Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Г.Батзориг: Манайх парламентын засаглалтай болохоор л дампуурлаа зарлачихгүй явж байна DNN.mn

Эдийн засагч Г.Батзоригтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.


-УИХ Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийг хоёр дахь хэлэлцүүлэгт шилжүүлсэн. Төсвийн төсөлд эдийн засгийн өсөлтийг найман хувьд хүргэж, энэхүү өсөлтөөр ДНБ-ийг 95 их наяд төгрөгт хүргэнэ гэж тооцоолсон. Эдийн засгийн 8 хувийн өсөлт хэр бодитой вэ. Эндээс хоёулаа ярилцъя?

-Олон улсын байгууллагуудын таамаглал бол 5-6 хувь. Түүнээс хоёр нэгж хувиар өндөр байна гэж Сангийн яам таамагласан. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг өндөр өсөлттэй гаргадаг нь Төсвийн алдагдал, ДНБ-ий харьцааг бага харагдуулахын тулд юм. Улмаар Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульдаа нийцүүлж байгаа нь тэр. Түүнээс биш бодит нөхцөл байдал дээр олон улсын байгууллагууд болон дотоодын судалгааны байгууллагуудын таамаглалаар эдийн засгийн өсөлт зургаа орчим хувьтай байна гээд гарсан байна. Эдийн засгийн өсөлтийг түрэх гол хүчин зүйл бол нүүрс, зэс зэрэг голлох түүхий эдийн экспорт, үнэ шүү дээ. Гэтэл нүүрсний үнэ 30, 40 хувиар уначихсан. Ийм нөхцөл байдалтай үед эдийн засгийн өсөлт найман хувьтай байна гэдэг ямар ч боломжгүй харагдаж байна.

-Ирэх оны эдийн засгийн голлох өсөлтийг уул уурхайн салбарын экспортын хэмжээтэй уялдуулсан. Харамсалтай нь, нүүрсний үнэ огцом бууралттай, сүүлийн гурван сард нүүрснээс орж ирэх орлого удааширсан мэдээлэлтэй байна. Энэ нь биржийн үйл ажиллагаатай холбоотой байна уу, эсвэл гэрээний нөхцөл нөлөөлж байна уу. Энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Эдийн засгийн өсөлтийг сая хэлсэнчлэн нүүрснээс шалтгаалж өндөр тооцсон байна. Нэгдүгээрт, нүүрсний үнэ өмнө хэлсэнчлэн 30-40 хувь уначихсан байна. Саяхан Хонгконгод Хятадын эдийн засгийн талаарх дэлхийн олон улсын байгууллагуудын мэргэжилтнүүд цугласан конференц болсон. Үүн дээр Хятадын гол эрсдэл хаана байна вэ гэхээр үл хөдлөхийн салбартаа байна. Энэхүү салбар өөрөө нэлээн эрсдэлтэй байна. Үл хөдлөхийн салбарынх нь бараг 50 хувь гангийн хэрэглээ. Коксжих нүүрсний эрэлт өндөр байх уу гэхээр үгүй байна. Сүүлийн хоёр жил нэлээн “үүлэн чөлөөний нар” шиг жилүүд байлаа. Нэгдүгээрт, Хятад, Монгол Улс төрийн хувьд асуудалтай байсангүй. Хоёрдугаарт, Хятадын дотоодын үйлдвэрүүдэд үйлдвэрлэлийн осол их гарсантай холбоотойгоор хяналт шалгалтууд өнгөрсөн жил үргэлжилсэн. Үүнтэй холбоотойгоор нүүрс авах сонирхол өндөр байсан болов уу.

Гуравдугаарт, Хятад 13 дахь таван жилийн төлөвлөгөөнд нүүрснээс хурдтай татгалзах, нүүрсхүчлийн хийн ялгаралтыг багасгах төлөвлөгөөнүүд орчихлоо. Энд одооноос бэлдээд явахаар Хятадын гангийн үйлдвэрүүдийн хувьд нөөц багатай учраас сүүлийн хоёр жил Монголоос ахиухан авсан юм болов уу гэсэн таамаглал бий. Тийм учраас долоо, наймдугаар сараас эхлээд бодит байдал руу ороод, Хятадын ченжүүд бараг нүүрс авахгүй байна.

-Нүүрс авахгүй байгаа шалтгаан юунд байна вэ?

Нүүрсний үнэ 3040 хувиар унасан учраас цаашаа зарахад бараг ашиг байхгүй. Нэлээн хямд үнээр авбал авна, авахгүй бол овоолго үүснэ гэсэн эрсдэлтэй нөхцөл байдал руу орчихлоо. Манай төсвийн орлого нүүрснээс илүү хамааралтай. Тэр үүднээс харвал, ирэх жилийн нүүрсний тоо хэмжээ ч тэр, үнэ ч тэр тийм тааламжтай биш байна гэж хэлэх байна.

-Хамтарсан Засгийн газар 2024-2028 онд эдийн засгийг тэлэх 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхээ зарласан. 14 мега төсөл нэрийн дор “мөнгө угаах” нь гэсэн байр суурьтай гишүүд цөөнгүй бий. Сангийн сайд жил жилийнхээ төлөвлөгөө, төсвийн боломж, төлөвлөлтөд нийцүүлж мега төслүүдийг хэрэгжүүлнэ гэж хэлсэн. Эрсдэл хэр бий гэж та бодож байна вэ. Дээрх төслүүд бүгд хэрэгжих боломжтой болов уу, эсвэл цаасан дээр үлдчих юм болов уу?

-Эдийн засагт мега төслүүдийн хэрэгцээ шаардлага маш өндөр байдаг. Мега төслүүд эдийн засгийн өсөлтийг дэмждэг гэсэн олон улсын судалгаа ч байдаг. Үүнийг харуулсан улс орны туршлагууд ч бий. Жишээ нь, Монгол Улсад “Эрдэнэс Таван толгой”, Оюу толгой гэсэн хоёр төсөлтэй холбоотойгоор эдийн засаг 20092016 оны хооронд хоёр дахин тэлсэн. 2017 оноос хойш мега төсөл хэрэгжээгүй учраас эдийн засаг огцом тэлэлтгүй, аажмаар өссөн. Гэхдээ энэ мега төслүүд бидний идэж буй “бялуу”-ны хэмжээг томруулдаг уу гэвэл томруулж чаддаг. Гэхдээ тэр бялууг хэн, яаж, хэдэн хувиар хуваах вэ гэдэг өөрөө хамгийн том асуудал нь байхгүй юу. Өнгөрсөн хугацаанд “бялуу” хуваалтаа шударга бусаар хийж байгаа нь эргээд мега төсөл дээр идээд уучих вий дээ гэсэн айдас бий болгож байна. Энд “нүүрсний хулгай”-г дурдаж болж байна. Нэмээд Хөгжлийн банкны хулгайг дурдаж болж байна. Энэ мэт олон кейс бидэнд бий. Оюу толгой, Дубайн гэрээ гээд, дундуураа асуудал өндөртэй. Мега төслүүд зөв үү зөв, хэрэгжүүлэх нь зөв үү зөв. Гагцхүү “бялуу”ны хэмжээгээ томруулахдаа эргээд хуваарилалтаа яаж хийх вэ гэдэг нь чухал байна.

-Хоёрдугаарт?

-Санхүүжилт олчихлоо гэхэд яг санхүүжилтийнхээ дагуу мега төслүүдээ хийх үү гэдэг асуудал байна. Яагаад гэхээр Хөгжлийн банк 888 төсөл гээд, дөрвөн тэрбум ам.доллар эдийн засагт татаж авчраад, бүгдийг нь үрэн таран хийчихсэн шүү дээ. Тэгэхээр яг төсөлдөө зарцуулагдаад явах уу гэдэг айдас бас байна. Энэ айдсыг давж чадах уу гэдэг хоёр дахь асуудал байна. Гуравдугаарт, мега төсөл хэрэгжээд болчихлоо гэхэд эргээд төсвийн хуваарилалтууд, мега төслийн үр ашиг нь хэр байх вэ гэдгийг бид хэмжиж үзэх ёстой гэж бодож байна. Наад зах нь бидэнд Тавантолгойн цахилгаан станц яаралтай хэрэгтэй байна. Одоо ТЭЦ-V гээд байнга яригдаж байна. Улаанбаатар хөлдлөө гэж хэдэн жилийн турш яриад, одоо тогны хязгаарлалтад орчихсон явж байна. Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, цаашлаад төмөр зам гээд, бидэнд асар их хэрэгтэй байдаг дэд бүтэц нь эргээд улс төр, бизнесийн бүлэглэлийн ашиг сонирхлын улмаас хэнд ч хэрэггүй болоод хувирчих вий дээ гэсэн эрсдэлүүд байгаад байна. Тэгэхээр өмнөх хугацааны эрсдэлүүдээ яаж хаах вэ гэдэг чухал байна.

-2025 оны төсвийн төсөлд эрчим хүчний есөн төсөл тусгагдсаны найм нь дулааны шугам сүлжээ, нэг нь Налайхын Дулааны цахилгаан станыг 180 мВт-аар өргөтгөх төсөл. Цахилгаан эрчим хүчний эх үүсвэрийн хүчин чадлыг 1 мВт-аар нэмэгдүүлэх төсөл тусгагдаагүйд гишүүд шүүмжлэлтэй хандаж байна. Та энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?

-Олон улсад эрчим хүчний үнэ нэмэхдээ юу юу анхаарах, юу бэлэн байлгах ёстой вэ гэдэг судалгаанууд байдаг. Ер нь эрчим хүчний гэлтгүй реформ хийнэ гэдэг нь өөрөө гашуун эм уухтай адил хүн болгонд таалагддаггүй хэцүү зүйл. Олон нийтийн эсэргүүцэл дагуулдаг, үр дүн нь тав, арван жилийн дараа гардаг учраас богино хугацаанд маш их эсэргүүцэлтэй тулгардаг. Олон нийтэд таалагдана гэж угаасаа байхгүй.

-Эрчим хүчний реформ хийхдээ юуг анхаардаг вэ?

-Нэгдүгээрт, эрчим хүчний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй төрийн өмчит компаниуд хувьчлагдах ёстой. Хоёрдугаарт, хувийн болсныхоо дараа сонгон шалгаруулалт, ажлын байр, тендер бүх зүйлээ нээлттэй зарладаг байх хэрэгтэй. Ямар нэгэн нөлөөнд орохгүй байх ёстой. Ингэж байж компанийн үр ашиг нэмэгдэж, зардал нь хумигдаж, нөгөө компани бодитоор ямар алдагдал хүлээгээд байгаа нь тодорхой болно. Тэр алдагдлынх нь дараа зах зээлийнхээ үнийг тогтоож эхэлдэг буюу эргээд зах зээлийн алдагдалтай байдлаас ашигтай нөхцөл байдал руу шилжих хөшүүрэг бий болно. Олон улсад засаглалын болоод хувьчлалын эдгээр хүчин зүйлсүүдийг хангасны дараа эрчим хүчний реформ гэдэг зүйлийг хийдэг. Түүнээс биш шууд цахилгаан эрчим хүчний үнийг тэдэн хувиар нэмлээ гээд, цаана нь хэдэн төрийн өмчит компаниуд нь хэдэн төгрөгөөр зардлаа хийгээд, ямар ч үр ашиггүй ажиллаж байгааг бид мэдэхгүй, харанхуйгаар явж болохгүй.

-Цахилгааны үнийг 64 хувь, дулааны үнийг 28 хувиар нэмэгдүүлэхээр оруулж ирсэн. Энэ нь бодитоор хэрэгжвэл зээлээс зээл, өрөөс өрийн хооронд амьдарч буй иргэд сөхрөх байх л даа. Бодит тооцоо судалгаа хийсэн байдаг юм болов уу?

-Мэдээж төрийн зүгээс тодорхой судалгаа шинжилгээнүүд хийсэн байх. Гэхдээ олон улсад реформыг ийм дэс дараалалтай явуулдгийг бид ойлгох хэрэгтэй. Ялангуяа өвлийн улиралд дулаан хэрэглээ өндөр, иргэдийн амьжиргаа хүнд хэцүү байгаа үед шууд өөрчлөлт хийнэ гэдэг нөгөө талдаа нийгэмд үзүүлэх нөлөөллийн хувьд нэлээн сөрөг байх магадлалтай.

-Та Монгол Улсын өнөөдрийн эдийн засгийн нөхцөл байдлыг юутай зүйрлэх вэ. Төрийн удирдлагууд эдийн засаг өсөөд байна гэж буй боловч бодит амьдрал дээр өлсөж буй олон монгол хүн байна. Бид хаашаа явж байна вэ? Эдийн засаг элгээрээ хэвтчих вий гэсэн болгоомжлол хэн хүнд төрж байна…?

-Ер нь “хаост” орчихлоо гэж дүгнэж байна. “Хаосын онол” гэж байдаг. Ямар нэгэн зүйл урьдчилан таамаглах боломжгүй, эмх замбараагүй, ямар ч эмх цэгцгүй нөхцөл байдалд орчихоор ирээдүйг нь таамаглах ямар ч боломжгүй болчихдог. Бүр дампуураад алга болох уу, энэ урсгалаараа дордсоор байх уу гэдэг нь ойлгомжгүй, маш тодорхой бус байдалтай болчихдог. Эргээд төрийн бодлого шийдвэр, зарчим, эдийн засгийн бодлого, бүх юм тодорхой бус болчихоор аж ахуйн нэгжүүдийнх нь бизнес төлөвлөгөө, борлуулалт, ашгаа яаж нэмэгдүүлэх гэж байгаа нь тодорхой бус болно. Тэнд ажиллаж байгаа ажилчдын амьдрал, карьераа яаж авч явах вэ, ямар нийгэмд амьдрах гэж байгаа вэ гэдэг нь тодорхой бус болохоор эргэлзээнүүд ихээр үүснэ. Тэгэхээр суурь хүчин зүйлийг харахад, яг энэ “хаос” шиг болчихсон байна. Бүх юм нь ямар ч эмх замбараагүй, хаашаа хэн юу хийгээд, юу яриад яваа нь ямар ч ойлгомжгүй, ер нь дампуурах гэж байгаа улсуудад илэрдэг бүх шинж тэмдэг манай дээр илэрчихсэн байна. Ганц ялгаатай шинж тэмдэг бий.

-Тэр нь юу вэ?

-Ардчилсан парламентын засаглалтай байгаа явдал. Венесуэл, ШриЛанка зэрэг улсууд валютын нөөцийн хямралд орох, экспортын бүтээгдэхүүнээс хамааралтай байх, төр нь авлигад идэгдсэн, төсвийн зардал нь хэтэрсэн, валютын нөөц нь бага, ханш нь байнга унадаг гээд манайхтай бүгд ижилхэн шинж тэмдэгтэй явж байна. Манайх гагцхүү парламентын засаглалтай учраас хэтэрхий нэг хүн дээр эрх мэдэл төвлөрөхгүйгээр яваад байдаг тулдаа дампуурлаа зарлачихгүйхэн шиг “санжганаад” яваад байна л даа. Түүнээс энэ улс орны цаашдаа ямар хөгжлийн стратеги барих вэ, нөхцөл байдал нь ямар байна вэ, цаашдаа яаж хөгжих вэ гэдэг зүйлүүд бүгд тодорхой биш байна. Ер нь хүн ам маш цөөтэй, хүний нөөцийн хямралд орчихсон. Хөгжлийн гол зүйл чинь санхүүгийн төв. Гэвч тэр нь байхгүй. Цахилгаан эрчим хүчний төв, зам дэд бүтцийн төв байхгүй. Хүний нөөц байхгүй гээд бодохоор маш хэцүү болчихож байгаа юм. Бид эдийн засгийн суурь баялаг хүн юм шүү, хүн нь өөрөө эрүүл капитал, боловсролтой байж цаашдаа сууриараа засагдах юм байна гэдэг концепц рүү л орох ёстой. Эрүүл боловсролтой хүн байхад бүтээмж нэмэгдэж, энэ улс зөв чиглэл рүүгээ явна. “Толгойгоо зарж” гадагшаа экспорт хийх, нүүрснээс гадна өөр валют орж, тодорхой хэмжээгээр зарлага гарч байж энэ улс цаашдаа оршин тогтнох боломжтой болно. Ингэж л ерөнхий дүр зургаар нь хэлж чадахаас биш одоо бол “хауос” шиг л байна гэж хэлэхээр байна.

-Жилээс жилд төсвийн зарлагын тэлэлтийг дагаад төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын зарцуулах мөнгө өсөж байна. Ямар ч хяналт байдаггүй. Өнгөрсөн оны төсөв мөнгийг юунд зарцуулав гэдэгт үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэгтэйг эдийн засагчид хэлдэг. Та санал нэг байна уу?

-Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын зарцуулалт гэдэг дээр ёстой нохой хуцаж байгаа юм шиг л, хэнийг ч тоохгүй шүү дээ. Яагаад вэ гэвэл, улс төрийн нам, засаглал давамгай байдалтай байна. Сөрөг хүчнүүд нь тэрэнтэйгээ нэгдчихсэн. Сонгуулийн тогтолцоогоор энийг хяная, барья гээд иргэд нь сонголтоо хийхээр эргээд нөгөөдүүл нь нийлчихдэг ийм утгагүй тогтолцоо руу орчихсон. Сүүлийн арван жил энэ талаар ярьж байна. Сүүлдээ бүр ярихаас ч бүр залхмаар санагдаж байна. Угаасаа улс төр, эдийн засгийн онолоор бодвол, саяны нөхцөл байдалд хэт орчихвол цаашаа нэг нам, бүр цаашлаад нэг хүний дарангуйлал руу чиглэх эрсдэлтэй. Тэгэхээр нэг хүний дарангуйлал руу чиглэчихвэл нөгөө дампуурсан Венесуэл, ШриЛанка, Аргентин зэрэг олон улс, мөн ОХУыг бид харж байна. Энэ бол сайн зүйл ерөөсөө биш ээ. Бид улам буруу чиглэл рүүгээ яваад байгаагаа ойлгох хэрэгтэй. Буруу чиглэл рүү явж байгаатай холбоотой илэрч байгаа шинж тэмдэг чинь л төсвийн зардлыг хүссэнээрээ нэмэх. Наад зах нь, аймгуудад хуваарилж байгаа төсвийг “Атар” талхаар бодоод үзвэл 50 хувь нь Хэнтий аймагт байна. Ингээд бодохоор, энэ зүйлд зарчим алга, ёс зүй, судалгаа, бодлого шинжилгээ алга. Бүх юм хүчээр шийдэгдэж байна. Бүх юм эрх мэдлээр шийдэгдэж байна. Буруу зүг рүүгээ яваад байгаа учраас шинж тэмдэг нь энэ гээд наана нь хэчнээн тоо яриад ч нэмэргүй. Энэ бол системийн засаглалын асуудал, яриад байдаг институцийн асуудал юм аа. Сая Ерөнхийлөгчийг зургаан жил эрх барьдаг болгочихлоо. Хуулиа өөрчлөөд, иймэрхүү байдал руу ороод байвал бид дампуурна.

-УИХ-ын чуулганы өнгөрсөн баасан гаригийн нэгдсэн хуралдаан дээр Монголбанкны ерөнхийлөгчийг “асуугаад”, эгээтэй л “дүүжилчихсэнгүй”. Төв банкны үе үеийн ерөнхийлөгч нар өрөвдмөөр, төрийн өмнөөс “боорлуулаад л”, улалзаад л суудаг. Ийм байхад Монголбанкны хараат бус байдал гэж ер нь яриад хэрэг байгаа ч юм уу?

-Монголбанк улстөрчдөөс хараат гэж хэлж болохоор. Үүнийг улс төрийн олон сонгуультай холбоотойгоор валютын ханшийн уналт, өсөлтөөр нэгдүгээрт тайлбарлаж болохоор байна. Наад захын нэг жишээ ярья л даа. Төсвийн зардал огцом өсөөд, валютын 60-70 хувийг хэрэглэчихдэг. Үүний улмаас төгрөг суларч, ам.долларын ханш чангарна. Үүний эсрэг Монголбанкийг ард түмний амьдрал хэцүүдлээ, та нар ингэлээ гэдэг. Нэг талаар өөрсдөө гэмт хэрэг үйлдчихээд, Монголбанкийг буруутгаж байна. Монголбанк ч нөгөө талдаа Олон улсын валютын сангийн болзол, шаардлагыг биелүүлж явахаас өөр аргагүй байдаг юм уу, гадныхан санхүүжилтээ зогсоочихдог ч юм уу. Бид төгрөгийн ханшийг бодитой “чанга” түвшинд байлгах ёстой. Би эдийн засагч хүн. Миний үзсэн онол, сургаал дээр ханшийн стекуляци үүсгэнэ зэрэг зүйлүүд байдаг гээд хүлээн зөвшөөрөөд, ханшаа байн байн суллаад, төгрөгөө суллаад, Монголын ард түмний худалдан авах чадварыг байнга буулгаад байж болохгүй. Бид ямар нэгэн гаргалгаа хайх ёстой. Бид валютын нөөцийг яаж нэмэгдүүлэх вэ, яаж хангалттай түвшинд барих вэ, яаж валютын орлогын олон эх үүсвэртэй болох вэ, яаж төгрөгийн ханшийг ам.долларын эсрэг тогтвортой барихад нөлөөлөх вэ гэдэг дээр бид өөрсдөө санаачилгатай байх хэрэгтэй. Бид одоогийн нүүрсэндээ найдаад, хэн хэн нь нүүрснээс л болоод валютын нөөц буурчихаад байна гээд залхуу тайлбар хэн хэндээ өгөөд явмааргүй байна л даа. Яагаад вэ гэвэл, энэ улсын иргэд бид учраас бид л өөрсдийнхөө төгрөгийг арчлахгүй бол өөр хэн арчлах вэ дээ. Мэдээж ингэж чадаагүйгээс шалтгаалаад олон улсад ханшийг барих үзэгдэл өөрөө илүүтэй валютын нөөцөө шавхаад спекуляци болоод, улам хүнд нөхцөл байдалд хүргэдэг гэдэг ийм дүгнэлтээс айгаад бид юу ч хийхгүй суугаад байж болохгүй л гэж би хэлээд байгаа юм. Ханшийг хүчээр барья гэхээс илүүтэй валютын орлогын олон төрөл бий болгох хэрэгтэй. Наад зах нь алтыг бид дэмжиж, алтны экспортыг маш ихээр хийх ёстой. Ингэж байж валютын томоохон нөөц, орлого бий болох юм. Алт төмөр зам шаардахгүй, онгоц нисгэхэд л болохоор. Ер нь монгол төгрөг тогтвортой байх гол нөхцөл нь алт болчихоод байна шүү дээ. Хоёрдугаарт, янз бүрийн экспортуудаа дэмжих хэрэгтэй байна. Монголбанк гэлтгүй Сангийн яам, Засгийн газрын түвшинд үүнийг эрчимтэйгээр судалж, валютын хангалттай нөөцтэй болж байж улс орон эдийн засгаа аварч, иргэдийн худалдан авах чадварыг хамгаалж авч үлдэнэ. “Нөхцөл байдал ийм л байна, тэгээд яах юм бэ” гээд, хэн хэн рүүгээ муухай хараад суугаад байж болохгүй гэж бодож байна.

Д.ЭРДЭНЭТУЯА

 

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Т.Дүүрэн: Танхимын ерөнхийлөгчийг улс төр дагуулж хүчээр сольж байгаа нь буруу DNN.mn

МҮХАҮТ-ын Гүйцэтгэх захирал Т.Дүүрэнтэй ярилцлаа.


-МҮХАҮТ ээлжит бус хурлаа хйихээр товлосон байсан. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Ирэх сарын сүүлийн долоо хоногт хийхээр болсон.

-Ямар асуудал хэлэлцэх вэ?

-Ерөөсөө ганц л асуудал хэлэлцэнэ. Энэ нь танхимын ерөнхийлөгчийн нөхөн сонгууль юм. Ерөнхийлөгч Д.Энхтүвшин УИХ-ын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар УИХ-ын гишүүн хүн давхар ажил хийж болохгүй гэдэг заалтын хүрээнд ажлаа өгөхөөр болсон. Манайх чинь дүрмээрээ Их хурлаараа энэ асуудлыг шийддэг учраас тодорхой цаг хугацаа хэрэгтэй. Тийм болохоор ирэх сарын сүүлийн долоо хоногт гэж товлосон юм.

-Танхимын ерөнхийлөгч нь нэг намын жагсаалт УИХ-ын гишүүн болсонд зарим хүмүүс таагүй хандлагатай байгаа. Та үүн дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-МҮХАҮТ Удирдах зөвлөлөөрөө энэ асуудлыг шийдсэн. Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд Монгол Улсын эдийн засагт хувийн хэвшлийн оруулдаг хувь нэмэр буурсан байна. Дэлхий даяараа өсөх хандлагатай байдаг бол эсрэгээрээ манайд буурсан. Өөрөөр хэлбэл, төрийн оруулж байгаа хувь нэмэр өссөн гэсэн үг. Манайх 34 жилийн өмнө төрийн оролцоо хэт ихсэхээрээ улс, эдийн засаг дампуурдаг юм байна гэж ойлгоод зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн. Гэтэл буцаад төр томроод бүх орон зайг эзлээд эхлэхээр хүссэн хүсээгүй төрөөс хамааралтай эдийн засаг руу орж байна.

Үүнийгээ эртхэн засаж авахгүй бол төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг руугаа шилжчих гээд байна. Үндсэндээ нэг голын усандаа хоёр орох гээд байгаа юм. Үүнийг засахын тулд хувийн хэвшлийнхээ харилцааг зохицуулж байгаа гол хууль болох танхимын тухай хуулиа шинэчлэх ёстой. Ингэхийн тулд танхимын төлөөлөл байх ёстой гэж үзсэн юм.

Харин хуулиа батлуулчихвал танхимын ерөнхийлөгч цоо шинэ аргаар сонгогдоно. Даанч улс төр дагуулж хүчээр сольж байгаа нь буруу гэсэн байр сууриа би цахим орчноор дамжуулан илэрхийлсэн. Улс төр тогтворгүй байж болно.

Харин тогтвортой ажиллаж ирсэн байгууллагыг улс төрөөр дамжуулан самарч байгаа нь түүхэндээ анх удаагийн зүйл болж байна. Энэ хямралд бид 1-2 жилийг алдах гээд байна. Төр нь эрчимтэй төлөвшиж явж байхад бид угаасаа мөнгөгүй, хоцорч явж байж ийм хэмжээний хугацаа алдана гэдэг маш буруу. Биднийг алдаагаа засчихаад гараад иртэл төр чинь тасраад явчихна. Энэ чинь эцсийн дүндээ коммунизмын төвлөрсөн төлөвлөгөөт суурь руугаа очих гээд байгаа байхгүй юу. Энэ бол үнэхээр хортой зүйл.

-мҮхАҮт-аас бас шонхор шувууг гадагш нь гаргах асуудлаар мэдэгдэл гаргасан байсан. Энэ талаараа тодорхой мэдээлэл өгөөч?

-Персийн булангийн орнуудад нөхөрсөг харилцааны үндсэн дээр шонхор шувууг тодорхой хэмжээнд олгодог юм байна. Энэ талаарх мэдээлэл нь мэдээж олон нийтэд ил тод биш. Гэхдээ Монгол Улсаас нэгэнт холбогдох байгууллагуудын мэдээлэл дээрээ үндэслээд л олгож байгаа юм билээ. Дээрээс нь эдгээр улсуудыг дэлхий даяараа стратегийн чухал түншүүд гэж үздэг. Мөн эдгээр орон аялал жуулчлалын гол зах зээл байдаг. Манайх чинь хөрөнгө оруулалт татна. Аялал жуулчлалаа хөгжүүлнэ гэж байна. Нэгэнт шонхор шувууны зөвшөөрөл олгосон л бол хууль ёсныхоо дагуу л байх ёстой. Түүнээс олгох нь зөв, буруу гэж хэлж мэдэхгүй байна.

-Эсэргүүцдэг хүмүүс нь төрийн бэлгэдэлт шувуу болгочихсон учраас гадагш гаргах нь буруу гээд байдаг шүү дээ?

-Хэрэв буруу гэж үзэж байгаа бол зөвшөөрлийг нь өгөхөө л больчих хэрэгтэй. Гэтэл манайх зөвшөөрлийг нь өгчихсөн хэрнээ хэн дуртай нь очоод халдаад байж болохгүй. Зөвшөөрлийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж байхад л очиж айлгаад, эд хөрөнгөд нь халдаад байдаг. Ийм асуудал энэ намар ч гарсан.

-Нөгөө талдаа шонхор барихаар ирсэн арабууд монгол улсын хууль тогтоомжийг биелүүлдэггүй. дураараа авирладаг гэсэн шүүмжлэл гардаг?

-Хаана, яаж?

-Ийм шүүмжлэл байдаг шүү дээ?

-Тийм бол түүнийг баримтжуулах хэрэгтэй. Тэгээд хуулийн дагуу гомдол гаргаад явах ёстой. Гэтэл шууд очоод албан ёсны зөвшөөрөлтэй явж байгаа хүмүүсийг айлгаж сүрдүүлээд байна. Харин тэдгээр хүмүүс хууль журам зөрчөөд, нутгийн иргэдийг айлгаж ичээгээд байгаа бол түүнийг нь баримтжуулаад хуулийн байгууллагад гомдол гаргах ёстой. Ингээд хуультай, төртэй улс юм бол тэр зарчмаараа л явах хэрэгтэй. Энэ оны тавдугаар сарын 22-ны тогтоолоор соёлын зориулалтаар шонохр шувууг бариулах тоо хэмжээг тогтоочихсон байсан.

Ингээд 10 аймагтай гэрээ хийх зөвшөөрлийг харьяа яаманд нь өгч, нэг шонхорын төлбөрийг 26 сая, өгөөшинд ашиглаж байгаа шувууны үнийг нь ч тогтоосон юм байна лээ. Нийтдээ 35 шонхорын зөвшөөрөл өгсөн байгаа юм. Өмнөх жилүүдээс харахад 2022 онд л гэхэд 11 сумаас 75 шонхор барихад л сумдын төсөвт 1.5 тэрбум төгрөг орж байсан байна.

т.дАрхАнхөвсгөл

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Малчдын эрлэг нь МАН юм биш үү DNN.mn

Монголчууд бид хэзээнээсээ малчин түмнээ хайрлаж, хүндлэхийн зэрэгцээ тэднээр бахархаж ирсэн уламжлалтай. Яагаад гэвэл тэд дэлхийд цор ганц үлдсэн нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж, өв соёлоо тээж яваа улс. Энэ агуулгаар төрийн бодлого малчдаа бүхий л талаар нь дэмжихэд чиглэдэг. Тухайлбал, малчдын НДШ-ийн 50 хувийг нь төр дааж байна. Зөвхөн малчдын хүүхдүүд долоо настайдаа сургуульд элсэх боломжтой болов. Малчдын тэтгэвэрт гарах насыг таван жилээр наашлууллаа. Малчдын хөрөнгөжих боломж нь “Шинэ хоршоо хөдөлгөөн” гэж их хэмжээний зээлийг хүүгүй шахуу олгож эхэлсэн. Энэ бүх төрийн бодлогыг малчиддаа жигтэйхэн хайртайдаа гаргасан гэж бодож байна уу. Өнгөц харвал малчдын нийгмийн асуудлыг аягүй их харж үзээд, шийдэж өгч байгаа юм шиг. Үнэн хэрэгтээ тэднийг дэмжих биш, харин ч хорлосон үйлдэл юм. Зүгээр л “МАН малчдыг харж үздэг” гэсэн нэр зүүсэн төдий. “Нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлов” гэгчээр малчдад зориулсан нийгмийн халамжийн бодлогууд чинь өөрсдөд нь мөхлийн хэмжээнд тусаад байгаа юм биш үү.

Наанаа малчиддаа дэм болж байна гэж сүрхий том, том ярьцгаачихаад цаагуураа эдийн засгаар нь боомилж буй энгийн жишээ бол нөөцийн махны худалдаа юм. Нийслэлчүүдийн өвлийн идэш ууш нь дуусч, махны хэрэглээ өсөхтэй зэрэгцээд нөөцийн мах худалдаанд гаргадаг. Ингээд яг мах үнэд орох цагаар үнэ ханшийг нь шороотой хутгачихдаг. Өдөр тутмын орлогогүй малчид хэдэн малынхаа ашиг шимээр л амьдралаа авч яваа. Цагаан идээ, мах, арьс шир, ноос ноолуураа зарж байж амьжиргаагаа залгуулна. Гэтэл энэ тал дээр нь төрөөс анхаардаггүй. Дунд нь хэдэн ченжүүд нугалаа үүсгэж, амандаа орсон үнэ хэлээд ашиг хийдэг. Эцэс сүүлд нь хамаг муу нэрийг малчид зүүдэг шүү дээ. Ядаж л цагаан идээгээ экспортолбол доллар олох асар их боломж бий. Тив алгасдаггүй юм аа гэхэд урд хөрш рүүгээ гаргаад байхад зах зээл нь бэлэн байж л байна.

Малчдыг хорлож байгаа бас нэг бодлого нь тэтгэврийн насыг наашлуулсан явдал. Хуулиараа эрэгтэй 55, эмэгтэй 50 настай тэтгэвэрт суудаг болсон. Эрт тэтгэвэрт гардаг болно гэхээр малчид юу ч хийх хүсэлгүй болж байна. Дэмий л тэтгэврийнхээ насыг хүлээгээд сууж байдаг улс болчихсон. Тэд юу ч хийхгүй болохоор мэдээж мөнгөгүй байна. Мөнгөгүй болохоор хөгжиж, дэвжихгүй байгаа юм. Зүгээр л айраг уугаад өдрийг өнгөрүүлдэг улс болж хувирлаа. Хийцгүйрсэн малчдын хийрхэл нь хов жив л байх шив дээ. “Тэр тэгсэн гэнээ, эднийх ингэжээ” гээд айл, саахалтынхаа талаар ам уралдан сониучилж суухаас хэтрэхгүй байна. Боловсролгүй, мэдлэггүй ард түмэн бусдын боол болохдоо амархан. Үүний хөрсийг малчдаар бэлдүүлж байна. Тэр нь юу вэ гэхээр малчдын хүүхдүүдийг долоон настайд нь сургуульд оруулж болно гэдэг бодлого хэрэгжиж байна. Тайлбар нь “Залуу малчдыг дэмжих хөтөлбөр” нэртэй. Зургаан настай хүүхдүүд дотуур байранд сууж чадахгүй болохоор малчин өрх тусдаа амьдрах шалтгаан болж байгаа гэнэ үү. Эхнэр, нөхрийн нэг нь сургуулийн хүүхдээ аваад сумын төвд суурьшиж, нөгөө нь хэдэн малтайгаа бэлчээртээ үлддэг нь гэр бүл салах нөхцөл болж байгаа юм байх. Энэ бол зүгээр л өнгөлөн далдлалт. Үндсэн хуулиар олгогдсон хүн бүрийн сурч боловсрох эрхийг хязгаарлаж, нэг жилээр өнжөөж буйгаа зөвтгөсөн арга ядсан тайлбар юм. Үнэхээр малчны хүүхдүүд зургаан настайдаа сургуульд орох гэхээр дээрх шалтгаанууд тулгараад байдаг юм бол гарц шийдлүүд өчнөөн бий. Дотуур байрны багшийн тоог нэмэгдүүлэх нь тийм ч хэцүү дааж давшгүй асуудал биш. Хоёр, гуравхан настай живхнээсээ салаагүй жаалууд 24 цагийн цэцэрлэгт явж болоод л байна. Учраа мэдэхгүй, хэлд ч ороогүй 30 хүүхдийг хоёрхон багш зааж сургаад, асарч хүмүүжүүлээд чадаад л ирсэн. Тэгэхээр малчны зургаан настай хүүхэд дотуур байранд амьдарч чадахгүй гэдэг нь хий хоосон утгагүй яриа. Харахад төрөөс малчдыг энэ мэтээр харж үзээд байгаа юм шиг хэрнээ боловсролгүй, мэдлэггүй болгох гээд байна шүү дээ. Боловсролгүй үр удам юу хийх вэ. Ямар ч хөгжих боломжгүй улс л болж үржинэ. Цаашлаад тэр чигтээ удам дамжсан малчид л болно.

Сая УИХ-ын сонгуулиар малчдыг хоршоо байгуулсныг нь “шагнаад” зээл ч юм шиг, тэтгэмж ч юм шиг баахан мөнгө тараасан. Дараагийн сонгуулийн өмнө тэглэгдчихнэ гээд малчин ч, нам нь ч бодож байгаа байх. Тэр цагт малчид авсан зээлийнхээ хүүг нь яах болж байна вэ. Томоохон бизнесийн магнатууд малчдын байгуулсан шинэ хоршоог төрийн дээрэм тонуул гэж дүгнэж байна билээ. Өнгөн дээрээ малчдад хөнгөлөлттэй зээл өгч байгаа нэртэй. Зээлийн хүүгийн зөрүүг Засгийн газар төлнө гэж байгаа нь татвар төлөгчдийн халаас руу халдана гэсэн үг. Малчид зээлээ төлөхгүй байсан ч болох юм байна. Яагаад гэвэл Засгийн газар шинэ хоршоодын зээлийг батлан даагаад авчихсан. Тэгэхээр дахиад л ард түмэн, татвар төлөгч та бид малчдын зээлийг төлөх болно. Харин зээл олгох шийдвэр гаргасан улстөрчид, зээл авсан малчдад падгүй. “Энэ бол углуургаараа малчдын нэрийг барьж сонгуулийн санхүүжилт босгосон эрх баригчдын зальжин мэх шүү” гэж тухайн үед бид өчнөөн сануулж, амаа цангатал хэлсэн дээ.

Гэвч хөөрхий малчид хөгжиж дэвжээд дэлхийг байлдан дагуулах аятай сурталчилгаа дийлсэн дэг. Ер нь явж, явж энэ хэдэн малчдыг маань Монгол Ардын Нам нь хорлоод байгаа юм биш үү. Яагаад гэвэл үндэсний тэсэн тэсвэрлэх чадвар малчдад асар муу байдаг. Зуд болоход мал хунараа сууриар нь алдаж байгаагаас харж болно. Зунжин, намаржин найр наадам хэсээд өвс тэжээлээ бэлдэхгүй. Өнтэй өвөл болбол илүү ажил болно гээд залхуурдаг. Цас ахиу орох тоолонд малчид руу машин машинаар нь өвс, тэжээл явуулаад байхаар орчин цагийн малчид гараа хумхиад хойш суухыг түрүүнд тавьдаг болчихсон.

Одоо үед дээвэртээ өвс хураасан малын саравчтай айл бараг байхгүй. Зуд болонгуут тусламжийн цуваа ирчих болохоор илүү хөдөлмөр хийхийг хүсдэггүйн тод жишээ юм. Зүгээр хаячихвал зун болгон өвсөө хангалттай базааж, тэр хэрээр дээвэртээ саравчтай болж эхэлцгээнэ дээ. Гурван жил болсон ч дээвэрт нь өвс хураалгаатай байж л байна. Ингээд харахаар малчид руу чиглэсэн бүх тусламж үйлчилгээ чинь тэднийг индианчууд шиг болгоод байгаа юм биш үү. Индиан үндэстэн яаж мөхсөн түүхийг бүгд мэднэ дээ. Америк тивд өрнөдийнхөн анх 1492 онд хөл тавьж байхад индианчууд 60 сая орчим байсан гэдэг. Харин XX зууны эхэн үед устаж байгаа үндэстний нэг болов. Статистикт, одоо АНУ-д ойролцоогоор нэг сая орчим индиан амьдарч байна гэж тэмдэглэжээ. Эрхэлсэн ажил мэргэжилгүй, эрдэм мэдлэг хомс тэд тусламж, халамжаар л тэжээгддэг. Тийм болохоор архичид, хар тамхичид зонхилохоос яахав.

Индианчуудын эмгэнэлтэй хувь тавилан малчдад ирэхгүй гэх газаргүй. Учир нь өнөөдөр малчдын төлөө гээд хийсэн болгон нь тэдний хөгжил дэвшил, үндэсний тэсэн тэсвэрлэх, өрсөлдөх чадвар зэргийг байхгүй болгоод зогсохгүй мөхөөж мэднэ. Яваандаа малчдын гол амь зогоож байгаа цагаан идээ, махыг нь хямдралтай зараад эхэлбэл малчин гэдэг хүмүүс чинь сөнөх нь байна шүү дээ. Явж, явж МАН-ын бодлого малчдыг хорлоод байгаа юм биш үү. Үүнийг ч зарим малчин ойлгодог болоод байх шиг байна. Сүүлд хөдөөнөөс л Ардчилсан нам сонгуульд ялаад байгааг харж байгаа биз дээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Ардын нам УИХ-ын суудал горилогчдоо эхлээд аймаг, дүүргийн даргад тавьдаг увайгүй аргатай боллоо” гэв DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Үүрийнтуяа “Зэсийн
баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэрийн технологийн шийдлээ бид олчихсон” хэмээн ярьсныг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Эдийн засагч Г.Батзориг “Манайх парламентын засаглалтай болохоор л дампуурлаа зарлачихгүй явж байна” гэлээ.
  • Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төслийг үргэлжлүүлэхэд 431 сая ам.долларын нэмэлт санхүүжилт шаардлагатай болжээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Ардын нам УИХ-ын суудал горилогчдоо
эхлээд аймаг, дүүргийн даргад тавьдаг увайгүй аргатай боллоо” гэв.

“Баримт, үйл явдал”- ын VII нүүрт ОБЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын ахлах мэргэжилтэн, ахмад Б.Энхмаа “Онцгой байдлын байгууллагаас анхааруулж
байна, зөвлөж байна” гэдэг үгийг хүмүүс тоохоо байчихсан. Гэвч тэр хүмүүс л гал алдчихсан байдаг” хэмээн ярилаа.

  • “Алтан гар” Монголын үсчин гоо засалчдын мэргэжлийн холбооны тэргүүн, МонголсмУлсын мастер үсчин Н.Алтаншагай “Манай улс энэ жил анх удаа Дэлхийн аваргын цом авлаа” хэмээв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Молдавын сонгуулийн эргэн тойронд …

АРЫН НҮҮР: Унаагаа хуваалцъя


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хан-Уул дүүргийн ЭМТ-ийн эмэгтэйчүүдийн эмч Б.Мэндбаяр: Бид болгоод л байвал эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй DNN.mn

Хан-Уул дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн эмч, ажилчид ажиллах нөхцөл байдал хүнд, даргынхаа дарамтад ажиллаж буй талаараа үзэл бодлоо илэрхийлж, эсэргүүцээд байгаа билээ. Тодруулбал, илүү цагийн цалин өгдөггүй, сүүлийн зургаан сар нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгдөөгүй, даргын ёс зүй, эмнэлгийн хэрэгслийн хангамж муу орчинд ажиллаж байгаагаа илэрхийлээд буй юм. Ийнхүү тус эмнэлгийн эмэгтэйчүүдийн эмч Б.Мэндбаяртай үүсээд буй асуудлын талаар тодрууллаа.


-Эмнэлэг дээр үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар тодруулаач?

-Манайд өмнө байсан дарга нарын үед иймэрхүү тохиолдлууд гарч байгаагүй. Өмнө нь эмэгтэйчүүдийн үзлэгт хэрэглэдэг бээлий, дэвсгэр, толь, мазок шинжилгээ авахад хэрэглэдэг багаж, хэрэгслүүд хангалттай ирдэг байсан. Есдүгээр сараас эхлээд энэ зүйлүүд доголдоод эхэлсэн. Миний хувьд эмэгтэйчүүдийн эмч учраас үзлэгээ л хийдэг. Харин манай эх баригч нар өглөө шинжилгээгээ авдаг. Нэг өглөө ортол эх баригч нар маань “Дэвсгэр байхгүй, нэг удаагийн халатаа хайчлаад дэвсгэр болгож ашигла гэсэн” гээд байж байсан. Тэгээд би бухимдаад эмнэлгийнхээ эм, хэрэгслийн хангамжийг хариуцдаг газартаа хэлэхэд тоосон шинжгүй, үдээс хойш оруулаад өгчихье гэсэн.

Тэгээд ирж байгаа нь 200-хан ширхэг. Мазокийн шинжилгээг өдөрт 3040 хүн дээр авч байгаа. Дээрээс нь эмэгтэйчүүдийн үзлэг, жирэмсний хяналтын үзлэг тус бүр дээр дэвсгэр хэрэглэдэг учраас өгсөн дэвсгэр нь хоёр гурав хоноод л дуусна. Гэтэл “Одоо байхгүй. 200-гаа ашиглаарай” гэж хэлсэн гэсэн.

Тэгээд бид манайд байж болох бүх нэг удаагийн халатаа хайчилж дуусаад, нэг өглөө үзлэг хийх гэтэл дэвсгэр байдаггүй. Хэдэн сарын өмнөөс цаг аваад, ажлаасаа чөлөө аваад ирж байгаа хүнийг дэвсгэрээс болж буцаана гэж байхгүй учраас би аргаа бараад эмнэлгийн хог хаягдал хаядаг хар, шар хоёр уутны хар уутаа хайчлаад дэвсэж байгаа юм. Үйлчлүүлж буй хүндээ “Яана аа, уучлаарай манай дэвсгэр дуусчихжээ” гээд тайлбарласан л даа.

-Эмнэлэгт үзлэг, шинжилгээнд орохоор ирж буй иргэд үүсээд буй асуудлыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

-Мазокийн шинжилгээг өглөө авч эхлээд, орой 9 цаг 30 минут хүртэл ажиллаад лаборатори ажилладаггүй. Маргааш өглөө нь зарим хүмүүс цаг аваад шинжилгээ өгөх гээд ирдэг. Тэгэхэд нь манай эмнэлгийн бээлий дуусчихсан гэж хэлэлтэй биш “Лаборатори цэрэг татлагатай холбоотой авахгүй, нэг дэх өдөр хүрээд ирэх үү” гээд тайлбарлаад явуулдаг. Зарим хүнд нь үнэхээр үнэнээ хэлэхээр “эмч ээ, би хэдэн сарын өмнөөс цаг аваад, оочерлож орж ирээд,ажлаасаа чөлөө аваад ирж байгаа юм. Би эмийн сангаас очоод бүгдийг нь аваад ирье” гэж байгаа юм. Би яахав тэр хүнийг явуулаад үзэж болно л доо. Гэхдээ ингээд байвал эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй шүү дээ. Бид болгоод байвал “өө эд нар болдог юм байна. Хувь хүнээс нь аваад үзчихдэг юм байна” гэсэн хандлага тогтоно.

-Өмнө нь энэ талаар эсэргүүцэж байсан уу. Ямар нэгэн дарамт шахалт ирж байвуу?

-Өмнө нь дөрөвдүгээр сард ажлаа аваад удаагүй байхад нь би групп дээр пост бичсэн чинь бас загнуулаад бөөн юм болж байсан.Одоогоор намайг дуудаад дарамталсан зүйл бол алга. Хүмүүсийн дам ярианаас сонсоход ер нь дарамталж байсан гэсэн. Өмнөх даргын үед ажиллаж байсан ажилчдаас 10-20 хүн бол халагдсан. Яаж халагдсаныг нь бол би сайн мэдэхгүй байна.

-Цалин хангамжийн тал дээр ямар асуудал үүсч байна вэ?

-Эмнэлэг чинь эмч, хүн хүчээ нэмээд, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ тасралтгүй, түргэн шуурхай явагдахад санхүүгээ тийшээ чиглүүлэх ёстой. Гэвч ашиггүй зардал гаргаад бидний цалинг нэмсэн үндэслэлээр “Та нарын нийгмийн даатгалыг төлж чадаагүй, эм эмнэлгийн хэрэгслийг авч чадахгүй байна” гэсэн тайлбар тавиад байгаа нь шал утгагүй санагдаж байна. Миний харж байгаагаар энэ дарга жаахан менежмент муутай юм байна л гэж харж байна. Цаанаа эдийн засгийн ямар нэгэн тооцоо, судалгаа хийдэг юм уу бүү мэд. Өмнөх даргын үед үндсэн цалин бага байсан ч давхар 20 хувь байсан. Гэтэл энэ даргын үед тэр 20 хувийг үндсэн цалин руу оруулчихсан учраас нэмсэн ялгаа байхгүй. Бидний эрүүл мэндийн даатгалыг төлөх боломжгүй, эм, эмнэлгийн хэрэгслээр хангах боломжгүй байдал үүсч байгаа бол яах гэж нэмсэн юм бол ойлгохгүй байгаа. “E-Mongolia”-аас харахад өнгөрсөн 5 сараас хойш нийгмийн даатгал төлөгдөөгүй байсан.

-Нийгмийн даатгалын төлөлт тасарснаас үүдэн ямар нэгэн бэрхшээл гарч байна уу?

-Манай ажилчид аппликэйшний зээл авах гэхээр “Боломжгүй байна, манай шаардлагыг хангасангүй” гээд буцаачихдаг. Дээрээс нь тэтгэвэрт гарахад тэтгэмжийн мөнгөө авч чадахгүй байна гэсэн яриа гарсан. Мөн гадаад руу визэнд орох боломжгүй байна гэсэн. Хөнгөлөлттэй эм авдаг хүмүүс эмээ авч чадахгүй байгаа асуудлууд үүсээд байна.

-Эмнэлгийн удирдлагын хувьд ёс зүйн ямар зөрчил гаргасан гэж үзэж байна вэ?

-Эмч нартай ямар ч харилцаа хандлага байхгүй. Орж ирээд загнаад, орилоод эхэлдэг. Жишээ нь, манай ургийн бичлэг хийдэг 3 хяналтын өрөө байдаг. Тэрнийхээ нэгийг сулла гэсэн. Яах гэж байгаа билээ дарга аа гэхэд “Орлогч даргыг суулгана” гэсэн. Жирэмсэн ээжүүд тав тухтай үзүүлэх ерөөсөө хамаагүй, даргыг оруулна гэж байгаа юм. Энэ чинь ганцхан зориулалтаар биш нэгдүгээрт, бид жирэмсэн ээжүүдэд сургалт оруулдаг, даралт ихсэхээр цохилтын тоо авдаг. Дээрээс нь зарим жирэмсэн ээжүүд өглөө шинжилгээ өгөх гэж өлөн гараад муужирч унадаг, энэхүү өрөө рүү оруулж хэвтүүлээд хүчилтөрөгч амьсгалуулдаг зэрэг олон зориулалтаар ашигладаг шүү дээ гэсэн чинь “Та нарын яаралтай тусламж авна гэж юу байдаг юм. Доошоо буулгаад яаралтай руу явуул” гэж байсан. Даралт нь 180 хүрсэн хүнийг босгох юм бол тархинд цус харвах, хүүхэд эндэх зэрэг зөндөө олон хүндрэл үүснэ. Тийм үед бид шууд хэвтүүлээд цохилтын тунгаа аваад, дараагийн тусламж руугаа нацистаар өргөөд шатаар буулгаад яаралтайд шилжүүлдэг. Лифт нь ч стандартын биш. Тэгээд бид тэр хүний хэлснээр даралтыг нь үзэж, цохилтын тунгаа авахгүй яаралтай руу доошоо буулгах юм шиг байна лээ. Замдаа тэр хүн явж байгаад ямар нэгэн хүндрэл өгвөл яах вэ гэдгийг бодохгүйгээр шууд ийм ёс зүйгүй үйлдлийг гаргаж байсан. Бид долоон сарын хугацаанд нөхцөл байдлыг хүлээцтэй харж, маш их тэвчсэн. Үнэхээр аргагүйн эрхэнд өнөөдөр тэсэрч байна.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголын нууц улс төр DNN.mn

Сүүлийн үед ил биш далд өрнөөд байгаа улс төрөөс нэг тийм эвгүй байдал ажиглагдаад байна. Тиймээс ажигласнаа хүргэх энэ бичвэрийг “Монголын нууц улс төр” гэчихмээр санагдаад салдаггүй. Учир нь энэ зүгээр нэг цагийн урсгал дагасан үйл явдал огт биш. Тэр бүр болоод байхгүй улс төр. Тийм явдал нууцаар болж байна. Олон таван оршилгүй шууд хэлэхэд, Үндсэн хуулийн 32 жил явж ирсэн тогтолцоо доргилт авчихжээ. Тэр доргилтын нөлөөгөөр төрийн институциүдийн дахин хуваарилалт явах гээд байна. Тэрийг дагаад тэдний хоорондын зөрчил хурцадлаа. Энэ бүхэн анхнаасаа 1992 оны Үндсэн хуульд төрийн эрх мэдлийг өөх ч биш, булчирхай ч биш тогтолцоотой хийсний гор.

Нэг. Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ой баулс төр

Монгол Улс парламентын засаглалтай гэх атлаа УИХ нь юу ч шийдэж чаддаггүй. Дөнгөн данган Засгийн газрыг л байгуулахад оролцдог. Ерөнхийлөгч нь УИХ-тайгаа адилхан ард түмнээс сонгогддог. Тэгж сонгогдоод УИХ-аасаа илүү эрх мэдэл хэрэгжүүлдэг. Засгийн газар шиг гүйцэтгэх эрх мэдэл ч Монголын Ерөнхийлөгчид байна. Ийм дэлхийд ганцхан хэн нь ч илүүрхэхгүй, нэг талаас ардчилсан мэт харагдах тогтолцоог 1992 онд тэр үеийнхээ нөхцөлд тохируулаад хийчихсэн байдаг. Парламентын засаглал уу, Ерөнхийлөгчийн засаглал уу гэдэг дээр 1992 оны Үндсэн хуулийн баталсан АИХ маргаж, маргаж олонхын засаглалыг сонгосон. Тэгэхдээ УИХ-ын эрх мэдлийг бусад институцид хуваачихсан. Тэгж парламентын засаглал гэдэг маань хоосон тунхаг төдий зүйл болж үлдсэн. Уул нь УИХ л ард түмнээс сонгогдож гараад Ерөнхийлөгч болон Засгийн газрыг сонгож томилж байж парламентын засаглалтай бүгд найрамдах улсын хэлбэрээ зөв олох учиртай юм. Гэвч энэ нь гажуудал үүсгэж он цаг улирч, цаг үе өөрчлөгдөх тусам улам ташуурч байна. Угтаа Монгол Улс тогтолцооны хямралд хүрээд өнөөдөр тэсэрч дэлбэрэхдээ тулж ирэв. Үүнтэй холбоотой улс төрийн дахин хуваарилалт, төрийн институциүдийн зөрчил, урвалт шарвалт хүртэл явагдаж тэр нь хурц хэлбэрт шилжлээ. Ийм дүр зураг ажиглагдаж байна. Энэ бүхнийг иргэд мэдэх эрхтэй хэрэгтэй юм. Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ой 11 дүгээр сарын 26-нд тохионо. Ой угтсан эвгүйдүү л үйл явдал болж байна. Иргэд хараахан мэдээгүй, улстөрчид аль хэдийнэ мэдчихээд байгаагаар Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан зарим өөрчлөлтийг эргэн харж, дахин өөрчлөх гэсэн үйл ажиллагаа явагдаад байна. Ингэж чадах хоёр субьект байгаа нь УИХ болон Үндсэн хуулийн Цэц юм. Гэтэл энэ нь УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёрын зөрчил биш. Ард нь улс төрийн, эсхүл баялгийн эрх мэдлийн төлөөх мацалт явагдаж байна.

Хоёр. Д.Амарбаясгалан ба126 ямар байр суурьтай байгаавэ?

Үндсэн хууль, УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд 2023 онд хийсэн өөрчлөлтөөр УИХ холимог тогтолцоо, 126 гишүүнтэй байхаар болсон. Анх удаа тэр дагуу УИХ бүрдсэн. Хэдийгээр иргэдэд 100 хувь таалагдаагүй ч парламентын засаглалын чадамжид хүчтэй дэм болох УИХ байгуулагдсан. Нийгмийн сегментүүдийг бөөндсөн анхны энэ УИХ-ын даргаар нам, хувийн секторт олон жил ажиллаад хоёр жилийн өмнө төрд буюу ЗГХЭГ-ын дарга болсон Д.Амарбаясгалан сонгогдсон. Шинэ дарга, шинэ УИХ гэсэн үг. Удахгүй Монголын парламентын засаглалыг авч үлдэж чадах уу гэдэг маш том сорилттой нүүр тулна. Үндсэн хуулийн хамгийн том тунхаг “УИХ бол төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү УИХ-д хадгална” гэдгийг Үндсэн хуулийн Цэц унагаж болзошгүй нь. Гэхдээ ингэж шийдэхэд УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан болон 126 гишүүний байр суурь чухал. Хүлцэнгүй байж, эс үйлдлээр тэд сунгахыг дэмжиж болно. Эсхүл Үндсэн хуулийн Цэцийн санаархлыг зогсоох боломжтой. Бүр Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг өөрчлөх эрх мэдэл ч өнөөдөр УИХ-д байгаа. Хүсвэл, нэгдвэл шууд хэлэлцээд хийж болно. УИХ сонголтын өмнө байна.

Гурав. Цэц шулуудсан уу?

Үндсэн хуулийн Цэцэд С.Номынбаясгалан, Э.Хишигжаргал нар “Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хянах эрхтэй байх ёстой” гэсэн гол утгатай мэдээллийг гаргасан. Тэр талаар хэвлэлүүд мэдээлээд байгаа. Үндсэн хуулийн Цэц бол таг. Харин УИХ бол хууль тогтоогч болохоос Үндсэн хууль тогтоогч биш гэсэн утгатай хууль зүйн эрдэмтдийн нийтлэлүүд Үндсэн хуулийн Цэцийн вэбсайтад харагдах болсон. Мөн Г.Занданшатар даргатай УИХ-ыг бууж байх үед Үндсэн хуулийн Цэцээс тус Цэцийн гишүүд болон өөр бусад зарим өндөр дээр албан тушаалынхны томилгоог УИХ-ын сонсголоор оруулдгийг Үндсэн хууль зөрчсөн гэж дүгнэсэн. Энэ мэтчилэн УИХ-ын хууль тогтоох эрх мэдлийг УИХ бол Үндсэн хуулийг тогтоогч биш гэдэг утгаар хасах процесс нэгэнт эхэлсэн байна. Харин Үндсэн хуулийн Цэц С.Номынбаясгалан, Э.Хишигжаргал нарын мэдээллийг ёсоор болгож Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд гар хүрэх эрхээ олж авна. Үндсэн хуулийн Цэц ингэх нь зөв гэдэг дээр урьд нь дарга байсан Д.Одбаяр, одоогийн дарга Г.Баясгалан нарын хамт байр суурь нэг, хамт байгаа байж болзошгүйг эх сурвалжууд хэлсээр байна. Үнэхээр Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдийг өөрчлөх дээр шулуудчихсан уу. Үүнийг тун удахгүй бид харна.

Дөрөв. Ерөнхийлөгч үү, стратегийн орд эзэмшигчид үү?

Үндсэн хуульд 2019 онд Ерөнхийлөгчийг зургаан жилээр зөвхөн нэг удаа сонгоно, Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлнэ, Баялгийг тэгш хуваарилж стратегийн ордуудад түшиглэсэн Үндэсний баялгийн сан байгуулна гэсэн гол өөрчлөлтүүд орсон. Эдгээрийн яг аль нь хэний эрх ашгийг зөрчөөд УИХ, эсвэл Үндсэн хуулийн Цэцээр хийлгэх байна вэ гэдэг тун оньсого шиг яригдаж байна. Аль нь вэ.

Олны ярихаас харвал одоогийн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийг 2027 онд дахин сунгах процесс ингэж явагдаж байна гэж байгаа. УИХ-ын сонгуулийн дараахнаас МАН-аас сонгогдсон зарим гишүүн “Отгонбаяр уулзлаа, сунгах хэрэгтэй байна гэсэн, тусалж дэмжинэ гэсэн” гэж байгаа тухай яригдсан. Уржигдар АН-ын бүлгийн гишүүд Тэрэлжид уулзаж задгай ярих үед “Отгонбаяр ярьсан, дэмжээрэй, томилгоо ярьж өгч болно гэсэн” гэж ярьсан байна.

Стратегийн орд эзэмшигчдээс Үндэсний баялгийн санд ордынхоо 34 хувийг өгөх сонирхолтой компани бараг л гарахгүй. МАК, “Энержи ресурс” -аас эхлээд стратегийн ордтой компаниудад 126 биш 9 хүнтэй яриад шийдүүлэх нь амар. Тэгэхээр Үндсэн хуульд орсон өөрсдийнх нь эрх ашгийг хөндсөн заалтыг өөрчлүүлэх санаачилга тэднийх байх боломжтой.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ УИХ-ыг Үндсэн хуулийн Цэцийг лоббидоход оролцохгүй байх. 2019 оны өөрчлөлт Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмсэн. Хэрэв Үндсэн хуулийн Цэц, УИХ-ын аль нэг тэр өөрчлөлтийг өөрчлөх процесс явж амжилтад хүрвэл эрх ашиг нь хөндөгдөж эрх мэдлээ алдаж болох субьектийн нэг нь Ерөнхий сайд. Тэгэхээр тэр эсрэг байр суурь дээр зогсох магадлалтай.

Монголын улс төрд иймэрхүү нууц үйл явдлууд өрнөж байна. Энэ бүхний эцэст УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёрын нэг нь дийлнэ. Нэг ёсондоо УИХ-ын 126 гишүүн хууль тогтоох уу, Үндсэн хуулийн 9 гишүүн хууль тогтоох уу гэдэг дээр шийдэл гарна. Энэ талаарх чихээр орсон болгоноо энд бурсангүй. Тэгэх юм бол та нарт тун хэцүү сонсогдоно. Хямарна. Харин Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дахин өөрчлөх нь хэнд хэрэгтэй вэ. УИХ-ыг, Үндсэн хуулийн Цэцийг хэн түншээд байна вэ. УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёр ямар байр суурьтай байгаа вэ. Мөн энэ үйл явц ажил хэрэг болж биелэхэд гол үүрэг бүхий оролцогчид болох Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд, Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга, УИХ-ын гишүүд, Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүд яагаад таг чиг байна вэ. Хуульчид, эрх зүйчид, Үндсэн хууль судлаачид ямар учраас үг дуугарахгүй байгаа вэ. Эдгээрт хариулт авах юмсан, бүгдээрээ.

Ажиглагч А.Батболд

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Дуртай нь таксинд явж хүчин хийдэг, харагдсан эм тангаа чихэр шиг иддэгийг нь болиулах гэсэн шиг байгаа юм, уг нь… DNN.mn

Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай хуульд такси үйлчилгээ эрхлэхийн тулд тэмдэгтийн хураамжид 3-10 сая төгрөг төлөхөөр заасан нь сүүлийн үед маргаан дагуулж байна. Уг нь ч нэг их маргаад, иргэд олон нийт бухимдаад байх зүйл биш юм билээ л дээ. Холбогдох албаныхан, хариуцсан хүмүүс нь хуулиа олигтойхон сурталчлаад, таниулаад өгсөн бол ийм “хэрүүлийн алим” ургахгүй байлаа. Харин албаныхнаас өрсөөд хэн нэгэн нь энэхүү мэдээллийг буруу талаас нь түгээснээр үүссэн. Буруу мэдээллийг ойлголт дутуугаас уу, аль эсвэл албаар олон нийтэд тараасан уу гэдэг нь өөр зүйл. Гарсан хууль бүхэн эцсийн үнэн, зөв гэсэн үг биш.

Гэхдээ л тухайн хуулийг гаргах шалтгаан нөхцөл гэж бий. Нэмээд муу ч, сайн ч суурь судалгаануудыг хийж таарна. Нийслэлд сүүлийн таван жилд 2900 гаруй гэмт хэрэг гарсны 2116 нь таксины жолоочтой холбоотой байна гэсэн судалгаа бий. Үүнийг л зохицуулахын тулд хууль баталсан хэрэг. Үнэхээр ч улсын төв нийслэл юм бол үүнийгээ нэг цэгцлэх цаг нь болчихсон л доо. Яг үнэндээ таксинд явдаг хүмүүс амандаа орсон үнэ хэлдэг, үйлчлүүлэгчээ айлгадаг, сүрдүүлдэг, машин нь бохир гээд олон шүүмжлэл байдаг. Үүнийг л зохицуулах гээд буй ухаантай юм шиг байгаа юм, уг нь. Гэтэл аль болох л буруу талаас нь шүүмжлээд, цахим орчинд холбогдох албаныхныг нь дүүжилж дураа хангах нь дэндүү олон байх юм. Тэгээд ч манайхан сошиалын хандалт харж байж ажлаа хийдэг болохоор энэ хууль бараг эргүүлэн татагдах хэмжээнд хүрч байх шиг байна.

Тэгвэл та бүхэн ажлаасаа оройтож тарсан бүсгүй гар өргөөд таарсан таксиндаа суугаад алслагдсан гэр хорооллын харанхуй гудамжинд буух үеийг төсөөлж үзсэн үү. Улаанчулуутын хогийн цэг дээр мөчлүүлчихсэн эмэгтэйг санаж байна уу. Саяхан даа, Өмнөговь аймагт алуулсан бяцхан охины хэргийг мартаагүй биз дээ. Энэ мэт аймшигт хэрэг гарангуут улс даяараа хэдхэн өдөр гасалчихаад мартдаг. Дараагийн гэмт хэрэг гарахаар уйлан дуугардаг байдалтай дахиад хэдүүлээ хэдэн жил амьдрах юм. Албан ёсны бүртгэлтэй, хаягтай, цэвэр цэмцгэр, буцах эзэн буух хаягтай таксигаар үйлчлүүлдэг болох чинь наад захын шаардлага болчихсон. Гэтэл өнөөдөр зам дээрээс таксинд суухдаа арай овсгоотой нэг нь улсын дугаарыг нь дотны хэн нэгэн рүүгээ илгээхээс өөрөөр хэтрэхгүй л байгаа шүү дээ. Амьдрал дээр өнөөх серийн дугаарыг нь хуурамчаар хийж чадахаар болсон.

Хууль нь хэчнээн сайн байлаа ч дагалдах журмаар нь түүнийг завхруулдаг байдал энэ удаад ч давтагдсан. Бүр хорлож байгаа юм шиг байдалтай журам гаргачихсан гэж хэлж болно. Такси үйлчилгээнд бүртгүүлэхдээ таван сая төгрөг төлнө гэсэн ганц өгүүлбэр л энэ бүхнийг орвонгоор нь эргүүлж орхисон. Өнөөдөр таксинд явж нэмэлт орлого олж, ар гэрээ тэжээж байгаа нь хэд билээ. Угаасаа авч байгаа хэд нь амьдралд хүрэлцэхгүй байгаа юм чинь үүнээс өөрөөр яах билээ. Тийм болохоор хувиараа таксинд явдгууд нь явж байг л дээ. Гол нь хуульд заасан шаардлагуудыг нь ягштал биелүүлээд, албан ёсоор бүртгүүлчих хэрэгтэй. Бүр болохгүй бол шаардлагатай үед алсаас хаана явааг нь харж болдог чип, дохиолол суулгасан ч болохгүй юмгүй. Харин үүнийхээ төлөө 200 мянган төгрөгийн хураамж төл гэсэн бол ийм хэл ам огт гарахгүй. Дургүйцээд байгаа шалтгаан нь энэ таван сая төгрөг л юм шүү дээ. Нээрээ ч ийм хэмжээний мөнгөтэй байсан бол ТҮЦ, эсвэл лангуу түрээслээд суух нь биед нь амар байж таарна. Ядарсан ард түмнээ таван сая гэх тэнгэрийн тоогоор айлгаад энэ хуулийг үгүй хийж болно гэж мэддэг хүмүүс л ийм журам гаргаж байгаа.

Яг үүнтэй адилхан тун хэрэгтэй мөртлөө сошиалд балбуулж байгаа зүйл бол Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга. Үүнийг УИХ-аас өнгөрсөн зургадугаар сарын 5-ны өдөр баталсан бөгөөд энэ сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Бас л хуулийнхаа таниулгыг салбар яам нь огт хийгээгүй. Цахим орчинд хүмүүс шуугиад, эмийн сангууд эм олгохоо болиод ирсний дараа л алга дарам мэдэгдэл гаргаснаас өөр зүйл огт хийсэнгүй. Гэтэл эмийг чихэр шиг, хоол шиг хэрэглэдэг болчихсон байдлыг л таслан зогсоох, болиулах гэж энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгыг хийсэн шиг билээ.

Ер нь манай улс ардчилсан зарчимд шилжих үедээ эмийн салбараа тэр чигээр нь зөнд нь орхисон. Ингэхдээ “Зөвхөн хямд эм” гэсэн уралдааныг зарлаж, тендерийн гол шалгуураа ч хямд болгосон. Үүнийх нь гор гарч өнөөдөр манай улсад үйлчилгээ сайтай, өвчнийг дарангуйлдаг эм бараг байхгүй болсон гэхэд болно. Тэрийгээ хямдаар бараг кг-аар нь зардаг. Тиймээс манайд шүдний эмнэлэг, эмийн сан хоёрыг гүйцэх өндөр ашигтай бизнес байхгүй. Тэгэхээр энэ будлианыг далимдуулаад эмийн сангууд нугалаа гаргаж байхыг ч үгүйсгэхгүй. Өвчин намдаах болон энгийн нэг эмийг хүртэл жороор олгоно гээд тас гүрийж буй нь ийм хардлага төрүүлж байгаа юм. Ингэж асуудлыг хүндрүүлж, сошиалаар балбуулж байгаад эмийн сангууд хуучин шигээ эм гэх хуурамч хороороо ард түмнээ шулж байхыг санаархаж ийм байдалд хүргэж байж ч магадгүй.

Гадаадад бол даралтны эмийг дуртай газраасаа очоод авчихна гэсэн ойлголт байхгүй. Эхлээд даралтаа үзүүлж байж, эмчийн бичигтэйгээр үйлчилдэг гэх юм билээ. Гадаадад өвдсөн л бол өнгөрөө болдгийг захын сурвалжлагч ч мэднэ. Гүйж гараад өвчин намдаах эм лав авч чаддаггүй. Нөгөө орны бүртгэл энээ тэрээ нь байхгүй учраас, эмчийн бичиг үгүй болохоор яг л хаягдсан амьтан шиг болдог. Эрхбиш албан ажлаар яваа тулдаа л албаны хүнээр нь дамжуулж эм тан олдог. Тийм учраас манайхан гадагшаа явахдаа эм авч явдаг юм. Үүнийг мэдэх нэг нь мэднэ. Харанхуйгаар муйхарласан энэ үед мэддэг зарим нь түүнийгээ бичихээр Эрүүл мэндийн яамны өнөөх мэдэгдэл шиг дарагдчихаад байна. Ер нь өндөр хөгжилтэй орнуудад эмийг ингэж хязгаарлах нь хүн ардынхаа эрүүл мэндийг хамгаалж байгаа чухал алхам болдог бололтой. Учир нь эмийн зохисгүй хэрэглээг болиулж, хэн ямар өвчинд юу ууж байгааг нь хянаад эхлэхээр иргэд нь эрүүл мэнддээ анхаарч ядахдаа л өглөөдөө алхаж, гүйж, спортоор хичээллэдэг болдог байна.

Бүр архи, тамхиныхаа хэрэглээг багасгаж, хужирссан мал шиг газтай ундаа уухаа больдог адил уншигдаад байгаа юм. Өнгөрсөн хавар баталсан Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга урт хугацаандаа монголчуудад яг л ийм дадал бий болгох учиртай байлаа. Даанч санаатай, санамсаргүй байдлаар мушгин гуйвуулагчид, худал мэдээллээр монголчуудыг талцуулахыг хүсэгчид, хэрэгтэй, зөв хууль, журмыг завхруулахыг хичээгчдийн балгаар зорилго нь хазайж байх шиг байна. Дээрээс нь сошиал хандалтаар өглөөний шийдвэрээ орой нь, өчигдрийн ажлаа өнөөдөр нураадаг дарга нартай болохоор яалтай ч билээ дээ.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Малчдын эрлэг нь Ман юм биш үү” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Ардчилсан намын дэд дарга Ц.Уртнасантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр “Төсвийн тогтвортой байдал, бодлогын нийцтэй байдлыг хангах бодлогоо Засгийн газар тууштай хэрэгжүүлэх ёстой” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн асуудлаарх хэлэлцүүлэгт төрийн сайд нар ирсэнгүй

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Малчдын эрлэг нь Ман юм биш үү” хэмээн өгүүллээ.

МҮХАҮТ-ын Гүйцэтгэх захирал Т.Дүүрэн “Танхимын ерөнхийлөгчийг улс төр дагуулж хүчээр сольж байгаа нь буруу”гэв.

Хан-Уул дүүргийн ЭМТ-ийн эмэгтэйчүүдийн эмч Б.Мэндбаяр” Бид болгоод л байвал эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй”хэмээв.

10 настай англи хэлний багш Д.Аргабилэг:
Англи хэлийг сурчихвал бусад зүйлийг сурахад амархан болчихдог

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ:  Орос ялагдсан томоохон дайн, тулаанууд

АРЫН НҮҮР: Бусдын итгэлийг хүлээх чадвар


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ихэнх нутгаар цас орж, шуурна DNN.mn

Хур тунадас: Ихэнх нутгаар үүлшинэ. Шөнөдөө баруун, төв, говийн аймгуудын ихэнх нутгаар, өдөртөө баруун аймгуудын нутгийн хойд болон зүүн хэсэг, төв, говь, зүүн аймгуудын ихэнх нутгаар бороо, нойтон цас, цас орно.

Салхи: Нутгийн зүүн хагаст баруун өмнөөс баруун хойш эргэж, бусад нутгаар баруун хойноос секундэд 5-10 метр, өдөртөө нутгийн зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүсэж, цасан шуурга шуурна.

Агаарын температур: Шөнөдөө Алтай, Хангай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Туул, Тэрэлж, Халх голын хөндийгөөр -6…-11 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр +1…+6 градус дулаан, бусад нутгаар -1…-6 градус хүйтэн, өдөртөө хүйтэрч Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчмоор -2…-7 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсэг, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар +7…+12 градус, бусад нутгаар -2…+3 градус дулаан байна.

УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө ялимгүй хур тунадас, өдөртөө хур тунадас орно. Салхи шөнөдөө зүүн өмнөөс, өдөртөө зүүн өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Шөнөдөө -2…-4 градус, өдөртөө хүйтэрч 0…-2 градус хүйтэн байна.

БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө хур тунадас орохгүй, өдөртөө хур тунадас орно. Салхи шөнөдөө зүүн өмнөөс, өдөртөө зүүн өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Шөнөдөө -6…-8 градус, өдөртөө хүйтэрч -2…-4 градус хүйтэн байна.

ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө хур тунадас орохгүй, өдөртөө хур тунадас орно. Салхи шөнөдөө зүүн өмнөөс, өдөртөө зүүн өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Шөнөдөө -7…-9 градус, өдөртөө хүйтэрч 0…-2 градус хүйтэн байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Усны шувууд буцлаа… DNN.mn

Намрын сэрүүн өвлийн жавраар солигдох дөхлөө. Саяхан л айлчлан ирсэн усны шувууд гангар гунгар гээд л сүрэг сүргээрээ буцаж байна.

Нуур, цөөрмийн ус шөнөдөө зайрмагтан хонож, өдрийн нарнаар эргээд гэсэхдээ хахир хүйтэн өвөл айсуйг илтгэх шиг. Бугын урамдах чимээ өдрөөс өдөрт бүдгэрсээр намрын шаргал налгар өдрүүд шувтарч байна даа. Нэг л өглөө сэрэхэд шаргал орчлон цагаан өнгөөр солигдоно. Усны шувууд буцаж, улирал солигдох энэ агшинд

“Аялан дуулах чиний минь хоолойтой

Адилхан өнгөөр уянгалан ганганаад

Алаг нүдний сормуус шиг дэрвээд

Аглаг тал дээгүүр шувууд буцлаа

Амраг минь чи минь дуугаа дуулаач

Аяны шувуудыг эргэн иртэл дуугаа дуулаач” хэмээх нэгэн сайхан хуучны дуу сэтгэлд эгшиглэнэ. Гадаадын ямар ч уран бүтээлч анх монгол дуу сурахдаа “Аяны шувууд”-ыг сурдаг гэдэг. Хөгжмийн нэрт мастер, гоц авьяастан З.Хангал агсны дуу гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ байх аа.

Сайхан дуу сэтгэл баясгана гэдэг. Өвлийг утаа, түгжрэл, халтиргаа гулгаа, ханиад, хүйтэн гэж бухимдан хүлээж авахаас илүү сайхныг нь мэдэрч, сайхнаар угтаарай.

Э.МӨНХТҮВШИН