Month: March 2024

Мах боловсруулах үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа эрхлэх улсын (ахлах) байцаагчийн дүгнэлттэй 49 үйлдвэрийн дүгнэлтийг цуцаллаа. Эмээлтийн махны үйлдвэрүүд ихэнх нь улирлын шалтгааны улмаас одоогоор үйл ажиллагаа явуулахгүй байна. Эмээлтэд байрлалтай махны үйлдвэрүүд болон тэнд үйлдвэрлэгдсэн, боловсруулагдсан махнууд хаашаа нийлүүлэгддэг талаар үйлдвэрийн төлөөлөлтэй ярилцлаа. (Тэрээр нэрээ нууцлахыг хүсэв).

---

-Танай үйлдвэр одоогоор ямар үйл ажиллагаа явуулж байна. Үйл ажиллагаа явуулах эрхийг нь хаасан, хориглосон зүйл байгаа юу?

-Би өөрөө малын мах худалдах, борлуулах салбарт 20 гаруй жил ажиллаж байна. Манай компанийн хувьд монгол эзэнтэй, монгол ажилчидтай. Орос, Хятад, Турк, Солонгос зэрэг орнууд руу малын мах экспортолдог. Заримдаа хувь хүн, албан байгууллагын хүсэлтээр мал бойлох үйл ажиллагаа явуулдаг. Өнгөрсөн 11 дүгээр сард явуулсан хяналт шалгалтаар ямар нэгэн зөрчил, асуудал гараагүй. Бүх үйл ажиллагаа маань стандартын дагуу явагдаж, татвараа ч ном журмын дагуу төлдөг. Манай үйл ажиллагааг хааж, хориглосон зүйл байхгүй, одоогоор хөлдөөгч зэрэг тоног төхөөрөмжиндөө засвар үйлчилгээ хийгээд ирэх саруудын бэлтгэл ажлаа базааж байна.

-Эмээлтийн махны үйлдвэрүүд чанар, эрүүл ахуйн шаардлага хангадаггүй, махыг угаадаг зэрэг асуудал гарсан шүү дээ?

-Нэгдүгээрт, миний мэдэхээр Эмээлтэд цөөн хэдэн махны үйлдвэр л монгол эзэнтэй. Бусад нь ямар нэг гадаад хүний санхүүжилттэй. Монгол хүн бол мэдээж мах угаахгүй, угаасан мах идэхгүй. Харин тэдгээр гадаад удирдлагатай үйлдвэрүүд махыг усанд хийж хонуулаад, усыг нь дахин солих замаар цэвэрлэдэг бололтой байдаг.

-Тэгэхээр та мах угаадаг гэдгийг үгүйсгэхгүй байна уу?

-Тийм ээ, гэхдээ манай үйлдвэр гэхэд тийм үйл ажиллагаа явуулдаггүй. Малын махыг бид угаадаггүй. Зарим нэг хятад эзэнтэй, гадаад эзэнтэй газрууд угаадаг байх.

-Тэдгээр газрууд хот руу мах нийлүүлдэг үү?

-Чи нэг төсөөлөөд үз. Монгол Улсад махны бизнес хийж байгаа хятад хүний оронд өөрийгөө тавиад үзээрэй. Хятад наймаачин монголчуудаас мах аваад монголчуудад буцааж зарах тийм тэнэг байх уу даа. Тэд манайхны худалдаачид, наймаачдаас нэг кг махыг найм орчим мянган төгрөгөөр аваад, хил гаргаад нэмүү өртөг шингээгээд 16000, 17000 төгрөгөөр зарж байгаа хүмүүс. Тэдэнд “Хүчит шонхор” захын худалдаачидтай зэрэгцэж мах зарах ч юм уу, гуанзны газарт мах нийлүүлэх ямар ч шаардлага байхгүй. Олигтой ашиг ч олохгүй. Их хэмжээний мөнгө зарчихсан гадаад хүмүүс гадаадад зарж сайн ашиг хийхээ бодохоос биш юу гэж “Хүчит шонхор” дээр зарж 100 төгрөг унагаахыг бодох юм. Тэдгээр хүмүүс Монголд нэг ширхэг ч мах зарахгүй. Эмээлтийн гадаад эзэнтэй махны газрууд бохир мах үйлдвэрлэдэг байлаа гэхэд ширхэгийг ч Монголд зардаггүй. Хятадын хөрөнгө оруулалтай газрууд айгаад юм дуугарахгүй байх нь аргагүй юм даа. Та нарыг ийм зүйл нийтэлвэл ч бас хужаагаас мөнгө авчихсан байна гэх хүмүүс дээ, нийгмийн хар масс.

-Тиймээс хоолны газруудыг чанаргүй мах хэрэглэдэг гэж сэрдэх нь үндэслэлгүй байх нь ээ?

-Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа ямар ч хоолны газар чанаргүй мах, аль эсвэл хүмүүсийн хэлдгээр үхсэн малын мах хэрэглэхгүй. Өндөр зэрэглэлийн ресторанаас, жижигхэн хуушуурын газраас ч “хямдхан муу мах байна, авах уу” гэж асуувал “хэзээ ч авахгүй” гэж л хариулах вий. Нөгөө талаасаа мах нийлүүлдэг ажил хийнэ гэдэг бол ямарваа нэгэн байгууллага хувь хүнд үргэлжид чанартай мах зарах юм. Бид нэг л удаа муу, амт муутай мах зарах юм бол тэр хоолны газар, дэлгүүр манайхаас дахиж мах авахгүйд хүрнэ. Тиймээс ч чанартай, эрүүл мах нийлүүлдэг маань энэ олон жил махны салбарт амжилттай ажилласан нууц маань байх.

Мөн хиам, мах, махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүд ч чанартай махаар бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэдэг. Би өөрийн биеэр үйлдвэрлэлтэй нь танилцаж байсан хүний хувьд үүнийг баттай хэлнэ. Дээр үед гэртээ хувиараа хиам, махан бүтээгдэхүүн хийдэг байсан зүйл одоо алга болсон шүү дээ.

-Гэхдээ хүмүүс ямар мах хэрэглэж байгааг мэдэх ёсгүй гэж үү?

-Мэдээж гарал үүсэл, хаана үйлдвэрлэгдэж, савлаж баглагдсан нь тодорхой байх ёстой. Гэхдээ бид хүнсний аюулгүй байдалдаа үнэхээр анхаарч байгаа бол гадагшаа гарч байгаа мах ямар байгаад биш, манайд импортлогдож байгаа нарийн ногоо, Хятадаас орж ирдэг сүү, сүүн бүтээгдэхүүний савнууддаа анхаармаар байгаа юм. Түүнчлэн малчид зах дээрээс чанартай, чанаргүй нь мэдэгдэхгүй малын тариа, вакцин авдаг. Түүнийгээ малдаа тарьдаг. Тиймээс хяналтгүй, ямар газар үйлдвэрлэгдсэн нь тодорхойгүй вакцин л маш хортой байх эрсдэлтэй.

-Гадаад эзэнтэй газрууд л махыг угаадаг гэж ойлгох уу?

-Тийм ээ, тэр газруудын үйл ажиллагааг зогсоосон бололтой байсан. Гэхдээ манай иргэд асуудалд хэт өнгөцхөн дүгнэлт хийж, нийтээрээ сохроор юманд итгэх юм. Тэдгээр газрууд гадаад эзэнтэй ч гэсэн маш олон монголчуудыг ажлын байраар хангаж байгаа юм. Тэндээс олон монгол хүн ашиг хүртэж байна. Манайд ажилладаг хүмүүс гэхэд сард 2-3 сая төгрөгөөр цалинждаг.

Саяхан байрныхаа дэлгүүр лүү талх авах гэж ортол бөөн уйлаан майлаан болж байна. Гурав орчим насны хүү тоглоомын тасгийн өмнө сөхөрч суучихаад ёстой нэг нус, нулимсандаа хутгалдчихсан уйлж байдаг шүү. Ээж нь цаанаас “…явъя миний хүү. Ээж нь дараа мөнгөтэй болохоороо авч өгье” гээд л байн байн учирлан тайлбарлаж байх шиг. Гэтэл уйлж суугаа хүүд явах шинж алга.

Нэг тоглоом харчихаад түүнийгээ авна гэж зүтгэж байгаа нь илт. Энэ мэт жишээ манай эцэг эхчүүдэд өдөр тутам л тохиолддог байх. Олон нийтийн газар хүүхдээ уйлуулах нэг хэцүү. Уйлуулахгүй байя гээд хүссэн тоглоом болгоныг нь авч өгөөд байх ч хэцүү. Түүнчлэн ихэнх тоглоомууд чанаргүй, хүүхдийн эрүүл мэндэд хортой материалаар хийгдсэн атлаа өндөр үнэтэй. Нөгөөтэйгүүр мөнгө санхүү тааруу хүмүүс ч олон.

Иймээс уг асуудлыг дэлхийн бусад хотуудад зохицуулсан журам байдаг аж. Тэр нь хүнсний дэлгүүр, худалдааны төвүүд хүүхдийн тоглоомын тасагтай бол хэсгийг бага насны хүүхдэд шууд харагдахгүй, далд байршуулж борлуулахаар журамдаа заасан байдаг гэнэ. Зөвхөн эцэг, эхчүүдийн сонирхлоор тоглоомын тасгаар явах нөхцөлийг тухайн худалдааны төв бүрдүүлэх үүрэгтэй байдаг аж. Тэр бүү хэл хүнсний дэлгүүр, худалдааны төвүүд хүүхдийн тоглоомын тасагтай байхыг хуулиар хориглодог хотууд ч цөөнгүй. Гэтэл манайд уг асуудлыг зохицуулсан журам байдаггүйгээс болоод дэлгүүр болгон ашиг орлогоо бодож хүүхдийн сонирхлыг ашиглан тоглоомын тасгаа үүдэндээ байршуулдаг нь нууц биш.

Тиймээс ийм дэлгүүр, худалдааны төвүүдээр хүүхэдтэйгээ хамт үйлчлүүлэхээс татгалзаарай. Нөгөөтэйгүүр холбогдох албаныхан дэлхийн бусад хотуудын жишгээр дээрх асуудлыг зохицуулсан журмыг батлах, мөрдүүлэх нэн шаардлагатай байгааг эцэг эхчүүд хэлж байна.

ХЭҮК-ын гишүүн Ж.Хунантай ярилцлаа.

---

-Хагас болон бүтэн өнчин хүүхдийн эрхийн асуудал манай улсад ямар байна вэ. ХЭҮК-ын илтгэлд энэ асуудал яаж тусгагдав?

-Дэлхийн аль ч улс хүүхдийн эрхийг нэгт гэж авч үздэг. Гэвч манай улсад хүүхдийн эрх маш ихээр зөрчигддөг. 2023 оны судалгаагаар асрамжийн газарт байгаа өнчин хүүхдүүд ямар шалтгаанаар өнчирсөн гэх асуудлыг авч үзэхэд 86 хувь нь эцэг эх нь нас барсан. 1.94 хувь нь эцэг эх байх эрхээ шүүхийн шийдвэрээр хасуулсан.

Үлдсэн нь сураггүй алга болсон болон бусад шалтгаантай гэж гарсан. Монгол Улсын хэмжээнд 21 байгууллагын 30 асрамж халамжийн төвд 924 хүүхэд амьдарч байгаа гэсэн судалгаа өнгөрсөн онд гарсан. Асрамжийн газар хагас болон бүтэн өнчин хүүхдүүдийг авдаг байсан бол амьдралын шаардлагаар тэнд амьдарч байгаа гэр бүлтэй хүүхдүүд тал хувийг нь эзэлж байна.

-Гэр бүлтэй хэрнээ асрамжийн газарт очиж байгаа гэдгийг тодруулахгүй юу?

-Шууд хэлэхэд гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдээ үл хайхарсан, архины хамааралтай холбоотой. Үнэхээр асрамжид аваачихаас өөр арга үлдээгүй болсон болохоор л очиж байгаа.

Гэртээ байвал эрсдэлд орно, тогтмол хүчирхийллийн хохирогч болно. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд, цэргийн баяраар аав ээж нь ахуйн хүрээнд архидан согтуурч хүүхдээ мартсанаас болж амь нас нь эрсдэлд орох шахсан. Тийм орчинд байлгаж хүүхдийн амь насыг эрсдэлд оруулах уу, асрамжийн газар аваачих уу гэдэг асуудал гарч ирдэг. Энэ юуг харуулж байна вэ гэхээр өнөөдөр манай улсад архидалт маш их байна. Тэр тусмаа баяр наадам болохоор улам ихэсч, хүүхдийн эрх ноцтой зөрчигддөг. Асрамжид байгаа хүүхдүүдийн тал хувь нь гэр бүлтэй байна гэдэг тэр хэмжээгээр хүүхдийн хүчирхийлэл их байна гэсэн үг.

-Тэгвэл халамжийн төвд байгаа хүүхдүүдэд тулгамдаж байгаа ямар асуудал байна вэ. Та бүхэн хянаж шалгаж үзэв үү?

-Эрүүл мэндийн үзлэгт тогтмол хамруулах, өсөлт хөгжлийн хоцрогдлыг арилгах, асрамж халамжийн төв дэх эцэг, эхтэй хүүхдүүдийн тоо буурахгүй байх, хүүхэд бүрд сурах бичиг, дүрэмт хувцас хүрэлцээгүй, хандив тусламжаар аргацааж байгаа нь хүүхэд ялгаварлан гадуурхалтад өртөх эрсдэлтэй гэж үздэг. Хүүхдүүд тодорхой хэмжээнд МСҮТ, Их, дээд сургуульд хамрагдаж байгаа хэдий ч төгсөж байгаа хүүхдийн тоо бага. Эргэн нэгтгэгдэх үйлчилгээний хангалтгүй гэх мэт асуудлууд их байдаг. Мөн сургуулийн орчинд нэмэлт мөнгөн хураамж, жишээлбэл ангийн фондны мөнгө, аялал зугаалга, ангиараа биеийн тамирын хувцсаар жигдрэх, хонхны баяр, тэмдэглэлт баяраар ангиараа нийлэх зэрэг арга хэмжээнд тухай бүр оролцох боломжгүйгээс ялгаварлан гадуурхагдах нөхцөлийг үүсгэдэг.

Асрамж халамжийн төвд ирж буй хүүхдүүдийн хувьд хүчирхийлэлд өртсөн, гэмт хэргийн хохирогч, шүүхээр шийтгүүлсэн, хууль зөрчсөн зэрэг асуудлаар ирсэн хэдий ч хүүхдэд зориулсан хөтөлбөр, төлөвлөгөө гаргадаггүй.

Тохирсон мэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлж байгаа байдал хангалтгүй, зарим төвүүд сэтгэл зүйн нөхөн сэргээх үйлчилгээний ач холбогдлыг ойлгоогүй, сэтгэл зүйчгүй байх жишээтэй.

-Нийгмийн хамгаалал хүртэх эрхийн хэрэгжилт хэр байна вэ?

-Манай улсад мөнгөний тусламж авах эрхийн зөрчил түгээмэл гарсаар байгаа. Эцэг, эх нь тогтоогдоогүй, эсхүл нас барсан боловч нас барсны гэрчилгээ байхгүй.

Эцэг эх нь сураггүй алга болсон, эрх зүйн чадамжгүй, эцэг, эх байх эрхээ шүүхийн шийдвэрээр хязгаарлуулсан, түүнчлэн эцэг тодорхойгүйн улмаас эхтэйгээ амьдарч байгаад эх нь нас барсан. Гэр бүл салсны улмаас асрамждаа авсан эцэг, эх нь нас барсан бүтэн өнчин хүүхдүүдэд онцгой тохиолдлын болон амьжиргааг дэмжих мөнгөн тэтгэмж авч чадахгүй байна.

-Асрамжийн газарт байгаа хүүхдүүд дунд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд цөөнгүй байдаг. Тэд насанд хүрээд гарахад төрөөс ямар нэгэн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг үү?

-Нэг удаагийн дэмжлэг гээд 1.2 сая төгрөг олгодог. Энэ нь мэдээж бас хангалттай хэмжээний биш. Наад захын халамжийг тооцоход насанд хүрчихсэн учир хүүхдийн мөнгө, тэжээгчээ алдсаны тэтгэмжийн мөнгө өгөхгүй. Хөгжлийн бэрхшээлтэй бол халамж гээд дунджаар 325 мянган төгрөг өгнө. Ийм хэмжээний мөнгөөр амьдарна гэдэг боломжгүй зүйл. Нэг ёсондоо төр иргэдээ доромжилж байна. Өнгөрсөн онд гэхэд асрамжийн газарт хүнд хөнгөн хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй 92 хүүхэд байна гэж тоологдсон. Үүнээс хүнд хэлбэрийн буюу байнгын асаргаа шаардлагатай 27 хүүхэд байна.

-Асрамжийн газрын хүртээмжийн талаар тодруулмаар байна?

-Улсын хэмжээнд хувийн болон улсын нийт 30 асрамжийн газар байдаг. Үүний дөрөв нь аймаг орон нутагт бий. Тодруулбал, Өмнөговь, Дорнод, Дархан-Уул, Орхон гэсэн аймагт байдаг. Аймаг болгонд нэг асрамжийн газар байх ёстой. Заавал өнчин гэлтгүй, гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдийг хамгаалах байранд түр байлгаж байгаад дахиад нөгөө хүчирхийлэл рүү нь явуулчихдаг. Нэгэнт л хүүхдээ хүчирхийлдэг хүн гэнэт ухаараад хүүхдээ хайрлана гэж байхгүй шүү дээ. Энэ л тулгамдаж байгаа асуудлуудын нэг.

О.ХҮРЭЛЗАЯА