Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Р.Даваадорж: Нүүрсний дэлхийн зах зээл дээрх үнэ манай эдийн засгийг тодорхойлно DNN.mn

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн зөвлөх, эдийн засгийн ухааны доктор Р.Даваадоржтой ярилцлаа.

-Монгол Улс зах зээлд шилжээд 30 гаруй жил боллоо. Өнгөрсөн хугацааны эдийн засгийн ололттой болон сул талуудыг товчхон дүгнэхгүй юу?

-1991 онд Төв банк болон арилжааны банк гэсэн хоёр шатлалтай тогтолцоонд шилжсэн юм. 1993 онд шинэ мөнгөн тэмдэгтийг гүйлгээнд оруулснаар өнөөгийн санхүүгийн тогтолцооны суурийг тавьсан. Хөрөнгийн зах зээл үйл ажиллагаагаа эхлүүллээ. Дэлхийн Банкны “ядуу буурай орны” ангиллаас, өндөр-дунд орлоготой орны тоонд багтсан гээд дурдвал эерэг жишээ олон. Гэвч хамгийн чухал нь түүхэн богино хугацаанд Монгол Улсын эдийн засаг, социализмын үеийн зогсонги байдал, шилжилтийн үеийн гүн хямрал, уналтаас бүрэн гарч чаджээ. Хэдийгээр хэд хэдэн удаа томоохон хямралтай нүүр тулсан боловч манай улсын эдийн засаг ойрын ирээдүйд аажимдаа тэлж, өснө гэсэн ерөнхий дүгнэлт хийж болохоор байна.

-Зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр ямар эерэг өөрчлөлт гарав?

-Нийслэлийн гудамжинд багтахаа байсан машин тэрэг, тохилог орон байр, лангуу дүүрэн супермаркетууд, эдэлж хэрэглэж дадсан чамин тансаг хэрэглээ зэргийг дурдаж болох ч, энэ нь учир дутагдалтай. Харин дэлхийн улс орнууд ДНБ хэмжээ, гадаад худалдаа, нэг хүнд ногдох ДНБ-ний хэмжээ зэрэг макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хэрхэн өөрчлөгдөж байгаагаар харьцуулж дүгнэлт хийдэг.

Манай улсын нэг хүнд ногдох ДНБ-ний хэмжээ 1991 онд 364 ам.доллар байсан бол өнгөрсөн жил 5000 ам.доллар давлаа. Эдийн засгийн өсөлтийн бас нэг хэмжүүр нь ДНБ байдаг. 2022 оны статистикээр Монгол Улсын ДНБ-ний хэмжээ 53 их наяд төгрөгт хүрчээ. Энэ нь 1990 онд ДНБ 788 сая ам.доллар байсан бол өдгөө 17 тэрбумыг давжээ. Гадаад худалдааны эргэлт 1990 онд 1.6 тэрбум ам.доллар байсан бол 2023 онд 24.4 тэрбум болж хэд дахин өсчээ. Төсвийн орлого 6.5 тэрбум төгрөг байсан бол өнөөдөр 25 их наяд төгрөгөөр яригдаж байна. Эдийн засгийг тодорхойлох макро үзүүлэлтүүд ийнхүү суга өссөн ажээ. Гэхдээ энэ бүхэн манай орны хувьд өөрийн бүх боломж, дотоод нөөц баялгаа бүрэн ашиглаж чадсан гэсэн үг огт биш. Иргэдийн асар их хүлээлт, итгэл найдварт бүрэн гүйцэд хариулт өгч чадаагүй байна.

Туулж өнгөрүүлсэн богино хугацааны түүхээс харахад, эдийн засгийн хязгаарлагдмал эх үүсвэртэй, манай орны хөгжил дэвшил шулуун шугам, өндөр хурдаар явсангүй. Монголын эдийн засагт цаашид ч өөдлөх-уруудах, тэлэх-хямрах мөчлөгүүд тулгарах нь гарцаагүй. Өмнө нь хэд хэдэн удаа тохиож байсан эдийн засаг, санхүүгийн гүн хямралд гадаад хүчин зүйл хүчтэй нөлөөлж байсан нь үнэн. Байгалийн асар их баялгаа зарж байгаа боловч тэр нь өрх гэрийн амьдралд огт орсонгүй. Нэн ядуу иргэдийн тоо ч өндөр хэвээр байна.

-Ингэхэд бид ардчилсан чөлөөт эдийн засгийн зарчмаар явж ирж чадав уу?

-Харамсалтай нь чадсангүй. Улсын төсөв ДНБ-хээ 40 орчим хувийг эзэлдэг. Манай дэд бүтцийн дулаан, цахилгаан, эрчим хүчний салбар бүгд улсын мэдлийнх. Санхүүгийн салбарт Төрийн банк, Хөгжлийн банк бий. Экспортын үндсэн тээвэр хийх төмөр зам улсын мэдэлд байна. Хөрөнгийн бирж дийлэнх хувь төрийн өмч. Өнөөдөр төр хувийн хэвшилтэй зэрэгцэн бизнес хийгээд зогсохгүй тэднээс бүх талаараа давуу эрхтэй, давуу боломжтой. Монголын төр компани ажиллуулж, хувийн хэвшлийнхээ орон зайг булааж тэдэнтэй өрсөлдөж байна. Нийт төрийн өмчит 108 компани, тэдгээрийн охин болон хараат 170 аж ахуйн нэгж, орон нутгийн өмчит 275 аж ахуй нэгж үйл ажиллагаа явуулдаг. 2021 оны байдлаар Дэлхийн банкны гаргасан судалгаагаар төрийн өмчит компаниудын хөрөнгийн өгөөжийг “тэг” хувь гэж үнэлсэн. Ашигт ажиллагаа ердөө 5.9 хувь байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, “Эрдэнэт” ТӨҮГ-аас бусад нь ерөнхий дүнгээрээ дөрвөн хувийн алдагдалтай гарчээ. Өөрөөр хэлбэл, маш олон алдагдалтай компаниудыг төр ажиллуулж байна. Манайд төрийн өмчийн хэмжээ маш данхар байгаа. Төр сайн менежер байх хэцүү. Эдийн засгийн хуулиараа боломжгүй зүйл. Төрийн өмч аль болох бага байх ёстой.

-Улс төрийн намууд талцаж байгаад эдийн засгийг унагаж ирсэн шүү дээ. Намууд улс орныхоо эрх ашгийн төлөө хамтарч нэгдэж ажиллах ёстой баймаар. Гэвч намынхаа эрх ашгийг тэргүүнд тавиад байх шиг харагдах юм. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Намууд талцахаас илүүтэй, манай улсын амин судас болсон “Эрдэнэс Тавантолгой”, “Эрдэнэт” болон бусад ТӨК-ын удирдлагад, ТУЗ-д мэргэжлийн хүмүүс байдаггүй. ТУЗ-д төрийн яамдын хэлтэс, газрын дарга нар очдог. Тэр утгаараа тухайн хүн хэн нэгэн даргын цүнх баригч байна уу гэхээс бизнесийн туршлага, мэдлэг, боловсролтой нэгэн байдаггүй. Ингээд төрийн өмчийн томоохон компаниуд дээр гарч байгаа асуудал бол өндөр дүнтэй гэрээ, хэлцэл. Үүний цаана маш том авлига, хулгай үүсэх нөхцөл бүрдчихсэн. Ийм буруу системийг нураалгүйгээр улс орны хөгжлийг ярих боломжгүй.

-Өнөө жилийн эдийн засаг ямар байх бол. Ковидоос хойш манай улсын эдийн засаг огцом өссөн эерэг үзүүлэлттэй байгаа. Өнгөрсөн онд 6.8 хувиар өссөн эдийн засаг өнөө жил долоон хувиар тэлнэ гэсэн төсөөллөөр улсын төсвөө баталсан. Эдийн засгаа тэлэх ямар боломжууд харагдаж байна вэ?

-Аливаа улсын төсөвт дөрвөн дүрэм буюу тусгай шалгуур үзүүлэлтийг мөрдөх ёстой байдаг. Манай улсад Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульдаа тодорхой заасан хэдий ч огт мөрдөж байсангүй. Төсвийн дээрх дөрвөн дүрмийг ихэвчлэн улс төрийн хүчнүүдийн эвслийн үр дүнд эсвэл эдийн засгийн томоохон хямралын дараа улсын санхүүг хатуу хянах зорилгоор баталж ирсэн. 2000-аад оны эхэн үеэс хөгжиж буй зах зээл болон бага орлоготой орнуудад ийм тусгай хязгаарлалтуудыг хуулиндаа оруулах давалгаа өрнөсөн. Хөгжиж буй орнуудын хувьд хямралын дараа төсвийн зохицуулалт хийх, шинэчлэлийн ололтыг баталгаажуулах, байгалийн баялгийн үнийн савалгаанаас шалтгаалсан зарлагын хэт өсөлтөөс зайлсхийх зорилгоор дээрх дүрмийг хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Бид нар олсон хэрээрээ дураараа зарцуулж улс орныхоо хөгжилд чөдөр тушаа болсоор ирсэн. Улс орныг удирддаг төсөв, мөнгөний бодлого хоорондоо уялдаагүй, хэт данхар төсөв баталж, халамжаа хамаагүй нэмж, гадаад зээлд дулдуйдаж байгаа тохиолдолд хичнээн байгалийн баялгаа зараад ч нэмэргүй юм байна гэдгийг ойлговол ойлгох цаг ирсэн баймаар юм.

-Валютын нөөц түүхэн дээд хэмжээнд хүрчлээ. Цаашид 10 тэрбум ам.долларт хүргэх боломж байгааг гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн онцолж байсан. Үүнд хүрэхийн тулд юу хийх ёстой вэ?

-Энэ үзүүлэлт бол гайхуулах статистик биш. Монгол банк Хятадын Ардын Банкнаас авсан хоёр тэрбум ам.долларын свопоо эхлээд  төлөх учиртай. Арваад жил луу унжиж сунгасаар ирлээ. Одоо төлөх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Тиймээс таван тэрбумд валютын нөөц хүрлээ гэдэг бас тийм бодитой тоо биш шүү.

-Өнөө жил бид 60 сая тн нүүрс экспортолно гэж төлөвлөсөн. Мөн боомтуудын сэргэлтийн хүрээнд Монгол Улсад орж ирэх орлогыг хэрхэн харж байна вэ?

-Монгол Улс өнгөрсөн жил түүхэндээ анх удаа бараг 70 сая тн нүүрс экспортолж зөвхөн нүүрснээс есөн тэрбум ам.доллар олсон. Өнөө жил энэ хэмжээндээ барьж чадвал гадаад өрөө үе шаттай төлөх цаг болсон. Боомтын сэргэлт энэ тэрийг мэдэхгүй. Ч. Хүрэлбаатар Сангийн сайд байхдаа 2018 оноос хойш “боомтын сэргэлт” гэж багагүй мөнгө төсөвт суулгаж байсныг санаж байна. Одоо бид Хойд Солонгос шиг элдэв уриа лоозонгоо болиод бодит ажлаа хийх цаг ирсэн дээ, уг нь.

-Шинэ оны босгон дээр манай улс “Самурай” бондын 200 сая ам.долларын өрийг өөрийн эх үүсвэрээр бүрэн төлж, гадаад өрийн дарамтаас бүрэн гарч чадсанаа зарласан. Энэ нь эдийн засагт ямар эерэг үзүүлэлтийг авчрах вэ?

-Гадаад өрийн удирдлагын тухай хуульд Монголбанк, ҮСХ, Сангийн яам Монгол улсын нийт гадаад өр болон Засгийн газрын өрийн хэмжээг нийтэд ил тодоор мэдээлэх үүрэгтэй. Дээрх байгууллагын сайтаас ороод өр хасагдсан байна уу, үгүй юу гэдгийг мэдэх бүрэн боломжтой. Миний пэйж хуудас, твитерт ч маш тодорхой тайлбарласан тайлбар бий. Манай улсын ойрын ирээдүйд гадаад өрийн нэн хүнд асуудалтай тулгарна. Өр тодорхой хэмжээнд төлж байгаа боловч түүнээсээ их гадаад өрийн хэмжээгээ нэмэгдүүлж байгаа. 3.4 сая хүнтэй манай улсын ДНБ ердөө 17 тэрбум ам.доллар хэрнээ нийт өр 33.9 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Өнөөгийн эрх баригч 2016 оны УИХ-ын сонгуулийн үеэр Монгол иргэн бүрд 15 сая төгрөгийн өр ногдож буй талаар хангалттай ярьсан. Ер нь улсын нийт өрийг нэг хүнд оноож тооцдог тооцолол байдаггүй. Гэвч эрх баригч хүчин энэ алдааг засна хэмээн гарч ирсэн ч энэ үзүүлэлт өнөөдөр аль хэдийн 34 сая төгрөг хол давжээ. Хэрэв Монголбанкны своп, Хөгжлийн банкны 2018 онд босгосон 500 сая ам.долларын бонд, МИАТ, Төмөр зам зэрэг төрийн өмчит олон компаниудын өр, төрийн өмчит бусад компаниудын өрийн баталгаа зэргийг нэмж тооцвол Засгийн газрын өр ДНБ-ий 100 хувь давна. Өнгөрсөн онуудад Монгол Улсын Засгийн газрын өр ДНБ-ий 92 хувьд хүрснийг Дэлхийн банк анхааруулсан. Ийнхүү бид “гадаад өрийн хавх”-нд гүн баттай шигдсэн. Өрийн асуудал Монгол Улсын эдийн засгийн аюулгүй байдлаас хальж улс орны тусгаар тогтнолын асуудал болж хувирсан. Иймээс ч УИХ-ын дарга Г. Занданшатар Монгол Улсын гадаад өрийн нөхцөл байдлыг уулын уруу өнхөрч, өнхрөх тусмаа томорч буй цасан бөмбөлөгтэй зүйрлэж хэлсэн нь тун оновчтой дүгнэлт болсон юм.

–Ардчилсан нам мөрийн хөтөлбөртөө эдийн засгийг эрчимжүүлэх талаар ямар бодлогууд баримтлах вэ?

-Манай намаас ажлын хэсэг гарчихсан ажиллаж байгаа. Миний хувьд байгалийн баялгийн хуваарилалтыг нийт иргэдээрээ дамжуулж хийх ёстой гэж үздэг. Өнгөрсөн 30 жилд УИХ-аар дамжуулж хийсээр ирсэн. Энэ нь юунд хүргэснийг бүгд мэдэж байгаа шүү дээ.

-Сонгуулийн жил гэдэг утгаараа 2024 онд эдийн засгийн эерэг болон сөрөг тал юу байна вэ?

-Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт саарах, БНХАУ-ын өсөлтийн төлөв удаашрах хандлага ирэх жилүүдэд үргэлжлэхээр байна. Мөн БНХАУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын уналтаас шалтгаалан олон улсын зах зээлд металлын үнэ буурах эрсдэл нэмэгдсэн. Холбооны Нөөцийн сан Европын төв банк зэрэг дэлхийн томоохон төв банкууд бодлогын хүүгээ хэвээр хадгалах шийдвэрийг гаргасан. Орос, Украйны дайн сунжирлаа. Оросод шатахууны үнэ өсөж байна. Иймд гадаад нөхцөл байдал сайнгүй байна. Бидний дотооддоо хэрэгжүүлж буй бодлого сонгуультай давхцан бэлэн мөнгө тараах чиглэлд галзуурч байна. Иймээс ямар ч байсан инфляц өснө. Үнэ өндөр түвшинд хадгалагдана. Валютын ханш нүүрсний борлуулалт өнгөрсөн жилийнх шиг байж чадах эсэхээс шалтгаална. Нүүрсний дэлхийн зах зээл дээрх үнэ ханш манай эдийн засгийг тодорхойлно. Бид уул уурхайгаас улам бүр хараат болсоор байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Х.Ганхуяг: Цагаан сараар ажлын таван өдөр амардаг болвол амьдралд арай ойр байх болов уу DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягтай ярилцлаа.

-Цагаан сарын амралтын өдрийг уртасгах тухай асуудал сая хүчтэй босч ирлээ. Та олон нийтийн саналыг дэмжинэ гэдгээ цахим хуудастаа мэдэгдсэн. Уртасгавал хэдэн хоногоор уртасгах боломж байгаа вэ?

-Амьдралд хууль нийцэж байгаа эсэх нь их чухал. Битүүний өдөр монголчууд ажлаа хийдэг үү, үгүй юу? Хийдэг нэртэй байгууллагууд боломжоороо ажилчдаа эрт тараадаг. Шинийн дөрвөн, таванд ажил хийдэг үү, үгүй юу гээд бодвол бүтээмжгүй байдаг. Хоёрдугаарт, үндэсний өв соёлыг дэлгэрүүлэх, хамгаалж үлдэх нь чухал. Цагаан сар, үндэсний их баяр наадам монголчуудад яагаад чухал вэ гэхээр үндэсний дархлаагаа баталгаажуулдаг. Монгол гэрт орж үзээгүй байранд өссөн хүүхдүүд байна. Монголоор сайхан мэнд ус ч асууж мэддэггүй хүүхдүүд ч байдаг. Тиймээс бид хойч үеийнхэндээ ингэж золгодог. Босго дээр гишгэж болдоггүй гэхчилэнгээр монгол уламжиллаа баяр наадмын өдрүүдээр л зааж өгч байгаа шүү дээ. Тиймээс улсын баяр наадам, цагаан сард онцгой ач холбогдол өгч, тэр талаас нь харж шийдвэрээ гаргавал зөв юм болов уу гэж бодсон. Манай ээж аав хоёр өндөр настай хүмүүс бий. Өдөрт 100-аад хүн ирж золгосон. Бид ээлжээр очиж тусалж байгаа юм. Цагаан сарын гурван өдрийн золголтын дараа хүмүүс маш их ядарч байна. Хууль гэдэг бол амьдрал дээр байгаа зүйлийг цаасан дээр буулгадаг. Тиймээс хүмүүсийг ажлаа, төлөвлөлтөө хийх боломжийг эрх зүйн хүрээнд олгох ёстой.

Цагаан сарын бэлтгэлд их хугацаа шаардагддаг. Дотоодын эдийн засгийн идэвхжил тэр хэрээр бий болдог. Жижиглэн, хүнсний худалдаа дагаж өсдөг. Гэтэл олон нийт ойлгохдоо амрахаар хамаг юм зогсдог гэж ойлгодог. Дотоодын эдийн засгийн идэвхжил, борлуулалтыг нэмэгдүүлдэг. Баяр наадмын үе нэгдүгээрт дотоодын худалдааг идэвхжүүлдэг. Хоёрдугаарт, тодорхой хэмжээнд стрессийг тайлдаг. Энэ жилийн цагаан сар хагас, бүтэн сайн өдрөөр таарсан. Орон нутаг руу явсан хүмүүс ирэх, очихдоо их түгжирлээ шүү дээ. Тиймээс үүнийг засаж, магадгүй ажлын таван өдөр амардаг болгож битүүний өдрийг амралтын өдөр болговол амьдралд арай ойр байх болов уу гэж бодсон.

-Эдийн засгийн утгаараа ч өгөөжтэй юм байна шүү дээ?

-Жижиг дунд үйлдвэрлэл болон үндэсний үйлдвэрлэлийг ихээр дэмждэг.

Цаг хугацаа явах тусам үндэсний брэндүүдийг бэлгэнд өгдөг болж. Трэнд өөрчлөгдөж байна. Өөрөөр хэлбэл, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг бодитой дэмждэг баяруудын нэг нь цагаан сар. Хоёрдугаарт, цаашдаа цагаан сарын урт хугацааны амралтыг өвлийн аялал жуулчлалыг дэмжих боломжтой. Магадгүй цагаан сарын барилдааныг хоёр, гурван өдрийн барилдаан болгодог. Томхон зааланд барилдуулдаг. Өвлийн морины уралдаанд хүүхэд биш, том хүнээр унуулж уралдааныг явуулдаг зэргээр өвлийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлнэ шүү дээ. Түүнээс мөсөн уул бариад аялал жуулчлал нэмэгдэхгүй. Монголын өв соёл, онцлогийг харах гэж л жуулчид ирнэ. Орон нутагт хэрхэн яаж цагаан сар хийдэг. Хэрхэн золгодог. Энэ бүх суурь, бүтэц нь бэлэн бий. Тиймээс зохицуулалтыг нь хийгээд дэмжхэд аялал жуулчлалын том эвент болох боломжтой.

-Та үүнийг хууль болгож өргөн барих уу?

-Хоёр хувилбар бодож байна. Багтайгаа зөвлөлдөнө. Хамгийн хурдан нь D-Parliament руу оруулж иргэдийн саналыг авах нэг хувилбар байна. Хэрвээ 30-аас дээш мянган хүний саналаар дэмжигдвэл УИХ-ын Тамгын газарт ажлын хэсэг байгуулагдаж хууль боловсруулж эхэлнэ. Хоёрдугаарх хувилбар нь УИХ-ын гишүүн хуулийн төсөл өргөн барих. Энэ нь хуулийн төслөө бичиж, судалгаа хийгээд түүндээ үндэслэж Засгийн газраас санал авна. Ингэж явахаар хугацаа их орох магадлалтай. Тиймээс хугацаануудаа харьцуулж үзээд арай хурдтай явах боломжийг нь харж байж шийднэ. Хэрвээ D-Parlia­ment дээр санал авна гэвэл хоёрдугаар сарын сүүлээр байршуулж, чуулган эхэлтэл иргэдийн саналыг авна.

-Тантай ярилцах дараагийн сэдэв энэ УИХ-ын үйл ажиллагаа. Шинэ залуу туршлагагүй хэмээх шүүмжлэл таны сууж байгаа парламентад их ирсэн. Та ер нь энэ намрын чуулганаар УИХ хэр ажилласан гэж бодож байна?

-Шинэ залуу гишүүд олноор нэмэгдсэнээр энэ парламентын үед Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж тогтолцооны өөрчлөлт хийж чадсан. 24 жилийн хугацаанд хийж чадаагүй өөрчлөлтийг хийж чадсан. Нэг ёсондоо дараагийн сонгуулиар би гарах гарахгүйгээр үл хамааран улс эх орныхоо төлөө шийдвэр гаргаж чадсан. Үүнийг хэн ч үгүйсгэхгүй болов уу гэж бодож байна. Өмнөх үеэ үгүйсгэмээргүй байна. Гэхдээ энэ удаагийн парламент хувь хүнийг бодсон шийдвэр гаргаагүй.

Хоёрдугаарт, бүсчилсэн хөгжлийн концепциор тойргуудаа хуваарилсан. Жалга, сум дагасан соёлын төв, конторын барилга зэрэг зүйл улсын төсөвт нэг их орж ирэхгүй болов уу гэж бодож байна. Магадгүй төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн гэрээгээр хийдэг зарчим руу шилжих байх. Хүн ам цөөтэй суманд хүчин чадал нь ахадсан сургууль, цэцэрлэг барихаа болих болов уу гэж бодож байна. Бусдыг нь ярилгүй орхиход энэ хоёр том өөрчлөлт нь урагшаагаа харсан том алхам болсон. Үүнийг өмнөх парламентууд ярьдаг байсан ч хийж чаддаггүй.

Авлига албан тушаалын асуудал өмнөх цаг үеийн асуудлуудтай холбоотойгоор илүү гаргаж ирсэн. Угаасаа ч хэзээ нэгэн цагт задрах л байсан байх. Ковидын хоёр жилийн хугацаанд эдийн засаг уналттай байсан үе. Ер нь уналтад орохоор иймэрхүү асуудлууд задардаг. Энэ бол дэлхийн бүх л улсад байдаг. Хямралтай нүүр тулж байж л эмчилгээ хийдэг. Тийм хямрал гараагүй бол ийм эмчилгээ хийгдэхгүй байх байсан. Тийм том хэмжээний эдийн засгийн уналтад орж байж, том хэмжээний хямралыг үзэж байж болохгүй байгаа зүйлсийг эмчилж эхэлж байна гэсэн үг. Мэс засал, эмчилгээ гоё сайхан байдаггүй. Үргэлжид ямар нэгэн байдлаар зовуурьтай хийгддэг. Зовуурь өгөөд байгаа өвчнийг, хавдрыг авч хаяж байж л эрүүл болно. Түүнээс хавдраа нуучихаад яваад байвал эрүүл болохгүй.

Авлигын индексээр унасан байна гэсэн. Тэр асуудал ил болсноор авлигын индекс унасан нь үнэн. Гэхдээ энэ асуудал цаашид гарахгүй байхаар эрх зүйн орчноо засаж чадлаа. УИХ-ын сонсголыг хоёр ч удаа хийлээ. Цаашдаа хүмүүст ийм асуудалд орооцолдож болохгүй юм байна гэсэн том сургамж боллоо. Өөрөөр хэлбэл, хатуу зарчим болж эхэлж байна гэсэн үг. Иргэд ч илүү хэрсүү болж байна гэсэн үг. Төр бизнес хийж болохгүй юм байна. Төрийн өмчит компаниуд нэмэгдэхээр хулгай бий болдог юм байна. Төрийн өмчит олон компани байж болохгүй юм байна гэдгийг бүгдээрээ л ойлголоо. Энэ бол цаашдаа илүү өсөх, хөгжих том үндэс болсон болов уу гэж бодож байна. Би УИХ-д нэг удаа сонгогдсон. Өмнөх болоод одоогийн парламентын шүүмжлэлтэй хандах зүйлдээ хандаж ирсэн. Гэхдээ энэ удаагийн парламент том асуудлуудыг шийдэж чадсан парламент гэж харж байгаа.

-Аймгуудын эдийн засгийн таталцал дээр суурилсан бүсчилсэн хөгжлийг бий болгож чадсан уу. Та юу гэж харж байна?

-Бүсчилсэн тойргоор сонгууль явсны дараа хүн амыг дагасан томоохон хотууд бий болох, дэд бүтэц, ажлын байрыг бий болгох үндэс тавигдах болов уу гэж бодож байна. Учир нь төсөв гэдэг дандаа хязгаартай байдаг. Хязгаартай эх үүсвэрийг соёлын төв, барилга байгууламж болгож жалганд аваачиж хаяад байхаар улс хөгжихгүй. Бүсчилж хөгжихөөр хөрөнгө оруулалт илүү сайн эрэмбэлэгддэг болно. Мөн пропорционалиар орж ирсэн УИХ-ын гишүүд хяналтаа давхар тавина. Тиймээс хөрөнгө оруулалтын эрэмбэ нэгдүгээрт, улс эх орон. Хоёрдугаарт, бүсчилсэн хөгжлийн хөрөнгө оруулалт хийгддэг болно. Ингэж хөрөнгө оруулалтын эрэмбэ өөрчлөгдөж, хөгжил рүү чиглэнэ гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

-Та эдийн засагч хүн. Тиймээс сонгуулийн дараа ер нь Монголыг эдийн засгийн ямар нөхцөл байдал хүлээж байна гэж харж байна?

-Бид энэ цаг хугацааг хэрэлдэж биш, ашиглаж явах цаг үе ирсэн. Хөрөнгө оруулалтын хуулийг зөв зохистой хийсэн бол ямар боломжууд байна вэ гэхээр манай хойд хөршийн буюу 100 гаруй сая хүн амтай зах зээлийг ашиглах алтан боломж, алтан үе. Ингэж хэлж байгаа учир нь төв Азид байгаа бусад хөршүүдийн ОХУ-аас орж ирж байгаа хөрөнгө оруулалт нь 3-5 дахин нэмэгдсэн. ОХУ руу гарч байгаа экспорт нь 5-10 дахин нэмэгдсэн. Хатуухан хэлэхэд бид сүүлийн 34 жил хоригт байсан. Бидэнд ийм алтан боломж одоо л олдож байна. Одоо л Засгийн газар чөлөөт худалдааны хэлэлцээр, ямар бараан дээр тарифгүй, ямар бараан дээр бага тарифтай байх вэ гэдэг хэлэлцээрийг ОХУ-ын талтай хийж байна. Энэ цаг хугацааг бид ашиглах хэрэгтэй. Бидэнд зөвхөн БНХАУ биш хоёр том зах зээл байна. Бид Хятадын зах зээлийг л хараад байна. Гэтэл ОХУ бол дэлхийн 7, 8 дахь эдийн засаг хэвээрээ л байна шүү дээ. Тиймээс оросын зах зээлийг нээх, Сибирийн бүс нутаг зэрэг рүү бид бараа бүтээгдэхүүнээ экспортлох хэрэгтэй байна. Гэхдээ зөвхөн ноос ноолуур махаар хязгаарлагдахгүйгээр инновац шингэсэн бүтээгдэхүүн ч гаргах боломж байна. Тиймээс нэгдүгээрт энэ чиглэлээр ажилламаар байна.

Хоёрдугаарт, хятадын эдийн засгийн ойлгомжгүй байдлаас үүдэж зарим хүмүүс санаа зовниж байгаа зүйл бий. Бидний хувьд ч гэсэн бодож байх ёстой асуудлууд бий. Гэхдээ ойрын хугацаанд түгшүүрийн хэмжээнд хүрээгүй байгаа. Тиймээс ойрын хугацаанд манай эдийн засаг гайгүй байна. Эдийн засгийн өсөлт энэ жил хадгалагдах болов уу гэж горьдож байна. Бид цаг алдалгүй оросын талын зах зээлийг нээх, гадаадад сууж байгаа Элчин сайдын яамдыг ашиглаж илүү эдийн засаг, бизнесийг дэмжсэн байдлаар ажиллуулдаг болгох хэрэгтэй байна. Тухайн орноос эдийн засаг татсан хэмжээгээр нь худалдаа, экспорт хийсэн хэмжээгээр нь Элчин сайдын яамдад үнэлгээ өгдөг болох шаардлага байна. Ингэж байж бид урагшилна. Түүнээс зөвхөн улс төрийн харилцааг хадгалж үлдэх байдлаар Элчин сайдын яамдыг хадгалж үлдэх нь өрөөсгөл байгаа юм.

Тиймээс цаашид Элчин сайдын яамд эдийн засгийн ачаалал өгдөг, энэ чиглэлээр хийсэн ажлынх нь хэмжээгээр үнэлгээ өгдөг байх хэрэгтэй. Ингэж байж хувийн хэвшлийнхэн тийшээ очиход наад зах нь уулзалтуудыг зохион байгуулж өгөх хэрэгтэй. Саяхан би Казахстан яваад ирлээ. Казахстан улс Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яамдаа тийм хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг Монголоос тат. Худалдаагаа тийм хэмжээнд хүргэ гэж даалгавар өгсөн байгаа юм. Өгөх өгөхдөө энэ компаниудтай уулз. Ийм компаниудаас хөрөнгө оруулалт татахыг хичээж ажиллана шүү гээд чиглэлтэй нь, хөрөнгө оруулалтын хэмжээтэй нь заагаад үүрэг өгч байна. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр Элчин сайдын яамдууд нь манай орны зах зээлийн судалгааг нь ч хийж байна. Компаниудын хүчин чадлыг нь ч судалж байна. Ингэж Элчин сайдын яамдууддаа эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын бодит даалгавруудыг өгч байна. Бид ийм байдал руу орох ёстой. Энэ бүс нутагт бид Казахстантай өрсөлдөх ёстой.

-Тоон үзүүлэлтээр манай эдийн засаг өссөн. Энэ өсөлтийг иргэд, өрийн бодит орлогод наалдуулахын тулд ямар арга хэмжээг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй вэ?

-Хүссэн хүсээгүй зах зээл цалингийн үнэлэмжийг өсгөхөөр харагдаж байна. Ажлын байр асар их хэмжээгээр бий болсон. Ажилтан олдохгүй байна гэж компаниуд их ярьдаг болж. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр цалингаа нэмж ажилтантай болно гэсэн үг. Гэхдээ бид хүний нөөцийнхөө чадамжийг сайжруулах ёстой болно. Чадамжийг сайжруулна гэдэг нь боловсролтой холбоотой гэсэн үг. Ингээд харахаар ноднин жил батлуулж чадсан англи хэлний заалт гэхэд монгол хүний үнэлэмжийг цалингийн илэрхийлэмжээр бодоход 50-60 хувиар өндөр цалин авах боломж яваандаа бий болно. Бүх юм хоорондоо уялдаатай л даа. Жаахан хугацаа орно. Гэхдээ энэ зүйлүүд зөв тал руугаа нэлээд сайн явж байна гэж харж байгаа. Том зургаар харвал боловсролын салбарт том алхам хийж чадсан. Өмнө нь улсын төсвийн есөн хувийг боловсролын салбарт зарцуулдаг байсан бол 14, 15 хувь руу орсон. Зөвхөн Баянгол дүүргээр харахад сургуулийн хүртээмжийг 100 хувь шийдэх хэмжээнд ирсэн. Дараа нь чанарын асуудал руу орно. Тооны ухаан, англи хэл, байгалийн ухааны плотфорумуудыг нэвтрүүлж байгаа. Тиймээс багш нараа чадавхжуулах, нэг багш 60 биш 30 хүүхэд дунд ажиллаад ирэхээр багш сурагчидтай тулж ажиллах боломжууд нээгдэнэ. Хими, физикийн лабораторитой төвийн сургууль их цөөхөн байна шүү дээ. Тиймээс байгалийн ухааны хичээлүүдийг сургуулиудад стандарт болгож лабораторитой болгох, цахимын лаборатори хамгийн сүүлийн үеийн код, программ бичих, хиймэл оюун ухааны хичээл ордог лабораториудыг бий болгож байж дараагийн үе шатанд очно. Тэрийг бий болготол хугацаа орно. Гэхдээ тийшээ алхам алхмаар ойртож чадах болов уу гэж харж байна. Мэдээж энэ бүгд мөнгөтэй л холбоотой.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Сум сумынхаа малчдадаа хариу нэхсэн тус хүргэцгээе” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг Цагаан сараар ажлын таван өдөр амардаг болвол амьдралд арай ойр байх болов уу” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн зөвлөх, эдийн засгийн ухааны доктор Р.Даваадорж “Нүүрсний дэлхийн зах зээл дээрх үнэ манай эдийн засгийг тодорхойлно” хэмээн ярилаа.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Сум сумынхаа малчдадаа хариу нэхсэн тус хүргэцгээе” хэмээн өгүүллээ.

УОК: Орон нутгийн сургууль, цэцэрлэгийн амралтын хуваарьт зохицуулалт хийхийг үүрэг болголоо.

Мал зүйч Т.Зоригтбаатар “Түүхэндээ хамгийн олон мал хорогдсон жил яг одоо болж байна” хэмээн өгүүллээ.

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

С.Чулуунцэцэг: Энэ цаг үед эрдэм мэдлэгтэй, боловсролтой, залуу сэтгэлгээтэй, туршлагатай хүмүүсээ төрд гаргаж ирэх ёстой DNN.mn

МУЭИС-ийн бизнесийн удирдлагын профессорын багийн гишүүн, доктор (Ph.D) профессор С.Чулуунцэцэгтэй ярилцлаа.

-УИХ-ын ээлжит сонгууль хаяанд ирлээ. Монголчууд яавал ухаалаг сонголт хийх вэ. Судлаач хүний хувьд та юу гэж бодож байна?

-“Монголчууд яавал ухаалаг сонголт хийх вэ” гэдэг асуулт өөрөө их өргөн хүрээтэй ойлголт байх. Юуны өмнө иргэдийн улс төрийн боловсрол ямар байгаа билээ гэдэг асуудал хөндөгдөнө. Цаашлаад Үндсэн хуулийн асуудал босч ирнэ. “Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Ард түмэн сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ” гэсэн ардчилсан төрийн амин сүнс болсон энэ заалт хэрэгжиж чадаж байгаа юу гэдэг асуудал байна. Өнөөдрийн нийгмийн бухимдал, шийдлээ хүлээж буй түмэн бэрхшээл, эдгээрийг шийдэхээр төрд түмний элч болон сонгосон, сонгогдсон хүмүүсдээ илт дургүйцэх болсон иргэдийн араншинг харвал “Ард түмэн үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэж чадахгүй байна” гэж дүгнэхээр харагддаг.

Буруу сонголт хийчихжээ гэдгийн цаана сонгогч “Та сонгох эрхээ эдлэхдээ хариуцлаггүй ханджээ” гэдэг дүгнэлт гарах байх. Энд нөгөө сонгууль болгоноор тараагддаг чихэр жимс, архи дарс, аяга шаазан, бэлэн мөнгө гэдэг асуудал байгаа. Улс төрийн намууд үзэл баримтлал, хөтөлбөрөөрөө өрсөлддөг юм байхгүй болоод удаж байгаа. Хэн мөнгө тараасан, мөнгө амласан нь гардаг болсон. Тэр хөтөлбөр, үзэл баримлалыг нь уншдаг, учрыг нь ойлгодог сонгочдын тоо сонгуулиас сонгуульд цөөрсөөр байгаа харагддаг. Яавал ухаалаг сонголт хийх вэ гэдэг дээр шууд нэг сонгуульд зориулсан бэлэн жор байхгүй болов уу. Системтэй цаг хугацаа, хөрөнгө санхүү шаардаж хийх юм нь сонгогчдын улс төрийн боловсролыг байнга дээшлүүлж байх шаардлагатай.

-Нэг нам дангаараа найман жил тасралтгүй ноёллоо шүү дээ. Ард түмний амьдрал дээрдсэнгүй, харин төрийн хулгай л ихэслээ. Тэгэхээр бид хэнийг төрд сонгож гаргаж ирэх ёстой вэ. Ингэхэд аль намын бодлого илүү зөв байв?

-Миний хувьд аль ч намын гишүүн биш гэдгийг эхлээд онцолъё. Түүх ярихад би 1990 оны цагаан морин жилийн дөрөвдүгээр сард МоАН-ын гишүүнээр элсч улмаар хоёр дахь Их хурлынх нь төлөөлөгчөөр сонгогдож байлаа. За тэгээд 90-ээд онд Ардчилсан намыг орон нутагт, Завхан аймагт босгож ирэх ажилд оролцож явснаа ярих юм бол тусдаа том түүх байгаа. С.Зориг, Э.Батүүл, Да.Ганболд, М.Энхсайхан гээд бүгд манай гэрт ирж байсан. Тэдэнд хоол унд хийж өгч, яриаг нь сонсож явсан сайхан дурсамж л үлджээ. Дараа нь намууд нэгдэж салаад янз бүр болоход алиных нь ч гишүүн болсонгүй. Хувь хүнийхээ хувьд өнөөдрийн Ардчилсан нам хөл толгойгоо олохгүй, байр сууриа улам бүр алдаж байгаад их харамсаж явдаг. 90-ээд оны Ардчилсан хүчин бол жинхэнэ үзэл баримтлалтай, хөтөлбөртэй тэгээд маш том мөрөөдөлтэй улс төр хийдэг байсан. Тэгэхээр “Хэнийг төрд гаргаж ирэх вэ” гэдэг дээр бол энэ цаг үед эрдэм боловсролтой, мэдлэгтэй, залуу сэтгэлгээтэй туршлагатай хүмүүсээ гаргаж ирэх нь зөв. Манай улстөрчид, улс төрийн намууд шинжлэх ухааны байгууллагууд, шинжлэх ухааны судалгаанууд тэнд ажилладаг хүмүүсээ, бий болсон чадамж, потенциалыг мөрийн хөтөлбөрөө боловсруулах зэрэгтээ туйлын хангалтгүй, маш муу ашигладаг юм уу гэж харагддаг.

-УИХ-д эрдэм мэдлэгтэй хүмүүс үнэхээр үгүйлэгдэж байна. Бөхчүүд гэх мэт олны танил болж чадсан хүмүүс төрд гарчихаад ард түмний төлөө юу ч хийхгүй байна гэж нийгэм шүүмжилдэг шүү дээ. Энэ тал дээр Та ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Бөхчүүдээс гадна урлагийнхан төрд олноор сонгогддог болжээ гэдэг. Иргэд маань оюун ухаанаараа сонголтоо хийхгүй байгаагийн тод жишээ. Ер нь аливаа цаг үеийн шаардлага гэж нэг том ойлголт байна. Энэ цаг үе биднээс юу шаардаж байна гэхээр шинэчлэл, эрдэм боловсролыг нэхээд байгаа хэрэг. Бид чинь дижитал эрин үеийн хурдацтай хувьсан өөрчлөгдөж байгаа цаг үед амьдарч байна шүү дээ. Өөр бас нэг хэлмээр зүйл бол Реформ гэдэг чинь зарим уламжиллаа ардаа орхиод явахыг л хэлж байгаа. Бөхчүүдийн жудаг гэх мэт ойлголт байдаг юм шиг байна лээ. Энэ талаараа их л тийм дундад зууны ойлголт гэмээр тайлбар хийж байгаа харагддаг. Үнэндээ өөрийнхөө танигдсан байдлыг буруугаар ашиглахгүй байх нь хамгийн сайн жудаг болно.

-Өнөө жилийн УИХ-ын сонгууль томсгосон тойргоор явагдана. Парламент түүхэндээ анх удаа 126 гишүүнтэй болж өргөжих гэж байна. Тэгэхээр бараг толгойтон бүхэн нь л УИХ-д нэр дэвшинэ гэх байхдаа?

-Тийм гурав, дөрвөн аймаг нийлж нэг бүс болох юм билээ. Энэ нөхцөлд орон нутагт төлөөлөл нь ажилладаг үндэсний сүлжээтэй намуудад сонгогчдод хүрч ажиллах бололцоо нь илүү байгаа. Харин бүх намууд тойрог бүр дээр нэр дэвшүүлж чадна гэдэгт эргэлзэж байна. Жижиг намууд нийтэд танигдсан цөөхөн лидер дээрээ суурилаад нэрсийн жагсаалтан дээрээ оноо илүү цуглуулах чиглэл баримтлах болов уу.

-Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд явж ирсэн алдааг давтахгүйн тулд тогтолцооны өөрчлөлт хийж чадлаа гэж эрх баригч нам цээжээ дэлддэг. Тэгэхээр ард түмэн сонголтоо хийхдээ намыг нь харах уу, уг хүнийг нь харах ёстой юу?

-Эрх баригч намын гол дарга нар нь өнгөрсөн 30 жилийн алдаа завхрал гэж ярьж сонсогддог. Тэгэхээр өнгөрсөн 30 жилд ямар бодлогын том алдаа гарав. Яагаад олон түмнийг бухимдуулсан авлига гэх мэт асуудлууд шийдэгдэхгүй улам бүр газар авах болов гэдгийг өнгөрсөн хугацаанд бодлого гаргаж түүнийг хэрэгжүүлж байсан инститүт талаас нь харж дүгнэвэл зөв болно. Тэгэхээр дээрх хугацаанд хамгийн олон удаа засгийн эрх барьсан ууган намын алдаа, бүхэлдээ системийн алдаа байжээ гэвэл шинжлэх ухаанд ойр дүгнэлт гарах болов уу. Үүнийг жирийн иргэн би биш энэ төр улсын ажилд өндөр түвшинд оролцож явсан одоо тэтгэвэртээ суусан ахмадууд, шинжлэх ухааны байгууллагуудад ажилладаг, судалгаа хийдэг эрдэмтэд янз бүрийн уулзалт, хурал зөвлөлгөөн дээр хэлж харагддаг. Бусад намуудад бол тэр алдааг засах алхам хийж чадаагүй, эрх баригчдын бодлогыг задлан харж, өргөн хүрээтэй системийн шүүмжлэл хийж чадаагүй гэдэг хариуцлага оногдох байх л даа.

Өнөөдөр ч гэсэн нийгэм тэр алдааг засч жинхэнэ ардчилсан, эрх чөлөөт, эрчимтэй хөгжиж байгаа Монголоо бүтээх үзэл санаан дээрээ нэгдсэн зохион байгуулалттай улс төрийн хүчний эрэлд байх шиг байна. Харин 30 гаран жилийн өмнө Монгол Улс илүү сайн хөгжсөн, олон түмний амьдрал илүү сайн байсан юм шиг ухуулга явж харагддаг. Энэ бол жинхэнэ худал суртчилгаа, нийгмийг хааш нь аваачих гээд байна гэж сэрэмжилж харах өнцөг мөн. Том зургаараа монгол хүний амьдралд, өнгөрсөн 30 жил маш том чанарын өөрчлөлт авчирсан. Товчхондоо шинэ цагийн Монгол Улс дэлхийд танигдаж байгаа, Монголчууд дэлхийн энэтэй сэтгэдэг болж байгаа цаг дор бид амьдарч байгаа. Одоо манай улстөрчид дөрвөн уулын дундах өвөр хоорондын толхилцооноо орхиж ядаж бүс нутгийн тавцанд гарч ирэх хэрэгтэй.

-МАН анх татвар нэмэхгүй гэж сонгуульд ялалт байгуулж байв. Гэтэл найман жилийн хугацаанд есөн төрлийн татвар нэмчихэж. Эндээс харахаар намуудын мөрийн хөтөлбөр амьдралд огт биелэхгүй байна. Ингэхэд ямар хөтөлбөр дэвшүүлсэн нам өнөө жилийн сонгуульд ялагч болж чадах вэ?

-Сонгуулийн амлалтаа хэрэгжүүлээгүй эрх баригчдын алдааг шүүмжилж, засаж байх гэж сөрөг хүчин байдаг. Ардчилсан улс төрийн засаглалын амин сүнс тэр. Харамсалтай нь, өнгөрсөн жилүүдэд парламент дээр сөрөг хүчин туйлын хангалтгүй ажилласан. Тэдний дуу хоолой үнэхээр дутагдсан. Эрх баригчдын амлалтыг манай аль ч намын УИХ-ын гишүүд өөрсдөө мартчихсан явж байж магадгүй. Өнөө жилийн сонгуульд улс төрийн намын лидерээр нь баримжаалсан сонгуулийн суртчилгаа их явах болов уу. Иймээс эрх баригчдаас бусад нам, эвслүүд сонгуульд амжилт гаргая гэвэл лидер нь дараагийн Ерөнхий сайд болж сонгогчдод харагдаж, төсөөлөгдөж чадахаар хүн байх хэрэгтэй. Одоо нэгэнт эрхээ авчихаад нам эвслээ манлайлж сонгуульд орох гэж байгаа улс төрчид нь бол Ерөнхий сайдын зангараг харизм харуулсан үг хэллэг үйлдэл үзүүлж байх хэрэгтэй гэж бодож байна. Нам эвслүүдийн мөрийн хөтөлбөрөө олон түмэнд хүргэх хамгийн товч зам нь лидерийнх нь хэлэх үг, хийх үйлдэл шүү дээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

О.Батсайхан: Х Богдыг ярихдаа эмээг нь яриад байх юм. Алтан ураг аавын талаас ирдэг DNN.mn

Монгол Улсын Төрийн шагналт, түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Оохнойн Батсайхантай ярилцлаа.

-Х Богдын шүтээн дүрийг бүх хийдэд залахыг уриалсан. Үүний учир жанцан нь юу байдаг бол. Монголчууд бид энэхүү шийдвэрийг яаж ойлгож, хэрхэн хүлээж авбал зохилтой вэ?

-Юуны өмнө ирж буй сар шинийн мэнд өргөн дэвшүүлье. Монгол нутагт маань цагийн эхэн, хаврын тэргүүн сар гарч, хавар ирлээ. Монголын Цагаан сар болж байна. Бүгдээрээ л монголоороо байхыг хүсч, монгол соёл, үндэсний үнэт зүйлсээ эрхэмлэн дээдлэхийг эрмэлзэж байгаа нь харагдаж байна. Энэ бол сайн зүйл. Хаврын тэргүүн сарын шинийн эл өдрүүдэд Монголын Бурхан шашины төв, Гандантэгчэнлин хийдээс Аравдугаар Богд Жавзандамба хутагтынхаа шүтээн хөргийг Монголынхоо бүх сүм хийдүүдэд залах шийдвэр гаргасан нь бас л зөв шийдвэр байлаа гэж бодож байна. Цаг хугацааны хувьд жаахан оройтож гарч байна уу л гэж бодож байлаа.

–Үүнээс өмнө Богдынхоо дүрийг залах ёстой байсан гэж хэлэх гэж байна уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Үнэндээ бараг жилийн өмнө шахуу гуравдугаар сарын 8-ны өдөр Дээрхийн гэгээн Далай багш Аравдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг дэлхий нийтэд ил тодоор зарлаж, Аврал итгэлт Данзан Жамбал Чойжи Ванчүг хэмээх алдар хүртэл хайрлаж, лүн авшиг хүртээсэн тухай хэвлэл мэдээллээр түгсэн биз дээ.

Уламжлалт бурхны шашинтай Монгол Улсад үндэсний шашныхаа тэргүүнийг лам хувраг, сүсэгтэн олон бүгдээр л харж сүсэглэж, итгэлийн найдвар оч хэмээн хүлээж байгаа шүү дээ. Бурхны шашны тэргүүн гэдэг бол оюун санааны удирдагч. Эв нэгдлийн оргил. Хар барааныг цайруулдаг, эвдрэл тэмцлийг эвлүүлдэг. Энэрэл, хайр, хүнлэгийн илэрхийлэл болдог. Монголчууд үе үеийн Богдыг Алтан ургаас хувилж ирж байна гэж хүлээн авч хүрээлж ирсэн байдаг.

-Одоогийн хүмүүс тэгж хүлээн авч чадах болов уу?

-Хэрэв монгол хүн бол, монголынхоо түүх, соёлыг мэддэг бол үе үеийн Богдуудад монголчууд хүндэтгэлтэй хандах учиртай. Учир нь өнөөгийн Монгол Улсын үндэс 1911 онд Богд хааны удирдлага дор нэгдэж чадсан монголчуудын үндэсний тэмцлийн үр дүнд тавигдсан юм. ХХ зууны эхээр монголчуудыг нэгтгэсэн том хүчин зүйл бол бурхны шашин байсан хэрэг. Тиймээс л Бурхны шашны тэргүүн Богдыгоо тойрч хүрээлж амжилт олсон хэрэг. Хан ван ноёд, ар, өвөр олон Монголын төлөөлөл тэрхүү түүхэн үйл явдлыг Эзэн Чингис хааны байгуулсан Их Монгол Улсын гал голомт сэргэж байна хэмээн ойлгож хүлээж авсан юм. Монголчууд бид үндэсний түүх, соёлоосоо дэндүү их холдсон болохоор л Богдын асуудлын ач холбогдлыг сайтар ухахгүй байна.

–Аравдугаар Богд алтан ургийн хүн болох уу?

-Х Богдыг ярихдаа эмээг нь яриад байх юм. Алтан ураг гэдэг бол аавын талаас үе дамжин ирдэг биз дээ. Одоо олон монголчууд тэгвэл яах гэж боржигин овогтон болох гээд байдаг юм бэ? Эзэн Чингис хааны уг удамтай холбоотой болох гэсэн санаа мөн биз дээ. Богдын тухайд Анхдугаар Богд Өндөр гэгээн Занабазар болон хоёрдугаар Богд хоёул Чингис хааны алтан ургийн хүмүүс мөн билээ. Түүний дараа тодорсон Богдууд цөм л Анхдугаар Богдын хувилгаан дүр мөн тул алтан урагтай шижим холбогдсон хэмээн үзэх учиртай. Тиймээс Аравдугаар Богд бол Өндөр гэгээний хувилгаан дүр гэж хүлээн авах нь зөв юм. Аравдугаар Богдын аав нь сайхан монгол эр хүн байна лээ. Булган аймгийн жолоочийн хүү юм гэсэн. МУИС-ын сайхан сэхээтэн, профессор, Төрийн шагналт математикч гэж дуулсан. Тиймээс лам хувраг сүсэгтэн олон бүхий л монголчууд Богдыгоо Чингис хааны алтан ургийн удам, Өндөр Гэгээн Занабазарын хувилсан дүр гэж хүлээн авч, бишрэн шүтэж хүндэтгэвэл түүхэндээ болон Богдууддаа хүндэтгэлтэй хандаж байгаа нэг хэлбэр болно гэж бодож байна.

Түүх болон уран зохиол, уран сайханы кинонд Богд хааныг сөргөөр үзүүлж байсаны уршгаар бурхны шашин, Богдын дүр монголчуудад нэг л буухгүй байх шиг байна.

Онцгойлон хэлэхэд, монголчууд бид Х богдын асуудалд өнгөц хандмааргүй байна. Энэ бол монголчуудын хувьд амин асуудал шүү. 267 жилийн дараа бурханы шашны тэргүүнээр Монгол нутгаас, монгол хүн тодорлоо. Энэ магадгүй дахиад 200, 300 жил бурхны шашны тэргүүн монгол хүн байх түүхэн эхлэл гэж ойлгож хүлээн авбал зохилтой. Хүний сүсэг бишрэл, шашин шүтлэг гэдэг нэн эмзэг.

Монгол үндэсний, монгол хүний зүрхэндээ тээж яваа гэрлийн очийг асаасан энэ эмзэг зүйлийг арилжаа наймаа, авах өгөхийн өнцгөөр харж, хандах нь зохимжгүй. Уламжлалыг харвал өмнөх есөн Богдын асуудал яригдах учиртай. Архивын сурвалжид бичсэнийг үзвэл үе үеийн Богд ямар ч маргаан, мадаггүй тодордог нь тодорхой харагдаг. Тэгээд ч Богдын үйл хөдлөлөөр ямар ч маргаан, мадаггүй байсан гэдэг нь нотлогдож байдаг тийм жамтай.

-Х Богдын асуудал Монголын геополитикт хэрхэн нөлөөлөх бол?

-Монголчууд өөрийн шашны тэргүүнээ тодруулах нь Монголын дотоод асуудал. Тиймээс ямар нэгэн гадаад улсын эрх ашгийг хөндөхгүй байх гэж бодож байна. Тиймээс нэн тэргүүнд монголчууд дотооддоо Богдыгоо хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Монголчууд Богдоо хүрээлэх хэрэгтэй. Тойрч нэгдэх хэрэгтэй. 1911 онд Богдыгоо тойрч нэгдэж байж тусгаар тогтнол эрх чөлөөгөө сэргээн мандуулж, энэ газар нутагтаа эзэн болж чадсан юм. 100 гаруй жилийн дараа бид хэн болсон билээ дээ.

Түүх соёлын хувьд оюун санааны удирдагч нь Богд байх учиртай шүү. Даяаршиж буй эл эрин үед Монгол гэдгээ таньсан, Богдыгоо хүрээлж, эвлэлдэн нэгдсэн Монгол болох нь бидний хүсэл юм байгаа биз дээ. Хэрэв тэгэж чадах аваас бурхны шашинтай орнуудтай харилцах харилцаа өргөжнө. Тухайлбал, БНХАУ, Япон, Түвд, Тайланд, ОХУ-ын бурхан шашин шүтдэг хүмүүстэй өргөн харилцаатай байх боломж нээгдэнэ.

-Шашнаар дамжуулж үндэсний соёл уламжлагдаж ирсэн үү?

-Бурхны шашин монголчуудын үндэсний шашин болтолоо бидний амьдрал, зан заншил, соёлд нэвт шингэсэн байгаа. Хэдийгээр социализмын жилүүдэд шашингүй үзлийг номлож, бурхны шашны олон лам хуврагийг хөнөөж, сүм хийдийг устгасан ч гэсэн монголчуудын амьдралын хэв маягт хадгалагдсаар өнөө цагтай золгосон байна.

1990 оны ардчилсан хувьсгалын дараа бурхны шашин сэргэх замд орж настан буурлууд сүсэгтэн олон ихээр баярлацгаасан байдаг. Яагаад гэвэл бурхны шашин монголчуудын үндэсний уламжлалт шашин тул бидний оршихуйн дархлаа болон тогтнож иржээ. Тиймээс эрдэмтэн Цэндийн Дамдинсүрэн гуай “Бурханы шашин цагаан хэрмийн хойгуур татсан шар хэрэм шүү” гэж хэлсэн удаатай байна. Өөрөөр хэлбэл, маш олон хүн амтай хятад соёлоос Монголыг хамгаалсан шар хэрэм гэсэн утгатай үг юм. Бичиг үсгээр соёл дамжиж ирдэг. Тиймээс бид ийм шар хэрэм байсан шүү, байгаа шүү гэдгийг мөнхөд санаж байх хэрэгтэй. Түүхээ мэддэг хүн үндэснийхээ эсрэг шийдвэр гаргадаггүй юм гэнэ лээ. Түүхээ мэддэг хүн эх орноосоо урвадаггүй юм гэнэ лээ. Монголын сүүлийн 300, 400 жилийн түүх бол Бурханы шашны түүх юм шүү. Богд түүхээр уламжлагдаж ирсэн хүн юм. Тиймээс түүхэндээ, Богддоо хүндэтгэлтэй хандаарай, монголчууд аа.

-Цагаан сарын тухайд тодруулж хэлэхгүй юу?

-Цагаан сар бол бурхны шашинтай орны тэмдэглэдэг баяр. Монголчууд бурхны шашинтай учраас Цагаан сар бидний үндэсний баяр болсон юм. 1911 оны дараа Богд хааны зарлигаар тогтоосон Монгол Улсын Хууль зүйлийн бичигт Цагаан сар бол үндэсний баяр тул бүх монголчуудыг Шинийн нэгний өглөө Хүрээний зүг хандан мөргөж байхыг хуульчилсан байдаг юм. Энэ бол Хаан аавын цахиж асаасан хатан ээжийн үлээж хөгжөөсөн Монголынхоо гал голомтод хүндэтгэл илэрхийлж байгаарай гэсэн утгатай юм.

Тиймээс монгол хүн бүр суугаа газраасаа Монголынхоо гал голомт, үндэс угсаа, өвөг дээдэс, өрлөг түүх, төр, шашин, түүх соёл, үнэт зүйлсээ дээдлэн Нийслэл Хүрээний зүг харан мөргөж, сүү цагааныхаа дээжийг өргөж иржээ. Охид хөвгүүддээ үндэснийхээ түүхийг үнэн мөнөөр нь мэдүүлэх нь чухал байна.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Олон улс судлаач О.Бүрэнтөгс: Монгол Улсын гадаад бодлого, олон талт хамтын ажиллагаа хоёр талын харилцааны сүүдэрт орохгүйгээр урагшилж чадлаа DNN.mn

Олон улс судлаач О.Бүрэнтөгстэй өнгөрсөн туулай жилийн онцлох айчлалын үр дүнгийн талаар ярилцлаа.

-Луу жилээ монголчууд билэг ерөөлтэйгөөр угтан авлаа. Өнгөрсөн туулай жилийн хувьд манай улсад хийгдсэн томоохон айлчлалуудыг дүгнэвэл?

-Монгол Улсын гадаад бодлого маш амжилттай яваа салбар гэдгийг ярилцлагынхаа эхэнд онцлон хэлмээр санагдлаа. Тэр утгаараа гадаад бодлогын ихэнх чиглэлд тэнцвэрийг маш оновчтой хадгалж барьж чадсан олон айлчлал өнгөрсөн туулай жил боллоо. Монгол Улсын хувьд гадаад бодлогодоо тэнцвэр хадгална гэдгийг онцгой анхаарах хэрэгтэй. Бидний гол бодлого бол тэнцвэртэй харилцаа. Тиймээс өнгөрсөн туулай жил хоёр хөрш болон гуравдагч хөршийн харилцаагаа тэнцвэртэй явуулж чадлаа. Хамгийн чухал нь Монгол Улсын гадаад бодлого, олон талт хамтын ажиллагаа хоёр талын харилцааны сүүдэрт орчихоогүй урагшилсаар байгаа нь бидэнд их ашигтай байлаа.

Судлаач хүний хувьд өнгөрсөн 2023 онд ямар ямар айлчлал болсон талаар товчхон тоочин хэлэхгүй юу. Эргээд нэг сануулахад…?

-Улиран одсон 2023 он яахын аргагүй гадаад харилцааны жил байлаа гэдгийг дахин хэлье. Тоочоод хэлбэл олон айлчлалыг дурдаж болно. Би хэдэн айлчлалыг хэлье. Өнгөрсөн жил Монгол Улсын дипломат харилцаа өргөжсөн он цаг боллоо. Он гарахын өмнө Монгол болон Боствани дипломат харилцаа тогтоосноор Монгол НҮБ-ын 195 гишүүн орнуудтай дипломат харилцаа тогтоох зорилтоо биелүүлсэн. Түүнээс гадна мөн онд гуравдагч хөрш орнуудтай дипломат харилцаагаа ахиулсан, бодит шийдвэр гарснаараа онцлог байлаа. Гуравдагч хөршийн харилцаа нэг шат ахилаа. Монгол болон Их Британи дипломат харилцаа тогтоосны 60 жил, Канадтай дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ой тус тус тохиосон. Ойн хүрээнд Их Британийн Монголд суух шинэ элчин сайд боловсролын салбарт түлхүү ажиллахаа илэрхийлсэн бол Канадтай дипломат харилцаагаа ахиулж иж бүрэн түншлэлийн түвшинд хүргэсэн Өнгөрсөн оны зургаадугаар сард 10 гаруй дээд хэмжээний айлчлал тохиосон байна.

-Түүнээс онцлох айлчлал юу байв…?

-Онцлох айлчлал гэвэл мэдээж Францын Ерөнхийлөгчийн айлчлал байлаа. Тэрээр анх удаа Монголд айлчилж хоёр орны түншлэлийн харилцааг стратегийн түвшинд хүргэлээ. Тус айлчлалын ачаар хоёр орон уран олборлох 1.7 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан гэдгийг санаж байгаа байх. Түүнээс гадна Монгол Улсын гадаад бодлогод хийгдсэн онцлох шийдвэрүүд байна. Тухайлбал, Ерөнхий сайдын өнгөрсөн наймдугаар сард АНУ-д хийсэн айлчлалаар Америк Монгол хооронд шууд нислэгтэй болж Google (GOOG)-тэй хамтран ажиллах суурь тавигдсан. Цаашлаад Америк Монголтой газрын ховор металлын хайгуулын чиглэлд хамтран ажиллахаар болсон нь өнгөрсөн туулай жилийн онцлох шийдвэр болов уу гэж бодож байна.

-Том гүрнүүдийн төрийн тэргүүнүүд ирсэн. Түүнээс гадна шашины том төлөөлөл манай улсад ирсэн шүү дээ…?

-Мэдээж католик шашны тэргүүн Ромын пап ламын айлчлал ч энэ жилийн хамгийн онцгой айлчлал байсан. Ромын пап Францис буюу Хорхе Марио Берголиогийн энэ удаагийн айлчлал Монголд төдийгүй олон улсад нэгэн түүхийг бүтээсэн гэж хэлж болно. Өнгөрсөн хугацаанд энэ хүн авлига, байгаль орчны доройтлын эсрэг хүчтэй тайлбар хийсээр ирсэн. Монгол Улсын өмнө тулгамдаж буй сорилт, Орос, Хятадын газарзүйн байрлал зэргийг харгалзан пап ламын айлчлал стратегийн хувьд маш зоригтой айлчлал болсон гэж хэлж болно. Үүгээрээ Монгол Улс дэлхийд нэгэн шинэ түүхийг үлдээж чадлаа. Олон улсын хэвлэлүүдэд Ромын пап лам 1500 хүрэхгүй католик шашинтантай Монголд зочилж байгаа нь олон улсын анхаарлыг ихэд татаж байгааг онцолж бичиж байсан. Мөн олон улсад Монголыг сурталчлах том боломж болж чадлаа. Учир нь папын айлчлалыг дэлхийн 20 гаруй орны 150 орчим томоохон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд шууд дамжууллаа. Үүнийг хэвлэлийн та бүхэн надаар хэлүүлтгүй сайн мэдэж байгаа байх. Тэр ч утгаараа шашин судлаачид, жуулчид Монголыг ихээр зорин ирсэн байх. Аялал жуучлалын сэргэлт ч үүнтэй холбоотой болов уу.

-Мэдээж гуравдагч хөршийн айлчлал цөөнгүй хийгдсэн. Монгол Улсын хувьд тэнцвэртэй гадаад бодлого явуулах нь чухал гэж та хэлсэн. Тэр утгаараа хоёр хөршийн хувьд Монголын гадаад харилцаа ямархуу болж өнгөрсөн бэ?

-Бид хоёр хөршөө яаж мартах вэ дээ. Өнгөрсөн онд Оросоос Монгол Улсад 10 жил суусан элчин сайд Искандер Азизовыг эргүүлэн татаж шинэ элчин сайд томилогдсон нь томоохон онцлог үйл явдал болсон. Өнгөрсөн аравдугаар сард зохион байгуулагдсан “Бүс ба Зам” форумын үеэр Ерөнхийлөгч Орос болон Хятадын Ерөнхийлөгч нартай уулзсан. Уг уулзалтаар эдийн засгийн олон боломжуудыг Монголд ашигтайгаар нээж өгсөн гэж харж байгаа. Үүнийг эдийн засагч нараас тодруулбал илүү тодорхой ярих байх. Хамгийн чухал нь өнгөрсөн жил Монгол Улсын хувьд сар болгон гадаад зочидтой байх болсон нь гадаад харилцаа мэдэгдэхүйц эрчимжиж, сайжирсан нь шууд харагдаж байна.

-БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин энэ онд Монголд айлчлах сураг сонсогдож байна. Судлаач хүний хувьд энэхүү мэдээллийг бодитой гэж үзэж байна уу?

-Мэдээж бодит бус мэдээлэл. Албан бус таамаг л даа. Гэхдээ судлаач хүнийхээ хувьд хариулахад урд хөршийн төрийн тэргүүн энэ онд манай улсад айлчлал хийх тал бүрийн нөхцөл нь бүрдсэн гэж ойлгож байгаа. Энэ онд Монгол Хятадын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой, мөн Найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай гэрээг шинэчлэн байгуулсаны 30 жилийн ой, Ши Жиньпин даргын анх манай улсад айлчилсны 10 жилийн ой тохиож байгаа. Тиймээс түүнийг 10 жилийн ойгоор нь дахин айлчлахыг Монгол Улс ихээхэн ач холбогдол өгч төрөл бүрийн сувгаар урьж байгаа гэсэн мэдээ байна. Хэдийгээр Хятад, Оросын харилцааны өнөөгийн байдал нь хоёр хөршийнхөө аюулгүй байдлын бодлогод Улаанбаатарын буфер жийргэвчийн үүргийг мэдэгдэхүйц бууруулсан ч Хятад улс Монголыг геополитикийн чухал орон гэж үзсээр байна. Монгол Улстай хиллэх хил нь Хятадын хамгийн урт хуурай газрын хил юм. Иймд Монгол, Хятадын харилцааг сайн найрсаг хэвээр хадгалах нь Хятадын хойд хэсэг, тэр дундаа Шиньжян-Уйгарын Өмнөд Монгол, зүүн хойд мужуудын аюулгүй, тогтвортой байдалтай холбоотой томоохон асуудал гэж үздэг. Монгол Улсын хүсэл найдлагаас үл хамааран Ши Жиньпин “Ковид-19” цар тахлын дэгдэлт гарснаас хойш гадаад айлчлалаа эрс багасгасан нь үнэн. Түүний хувьд 2022 оны есдүгээр сараас гадаад айлчлалаа сэргээсэн боловч 2023 оны байдлаар ердөө дөрөвхөн удаа гадаад айлчлал хийсэн нь цар тахлын өмнөх түвшнээс хамаагүй доогуур байгаа юм.

-Тэгвэл хойд хөрштэйгөө бид өнгөрсөн туулай жил ямар байдлаар харилцсан байна вэ. Айлчлалын хувьд ОХУ-ын Төрийн думын дарга нарын томоохон хүмүүс ирсэн байх?

-ОХУ-ын Төрийн Думын дарга В.Володин манай улсад өнгөрсөн оны есдүгээр сард албан ёсны айлчлал хийсэн. Хойд хөршийн хувьд олон улстай ойлгомжгүй харилцаатай байгаа энэ цаг үед Төрийн думын дарга манай улсад айлчлах болсоныг олон улс анхааралтай ажигласан. Айлчлалын үеэр Монгол, Оросын иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг бэхжүүлэхэд чиглэсэн парламент хоорондын хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, хоёр орны худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалт, хүмүүнлэгийн салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх асуудлаар дэлгэрэнгүй санал солилцсон. Хоёр улсын парламентын хамтын ажиллагааны Комиссын анхдугаар хуралдааныг зохион байгуулсан. Үүнд манай зарим судлаачид эгдүүцэж байгаагаа тухайн үед илэрхийлж байсан. Мэдээж хэрэг төрийн ямар ч институт гадаад харилцаатай байдаг. Тэр утгаараа ойлговол ОХУ-ын парламенттай бид парламентын түвшинд харилцана гэдэг нь тийм ч сөрөг ойлголт биш. Гадаад харилцаа гэдэг бол нээлттэй, ил тод байж гэмээн хоёр талдаа харилцан ашигтай хамтран ажиллах боломжоо гаргаж ирдэг. Тиймээс бидний хувьд ямар ч түвшинд ямар ч харилцааг нээлттэй болгох нь л чухал. Монгол Улсын хувьд түлш, шатахуун, эрчим хүч гээд хөгжлийн гол хэрэглээгээ хойд хөршөөс авч байна. Цаашид ч авна. Тиймээс аль болох харилцаанд сөрөг нөлөөлөх, нийтээрээ аль нэг улсыг хэт үзэн ядах сэтгэлгээнээсээ бид салах хэрэгтэй. Гэхдээ хүлцэнгүй номхон, үг, үйлдлийг нь дагаад бай гэсэн үг биш үү дээ. Ойлгомжгүй зүйлээ тэр хэвээр нь хэлчихдэг, алдаа оноогоо дүгнэчихдэг тийм дипломат харилцааг л чухалчлах ёстой байх.

-Сүүлд нь асуухад манай улсын төрийн тэргүүн өнгөрсөн жил ямар улсад айлчлав. Үр дүн нь юу байв гэдгийг та товчхон хэлэхгүй юу?

-Юуны өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн хувьд Азийн бүс нутгийн чиглэлд томхон алхам хийж Вьетнам, Лаост Төрийн айлчлал хийснийг онцлон хэлье. Монгол бол одоогоор хөгжиж буй орон, хөгжиж буй орнуудтай найрсгаар хамтран ажилладаг, тэгэхийн төлөө байна гэдгээ ч өнгөрсөн онд хийсэн айлчлал бүрээрээ олон талт хамтын ажиллагааны зарим алхмуудаараа илэрхийллээ. Ерөнхийлөгчийн хувьд 77-гийн бүлгийн төр, засгийн тэргүүн нарын дээд түвшний уулзалт, уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаарх дэлхийн удирдагчдын дээд түвшний уулзалт буюу “COP28”, Дубай, АНЭУ, НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 78 дугаар чуулганд оролцсон. “COP28” уулзалтын тухайд дэлхий нийтийн өмнө тулгарсан нийтлэг асуудал шийдэхэд бэлэн байгаагаа илэрхийлсэн. Энэ төрлийн уулзалтад өндөр ач холбогдол өгч байгаагаа нотлосон нь тэр хэрээрээ олон улсын хамтын нийгэмлэгт манай улсын байр суурь бэхжсэн гэж ойлгож болно.

Э.ТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Валентин гэгээн монгол хүн байжээ…” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Монгол Улсын Төрийн шагналт, түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор О.Батсайхан “Х Богдыг ярихдаа эмээг нь яриад байх юм. Алтан ураг аавын талаас ирдэг” хэмээснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн өдрийн тэмдэглэл нийтлэгдлээ.

МУЭИС-ийн бизнесийн удирдлагын профессорын багийн гишүүн, доктор ( Ph.D) профессор С.Чулуунцэцэг “Энэ цаг үед эрдэм мэдлэгтэй, боловсролтой, залуу сэтгэлгээтэй, туршлагатай хүмүүсээ төрд гаргаж ирэх ёстой” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б. Цэнддоогийн “Валентин гэгээн монгол хүн байжээ…” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ. 

Ардчилсан эмэг тэйчүүдийн холбооны дэд тэргүүн, судлаач  Х.Номингэрэл” Дугаар олголтыг хязгаарлах замаар иргэдийн өмчөө ашиглах эрхэнд халдаж байна” гэв.

Монгол Улсын Шадар  С.Амарсайхан ” 14 аймгийн 47 сум цас, мөс ихтэй байгаагаас мал бэлчих боломжгүй, зам гаргах, өвс тэжээлээ татаж авч чадахгүй байна” хэмээн ярилаа.

Шар усны үер их хэмжээний хохирол дагуулах эрсдэлтэйг анхаарууллаа.

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375, 99130850 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Сонгуулиас өмнө Монгол Улс одонгийн найранд “живэх” вий… DNN.mn

Луу жил гарлаа. Энэ жилийн цагаан сар өргөн дэлгэр, өтгөн сайхан болох шиг боллоо. Учир нь очсон айл болгонд л төрдөө үнсүүлсэн, энгэрээ цоолуулсан гэх хүмүүс байв.

Мэдээж ахмадууд, хийж бүтээсэн эрхэмүүд төрийн өндөр дээд одон медаль хүртэх шиг сайхан зүйл хаана байх билээ. Нүдээ олсон шагнал гэдэг шиг оночтой энгэрээ цоолуулсан эрхэмүүдтэй юу ярих билээ.

Гэхдээ л энэ жил урд өмнөхөөсөө илүү онцгой байв. Ёстой л нэг шагналын хур аадар бороо мэт л цутгалаа. Арга ч үгүй биз дээ, сонгуулийн жил гэж бодохоор. Гэлээ гэхдээ шагнал олгохдоо ядаж нэг хүнд давхардуулж одон өгмөөргүй байна. Манай нэг аймагт юм уу даа. Хоёр улс төрийн хүчний гишүүд нэг малчинд давхардуулж “Алтангадас” одон олгохоор гэрт нь ирсэн байдаг шүү.

Мань малчин бараг л хошой одонтон болох шахсан гэнэ. Гэтэл нам, сум, байгууллагын ойн тэмдэгээс өөр одонгүй насаараа хөдөлмөрлөсөн эрхэмүүд цаагуур чинь тоолж баршгүй их байна. Тэр хүмүүсээ төр нүдээ нээгээд шагначихад болохгүй зүйл байхгүй гэмээр.

Хэнд ямар шагнал өгч байгааг түмэн олон анхааран хардаг юм шүү дээ. Үүнээс хамгийн их санаа зовоож байгаа зүйл бол найр, наадам.

Сайн өдөр болгон одонгийн найр. Хавар, зуны зургаан сардаа найр наадам нэг өдөр ч алслахгүй болох нь. Ингээд сонгуультай золгож, дахиад л ялсаны баяр. Баярлаж, баярлаж байгаад наадамтай золгоно. Наадмын дараа найр хурим.

Гэхдээ  сонгуулиас өмнө Монгол Улс одонгийн найрандаа “живэх” вий… Гэвч одоо төрдөө үнсүүлсэн хүн түмэн олноо хүндэтгээд найр, наадам хийлгүй л яах билээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Алагаа: “Эзэмших” эрхээр их хэмжээний газар авчихсан нөхдийн явуулгаар хууль уналаа DNN.mn

“Монголын уул уурхайн салбар ба гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт” сэдэвт хэлэлцүүлгийг Санхүү эдийн засгийн их сургууль, Эдийн засгийн сэтгүүлчдийн клубтэй хамтран сар шинийн өмнө зохион байгуулсан. Хэлэлцүүлгийн үеэр Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч асан Н.Алагаатай Хөрөнгө оруулалтын хуулийн талаар ярилцлаа.

-Хөрөнгө оруулалтын хуулийн төсөл УИХ-ын босго давж чадсангүй, унасан. Гол шалтгаан нөхцөлийг хөндлөнгөөс та юу гэж харав?

-Гадаадын хөрөнгө оруулалтын хууль 1993 онд анх гарсан юм шүү дээ. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар 2012 онд Гадаад харилцааны сайд байхдаа Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг стратегийн салбарт зохицуулах тухай хууль гаргаад Баабарын хэлдгээр тэднийг “шувтраад” гаргачихсны дараа 2013 онд Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль батлагдсан юм. Тэр бүх хуульд газар эзэмших хугацаа 60+40 жил гэж байсан. Энэ хууль хэрэгжээд л явж ирсэн. Хуулийн шинэчилсэн найруулгаар ганцхан “эзэмших” гэдэг үгийг авъя гэсэн.

Газрын тухай хуулиар газрын харилцааг бүрэн зохицуулчихсан. Газар бол төрийн өмч, гэхдээ Монголын иргэдийн хувьд хувийн өмчид байж болно. Бусдад нь зөвхөн эзэмших, ашиглахад байж болно. Өмчийн бүрэлдэхүүн хэсэг нь эзэмших эрх, ашиглах эрх, захиран зарцуулах эрх гэж байгаа. захиран зарцуулна гэдэг худалдана, устгана, өвлүүлнэ. Эзэмших нь хууль, гэрээнд заасан хугацаанд эрх мэдэлтэй байлгах. Түүнийг барьцаалж түрээсэлж, хүнд ашиглуулж болно. Ашиглах гэдэг нь тэр гэрээний дагуу тухайн газар дээрээсээ ашигтай байдлаар, мөнгө болгож бизнес хийхийг хэлж байгаа юм. 2013 оны хуульд “эзэмших” гэдгийг нэмсэн. Үүнийг сая сошиал сүлжээгээр З.Энхболд хэлж байсан шүү дээ. Энэхүү “эзэмших” гэдэг заалт нь Үндсэн хуульд харш, үүнийг авчихъя л гэсэн юм. Үүн дээр л олон нийт маш их анхаарал өгчихсөн. Дараагийн ганц заалт нь 100 мянган ам.долларын асуудал байгаа.

Өмнө нь босго бас л өндөр байсан. Дотоодын ААН нэг сая төгрөг, гадаадын ААН 100 мянган ам.доллароор бүртгүүлэх тухай л байгаа. Тэр бол хөрөнгө оруулалт биш, зүгээр л бүртгэлийн хураамж. Энэ хоёр заалтыг өлгөж аваад л хоёр хүний асуудал болгож улстөржүүлчихлээ.

-Хуулийн төслийн хэлэлцүүлгүүд ер нь хэр явсан юм бэ. Олон нийт яагаад мэдээлэл муутай байв?

-Үүнийг гурван жил хэлэлцсэн юм. Тэр үед хаана байсан нөхөд вэ. Газрын тухай хуульд байх ёстой зүйлийг давхардуулж оруулж байна. Гадаадын иргэдийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд гаднын иргэдийн байнга оршин суух, ямар байхыг заачихсан. Тэгэхээр Гадаадын хөрөнгө оруулалтын хуулийг хогийн сав шиг болгоод хаячихлаа гэж ойлгоод эсэргүүцээд байна. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд мөрдөж ирэхэд дуугүй байж байгаад гэв гэнэт асуудал гарч ирлээ. Би хардах эрхтэй. 2013 оны Хөрөнгө оруулалтын хуульд байсан “эзэмших” гэдгээр маш олон гадаадын хөрөнгө оруулалттай ААН газар эзэмшиж байгаа бололтой. Шинэ хуулиар эзэмших эрх нь байхгүй болчихвол эрх ашиг нь хөндөгдөж таарна. Тэр бүлэг этгээдийн явуулга гэж би харж байгаа.

-Хуулийн төслөө татчихсан. Үр дагавар юу үүсэх бол?

-Эрх ашиг нь хөндөгдөж байсан нөхөд л баярлаж байгаа байх. “Эзэмших” гэдэг ганц заалттай холбоотойгоор нэг бүтэн хууль, гадаадын хөрөнгө оруулалт татах асуудал гацаж байна. Хүлээлтийн байдалд гурван жил болсон. Дахиад тодорхойгүй боллоо. Ямар тэнэг хүн манайд хөрөнгө оруулахаар ирэх вэ дээ.

-Хэлэлцүүлгийн үеэр салбарын хүмүүс хөрөнгө оруулалт бидэнд зайлшгүй хэрэгтэй, гэхдээ эхлээд хууль эрх зүйн орчин, бодлого, зарчмаа маш тодорхой болгох хэрэгтэй гэдгийг онцолж байлаа. Таны хувьд ямар саналыг энэ тал дээр хэлэх вэ?

-Үүний цаана нэг л асуудал бий. Хуучин манайд хүмүүс шөнө зүүдэлсэн зүүдээ маргааш нь бичээд хууль батлуулдаг байлаа. Түүнийг журамлаж, Хууль тогтоомжийн тухай хууль бий болсон. Агуулга сайтай хууль боловч хэрэгжихдээ маш муу байгаа. Хуулийн төслийн хэлэлцүүлгийг маш сайн, чанартай хийх ёстой.

Одоо бол хуулийн аль нэг төслийг бүтнээр нь сайт дээрээ тавьчихдаг. Хэн унших юм, санал хэн бичих вэ. Нэгэнт түншлэл ярьж байгаа бол төр, иргэний нийгэм, бизнесийнхний томсгосон бүлгүүдээс чухал асуудлаар хэлэлцүүлэг хийж зөвшилд хүрэх зүйл алга. Ингээд л сураггүй нэг хууль гаргаад ирэхээр ямар агуулга ямар хуульд байдгийг хүмүүс мэдэхгүй. Хөрөнгө оруулалтын хуулийг бүтэн гурван жил хэлэлцүүлж санал авлаа. Тэр санал өгсөн хүмүүс 100 мянган хүний эсрэг байна гэж байна. Тэгэхээр гурван сая хүнээс санал авбал зөндөө хүн эсрэг байна. Учир нь мэдээлэл байхгүй, дутмаг байсаар байна. Хууль тогтоомжийн тухай хуулийг илүү процессжуулах шаардлагатай болж байна гэсэн үг. Томсгосон бүлгүүдээр тус тусад хэлэлцүүлж, саналыг дахин дунд нь хагалдаг байх. Сүүлд нь УИХ-ын Байнгын хороон дээр, Нэгдсэн чуулган дээр хүртэл гомдолтой хүмүүсийн асуудлыг хэлээд алх цохидог хууль тогтоох процесс манайд дутагдаж байна.

-Нийгмийн зөвшилцөл энэ салбарт хэрэгтэй гэдэг санал яригдаж байна. Таны ярьсантай дүйж байна?

-Тийм. Өнөөдөр төр хувийн хэвшил л яриад байдаг. Иргэний нийгэм нь байхгүй. Тэднийгээ татаж оруулж, мэдээлэл өгдөггүй. Иргэний нийгэм муу нэртэй, төлөвшөөгүй байна гэдэг. Бизнес ч өмнө нь төлөвшөөгүй байсан. Төлөвших явцад нь төр нь түлхчихдэг. Мэдээлэлгүй учраас зөндөө юм ярина. Түүнийг даван туулах ёстой. Ялангуяа Монголын нийгэм улс төр иргэдэд хуваагдахаар асуудлууд дээр зөвшилцөл хэлэлцүүлэг хийгдэх ёстой юм. Тэр хэлэлцүүлгүүд өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд сайн хийгдсэн бол хууль унахгүй шүү дээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Л.Гантөмөр: Миний тэвчээр Ардчилсан намын нөлөө бүхий хүмүүст “Би ч гэсэн тэвчээртэй байж болох юм байна” гэсэн дохиог өгсөн DNN.mn

Ардчилсан намын дарга Л.Гантөмөртэй ярилцлаа.

-Танд сар шинийн мэнд хүргэе?

-Баярлалаа. Танай сониноор дамжуулан нийт монголчууддаа, түмэн олондоо сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Гарч буй луу жилдээ төгөлдөр сайхан, золбоо төгс байх болтугай.

-Ардчилсан нам ойрын үед ямар ажлууд дээр төвлөрч ажиллаж байна вэ?

-Манай намын хувьд сонгуулийн үндсэн бүтэц, штаб гээд гол механик ажлууд дээрээ нэг сард төвлөрч ажиллалаа. Үүний зэрэгцээ намынхаа Үндэсний бодлогын хорооны гишүүдийн дунд энэ сонгуульд Ардчилсан намаас дэвшүүлэх мөрийн хөтөлбөрийн хэлэлцүүлэг хийсэн. Ингээд мөрийн хөтөлбөр маань ард түмнээсээ санал авах түвшинд бэлэн болсон. Ер нь бид Монгол Улсын газар нутгийн бүрэн бүтэн байдал, тусгаар тогтнолын баталгааг хангах, алдсан найман жилийг нөхөж хөгжил дэвшилд хүрэх чиглэлийн хөтөлбөрүүд хийж байна. Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд бид эх орныхоо өнцөг булан бүрт очиж, хүмүүсийн амьдрал ахуй, нөхцөл байдал, хүсэл мөрөөдөл, хийхээр төлөвлөж байгаа зүйлстэй нь танилцсан.

Ардчилал булаагдсан байна. Хүн өөрийнхөөрөө байх, үзэл бодолдоо үнэнч байх, гэр бүл, үр хүүхдийнхээ төлөө зүтгэх, хөдөлмөрлөх гээд хувь хүнд байдаг ихэнх эрхийг булаагаад авчихсан байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Санхүүгийн эрх чөлөө бүр алга байна. Тийм учраас Ардчилсан нам булаагдсан ардчиллыг буцаан авч ирэх хөтөлбөрийг гаргах зайлшгүй шаардлагатай. Хууль тогтоох байгууллагад шударга ёсыг сахиулах, бүрэн хэрэгжүүлэх, ард түмэндээ үйлчилдэг болгох шинэчлэлтүүдийг гарцаагүй хийх хэрэгтэй юм байна. Үүнийг ард түмнээсээ асууж, санхүүгийн эрх чөлөөг олгохгүй бол өрөөс өрийн хооронд явж байгаа амьдралыг өөрчлөх, өрийн дарамтаас чөлөөлөх ёстой юм гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Нэг ёсондоо том зорилго тавьж байж олон асуудлыг шийднэ гэж үзэж байгаа. Ялангуяа төрийн албаны шинэчлэл, өөрчлөлт, төсвийн мөнгөний хулгай, авлигыг таслан зогсоох ёстой.

Авлигыг таслан зогсоохгүйгээр Монгол Улсад ямар ч сайн ирээдүй байхгүй. Тийм болохоор бид засаглалыг ил болгох тал дээр маш тодорхой хөтөлбөрүүдийг санаачилж, ард түмнээсээ түүнийгээ асууж ярилцах дээр төвлөрч ажиллаж байна.

-Та алдагдсан найман жил гэж МАН-ын эрх барьсан жилүүдийг хэлэх шиг боллоо. Чухам яагаад ингэж хэлж буйгаа тайлбарлаач?

-Ер нь сүүлийн 30 жил бол монголчууд эх орондоо, эрх чөлөөндөө эзэн байх тэмцлийн жил байлаа. Харамсалтай нь сүүлийн найман жил аль, аль нь зогссон. Зорьж байгаа нийгмээсээ нэлээд хазайсан гэж харагдаж байгаа юм. Хууль тогтоох байгууллага, иргэний нийгэм ч хазайсан. Иргэдийн дуу хоолой алга болсон. Хараат бус байдал алдагдаж, шударга ёс ч алга болсон. Уг нь бол энэ талын үзүүлэлт жилээс жилд сайжирч байх ёстой. Эрх чөлөөний болоод авлигын индекс уначихлаа. Намчирхал газар авлаа. Ардчилал, эрх чөлөөний талд байдаг хүмүүсийг хавчин гадуурхах байдал ердийн үзэгдэл боллоо. Уг нь үүнийг бүх талдаа зогсоох, цээрлэх ёстой юм. Харамсалтай нь Монголын ардчилал улам урагшлах, илүү тод болох байсан найман жил алдагджээ. Алдагдахаас гадна бүр найман жилээр ухарсан юм уу гэж харж байна. Тэгэхээр үүн дээр илүүтэй төвлөрч ажиллахгүй бол болохгүй. Сүүлийн үед “Шувуу нь хүртэл буруу дэвж байна” гэсэн яриа гарч байна. Энэ чинь өмчийн эрх үндсэндээ байхгүй, хөдөлмөрлөх эрх нь царцсан байгаагаа л хэлээд байгаа хэрэг. Эх орондоо амьдрах урам зориг байхгүй болсон. Тиймээс гадагшаа явах нүүдэл их болсон.

Гадаадад очоод амьдралаа босгоё гэсэн энгийн зорилт тавиад л залуучууд явж байна. Ингээд бүтнээр нь харвал бид сүүлийн найман жилийг алдчихсан юм байна л гэж бодогдоод байгаа юм.

-Танай намын удирдлагад байсан хүмүүс, ахмад гишүүд бусдын гаргасан бодлогод гүйж очоод байна гэсэн шүүмжлэлийг хэлж байсан. Парламентад суудалтай намууд гэдэг нэрийн дор Баялагийн сангийн тухай хууль зэрэг санамж бичиг байгуулсан нь энэ мэт шүүмжлэлийн эх байх гэж бодож байна?

-Ер нь бүх бодлого Ардчилсан намаас гарч байгаа. УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгээс Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг өнгөрсөн хавар өргөн барьсан. Энэ хуулийг амь оруулахын тулд парламентад суудалтай гурван намын дарга уулзах ёстой гэсэн шийдлээ гаргаад явсан. Хоёрдугаарт, 2023 оны зун, намар дамнуулан бид эдийн засгийн форум хийсэн. Энэ ажлыг Ардчилсан нам анх хийсэн. Хүмүүсийн ой санамж их муу, богинохон болчихсон. Бид гурван сарын туршид бүсийн эдийн засгийн форум хийгээд тойргийг бүсчилбэл яасан юм бэ гэсэн санал гаргасан. Бидний энэ гаргасан санал парламентад анх сонсогдохдоо МАН-ын санаачилга мэтээр явчихсан. Бид анх бүсчилсэн тойргийг санаачилж, улс төрийн намуудтай уулзалт хийсэн. Мөн Ардчилсан намын санаачилсан “Эрдэнийн хувь” амь орох ёстой байсан. Хувьцаат компанийн хуулийн дагуу ногдол ашгаа ард түмэн хүртэхгүй байна. Тиймээс үүн дээр Ардчилсан намаас хяналт тавихаар болоод намын хэсэг нөхөд холбоо байгуулаад өдий хүртэл явсан. Ингээд “Эрдэнэс Тавантолгой” компани хэдийгээр зургаан их наяд төгрөгийн өртэй ч гэсэн ногдол ашгаа ард түмэнд өгөх ёстой. Учир нь энэ өрөө төлөх хугацаа нь болоогүй. Тийм болохоор орж ирж байгаа ашгаасаа ард түмэндээ өгөх ёстой гэдгийг эрх баригчидтай ярилцсан. Нөгөө талаар Ардчилсан намын гишүүд Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг өргөн барьсан. Манай гишүүд өргөн барьсан хуулиа батлуулахын тулд эрх баригчидтай ойлголцох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол энэ хууль чинь батлагдахгүй шүү дээ. Тийм ч болохоор энэ асуудлыг намынхаа даргад чиглэл өгсөн гэж ойлгож байгаа. Тусгаар тогтнол, үндэсний баялагийн тухай хуулийг өргөн барилаа. Хэлэлцүүлгийг үндэсний хэмжээнд хийлээ. Ард түмэн өрийн дарамтаас гарахын тулд баялагийн менежмент чинь зөв байх ёстой юм байна гэсэн учраас ийм зүйл дээр нь шинэчлэл хийе гэдэг дээр хамтдаа мэдэгдэл гаргасан. Тэгэхээр энэ бол ирэх он жилүүдийн суурь дэвсгэр болсон парламентын засаглал, сонгуулийн хууль, ард түмний санал гээгддэггүй байх, баялагийн хараал биш ерөөл байх тал дээр цаг алдахгүй ойлголцоод явах хэрэгтэй л гэж үзсэн. Түүнээс биш хэрүүл хийгээд яваад байвал бидний бодлого гарч ирэхгүй. Дэмжигдэхгүй. Хэрвээ энэ сонгууль жижиг тойргоор явсан бол битүү мөнгөний сонгууль болно. Одоо чинь ноён суудалд суучихсан олон хүн байна. Монголын бүх баялагийг тоносон. Түүнийгээ улс төрийн зэвсэг болгоод бүгдийг худалдаж авдаг. Энэ хүмүүс жижиг тойрог дээр яг л мангас шиг байгаа. Тийм болохоор бид тойргийг томсгож, хөгжлийг бүсийн түвшинд ярих хэрэгтэй гэдгийг анх хэлсэн. Хүмүүс санаж байгаа бол энэ оны төсөв батлах үеэр Ардчилсан нам гурван удаа ингэж болохгүй гэж хэлсэн. Гэвч эрх баригчид хүч түрээд баталсан. Энэ хэвээрээ явбал УИХ-ын гишүүд жижиг тойрогт буюу жалгандаа ноён суух гэсэн шунал нь арилахгүй юм билээ. Тийм болохоор Ардчилсан нам томсгосон хэлбэрээр явах нь зүйтэй гэсэн санал гаргаад ажил хэрэг болгосон. Бид Монголын сайн сайхны төлөө бол хэнтэй ч ярилцаж, ойлгоцоход бэлэн. Харин муу муухай, алдагдсан ардчилалыг тэр чигээр нь авч явах гээд байгаа хүмүүстэй бид нэгдэхгүй. Өнөөдөр Их хуралд 11 гишүүнтэй нам бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд шатрын хөлөг дээр ухаан гаргах хэрэгтэй. Нүүдлээ ч бид зөв хийж байгаа. Энэ нь л хамгийн чухал. Үүнийг л сөрөг хүчин гэж байгаа юм. Түүнээс биш хэрэлдээд л өөрийн болоод өрөөлийн бодлогыг унагаадаг улс төр өнгөрсөн үед дандаа гай авч ирсэн.

-Томсгосон тойргийг мөнгөний сонгууль болохгүй гэдэгт итгэлтэй байна уу?

-Бидний багцаа тооцоогоор хүмүүс нэг аймагт ялахын тулд 5-10 тэрбум төгрөг зарцуулдаг. Харин дөрвөн аймгийг нэгтгэхээр багадаа 20 тэрбум төгрөг хэрэгтэй. Дээрээс нь 126 гишүүнтэй болсноор нэг гишүүний нөлөө үлэмж багасна. Мөн энэ хэвээрээ яваад ирэхээр Их хурлын гишүүний халдашгүй байдал алга болно.

-Яаж?

-Мэдээж тэр 126 чинь нэгийгээ хамгаалахын тулд 70, 80-аараа цуглахгүй. Одоо бол 39 гишүүн цуглаад л нэгнийгээ хамгаалж байна шүү дээ. Үүнийг олон гишүүн дээр бид харсан. Гэхдээ одоо хоёр сонгууль болсны дараа гишүүн болох гэж зүтгэдэг байдал байхгүй болно гэж найдаж байгаа.

-Гэтэл энэ сонгуульд шинэ, залуу хүмүүст халгаатай болчихсон гэдэг шүүмж байгаа?

-Сонгогчдын 50 хувь нь намаар саналаа өгнө. Харин үлдсэн нь нэлээд шүүх байх. Шүүхдээ боловсрол, мэдлэгийг нь харгалзан харах байх гэж би бодож байгаа. Би боловсролтой, мэдлэгтэй, юм хийж чадах хүн шүү гэдгээ л ард иргэддээ сайн ойлгуулах хэрэгтэй. Түүнээс биш олон жил улс төрд явсан хүн гарчихна гэдэг зүйл байхгүй.

-Танай нам нэр дэвшилтээ хэрхэн хийх вэ?

-Ардчилсан намын бодлогыг жагсаалт илэрхийлнэ. Тийм болохоор ингэж л гарна. Харин нэр дэвшилтэд хэдэн үндсэн шаардлага бий. Бодлого гаргах чадвартай, шударга ёсны талд байх, эх орон, эрх чөлөөндөө эзэн байх гэсэн үндсэн зүйл бий. Үүнийг ч ард түмэн хүлээж байгаа. Мөн Ардчилсан нам энэ удаад нээлттэй нэр дэвшилт хийнэ.

-Танай нам Нарийн бичгийн даргаараа залуучууд сонгосон нь бас асуудал дагуулсан. Яагаад ийм сонголт хийсэн юм бэ?

-Гурван үе шаттай явсан. Эхнийх нь бүртгэл, тамга тэмдэгээ нэг талд нь гаръя гэсэн. Энэ ч нэлээд гүнзгий явсан. Гомдолтой хүмүүс байхыг үгүйсгэхгүй. Хоёрдугаарт, дунд шатандаа нэлээд туршлагатай хүмүүстээ тулгуурлаад явуулсан. Энэ бол цэгцэрсэн. Гуравдугаарт, дараагийн шатанд шилжих ёстой. Ингэхийн тулд мэдлэг, боловсролтой залуучууд хэрэгтэй. Угаасаа дараагийн нийгмийн эзэд нь тэд. Залуучууд л амьдарна. Тийм болохоор тэднийгээ оруулахыг хүссэн. Ер нь Ардчилсан намын урт хугацааны бодлого дээр энэ залуучууд гарч ирж байгаа гэж бодох хэрэгтэй. Манай залуучуудад эргэлзэх хэрэггүй.

-Таныг цавууны үүрэг гүйцэтгэж байна гэдэг. Тэгвэл та цавууныхаа үүргийг хэр гүйцэтгэж байна.

-Асар их тэвчээр шаардсан ажил. Өөрийгөө хойшоо тавьж бусдыг сонсох хэрэгтэй. Ер нь цавуу гэдэг чинь бусдыг сонсох чадварыг л хэлж байгаа юм. Ер нь миний тэвчээр Ардчилсан намын нөлөө бүхий хүмүүст “би ч гэсэн тэвчээртэй байж болох юм байна” гэсэн дохиог өгсөн болов уу гэж бодож байна. Тэвчээр алдсан хүмүүс ойлгосон байх. Харин энэ тэвчээр ганц Гантөмөрөөс гараад байгаа юм биш. Намын маань нөхдийн нөлөө бий. Харин санаатайгаар нулимдаг, захиалгаар харлуулдаг хүн мэр сэр бий. Ардчилсан намын гурван суурь болох Социал демакрат, Үндэсний дэвшил, Ардчилсан холбоо бол хөдлөхгүйгээр сонгуульд орно гэдэгт би итгэж байгаа.

-Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын зүгээс шахалт ирж байна уу. Таныг огцруулах ёстой гэж мэдэгдсэн залуучуудын ард тэр хүнийг байгаа гэх юм?

-Түрүүн хэлсэн гурван том массын төлөөлөл бол Х.Баттулга Ерөнхийлөгч. Тийм болохоор бид хоёр салж хагацахгүй, салахгүй. Хамтдаа бодлого хийх нь ойлгомжтой. Зүгээр дундуур нь орж ирээд нам руу, тэр хүн рүү чулуу шидэж байгаа санаатай хүмүүс бий. Харин бидний явж байгаа зам бол өөр. Эрх чөлөө бол нарийн нандин зүйл шүү гэсэн итгэл үнэмшил бидэнд бий. Үүнд эргэлзэх зүйл байхгүй.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ