Category: нүүр-хуудасны-онцлох

“Эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хууль”-ийн шинэчилсэн найруулга 2025 оны зургадугаар сарын 5-нд УИХ-аар батлагдаад, аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс орон даяар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Хууль мөрдөгдсөнтэй холбогдуулан “Бүх эмийг жороор олгоно” гэдэг ойлголт иргэдийн дунд тархаад байгаа юм. Энэ талаар Эмийн аюулгүй байдлын тандалт судалгааны газрын дарга П.Цэцгээ “Тухайн хуульд маш олон зарчмын өөрчлөлтүүд орсон. Жороор олгохтой холбоотой шинэ зохицуулалт бол ороогүй. Энэ хуулийг дагаж гарсан зөрчлийн тухай хууль дээр санкци нь нэлээн их нэмэгдсэн. Жороор олгодог эмийг эмчийн жоргүйгээр худалдаалсан бол өмнө нь 50 мянган төгрөгөөр торгодог байсан бол одоо 500 мянган төгрөгөөр торгох хуулийн санкцтай болсон. Тунгаасаа шалтгаалаад жоргүйгээр авч болох эмийг эмийн санчтайгаа зөвлөлдөөд авч болно” гэв

Тэгвэл бид энэ талаар эмийн санч нараас тодруулахад “Иргэдийн хувьд эмийн санч нар луу бухимдаж байна. гэтэл бид жороор олгох эмийг жоргүй өгвөл зөрчлийн хуулиар хариуцлага хүлээнэ” гэсэн байр суурьтай байсан юм.

Энэ тухай Баянзүрх дүүрэгт байрлах нэгэн хувийн эмийн санч “Уг нь бол жороор авах эмээ авах ёстой. Гэвч энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгаа эхлээд эмч нарт сайн таниулах ёстой байсан. Зургадугаар сард баталсан хуулийг бид мэдээгүй байж байгаад сая аравдугаар сард мэдсэн. Гэтэл зөрчлийн хуулиар жороор олгох эмийг жоргүй олгочихвол эмийн санч, зөрчилтэй жор бичсэн эмчийг мөн 500 мянган төгрөгөөр торгоно. Яахав цахим орчин ашигладаг хүмүүс тэрийг олоод мэдчихнэ. Ашигладаггүй хүмүүст бид хэлэхээр толгойгоо хага цохиулах гэж байгаа юм. Иргэдийн зүгээс өмнө нь авч болоод байсан эмийг яагаад авч болохгүй байгаа юм, тийм зүйл гэж юу байсан юм гэх мэт хандлага гаргаж байна. Зарим эмч нар яараад онош, эсвэл он сар, тамга зэргээ дарахаа мартчихна. Зөрчилтэй жороор үйлчилж болохгүй. Хэрэв үйлчилвэл торгуулна. Тэгэхээр эмийн жорыг яаралтай цахим болгох хэрэгтэй. Түүний дараа нэг талдаа гарна. Энэ шинэчилсэн найруулгыг бол хүмүүс шууд хүлээж авахгүй. Хэвшиж, дастлаа цаг хугацаа орно. Урьд нь уг хууль байсан хэрнээ орон даяар замбараагүй хэрэглээд хэвшчихсэн, хэрэгжүүлээгүй байсан. Тэр хуулиа сая шинэчлээд зөрчлийн хуульд оруулаад торгуулийн санкцитай болгож байгаа юм билээ. Уг нь олон жилийн өмнө хийж болох байсан зүйл л дээ” хэмээлээ. Энэ талаар зарим иргэдийн хувьд “Бид улсын эмнэлэгт үзүүлэх гэж сарын өмнө оочер авч байхад, өвчин намдаах эм дээр хүртэл эмч дээр очиж жор авах хэрэгтэй болчихож байгаа нь маш их чирэгдэл үүсгэж байна” гэсэн байр суурьтай байсан юм.

Эмийг жороор олгохын тулд жор дээр эмчийн нэр, хувийн тэмдэг, харилцах утас, хаяг нь заавал байх ёстой бөгөөд хэрэв зөрчилтэй жор бол эмийг олгохгүй. Хуулийн шинэчилсэн найруулгаар эмийн жорыг стандартын дагуу бичээгүй бол эмчийг таван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно. Гэтэл эмийн санч нар стандартын шаардлага хангасан жор бараг ирдэггүй талаар ярьж байсан юм. Чингэлтэй дүүрэгт байрлах эмийн санч “Өнөөдөр гэхэд ганц л шаардлага хангасан жор ирлээ. Латинаар биш монголоор бичсэн байсныг эс тооцвол.” гэв. Эмийн санчийн авсан жоруудыг харахад ихэнх нь тамгагүй, шаардлага хангаагүй жор маш их харагдлаа. Эдгээр жорыг тооцохгүй гэвэл иргэд бухимддаг уу гэхэд “Энэ болгоныг зөвтгөж авна гээд байвал иргэд бухимдалтай байна. Тэгээд эмийг нь өгөхөөс өөр аргагүй байдалд хүрдэг” гэв.

Эмийн жорын стандарттай холбоотой Баянзүрх дүүргийн 38 дугаар хорооны өрхийн эмнэлгийн эмчээс тодруулахад эмч нар шаардлагын дагуу эмийн жороо бичиж байгаа, хуулийн шинэчилсэн найруулгаар жороор олгох ёстой байсан эмүүдийг иргэд бичүүлээд явж байгаа.” гэсэн мэдээллийг өгөв.

Эмийн сангууд ихэнх нь жороор олгодог эмийг жоргүй олгодог зөрчил гаргадаг байсан нь ажиглагдав. Гэхдээ тэдгээрийн дотор жороор олгох эмийг хуулийн дагуу олгодог эмийн сантай таарсан юм. Тухайн эмийн санчийн хувьд хуулийг дахин шинэчлэн найруулсныг ихэд сайшаасан байдалтай байлаа. Тэрээр “Хууль шинэчлэгдсэн нь үнэн. Тэрнээс биш жоргүй болоод, жортой эмийн жагсаалт шинэчлэгдсэн зүйл байхгүй. Үүнийг иргэд буруу ташаагаар ойлгож байна. Жороор олгох, жоргүй олгох эмнүүдийн жагсаалтаа мөрдөөч ээ, алдаа гаргавал торгоно шүү гээд зөрчлийн хууль дээр байгаа. Шинэчилсэн найруулга гэж засвар ороод зөрчлийн хуулиар торгохоор болсон. Манай эмийн сан бол хуулийн дагуу ажилладаг учраас надад бухимдах хүн байхгүй. Би энд 12 жил ажиллаж байна. Над шиг хэнхэглээд антибиотик ч өгсөн жорыг нь хураагаад, бичээд, журналдаад явдаг хүн байхгүй. Би ээлжийнхээ эмийн санчийг буруу бичээд халтардуулахад нь арилгаад, засаж авдаг хүн. Яг жороор нь өгдөг. Өдөр бүр нөгөө ээлжиндээ хүлээлгэж өгнө. Анх намайг яг хуулиараа жортой эмээ жороор олгоно гэхэд иргэд маш их доромжилдог байсан. Одоо бол хуулиараа явдаг болсонд нь баяртай байна” гэв. Хотын төвөөр байрладаг “МОНОС”-ын эмийн санч “Эмч нарт анхнаасаа ямар ч мэдээлэл очоогүй. Жортой эмийг жороор нь олго гэдэг эмийн сангуудад шууд тавьсан. Эмч нар нэг жор дээр гурван эм бичих байтал заавал дөрөв юмуу тавыг бичиж явуулдаг. Тэрнээс болоод хүмүүст маш их чирэгдэл учирч байна. Эмийг олон улсын нэршлээр бичихийг зарим нь шууд худалдааны нэршлээр бичсэн тохиолдолд эмийг өгөх боломжгүй байдаг. Тэгээд солиулж ир гэхээр иргэдийг өдөрт хоёроос гурван удаа явуулж, хүндрэл учруулж байна. Өмнө нь хүмүүс “Рингер”-ийг хордлого өгөхөөр шууд дур мэдээд авчихдаг байсан бол одоо эмчийн жороор авна гэсэн үг. Тэгэхдээ эмч нар стандартын дагуу бичих ёстой. Зарим эм зүйч нар “Ибупрофен”-ыг хүртэл жороор гээд ойлгосон байна лээ. Ибупрофен өвчин намдаах нь 100-600 мг гэх тунтай байдаг. Манай улсад 60 гаруй төрлийн ибупрофен байдаг. Үүнээс зургаан төрлийг нь жортой олгоно. “Денкфарм”-ынх жортой, Хятад, Индонез зэрэг газрынх жоргүй байгаа. Бага тунтай парацетамолын найрлагатай эмүүдийг жоргүй олгоно. Тун, найрлагаасаа жортой эсэх нь шалтгаална гэсэн үг. Энэ хуулийн хувьд бас нэг өрөөсгөл зүйл нь байнгын даралтны эм уудаг хүмүүс даралт нь ихсэхээрээ эмийн сан руу орж ирдэг. Гэтэл тийм хүмүүст өгөхгүй гэлтэй нь биш. Уг нь зохицуулалт хийх хэрэгтэй. Миний бодлоор “И Монгилиа”-аар зохицуулах хэрэгтэй” хэмээлээ.

Г.Балгармаа

 

“Монгол Улсын гадаад бодлогын зорилго нь дэлхийн улсуудтай найрсаг харилцаатай байж, улс төр, эдийн засгийн болон бусад салбарын харилцаа, хамтын ажиллагaаг хөгжүүлэх, олон улсын хамтын нийгэмлэгт байр сууриа бэхжүүлэх, хөгжил дэвшлийг хурдасгах замаар улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататгах явдал мөн”, “Монгол Улсын аюулгүй байдал, үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг олон улсын эрх зүйн хүрээнд улс төр-дипломатын аргаар хангах нь гадаад бодлогын тэргүүлэх зорилт мөн”, “Монгол Улс энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй, бие даасан, олон тулгуурт гадаад бодлого явуулна” гэж Монгол Улсын Гадаад бодлогын үзэл баримтлалд заасан.

Гэтэл сүүлийн үед манай улсын гадаад бодлого нэг л буруу эргээд байна уу. Та нар ямар нэг зүйл анзаарч байна уу. Айлчлал, гадаад харилцаа, манай улсын талаарх олон улсын хандлага зэргийг ажиглаж байна уу.

Монгол Улсын Гадаад харилцаа, гадаад бодлогын нэгдмэл байдлыг хангах, төрийн захиргааны төв болон засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн нэгдмэл гадаад харилцааг уялдуулан зохицуулах, хяналт тавих үүргийг Гадаад харилцааны яам хүлээдэг. Сайд Б.Батцэцэг гэсэн үг. Гэвч Б.Батцэцэгийн үед Монгол Улсын сүүлийн 30 жил явж ирсэн гадаад бодлогын суурь ганхлаа гээд Гадаад харилцааны үе үеийн сайд нар шогширч суудаг болсон байна. Түүний үйл ажиллагаанаас тодорхой ажиглагдах болжээ. Олон таван тайлбаргүй хэлэхэд, Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг Монголыг “стан” улс болгочих гээд оролдоод байдаг болжээ. Монгол Улс хуучин цагийн Зөвлөлтийн ойрхон орнуудын нэг байсан л даа. Гэхдээ хэзээ ч бүрэлдэхүүн байгаагүй юм. Энэ бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолын зааг бөгөөд гадаад харилцааны бодлогын залгамж байсан хэрэг. Харамсалтай нь Б.Батцэцэгийн үед Монголыг “стан”-ын улс байсан мэт олон улсад ойлгуулж эхэллээ. Улмаар Ардчиллын ололтоос татгалзаж “стан” орнуудын пропагандаг захиалгаар магтан дуулдаг болов.

Дээл энд, дэлхий тэнд гэсэн байртай, гавьтай зөв бодлого хийдэггүй Б.Батцэцэгийг анхнаасаа яагаад Гадаад харилцааны сайдаар жинхэлсэн нь хачирхалтай. Энэ хүн 2019 онд маш ноцтой алдаа гаргаж байсан юм. Тухайн үед Монгол Улс ШХАБ-д гишүүнээр элсэх, эсэх асуудлаар өргөн хүрээний хэлэлцүүлэг нийгэмд хүчтэй өрнөж байв. Яг тэгэхэд “Хоёр хөрш гүрэн маань биднийг эрхшээлдээ оруулъя гэж үнэхээр бодож байгаа бол ШХАБ-аар дамжуулах хэрэггүй. ШХАБ-тай ШХАБ-гүй үүнийгээ хэрэгжүүлэх боломжтой улсууд. Харин ч том тоглогчтой хоёулхнаа байх тохиолдолд шахалтад орох магадлал байдаг. Харин аливаа олон талт механизмын хүрээнд байвал ингэх боломж амаргүй болдог” гэж мэдэгдэж байсан юм. Тэрүүхэндээ шуугиад л өнгөрч байсан юм.

Харин өнөөдөр Монгол Улсын Гадаад харилцаа гэдэг Б.Батцэцэгт томдсон ачаа гэдэг нь улам тодорхой болж байна. Даахгүй ачааг өргүүлэх гэвэл газарт унагаж л дуусна. Өнгөрсөн сарын эхээр Оросын ерөнхийлөгч В.Путин Монголд айлчилсан. В.Путины айлчлалын араас Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-тэй холбоотой олон асуудал үүссэн. Монгол Улсыг Олон улсын эрүүгийн шүүхийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэхийг хүлээж байна гэсэн утгатай мэдэгдлүүд хөвөрсөн. Заримыг нь сүрдүүлэг ч гэж харахаар байв. Бараг айлчлалынх нь үеэр Америкийн Төрийн департаментаас “Бид Монголыг цаашдаа үргэлжлүүлэн дэмжмээр байна. Харин тэд олон улсын үүргээ биелүүлэх нь чухал гэж бодож байна. Мөн тэд Оростой харилцахдаа Украины нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, бүрэн эрхт байдлыг дэмжиж байгаа гэдгээ илэрхийлэх нь чухал”, харин Цагаан ордноос “Дэлхийн аль ч орон Оросын Украинд явуулж байгаа дайныг дэмжих ёсгүй гэж бид үзэж байна. Олон улсын хуулиар бол Оросын зэвсэгт хүчин болон бусад албаныхан Украины эсрэг дайны гэмт хэрэг үйлдэж байгаа нь эргэлзээгүй. Буруутай үйлдлийнхээ төлөө тэд хариуцлага хүлээх ёстой гэдгийг бид тодорхой хэлсэн. Бид Монгол Улсыг аливаа улс орны газар нутгийн бүрэн эрхт байдал, тусгаар тогтнолыг хүндэтгэн үзэж НҮБ-ын суурь зарчим, үнэт зүйлсийг даган мөрдөнө гэж найдаж байна. Бидний зүгээс Монгол Улсаас хүлээж буй зүйл энэ байна” гэж мэдэгдсэн.

Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн ерөнхий прокурор Карим Хан “Монгол Улс Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн тогтоолыг үл тоомсорлосон шалтгаанаа тайлбарлах ёстой” гэж мэдэгдээд “Хамтран ажиллахгүй байгаа тохиолдолд Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн шүүгчид саналаа гаргах ёстой. Тэгээд ч энэ асуудал Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-ийн шүүгчид болон Монголын Засгийн газрын хооронд шийдэгдэх тул би юуг ч урьдчилан дүгнэж, хэлмээргүй байна” гэж ВВС-д ярьсан.

Ерөнхийдөө Монгол Улс улс төр, геополитикийн шахаанд орчихоод байгаа юм. Цаашид хэрхэхийг Аюулгүйн зөвлөл, дипломат албаны түвшинд яаралтай хэлэлцэж, зөв шийдвэр гаргах цаг нь болсон. Хэрэв тэгэхгүй бол Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг үүнийг дангаараа шийдвэрлэх чадамжгүй болсон. Тэрбээр Олон улсын эрүүгийн шүүх /ICC/-д юу тайлбарлахаа мэдэхгүй, будаж шунхадсан хоосон дүр л болж хувирлаа.

Ажиглагч А.Батболд

 

Сэтгэл зүйч, докторант Ж.Ариунаатай ярилцлаа.

---

-Сүүлийн үед нийгэмд хөндөгдөж буй асуудлын нэг нь яах аргагүй сэтгэл зүйн эрүүл мэнд болж байна. Яагаад сэтгэл зүйн эрүүл мэнд чухал гэж үздэг вэ?

-Монгол Улсын хувьд 2013 онд СЭМҮТ-ийн улсын хэмжээнд хийсэн судалгаагаар дөрвөн хүн тутмын нэг нь сэтгэцийн ямар нэгэн тулгамдсан асуудалтай гэсэн үр дүн гарсан байдаг. Үүнээс бидний сэтгэл зүй ямар түвшинд байгааг харж болно. Хүн бол сэтгэлийн амьтан гэж бүгд мэддэг. Жишээ нь, хүмүүс бие тавгүйрхээд, даралт нь ихсээд, ядрах мэдрэмж төрөөд эхлэхээр эмнэлгээр явж шинжилгээ өгөхөд зарим тохиолдолд хариу нь хэвийн гардаг. Гэвч эдгээр нь ихэнхдээ сэтгэл зүйгээс хамааралтай байдаг. Үнэн хэрэгтээ сэтгэл зүйгээ эмчлүүлдэггүй. Тэгэхээр сэтгэл зүйн эрүүл мэнд таны биеийн эрүүл мэндтэй салшгүй холбоотой. Сэтгэл зүй эрүүл байснаараа тэр хүн ажлын байр, гэр бүл, нийгэмдээ зөв хүн байх үлгэр жишээг үзүүлдэг учраас чухал гэж үздэг.

-Хүмүүс амьдралынхаа ихэнх цагийг ажил дээрээ өнгөрүүлдэг. Хамт олны сэтгэл зүй, орчин ямар байхаас тухайн хүний сэтгэл зүй шалтгаалдаг уу?

-Насанд хүрсэн хүн амьдралынхаа гуравны нэгийг ажлын байран дээр өнгөрөөдөг.

Хэн нэгэн ажилтны сэтгэл зүй эргээд нийгэмд, гэр бүлдээ ямар нөлөө гаргах вэ гэдгийг шийддэг. Ажил дээрээ сэтгэл ханамжтай байгаа хүн амьдралдаа ч сэтгэл ханамжтай хандана. Гэтэл ажилтан маш олон төрлийн асуудлаас болоод ажлын байрандаа сэтгэл ханамжгүй байдаг. Энэ нь эргээд ажилд нь нөлөөлдөг. Хүн ажилдаа удаан хугацаагаар сэтгэл ханамжгүй явснаар ажлаас халшрах мэдрэмжтэй яваад байвал ажлын бүтээмж гарахгүй. Сэтгэл ханамжгүй байх хугацаанд ямар нэг үйлдэл хийхгүй бол хамтран ажиллагсдад нь хор хөнөөл учирч эхэлдэг.

-Гэр бүл, ойр дотны хүмүүст нь сэтгэл зүйн өөрчлөлт, асуудал илэрвэл түүнд яаж тусламж, дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй вэ?

-Гэр бүлийн гишүүд сэтгэл зүйн дарамтад өртөх, өөрийн үнэлэмж буурах, ойр дотны найзгүй болох, ажил, орлогогүй болох, нойргүйдэл зэргээс үүдэн сэтгэл зүйн асуудлууд бий болдог. Эдгээр хүмүүст сэтгэл зүйн дэмжлэг үзүүлэх нь анх гэр бүл болох, үерхэж нөхөрлөхөөсөө эхлээд нэгнээ ойлгож ярилцаж, харилцан буулт хийх, хүндэтгэл үзүүлэх зэргээр сэтгэл санааг өргөх хэрэгтэй. Мөн хүүхдийн хажууд гэр бүлийн маргаан, асуудлаа дэлгэхээс илүү хайрлаж, ойлголцож, халамжилж буйгаа харуулдаг байгаасай гэж хүсдэг.

-Сэтгэл зүйн асуудал ужгирч явсаар байгаад амиа хорлолтын шалтгаан болдог байх. Мэргэжлийн хүний хувьд юу гэж боддог вэ?

-Судалгаагаар эрэгтэй хүмүүс амиа хорлох тохиолдол харьцангуй их байгаа нь ажиглагдаж байна. Эрэгтэйчүүдийн дундах архины хэрэглээ, амьдралын буруу хэв хаяг, эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад сэтгэл зүйн асуудлаа нээлттэй ярилцаж чаддаггүй зэрэг байдал нөлөөлдөг гэж боддог.

Багаас нь эрэгтэй хүн уйлдаггүй юм, дуугай бай, эр хүн зоригтой, хатуу чанга байх хэрэгтэй гэсэн хүмүүжлээр өссөнөөр өөрийгөө илэрхийлэх чадваргүй, сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадваргүй болсноор өнөөх сэтгэл зүйн өөрчлөлт, дутуугийн комплекс гэдэг зүйлийг бий болгодог. Гэтэл эмэгтэй хүүхдэд шал өөр, зөөлөн ханддаг. Энэ тал дээр эцэг эхчүүд маань аль болох тэнцвэртэй хандах хэрэгтэй.

-Гурван хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэцийн асуудалтай байна гэсэн судалгаа гарсан байна. Үүнд цахим орчин нөлөөлж байна уу. Яагаад хүүхдүүд илүү өртөмтгий байна вэ?

-Гурван хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэл зүйн асуудалтай байгаад нь цахим орчин нөлөөлж байна уу гэвэл бараг л үгүй гэж хэлнэ.

Яагаад гэвэл хүүхдийн анхдагч хэрэгцээ бол хайрлуулах, тэврүүлэх, үнсүүлэх зэрэг нь хангагдаагүйгээс хүүхэд өөр зүйлд анхаарч, илүү сонирхолтой зүйлд татагдаж эхэлсэн байдаг.

Аав, ээж хүүхдийн анхдагч хэрэгцээг хангаж чадаж байгаа эсэх дээр эхлээд анхаарах хэрэгтэй. Хүүхэд тань тантай ярилцах гэж оролдох бүрд үгүйсгэх, хол байхыг шаардах нь таныг хүүхдээс чинь холдуулж байдаг. Эцэг эхчүүд маань өдөрт ядаж ганц цагийг хүүхдүүддээ зарцуулж, тэднийг сонсож, тоглож байх хэрэгтэй. Сонсож байгаа гээд яриад эхлэнгүүт нь шууд шүүмжлэх, шүүж дүрэмдэх горимд шилждэг. Гэтэл хүүхэд мэдээлэл авах, ойлголцох, нуулгүй ярилцах зорилготой байдаг.

Эцэг эхчүүд хүүхдийг гурван нас хүртэл нь ээнэгшүүлж буюу халуун зүйлийг нь хөргөж өгч, уйлахад нь аргадах гэх мэтээр өсгөдөг. Энэ үедээ хүүхэд намайг ямар ч үед хамгаалах юм байна гэсэн мэдээллийг авч байдаг. Дөрөв, таван настай үед нь буюу өөрөө биеэ даагаад ирэхэд ээнэгшил гэдэг зүйл алдагдаад эхэлдэг. Хүүхдээ бие даахад сургаж байгаа боловч манай ээж аав нар дүүтэй болсон үед нь том хүүхдээ анзаарах нь багасдаг. Энэ үед хүүхдийн сэтгэл зүй тогтворгүй болдог учраас эцэг эхчүүд уурлаж, бухимдаж эхэлдэг. Ингээд хүүхэд нас ахих тусам би хэрэггүй юм байна гэсэн орхигдсон мэдрэмж авч эхэлдэг. Ер нь хүүхэд есөн нас хүртлээ гэр бүлийн уур амьсгалаас суралцаж байдаг. 10 наснаасаа эхлээд орчноос суралцаж эхэлдэг. Энэ нь гадаа байгаа найз нөхөд, хэн нэгнээс суралцаж эхэлдэг. Тийм учраас хүүхдийн сэтгэл зүйн байдал өөрчлөгдөж байгааг яаж зогсоох вэ гэвэл зүгээр л хүүхдээ хайрла. Ямар ч болзол, шүүмжлэлгүйгээр хүүхдээ хайрлаж, үнсэж, тэврэх хэрэгтэй.

-Та хүүхдүүдтэй ажилладгийн хувьд сурагчдын гол хандаж буй асуудлыг юу гэж дүгнэдэг вэ?

-Хүүхэд оюун санаа, сэтгэл зүй, бие махбодын хувьд тодорхой өсөлтийн үе шатуудтай бөгөөд тухайн насандаа тохирсон сэтгэл зүйн онцлогтой. Хүүхэдтэй ажиллахад зууны далан хувь нь гэр бүлтэй холбоотой асуудал байдаг. Хүүхдүүдтэй ярилцаад эхлэхээр ээж аав намайг үнэлэхгүй байна, би өөрийгөө олоогүй байна гэх мэтээр эцэст нь ээж, аавын хайр яригддаг.

Аав ээж нар маань хүүхдүүддээ үнэтэй зүйл авч өгөх, амттай хоол авч өгөх, түрийвчийг нь мөнгөтэй байлгах зэргээ би чамайг хайрлаж байна, чиний төлөө ажиллаж байна гэж ойлгодог. Ингэхээр хүүхэд эд зүйл чухал юм байна. Хайр тийм ч чухал биш гэдэг үнэлэмжийг нийгэмд үүсгээд эхэлдэг. Гэтэл хүүхдийн анхны хэрэгцээ бол хайрлуулах байдаг.

-Сүүлийн үед хүмүүс бясалгал, йог их хийж байгаа харагддаг. Энэ нь сэтгэл зүйг эрүүл, тогтвортой байхад тусалдаг байх?

-Маш их тусалж байгаа. Би хүмүүсийг бясалгал хийж сураасай, эсвэл амьсгалын дасгал хийж дадаасай гэж боддог. Уур хүрээд эхлэхэд амьсгалаа зөв удирдаад, гаргаад сурсан хүмүүс уураа намжааж чаддаг. Дараа нь өөрийгөө сонсож, мэдэрч сурах хэрэгтэй. Жишээ нь, би уурлахаараа яадаг билээ, ямар нэгэн үйлдэл гаргадаг бил үү гэх зэрэг асуултыг өөрөөсөө асуух хэрэгтэй. Мөн өөрийгөө тайван байлгах аргад суралцаж агаарт алхах, ном уншиж суух, хамт олонтой болох, бясалгал, йог зэргээр сэтгэл зүйгээ чагнах хэрэгтэй. Манай сургуульд бид сурагчдадаа сэтгэл зүйн боловсрол олгож сэтгэл хөдлөлөө удирдах бясалгал, амьсгалын дасгалыг нэгдүгээр ангиас нь зааж сургадаг.

-Сургуулийн сэтгэл зүйч бусад чиглэлийн сэтгэл зүйчдээс юугаараа ялгаатай байдаг вэ?

-Сургуулийн сэтгэл зүйч бол хүүхэдтэй хамт гэр бүл, эцэг эхчүүдийг зэрэг хүмүүжүүлдэг. Нэг хүүхдийн асуудлыг авч үзээд, ярилцаад эхлэхээр ээж аав, асран хамгаалагч нартай ярилцах хэрэг гардаг. Ингээд ээж, аавд нь хүүхэдтэйгээ яаж харилцах ёстой вэ гэдгийг зөвлөдөг. Сургуулийн сэтгэл зүйч бол бусад чиглэлийн сэтгэл зүйч нараас хамгийн нийгэмд хүрч ажилладаг чиглэл гэж би хардаг.

-Нийгмийн бодлогын хувьд хүмүүсийн сэтгэл зүйн асуудлын хүрээнд ямар зүйлийг хийж хэрэгжүүлээсэй гэж боддог вэ?

-Гэр бүлийн тухай хуулийг дахин анхаарч хараасай гэж хүсч байна. Мөн аав, ээж болсон бол хариуцлага гэдэг зүйл чухал гэдгийг маш сайн ойлгодог байх. Түүнчлэн ЕБС-иас нь хүүхдэд ирээдүйд сайн эцэг эх болох ёстой гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Хариуцлагатай хүн байх боловсролыг багаас нь бий болговол хариуцлагатай иргэн бий болно. Үр дүнд нь нийгмийн өнгө төрх ч зөв болж эхлэх болов уу гэж бодож байна

УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь Ардчилсан намын дэргэд байгуулсан “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсгийн ахлагч Ж.Баярмаатай ярилцлаа.

---

-Хорих 461 дүгээр ангид 21 настай залуу амь хохирсноос улбаалаад Хяналтын сонсголыг нэн яаралтай хийлгэх хүсэлтээ УИХ-ын даргад долдугаар сард гаргасан. Энэ асуудал ямар шатандаа яваа вэ?

-Энэ оны долдугаар сард цагдан хорих 461 дүгээр хаалттай хорих ангид төрийн байгууллагын шийдвэрээр эрхээ хязгаарлуулан хоригдож байх үедээ эмнэлэгт очиж нас барсан хэрэг гарсан. Мөн цэргийн алба хааж байгаа цэргүүд дүрмийн бус харилцаанд өртөх, хууль сахиулах байгууллагуудад мөрдөн шалгуулах ажиллагааны явцдаа эрүү шүүлтэд өртөх, хүнлэг бус харилцаанд орох зэрэг асуудал удаа дараа гардаг учраас УИХ хянан шалгах чиг үүргийнхээ хүрээнд энэ асуудлыг авч хэлэлцэж, нээлттэй сонсгол хийх нь зүйтэй гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, энэ асуудлын учир шалтгаан нь юу юм. Яагаад буурах, алга болох нь бүү хэл улам даамжираад байна вэ гэдгийг иргэдэд нээлттэйгээр хүргэх, ярилцах шаардлагатай гэж үзээд долдугаар сард хүсэлтээ Их хурлын даргад өгсөн. Энэ хүсэлтийг өгөхийн тулд хуулийн дагуу доод тал нь 15 гишүүн гарын үсэг зурсан байх ёстой байдаг бол миний энэхүү хүсэлт дээр надаас гадна 21 гишүүн гарын үсгээ зурсан. Мөн хуулийн дагуу УИХ-ын дарга энэ асуудлыг Хууль зүйн байнгын хороонд шилжүүлдэг юм байна лээ. Энэ дагуу байнгын хороо хэлэлцээд өнгөрсөн сарын 10-нд энэ нийтийн сонсголыг хийхээр тогтсон. Гэвч дахин хуралдаж хойшлуулах шаардлагатай гэж үзсэн. Учир нь хүний эрхийн асуудал гэж анх оруулсныг хэтэрхий ерөнхий байна. Тиймээс сэдвээ нарийвчил гэсэн. Үүний хүрээнд сонсголынхоо цар хүрээг хумьж, нарийвчилсан. Одоо агуулга нь эрүүдэн шүүлт, хүнлэг бус хэрцгий харьцаанаас ангид байх хүний эрхийн зөрчилтэй холбоотой асуудлаарх нийтийн сонсгол гэсэн нэртэй болсон. Харин арваннэгдүгээр сарын 20 болгосны учир нь УИХ-ын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухайн хуулийн 126 дугаар зүйлийн 5 дахь заалтад хяналтын сонсгол зохион байгуулах журмыг УИХ-ын тогтоолоор батална гээд заачихсан юм байна.

 

Энэ заалт нь сонгуулийн өмнөхөн буюу зургадугаар сарын 5-нд нэмэлт, өөрчлөлтөөр орсон байсан. Тийм болохоор нарийвчилсан журам гарах ёстой гээд нэлээд хойшоо тавьсан. Одоо ажлын хэсэг гараад хуулийн дагуу нарийвчилсан журмын төслийг нь гаргачихсан байгаа. Байнгын хороодоор орж, УИХ-аар тогтоол болж батлагдах ёстой. Ийм шалтгаанаар хойшилсон.

-АН-ын бүлгийн дэргэд байгуулсан “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсгийн ахлагчаар та ажиллаж байгаа гэсэн. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?

-Ер нь хуулиараа нийтийн сонсгол зохион байгуулах санаачилга гаргасан тохиолдолд харьяа байнгын хороо нь зохион байгуулалтыг нь хийдэг юм байна. Тиймээс цаашаа санаачилсан хүмүүсээс юу ч хамаарахгүй болж байна гэсэн үг. Мэдээж тухайн байнгын хорооны гишүүн бол хуралдаан дээр нь үгээ хэлээд яваад байж болно. Гэтэл харьяалагддаггүй гишүүд санаачилга гаргасан тохиолдолд оролцоогүй болчихож байгаа юм. Ийм болохоор хүний эрхийг онцгойлон авч үздэг намын хувьд Ардчилсан намын бүлгийн дэргэд “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсэг байгуулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Ахлагчаар нь миний бие ажиллаж байгаа. Зөвхөн байнгын хороонд хариуцуулаад орхих биш, бид санаа тавих ёстой гэдэг агуулгаар энэ ажлын хэсгийг байгуулсан. Хүний эрхийн комиссын тайлан, илтгэлүүд, Эрүү шүүлтийн эсрэг албаны тайлантай танилцаж, зарим албан тушаалтнуудаас мэдээлэл авсан. Нэмээд хэлэхэд, заавал нарийвчилсан журам гэлгүйгээр хийж болох байсан боловч заавал хийнэ гээд хойшлуулсан нь миний хувьд харамсалтай байгаа. Одоо нэгэнт товоо тогтчихсон учраас процессын ажлуудыг хийж байна.

-Хорих ангид нас барсан 21 настай залуугийн талаар ХЗДХ-ийн сайд, ХЭҮК, ХХЕГ-ын удирдлагатай уулзаж, АТГ, УПЕГ, ЦЕГ-ын дарга нараас хариулт авсан гэж байсан. Ирүүлсэн хариуг хэлж өгч болох уу?

-Ажлын хэсгийн хүрээнд сүүлийн 30 жилийн нөхцөл байдлыг цогцоор нь авч үзэж байна. Сүүлийн гурван жилийн тухайд энэ сэдэв нийгэмд хамгийн их хэлэлцэгдэж байна. Жил бүр энэ төрлийн гэмт хэрэгт төрийн албан хаагчдыг шалгуулах гомдол, мэдээлэл 300-500 орчим ирж, түүнээс гурав орчим хэрэг шүүхээр эцэслэн шийдэгдэж байна. Тухайн хэрэгт хамгийн их холбогдож байгаа нь цагдаагийн алба хаагчид байгаа бөгөөд нийт гомдлын 93 хувийг эзэлдэг гэсэн судалгаа бий. Тийм ч учраас бид энэ байгууллагын үйл ажиллагаа, тогтолцоог сайжруулах чиглэлээр ХЗДХ-ийн сайд О.Алтангэрэлтэй хамтран ажиллаж байгаа. ЭШУСАЭ гишүүнээс мөн үйл ажиллагааны болон нөхцөл байдлын талаар ажлын хэсэг дээр мэдээлэл авсан. Мөн тодорхой асуудлаар холбогдох байгууллагуудын албан тушаалтнуудаас мэдээлэл авахаар Хил хамгаалах ерөнхий газрын дарга, Хүний эрхийн үндэсний комиссын гишүүнийг урьсан. Харамсалтай нь АТГ-ын холбогдох хүмүүс бидний урилгад хариу өгөлгүйгээр ирээгүй. Зөвхөн 21 настай амь хохирогчийн тухайд бус хилийн заставт гарсан хоёр цэргийн асуудлаар бас тодруулга авсан юм. Яагаад хоёрын хоёулаа зэрэг хагалгаанд орсныг нарийн шалгамаар л юм байна лээ. Ар гэрийнхнээс нь надад өргөдөл ирсэн. Тухайн 21 настай амь хохирогчийн тухайд АТГ хэргийн нууц гээд ирж мэдээлэл өгөөгүй ч бусад байгууллагын хариунд эрүү шүүлт тулгасан байж болзошгүй цагдаагийн ажилтнуудад хэрэг үүсгэн мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа гэсэн байсан. Хэрэг үүсгэсэн нь сайн ч мөрдөх ажиллагаа арай л удаан явагдаж байна. Аль нэг сараас хойш шүү дээ. Хоёр цэргийн асуудлаар ХЭҮК очиж шалгалт хийсэн дүгнэлтэд дүрмийн бус харьцсан нь тогтоогдсон байна лээ. Мөн холбогдох албан тушаалтнуудад хэрэг үүсгэн мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа гэсэн байсан.

-Тухайн залууг өөрөөс нь хамгаалж гавтай байлгасан гэдэг яриа явж байсан. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Удаан хугацаанд хорьж байж өөрсдөө өвчнийг нь оношилж чадахгүй, дараагийн шатны эмнэлэгт үзүүлж оношлуулаагүй. Гавтай нь эмнэлгийн орон дээр нас баруулж байгаа нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын удирдлагуудын үйл ажиллагаа доголдсон. Хүний эрхийн мэдрэмжгүй, хууль эрх зүйн хувьд яаралтай өөрчлөх хэм хэмжээнүүд байна гэж дүгнэж болохоор байна.

-Тухайн залуу өөрийг нь эрүүдэн шүүсэн цагдаа нарыг АТГ-т хэлэхээр очих үед нь баривчилсан байдаг. Тэгэхээр цагдаад АТГ-ын мөрдөгч л хэлсэн гэсэн үг үү. Үнэхээр ингэдэг бол үүнийг хэрхэн хянаж, зохицуулах шаардлагатай вэ?

-Бид хараагүй, үзээгүй тул яг тэгсэн гэж мэдээж хэлж чадахгүй. Гэхдээ бидний үзэж байгаагаар эрүү шүүлт тулгасны дараа тухайн иргэнийг хорьж шалгасан явдлыг тогтолцоо алдагдаж ажилласан байж болзошгүй гэж хардаж байгаа. Бид хардах эрхтэй. Нөгөө талаасаа, эрүүдэн шүүсэн байж болзошгүй цагдаа нарыг таниулах ажиллагаа хийхээр амь хохирогч залууг авч гарах гэхээр АТГ-т прокуророос зөвшөөрөл олгоогүй гэж ойлгосон. Ер нь иймэрхүү асуудлаар тусдаа бие даасан хараат бус мөрдөх алба байгуулах хэрэгтэй. Мөн Монгол Улс НҮБ-ын Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенц, түүний Нэмэлт протоколд нэгдэж орсноос хойш багагүй хугацаа өнгөрсөн. Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх Дэд хороо болон бусад Хүний эрхийн гэрээний хороодоос Эрүүдэн шүүхийн эсрэг Үндэсний урьдчилан сэргийлэх хараат бус, бие даасан механизмыг байгуулж ажиллуулах талаар удаа дараа Монгол Улсад зөвлөмж өгч ирсэн юм билээ. Монголд энэ механизм бүрдсэн хэдий ч бүрэн бие даан, хараат бусаар ажиллаж чадаж байгаа эсэхэд эргэлзэж байна. Ер нь л бүх хууль тогтоомжийг Монгол Улс нэгдэж орсон Хүний эрхийн чиглэлийн конвенцуудын дагуу филтерээр оруулах ёстой юм билээ. Эрх зүйн хувьд ямар ч зөрчил, алдаа, цоорхой байх ёсгүй, дээрээс нь хэрэгжилтийг хангах механизмыг нь улам сайжруулах ёстой.

-Сүүлийн үед хэд хэдэн сонсгол хийсэн. Гэвч олигтой үр дүн гараагүй гэдэг шүүмж байдаг. Тэгвэл энэ удаагийн сонсголоос бид ямар үр дүн хүлээх вэ?

-Сонсгол үр дүнд хүрэхгүй байна гээд хүний амь насыг хамгаалах үүрэгтэй газарт хоригдож байх хугацаандаа хүн амь хохирч байгаа, мөн эх орноо хамгаалахаар явсан бор цэргүүдээ дарамталж, дүрмийн бус харьцаж байгаа зэрэг ноцтой асуудлуудыг зүгээр орхиж болохгүй. Мэдээж энд холбогдох байгууллагад ажилладаг бүх хүмүүс бус зарим нэгэн хүмүүсийг л ярьж байгаа. Тиймээс холбогдох байгууллагууд өөр өөрсдийн чиг үүргийн хүрээнд хийх ёстой ажлаа хийх л үүрэгтэй. Ер нь бол төрийн хамгаалалттай газар иргэн эмчилгээ авч чадалгүй нас барж байгаа нь бидний бүтээх гэж зорьсон иргэний, ардчилсан, хүмүүнлэг нийгэм гажуудсан байгаагийн илрэл гэж хэлж болно. Бид энэ удаагийн сонсголын үр дүнд иргэдийнхээ эрүү шүүлт, хүнлэг бус харьцаанд өртөж хохирч ирсэн бүх үнэн байдлыг ил гаргах, иргэдийн эрхийг хамгаалах үүрэгтэй төрийн алба, албан тушаалтнуудын үйл ажиллагаанд цогц дүгнэлт хийх, хууль эрх зүйн хувьд хэрхэн хүн төвтэй, хүний эрхийг бодитоор нь хамгаалж чадах системийг бүтээх асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх шийдэлд хүрэхийг зорьж, хүсч байгаа.

-Сонсголд оролцох хүсэлтэй хүмүүсийг бүртгэж байгаа гэсэн?

-Цөөхөн иргэн бүртгэх юм билээ. Тиймээс эрүү шүүлтэд өртөж хохирсон, хэлмэгдсэн, төрийн албан хаагчдын буруутай үйлдлийн улмаас хохирсон иргэд, тэдний ар гэр, хууль ёсны төлөөлөгчдийг энэ сонсголд бүртгүүлж, эрхээ сэргээлгэх, хамгаалахад дуу хоолойгоо хүргээсэй гэж хүсч байна

 

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь Ардчилсан намын дэргэд байгуулсан “Эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бус хандлагаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилтийн төлөв байдлыг хянан шалгаж, санал дүгнэлт боловсруулах” ажлын хэсгийн ахлагч Ж.Баярмаатай ярилцлаа Тэрбээр “Хоригдож байх хугацаандаа иргэн амиа алдаж байгаа ноцтой асуудлыг зүгээр орхиж болохгүй” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

АН-ын генсек Н.Ганибал “Цаашид ардчиллын чиг баримжаатай намууд нэгдэж сонгуульд өрсөлдвөл МАН-ыг ялах боломж харагдаж байна”гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “АН арван хэсэг зулгаагдсан ч ард түмний дэмжлэг хэвээр байна “ хэмээн өгүүллээ.

Монгол “стан” улс болох уу?

Эдийн засагч Н.Туяа “Ажил гүйцэтгэх гэрээний үнийн дүнгээс НДШ тооцож байгаа нь дээрмийн шинжтэй” гэлээ.

Сэтгэл зүйч, докторант Ж.Ариунаа “Манай улсад дөрвөн хүн тутмын нэг нь сэтгэцийн ямар нэгэн асуудалтай” хэмээв.

АРЫН НҮҮР: Өвлөөс өмнө хүүхдүүдээ агаарт сайн гаргаарай

---

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Хаа сайгүй бродюр сольж байгааг хотынхон байтугай хөдөөнийхөн ч андахгүй. Тэр бродюр гэдэг зүйл сүүлдээ төгсрөөд гантиг болсныг (боржин л доо) хараа байлгүй. Тэдгээрийг солихын өмнө зам дээгүүр жирийтэл өрж тавьж байгаад сольдог юм байна лээ. Тэр боржин чулууны ирмэг нь иртэй гэж юү гэхэв, яг л сахлын хутга шиг.

Нэг орой тэрийг нь машинаараа дайрчихваа. Хажуунаас амьжиргаа цагаан бөөр лүү шахаад замын зах руу дарчихгүй юу. Сахлын хутга шиг ирмэг нь шууд л дугуй хага зүсчихлээ. Пис пас гээд л шууд хий нь гараад шалчийчихав. Гай болж яг явган хүний зам дээр таарлаа. Хөдөлгөөн ихтэй ч газар юм. Зам хаагаад зогсохоос өөр яах билээ. Үүнд хүмүүс машид зэвүүцэн машиныг маань зогсоо зайгүй нүдэж эхэллээ. Гарцаар гарч байгаа залуу, хөгшин гэхгүй бүгд хараалын муугаар хараан төрсөн эхийг нь нүдэн дээр нь доромжилчихсон мэт үзэн ядаж нулимж, өшигчих аж. Буугаад дугуйгаа гаргах гээд ноцолдвол зодуулаад тогтвол их юм болохоор байлаа. Аймшигтай ажээ.

Хамгийн гайгүй энд бичиж болох хараал нь “замаас зайлаач төгцөгөө” л юм уу даа. Гэтэл нэг танихгүй залуу хүү хэрэг болгон хаалганы цаанаас “цонхоо буулга” хэмээн дохив. Арай ч цохиод авахгүй байгаа гэж бодон цонхоо буулгалаа. “Ах аа, дугуй чинь нэгэнт засал авахааргүй болжээ. Та энэ чигт нь яваад тэрүүхэн зогсоол дээр зогсчихоод учраа ол оо” гэж хэлчихээд явлаа. Хэн нэгэн чин сэтгэлээсээ хандахад ухаан санаа цэлс гээд л явчих шиг болов. Гэтэл зам зохицуулж байгаа цагдаа хүү гүйж ирэн “ах аа, би дугуй засдаг бригад дуудаад өгье, та шууд яваад тэр зогсоол дээр оч. Наадах чинь засвар авахгүй” гэж хэлээд хөдөлгөөн чөлөөлж эхэллээ.

Танихгүй монгол залуустаа хайр төрөөд л явчихав. Түрүүний цөхрөл айдас, гоморхол үргэн одож төрөлх нутаг, үндэстэн нэгт хүмүүс дунд байгаагаа мэдрэн машинаа зугуухан, цатгалан ирвэс мярайх мэт хөдөлгөж эхлэв.

Ж.Сандагдорж

 

АМНАТ-өөс болж хүнд үйлдвэрүүд ар араасаа хаалгаа барьж эхэлсэн. Тэдний нэг “Ганхүдэр орд” компанийн гүйцэтгэх захирал Д.Мандахбаяртай ярилцлаа.

---

-Танай компанийн үйл ажиллагаанд АМНАТ яаж нөлөөлж байна вэ. АМНАТ авахаас өмнө ямар байсан, одоо нөхцөл байдал ямар болов?

-Бид Монголдоо анх удаа хорголжингийн үйлдвэр барьсан. Нэг шат алхаад ширэм үйлдвэрлэх боломжтой. Орон нутагтаа 200 орчим ажлын байр бий болгоод 10 гаруй төрлийн татвар, төлбөр, хураамж төлөөд явдаг байлаа. Мөн гэрээгээр ажил гүйцэтгэдэг олон гүйцэтгэгч компани, иргэдтэй хамтарч ажилладаг байсан. 2016 онд гэнэт Ашигт малтмалын хуульд нэмэлт, өөрчлөлт ороод Дарханы төмөрлөгөөс агуулга багатай хүдрийг АМНАТ шингэсэн НӨАТ-тай үнээр худалдан авч баяжуулаад экспортлоход олон улсын жишиг үнээр дахин АМНАТ ногдуулдаг болгосон. Үүнээс болж олон үйлдвэр хаалгаа барьсан. Тэдний нэг нь манай үйлдвэр.

Олоогүй орлого, зараагүй металлаас татвар ногдуулдаг улс дэлхийд Монголоос өөр байдаг уу. Ер нь яагаад АМНАТ авдаг болов. АМНАТ-ийг яаж болиулах вэ?

-Сангийн яам төсвийн орлогоо хялбар аргаар бүрдүүлэхийн тулд хү-дэр, баяжуулалт, боловсруулалтын шат бүрд АМНАТ ногдуулдаг дэлхийд байхгүй бодлогыг хэрэгжүүлээд таван жил боллоо.

Үр дүнд нь өөрийн ордгүй нүүрс угаадаг, төмрийн хүдэр, жоншны хүдэр баяжуулдаг 20 гаруй компани АМНАТ-ийн өрөнд орж хаалгаа барьсан. Төмрийн баяжмалаа нэг тн-ыг нь 80 ам.доллараар экспортлоход 120 ам.долларын, хорголжингоо тн тутмыг нь 100 ам.доллараар экспортлоход 150 ам.долларын АМНАТ ногдуулдаг. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн агуулга багатай хүдэртээ төлсөн АМНАТ-ийг хасч тооцдог болгосон. Тодруулбал, хорголжин экспортлоход 12.75 ам.доллар төлсөн бол зөвхөн хоёр ам.доллар хасагдана. Энэ нь ямар ч үр дүнгүй татварын дарамт өндөр хэвээр гэсэн үг. Монголдоо нэмүү өртөг шингээж үйлдвэрлэсний торгууль болоод үлдэж байна. Зараагүй металлаас төлдөг асуудал бас нэмэгддэг. Экспортлоод АМНАТ төлснөөс хэдэн жилийн дараа Татварын албанаас шалгалт ороод гаалийн лабораторийн дүгнэлтийг үндэслэж баяжмалд маш багаар агуулагддаг зэс, никель, цагаан тугалга, хар тугалгыг Лондонгийн биржийн ханшаар борлуулсан гэж үзээд нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулдаг. Энэ бол хамгийн том дарамт болдог. УИХ-аар хуулийн төсөл өнгөрсөн зургадугаар сард орсон боловч Сангийн сайд маш буруу тайлбар өгч хойшлуулсан. Сангийн яам Засгийн газрынхаа мөрийн хөтөлбөр, үйлдвэржилтийн бодлогын эсрэг ажиллахаа больж алдаагаа засах хэрэгтэй.

-АМНАТ-ийг болиулбал үйлдвэрүүд хэдий хугацаанд сэргэж чадах бол?

-Төр нь тэднийг уучилж татварын өрийг хүчингүй болгохгүй бол сэргэхэд хэцүү. Цаг хугацаа их орно. Үйлдвэрүүд олон жил сул зогсож эвдрэл элэгдэлд орсон, туршлагатай 1500 хүнээ ажилгүй болгож алдсан тул дахин тэднийг сургаж ажиллуулахад маш их хүндрэлтэй. Төрийн буруу бодлогоос болж үндэсний үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн маш их хөрөнгийг царцааж ийм хүнд байдалд хүргэсэн нь маш харамсалтай.

-Давхар АМНАТ бий болсноор Монгол Улсын эдийн засагт хэрхэн нөлөөлж байна вэ. Бид ямар боломжуудаа алдав?

-Өөрийн ордгүй баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүд нийт АМНАТ-ийн нэг хувь хүрэхгүй орлогыг бүрдүүлдэг байсан. Эдгээр үйлдвэрүүд хэвийн ажиллаж байсан бол 1500 хүн ажилтайгаа, орон нутагтаа татваруудаа төлөөд одоогийн яригдаж буй бүсчилсэн хөгжлийг тэд эхлүүлэх байсан. Ийм үйлдвэрүүд Дархан-Уул, Хэнтий, Өмнөговь, Дорноговь аймагт үйл ажиллагаа явуулж байлаа. Тэд хэвийн ажиллаж байсан бол үйлдвэрүүдийн хүчин чадлаа нэмэгдүүлж дараагийн шатны боловсруулах шатанд шилжиж валютын орлогыг нэмэгдүүлэх боломжтой байсан. Сангийн яам энэ асуудал дээр алдаагаа ойлгож одоо буулт хийх цаг нь болсон.

-Боловсруулах салбарынхан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд давхар өрөнд оржээ дээ?

-Яг тийм. Үйлдвэрүүд ажиллах тусам өрөнд ордог болсон тул бүгд хаалгаа барьж эхэлсэн. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай үйлдвэрүүд Монгол Улсад ажиллах хүсэлтэй ч ийм татварын орчинд ажиллахаас айсаар гайхсаар бүхэл бүтэн таван жил өнгөрлөө.

-АМНАТ давхар авдгийг болихгүй юм бол цаашдаа Монгол Улс гангийн үйлдвэрлэл явуулах төслүүд маань гараан дээрээ зогсчих юм биш үү?

-Энэ асуудлыг шийдэхгүй бол дотоодын түүхий эддээ тулгуурласан өөрийн ордгүй баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүд хөгжихгүй нь батлагдлаа. Бид зэсийн баяжмалаасаа цэвэр зэс, нүүрснээсээ металлургийн кокс, хагас кокс, шингэрүүлсэн хий, төмрийн хүдрээсээ хорголжин, ширэм, ган, жоншны хүдрээ ядаж 100 хувь, ховор металлаа баяжуулдаг байх боломжийг гадаад дотоодын үйлдвэрлэгчдэд олгох хэрэгтэй. Маш их валют орж ирэх, ажлын байр бий болгох боломжоо алдсаар байгааг хамтарсан Засгийн газар, шинэ УИХ шийдэх хэрэгтэй.

-Засгийн газрын мега төслүүд дунд боловсруулах үйлдвэр мэр сэр харагдаж байсан. Эдгээр төсөл хэрэгжихэд АМНАТ саад болно биз дээ?

-Мега төсөлд гурван том үйлдвэрлэлийн асуудал тусгагдсан. Нефтийн үйлдвэр нэлээд эрт эхэлсэн түүхий эдийн асуудлаа шийдчихвэл тэнд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ, эсвэл АМНАТ дээр хүндрэл үүсгэхгүй шийдчих боломжтой. Харин ширэм, гангийн төсөл, нүүрс, химийн үйлдвэрийн төслийг дэмжихэд АМНАТ-ийг бодлогоор дэмжихээс өөр аргагүй. Ядаж олон улсын жишиг үнийг болиулж Монголд хөрөнгийн биржээс тогтоодог болгох нь зөв. Эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих гэж байгаа бол өсөн нэмэгдэх АМНАТ байх ёстой үгүйг шийдэх хэрэгтэй. Мөн дагалдах металлын асуудлыг цэгцлэх ёстой. Ингэж байж маш олон ажлын байр бий болгож, үйлдвэрүүд илүү үр ашигтай ажиллаж хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа нь наашилж бүсчилсэн хөгжил, аж үйлдвэржилтийн сэргэлт бодитоор хэрэгжинэ.

-Ер нь Монгол Улс яавал гангийн үйлдвэртэй болох вэ?

-Зөв оновчтой бодлогоор дэмжээд өгвөл ширэм, гангийн үйлдвэрээс гадна бусад үйлдвэрийн төслүүдийг манай хувийн хэвшлийнхэн хэрэгжүүлж авч явж чадна. Ер нь Ашигт малтмалын тухай хуулиа эрс сайжруулж байж гадаадын хөрөнгө оруулалт татах, баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх боломжтой.

М.МӨНХЦЭЦЭГ