Month: September 2024
“Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн ерөнхийлөгч Н.Цэлмүүнтэй ярилцлаа.
-Монгол Улс дотоодын цементийн хэрэгцээгээ 100 хувь хангах хүчин чадалтай болсон гэдгээ зарлаад удаж байна. Танаас “МАК Цемент” төсөл хэрхэн хэрэгжсэн үйл явц, хөрөнгө оруулалтын талаар эхлээд сонирхъё.
-Үндэсний хэмжээний томоохон төслийг хэрэгжүүлэхэд ямар процесс явагддагийг ер нь хэрэглэгчид тэр бүр мэддэггүй. Асар их саад бэрхшээл туулж үйлдвэрлэлээ эхлүүлдгийг бизнесийнхэн л гадарлах байх. Түүхий эд, эрчим хүч, зам харилцаа, ажиллах хүчин, техник технологийн сонголт, ТЭЗҮ, зураг төсөл боловсруулах үйл явц гээд өргөн далайцтай судалгааг, урт хугацаанд ихээхэн хөдөлмөр зүтгэл шаардан гүйцэтгэдэг. Тухайлбал, үндсэн түүхий эд болох шохойн чулууны эрэл хайгуулыг гэхэд л 2000-аад оны эхэн үеэс эхлүүлсэн. Хайгуулын шат дараалсан ажлуудыг гүйцэтгэх, энэ явцдаа дээжийг нь гадны лабораторид шинжлүүлэх, нөөцөө тогтоох, батлуулах зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэж байв. Технологийн хувьд гэхэд л инноваци шингэсэн, байгаль орчинд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй, хөдөлмөрийн бүтээмж өндөртэй зэрэг шалгуурыг тавин дэлхийн зах зээл дээрх топ компаниудыг судалж байлаа.
Ингээд 140-өөд жилийн түүхтэй Данийн вант улсын “FLSmidth” компанийн технологи, тоног төхөөрөмжийг сонгож, нэг сая тонны хүчин чадалтай “МАК цемент” үйлдвэрийнхээ гэрээг 2012 онд үзэглэж байсан юм. Тухайн үед анхны хөрөнгө оруулалт нь 100 гаруй сая еврогийн өртөгтэй байсан. Гэхдээ хөрөнгө оруулалт ихээхэн нэмэгдсэн
Чойроос 110 кВ-ын 64 км урт цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, дэд станцыг барьж байгуулах, инженер-геологийн судалгаагаар илэрсэн хагарлын бүсийг бэхжүүлэхийн тулд үйлдвэрийн талбайд 30-аад мянган куб.метр масс-бетон буюу цул бетон цутгаж суурийг бэхжүүлэх, бүтээгдэхүүний болон түүхий эдийн силог өндөр маркийн хүчитгэсэн зуурмагаар тасралтгүй цутгах, 110 метрийн өндөртэй урьдчилан халаагчийн төмөр хийц, тоног төхөөрөмжийг тусгай зориулалт бүхий даацын кран гаднаас авчирч угсрах, аж үйлдвэрийн зориулалт бүхий барилгын ажил гүйцэтгэх компани, гадны мэргэжилтнүүдийг ажиллуулах зэрэг зардлуудаа тооцоод үзэхэд үйлдвэрийнхээ бүтээн байгуулалтад 330-аад сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн байгаа. Түүнчлэн түүхий эдийн олборлолт явуулах уулын техникүүдийг худалдан авах, ажиллагсдынхаа нийгэм ахуйн барилга, тосгон байгуулах гэх зэрэг үнэхээр олон ажлыг нарийн төлөвлөлттэй гүйцэтгэн төсөл бүрэн хэмжээгээр хэрэгжсэн. Дээр нь зарим шаардлага хангасан түүхий эд болох тухайлбал гөлтгөнө, нүүрс зэргийг 100-300 км цаанаас Дундговиос тээвэрлэн зөөдөг.
Манайх чинь үйлдвэрлэгч улс биш, хүн хүч хомс, дэд бүтэц сул учираас аливаа төслийн хөрөнгө оруулалтын зардал өндөр гардаг.
Ер нь “хонх нь дуугарахаар дамар нь таг” гэдэг шиг асуудал, бизнес болгонд тулгардаг гэхэд нэг их хилсдэхгүй болов уу. Бид 2017 оноос бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдэдээ хүргэе гэтэл төмөр замын тээвэрлэлт дээр гацчихсан. УБТЗ-д нь цемент тээвэрлэх зориулалтын вагон тун цөөхөн байдаг. Тэгэхээр нь тухайн үед 182 ширхэг хоппер буюу задгай цемент тээвэрлэх зориулалттай тусгай вагон худалдаж авч байлаа. Уг нь тээвэр логистикийн үйлчилгээ үзүүлж буй аж ахуйн нэгжид боломж, хүчин чадал нь байдаг сан бол бид ингэж нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагагүй байв. Гэтэл вагонаа дагаад таталт, тавилт хийх сэлгээний зүтгүүр шаардлагатай болсон.
Нөгөөтэйгүүр Улаанбаатарт жилдээ нийт 500 мянган тонн задгай цемент хадгалан дамжуулах хүчин чадалтай хоёрхон компани л байдаг. Ийм учраас борлуулалтын сүлжээний төвүүдийг зайлшгүй байгуулах нэмэлт хөрөнгө оруулалтын шаардлага үүссэн.
-Цементээ нөөцлөх агуулах сав дутмаг болохоор үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурч зах зээлд хомсдол үүсч үнэ нэмэгддэг гэсэн тайлбарыг Засгийн газраас өгч байсан. Нөөцийн агуулахыг яаж шийдэх ёстой вэ?
-Цементийн үнэ зөвхөн үйлдвэрлэгчдээс хамаардаггүй. Үйл ажиллагааны өртөг, зардалд нөлөөлдөг олон хүчин зүйл байдаг. 2022 оны хөдөлмөрийн хуулийн шинэчлэлтэй холбоотой цементийн өртөгт эзлэх цалингийн зардал сүүлийн хоёр жилд 56 хувь өссөн байна. Мөн геополитикийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан шатахуун тослох материал, сэлбэг, эд материалын зардал 85 хувь өсөөд байгаа юм. Харин үйлдвэрийн үнээс цаашаа бид үнийн хяналт хийх ямар ч бололцоогүй.
Бүтээгдэхүүнийхээ үнийг аль болох тогтвортой, хяналттай байлгах үүднээс Улаанбаатар, Дархан хотуудад өөрсдийн борлуулалтын төвүүдийг байгуулж байна. Анхныхаа борлуулалтын төв буюу “MAK WEST”-ээ 22-ын товчооны ойролцоо 2018 онд байгуулсан. Тэнд төмөр замаас шууд салаа замтай. Үүгээр хотын баруун бүсийнхний хэрэглээг хангаж байна.
Мөн зүүн бүсийг хангах зорилгоор “MAK EAST” төвийг Амгалан өртөөнд байгуулсан. Одоо Гурвалжингийн гүүрний ойролцоо “MAK CENTRAL” төвийн, мөн Дархан хотод борлуулалтын төв байгуулах бүтээн байгуулалтын ажлыг өрнүүлж байна. Энд задгай цемент түлхүү зарагдана гэж тооцож байгаа.
Цаашид Төв аймгийн Сэргэлэн, Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумдад борлуулалтын төвүүдийг байгуулахаар ажиллаж байгаа. Энэ бүх бүтээн байгуулалтад 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай ба ингэснээр үнэ тогтвортой байх боломжийг хангахаар зорьж байгаа юм. Гэхдээ биднээс шалтгаалахгүй тээвэрлэлт болон инфляцийн асуудал байна. Жишээ нь, цементээ вагоноор тээвэрлэхэд нэг тонн/км нь 20 мянган төгрөгийн үнэтэй бол авто замын тээвэр нь 83 орчим мянган төгрөг байдаг.
-Та сая яриандаа тээвэрлэлтийн асуудал хөндлөө. Өөр ямар хүндрэлүүд байна вэ?
-УБТЗ-ын зүтгүүрийн хүрэлцээний асуудлаас хамаарч байгаа хүндрэлүүд бий. Өөрөөр хэлбэл, манай 182 хоппер вагоныг ачаагаа тээвэрлээд сулрах үед нь таталт, тавилт хийх замаар цуглуулаад өртөөнд хүргэх зүтгүүр ямагт дутагдалтай байдаг. Ингэснээр эргэлт удааширдаг, гацдаг. Нөгөө талаар сэлгээний зүтгүүрээс гадна төв зам дээр явах зүтгүүр худалдан авах гэхээр хувийн зүтгүүрийг үндсэн магистрал замаар явуулах эрх өгдөггүй. Хэдийгээр хангалттай хоппер болон битүү вагон худалдаж авсан ч тэрийгээ зүтгүүрээс хамаараад эргэлтэд, ачаа тээврийн урсгалд оруулж чадахгүй байна гэсэн үг. Мөн ууттай цементийг зөвхөн битүү вагоноор тээвэрлэдэг. Харин энэ төрлийн вагон Монголд ердөө 153 ширхэг байгаа. Эдгээр нь зөвхөн цемент зөөхгүй, бүх төрлийн ачаа тээвэрт явдаг. Ковидын үед Замын-Үүдээс-Улаанбаатарын чиглэлд бүх ачаа тээвэрлэсэн. Одоо намар болохоор ургац тээвэрлэлтэд явна. Энэ мэтчилэн улсын хэмжээнд бүхий л тээвэрт ашиглагддаг. Мэдээж улсын ачаа тээвэр тэргүүн ээлжинд явдаг учраас үйлдвэрлэгч бидэнд олдоц багатай байдаг. Ийм учраас манай компани энэ жил 150 ширхэг битүү вагон, 20 ширхэг хагас вагон өөрсдийн хөрөнгөөр худалдаж авч байгаа. Гэвч худалдаж авсан вагонуудаа эргэлтэд оруулъя гэхээр УБТЗ-аас зөвшөөрсөн хариу ирүүлээгүй байна. Энэ бүхэн төмөр замын суурь бүтцийн даац, нэвтрүүлэх хүчин чадал хүрэхгүй байгаатай холбоотой.
-Импортын цементийн гаалийн татварыг таван хувь болгож бууруулсан нь дотоодын үйлдвэрлэгчдийн борлуулалтад яаж нөлөөлж байна вэ?
-Өнөөдөр дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа цементийн хүчин чадлаа тооцоод үзье. Үндэсний хэмжээнд долоон үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Томоохон нь “МАК”, “Монцемент”, “Хөтөл” гурав байна. Эдгээр компаниуд тус бүр нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Мөн Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Мөнхийн баян гал” жилдээ 1 сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. “Ховд эко цемент” 300 мянган тонн, “Эрэл цемент” 180 мянган тонн, “Налгар түшиг” 100 мянган тонн ингээд бодохоор нийтдээ 4.5 орчим сая тонны үйлдвэрлэлийн хүчин чадал байна. Монгол Улсын цементийн нийт хэрэглээ 2.3 сая орчим тонн байгаа.
Энэ жилийн хувьд үйлдвэрлэгчдийн нөөц бага болохоор импортын 20 хувийн татварыг таван хувь болгож бууруулсан гэж Засгийн газраас мэдэгдэж байсан. Үндэсний үйлдвэрлэгчид нөөцгүй болсон гэдгийг ташаа мэдээлэл гэж боддог. Учир нь манайх гэхэд л энэ жил 1.2 сая тн цемент борлуулах бизнес төлөвлөгөө баталсан. Миний ойлгосноор “Монцемент” бас хангалттай нөөцтэй байсан. Нэмээд Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэр орж ирлээ гэхэд гуравхан үйлдвэр дотоодын хэрэгцээгээ асуудалгүй хангах бүрэн боломжтой. Дээрээс нь бусад үйлдвэрүүд нэмэгдэхээр бүр ч хангалттай. Тэгэхээр цементийн импортын татварыг бууруулсан шийдвэр буруу байсан гэж дүгнэж байгаа.
-Яагаад. Харин ч хэрэглэгчид хямд цемент авах боломжийг бүрдүүлсэн юм биш үү?
-Дотоодын долоон үйлдвэрийн ард гурван мянга гаруй ажилтан бий. Ханган нийлүүлэгч, туслан гүйцэтгэгч компаниудын ажиллагсдыг оруулбал үүнээс ч өндөр тоо гарна. Гэтэл тэдгээр хүмүүсийнхээ тогтвортой ажлын байр, цалин хөлс, амьдрал ахуйг огт тооцоогүй. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ багасахын хэрээр өртөг нь нэмэгддэг. Ахиу үйлдвэрлэх тусам өртөг буурдаг. Дээрээс нь энэ долоон үйлдвэр АМНАТ, ААНОАТ, НДШ, орон нутгийн татварууд, НӨАТ гэх мэт олон төрлийн татвар төлж байгаа.
Гэтэл дотоодынхоо үйлдвэрүүдийн зах зээлийн нийлүүлэлтийг багасгаад, импортын хятад цементийг тавхан хувийн тариф төлөөд орж ирэхээр “дэмжлэг” үзүүлсэн. Үндэсний үйлдвэрлэгчдэд олддоггүй нөгөө вагон, зүтгүүр хангамж, төмөр замаа мөн тэдэнтэй хуваалцахад хүрч байгаа.
Хамгийн гол нь хятад цемент чанар стандартын шаардлага, баталгааг хангаж байгаа эсэх нь бүрхэг. Цаанаа агуулахад хоёр, гурван жил хадгалсан чанарын үзүүлэлт нь унасан цемент орж ирж байгаа ч юм билүү. Гааль дээр үүнийг шинжилдэг лабораторийнх нь тоног төхөөрөмж байхгүй гэх юм билээ. Гэтэл дотоодын үйлдвэрлэгчид үнэ нэмчихэж байгаа юм чинь хятад цемент оруулах нь зөв гээд байдаг. Үнэн хэрэгтээ цемент чинь стратегийн бүтээгдэхүүн шүү дээ. тиймээс чанар, стандартын асуудал маш чухалд тооцогдох ёстой. Зам, гүүр, байшин барилга гээд бүтээн байгуулалт бүрд ашигладаг болохоор үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөтэй гэж үздэг.
-Хятадын цемент дотоодын цементтэй өрсөлдөх чадвар өндөр байгааг та яаж харж байна вэ?
-Импортын цементийг оруулж ирж болно. Гол нь стандартын шаардлагад бүрэн нийцсэн, итгэмжлэгдсэн лабораториор баталгаажсан цемент Монгол Улсад орж ирэх ёстой. Гэхдээ мэдээж дотоодын үйлдвэрлэгчдээ дэмжээд 20 хувийн гаалийн тариф байх нь зөв. Харамсалтай нь ид сезоны үед буулгасан тарифын татварыг буцаад аравдугаар сарын 1-нээс нэмэх нь үндсэндээ ач холбогдолгүй. Бүтээн байгуулалтын улирал нь дуусчихсан байна.
Өрсөлдөх чадварын хувьд гэвэл урд хөршид хүн хүч нь элбэг, үйлдвэрийн хүчин чадал нь 100 хувьдаа хүрч ажилладаг болохоор өртөг бага, дээр нь зах зээл томтой, эрчим хүчний үнэ хямд, тээвэр логистикийн сүлжээ сайтай гээд олон давуу хүчин зүйлүүд бий. Ийм нөхцөлд бид өрсөлдөх боломж туйлын бага. Дээрээс нь тэнд цементийн үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт, татвар ч хамаагүй бага байгаа.
Засгийн газраас гаалийн татварыг таван хувь болгосноор Хятадаас импортолж байгаа цементийн хэмжээ гурав дахин нэмэгдсэн ба наймдугаар сарын байдлаар 200 мянган тонн цемент орж ирсэн статистик мэдээ байна лээ.
Гэхдээ өндөр чанартай цемент нь татвараа төлөөд ямар үнэтэй орж ирэхийг тодорхойлох ёстой. Энэ тохиолдолд хараат бус гуравдагч, хөндлөнгийн үнэ тогтоогч болно гэсэн үг. Тэгвэл үйлдвэрлэгчдийг үнэ нэмээд байна гэдэг хардлага буурна. Магадгүй актлахад бэлэн болчихсон цемент орж ирээд манай өндөр чанарын цементтэй өрсөлдөөд байгааг ч үгүйсгэх аргагүй.
-Нөгөө талд Хятадаас хугацаа нь дууссан, чанаргүй цемент орж ирж байна гэх хэрэглэгчдийн гомдол бас нэлээд ажиглагдах боллоо. Хэрэв гарал үүсэл нь тодорхойгүй цемент импортлогдож байгаа бол үүсэх сөрөг үр дагавар нь юу вэ?
-Цементийн зуурмагийн бэхжилтийн хугацаа 28 хоног байдаг. Чанаргүй цементийн хувьд бэхжилтийн хугацаа нь уртасна. Үүнийг дагаад бүтээмж буурна. Дээрээс нь зуурмаг хийхэд бат, бэх чанарыг нь тодорхой цагт авдаг. МАК болон хятад цемент дээр бат бэх авах хугацааг тодорхойлохоор хөндлөнгийн харьцуулалт хийж үзсэн. Тэгэхэд хятад цементийн бэхжилтийн хугацаа хамаагүй урт байсан.
Дотоодын зуурмагийн компаниуд ч ийм хөндлөнгийн харьцуулалт хийсэн юм билээ. Зарцуулах хугацаа уртсах тусам барилгын бүтээцийн аюулгүй байдалд эрсдэл учруулдаг талтай. Мөн барилгын насжилт буурна, эвдрэл гэмтэл үүснэ. Монгол шиг эрс тэс цаг уурын нөхцөлтэй оронд ямар нэгэн физик, механикийн нөлөөнд орохгүй тогтвортой чанараа хадгалах бетоны цемент л байх ёстой юм.
-Эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх асуудал сүүлийн үед яригдах боллоо. Хэрэв энэ хэрэгжвэл үйлдвэрийн өртөгт яаж нөлөөлөх бол?
-Үйлдвэрлэгчид аль болох ачаалал бага шөнийн цагт хөнгөлөлттэй тарифаар үндсэн үйлдвэрлэлээ явуулдаг. Гэтэл өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээнээс хамаараад эрчим хүчний хязгаарлалтад орох болсон. Энэ тохиолдолд хязгаарлалтгүй цаг үедээ буюу өндөр тарифын үед ч үйлдвэрлэлээ явуулах шаардлага үүсч байна. Тэгэхээр эрчим хүчний зардал өндөр байгаа. Манай үйлдвэр хэдийгээр эрчим хүчний хэмнэлттэй технологитой ч хязгаарлалт үүсээд ирэхээр эрчим хүчний зардал буурдаггүй. Эрчим хүч бол аливаа үйлдвэрлэлийн суурь үнэ. Энэ суурь тариф өөрчлөгдөхөөр нэг тонн цементийн өртөг нэмэгдэнэ.
-Цементийн үйлдвэрлэлд төрийн ямар бодлого үгүйлэгдэж байна вэ?
-Төрийн зүгээс тээврийн дэд бүтцээ сайжруулах, хөдөлмөрийн хууль тогтоомжийг эргэн харах, стандартаа мөрдүүлэх, дотоодын зах зээлээ импортын хараат байдлаас хамгаалах зэрэг олон асуудалд анхаарлаа хандуулаасай гэж боддог. Ганц жишээн дээр ярья. “МАК Цемент” компани 2017 онд үйл ажиллагаагаа эхлүүлж байхад Монгол улс цементийн зургаан стандарт мөрдөгддөг байсан. Үүнийг бид нэмэгдүүлээд 14 болгосон. Зургаан стандартын дөрвийг нь шинэчлэн нэвтрүүлсэн. Энэ тохиолдолд хуучин дөрвөн стандарт нь хүчингүй болох ёстой. Гэтэл манайд мөрдөгдөж байгаа хуульд стандартыг сонгож хэрэглэх зохицуулалттай. Ингэхээр инноваци шингэсэн, эрчим хүчний хэмнэлттэй, тэргүүний технологи нэвтрүүлж бүтээн байгуулалт хийж сайн стандартад шилжинэ гэсэн асуудал үндсэндээ байхгүй болж байгаа юм. Харин ч дэвшилтэт бус эрчим хүчний хэмнэлтгүй, хямдхан технологи орж ирэх нөхцөл л бүрдэж байна. Уг нь инноваци гэдэг чинь өмнөх хуучнаа халаад сайжруулах асуудал. Нэгэнт стандарт сайжрахаар хэрэглэгч өндөр стандартын бүтээгдэхүүн хэрэглэх боломжтой. Тэргүүний дэвшилтэт технологи бүхий аж үйлдвэр хөгжихгүй байгаа нэг шалтгаан нь стандартыг дуртайгаараа сонгож хэрэглэдэгт оршиж байгаа гэж хэлж болно.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
Улс төрийн намуудын нийгэм дэх үүрэг, оролцоо, зорилго нь маш тодорхой байдаг. Үзэл бодлоороо эвлэлдэн нэгдсэн хэсэг хүмүүсийг улс төрийн нам гэж нэрлэдгийг бид мэднэ. Нэг ёсондоо сонгуульд оролцох хүсэлтэй хэсэг хүн улс төрийн нам гэдэг малгай дор бөөгнөрөхийг нам гэж хэлээд байгаа хэрэг л дээ. Тэдний сонгуульд оролцох шалтгаан болоод эцсийн зорилго нь ганцхан зүйл дээр фокуслагддаг. Тэр нь нь эрх мэдэлд хүрэх. Хамгийн энгийн хар бор үгээр илэрхийлбэл, улс төрийн намууд зөвхөн дарга болох гэж сонгуульд идэвхтэй оролцдог. Хэрэв сонгуулийн үр дүнгээр ялалт байгуулбал мэдээж дээшээ албан тушаалд очино. Тэгээд дороос намынхаа бусад улсуудыг татаж ажилд авдаг. Хамаг чимэг гоёог нь тайлаад нүцгэн үнэнээр нь харвал ардчилсан сонгууль гэдэг яг л ийм юм. Энэ нь ганцхан манай улсад ч биш, дэлхийн улс орнуудад байдаг л үзэгдэл. Тэртээх дайны үед ч байсан. Жишээлбэл, Английн түүхэнд гурван удаа улиран сонгогдож, 60 жил төр барьсан Ерөнхий сайд У.Черчиллийн тухай өгүүлэх кинонд энэ тухай маш тодорхой харуулдаг. Тэрбээр “Дайны цаг бишсэн бол мөн ч сайхан эрх ямба байх байлаа. Гэтэл энэ дайны цөвүүн цагт улс орноо сөхрүүлж, ялагдуулчихгүйхэн шиг бүрэн бүтэн авч гарах талаар л толгой гашилгаж сууна даа” гэсэн агуулгатай зүйлийг гэр бүлийнхэнтэйгээ барьсан зоогийн ширээний ард хэлдэг хэсэг гардаг даа. Үнэхээр улс төрийн тоглоомын дүрэм хатуу. Нэг хазгай гишгэж, бодлогогүй алхам хийвэл дахиж хөл тавих эрхгүй тийм л талбар.
Наад захын жишээ гэвэл дарга болсныхоо дараа намынхаа бусад гишүүдийг ажилд авахгүй байвал тэр хүн улс төрөөс арчигдана. Түүний карьер дуусч, улс төрийн хувьд үхдэл болдог. Энэ бол улс төрийн амьдралд байдаг гашуун үнэн. Бодит кэйсүүд ч өчнөөн бий. Ардчиллын 34 жилийн хугацаанд явагдсан сонгууль болгоны дараа бишгүй л харцгаалаа. Урьд нь энэ тухай бид хэлж л байсан.
Өнөөдрийн өндөр албан тушаалд очихдоо тулж түшсэн журмын нөхдөө бодохгүй бол түүнд маргаашийн сонгууль гэж байхгүй. Яагаад гэвэл дараагийн сонгуульд түүний төлөө зүтгэх хүн яасан ч олдохгүй. Албан тушаал, алт эрдэнэс амлалаа ч итгэхгүй. Ганцхан түүнийг л дарга болгох гэж бид үйлээ үзсэн юм уу гэж хэлнэ. Ер нь сонгуульд ялалт байгуулна гэдэг чинь багийн хүч байдаг биз дээ. Өөрийнхөө мундаг сайндаа ч гараад ирдэг юм биш. Сонгуулийн кампанит ажлыг зохион байгуулах нь нүсэр ажил. Мөрийн хөтөлбөр боловсруулна, штаб байгуулна, санхүүжилт босгоно, ухуулагч хөлсөлнө, иргэдийг цуглуулж уулзалт хийнэ.
Хамгийн чухал нь улс төрийн зөв тактик амжилтын хөтөч болдог. Энэ бүх ажлыг ганцхан хүн яагаад ч барахгүй.
Тэгэхээр тэр нөхрийг сонгуульд ялуулж, эрх мэдэлд хүргэхийн төлөө олон хүн цаг нартай уралдан хүч хөдөлмөрөө шавхаж байдаг. Харин эрх мэдэлд хүрснийхээ дараа намын нөхдөө дарга болгох нь ардчилсан сонгуулийн нэг хэлбэр. Магадгүй намынхаа гишүүдийг дарга болгохгүй, шийдвэр гаргаж чадахгүй шийрэгнээд зөөлөн суудалдаа шигдээд байвал сүйрдэг. Тэр хүн хэзээ ч дээшилж, дэвшиж, хөгжиж чаддаггүй. Мөлийж байгаад л дуусдаг.
Монгол Улс ардчиллын замыг сонгож орсноос хойших ихэнх сонгуульд коммунист угшилтай Ардын нам төрийн эрх барилаа. Тэгвэл ардчилсан нийгэмд хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг барууны үзэлтэй улс төрийн хүчин яагаад өдий хүртэл хүчээ авдаггүй юм бэ гэж ард түмэн гайхдаг. Түүхэндээ АН парламентад хоёрхон удаа олонхийн суудал авч засаглаж байв. Анх 1996 онд АН-ыг ялахад М.Энхсайхан Ерөнхий сайд болж байсан. Тэр үед мань эр Ардчилсан холбооныхныг ажилд тоож авдаггүй байсан гэдэг. Тэднийг ажилд орох гэлээ гэж шоолоод Ардын намынхнаас хүмүүс авдаг байсан тухай улс төрийн хүрээнийхэн одоо ч ярьцгаадаг. Тэрнээс хойш албан тушаалд очсон АН-ынхан бүгд “Ардчилсан холбооны тэнэгүүд ажилд орох гэлээ” гээд ад үздэг болсон. Энэ байдал Хотын даргаас Засгийн газрын тэргүүн болсон Ж.Наранцацралтын үед ч ажиглагдаж байв. Сүүлд Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл “Хүмүүс ажилд оруулаад өг гээд утасдаад суулгахгүй байна” гэж ярьсан нь илүүц санагдаж байлаа. Яг “Ардын намынхан халагдчих гээд байхад та нар болилдоо” гэж байгаа юм шиг тэр хуучин сэтгэлгээ үнэртэж байв. Ер нь зөвхөн түүнийг сайд болгох гэж АН зүтгээгүй байх. Бусад нь ч гэсэн хоолоо олж идэх ёстой биз дээ.
М.Энхсайханы эхлүүлсэн иймэрхүү хандлагаас болоод АН хүчээ авдаггүй юм уу. Улс төрийн хүчний хувьд мөхмөл. Ард түмэн тэдэнд саналаа өгч сонгуульд ялуулдаг. Гэвч нөгөөдүүл нь ялж гарч ирчихээд өөрийнхөө намынхныг ажилд авдаггүй муухай зантай. Ардын намын хуучин элитүүд болон тэдгээр дарга нарын хүүхдүүдийг л хамгийн түрүүнд ажилд авах гээд гүйлддэг. Нийслэлд АН ялж байсан Э.Бат-Үүлийн үед бас л ялгаагүй. Ардын намын адресстай нөхдүүд л нийслэлээр нэг гүйлдэж байв. Сүүлд Н.Алтанхуяг, Ч.Сайханбилэг нар хүртэл Засгийн газрыг тэргүүлж байхдаа яг адилхан. Өнөөх намынхаа улсуудыг ажилд авахаас төвөгшөөж, Ардын нам руу хэт налж байгаад ойчицгоосон. Ер нь АН-ынхан бүгд л намынхаа хүмүүсийг ажилд авна гэхээр хөдөлдөггүй. Аль эсвэл өөрийнх нь суудлыг булаачихна гэж айдаг юм уу. Ерөөсөө нэгнийгээ дэмжиж, дээш нь татах дургүй улс юм. Тэгэхээр одоо энэ хачин хандлагаасаа салцгаавал яасан юм бэ, АН-ынхаан. Саяын сонгуулийн үр дүнгээр хамтарсан Засгийн газарт орсон та бүхэн л намдаа гэрэл оруулах ёстой. Ардчилсан намын найман сайд Л.Оюун-Эрдэнийн танхимд ажиллаж байгаа. Тэд ядаж л дэд сайдтай болох хэрэгтэй байна. Ингэж байж намынхаа энэ хэдэн ядарсан улсуудыг ажилтай болгоно шүү дээ. Та бүхнийг дарга болгохын төлөө тэд насаараа ардчиллын төлөө зүтгэсэн улс. АН-ын туган дор багтацгаасан л бол ингэж нэгдэж, нэг цул болж, бие биеэ дээш нь татаад улс төрийн намын сүр хүчийг үзүүлэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол дахиад сонгуульд ялах, эрх барих тухай бодоод ч хэрэггүй биз.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
Аргын тооллын 9 дүгээр сарын 17, Ангараг гариг. Билгийн тооллын 14, Шувуун хошуут одтой, хөх бич өдөр. Өдрийн наран 6:32 цагт мандаж 19:01 цагт жаргана. Тухайн өдөр хулгана, луу жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бич, тахиа жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр худалдаа арилжаа хийх, бизнэс эхлэх, хүү сангийн эх хатгах, эд агуурс авах, зээл авах, арвижуулах, дэлгэрүүлэх үйлийг эхлэх, хараал, жатхыг буцаах, бүжиг наадам хийх, цэцэрлэг байгуулах, хур оруулах, дархны үйлд сайн. Хувцас эсгэх, шинэ хувцас өмсөх, зөвлөгөө хийхэд муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, луу, могой, хонь, нохой болой. Хол газар яваар одогсод зүүн зүгт мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал эд, мал арвидна.
Хур тунадас:. Шөнөдөө ихэнх нутгаар багавтар үүлтэй, бороо орохгүй, өдөртөө нутгийн баруун хойд хэсгээр үүлшиж, Монгол-Алтайн уулархаг нутаг, Дархадын хотгороор ялимгүй хур тунадас орно. Бусад нутгаар хур тунадас орохгүй.
Салхи: Ихэнх нутгаар баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр, зарим газраар секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ.
Агаарын температур: Шөнөдөө Дархадын хотгор, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр -4…-9 градус хүйтэн, Монгол-Алтай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Эг, Үүр, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Онон, Улз голын хөндийгөөр -3…+2 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр +8…+13 градус, бусад нутгаар +2…+7 градус, өдөртөө Монгол-Алтайн уулархаг нутаг, Увс нуур болон Дархадын хотгороор +7…+12 градус, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр +13…+18 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр +23…+28 градус, бусад нутгаар +17…+22 градус дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй, бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө +5…+7 градус, өдөртөө +20…+22 градус дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй, бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө 0…+2 градус, өдөртөө +20…+22 градус дулаан байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй, бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 4-9 метр. Шөнөдөө 0 градус орчим, өдөртөө +18…+20 градус дулаан байна.
“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.
“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт нүхэн гарцан дээр иргэд гурван цаг түгжирч зогссон талаармшүүмжилж байна. Яагаад тэнд түгжрэл үүсээд байгаа талаар иргэн П.Цэвэгмидтэй ярилцлаа. Тэрбээр “Бусад уулзваруудын хөдөлгөөн нэвтрүүлэх чадварыг нүхэн гарцныхаа нээлттэй хамт шийдээгүйгээс түгжрэл үүсч байгаа юм” хэмээснийг II нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.
- “Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн ерөнхийлөгч Н.Цэлмүүн “Цементийн үнэ зөвхөн үйлдвэрлэгчдээс хамаардаггүй” гэв.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Орон нутгийн сонгуульдаа идэвхтэй оролцъё” хэмээн өгүүллээ.
Физикийн шинжлэх ухааны доктор Н.Тэгшбаяр “Ураны төсөл хэрэгжсэнээр Монгол Улс атомын цахилгаан станцтай болох суурь судалгаа эхэлнэ” хэмээн “Улс төр” нүүрт ярилаа.
- “Их хэмжээний буцалтгүй мөнгөн тусламж олгоно” гэх зараар иргэдийг залилж эхэлжээ
ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Трампын аз уу, эз үү
АРЫН НҮҮР: Хөшөөтийн голын намар буюу хоёр Ажаа минь
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.
Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ
“Астана-2024” Дэлхийн нүүдэлчдийн V наадам Казахстан улсын нийслэл Астана хотод есдүгээр сарын 8-13-ны өдрүүдэд болж, 89 орны 2700 орчим тамирчин спортын 21 төрөлд 97 багц медалийн төлөө өрсөлдлөө.
Харин манай улсаас спортын 16 төрөлд 66 тамирчин өрсөлдөж, таван мөнгө, есөн хүрэл медальтайгаар 89 орноос 19 дүгээр байрт жагслаа. Дараагийн наадам 2026 онд Киргизстан улсад болохоор тогтов.
Тус улс энэ наадмыг гурав дахь удаагаа зохион байгуулах эрхээ авч буй бөгөөд өмнө нь 2014, 2018 онд зохион байгуулжээ.
Замын Хөдөлгөөний Удирдлагын Төвөөс/ЗХУТ/ өнгөрсөн долоо хоногийн ажлын өдрүүдэд буюу 2024 оны есдүгээр сарын 9-13-ны хооронд бүртгэгдсэн замын хөдөлгөөний зөрчлийн тоон мэдээг танилцууллаа. Үүнд:
- Хурд хэтрүүлсэн – 830
- Үзлэг, оношилгоонд ороогүй болон тэнцээгүй – 825
- Гэрлэн дохио зөрчсөн – 299
- Ачилтын торгууль – 1,542
- E-Police аппликэйшнээр ирүүлсэн зөрчил – 3,004
- Автобусны буюу нэгдүгээр эгнээгээр зорчсон – 51,144
- Түр болон удаан зогсох хориотой газар зогссон – 3,448 зөрчил бүртгэгджээ.
Эдгээр зөрчлийг өмнөх долоо хоногийнхтой харьцуулбал тээврийн хэрэгслийн хурд хэтрүүлсэн, түр болон удаан зогсох хориотой газар зогссон зөрчил нэмэгджээ. Өмнөх долоо хоногт хурд хэтрүүлсэн 481, түр болон удаан зогсох хориотой газар зогссон 2,876 зөрчил бүртгэгдэж байжээ.
Харин автобусны нэгдүгээр эгнээгээр автомашин зорчих зөрчил буурчээ.
2024 оны есдүгээр сарын 16-25-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв
Есдүгээр сарын 18-нд газар тариалангийн бүс нутгаар нойтон цас орж, 18-нд нутгийн хойд хэсгээр, 19-нд ихэнх нутгаар, 20-нд нутгийн зүүн хагаст хүйтэрч, хөрсөн дээр цочир хүйтэрч болзошгүй байгааг онцгойлон анхааруулж байна.
Хур тунадас: 17-нд Монгол-Алтайн уулархаг нутгаар, 18-нд баруун аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, төвийн аймгуудын ихэнх нутгаар, зүүн аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, 19-нд төвийн аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, зүүн аймгуудын ихэнх нутаг, говийн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 20-нд Халх голын сав газраар, 21-нд Алтайн уулархаг нутгаар бороо, нойтон цас орно.
Салхи: 17-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгаар, 18-нд ихэнх нутгаар, 19-нд говь, тал, хээрийн нутгаар, 24-нд Алтайн уулархаг нутгаар, 25-нд нутгийн зарим газраар секундэд 6-11 метр, зарим үед секундэд 16-18 метр хүрч, шороон шуурга шуурна.
Агаарын температур: 17-нд нутгийн баруун хойд хэсгээр, 18-нд нутгийн хойд хэсгээр, 19-нд ихэнх нутгаар хүйтэрч Дархадын хотгор, Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 6-11 хэм хүйтэн, өдөртөө 3-8 хэмийн дулаан, Эг, Үүр, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз голын хөндийгөөр шөнөдөө 1-6 хэмийн хүйтэн, өдөртөө 6-11 хэм, Их нууруудын хотгор, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 3-8 хэм, өдөртөө 12-17 хэмийн дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 1 хэмийн хүйтнээс 4 хэм дулаан, өдөртөө 7-12 хэм дулаан байна. Есдүгээр сарын 21-нээс ихэнх нутгаар дулаарна.
Улаанбаатар хот орчмын 10 хоногийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
Хур тунадас: 18-19-нд шилжих шөнө бороо, нойтон цас, 19,24-нд ялимгүй хур тунадас орно. Бусад хугацаанд хур тунадас орохгүй.
Салхи: Ихэнх хугацаанд секундэд 5-10 метр. 18,25-нд баруун өмнөөс хойш эргэж секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ.
Агаарын температур: Хугацааны эхээр хүйтэрч шөнөдөө 1 хэмийн хүйтнээс 4 хэм дулаан, өдөртөө 7-12 хэм дулаан байна. Есдүгээр сарын 21-нээс дулаарч шөнөдөө 4-9 хэм дулаан, өдөртөө 15-20 хэм дулаан байна.
Уур амьсгалын өөрчлөлтөд тэсвэртэй ойн экосистемийг бий болгож, ой хамгааллын болон нөхөн сэргээлтийн тогтвортой менежментийг шинжлэх ухаан, технологийн шинэ ололтуудад тулгуурлан хэрэгжүүлэх арга хэмжээний хүрээнд 10 га талбайд ойн зурвас байгуулжээ.
Энэ оны зургаадугаар сараас эхлэн доройтолд өртөж буй голын эх орчмын татмыг хашаалан хамгаалах, амьд хашлага буюу модлог ургамлаар ойн зурвас байгуулах ажлыг Бэрх төгөл орчмын 10 га талбайд 1800 ам метр хашаа барьж, навчит төрлийн бортоготой 13000 ширхэг мод тарьсан байна.
Мөн 2019 онд Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэр, Гачуурт голын хөндийн Бага шар хоолойн Бэрх төгөл орчмын 103 га талбай Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын 29/29 дугаар тогтоолоор орон нутгийн хамгаалалтад авч тухайн орчмыг ирээдүйд үүсэх суурьшлаас сэргийлэх, улмаар хүлэрт намгийг хэвээр нь авч үлдээх боломжийг бүрдүүлжээ.
Эх сурвалж: Нийслэлийн Байгаль Орчны Газар