Category: арын-нүүр

“Сүүлийн 10 жилд гамшиг, аюулт үзэгдэл, ослын улмаас нийт 2091 хүн амиа алдсан бөгөөд үүний 53.7 хувийг үер, усны ослын шалтгаан эзэлж байна. Үерийн улмаас 52, усны ослын улмаас 1070 хүн нас барсан. Түүнчлэн усны ослын тохиолдлын 77 хувийг аялал зугаалгаар явж байгаад амиа алдсан тохиолдол эзэлж байгаа юм. Зургадугаар сарын байдлаар л гэхэд 3-14 насны дөрвөн хүүхэд усны ослоор эрсэдлээ” хэмээн Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдэгдэж байна.

Жил бүр дайн тулаан, цар тахлаас ч илүү хүний амийг ямар нэгэн ослоор алдаж байгаа нь эмгэнэл биш гэж үү? Найр наадам, амралт зугаалгын сар эхэлсэн энэ өдрүүдэд мэргэжлийн байгууллагуудаас мэдээлэл сурталчилгааг байнга явуулж, амарч зугаалж байх үедээ хүүхдүүддээ тавих хараа хяналтаа сайжруулж, анхаарал болгоомжтой байхыг сануулсаар байна.

Үер усны аюулаас сэрэмжилж, бага насны хүүхдийг байнгын хараа хяналттай байлгах, түргэн урсгалтай гүнзгий голын усанд сэлэхээс зайлсхийх хэрэгтэй.

Мөн гэр бүл, найз нөхөд, хамт олноороо амралт зугаалгаар явахдаа нэгдсэн зохион байгуулалттай, нэгнийгээ бүртгэдэг байх, архи, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гол усанд орохгүй байх, баталгаатай гүүр, гарам, гарцтай газраар зорчихыг мэргэжлийн байгууллагуудаас дахин дахин анхааруулж байгаа юм.

Ийм нэртэй ном байдаг юм. Мерил Дуглас гэдэг зохиогчтой. Хоёр мянга арваад оны үед хэвлэгдэн гарсан бил үү дээ. Гарчигны түүх бол ийм. Нэгэн бүргэдийн дэгдээхэй олоод тахианы байранд тэжээдэг. Тэр нэг удаа их гоё сүр сүлдтэй маш догшин дайчин шувуу хардаг. Аймаар мөртлөө нэг л сэтгэл татам тул хажуудах тахианаасаа асууна. Энэ юу гэдэг шувуу вэ. Энэ бол шувууны хаан бүргэд гээч шувуу. Чи ийм шувуу болно гэж мөрөөдөөд ч хэрэггүй. Бид тахиа, тахианыхаа заяа тавилангаар л болно гэв. Бүргэд тийм л юм байх даа гээд өнгөрнө. Тэр өөрийгөө бүргэд гэдгээ мэдэхгүй, мэдэхийг ч бодохгүй. Тахиа хэвээрээ нэг амьдрал яваад дуусна. Дүгнэлт: дорой бүргэд сайн дураараа тахиа болдог. Хэрэв бүргэд шиг элин халимаар байвал та сэтгэл сэргээх ямар нэгэн зүйлтэй бол.Баяртайгаар хийдэг зүйлтэй бол. Мөрөөдөж байдаг зүйлээ ол. Өөрийнхөө амьдралыг зориулж болох зүйлээ ол. Хэрэв хийх гэж хүсдэг бол хийгээд л үз. Хөрш тахианы үгийг бүү сонс. Бүргэдүүд дунд ор, тахиа шиг битгий насыг бар. Таныг чанаад идчихнэ гэсэн байна.

Энэ ном маш олон жижиг жижиг өгүүллэгүүдтэй. Өгүүллэг болгон өөр өөр бөгөөд сургамжтай. Өгүүллэгүүдийн нэрнээс л юу унших гэж байгаагаа, юуны тухай хэлсэн юм бэ гэж мэдэгдэнэ. Жишээ нь, “Утсаар яаж оновчтой ярих вэ”, “Зарим хүмүүс маш олон ажил амжуулдгийн нууц”, “амьдралын зорилгоо яаж олох вэ”, “Ажлыг ажил биш таашаал болгохыг хичээ”, “Шударга бус бизнес яагаад богино насалдаг вэ”, “Буруудах хүний арван хоёр шинж”, “Таныг юу сүйрэлд хүргэж магадгүй вэ”, “Бусдыг итгүүлэх, ажиллуулах долоон арга”, “Бодит болон хуурамч мэдээллийг яаж ялгах вэ”, “Ихэнх хүмүүс яагаад зараа шиг арзайж байдаг вэ”, “Та юу өмсөнө тийм л харагдана”, “Муу боссын гаргадаг алдаанууд”, “Утсаар ярихдаа инээмсэглэ”, “Худал ярьж байгаа хүнийг таних аргууд” гэх мэт. Зүгээр захаас нь аваад уншихад л ямар нэгэн зүйлийг танд зөвлөсөн байдаг.

Жишээ нь, “Бодит болон хуурамч мэдээллийг яаж ялгах вэ” гэдэгт юу өгүүлж вэ гэвэл, аливаа зүйлийг баттай мэдэж байгаа эсэхийг шалгахад асуулт тавьж байх нь хэрэгтэй арга тактик юм. “Та үүнийг хаанаас яаж мэдсэн бэ” гэж асуух. Ихэнх хүмүүс хаанаас ч биш хоосон цээжээрээ л ярьж байдаг. Ялангуяа өөрөөсөө би үүнийг яаж мэдсэн билээ гэж асууж сурах. Ихэнх нь баримтгүй хоосон санаагаа л ярьчихсан байдаг гэнэ. “Утсаар ярихдаа инээмсэглэ” гэдэгт өөрийн үйлчилдэг хүмүүс эелдэг найрсаг хариу өгөөгүйгээс болж хэрэглэгчдийнх нь 70 гаруй хувь нь орхин одсон компани байдаг нь судалгаагаар илэрчээ. Та утсаар ярихдаа зүгээр яриад дараа нь инээмсэглэж байгаад ярь даа. Инээмсэглэсэн бичлэгээ хурааж аваад сонс. Зүгээр ярьсан инээмсэглэж байгаад ярьсан, хоёр яриа чинь тэнгэр газар мэт сонсогдоно. Инээмсэглэн ярих үеийн бичлэгээ сонсвол илүү таатай эелдэг дулаан өнгө орсон байх ёстой. Утсаар ярихдаа юу хэлэх нь чухал байдаг ч яаж хэлэх нь түүнээс ч чухал аж. Тантай ярилцах сайхан байна гэсэн өнгөөр ярихад л болоод явчихна.

Худал ярьж байгаа хүнийг танихдаа худлаа ярьж байгааг олж илрүүлэх нэлээд хэдэн сэжүүр байдаг гэнэ. Зохиосон зүйлийг ярьж байхдаа хэт товчхон, дутуу эсвэл хурдхан хариулаад өнгөрөхийг хичээнэ.Толгойгоо дохиж энэ тэндээ маажиж, гараа үрчиж байх нь олон. Мөн аль болох товчхон, нарийн ширийнийг ярихгүй,эсвэл олон төрлийн зүйл ярьж тэд нь хоорондоо авцалдахгүй. Агуу, асар их, маш, дандаа, байнга гэх зэрэг үгээр сүр нэмнэ. Худал ярьж байхад хийж байгаа үйлдлүүд харц, алхаа гишгээ, дуу хоолой зэрэгт үл анзаарагдам дохио зангаа илэрдэг гэх мэтчилэн бичжээ.

Амралтаараа та хаашаа аялах гэж байна. Төрсөн нутгаасаа эхлээд Монголын үзэсгэлэнт сайхан газруудаар аялахаар төлөвлөж байгаа биз ээ. Хаашаа л харна цэлийсэн хөх униар татаж, хөхөө донгодсон зун цаг хэн хүнийг хөдөө тийш даллан дуудаж байна.

Гэхдээ та хөдөө гадаа аялахдаа нэг л зүйлийг анхаараарай. Аяны ядаргаагаа тайлж энд тэнд цайлахдаа, амарч хоноглохдоо авчирсан хогоо эргээд ачаад яваарай. Таны машинд багтаад ирсэн идээ ундааны баглаа боодол буйран дээр чинь хог новш болон үлдэх нь цаашдын зам мөрт чинь бага гэлтгүй тээг саад болсоор байдаг гэдгийг учир мэдэх хүмүүс сануулж байна. Манайхан жигтэйхэн улс. Цайны дээжээ өргөн сүжиглэж байгаад явахдаа сүүний савнаас эхлээд бүхий л хогоо машинаасаа гаргаж хаячихаад давхиад явдаг. Машинаа цэвэрлэж байгаа ч байгаль дэлхийгээ бохирдуулаад, лус савдагийг нь уурлуулж орхидог. Ингээд таны цаашдын аялалд ямар нэгэн зүйл тохиолдож эхэлдэг. Дугуй хагарах, замаа олохгүй төөрөхөөс эхлээд зам хийсэн нөхөд үг хэлээ ололцохоо болих, аялалдаа сэтгэл дундуур үлдэх гээд бүтэлгүйтэл тойрч бүчдэг.

Нэг их сүйдтэй юм биш боловч жижиг сажиг ийм зүйлс нэгдээд ямартаа ч хог хаясан хүмүүсийг тав тухгүй болгож дөнгөдөг гэж байгаа. Яагаад ингэдэг гэхээр нутаг усны лус савдагийн гомдол ийн дагадаг байна.

Харин буусан суусан газраа цэмцийтэл цэвэрлээд явдаг хүмүүсийн аян зам санасан ёсоор өлзий дүүрэн байж, ажил үйлс нь бүтэмжтэй байдаг гэнэ. Мөн нутгийн уул усны эзэн савдгийн баярласан сэтгэл ийм өгөөмөр шагнал болон ирдэг. Энэ бол үхэхээс бусдыг үзсэн буурал эмээгийн яриа юм. Эмээ хэн нэгнийг айлгах гэж ийм зүйл ярьдаггүй. Орой бүр ярьдаг үлгэр домгоороо дамжуулан үр хүүхдэдээ сургадаг сургаал нь юм.

Нээрэн ч та машиндаа багтаагаад аваад ирсэн юм чинь элдэв хогоо буцаагаад ачаад яваарай. Замд ойр ойрхон таарах төвлөрсөн хогийн саванд хогоо хийчихээд явахад нэг их ажил гардаггүй юм шүү.

Өсвөр насандаа өндөр хадан цохион дээрээс үсэрч амиа хорлохоор шийдэж байсан охин өнөөдөр олон улсын том группт зөвлөхөөр ажиллаж байна. Олон жилийн өмнө түүнд тохиолдсон түүхийг хуваалцъя.

Үеийн нөхдийнх нь гадуурхал, доог тохуутай харц, доромж үгс охины сэтгэлд бугшсаар энэ хорвоог орхиё гэсэн ахархан бодолд хөтөлсөн гэдэг. Дотроо хуримтлагдсан асуудлыг тамын тогооны зовлон шиг санаж, өөрийгөө егүүтгэхээс өөр сонголтгүй хэмээн сумын төвийнхөө ард дүнхийх уул өөд мацжээ. Хориод метрийн өндөртэй эгц хадан цохионы орой дээр гараад иртэл охины толгой эргэж, хөл нь салганав. Сумын төвийнхөө хоёр давхрын байшингаас өөр өндрийг мэдэхгүй түүний үнхэлцэг амаар нь гарах шахна. “Нэгэнт дууссан хорвоо юм чинь юундаа айдаг юм” гэж зоригоо чангалаад хөлөө урагш тавилаа. Кинон дээр гардаг шиг түүнийг хорьж, болиулах гэж араас нь хэн ч зууралдсангүй. Буцаж нэг алхаж, явган суугаад эхэр татан уйлав. Сургуулийн хашаан дотор хөөрцөглөн тоглох хүүхдүүдийн хөөр баясал, банкны үүдэнд багшралдах хүмүүсийн хөл хөдөлгөөн, дэлгүүрийн хаалга байн, байн онголзох дүр зураг гээд сумын төвийн аж амьдрал охины өмнө тодоос тод зурайна.

“Хэрвээ би байхгүй болчихвол хайртай дүүгээ сургуульд орохыг харж чадахгүй нь. Дүү маань сургуульд ороод над шиг хүүхдүүдэд шоглуулбал хэн өмөөрөх бол. Миний бие тээр доор хэвтэж байхыг ээж, аав маань харвал галзуурах байх даа. Ноднин жил саахалтын Жанлав ахын ганц хүү мотоциклтой хонинд явж байгаад онхолдоод өөд болоход ээж, аав нь яаж зовлоо доо, бурхан минь” гэхчлэн бодол охины толгойд ар араасаа хөвөрнө. Тэрбээр урт гэгч нь амьсгаа авч, өөрийгөө тайвшруулаад уулнаас бууж явахдаа ирээдүйн амьдралаа сайхнаар төсөөлж, гэгээн мөрөөдлөө дотроо зуржээ. Хэрэв тухайн үед охин хадан хавцлаас үсэрсэн бол өнөөдрийн энэ амжилтын эзэн болж чадахгүй. Түрхэн зуурын сэтгэл гутрал, шаналлаас болж хорвоог орхих нь дэндүү хайран. Одоо амталж байгаа аз жаргал, амьдралын өнгийг мэдрэхгүй гэхээр үнэхээр харамсмаар.

Охины хэлэх дуртай үг бол “амьдрах ийм сайхан”. Цаг хугацаа бүхнийг эдгээдэг. Түүний сэтгэлийн шарх нь одоо аньсан. Асуудлыг даван туулах гарц шийдэл олон. Амьдрал баян, амьдрах үнэхээр сайхан.

Шинжлэх ухааны хөгжлийн нөлөөгөөр өнөөдөр зах дээр “ногоон хурганы арьс, нохойн битүү туурайнаас их зүйлгүй болчихсон үе. Мөнгө л байвал юуг л бол юуг бий болгох өнөөдрийн энэ үсрэнгүй нийгэмд төгс төгөлдөр рүү тэмүүлэх нь “өөрийгөө зэрэмдэглэж” байгаа хэрэг болж хувирлаа. Тэнд ч нэг хүүхэн хөх, өгзөг хийлгэж, энд ч нэг хүүхэн хамраа өндөрсгөж, уруул шахуулж, давхраа оёулж, нүдээ сэтлүүлж байна.

Бүр төрөхөөс дөрвөлжин төрсөн нүүрний хэлбэрээ “V-line” болгоно гээд мах, ясаа өөлүүлж байна. Бэлхүүс өргөн харагдаад байна гээд хавиргаа хүртэл хадуулж сууна. Гоо сайхны эмнэлэг газар авч, хагалгаа хийлгэхээр хүүхнүүд эрийтэл оочерлож байна.

Сайхан байх гоё л доо. Төгс байх бүр сайхан. Гэхдээ хүүхнүүд минь эцсийн эцэст төрөхөөс заяасан “өөтэй” энэ бие чинь хамгийн сайхан шүү дээ. Тарган байна уу, пагдгар байна уу, дөрвөлжин байна уу, өгзөггүй байна уу яадаг юм бэ. Ингээд л төрчихсөн биеэ гоочлох эрх бусдад битгий олго.

Туранхай бол сайхан хүүхэн, “V-line” нүүртэй байвал дэлхийн төгс төрх, 90х60х90 биеийн харьцаа дэлхийн төгс галбир гэсэн мэдээ сэлт, зураг хөрөг чинь зүгээр л таны тархийг угааж, мөнгө болоод цагийг тань үрэн таран хийх гэсэн бизнесүүдийн явуулга шүү дээ. Бусдыг баяжуулахын тулд хөдөлмөрөө үнэлж цагаа зарж болох ч биеэ зэрэмдэглүүлж сайхан болно гэдэг бол бас арай л муйхарлал шүү.

Нарны тосыг тогтмол хэрэглэх шаардлагатай гэдгийг зарим хүн мэддэггүй. Мэдсэн ч хэрэглээг нь тогтмол болгодоггүй. Эсвэл зөвхөн охид, бүсгүйчүүдийн хэрэглээ мэтээр андуурах тохиолдол бий. Тэгвэл юун түрүүн нарны тос бүх нас,хүйснийхний тогтмол хэрэглээ байх ёстой гэдгийг хэлье.

Арьсны хавдар үүсгэдэг нарны хэт ягаан туяа нь альфа (UVA) болон бета (UVB) гэсэн хоёр төрөл байдаг. Энэхүү хэт ягаан туяа нь дэлхийн цаг агаар, янз бүрийн бохирдлоос болж хүн төрөлхтөнд сөргөөр нөлөөлөх нь улам нэмэгдсээр байна. UVA (урт туяа) нь цаг агаар, улирлаас үл хамааран нарнаас байнга ялгарч байдаг туяа. UVA туяа нь шилний цаанаас ч нэвтэлж, хор учруулах чадвартай байдгийг эрдэмтэд нотолсон байна. Эдгээр туяаны нөлөө тэр дороо гардаггүй бөгөөд арьсанд гүн нэвтэрч нарийн үрчлээ үүсэх, аажим аажмаар арьсны хөгшрөлт явагдахад нөлөөлдөг байна. Түүнчлэн арьсанд сэвх, толбо үүсэх олон шалтгааны нэг гол шалтгаан энэхүү туяанаас болдог аж.

Эцэст нь нарны тосон дээр байрлах SPF-ийн тэмдэглэгээ ямар учиртай талаарх зөвөлгөөг хүргэе.Нарны тосон дээр байдаг SPF гэдэг нь Sun Protection Fac­tor буюу нарнаас хамгаалах хүчин зүйлийн тэмдэглэгээ юм. SPF15, SPF20, SPF30, SPF40, SPF50 – зэрэг арын тоонууд нь тухайн тос нарнаас арьсыг хэдэн цаг хамгаалахыг зааж өгдөг. SPF-ийн тоо өндөр байх тусам хамгаалах цаг нь уртсдаг юм шүү. Нарны тосоо тогтмол хэрэглэж арьсаа хамгаалаарай.

Монгол уншигчдад “Санниковын газар”, “Дэлхийн гүн рүү аялсан нь” зэрэг уран зөгнөлт зохиолоороо хэзээний танил болсон зохиолч, эрдэмтэн судлаач В.А.Обручевын зуу гаруй жилийн өмнө “Хиагтаас Гулз хүртэл аялсан минь” аяллын тэмдэглэлийг “Эрдэм гэгээрэл” паблишингаас монгол хэлнээ орчуулан уншигчдын хүртээл болгоод тун удаагүй байна. Монгол, Хятад, Түвдийн баруун хязгаарт судалгаа хийснээрээ алдаршсан угсаатан судлаач Г.Н.Потанины аяллын багт багтаж 1892-1894 онд Төв Ази, Хятадын нутгаар аялсан В.А.Обручевын энэ тэмдэглэлд тухайн үеийн Монгол, Өвөр Монгол, Хөхнуур, Цайдам, Хойд Хятадын ахуй байдал, ард түмний зан заншил, байгаль орчны тухай тун сонирхолтойгоор өгүүлжээ. Нийт 17 бүлэгтэй, тавь гаруй зурагтай энэ тэмдэглэл анх 1940 онд хэвлэгдэн гарч байж.

Геологичийн хувьд ажиглалт судалгаа хийж 13 000 км газрыг туулан, Төв Азид суурьшсан олон үндэстэн ястантай танилцаж, элсэн цөл, тал хээр, баянбүрд, бэлчээр нуга, тэгш өндөрлөг, өндөр, нам уулын бүс, Монголын дов толгодоос Наньшаний мөнх цаст мөсөн оргилуудыг нүдээрээ ажигласан Обручев Монгол нутгаас гэхэд говийн чулуулгийн насыг дорвитойхон баримжаалж болох хирсний чулуужмал яс олсон нь маш сонирхолтой нээлт болсон байдаг. Ингэснээр говь нутгийн нас залуу чулуулаг нь угтаа урьд өмнө үзэж байсанчлан далай тэнгисийн тунадас биш, харин эх газрын чулуулаг бөгөөд гуравдагчийн үед говь нутаг далай тэнгис биш, хуурай газар байсныг баталсан байна.

Мөн эрт цагийн Эзэн хотын тууриас холгүйхэн явж өнгөрснөө Обручев “Торгуудуудын өгүүлснээр Хөндлөн голын цаана цагтаа түүгээр урсаж байсан Эзэн голоор тэтгэгдэж асан том хотын балгас буй аж. Би археологи судалдаггүй, аялж явахдаа хот тосгоны олон балгасаар дайрч өнгөрсөн болохоор торгуудуудын хэлснийг төдий л анхаарч үзсэнгүй. Хожмоо аялагч Козлов тэр хотын балгасыг олж очоод түүхэн үнэ цэнэтэй хөшөө баримал, ханын зураг, гар бичмэл, зоос, бөс даавуу зэргийг илрүүлсэн юм. Тэр нь XIII зуунд сүндэрлэж асан, Италийн аялагч Марко Пологийн Эзэн хот хэмээн дүрсэлсэн Хар хотын туурь байсан сан. Балгас Эзэн голын салаанаас 20 верст орчмын зайд усгүй цөлд байрлана. Учир иймээс би эрдэм шинжилгээний өндөр ач холбогдолтой эд өлөг тэнд байгааг олж мэдсэн ч аяллын баг, тоног төхөөрөмж маань (хөгшин лам, өвчтэй Цоктоев бид гурав) малтлага хийх ямар ч боломжгүй байлаа” гэж тэмдэглэн үлдээжээ.

Эрдэмтэн, зохиолч аялагч Обручев ная гаруй наслахдаа 3800 гаруй бүтээл бичиж, энэ насаа эрдэм мэдлэг, шинжлэх ухааны төлөө бүрэн зориулжээ. Владимир хүү багаасаа байгалийн ухаанд сонирхолтой, тиймдээ ч “үхмэл” гэж үзсэн грек, латин хэл сурахыг ерөөс хүссэнгүй, их сургуулийн физик-математикийн факультетэд элсэхийг хүссэн ч эцэг нь хүндээр өвдөж, зорьсон сургуульдаа орохын тулд бүтэн жил бэлтгэх боломжгүй болсон тул аргагүйн эрхэнд Уул уурхайн дээд сургуульд элсжээ. Хоёрдугаар курстээ дээд сургуулийн тэтгэлэгт хамрагдсан ч мэргэжилдээ дур сонирхолгүй болохоо улам бүр мэдэрсэн Обручев мөр холбож шүлэг бичихэд илүүтэй татагдах болсон гэдэг. Гэвч уран зохиолд бүрмөсөн урвахын даваан дээр хувь заяа нь эргэж, Иван Васильевич Мушкетов хэмээх ачит багштайгаа учирснаар тухайн үедээ хоёрдогч гэгдэж байсан геологийн ухаанд эргэлт буцалтгүй сэтгэл татагдсан байдаг.

1888 онд Обручев Эрхүүгийн уул уурхайн захиргааны геологичийн албанд томилогдож, Витима, Олекма голын алтны ордуудыг судалж байтал Оросын Газарзүйн нийгэмлэгээс Хятад, Түвдийн өмнөд нутгаар аялах Г.Н.Потанины аяллын багт багтан геологийн судалгаа хийх санал тавьжээ.

Ингээд 1892 онд Хиагтаас алсын аянд мордсон Обручев хоёр жилийн дараа 1894 оны арван сард Гулзад хүрэхдээ өөрийнх нь тооцоолсноор 13 625 км зам туулсны 12 705 км-т геологийн зураг авалт хийжээ. Цагтаа Хиагтаас замд гарсан мужийн даруухан геологич өгүүлэл, тэмдэглэл нь олон сонин сэтгүүлд нийтлэгддэг нэртэй эрдэмтэн судлаач болсоор эргэж ирээд Парисын ШУА-ийн П.А.Чихачёвын нэрэмжит мөнгөн шагнал, Н.М.Пржевальскийн нэрэмжит шагнал, түүнчлэн Оросын Газарзүйн нийгэмлэгийн дээд шагнал Константины одонгоор шагнагдсан байна. “Хиагтаас Гулз хүртэл аялсан минь” хэмээх энэ ном 45 жилийн дараа олны хүртээл болсон түүхтэй. Энэхүү бүтээл монгол судлалын тунчиг сонирхолтой номын нэг гарцаагүй мөн ажээ.

Уур бол тийм ч муухай юм биш. Хүний сэтгэл хөдлөлүүдийн байдаг л нэг үзэгдэл. Хүн огт уурлахгүй, уураа бариад тэвчээд, хадгалаад байж болохгүй. Харин уураа гадагшлуулахгүй, ширгээхгүй бол гэнэт дэлбэрдэг нь аюул. Битүү чанагчинд хоол болгохдоо уурыг нь нэгэн жигд гаргахгүй бол бууддаг. Хамгийн ойрын жишээ гэвэл хорхог хийхдээ уурыг нь гаргадаг даа. Яг үүнтэй адил та уураа гаргаж байх ёстой. Гол нь нэгэн жигд, зөөлхөнөөр.

Буддын гүн ухааны багш нар, гавж, гэвш лам нар уурлах нь маш ховор. Уурламаар юман дээр ч уурладаггүй. Уурлуулъя гэвч уурлахгүй шүү. Харин уурласан дүр үзүүлэх юм уу, хичээлээ хийгээгүй, номонд шамдаагүй шавь нартаа хандаж урьд өмнө хэн нэгэнд тохиолдсон ном сураагүй явдлыг хөгжилтэй, ёжтойгоор ярьж “чимхэнэ”. Эсхүл хичээл, гэрийн даалгавар нэмж өгнө. Эрдэмтэй лам нар уураа ингэж гаргаад байх шиг байдаг юм.

Йог, бясалгал гээч зүйлс бол уурыг үүсгэж буй буруу бодлын үндсийг олоод түүнийг таслахад тусалдаг. Энэ бол уураас салах маш зөв арга замууд. Гэхдээ уурлаж байна гэдэг бол сэтгэл зүйн хувьд эрүүл, өөрийгөө таагүй, тухгүй, таалагдахгүй юмнаас хамгаалж чадаж байна гэсэн үг л дээ, товчхондоо. Гол нь уураа зөв гаргах, зөв дарахад л асуудал байгаа юм. Уур бол залж, дарж болдог нисванис. Уурын ерөндөг бол тэвчээр. 8-хан секунд тэвчээд, зөв бодлоор угтуулчихад уурын гал унтарчихдаг. Огт уурладаггүй хүн гэж байхгүй. Хэрвээ байгаа бол уураа зөв дарж сурсан, номхруулсан хүн л байх.

Монгол ардын олон сайхан зүйр цэцэн үг бий. Тэдний нэг нь “Ах нь сургаж, дүү нь сонсдог” хэмээх үг. Сүүлийн үед хүмүүсийн хэлж байгаа үг, хийж байгаа үйлдэл энэ үгийн эсрэг болсон мэт санагдах боллоо.

Атаман гэдэг ойлголт хэдэн арван жилийн өмнө байсан тухай ах нар ярьдаг. Нэгнийгээ дээрэлхэж бэлэн мөнгө, гутал хувцаснаас нь эхлээд дээрэмддэг байсан бүдүүлэг түүхээ бахархал мэтээр ярих нь бий. Бас болоогүй “Тухайн үеийн нийгэм нь л тийм байсан юм чинь” гэж өөрсдийгөө зөвтгөнө. Сүүлдээ бүр олны танил хүмүүс бага залуудаа нэгнээ дээрэлхэж, зодож, зодуулсан, автобус, такси, хоолны мөнгөө төлөхгүй зугтдаг байсан бараан түүхээ бахархал мэтээр олон нийтэд маазруулан ярьдаг болов. Тэд ингэж маазарч суухдаа дүү нартаа буруу үлгэр дуурайл болж байгаагаа мэддэггүй бололтой. Саяхан нэгэн коллежийн оюутнууд нэгнээ зодож дээрэлхэж байгаа бичлэг нийгмийн сүлжээнд тавигдаж олны анхаарлыг татлаа. Энэ нь дээд үеийнхнээсээ сурсан ингэж болдог гэдэг гэсэн ойлголтоо хэрэгжүүлж байгаа явдал. Ах нар нь буруу сургаж, дүү нар нь бурууг сурсны илэрхийлэл.

Уг нь одоогийн залууст дээд үеийнхнээс нь өвлөгдөж ирсэн энэ мэт муухай, буруу үлгэр дуурайл бүдгэрч, арилж л байгаа. Өнгөрсөн амралтын өдөр 30-аас дээш насны залуучуудын хүүхэд байхаасаа сонсож өссөн “ICE TOP” хамтлаг Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд тоглолтоо хийсэн. Тоглолтын үеэр зарим үзэгч нь хоорондоо зодолдож, согтуурхаж, бүр мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэж зүй бус авирласан тухай мэдээлэл гарсан. Мөн тоглолтын дараа Төв цэнгэлдэх хүрээлэн хогондоо дарагдаад үлдсэн нь цахим орчинд тавигдсан зургуудаас харагдав. Үүнээс хэдхэн хоногийн өмнө залуу үеийн уран бүтээлчид хамтран мөн л Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд “Зуны зугаа” нэртэй тоглолтоо хийсэн. Тэр тоглолтын дараа элдэв бараан мэдээлэл, үзэгчид нь хогоо орхиод явсныг батлах зургууд харагдаагүй.

Харин энэ хоёр тоглолтын дараа монголчууд насны бүлгээрээ ямар их соёлын ялгаа гаргаж байгааг ярих хүн болон байна. Үүнээс үзвэл дүүдээ сургаж чадахгүй ах нар, зарим талаараа дүү нараасаа суралцах цаг иржээ.

Тэтгэвэрт гарсны дараа хүн хэсэгтээ л ганцаарддаг гэдэг. Үр хүүхдүүдтэйгээ бужигнаж, найз нөхөдтэйгөө уулзавч өөрийгөө ганцаардуулахгүй, эрүүл, идэвхтэй, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөдөг талаар нэгэн уншигчийнхаа туршлагыг хуваалцъя.

“Хамгийн түрүүнд хүн өөртөө таарсан хөдөлгөөн хийх хэрэгтэй. Заавал хүнд хэцүү дасгал, олон км алхалт хийх хэрэггүй. Өглөө сэрээд нүүрээ илэхээс л энэ хөдөлгөөн эхэлнэ. Тэгээд хэдэн минут сөхөрч суух, ойр зуур алхах гээд өөртөө амар хэрнээ бүх биеийн булчин хөдөлдөг хөнгөн дасгалуудыг сонгоорой. Эрүүл байх л хамгийн чухал.

Хоёрдугаарт, хүн шинэ соргог мэдээлэл байнга авч байх хэрэгтэй. Үүний тулд өдөр тутмын сонин захиалж унш. Өглөө гарч шуудангаас сонингоо авах, гэртээ ирээд тухтай сууж байгаад шинэ содон мэдээлэл, ярилцлага унших хичнээн сайхан гээч. Дараа нь тэр мэдээллээ найз хөгшчүүлтэйгээ хуваалцах, хүүхдүүддээ дамжуулах гээд маш ашигтай. Унших, ярих, бусдад үнэ цэнэтэй байх хэрэгцээгээ үүгээр хангана гэсэн үг. Миний хувьд “Өдрийн сонин”-ыг байнга захиалж уншиж байна аа.

Гуравдугаарт, хүн хөгжил хөөртэй байх ёстой. Сэтгэл санаагаа сэргэлэн байлгахын тулд би дуртай дуу, хөгжмөө сонсдог.

Дөрөвдүгээрт, их биш ч сайхан амттай хоол идэж байх ёстой. Өөрөө дуртай хоолоо хийгээд сурчих нь амар байдаг. Үр хүүхэд, найз нөхдөө ч хааяа дайлах сайхан байдаг юм.

Тавдугаарт, найз нөхөдтэйгөө уулзаж бай. Инээж, ярьж хөөрөх ч сэтгэл сэргээх сайхан арга шүү.

Зургадугаарт, бусдад битгий гомд”.

Ийм зөвлөгөөг манай нэгэн уншигч настан өглөө. Хэрэг болгож өөриймшүүлж аваарай.