг хийнэ. Соёлын өвийг тоолох чиглэлтэй байсан. Өөрөөр хэлбэл, өмнө нь соёлын биет бус өвийг дотооддоо сурталчлан таниулах, оршин тогтнох чадварыг нэмэгдүүлэх чиглэлтэй байсан гэсэн үг. Тэгвэл тус фестивалийг гурван жилд нэг удаа бус жил бүр зохион байгуулах, нүүдэлчин соёлын онцлогийг зөвхөн Монголд бус дэлхий таниулах нь чухал гэж үзсэн. Ингэснээр Монголын соёлын өвийг бид хүн төрөлхтний өмнө хадгалан хамгаалах үүргээ биелүүлэхээс гадна сурталчлан таниуах юм байна. Нөгөө талаас Монгол соёлын бахархал, дархлааг нэмэгдүүлэх юм байна гэж үзээд өнгөрсөн жилээс жил бүр зохион байгуулахаар болгож өөрчилсөн. Өнгөрсөн жил өмнөх жилүүдээс илүү өргөн цар хүрээтэй болгож Монгол Улсын хэмжээнд хийсэн. Энэ жил олон улсын чанартай болгосон. Тиймээс ч “дэлхийн соёлын фестиваль” гэж нэрлэсэн. Фестивальд 10 гаруй орны 100 гаруй соёлын өв тээгч оролцсон. Монголоос мянга гаруй соёлын өв тээгч оролцсон. Энэ үеэр олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлуудыг хийсэн. Ингээд “Монгол Улс олон улсын нүүдлийн соёл иргэншлийн төв улс” гэсэн дүгнэлтийг эрдэм шинжилгээний хүрээнд гаргуулж ЮНЕСКО руу явуулж байна. Энэ бол бусдаас ялгаатай өөрийн өвөө бататгаж авч байгаа буюу дэлхийд бататгаж авч байгаа том ажил болж байна гэсэн үг. 90 гаруй нүүдлийн соёл иргэншилтэй улс байдаг. Тэдгээр улс Монголд ирж наадаж манай улсын нүүдлийн соёл иргэншлийг олон улсад таниулах, энэ соёл иргэншлийн үүсэл нь Монголоос эхлэлтэй юм шүү гэдгийг дэлхий дахинд мэдүүлэх чухал арга хэмжээ боллоо. Үүнээс гадна нүүдлийн соёл иргэншил тогтвортой, орчин цагтай нийцэж оршиж байгаа шүү гэдгийг бататгаж авах нь чухал. Энэ арга хэмжээний суурь тавигдаж байна гэж харж байгаа.

-Олон арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Эдгээр ажлын бодит үр дүн эхнээсээ гарч байна уу?

-Монгол Улсыг урт хугацаанд олон улсад тогтмол сурталчлан таниулах ёстой гэж би боддог. Нэг удаа, эсвэл нэг жил хийгээд орхих ажил биш. Тиймээс бид эхний байдлаар хоёр жилийн хугацаатай стратегиа гаргаад ажиллаж байна. Монгол Улсыг тогтмол сурталчлах ёстой. Ингэж байж үр нөлөө үзүүлнэ. Аливаа компани өөрийнхөө бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг амжилттай борлуулахын тулд тогтмол сурталчилгааг хийдэг шүү дээ. Жишээлбэл, Зөв аарцны ундааны сурталчилгааг бид тогтмол харж байгаатай адилхан манай улс ч мөн олон улсад өөрсдийгөө тогтмол танилцуулж байж үр дүн нь илүү далайцтай гарна. Одоо бол дөнгөж эхэлж байна. Гэхдээ үр нь эхнээсээ мэдэгдэж байна шүү дээ. Энэ жил БНСУ-аас олон жуулчин ирлээ. Солонгосчуудын шийдвэр гаргах дадал богино хугацаатай байдаг. Дөрвөн долоо хоногийн дотор аяллаар явах шийдвэр гаргадаг гэсэн судалгаа бий. Бид өнгөрөгч оноос эхлэн сурталчилгаа хийгээд эхэлсэн. Энэ жил Солонгосоос ирсэн жуулчин их байгаа нь богино хугацааны шийдвэр гаргадаг дадалтай нь холбоотой. Тэгвэл барууныхан урт хугацааны төлөвлөгөөтэй амьдардаг. Тэдгээр хүмүүст нөлөөлөхийн тулд бид энэ жил улсаа сайн сурталчилж байж үр дүн нь мэдэгдэнэ.

Сүүлийн жилд жуулчдын тоо эрс өсч байгаа нь сурталчилгаатай шууд холбоотой гэж би харж байгаа.

-Хариуцсан яамд байгууллагууд жуулчдын сэтгэл ханамжид хэрхэн анхаарч ажиллаж байгаа бол?

-Манайд олон жуулчин ирэхийн хэрээр эдийн засгийн эргэлт үүснэ. Тэрхүү эргэлтийн хүрээнд дараагийн хөрөнгө оруулалт орж байж энэ салбар хөгжинө. Аялал жуулчлалын салбарыг би өөрөө өөрийгөө тогтвортой хөгжүүлж авч явах боломжтой салбар гэж боддог. Хувийн хэвшлүүд тогтвортой авч явах боломжтой салбар л даа. Би энэ салбарт ажиллаж байсан хүний хувьд хэлэхэд төр бодлогын зохицуулалтыг л хийх хэрэгтэй. Тэр нь Монгол Улсаа яаж дэлхий нийтэд таниулж, олон жуулчдыг Монголд авч ирэх вэ гэсэн бодлогыг Засгийн газар гаргах юм. Тиймээс л Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн гаргаж ирсэн бодлогын хүрээнд бид олон улсад Монголыг сурталчлан таниулах ажлыг хийж байна. Энэ утгаараа төрийн хийх ажил явж байна гэсэн үг.

Олон жуулчин ирснээр жуулчдын сэтгэл ханамжийг өндөр байлгах, сайн үйлчилгээг үзүүлэх дадал илүү ихэснэ. Мэдээж бид гол дэд бүтцийг бий болгох ёстой. Энэ ажил ч хийгдэж байгаа.

Монгол Улс 2023-2025 оныг Монголд зочлох жил болгож цогцоор нь харсан учраас салбар дундын зохицуулалтууд сайжирч байгаа. Жишээлбэл, манай яам олон улсад Монгол Улсаа таниулах ажлыг эрчимтэй хийж байна. Соёлын арга хэмжээнүүдээ сайжруулж байна. Соёлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ нэмэгдүүлж байна. Үүнтэй адил Зам тээвэр, хөгжлийн яам агаарын тээврийн либералчлалаа хийж олон нислэгтэй болгох, ХЗДХ-ийн яам, Гадаад харилцааны яам визээ хөнгөвчилж, БОАЖ-ын яам ирсэн зочдын тав тухтай байх нөхцөлийг хангах гэхчлэн олон ажил зэрэг хийгдэж байгаа учраас хөгжих боломжтой болж байна.

-Жуулчдын урсгал нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор сүүлийн үед өвлийн аялал жуулчлал чухлаар тавигдаж байна. Өвлийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэлээр ямар ажил хийж байна вэ?

-Соёлын яам аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхээр хоёр чиглэлд ажиллаж байна. Нэгдүгээрт нь, олон улсад Монголыг таниулж байна. Хоёрдугаарт, Монголд ирсэн жуулчдыг үзэх харах юмтай байлгах чиглэлд анхаарч байна. Энэ ч утгаараа үүнд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтуудыг сүүлийн жилүүдэд хийж байна. Тухайлбал, Чингис хаан” музей нээгдлээ. Өмнөговь, Хэнтийд мөн томоохон музей нээгдлээ. Энэ бүхэн жуулчдыг үзэх харах юмтай байлгах бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ нэмэгдүүлж байна гэсэн үг.

Түүнчлэн “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг хийлээ. Наймдугаар сард ирсэн жуулчдыг үзэх үзвэртэй байлгах үүднээс нэг талаас зохион байгуулж байгаа юм. Жуулчид наадмыг зорьж ирдэг шиг наймдугаар сард “Нүүдэлчин Монгол” дэлхийн соёлын фестивалийг зорьж ирдэг болгохоор соёлын бүтээгдэхүүн болгож байгаа юм. Нийгмийн үр нөлөө талаас нь харвал бидний язгуур соёл болсон нүүдлийн соёл иргэншлийг сурталчлан таниулж байгаа хэрэг л дээ. Монгол соёлын дархлааг нэмэгдүүлж байгаа оюун санааны хөгжилд оруулж байгаа том ажил гэж хэлж болно.

Бид Монголд зохион байгуулагдах арга хэмжээгээ тооцож үзсэн. Монголд 69 арга хэмжээ зохион байгуулагдах юм байна гээд календарчилсан төлөвлөгөөг гаргаж тэр бүрд нь бодлогын түвшинд оролцож байгаа. Яам бол бодлого гаргадаг газар шүү дээ. Тиймээс бүх арга хэмжээг яам хариуцаж хийх боломжгүй. Үндэсний чанартай томоохон арга хэмжээг яам зохион байгуулна. Мэдэээж орон нутагтай хамтарч арга хэмжээнүүдийг ч зохион байгуулна. Тухайлбал, Дундговь аймагтай хамтарч гурван мянган уртын дуучин оролцсон “Уяхан замбуу тивийн наран” урлагийн их наадмыг зохион байгуулсан.

Яагаад дандаа үндэсний өв дээр тулгуурласан арга хэмжээг зохион байгуулдаг юм бэ гэсэн асуулт их тавигддаг л даа. Бид дэлхийд бусдаас онцгойрох зүйлээрээ л онцгойрно. Тэр бол бидний язгуур урлаг, үзэсгэлэнт байгаль, нүүдлийн соёлын бүтээгдэхүүн. Тиймээс үүнд зориулсан бүтээгдэхүүн буюу арга хэмжээгээ нэмэгдүүлж байгаа юм.

Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх үндэсний хороогоор гарсан нэг том шийдвэр бол өвлийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд түлхүү анхааръя. Ямар арга хэмжээ зохион байгуулах вэ гэдгээ тодорхойлъё гэсэн. Манай яамнаас БОАЖ-ын яамнаас хамтарч хийж байгаа ажил бол жуулчдыг ирэхэд соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд илүү их анхаарч байна.

Олон улсад Монголыг сурталчлан таниулах үндэсний хороо бодлого, төлөвлөгөөг гаргаж системтэйгээр ажлууд хийж байна. Тийм ч учраас хүмүүс сонирхож эхэлж байна. Өмнө нь олон улсын түвшинд харьцахад Монгол гэдэг улс хаана байдгийг зарим хүмүүс мэддэггүй байсан бол өнөөдөр олон улсын түвшинд харьцаж, хэвлэлд нь ярилцлага өгдөг түвшинд очсон. Тэр ч бүүхэл Монголд өөрсдөө ирж сурвалжилга хийх хэмжээнд хүрлээ. Монгол Улсыг олон улсад сурталчлан таниулах үндэсний хороо бол зөв системтэй, тогтвортой, бодлоготой ажиллаж байгаа учраас үр дүнтэй болж байна гэж харж байна.

Ардчилсан намыг бүгд анхааралтай харж байна. Гурван жил шахам хоорондоо зөрчилдөөнтэй байсан энэ нам сая удирдлагын багаа бүрдүүллээ. Л.Гантөмөр намын даргаар сонгогдсоноос хойш найман сарын дараа анх удаа ҮБХ-гоо ээлжит бусаар хуралдуулж, дэд дарга нараа томилов. Энэ хүртэл намын даргыг тойрсон хардлага нийгэмд бишгүй байсан. Л.Гантөмөр хүчгүй, сул дорой л гэнэ. Бас фракц бүлэглэлүүдтэйгээ тохиролцож чадахгүй болохоор томилгоо явуулахгүй байна гэх явган яриа хүн болгоны амнаас гардаг байв. Тэгвэл өнгөрсөн жилүүдэд таван тийш харчихсан байсан АН-ыг нэг цул болгож, ойлголцоход багагүй хугацаа орсон биз. Харин ч АН хурдан зохион байгуулалтад орох шиг боллоо.

Энэ удаагийн ҮБХ-ны ээлжит бус хурлаар баталсан АН-ын удирдлагын багийг харахад нам нэлээд цэгцэрч, эвлэжээ. Л.Гантөмөрийн оруулж ирсэн нэрсийг ҮБХ-ны гишүүд санал нэгтэйгээр баталж байсан. Ер нь фракцуудын тэнцвэрийг боломжийн хангаж чадсан томилгоо боллоо гээд намын гишүүд нь ч сэтгэл хангалуун байна лээ. АН-ын 16 дэд даргыг харж байхад Х.Баттулгын фракцаас нэлээд суудал авчээ. И.Мөнхжаргал, Т.Пүрэвхатан, Ш.Түвдэндорж, О.Алтангэрэл, П.Галиндэв, Ш.Жандос гэсэн зургаан хүн намын удирдлагад орж ирэв. Уг нь Женко тусдаа нам байгуулахаар шулуудсан гэж байсан. Мань эр хөдөө орон нутгаар явж, иргэдтэй уулзсан боловч дэмжлэг авч чадаагүй гэх юм билээ. Нэгэнт ардчилал хэмээх үнэт зүйлээр АН-тай холбогдсон болохоор салж явж чадахгүй нь энэ томилгооноос уншигдаж байна. Харин С.Баярцогтын талаас Ж.Баярмаа, П.Батчимэг, Р.Эрдэнэбүрэн, Ч.Өнөрбаяр, Р.Амаржаргал нар намын дэд даргаар томилогдлоо. Ж.Баярмаа, Р.Эрдэнэбүрэн нар “Од” клубийнх. П.Батчимэг бол талийгаач Г.Батхүүгийн төрсөн дүү. Тэрбээр МҮАН-ыг төлөөлж байгаа бол Р.Амаржаргал МҮДН фракцийнх. Улс төрийн хүрээнийхэн тэднийг С.Баярцогтын дэмжлэгтэйгээр АН-ын дэд дарга болцгоолоо гэж байна. Яг үнэндээ С.Баярцогтын бодлогыг дэмжиж ажиллах итгэлт баг нь ч байж мэднэ. Тэднээс гадна АН-ын 16 даргын жагсаалтад бичигдсэн Ц.Жадамба, С.Буяндэлгэр нар “Морьтон” клубийн залуус.

Ц.Жадамба бол АН-ын аппаратад чамгүй олон жил ажилласан, улс төрийн туршлага арвинтай. Харин С.Буяндэлгэр төрд ажилласан хугацаа нь бага ч сайн эдийн засагч гэж үнэлэгддэг. Тэд хоёулаа 1980-аад оны төлөөлөлд багтана.

Энэ удаагийн томилгоонд С.Эрдэнийн талаас нэг хүн орж ирсэн нь Л.Уртнасан байв. Тэрбээр С.Эрдэнийг ХНХ-ын сайд байхад Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын даргаар ажиллаж байсан гэдгийг бүгд мэднэ. Мөн С.Эрдэнийн хүүтэй ижил нэртэй Э.Одбаярыг Л.Гантөмөрийн дэмжлэгтэй АН-ын дэд дарга нарын нэг болсон гэх юм билээ. Зарим нь Ц.Тувааны хүн ч гэж ярьдаг. Ийнхүү АН-ын дэд дарга нар томилогдож, Улс төрийн зөвлөл шийдвэр гаргах эрх зүйн чадамж бүрдэв. Үндсэндээ 2017 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл энэ намын улс төрийн шийдвэр гаргах бүтэц тодорхой бус явж ирсэн юм.

Ямартай ч Л.Гантөмөр ирэх жилийн сонгуульд намаа манлайлж оролцох удирдлагын багаа ингэж бүрдүүллээ. Томилгоотой зэрэгцээд энэ 16 дэд даргын хэн ч жагсаалтад орж ирэхгүй гэх яриа гарчээ. Яахав наанаа эд нар ингэж хаацайлж байгаа ч гэсэн цагаа тулахаар яаж ч эргэж болно.

Үнэн хэрэгтээ бүгд сонгуульд нэр дэвшихээр амбицалж байгаа улс шүү дээ. Тухайлбал, эмэгтэйчүүдийн квотыг хангах зорилгоор П.Батчимэг, Ж.Баярмаа нар хамгийн түрүүнд бичигдэж л таарна. Ялангуяа П.Батчимэгийн хувьд сонгуульд оролцоход намынхаа гол санхүүжүүлэгч нь болж харагдаж байгааг үгүйсгэхгүй. Одоохондоо АН-ын шинэ дэд дарга нар сонгуульд ялалт байгуулахын тулд намаа сайн удирдан зохион байгуулна гэсэн үүрэг, амлалт өгч байна. Тэрнээс чухал том асуудал бол генсекийн томилгоо. Ойрын үед АН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргын төлөөх марафон нэлээд эрчимжих байх. Намын дарга ямар ч нэр цухуйлгаагүй. Саяхныг хүртэл хэд хэдэн хүн байнга яригдаж байсны дотор С.Баярцогт, Ч.Өнөрбаяр, Э.Одбаяр нар нэрлэгддэг байв. Тэгвэл тэд одоо бүгд намын удирдлагад орж ирсэн болохоор генсект өөр хувилбар яригдаж эхэлсэн нь мэдээж.

Ингэхэд АН-ын генсекийг хүмүүс том эрх мэдэлтэй, бүх мөнгө санхүү дээр гарын үсэг зурдаг, улс төрийн гол, гол шийдвэр гаргаж, томилгоо хийдэг албан тушаал гэж хараад байх шиг. МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан шиг бодоод ач холбогдол өгөөд байна. Яг үнэндээ АН-ын генсек хүн МАН-ын генсек шиг байж чадах уу. Намын даргаар сонгогдсон Л.Гантөмөр, Тэргүүн дэд даргаар томилогдсон С.Баярцогт нар тийм амархан бүх эрх мэдлээ генсектээ даатгачихаад өөрсдөө бэлгэдлийн чанартай суух улс уу. Ер нь АН-ын шинэ дүрэмд генсек гэж хүн ямар эрх мэдэлтэй, ямар хариуцлага хүлээнэ гэж тусгасныг эргүүлж харах нь зөв байх. Өнөөдрийн нөхцөл байдалд АН-ын генсек бол намын эв нэгдлийг хангахын тулд харилцааны өндөр ур чадвартай, аль нэг фракцад харьяалагддаггүй, улс төрийн туршлагатай тийм хүнийг сонгоно гэсэн хүлээлт намын гишүүдэд нь бий. АН эв цавандаа ороод удаагүй, эмзэг байгаа энэ үед аль нэг фракцийн творищ генсек болчихвол намыг савлуулчихаж мэднэ гэсэн болгоомж байх шиг. Сонгууль ойртсон энэ үед улс төрийн дайралттай бишгүй нүүр тулна. Тэгэхээр ямар ч үед намд ирж байгаа гадна, дотны бүх галыг өөр дээрээ авч чадах хэмжээний хашир улстөрчийг томилохоо эрхбиш мэдэж байгаа байлгүй. Гэхдээ Л.Гантөмөр өөрөөсөө ахмад хүний нэрийг ҮБХ-д оруулж ирэхгүй нь лавтай. Үгэнд нь орж, үзэл санаа нэгтэйгээр бодлогыг нь дэмжиж ажиллах тийм хүнийг санал болгох биз.

Сая АН-ын дэд дарга нарыг томилсон ҮБХ-ны хурлыг албан ёсоор хаагаагүй. Тиймээс ойрын 14 хоногтоо багтаад ҮБХ-ны дарга хурлаа зарлаж, генсекийн суудлыг эзэнжүүлэх болов уу. Тэр өдөр хамтын удирдлагын хүрээнд генсек хийж чадах хүн хэн бэ гэдэг нь тодорхой болно.

АН-ын аль ч фракцаас хэн ч удирдлагын багт гарч ирсэн бай, ардчилал гэх том үзэл санаан дээр бүгд нэгддэг нь сайхан. Хүний эрх чөлөө, эдийн засгийн эрх чөлөө бол ардчиллын амин сүнс. Ийм үнэт зүйл дээр АН-ынхан ялгарч чаддаг. Сонгууль ч хаяанд ирлээ. АН-д ч ард түмэн итгэл найдвар тавьж байна. Тэгэхээр та бүхэн Монгол Улсын тусгаар тогтнолын баталгаа гэдгээ ухамсарлаж иргэдийнхээ итгэлийг алдаж болохгүй шүү.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Аливаа улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдлын гол цөм нь ардчилал дээр тогтож байдаг. Энэ нь ард түмний эрх чөлөө, нийгэм дэх тэгш эрхийн баталгаагаар хэмжигдэж байгаа. Өнөөдөр монголчууд бид үг, үзэл бодлоо хэнээс ч айж, эмээхгүйгээр чөлөөтэй илэрхийлж чаддаг болсон. Хүссэн газар руугаа аялж, дуртай хувцсаа өмсч, амтлахыг хүссэн хоол хүнсээ арвин сонголттойгоор хүртэж байна. Урлаг, спортын бүх төрлийг эх орондоо дэлгэрүүлж, хөгжүүлж байна. Чөлөөт хэвлэлтэй, бас ард түмний оролцоотой төрөө байгуулж чадаж байна. Жирийн иргэд нь төр засгийнхаа болохгүй, бүтэхгүй байгаа бүхнийг ямар ч цензургүй шүүмжилчихдэг ийм эрх чөлөөтэй нийгэмийг монголчууд бид бүтээсэн. Энэ бүгд ардчиллын л буян. Ингээд харахаар ардчилал бол том зургаараа манай улсын тусгаар тогтнолын баталгаа юм. Магадгүй бид хуучин нийгмээсээ салаагүй байсан бол өнөөдрийн энэ амьдралаа, дэлхийн хөгжлийг хаалттай цонхны цаанаас хараад мөрөөдөж суух байсан биз. Ганц хүнийг орой дээрээ залсан, түүний дарангуйлалд байдаг орны зовлон дэндүү их. Энгийнээр хэлэхэд “Хөмөрсөн тогоон доторх хуучин хүү” гэдэг шиг л дэлхийд гадуурхагдана. Хамгийн аюултай нь нэг хүний мэдэлд захирагддаг орон гадны ямар нэг улсыг гар хөл болохдоо амархан. Тэгвэл ардчиллаар дархлагдсан орны язгуур эрх ашиг руу хэн ч халдаж зүрхэлдэггүй. Логикийн хувьд ийм л ялгаатай.

Бид ардчиллын замд ороод ердөө 30-аадхан жил болж байна. Урьд өмнө нь энэ нийгэмд амьдарч байгаагүй болохоор мэдээж алдаа, оноо бишгүй л байлаа. Төдийгөөс өдий хүртэл хэрүүлтэй, уруултай тэсч ирсэн. Энэ бол ардчилсан орон болгоны туулдаг л замнал. Манай улсын хувьд ардчиллын гол тулгуур багана бол Ардчилсан нам. Энэ нам бойжилтынхоо үед сайнтай, муутай бүхэнтэй нүүр тулсан нь үнэн. Хэрэлдэж, хэлэлцэж, унаж, боссоор өнөөдөртэй золгож байна. Ардчилсан намын асуудал бүр нь нийгэмд ил. Ардчилал хөгжсөн барууны орнуудад ч ийм л байдаг. Ялангуяа 2020 оны сонгуулиас хойш Ардчилсан нам нэлээд бужигнаантай байв. Дээрээ жаахан маргаантай байдаг юм шиг байгаа. Харин сүүлийн үед эв зүйгээ олж, сүрхий зохион байгуулалтад орж эхэлсэн нь сайн байна. Л.Гантөмөрийг намын даргаар Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлснээс хойш Ардчилсан нам ерөнхийдөө цэгцрэх өнгөндөө орсон. Мэдээж хэсэг хугацаанд үзэл бодол, эрх ашгаараа хуваагдчихсан байсан улсыг нэг туган дор цул болгоно гэдэг тийм ч амар ажил биш. Таван тийш тарсан намын гишүүдээ бөөгнүүлж, ойр ойрхон уулзаж, ярилцахаас өгсүүлээд хугацаа их орно. Намаа эв цаванд оруулахад залуучууд идэвхтэй байгаа харагдана лээ. Тиймдээ ч намын даргыгаа батламжилснаас хойш найман сарын дараа анх удаа буюу өчигдөр ҮБХ-ны хурлаа хийж, намын дотоод бүтцээ ярилцах шиг болсон. Бас л хэл амтай, хэрүүл нь нийгэмд ил болж байгаа харагдана лээ. Ямартай ч Ардчилсан нам зохион байгуулалтад орж байгаад Монголын ард түмний сэтгэл санаа өөдрөг байгаа. Ардчилсан намд итгэл найдвар ч тээж байна.

Ардчилсан нам одоо интитуци болоход бэлэн байгаа. Хүнээр бодоход 30 нас гэдэг бол эрийн цээнд хүрсэн сайхан үе. Сурч боловсорчихсон, чамгүй ажлын туршлага хуримтлуулчихсан энэ насанд асуудлын алдаа, оноог хөрсөн дээр дэнсэлж чаддаг, тодорхой амьдралын туршлагатай болсон нас. Ингээд бодохоор Ардчилсан нам ид хийж бүтээдэг, эрч хүчтэй үе дээрээ байна. Та нар хоорондоо хангалттай хэрэлдэж, муудалцлаа. Одоо “Монголын тусгаар тогтнолын баталгаа яах аргагүй Ардчилсан нам мөн” гэдгийг ухамсарламаар байна. Үүнийг Ардчилсан намын аль ч гишүүн дотроо бодож, хариуцлагатай хандах ёстой.

Ер нь манай нийгэмд Ардчилсан намын гишүүдэд тээдэг гомдол харагдаад байдаг. Тэр нь бизнест халтай хуулиуд баталсан гээд байх юм билээ. Тухайлбал, уул уурхайн лицензүүдийг цөмийг нь зогсоосон. Дахиж хайгуулын лиценз олгохооргүй болгосноор Монголоос хөрөнгө оруулагчид татгалзах шалтгаан болсон. Үүнээс гадна АМНАТ, Гэнэтийн ашгийн албан татварын тухай хууль гээд зах зээлийн эдийн засгийн эсрэг хуулиуд бүгд Ардчилсан намын автортай. Бизнест хүйтэн хандсан элдвийн хуулиудыг Ардчилсан намынхан санаачилж, энэ олон хүний сэтгэлд юм хийчихсэн байдаг. Тиймдээ ч барууны зах зээлийн эдийн засгийг эх орондоо цогцлооход элэг муутай хандсан Ардчилсан намынханд одоо хүртэл хүмүүс гомдол тээж яваа харагддаг. Тэгэхээр Ардчилсан намынхан өөрсдөдөө дүгнэлт хийх хэрэгтэйг нийгмийн шүүмжлэл сануулаад байна. Та нар Монгол Улсын ирээдүйг сайн сайхан авч явахад асар том үүрэгтэй гэдгээ мартах ёсгүй.

Сүүлийн үед Ардчилсан нам зохион байгуулалтад орж байгаа нь сайн байна. Гадаад, дотоодод сурч боловсорсон залуучууд намын шинэчлэлийн талаар сүрхий дуугардаг боллоо. Нийгэм ч хүчтэй сөрөг хүчний дуу хоолой, байр суурийг үгүйлж байна. Энэ бол Ардчилсан намд итгэх ард түмний итгэл найдвар юм. Цаашлаад Ардчилсан нам барууны эдийн засгийг, ардчиллыг хөгжүүлэхэд тууштай явна гэдэгт ард түмэн найдаж, хүлээж байгаа. Иймд та бүхэн монголчуудынхаа итгэлийг мартаж болохгүй. Ардчилсан нам бол Монголын тусгаар тогтнолын баталгаа гэдгээ ч умартаж болохгүй. Юуны төлөө баруунд боловсрол эзэмшсэн даргатай болсон билээ дээ. Өмнөх шигээ попрохгүй, зах зээлийн эдийн засгийг дэмжсэн бодлого баримтална гэдэгт ард түмэн итгэж байгаа шүү.

Улс түмнээрээ Улаанбаатарт амьдардаг, Улаанбаатраас хамааралтай байдаг нь хоттой холбоотой шуугиан бүрээс харагддаг. Хүн бүр хот хөдөөгүй шуугьдаг биз дээ. Энэ зун үер усанд урсах шахсан, зарим газартаа урссан Улаанбаатарынхан бүгд л нэгэн дуугаар хотын захирагч Д.Сумъяабазарыг зүхэв. Одоо залгуулаад их түгжрэл эхэллээ. Бас зүхэх ажилдаа орцгоолоо.

Түгжрэлтэй холбоотой ярьж байгаа хүмүүсийн ганц сэдэв нь “Түгжрэл бууруулна гэж улсын төсвөөс өгсөн 420 тэрбум төгрөг чинь хаачив аа” гэж. Бодит байдал дээрээ Засгийн газраас нийслэлийг “420 тэрбум төгрөгийн татвараа олоод, түүнийгээ хот мэдэж захиран зарцуул” гэсэн шийдвэр. Гэвч 420 тэрбум төгрөг нь нийслэлд татвараар цуглаагүй, тэгсгээд Засгийн газраас 420 тэрбумын эрхийг нь “Улсын төсөв хүндэрсэн учраас…” гээд буцаагаад татчихсан. Үүнийг Нийслэлийн Засаг дарга нь ч иргэддээ хэлэхээс жийрхдэг, Засгийн газар, УИХ-ын зүгээс ч ийм юм болсон талаар тайлбар өгөх сонирхолгүй. Ердөө л ийм л зүйл болсон нь бодит үнэн. Нийслэлийн нэг сая гаруй иргэд, тэр дотроо учир мэдэх сэхээтнүүд, юмны наад цаадхыг гадарлах, улс төрд ойр байдаг хүмүүс юу болсныг гадарладаг ч Сумъяабазарт муу байдаг юм уу… “Өнөө 420 тэрбумаа яачиваа…” гээд л хар масстай хамтран нийгмийн сүлжээгээр нэхээд, зүхээд өнөөдрийг хүрлээ. Ер нь нийслэл хотын эргэн тойронд энэ мэт маш олон асуудал байгааг, тэр бүгдийн үнэнийг ард түмэн мэдэхгүй явж ирлээ. Мэдүүлэхийг хүсэхгүй далд хүчин зүйлсийн хайчин галд нийслэлийн удирдлагууд баларч байгаа. Энэ сэдвийг ингэсгээд орхиё.

Харин одоо хүн бүр гадарлах хэрнээ дуугардаггүй сэдвийг энд бичье. Сая баахан аймаг, сумдын тэгш ойнууд боллоо. Ирэх жил энүүнээс олон ой болох сурагтай. Тэдгээрийг тэмдэглэхэд улсын төсвийг хуваариладаг УИХ-ын гишүүд гол дүр нь байцгаана. Нийслэлээс УИХ-д сонгогдсон гишүүд ч аймаг сумдын ойн арга хэмжээнүүдийн гол дүрүүд байна. Тэд бүгдээр тэгш ойтой тэдгээр аймаг сумдад төсөв хуваарилаж, наадмын талбай, 500 метр хүрэхгүй асбальтан зам, хашаа хайс… юу юунд ч улсын төсвийн мөнгийг тарж бутаргахыг таашгүй. Хөдөөд хуваарилан тараах лоббиг хүчтэй хийцгээнэ. Үр дүнд нь Улаанбаатар хот төсөвгүй сүйрнэ. Өнөөх гишүүд аймаг сумдын тэгш ойн индэрт торгон дээлтэй, эхнэр хүүхдүүдтэйгээ ханхалзана… Ердөө энэ.

Сая харав уу, тэднийг тэгж явах хойгуур нь тэдний ажиллаж амьдардаг, бизнес нь хийгддэг, амь амьдрал нь болсон Улаанбаатар хот урсаж, өнөө муу С.Амарсайхан, Д.Сумъяабазар хоёр хараалган зүхүүлэн шавар шалбаагт унасныг. Мань хоёрын зүгээс “Төсөв нь хангалттай бол… өнгөрсөн 30 жилд жаахан ухаалаг, шударга энэ хотыг удирдсан бол…” гэхээс өөр хэлэх үггүй хөлсөө шувтран хүрз шуудайтай ноцолдов. Өнөөдөр ч махаа зулгаацгааж байна.

Эзэнгүй ноорхой нийслэлд С.Амарсайхан, Д.Сумъяабазар хоёроос өөр хүнгүй юм шиг, энэ хотын эзэн бүр нь хөдөөнийх болоод явчихдагт л зовлон нь байна. Үүнтэй маргах хүн байна уу. Хүн амынх нь талаас илүү хувь нь амьдарч, энэ улс орны эдийн засгийн 70 хувь нь эргэлдэж байгаа Улаанбаатарын төсвийн ихэнхийг нь өнөө хотын хөдөөнийнхөн орон нутаг руугаа зөөж байна. Хорин өрхтэй багийн төв дээр 200 хүүхдийн сургууль барьж, жилдээ ганц удаа хаалгаа нээдэг сумын клубыг нь хэдэн тэрбумаар Соёлын төвийн барилга болгон өргөтгөж байна. Тэдгээрийг нь тэгээд бас УИХ-ын гишүүдийн түрийвч болсон жижиг барилга засварын компаниуд бариад байгаа шүү. Яг үнэндээ жилдээ хоёр үзэгдэж, сонгогчидтой уулзалтаа хийдэг Соёлын төвийн барилгад зориулж Нийслэлийн төсвийг тэр чигээр нь хулгайлаад байхаар Нийслэл чинь асуудлаа яаж шийдэх юм бэ. Цаагуураа өөрийнх нь бизнес болчихсон байдаг орон нутаг дахь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтуудыг бүгдийг нь Улаанбаатарын төсөвт шингээх цаг одоо болжээ. Өнөөдөр нэхээд, сүйд болоод байгаа 420 тэрбумыг нийслэлээс Засгийн газар буцааж авсан нь ийм л учиртай.

Ингээд үр дүнд нь хот эзэнгүй юм шиг, эзэн гэж байгаанууд нь бүгд хөдөөнийхөн болчихсон, тэгсэн хэрнээ амьдардаг хотоосоо чанар шаардан попорч сууцгаана. Шулуухан хэлэхэд хөдөөгийн ард түмэнд саймширч, саналыг нь худалдан авдаг нөхдийн золиос Улаанбаатар хот боллоо. Худлаа гэвэл энэ зун та нар тэгш ой нь болсон аймаг, сумдын наадмыг харсан. Хотынхон тэр чигээрээ байгаа биз дээ. Өнөө төсөв бүрдүүлдэг, хуваариладаг, мэддэг хүн бүр тэдгээр тэгш ойнуудад “Би энэ сумын, энэ аймгийн хүүхэд шүү дээ” гээд торгон дээлтэй очоод сууцгаачихсаныг. Тэдний тэр сум аймагтаа аваачиж бэлэглэж байгаа бүгд нь Улаанбаатарыг хөгжүүлэх ёстой мөнгөнүүд байгааг. Үүнд хамгийн үүрэг рольтой нь Нутгийн зөвлөлүүд. Аав ээж, эмээ өвөө, удам судартаа хайргүй хүмүүс гэж хаана ч байхгүй. Гэхдээ учиртай хандмаар байна. Учир нь юу гэвэл “Нутгийн зөвлөл” нэрээр Монголын эдийн засгийн гол төвөө самран доройтуулж, мөнгө хөрөнгийг нь цөлмөдөг.

Өнөөдөр та бүгдээрээ хөдөөнөөс нийслэл Улаанбаатартаа эргэн ирцгээлээ. Баруун талд Эмээлтийн шалган даваад л түгжрэл зовлон. Зүүн тал Баянзүрхийн товчоогоор орж ирээд л “Яагаад тэгш сондгой гээд гэр рүү минь явуулахаа байчихав аа…” гээд фэйстээ, твитертээ бичээд, машиныхаа цонхоор хараал урсгаад эхэллээ. Үүнд тэгээд хэн буруутай юм бэ. Амьдарч, амьжиргаагаа залгуулж, бизнесээ тэлж, сайн сайхан амьдарч байгаа Улаанбаатартаа эзний сэтгэлээр хандаж чадахгүй байгаа та бидний буруу. Яг ийм сэтгэхүйтэй байгаа та бидний сонгосон УИХ-ын гишүүд, төр засгийг удирдаж байгаа хүмүүс, тэдэнд үйлчилдэг “Нутгийн зөвлөл” хэмээх мафийнхны буруу.

Өнөөдөр өгөрч гандах зам дээрээ дүнсийж байгаа аймгийн наадмын талбайг хэдэн тэрбумаар Хэнтий, Говь-Алтай, Архангайд барих ямар шаардлагатай байсан юм бэ. Тэр их мөнгөөр түгжрэлийн асуудлаа шийдэхэд нэмэрлэх нь зөв байгаагүй юм уу.

Удахгүй утаа эхэлнэ. Бүр урьдын урьдынхаас аймшигтай ихээр утаан дунд улаанбаатарчууд энэ өвлийг авах нь тодорхой болсон. Яагаад гэвэл өнөөх сайжруулсан түлшний үйлдвэр чинь Хятадын хогоор барьсан, тэрийгээ монголчлон байж өнгөрсөн өвлийг давсан, өнөөдөр нэг мөр зогссон. Энэ үнэнтэй эвлэрцгээ. Тэгш ойгоо хийсэн тэдгээр аймаг сумдад 300-400 дуучин хуурчин аваачиж цэнгэн хөгжилдсөн төсвөө хагас коксжсон нүүрсэндээ зарцуулсан нь зөв байгаагүй юм уу.

Яг үнэндээ, энэ зун 100 жилээ хийсэн дөрвөн аймаг, 40 гаруй сумдын ойд үрсэн мөнгөөр та нар эзэн нь байгаа Улаанбаатарт хагас коксын үйлдвэр байгуулчих байсан шүү. Эсвэл нийслэлчүүдийн түгжрэлийн төв цэг болсон Сүхбаатарт дүүрэгт түгжрэлийг эрс бууруулах гүүрэн болон нүхэн гарц, дугуйн зам, гэрлэн дохионы ухаалаг зохион байгуулалтыг хийчих байсан шүү гэдгийг онцгойлон хэлэх байна.

Одоо амьдарч байгаа Улаанбаатараа хар!!! Эзэн нь байх ёстой та нарын хөдөөнийх байгаа сэтгэхүйн чинь төлөөс, бас гай. Өөр буруутныг хайх хэрэггүй. Та нийслэл хотдоо эзэн шиг нь бай, эзэн шиг нь ханд. Та бол хөдөөнийх биш хотын хүн, Улаанбаатарын иргэн шүү.