Category: арын-нүүр

Хүн төрөлхтний санааг чилээж буй өвчний дараалалд чихрийн шижин өндөр байр суурьтай хэвээр байна. Манайд ч тэр. Гурван хүн тутмын нэг нь чихрийн шижинтэй гэсэн судалгааг мэргэжлийн байгууллагууд гаргасан байдаг.

Чихрийн шижин гэдэг чимээгүй алуурчин. Арга хэмжээ аваагүйгээс хүндрэл өгч эхэлбэл хамгийн аюултай. Хамгийн түрүүнд зүрх, бөөр, нүд, захын мэдрэлийн судсыг гэмтээж аажмаар хүнийг үхэлд хүргэдэг. Тиймээс сахарыг “барьж” чадвал 90, 100 наслах тухай өөртөө итгэлтэй бодох боломжтой.

Дэлхийн анагаах ухаан хөгжөөд ч өнөөдөр сахарын бүрэн эмчилгээг нээгээгүй байна. Харин манай улсад сахарыг анагаах ид шидтэй эм, бэлдмэл, наалт, зүүлт, цай, рашаан гээд есөн төрлөөр л сурталчилсаар байгаа нь асуудал болж байна. Сахартай хүмүүс ч түүнд итгэсээр эрүүл мэнд, мөнгө төгрөг, цаг хугацаагаа алдсаар байгаа нь харамсалтай.

Тэгвэл сахарын гол эмчилгээ бол ерөөсөө зөв хооллолт, идэвхтэй хөдөлгөөн, тохирсон эм болон инсулин тариа юм. Хамгийн гол нь сахарын маш нарийн хяналт чухал гэдгийг эмч нар, сахараа олон жил барьсаар яваа иргэд дуу нэгтэй хэлдэг. Тэд өдөрт дөрвөөс дээш удаа цусан дахь сахарын хэмжээгээ үзэж, эрүүл хүнийхтэй ижил түвшинд барих хоол хүнс болон хөдөлгөөн, эм тариагаа хэрэглэхийг зөвлөсөөр байна.

Монголчууд бид сошиал орчинд улс төр, урлаг соёл, геополитик, нийгэм, боловсрол гээд бүхий л салбарын бүх түвшний үйл явдал, асуудлыг болохоос болохгүй хүртэл нь шүүж байна. Хамгийн наад захын жишээ нь шинэхэн аварга О.Хангай иргэдийг үнэгүй тарвасаар дайлж байгаа үйл явдал. Тарвас хүртэх гэсэн иргэдийн байр байдлыг нийтээрээ шүүх шиг боллоо. Яасан ч завтай юм бэ.

Нэг монгол хүн өлсөж үхжээ гэсэн мэдээ ойр хавьд сонсогдсонгүй. Тиймээс хийж байхаа олж ядсан иргэд тэнд оочирлож өөрийгөө зугаацуулж байгаа бичлэгийг харчихаад эгдүүцэж байгаа та ч бас их завтай байгаагийн шинж биз ээ.

Өөр нэг нь допингийн шинжилгээ. Аль хэдийнэ наадмын үзүүр, түрүү нь тодорчихсон, бай шагналаа авдгаа авчихсан болоод өнгөрсөн зүйлд нэг харцага допинг хэрэглэсэн эсэх ямар нөлөө байна. Үндэсний бөх бол угаасаа жижиг зах зээлтэй. Бараг өв соёлын бэлгэдэл болчихлоо шүү дээ. Тиймээс бөхийн шээс шинжлээд монголчууд юу олж долоох юм бэ. Нийгэм, эдийн засгийн асуудалд нөлөөлөх юм уу. Улс төр, геополитикт нөлөөлөх юм уу.

Эдийн засаг хямраад амьдрах аргагүй боллоо л гэнэ. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөөд зүдэрч байна л гэнэ. Тийм л хүнд байгаа юм бол бид хэрэгтэй хэрэггүй зүйл мэдээлэл дээр шогширч, цэцэрхэж суухаар хэдэн цаас олохоор хөдөлмөрлөх нь дээр биш үү.

Английн баруун Сасикс мужийн шүүхээс нэг айлын хэт таргалалттай өсвөр насны хоёр хүүхдийг гэр бүлээс нь салгаж асрамжийн газар өгөх шийдвэр гаргасан нь ердөө түрүү жил болсон явдал. Нийгмийн ажилтнууд эцэг эхэд нь зөвлөгөө өгөөд хүчрээгүй учраас ийм шийдэлд хүрч. Таван жилийн хугацаанд Их Британид 74 хүүхэд ийм шалтгаанаар асрах газрын хаалга татжээ.

Англи гэх мэт хөгжингүй орнууд хүүхдийн таргалалттай тэмцэхийн тулд супермаркетуудад жаалуудын хараанаас дээш амттан өрөх шаардлага тавьж, сургууль, цэцэрлэгийн хоол хүнсэн дэх сахарын агууламжид онцгой анхаарч, сүүлдээ бүр асрамжийн газарт өгөхөөс аргагүй шийдлийг хүртэл сонгож байна. Манай улсын хувьд ч хүүхдийн таргалалт санаа зовоохоор хэмжээнд хүрчихсэн.Үндэсний статистикийн хорооны мэдээллээс харахад 2010-2018 оны хооронд өсөлтийн хоцрогдолтой хүүхдийн хувь буурсан ч илүүдэл жинтэй хүүхдийн хувь өөрчлөгдөөгүй, арван хүүхэд тутмын нэг нь илүүдэл жинтэй гэсэн түгшмээр тоо дурайж байна.

Хичээлийн шинэ жил эхлэх гэж буй яг өдийд Боловсролын сайдын анхаарал хандуулах учиртай гол өнцөг бол энэ. Бүр тодруулж хэлбэл мань эр их, дээд сургуулиудыг хаана гэх мэт амьдралаас тасарсан популизм хийхийнхээ оронд хүүхдийн таргалалттай тэмцэх тодорхой шийдлүүд гаргачихсан сууж байх учиртай. Наад захын том асуудал гэхэд л супермаркетуудын лангуун дээрх амттанууд байна. Элдэв өнгийн амттануудыг хүүхдийн хараанаас дээш өрүүлэх санал гаргаад Засгийн газрын хуралдаандаа танилцуулчихвал ихээ хэрэгтэй шийдэл болно доо.

Ном, сонин уншдаг хүний хандлага, харилцаа цаанаа л нэг өөр, мэдрэмжтэй, мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй байдаг. Улстөрчдийн хамгийн их санаа зовдог зүйл нь тэнэгээ нуух. Тодруулбал, мэдлэг, мэдээлэлгүй байдлаа нуух юм. Тэнэгээ нуух нь хүний язгуур зан байдал ч гэлээ улстөрчид үүнийгээ нуух гэж ёстой нэг хөгөө чирэх юм.

Тэдний энэ зан байдлыг тодоор мэдэрдэг хүмүүс бол сэтгүүлчид. Тиймээс ч улс төрчид өөрсдийн тэнэгээ яаж нуух вэ гэдгээ сэтгүүлчдээс тодруулж, зөвлөгөө авах нь ч бий. Ордны сэтгүүлчид та нарыг хэн нь хэн бэ гэдгийг хэдийнэ мэдчихсэн байдаг. Аль гишүүн нь мэдээлэл сайтай вэ, хэн нь сул вэ гэдгийг ч мэднэ. Хэн хулгайч вэ, хэн нь хорчин бэ гэдгийг ч мэднэ. Тийм атал та бүхэн ярилцлага, мэдээлэл өгөхдөө тодорхой зүйлийг тойруулж тайлбарлах, хэт их ухаантай хүн шиг ярих, попордог байдлаа ядаж сэтгүүлчтэй уулзахдаа больчих. Улс төр, эдийн засгийн байдлыг ганц нэгхэн цээжилсэн томьёондоо оруулж ярьдгаа өөрийгөө их мэдлэгтэн гэж боддог чинь тэнэглэл.

Улс орон, үндэсний аюулгүй байдлын асуудал, гадаад дотоодын нөхцөл байдал адармаатай байна гэж шүүмжилж ярьдаг атлаа улсад нь ирсэн НҮБ-ын даргын үгийг сонсоогүй, ирсэн үгүйг нь ч мэдээгүй УИХ-ын гишүүн, эрхэм сайд нар ч байна. Энэ бол ойрын, наад захын жишээ. Өнөөгийн улстөрчид, эрхэм гишүүд, сайд, дарга нар төрийн ажлыг өөрийнхөө тэнэгээ нуухын тулд л хийдэг болсон нь нууц биш. Дахин дахин сонгогдох гэж, улам өндөр албан тушаалд очих гэж, бусдыг өнгө зүс, мөнгөөр татах гэж хийж байгаа нь ч ил болсон цаг үе. Ийм үед элдэв арга, уран цэцэн үг хэлж, ухаантай царай гаргаж тэнэглэж байхаар өдөр тутамдаа сонин сайн уншиж, улс орон, дэлхий даяар юу болж, хэн нь юу гэж хэлж байгааг ядаж мэдчих хэрэгтэй.

Энэ цаг үед мэдээлэлтэй байна гэдэг ухаантай царайлахаас илүү үр өгөөжөө өгнө шүү, улстөрчид өө. Мэдээлэлтэй хүн мэдрэмжтэй, мэдлэгтэй болдог гэсэн бичигдээгүй хууль бий. Тиймээс мэдээлэлтэй байхын тулд өдөрт ядаж нэг сонин бүтэн гарчиглаад уншчих хэрэгтэй. Та нарт тийм цаг, зав элбэг бий.

Үхэлд хүргэх зүрхний эмгэгүүд дотроос хамгийн түгээмэл нь зүрхний хэм алдагдал буюу аритми. Зүрх тайван байдалд нэгэн жигд агшиж чадахгүй байхыг зүрхний хэм алдагдал гэдэг байна. Зүрх хэвийн хэмжээнээс түргэн, эсвэл удаан агшихыг эмгэг гэж тодорхойлдог.

Зүрхний хэм алдагдалд тодорхой нэг шинж тэмдэг байдаггүй. Хамгийн түгээмэл шинж нь гэвэл зүрх хэвийн зүгээр байж байснаа гэнэт амаар гарах шахам огцом, хүчтэй дэлсээд эхлэх явдал. Ийм тохиолдолд шинжилгээ хийлгэж зүрхний эмгэгтэй эсэхээ тогтоолгох нь зүйтэй.

Ямар ч хүн шатаар хурдтай алхах, гүйх зэргээр ердийнхөөс их ачаалал өгөхөд зүрх дэлсдэг. Энэ бол эрүүл дэлсэлт юм. Харин тайван байхад гэнэт дэлсээд эхэлбэл эмгэг дэлсэлт болно. Үүнээс гадна зүрхний дэлсэлт тухайн хүний насанд тохирсон байдаг. 50 настай эмэгтэй хүний зүрхний цохилт 140-150 хүрч дэлсвэл эмгэг. Харин 20 настай эмэгтэй хүний зүрх ингэж дэлсэж байвал эрүүл байж болох талтай. Түүнчлэн зүрхний цохилтын тоо цөөрөн толгой эргэж, нүд эрээлжилж, газар дайвалзаж унах гэж байгаа юм шиг болох нь бий. Энэ бол мөн л зүрхний хэм алдагдсаны шинж учраас яаралтай эмнэлэгт хандах хэрэгтэй.

Хүмүүс зүрхэн тус газар хатгахыг зүрхний өвдөлт гэж андуурдаг. Гэтэл зүрхний өвдөлт арай өөр. Өвчүүний ард чулуу дүүжилчихсэн, дарчихсан юм шиг өвддөг байна.

Зүрхний хэм алдагдлыг эмчлүүлэхгүй удаан явбал хүндэрч, тархинд цус харвах шалтгаан болдог ажээ. Харвалт өгснөөр тухайн хүн өдөр тутам хийдэг зүйлээ хийх чадваргүй болдог. Үүний сацуу зүрхний дутагдал үүснэ. Хэм алдагдсанаас болж зүрх гэнэт зогсох ч эрсдэлтэй.

Зүрхний хэм алдагдлаас сэргийлэхийн тулд хамгийн чухал нь дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийх хэрэгтэй. Ер нь зүрхний хэм алдагдлаар огт өвдөхгүй байх боломжтой юм. Судалгаагаар, насанд хүрсэн гурван хүн тутмын нэг нь зүрхний хэм алдагдлаар өвчлөх магадлалтай гэсэн дүгнэлт гарчээ. Тухайн өвчлөх магадлалтай хүн дасгал хөдөлгөөн сайн хийвэл тэр хэмжээгээр зүрхний хэм алдагдлын эмгэгтэй болох магадлалыг багасгаж, огт өвдөхгүй амьдарч ч болдог.

Идэвхтэй хөдөлгөөнтэй амьдралын хэм маягтай хүмүүст зүрхний хэм алдагдал бага тохиолддог, тохиолдсон ч хурдан эдгэдэг нь тогтоогджээ. Тиймээс алхах, гүйх, аэробикоор хичээллэх, усанд сэлэх, дугуй унах, йогоор хичээллэх зэрэг дасгал, хөдөлгөөн хийх нь чухал ажээ.

Гар утас, интернэтийн
хэрэглээ хэт давамгайлсан
энэ цаг үед орхигдож буй
нэг боловсрол бол музей.
Монгол Улсад музейг соёлын
байгууллага хэмээн үзэж,
соёлын асуудал эрхэлсэн
яам нь голдуу харьяалалдаа
байлгадаг. Гэтэл олон
улсад музейг боловсролын
байгууллагад тооцож, зарим
орон заавал судлах хичээлийн
жагсаалтад музей үзэхийг
оруулсан байдаг.
Гар утсаараа эртний
динозавруудын тухай хичнээн
3D, 4D юм үзсэн бай нэг удаа
музейд очиж, бодит араг ясыг

нь харж, чихмэлд нь ойр
очиж зогсоод тайлбарлагчийн
үгийг сонсох нь юугаар ч
орлуулшгүй амьд мэдрэмж,
бодит мэдлэг болж үлддэг.
Ямар ч музейгээр бүтэн
тойроод гарахад нэг боть
ном уншсантай тэнцэхүйц
мэдээллийг олж авдаг хэмээн
музейн ажилтнууд ярьдаг нь
үүнийг батална.
Музей үзсэнээр заавал
аялж, олон мянган километр
зам туулж, дэлхийг тойрох
шаардлагагүй болдог. Музейгээс орон нутгийнхаа ёс
заншлаас эхлүүлээд байгаль,
ан амьтан, дэлхий, сансар огторгуй, дэлхийн соёл,
түүх, шинжлэх ухааны нээлт
гэхчлэн бүхий л салбарын
мэдээллийг авна.
Зарим хичээл дээр
зааснаа бататгах гэж багш
нар сурагч даа музейд
дагуулж очдог шалгарсан
арга ч бий. Зуны цагт гэртээ
гиюүрэн суугаа, хөдөө очих
хамаатангүй, хот суурингийн,
гэр хорооллын хүүхдүүд олон
бий. Тэдэнд музей үзүүлбэл
боловсролд нь нэмэр болж,
танин мэдэхүй нь зузаарах
юм даа.

Айл бүрийн эмийн санд байвал зохих эмийн нэг бол идэвхжүүлсэн нүүрс буюу бидний хэлж заншсанаар хар нүүрсэн эм. Ходоод гэдэс цэвэрлэх, хордлого тайлах, холестерины хэмжээг бууруулах, батга арилгах, шүд цайруулах болон шарталтаас сэргийлэхээс гадна өөр олон зорилгоор уг бэлдмэлийг хэрэглэдэг байна.

Наад захын жишээ гэхэд, хоол идэхээс өмнө идэвхжүүлсэн нүүрс уухад л гэдэсний хий мэдэгдэхүйц буурдаг аж. Хортой бодисыг хурдан саармагжуулах үйлдэлтэй тул нүүрсэн эмийг хордлогын үед өргөн хэрэглэдэг. Өөрөөр хэлбэл, идэвхжүүлсэн нүүрс нь хоол боловсруулах зам дахь харшлын урвал, эсийн гэмтэл, дархлаа бууруулах үйлчилгээтэй хоруудыг цэвэрлэдэг. Эмч нарын зөвлөж буйгаар ходоод гэдсийг бүрэн цэвэрлэхийн тулд 10 грамм нүүрсэн эмийг хоол идэхээс 90 минутын өмнө хоёр өдрийн турш ууна. Цэвэрлэгээний үед зөвхөн органик хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэх ёстой аж.

Хар нүүрсэн эмийг дотуур хэрэглэхээс гадна эмчилгээний зориулалтаар гадуур эмчилгээнд хэрэглэх боломжтой. Тодруулбал, биеийн эвгүй үнэр, батга арилгах, шавжинд хазуулах, халгайд түлэгдэх болон могойд хазуулсан үед гадуур хэрэглэнэ. Шумуул эсвэл зөгийд хатгуулсны дараа нэг ширхэг нүүрсэн эмийг наргил модны тостой холин хазуулсан хэсэгт түрхэхэд тэр дор нь зүгээр болдог гэнэ. Гэхдээ ийн хэрэглэхдээ, идэвхжүүлсэн нүүрс хүрсэн болгондоо толбо үүсгэх гээд байдгийг анхаарч гадуур нь цэвэр боолтоор боож өгвөл зүгээр.

Хар нүүрсэн эм нь цусан дахь муу холестериныг бууруулж, сайн холестериныг ихэсгэдэг болохыг эрдэмтэд тогтоожээ. Нэгэн судалгаанд, нүүрсэн эмийг хэрэглэсэн дөрөвхөн долоо хоногийн дотор нийт холестериныг 25 хувь, LDL буюу муу холестериныг 41хувь бууруулж, HDL буюу сайн холестериныг найман хувиар ихэсгэсэн үр дүн гарчээ.

Уг бэлдмэлийг насанд хүрэгсэд богино хугацаанд ууж хэрэглэхэд сөрөг нөлөө харьцангуй бага юм. Мөн жирэмсэн болон хөхүүл эмэгтэйчүүдэд нүүрсэн эм нь аюул багатай ч уухаасаа өмнө эмчтэй зөвлөх хэрэгтэйг анхаарна уу. Хэрэв гэдэсний түгжрэл болон байнгын өтгөн хатах зовуурьтай бол эмч зөвлөөгүй л бол уусны хэрэггүй. Мөн өөр эмтэй хавсарч уух тохиолдолд нөгөө эмийнхээ үйлчлэлийг сулруулдаг тул уух цагийг сөөлжүүлж тохируулах шаардлагатай байдаг.

Энэ удаа уншигчдадаа “Болор судар” хэвлэлийн газраас орчуулан гаргасан зохиолч Мари Форлеогийн “Бүх зүйлийн арга олддог” номын тухай ярьж өгье. Ном хэвлэгдсэн даруйдаа Нью Йорк Таймсын шилдэг борлуулалттай номын жагсаалтыг тэргүүлсэн юм. Тус ном нь “Тропикана жүрж”, үр дүнд хүргэх төлөвлөгөө, итгэл үнэмшлийн ид шид, шалтгийг үгүй хий, айдсыг даван туулах нь, мөрөөдлөө тодорхойл, бэлэн болохоосоо өмнө эхэл, төгс төгөлдөрт бүү тэмүүл зэрэг 10 хэсгээс бүрдэнэ. Уг номд бүх зүйлийн арга олддог хэмээх итгэл, сургаалын ачаар урам авч амьдралдаа тохиолдсон хүнд сорилтыг даван туулсан эгэл хүмүүсийн түүх олон бий. Юу ч тохиолдсон учрыг нь олох, оногдсон тавилангийнхаа эзэн болоход шаардлагатай бүхэн бидэнд байгаа тухай өгүүлнэ.

Өөрийн төлөө болон бусдын төлөө бодитой зүйл бүтээх хүчийг оюун ухаан л бидэнд өгдөг. Учир нь материаллаг ертөнцийн бүх зүйлс оюун санааны түвшинд үүсдэг. Бидний оюун ухаанд үүсээгүй зүйл энэ ертөнцөд оршдоггүй. Хүмүүс бид санаа, төсөөллөө амьдралд хэрэгжүүлэх заяагдмал бүтээгчид. Аливааг бүтээх үйл явцыг дараах байдлаар хураангуйлан томьёолж болно. Итгэл үнэмшил – бодол – мэдрэмж – зан төлөв – үр дүн байна. Аливаа асуудлыг шийдэх эсвэл мөрөөдөлдөө хүрэхийн тулд бид хамгийн эхэнд итгэл үнэмшлээ өөрчлөх ёстой аж. Итгэл үнэмшил өөрчлөгдөхөд бүх зүйл дагадаг байна.

Ахиц дэвшлийн зам олонхын төсөөллөөр шулуун байдаг бол бодит байдал дээр зорилго биелэх цэгт хүрэхэд асар их замыг туулдаг. Унаж босохоос бүү ай, харин алдаа оноогоо хэрхэн бүтээлчээр ашиглах, юу сурч болохыг судал. Нэг алхам урагшлаад дөрвөн алхам ухрах шиг санагдана. Таны бүтээж, хүрч, туулж, мэдрэхийг хүссэн зүйлс бодсоноос тань илүү удаан биелэх магадлалтай. Чадвар болон амбицын хоорондох зайг арилгах арга зам бол төгс төгөлдөр байхад бус ахиц дэвшил гаргахад анхаарах тухай уг номд гарна. Ихийг сурч мэдэх хүртлээ чадлынхаа хэрээр хичээ, ихийг сурч мэдсэн бол улам шаргуу зүтгэ. Өөрийн амьдралдаа хийж буй ахиц дэвшил бүр нь танд бүтээлч сэтгэлгээг суулгах аж.

Дэлхий дээр шалтаг хэлдэг, үр дүн гаргадаг хоёр төрлийн хүн бий. “Би үүнийг мэднэ ээ” гэж бодохын оронд, “Би үүнээс юу сурч болох вэ” гэж өөрөөсөө асуугаарай. Итгэл үнэмшил өөрчлөгдөх дургүйн учир нь бид юмсыг буй янзаар нь биш, өөрсдийн үзэмжээр хардагт байдаг аж.

Мөн номд цагаа дэмий үрснээр ямар боломжуудыг алдах талаар ч өгүүлэх юм.

Уг номд айдсыг даван туулах талаар маш энгийнээр өгүүлнэ. Энэ хорвоод айх зүйл нэгээхэн ч үгүй, харин ойлгох ёстой зүйл л бий. Ирээдүйд бага айхын тулд одоо ихийг ойлго. Айдас бол таны дайсан биш. Айдсыг дайснаа болгох нь маш том алдаа. Өөрийгөө өөрчил.

Уг номд өгүүлдэг үзэл баримтлалуудаас хуваалцвал бусдын бодол санаанд анхаарал хандуулах тусам та тэдний эрхшээлд орно. Таны мэдрэмж яагаад ч бусдын бодлоос шалтгаалах ёсгүй, сэтгэл хөдлөлийг тань хянах хүчийг хэнд ч хэзээ ч бүү өг. Аливаад авах гээхийн ухаанаар ханд. Хүн танд шийдэлд чиглэсэн шүүмж дүгнэлт өгөх үед хэтэрхий сул дорой байвал зарим мэдээллийг сонголгүй орхин, суралцаж чадахгүй юм. Шүүмжлэлээс үнэ цэнийг бий болгож чадахуйц хүчтэй бай. Түүний хэлж ярьснаас юу нь үнэн байж болох вэ, өсөж хөгжих, илүү сайн хийдэг болохын тулд ашиглаж болох зүйл байна уу зэрэг асуултууд танд туслах аж.

Сэдэв бүрийн үргэлжлэл болгож дадал болгох тактикуудаас ч зохиолч хуваалцана.

Бүх зүйлийн арга олддогийг батлах түүхүүдээс яривал “Мансуурах донтой, өрөнд баригдсан, амиа хорлох тухай боддог, сэтгэл санаа нь гүн хямарсан зэрэг олон асуудалтай Ула гэгч бүх зүйлийн арга олддог сургаалын ачаар хорт зуршилгүй, өргүй эрүүл болсон” тухай “27 настайдаа хөхний хорт хавдартай тэмцэхийн хажуугаар гэр бүлийнхээ бизнесийг татварын асуудлаас ангижруулж, орлогоо гурав дахин нэмэгдүүлсэн бүсгүй” зэрэг түүх гарна. Шаргуу хөдөлмөр, тууштай байдалд бүх зүйлийн арга олддог байна.

Энэхүү номыг уншсанаар та үр дүнд хүрэхэд туслах зорилготой “Сурснаа хэрэгжүүлэх дасгал”, дадал болгох дүрмүүд зэрэг олон сонирхолтой зүйлсийг хийх боломжтой юм.

Замын хөдөлгөөний дүрэмд зөвхөн зам тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлэхэд дуут дохиог хэрэглэх талаар тодорхой заасан байдаг. Өнөөдөр нийслэлд замын хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нарын хэдхэн хором хүлээх зуурт л ёнгинотол сигналддаг муухай зуршилтай болчихож. Гэрлэн дохион дээр зогсож байхад л цэхэлзэж хараад л сигналдана. Бусдын тав тухыг алдагдуулж байгаадаа санаа зовсон шинж тэдэнд огт алга. Нэг удаагийн гэрлэн дохиогоор багтаж ороогүйдээ хорсож дуут дохиогоо чарлуулж байгаа нь биеийн хэлэмжээс нь илт харагдана.

Хамгийн хорлонтой нь амралтын цагаар хороолол дунд дуут дохиогоо дахин дахин чарлуулна. Өтгөс, нялхас, өвчин зовлонтой нэгэн амарч байгааг ухамсарлах соёл тэдэнд үгүй. Даралт ихтэй нэгэн бол харвалт өгчихөөр л дуут дохиог хангинуулна. Амралтын цагаар тэр шүү дээ. Ингэж бусдын амгаланг алдагдуулдаг жолооч хаа сайгүй тааралдах юм. Тээврийн цагдаагийн албаны урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга Б.Очирбатын онцолж байгаагаар бол жолооч нарын дүрмийн мэдлэгтэй холбоотой гэнэ. Жолооч бэлтгэж буй курсуудын хөтөлбөрт дуут дохиог зөв зохистой хэрэглэх тухай хичээл хэрэгтэй байгааг тэрбээр онцолсон. Дуут дохиог зөв зохистой хэрэглээд хэвшчихвэл “Аз жаргалтай Улаанбаатар”-ын статуст нэг алхмаар ч болов дөхөх юм даа.

Хэсэг хугацаанд орсон борооны улмаас Дарханы замын хамгийн гайгүй яваа гэсэн хэсэг нь хуулраад, замыг нь хаачихсан бололтой. Уг нь энэ зам дээр холбогдох яамных нь дэд сайд нь билүү бараг л очиж байрлаад байнгын хяналт дор үйл ажиллагааг нь өдөр шөнөгүй хянаад явах юм болоод байсан. Гэтэл нөхцөл байдал муухан байгаа тухай олон нийтийн сүлжээгээр зураг хөрөгтэйгээ байнга л гарч байх боллоо. Уг нь бол салбарын яам нь энэ асуудал дээр дориухан шийд, шийдвэр гаргаад, хамтрах газар байвал хамтраад хурдан дуусгачихвал хаа хаанаа амар баймаар. Гэтэл тийм биш ажээ. Дарханы замаас болж иргэд аж ахуйн нэгжүүдэд учирч байгаа шууд болон шууд бус хохирлын талаар ямар нэгэн тооцоо ч байхгүй. Машины нэг дугуй бөөрөөрөө задрахад л тухайн жолоочид эдийн засгийн хувьд багагүй хохирол учирна. Дарханы зам угтаа их л ач холбогдолтой чухал зам гэж дарга болгон шахуу ярьдаг. За тэр ач холбогдол энэ тэрийг нь тооцохоо больё гэхэд хэдэн зуун салаа зам бий болоод ойр тойрны байгаль орчны байдал утгаараа аймшиг болж байгаа. Ер нь эхнээсээ хуучин замыг нь яагаад хуулчихсан, түр замуудаа яагаад олигтой тавиагүй вэ гээд тухайн үед тийм мунхаг шийдвэр гаргасан эрх мэдэлтнүүдэд хариуцлага тооцох хэрэгтэй санагддаг. Тухайн үед нэг багцад эрх өгсөн хүн нь ажлаас гараад явсан учраас хариуцлага тооцох боломжгүй гэж сайд нь Ерөнхий сайдад танилцуулж байсан. Тэгвэл ганц ч тэр биш хариуцлага алдсан, ажлыг удаашрахад нөлөөлсөн этгээдүүдийг олоод хариуцлага тооц л доо.

Бараа бүтээгдэхүүн зөөх том машинуудаас эхлээд хүн зөөдөг жижиг машинууд гээд хойшоо зүгтэй бүх машин үүгээр л өнгөрдөг. Эдийн засаг талаасаа бараа бүтээгдэхүүний эргэлтийн гол зангилаа болсон замаа тавьж дөнгөхгүй бол эдийн засгаа сэргээнэ барина гэж ярих утгагүй санагддаг. Ковид, Орос-Украйны асуудал хэзээ нэгэн цагт төгсгөл болно. Тэр үед гол зангилаа зам ч үгүй, шороо манаргаад байж байвал үнэхээр хэрэг алга даа. Бараа таваарын эргэлт харьцангуй бага байгаа энэ үедээ Дарханы замаа босгоод авбал хаа хаанаа чухлаас чухал. Гэхдээ зам дууслаа гэж шоудаад, маргааш нь орох бороонд хуулраад унавал зам байхын хэрэгтэй ч юм уу л гэж бодогдох юм.