Өнөөдөр ОХУ-тай хиллэдэг Цагааннуур, Боршоо, Тэс, Арцсуурь, Ульхан авто замын боомтууд амарна. Харин Алтанбулаг авто замын боомт 24 цагаар ажиллах бол олон улсын галт тэрэг хуваарийн дагуу явна.
БНХАУ-тай хиллэдэг Замын-Үүд, Бичигт, Баянхошуу боомт зөвхөн өнөөдөр амарна. Булган, Бургастай, Шивээхүрэн, Гашуунсухайт, Ханги, Сүмбэр, Хавирга авто замын боомтууд тавдугаар сарын 4-нийг хүртэл амрах хуваарьтай байгааг Гаалийн газраас танилцуулжээ.
Төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэрэгт холбогдон гурван шатны шүүхээр орж ял сонссон Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарын хэргийг Улсын дээд шүүх дахин хэлэлцэж, уг хэрэгт холбогдолгүй хэмээн хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгосон шийдвэр гаргасан. Үүнтэй холбогдуулан иргэн Б.Содномдаржаатай ярилцлаа.
-Та ямар ажил эрхэлж байна вэ?
-Яг тодорхой эрхэлсэн ажилгүй байна. Гэхдээ зүгээр суухгүй, том хүүгийнхээ бизнест туслаад л явж байна.
-Ямар бизнес вэ?
-Эрдэнэтийн барааны зах дээр манай том хүү лангуутай. Гэр ахуйн болоод бусад төрлийн бараа зардаг ухаантай. Бараа бүтээгдэхүүнийг нь зөөх, зарах, лангуун дээр зогсох гэх мэт ойр зуур ажил хийж, хүүдээ тусалж байна. Мөн захын манаач хийж байгаа. Хэцүү газраас гарч ирээд ажилд орох санаатай их явсан. Миний насны хүнийг авдаг газар гэж байхгүй болжээ. Дээр нь нуруу татчихаад, ойрд бие тааруу байна. Гэхдээ эмчилгээ хийлгэж байгаа болохоор удахгүй гайгүй болох байх аа.
-Тантай биечилж уулзаад ярилцаж байна. Таныг харахад ер нь их том биетэй, том гартай хүн байна шүү…?
-Миний өндөр нэг метр 85 сантиметр. Ер нь биерхүү шүү.
-Та ер нь залуудаа, хүүхэд ахуй насандаа ноцолдож явсан уу?
-Хүүхэд байхдаа бөхийн бэлтгэл хийж явсан шүү. Бусдын адил үеийнхэнтэйгээ ноцолдож л явлаа. Сургуульд байхад найзуудтайгаа барилдахад ер нь бүгдийг нь давчихдаг байсан даа. Яах вэ бөхийн удам бас нөлөөлж л байгаа байх. Аав маань намайг бага байхад бөхийн секцэнд явуулж байсан. Даанч өөрөө сонирхолгүй болохоор тэгэсхийгээд больсон.
-Бөхийн удамтай гэж үү?
-Миний аав аймгийн арслан цолтой бөх хүн байсан. Аав маань өнгөрсөн жил өөд болсон, хөөрхий. Хүүгээ хүлээсээр байгаад бурхан болсон доо. Аав маань 1991 онд хар тарлан үхрийн ферм байгуулж явсан хүн. 1992 онд би төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллалгүй шууд хөдөө гарч, аав, ээжийнхээ ажилд тусалсан даа. Тэр цагаас хойш хөдөө ажиллаж, амьдарч ирсэн. Улмаар 2000 оны эхээр наймаа хийж, зах зээл рүү ойртсон.
-Хэдэн онд гэр бүлтэй болж байсан бэ?
-1993 онд гэр бүлтэй болсон. Манай хоёр том хүүхдийн ээж Хөвсгөлийнх. Залуу ч байж, хоорондоо таарч, нийлэлгүй салцгаасан. Хожим одоогийн эхнэртэйгээ танилцаж, зургаан хүүхэдтэй болсон. Одоо өнөр өтгөн халуун ам бүлээрээ сайхан амьдарч байна.
-Мэдээж халуун ам бүлээрээ байх шиг сайхан зүйл юу байх вэ. Улсын дээд шүүхээс таны хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Энэ мэдээг сонсоод гэр бүлийнхэн тань бүр их баярласан байлгүй. Яг хэзээ ийм шийдвэр гарчихав аа?
-Мэдээж их баярласан. Шүүхийн шийдвэр арваад хоногийн өмнө гарсан. Анх фэйсбүүкээс л харлаа. Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарын хэргийг хэрэгсэхгүй болголоо гээд явж байсан. Түүнийг хараад ёстой их баярласан. Өөрийн эрхгүй нулимс дусалж, уйлсан шүү. Шударга ёс ялдаг, шударга ёс байдаг гэдэгт итгэсэн. Бурхан тэнгэр гэж бас байна.
-Таны хувьд энэхүү хэрэгт холбогдож хоригдсон. Ял сонссон. Тэр цагаас эхлээд үнэхээр хэлмэгдчихлээ, гэхдээ шүүхээс миний хэргийг хэзээ нэгэн өдөр хэрэгсэхгүй болгоно доо гэж итгэж, хүлээж байсан байлгүй. Гэхдээ зургаан жил суусан шүү дээ. Энэ хугацаанд таны тэр итгэл алдарч байв уу?
-Хориход байхдаа өглөө болгон босоод, за өнөөдөр намайг дуудна даа. За өдөр тийшээ дуудах байх даа. Би хэрэг хийгээгүй, гэмгүй хүн. Арай ч Монголын хууль, шүүхийн байгууллага намайг насаар минь хилсээр суулгачихгүй байлгүй дээ гэж боддог. Өглөө болгон намайг дуудна, би гарна гэсэн итгэлтэйгээр сэрдэг байлаа. Хэдий зургаан жил болсон ч миний энэ итгэл нэг өдөр ч алдарч байгаагүй шүү. Учир нь үр хүүхдүүд минь нүдэнд харагдаад, аав нь өнөөдөр гараад очно доо л гэж их боддог байсан. Заримдаа Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны хүмүүст хэлнэ. Намайг суллахгүй юм байх даа, би чинь хэрэг хийгээгүй хүн шүү дээ гэж хэлнэ. Хариуд нь таны шүүхийн тогтоол ингэж гарсан, тиймээс таны гэм буруугүйг бид мэдэхгүй гээд л өөр юм хэлдэггүй байлаа.
-Та яг хэзээ тэр хэцүү газраас гарсан юм бэ?
-2021 оны тавдугаар сарын 14-нд 411 дүгээр ангид байхад намайг дуудсан. Тэгээд таныг батлан даалтаар суллаж байна гэсэн. Би бодсон л доо. Гэмгүй, буруугүй хүнийг батлан даалтаар суллалаа гэж бас ямар юмаа яриад байна вэ гэж. Шууд гаргачихгүй, бас батлан даалт нь ч юу вэ дээ. Тэр өдөр гарч ирээд шууд л гэр рүүгээ тэмүүлсэн. Яг гарахад бас нэг бичигт гарын үсэг зуруулсан. Тэр нь элдэв хөдөлгөөн хийвэл буцаагаад хорьчихно шүү гэсэн бичиг бай луу даа.
-Гарч ирлээ, гэртээ ирлээ. Нийгмийн харилцаанд орлоо. Нийгэм таныг яаж хүлээн авсан бэ?
-Монголын ард түмэн Т.Чимгээ бид хоёрт их сайн гэж боддог. Дэлгүүр хоршоо, такси унаа гээд нийгмийн харилцаанд ороход уулзсан, учирсан хүн болгон та хоёр үнэхээр хэлмэгдсэн шүү л гэж хэлдэг. Миний хувьд одоо Эрдэнэтэд байна. Манай эрдэнэтчүүд надад их сайн. Гудмаар, захаар явахдаа харилцсан хүн болгон л өрөвдсөн харцаар хардаг. Зарим нь тус дэм болоод явж байна. Ер нь тусалъя л гэдэг шүү. Олон дунд сайнтай муутай л даа. Зарим нэг хүмүүс чи муу ялтан биз дээ, чи тэр хүнийг алаа биз дээ гээд айхавтар агсардаг. Гэхдээ ингэж агсардаг хүн цөөхөн л дөө.
-Шүүхээс таны хэргийг хэрэгсэхгүй болгосноос хойш дахиж таныг дуудсан уу, ер нь…?
-Төв аймгийн шүүх дээр шүүх хурлууд үргэлжилж байгаа. Нөгөө Б.Хурц, прокурор Г.Эрдэнэбат, Мөнхбаяр, Бархасбадь, Отгонбаяр нарын хэргийг шүүх хэлэлцэж байгаа. Бид хоёрыг эрүүдэн шүүсэн хүмүүс эд нар шүү дээ. Аюултай зүйл хийчихээд, өөрсдийгөө өмөөрөөд чичрээд л дайраад байгаа. Энэ хэрэгтэй холбоотойгоор миний хувьд гэрчийн хувиар Төв аймгийн шүүх рүү хэд хэдэн удаа очсон.
-Бид хоёрыг дахиад дуудаад суулгачих вий дээ гэсэн болгоомжлол байна уу?
-Тийм зүйл байхгүй байлгүй дээ. Шүүх шударгаар шийдвэр гаргасан. Тиймээс дахиад дуудаад хорьчихно гэж огт бодохгүй байна. Бид хоёрын хувьд хангалттай шалгууллаа. Зургаан жил гэдэг чинь урт хугацаа. Анх надад 2016 онд шүүхээс 25 жилийн гяндан сонсгож байсан. Тухайн үед энэ шийдвэрийг нь хараад үнэхээр шок, солиоролд орсон. Арай ч үгүй байлгүй дээ, Монгол Улсын шүүх тоглож байгаа байлгүй дээ л гэж бодогдсон. Тэгээд л гаргахгүй байсаар байгаад бүр гяндан руу хийчихсэн шүү дээ. Үнэхээр гомдмоор… (уйлав).
-Тайвшир даа та, одоо бүх зүйл сайхан боллоо шүү дээ…?
-Өөрсдийг нь тэгвэл яах бол, энэ хүмүүс. Энэ хэрэг дээр ажилласан хүмүүсийг бүгдийг нь авч яваад хорьчихвол яах бол. Орилж чарлаад ёстой амь тэмцэнэ дээ…Тэгэхэд миний хувьд тэвчээртэйгээр зургаан жил үнэнийг харж өглөөг угтдаг байлаа.
-Гяндан гэдэг айхавтар газар байх л даа…
-Үгээр хэлшгүй муухай газар. Хааш хаашаагаа гурван алхам л өрөө. Тэр газарт “би гэмгүй хүн шүү дээ” гээд үзэл бодлоо илэрхийлэхэд л шууд л 72 цагийн баривчилгаанд гавлаж, дөнгөлөөд л хийчихдэг байсан. Тэгээд суухгүй шүү чи, босоогоороо байна шүү гэж дарамтална. Хүн чинь 72-т олон ороод ирэхээр сүүлдээ халшраад хэрэлдэхгүй, үзэл бодлоо илэрхийлэхгүй, таг дуугүй болдог юм билээ, дахиж орохгүйн тулд.
-Таныг хоригдож байх хугацаанд хүний эрхийн байгууллагаас болоод нэр бүхий улстөрчид эргэж тойрч явсан. Хамгийн их анхаарал тавьж, очиж уулздаг хүн хэн байсан бэ?
-Манай ээж, Т.Чимгээ эгчийн ах Хүрлээ маань бид хоёрыг байнга эргэж, тойрч явсан даа. Миний хувьд төрийн түшээдийг бүгдийг нь танихгүй, мэдэхгүй. Зарим нэг хүмүүс гэхдээ ирдэг байсан. За одоо, Ц.Нямдорж гуай, Лу.Болд гишүүн миний төлөө их явсан даа. Албан ёсоор нэг зүйл хэлье. Ц.Нямдорж, Лу.Болд, Ж.Батзандан, Л.Оюун-Эрдэнэ, Х.Нямбаатар, Т.Аюурсайхан, А.Сүхбат нарын гишүүд сайд нартаа үнэхээр их талархаж байгаагаа хэлье. Мөн хүний эрхийн “Нэхүүл” хөдөлгөөнийхөндөө баярлалаа. Эдгээр улстөрчид үнэхээр үнэний төлөө, шударга ёсны төлөө явдаг хүмүүс шүү.
-Таны хувьд шүүх, хуулийн байгууллагын буруу, зөв хоёр шийдвэрийг биеэрээ амслаа. Тэр утгаараа Монголын шүүх, хуулийн байгууллагуудын мөн чанар ямар санагдаж байна вэ?
-Хүн гэж сэтгэлийн амьтан юм байна лээ. Ялтан гэж хэлмэгдүүлэхэд төрдөө гомдож, ард гэж хэргийг минь цагаатгахад төрөө хүндэтгэсэн. Монголын хууль, шүүхийн байгууллагын албан хаагчдыг бүгдийг нь муу гэж би хэзээ ч хэлэхгүй, бодохгүй. Яг энэ хэрэг дээр ажилласан, хэрэг хянасан прокурорууд болох хэсэгхэн хүмүүс л Монголын төрийг гутааж байна. Дор бүрнээ мэргэжилдээ үнэхээр хариуцлагагүй ажилласан. Тангаргаасаа зөрсөн үйлдлүүд их гарсан шүү дээ. Цаашид ийм хүмүүс Монголын төрд бүү үзэгдээсэй л гэж залбирч байна. Угтаа тухайн хүнийг хэрэгт холбогдуулан шалгаж байгаа бол хэргийг дандаа нотлох баримтад тулгуурлан авч хэлэлцэх ёстой. Гэтэл надад холбогдуулсан хэргийг нотлох баримтад биш хоёр хүний хэрүүл, маргааныг үндэслээд ял тулгасан шүү дээ. Үүнд нь би их харамсдаг.
-Ямар хэрүүл гэж. Ер нь анх таныг энэ хэрэгт холбох болсон шалтгаан нь юу юм бэ?
-Ц.Амгаланбаатар намайг “Чи С.Зоригийг алсан биз дээ” гэж гүтгэсэн. Зөрүүлээд би “би алаагүй, чи алсан биз дээ” гэж хэрэлдсэн. Зүгээр энгийн л маргаан. Хүн шууд хүн алсан гээд дайрахад нь чи өөрөө алаа биз дээ гээд л хэлсэн төдий. Үүнийг нь прокурор Г.Эрдэнэбат шууд л нотлох баримт болгоод хэрэгт холбогдуулсан. Энэ хоёр хүн ингэж хэрэлдлээ. Нэгнийгээ чи алсан гэж хэрэлдэж байгаа нь нотлох баримт мөн гээд л үзчихсэн. Г.Эрдэнэбат гэдэг хүн багш, тангараг өргөсөн хуульч хүн. Гэтэл Б.Содномдаржаа хэргээ хүлээсэн гээд л нийгмийг шуугиулсан. Ерөөсөө энэ хэрүүлээс болоод намайг хэргээ хүлээсэн гээд л үзчихсэн гэсэн үг. Ер нь гэхдээ тухайн үед байсан гэрчүүд хэлсэн байдаг юм билээ. С.Зоригийг хөнөөсөн хүмүүс эрэгтэй нь нэг метр тавин сантиметр, эмэгтэй нь метр наятай байсан гэж ярьдаг. Өөрөөр хэлбэл эрэгтэй нь намхан, эмэгтэй нь өндөр гэж гэрчүүд нь хэлээд байхад л уг хэрэгт ямар ч холбогдолгүй бид хоёрыг шууд л хорьсон шүү дээ.
-Хэвлэлээр энэ хэргийг үйлдсэн этгээдүүдийн аман зураг ил болж гарч ирсэн. Уг зурагт байгаа эрэгтэй хүнтэй таны зургийг харьцуулан гаргасан байсан шүү дээ. Зарим хүмүүс өөр байна гэдэг ч зарим нь адилхан гэж үздэг…?
-Тэр зураг ийм учиртай. Миний дөчин настай байх үеийн зургийг харж байгаад л шууд зурчихсан юм билээ. Угтаа тухайн хэрэг гарах үед би дөнгөж л хорь гарч явсан залуу шүү дээ. Миний залуухан дөнгөж хорь гарч явсан үеийн зургууд байдаг. Тэр зургийг ард түмэнд харуулах ёстой. Яагаад дөчин настай үеийнх нь зургийг шууд харж зурчихаад аман зураг гэж явдаг юм. Угтаа С.Зоригийг хөнөөсөн хүн тухайн үед гучин тав, зургаан настай хүн байсан гэдгийг гэрчүүд нь хэлсэн юм байна лээ. Гэтэл энэ хэрэгт намайг холбогдуулахын тулд зорилготойгоор миний дөчин настай үеийн зургийг зурсан. Энэ мэт хэрэгт холбогдуулах гэж нотлох баримтуудыг санаатайгаар зохиож эхэлсэн дээ.
-Таны тэр хорин хэдтэй байх үеийн зураг байна уу, одоо…?
-Миний бүх зургийг тагнуулынхан авч яваад алга болгосон. Бүр манай гэрээс аваад зогсохгүй, хамаатан саднуудын гэрээс авсан. Одоо надад тэр үеийн маань зураг байхгүй.
-Дахиад асуухад энэ хэрэгт анх холбогдох шалтгаанаа та ер нь юу гэж харж байгаа вэ?
-Ерөөсөө тодорхой шүү дээ. Анх Ц.Амгаланбаатар гэх нөхрийн үгээр л бид хоёрыг энэ хэрэгт хэлмэгдүүлээд холбогдуулчихсан. Ц.Амгаланбаатар гэдэг нөхөр 2007 онд хүн амины хэргээр шоронд орсон хүн. Тэр цагаасаа эхлээд өөрт нь холбогдолгүй хэргүүдийг өөрөө хийсэн мэтээр хүлээдэг. Хүн амины долоо, найман хэрэгт өөрийгөө холбоотой гэж хүлээсэн байдаг шүү дээ. Ийм хүний үгээр бид хоёрыг хэлмэгдүүлчихсэн. 2012 онд Ц.Амгаланбаатар бид хоёртой нийлж С.Зоригийг алсан гээд л хэлчихсэн. Тэгээд л шууд бид хоёрыг хорьсон шүү дээ. Тэгээд шоронд хорьж байгаад энэ хэрэгт хүчээр холбогдуулсан. Огт гаргаагүй. Иймэрхүү гэмт хэргийг өөртөө нааж, худлаа ярьж хүлээн авдаг этгээдүүдийг таслан зогсоох ёстой. Мөн олдохгүй байгаа хэргийг бид хоёрт тохож, улс төрийн зорилгоо биелүүлсэн байх.
-Ямар хүмүүс нь улс төрийн зорилгоо биелүүлчихэв ээ. Танд хардаж байгаа хүн байна уу?
-Улс төрийн зорилготой хийгдсэн ажил гэдэг нь тэртээ тэргүй нийгэмд ил боллоо. Гэхдээ ямар хүн, ямар улстөрчид ийм бохир зүйлийг хийснийг би мэдэхгүй. Юутай ч Т.Чимгээ бид хоёрын амьдралыг там болгосон. Бүхэл бүтэн найман жилээр бид хоёр хохирсон.
-Та түрүү нь нэр бүхий хүмүүсийг хэлсэн. Эдгээр хүмүүс л бид хоёрын амьдралыг сүйрүүлсэн гэж. Одоо эрүүдэн шүүсэн хэргээр эдгээр хүмүүс шалгагдаж, зарим нь ял авсан. Эдгээр хүмүүст та дахиад гомдол гаргах уу?
-Мал хулгай хийсэн хүнд хоёр, гурван жилийн ял өгдөг. Гэтэл бүтэн хоёр хүний амьдралаар тоглосон хүмүүст дэндүү чамлахаар хариуцлага тооцсон доо. Хуулиараа хүн хэлмэгдүүлсэн этгээдүүдэд таван жилийн хорих ялтай гэж сонссон. Гэтэл эдгээр хүмүүст прокурор таван жил гэж байхад шүүх нь гурван жил, сүүлдээ нэг жил болгосон. Ингээд хоёр сар суугаад л гарчихсан. Миний амьдрал, ар гэр, үр хүүхдийн минь амьдралаар тоглож, амьдын тамд унагаасан хүмүүс хоёр сар суугаад л гарч ирсэнд нь гомдолтой байгаа. Гэхдээ одоо хичнээн гомдол гаргасан ч хүлээн авахгүй байлгүй дээ. Нэгэнт шүүхээр ялаа аваад гараад ирсэн хүмүүс шүү дээ. Намайг хэлмэгдүүлж, эрүүдэн шүүсэн нөхдөд хууль хариуцлагаа хүлээлгэсэн ч хамгийн том хариуцлагыг бурхан тооцно шүү. Үүнийг тэр хүмүүс санаж яваарай.
-Энэ хэргийг улс төрийн аллага гэж нийгэм ойлгодог. Гэхдээ одоо уг хэргийг илрүүлэх ажиллагаа нь өөрөө улс төрийн зорилготой болчихлоо. Таны хувьд уг хэрэг гарсан яг тэр үед хаана байсан бэ?
-Би аавынхаа үхрийн фермд л ажиллаж байсан. Эрдэнэтэд гэсэн үг. Тухайн үед телевизээр ийм хэрэг боллоо гэж мэдээлэхэд манай гэрийнхэн нөгөө мундаг хүнийг алчихсан байна шүү дээ гээд л ярьж суусан. Бусдын л адил энэ том улстөрчийн амиа алдсан хэрэгт харамсаж, яагаад ийм зүйл болчихсон юм бол доо л гэж бодож явсан. Улс төрийн зорилготой эсэхийг би үнэхээр мэдэх юм алга. Улс төр гэдгийг мэдэхгүй. Гэмгүй явсан хоёр хүнийг шууд барьж аваад л хорьчихсон шүү дээ. Энэ хэргийг хаахын тулд л бид хоёрыг хэлмэгдүүлсэн.
-С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийн хавтаст материалуудын ихэнх нь нууцаас гараагүй гэдэг. Үүнийг ил болгох ёстой гэж үзэж байна уу?
-Ерөөсөө ил болгох ёстой. Тэр нууцад байгаа хавтаст хэргүүд ил боллоо гээд бид хоёртой холбогдох нэг ширхэг ч баримт байхгүй. Ямар ч нотлох баримт нь таарахгүй. Намайг мансууруулаад тэр байранд Ц.Амгаланбаатартай очсон материалууд л байгаа биз. Өөр надад холбогдох юу ч байхгүй. Бид хоёрын гарын хээ, нус, шүлс, цус гээд бүх зүйлээс дээж аваад Америк руу шинжилгээнд явуулсан. Шинжилгээний хариугаар эл хэрэгтэй холбоотой баримтуудтай огт таарахгүй байна гэж гарсан. Угаасаа яаж таарах билээ.
-Та хоёрын хэргийг хэрэгсэхгүй болгосонтой холбоотойгоор С.Зориг агсны ар гэрийнхнээс холбоо барьсан уу. Угтаа та хоёроос уучлал гуйх нь хүн ёсны харилцаа байлгүй дээ…?
-Бидэнтэй холбогдоогүй. Саяхан С.Зориг агсны охин хэвлэлд ярилцлага өгч байхыг нь харсан. Маш зөв зүйл ярьж байна лээ. Би түүнд нь их баярласан. Үнэхээр шударга ярьж байна лээ.
-Таны хувьд эл хэргийн цор ганц гэрч гэгдэх Б.Булгантай удаа дараа уулзсан байх. Тэр хүн таныг харчихаад юу гэж байсан бэ?
-Төв аймгийн шүүх дээр хэд хэдэн удаа уулзсан, таарсан. Б.Булган гуай бид хоёрыг биеэ сайн бодоорой, энэ хэрэгт та хоёр бол холбогдолгүй. Үнэн ялдаг шүү л гэж хэлдэг байсан. Миний хувьд одоо нэг зүйлийг маш их боддог. Анх 2016 онд шүүх хурал болсон. Тэр шүүх хурал дээр Б.Булганыг оруулах ёстой байсан. Гэтэл тухайн үед прокурор, шүүхийнхэн оруулаагүй. Энэ хүн бол энэ хэргийн хамгийн гол гэрч нь. С.Зориг агсныг хөнөөсөн алуурчдыг харсан цор ганц хүн бол Б.Булган шүү дээ. Гэтэл яагаад тухайн шүүх хуралд Б.Булганыг оруулаагүй юм бэ гэж их гайхдаг. Алуурчдыг харсан цор ганц хүн болох Б.Булганыг 2016 оны шүүх хуралд оруулчихсан бол бид хоёрын амьдралын хувь заяа өөр байх байсан шүү. Тухайн шүүх хурлаар бид хоёрын амьдралыг шийдэх гэж байсан. Гэтэл энэхүү хуралд Б.Булганыг оруулаагүй. Үүнд л би одоо хүртэл их харамсдаг даа.
-Найман жилийн амьдралаараа хохирсон гэлээ. Одоо энэхүү хохирлоо нэхэмжлэх үү. Гэхдээ сэтгэл санааны хохирлыг юугаар ч хэмжишгүй байх л даа…?
-Гадуур буруу мэдээлэл яваад байна лээ. Б.Содномдаржаа 40 сая төгрөг нэхэмжилжээ, 32 сая төгрөг авна гэнэ гэх мэт. Ингэж нэхэмжилсэн зүйл би огт яриагүй шүү гэдгээ хэлье. Миний хувьд энэ асуудлыг өмгөөлөгчтэйгөө зөвшилцөж байгаа. Мэдээж сэтгэл санааны хохирол гэдэг юугаар ч хэмжигдэхгүй зүйл л дээ.
Боловсролын яамнаас мэдээлснээр, ЕБС-ийн бага ангийн сурагчид тавдугаар 26-ны Баасан гарагт хичээллээд зуны амралт эхлэх хуваарьтай байна.
4-5 дугаар ангийнхан зургаадугаар сарын 5-наас амрах бол 6-12 дугаар ангийн сурагчид зургаадугаар сарын 12-наас амарна.
Зуны амралтын хуваарь:
Энэ хичээлийн жилд улсын хэмжээнд 854 сургуульд 746,653 хүүхэд сурч байгаагаас нэгдүгээр ангид 77,752, төгсөх буюу 12 дугаар ангийн 33,459 сурагч байна.
2023 онд ЭЕШ өгөхөөр нийт 34,300 хүүхэд бүртгүүлснээс монгол хэл бичгийн шалгалтыг 32,600 хүүхэд өгчээ.
ЭЕШ зургаадугаар сарын 15-нд түүхийн хичээлээр эхэлнэ.
Иргэн Гонгоржавын Ганбаттай ярилцлаа. түүний утсыг дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдөр ЦЕГ-ын кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн хошууч А.Лувсанжамц хурааж аваад, одоог хүртэл өгөөгүй байна. Тэрбээр энэ талаар цахим орчинд мэдээлжээ.
-Таны утсыг ЦЕГ-аас хурааж авсан гэсэн. Энэ талаар эхлээд тайлбар мэдээлэл өгөөч?
-Дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдөр Хөшигтийн хөндий рүү хүн хүргэж өгөх гээд явж байв. Замд утас дугараад автал “ЦЕГ-ын Эрүүгийн цагдаагийн газрын ажилтан Лувсанжамц гэдэг хүн байна. Таны нэр дээр гомдол ирсэн. Та ирээд тайлбар өгөөч” гэсэн. Би “Орой Нисэх рүү хүн хүргэж өгөхөөр явж байна. Оройтох байх. Маргааш очиж болох уу” гэтэл “Үгүй ээ та одоо л ирмээр байна. Би таныг хүлээж байя” гэсэн. Тэгээд нөгөө хүнээ Нисэх хүргэж өгөөд, хотын төв рүүгээ буцаад түгжрээд явж байтал дахин залгасан. “Уг нь ажлын цаг аль эрт дууссан. Маргааш болохгүй юу” гэхэд “Танаас зүгээр тодруулах л юм байгаа. Одоо ир” гэсэн. 20:40 цагийн үед би Эрүүгийн цагдаагийн газар очсон. Надад гомдлыг нь үзүүлсэн л дээ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын албан бланк дээр Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын хуулийн бодлогын газрын дарга О.Машбат гэдэг хүний гарын үсэгтэй тал нүүр гомдол байсан. Гурван хуудас хавсралттай. Хавсралтад нь Төрийн ордны хашааг ногоон болгосонтой холбоотой урд өдрийн сошиалын шуугианы талаар байсан.
Урьд өдөр нь хашаан дээр янз бүрийн хошин мэмэ маягийн зураг хийж тарсан. Нэг нь Ерөнхийлөгчийн цэргийн хувцастай буу шийдэмтэй, хашааны завсраар шагайж байгаа зураг. Түүнийг би “Хахаха” гэсэн тайлбартай, өөр юм бичилгүй фэйсбүүктээ нийтэлсэн. Нөгөөх нь хиймэл оюун ухаанаар бүтээгдсэн зургууд гээд нэг хэсэг явсан даа. Тэр үеэр Аминагийн аав гэсэн фэйсбүүк хаягнаас У.Хүрэлсүхийн нөхөрсөг шог зургийг тавиад, “Хиймэл оюун ухаанаар бүрдсэн Хэнтийн мөрийтэй тоглоомчин гэнэ ээ” гэсэн нэг зураг байсныг шэйрлэсэн гээд байгаа. 100 гаруй шэйрийн нэг нь та байна гэнэ. Гурав дахь нь бүр инээдтэй. Дугархүү гээд эмч нэг хэсэг шуугиан тарьсан шүү дээ. Түүн дээр “Би Ерөнхийлөгчийн зөвлөх боллоо” гэснийг шэйрлэсэн байсныг бүгдийг нь нөгөө гомдлынх нь ард өнгөтөөр хэвлээд гаргачихсан байгаа юм.
-Тэгээд тэр гурван постонд тань гомдол гаргасан хэрэг үү?
-Тийм. Миний инээд хүрээд, наад постыг чинь хэдэн зуун мянган хүн шэйрлэсэн. Ногоон хашааг хэн ингэж эвлүүлэг хийснийг би мэдэхгүй. Фэйсбүүк, твиттерт байсныг л аваад пост хийсэн. Би фотошоп, эвлүүлэг хийж чадахгүй гэсэн. Нөгөөдөх нь өөр хүний постыг л шэйрлэсэн гэхээр “Тийм. Та шэйрлэсэн байна” гээд байгаа. Гурав дахь нь Ерөнхийлөгчид гэхээсээ илүү Дугархүү эмчтэй холбоотой пост. Энэ гурван постонд гомдол гаргасан байна лээ. Гомдлын агуулга нь “Та Монгол Улсын төрийн тэргүүний нэр хүндэд халдаж, нэр хүндийг унагааж байна” гэсэн үгтэй л юм билээ. Тайлбар өгөхөөр очиход “Та өмгөөлөгчгүй тайлбар өгөх үү” гэсэн. Би өмгөөлөгч авахаар хэрэг хийсэн биш. Өгье, наадах чинь сошиалд хэдэн зуугаараа явж байсан. Ер нь political meme гэж юм байдаг. Монголоор егөөдөл гэсэн утгатай. Ийм зүйл бол жирийн үзэгдэл. Дэлхийн хаана ч байдаг. Тэр хашааны ард хэн ч Ерөнхийлөгчийг буу бариад зогсч байна гэдэгт итгэхгүй. Яагаад гэвэл тэр зургууд сонгуулийн өмнө Монголын өрх бүрд фото альбом хэлбэрээр У.Хүрэлсүх нэр дэвшигчийн хувьд өөрөө тараасан. Бүгдийн мэддэг, ном болоод тарчихсан ийм зураг. Наадах чинь егөөдөл гэж хэлсэн. Ингэтэл надад нэг прокурорын зөвшөөрөл үзүүлсэн.
-Тэр нь яах зөвшөөрөл байв?
-Тэр зөвшөөрөл нь “Гонгоржав Ганбат гэсэн фэйсбүүк хаягт нэгжлэг хийхийг зөвшөөрөв” гэсэн утгатай. “Ийм зөвшөөрөл байгаа учраас би таны фэйсбүүкээс ороод харчих уу” гэсэн. А.Лувсанжамц хошууч өөр нэг ажилтантайгаа цуг. Би зөвшөөрөөд “тэг тэгээ л” гэлээ. Кодоо хийгээд, гар утсаа өгтөл “Ийм ийм зүйлүүд тэдэн сарын тэдэнд нийтэлж гээд протокол үйлдээд, гарын үсэг зуруулсан. Тэгээд би тайлбар мэдүүлэг өгч, шалгуулах процесс дуусчихлаа гэж бодсон. Прокурорын зөвшөөрсөн хэмжээнд миний фэйсбүүк сошиал хуудсыг өөрөө оруулсан байна уу гэдгийг шалгаж дууслаа гэж бодтол “Прокурорын зөвшөөрөл дээр таны утсыг хурааж ав” гэсэн байгаа гээд миний утсыг хурааж авсан. Ингээд цагдаагийн алба хаагч залилах маягтай болж эхэлсэн. “Би утас шөрмөсгүй, хүнтэй холбоо барьж чадахгүй яах юм бэ” гэтэл “Удахгүй танд эргүүлээд өгнө” гэсэн.
-Тэгээд эргүүлж өгсөн үү?
-Би “Хүний захидал харилцаа хуулиар хамгаалагддаг. Прокурорын зөвшөөрөл гээд байгаа бичиг дээр чинь миний фэйсбүүкт үзлэгт хийж болно л гэсэн байна. Чи миний утсыг авч яах гээд байгаа юм бэ” гэхээр “Прокурор хурааж авч болно гэсэн учраас би авсан” гээд байгаа. Миний хувийн мэдээлэл чат, харилцааг уншихгүй гэсэн. Тийм зөвшөөрөл ч прокурор өгөөгүй. Тэгээд л би шалгаж үзчихээд маргааш өгөх юм байх гэж бодоод орхиод явсан. Би iphone утастай учраас apple ID-гаараа өөрийн ipad-тайгаа холбочихсон юм. Өглөө нь фэйсбүүк орох гээд ipad-аа асаатал миний мессэнжэрийг уншиж байсан. Мессэнжэр актив болчихсон байна. Тэгээд би ipad-наасаа арга хэмжээ аваад, утсан дээрхээ log out болгоод, гаргачихсан. Тэгтэл над руу залгасан. “Би цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж хүндэтгээд, өөрийн зүгээс мэдээллээ өгсөн. Ажлын бус цагаар очоод, утсыг чинь үзье гэхэд нь үзүүлж байхад чи хүний хувийн захидал харилцааны мэдээллийг сөхөж үзсэн байна. Чи яасан даварсан нөхөр вэ” гэтэл “Та хүрээд ир” гэсэн. Очтол “Надад дарга энэ гомдлыг цохож өгсөн. Түргэн шуурхай шийд гэсэн. Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас холбогдох ажилтан нь ирээд байна” гэсэн зүйл ярьсан. Өмнө нь надад нэг тохиолдол байдаг.
-Ямар тохиолдол юм бол?
-Ерөнхийлөгч Х.Баттулга байх үед Тамгын газрынх нь дарга Байгальмаагийн гарын үсэгтэй гомдол ирсэн. Орос Монголын харилцаанд сэв суулгасан, үндэсний аюулгүй байдалд хортой үйл ажиллагаа явуулсан гээд твиттерийн Элийрэгч гээд байдаг Ц.Уянгатай хамтатгаад гомдол гаргасан. Тэр нь дараа нь хэрэгсэхгүй болсон л доо. Ямар ч үндэслэлгүй болохоор. Түүнийг сүүлд танилынхаа хүрээгээр тодруулахад, Ерөнхийлөгч Х.Баттулга түүний талаар ямар ч мэдээлэл байхгүй, тэр гомдол гарсныг ч мэдээгүй байсан. Тэгээд би энэ удаад ч бас хүний өмнөөс гомдчихоогүй байгаа даа. Ерөнхийлөгч нь мэдээгүй байхад доод албан тушаалтан нь даргадаа сайн хүн болох гээд гомдчихсон юм биш байгаа гэж бодоод Ерөнхийлөгчийн хуулийн зөвлөх МУИС-ийн багш, хуульч А.Бямбажаргалтай холбогдох гэтэл утас байдаггүй. Утасгүй хэнтэй ч холбоо харилцаа байхгүй. Төлбөр тооцоо ч хийж чадахгүй байдалтай байна. Хүмүүс намайг алга болчихлоо гэж асуулгаж сураад, хайж гэрт ирж бөөн адал явдал л болоод байна. Хуульч Бямбаатай холбоо барих утасгүй учраас Ерөнхийлөгчийн веб хуудсаар дамжуулаад, хүсэлт бичсэн. Хариу хүлээгээд хоёр хоносон. Энэ хооронд цагдаагийн хошууч А.Лувсанжамц надад “Хоёр зүйлийг шалгаж байна. Нэгдүгээрт, таны утсан дээр ийм зүйл эвлүүлэх аппликейшн байна уу, хоёрдугаарт та хэн нэгний захиалгаар мөнгө төгрөг аваад ийм зүйл хийсэн байж магадгүй” гэсэн. “Тэгээд иймхэн зүйлийг ингэж удаан шалгаж байгаа юм уу. Миний ажил төрөл, амьдрал ахуй зогсоод байна. Хурдан шалга, одоо утсыг минь өг” гэсэн.
–Одоог хүртэл өгөөгүй хэрэг үү?
-Өгөөгүй. Цагдаагийн ажилтан миний хувийн мэдээлэл, захидал харилцаа руу орсон учир би утсаа хаяж гээгдүүлсэн төлөвт оруулчихсан. Тэд мэдээлэл авч чадахгүй болгосон л доо. Тэгээд ipad-аа асаахаар л Хуульчдын гудамжинд таны утас аслаа гэсэн мэдээлэл байнга ирж байна. Одоо болтол миний утсыг өгөөгүй. Ямар нэгэн хариу байхгүй. Тиймээс би надад ийм асуудал тулгарлаа гэдгээ олон нийтийн сүлжээнд тавьсан. Яагаад гэвэл надад өөрийн эрхээ хамгаалах шаардлага үүссэн. Хоёрдугаарт, утсыг минь энэ олон хоног авчихаж байгаа юм чинь зураг хөрөг эвлүүлдэг айхавтар зүйлүүдийг нь суулгаад, өөрсдөө надад зохиомол хэрэг тохох вий гэхээс би айж байна. Намайг мөрдөн шалгаж байгаа байгууллага чинь ЦЕГ-ын Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх алба гээд нөгөө айхавтар мундаг кибернетик хүмүүс байгаа. Тийм үү. Эвлүүлсэн байсан ч тэр хүнийг олж яах гээд байгааг би ойлгохгүй байна. Цагдаагийн алба хаагч надад эвлүүлсэн хүнийг олсон, олоод тогтоогоод уулзчихсан гэсэн. Тэгээд олчихсон юм бол миний утсаар яг яах гээд байгаа юм. Захиалсан байж магадгүй гээд байгаа юм. Хэн нэгнийг бас захиалсан гэж хэрэг тохох вий гэж би хардаж байна.
-Тухайн өдөр тэрхүү зургийг Монголын фэйсбүүк, твиттер хэрэглэдэг бараг бүх хүн л шэйр хийж постолсон шүү дээ. Тэгээд бүх иргэндээ гомдох гээд байгаа юм уу?
-Мэдэхгүй. Тийм л юм байлгүй. Ерөнхийлөгчийн зөвлөх гэдэг нь Дэд сайдын ранктай албан тушаал. Улс төрийн албан тушаал учраас дээд албан тушаалтанд нь хандахаар хариу байхгүй учраас Ерөнхийлөгчийн тамгын газарт нь гомдол гаргахдаа Ерөнхийлөгчдөө танилцуулаад, гомдлоо гаргасан байх гэж би ойлгож байгаа. Тэр зургийг шэйрлэсэн, ямар нэгэн байдлаар постолсон хүн болгоныг шалгах юм байлгүй. Тэнд намайг мэдүүлэг өгөөд байж байхад ширээн дээр нь маш олон хүмүүсийн пост жиргээг хэвлээд тавьчихсан байсан. Тэнд нэлээд олон хүнд гомдсон байх. Ерөнхийлөгч маш олон хүнд гомдоод, цагдаад хэрэг үүсгэж шалгаж өгнө үү гэсэн байна лээ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас гэхээр цагдаагийн удирдлагууд чинь бажига авдаг юм байна шүү дээ. Нэн даруй яаралтай шийд гэж доор доорх ажилтандаа цохсон байдаг юм билээ.
-Тан руу цагдаагаас анх залгахад яг хэдэн цаг болж байсан юм бэ. Ажлын цаг дууссан байсан уу?
-Дууссан байсан. Би 20:20 цагийн МИАТ-ийн Улаанбаатар-Сөүл чиглэлд хүн хүргэж өгөхөөр явж байх замд шүү дээ. Тэгэхээр над руу 18:00 цагийн үед залгасан. Надтай хамт явж байсан хүн гэрч шүү дээ. Ажлын цаг дуусч байхад залгаж байгаа юм уу. Цагдаа ингэдэг юм уу гээд гайхаж байсан. Би ч өмнө нь сошиалтай холбоотой таван удаа шалгуулаад, нэг дээр нь Зөрчлийн хэргээр торгуулж байсан юм. Тэр талаар мэддэг хүн учраас одоо ч гэсэн ингээд байдаг юм уу гээд гайхаад асуусан. Одоог хүртэл миний утсыг өгөхгүй байна. Эрүүгийн цагдаагийн газрын Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх албаны хошууч А.Лувсанжамц хүнийг гэнэт холбоо харилцаагүй болгоод, утсыг минь хурааж аваад өгөхгүй байгаад гайхаж байна. Хэзээ өгөх вэ гэхээр ямар ч хариу байхгүй. Бүх хэрэглээг минь хорьчихоод өдөр шөнөгүй миний утас руу нэвтрэх оролдлого хийж байна.
-Энэ чинь бас хувь хүний эрх чөлөөнд халдаж байгаагийн нэг хэлбэр байх даа?
-Тийм л дээ. Сүүлийн 4-5 жил хүний эрхийн зөрчил, ялангуяа үзэл бодолтой байх, түүнийгээ илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө маш дордож байна. Энэ нь бүр түгээмэл нийтийг хамарсан шинжтэй. Ганц нэг хүнд тохиолдоод байгаа юм биш. Маш олон тохиолдол бий. Энэ нь ч олон улсад Монголын ардчиллын нөхцөл байдлыг авч үзэх үнэлгээгээр харагдлаа. Монгол Улс ардчиллын индексээр жил тутам ухарч байна. Үгээ хэлсэн залуучууд түрүүчээсээ шоронд сууж байна. Баахан гав зүүсэн залуучуудтай боллоо. Монгол Улсад дайн сурталчлах хориотой байхад, сурталчилж байгаа хүмүүс нь гадуур сул чөлөөтэй, дайныг эсэргүүцсэн нь ял зэм, шорон гянданд хатаа гэж жигшүүлээстэй. Монгол Улсын хувьд энэ маш харамсалтай хэрэг болж байна гэдгийг хэлмээр байна. Монголд байгаа хүний эрхийн байгууллагууд ХЭҮК, Эмнести интернэйшнл, НҮБ-ын дэргэдэх хүний эрхийн байгууллага, ардчилсан орнуудын элчин сайдын яамдад ардчиллын талаарх үнэн бодит байдлыг үргэлжлүүлэн хүргэнэ. Иргэн хүний хувьд надад ямар нэгэн улс төрийн гишүүнчлэл, харьяалал байхгүй. Өөрийн хийж чадах зүйлийг хийсээр байх болно. Хүний эрхийн төлөөх үйл ажиллагаагаа ямар ч үед зогсоохгүй явуулна гэдгээ танай сониноор дамжуулаад “Ногоон хашаа”-ны нөхдөд хэлмээр байна.
Бүгд найрамдах Польш улсын ерөнхийлөгч Анджей Дуда энэ сарын 24-26-ны өдрүүдэд манай улсад албан ёсны айлчлал хийлээ. Польшийн ерөнхийлөгч Анджей Дудагийн хувьд дэлхийд Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленксийн дараа тооцогдож буй баатар эр. В.Зеленскийг эх орноо авран хамгаалсан баатар гэдгийг дэлхий нэгэнт хүлээн зөвшөөрчихөөд байна. Түүнтэй очиж уулзсан, ярилцсан, гар барьсан улстөрчийн рейтинг эрс өсдөг цаг болчихлоо. Хүн болгон түүнтэй уулзах гэж, гарыг нь барих гэж гүйдэг болсон. Манайхан л “Хошин шогч улсаа сүйдэлж байна” гэж ярьж байгаа болохоос биш дэлхий даяар В.Зеленскийг хүлээн зөвшөөрчихлөө. Нэр хүндээрээ, олны анхаарлыг татаж буйгаараа түүний дараа орж байгаа хүн бол Польшийн ерөнхийлөгч Анджей Дуда юм. Энэ хүний үйл хөдлөл, шийдвэр, улс төрийн айлчлал бүрийг олон улс ажиглаж байгаа. Польш бол Европын холбоо, НАТО-гийн гишүүн улс. Европын холбоо Олон улсын валютын сан болон Дэлхийн банкнаас гаргадаг судалгаагаар ДНБ-ий хэмжээгээр дэлхийг олон жил тэргүүлсээр ирсэн. Тус холбоо өнгөрсөн жилийн нэгдүгээр улиралд ДНБ-ий (17 их наяд ам.доллар) хэмжээгээрээ дэлхийд гуравдугаарт жагсч байсан. Польш улсын хувьд экспортын хэмжээ нь 343.8 тэрбум евро, импортын хэмжээ нь 363.7 тэрбум евро, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь 3.7 тэрбум евро байгаа нь Европын холбоо дотроо эдийн засгаараа тэргүүлдэг орнуудын нэг гэсэн үг. Тус улсын олон улсад баримталж буй бодлого, төрийн тэргүүнийх нь нэр хүнд, эдийн засгийн эрчимтэй эргэлт зэргээс нь харахад энэ дайны дараа Европт Герман, Франц, Польш, Украин гэсэн дөрвөн том тэргүүлэх гүрэн бий болох нь шиг байна гэсэн таамаглалыг олон улс судлаач, шинжээчид гаргаад байгаа.
Дайн дажинтай, дэлхийн эдийн засаг савлагаатай байгаа энэ үед ийм өндөр рейтинг, нэр нөлөө бүхий том улстөрчийг урьж айлчлуулсан нь Монгол Улсын дипломат бодлогын маш уран нарийн, ухаалаг, зөв зүйтэй алхам боллоо гэж манай улстөрч, судлаачид нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч “Хайж хайж олсон гуравдагч хөрш минь” гэдэг үг энэ удаад яг тохирч байна гэж дүгнэж байна. Мөн Монгол Улс стратегийн түншлэлтэй улсынхаа тоог нэгээр нэмлээ ч гэж энэ удаагийн айлчлалыг товчоор тодорхойлж байна.
Европын холбоотой манай улс найрсаг харилцаатай. Тэр дундаа Герман, Францтай нөхөрсөг харилцаатай. Үүн дээр Польш улс нэмэгдэж байгаа нь улс төр, геополитик, эдийн засгийн хувьд томоохон алхам болж байна. Айлчлалын үеэр хоёр орны бизнес эрхлэгчдийг оролцуулсан бизнес форумыг зохион байгуулж, парламент, Засгийн газар, төрийн байгууллагууд, иргэд, бизнес эрхлэгч, баялаг бүтээгчдийн харилцаа идэвхитэй өрнөж байгаад сэтгэл хангалуун байгаагаа төрийн тэргүүн нар илэрхийлсэн.
Мөн цаашид худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, бүтээн байгуулалт, зам тээвэр, боловсрол, геологи, уул уурхай, соёл урлаг, байгаль орчин, иргэд хоорондын харилцаа зэрэг салбарт хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх нь зүйтэй гэдэгт ч санал нэгдэцгээсэн. “Польш улс Монгол Улс руу хийж байгаа бараа, бүтээгдэхүүний экспортын хэмжээгээрээ Европын холбооны улсад тэргүүлж байгаа орны нэг” гэсэн нь олны анхаарлыг татсан бөгөөд Улаанбаатар хотноо үйл ажиллагаагаа эхлүүлж буй Консулын хэлтэс худалдаа, эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулна гэдгийг ч ерөнхийлөгч Анджей Дуда онцолж байсан. Айлчлалын үеэр “Олон улсын автотээврийн харилцааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНПУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” байгуулсан нь худалдаа болон дамжин өнгөрөх тээврийн өртөг зардал буурах, цаг хугацаа хэмнэх зэрэг олон эерэг дүн авчрах нь тодорхой. Цагийн байдал ороо бусгаа, эдийн засгийн байдал хүнд үед Европын холбооны гишүүн улсын тэргүүн ийм сайхан мэдээ дуулгасан нь манай эдийн засагт гэрэл гаргаж буйгаас ялгаагүй. Ингээд Европын холбооны тэргүүлэх гурван том гүрэнтэй Монгол Улс сайхан харилцаатай болоод авлаа. Одоо манай төрийн гурван өндөрлөгийн нэг нь Украинд оччихвол Европын дөрвөн гол улстай түншийн харилцаатай болох асар том боломж харагдаж байгааг нь улс төр судлаачид, туршлагатай дипломатчдын байр сууринаас ажиглагдаж байна гэсэн яриа бий. Нөгөө талдаа Польшийн ерөнхийлөгч Анджей Дуда айлчилсан гэдэг нь Монголын ард түмэнд том боломж нээгдэж байгаа юм. Айлчлалын үеэр ялангуяа Анджей Дуда хэд хэдэн удаа хоёр орны иргэдийн харилцаа гэж тодотгон ярьж байгаагаас нь үзвэл монголчууд тус улс руу визээ мэдүүлдэг болно, Европын холбоо руу гардаг болно гэсэн гэгээтэй мэдээ. Польшийн ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгс дундаас “Эдийн засгаар ардчиллыг чинь баталгаажуулах хэрэгтэй байна” гэсэн нь эдийн засгаар хамтран ажиллая гэсэн үг л дээ.
Ямартай ч Европын холбооны нэр хүндтэй улсын тэргүүн манайд ирээд олон асуудлыг нааштайгаар шийдэж өгөхөө илэрхийлж, хамтран ажиллах хэлэлцээр байгуулчихаад явчихлаа. Дэлхийн тэргүүлэх гүрэн, дэлхийн хүчирхэг холбоо Европын холбооны бас нэг том түнш “Тавтай морил” гэж үүдээ нээж өгчихөөд буцчихлаа.
Одоо монголчуудын хувьд, манай төр засгийнхан хэлсэн ярьсандаа л байх хэрэгтэй. Очсон газар болгондоо “Газрын ховор элементийн салбарт хамтаръя” гэж ноднингоос хойш яриад байгаа. Сая ч бас ярилаа. Үүнийгээ хэлсэн, ярьсныхаа дагуу өгч авалцаж тохирох, хамтрах ажлаа эхлүүлж, эрчимжүүлэх л хэрэгтэй. Хэрвээ өгч чадахгүй бол зөвөөр ойлгуулж, харилцаагаа эрхэмлэ. Хэлсэн бол хийдэг найдвартай, нөхөрлөлдөө үнэнч, тууштай байхыг хичээх ёстой, энэ удаад. Яагаад энэ удаад гэвэл, манайх олон улсын харилцааны салбартаа хайнга, ёс зүйгүй үйлдэл гаргадаг, хэлсэн ярьснаасаа буцдаг, амласнаа хийдэггүй гэдэг муу нэр зүүчихсэн. Ерөнхийдөө бол олон улсын тавцанд манай улс улаан анхаарлын тэмдэгтэй, хамгийн хулхи хүмүүс гэсэн ойлголттой болчихсон. Үүнийгээ энэ удаад бодон бодон хэлсэн, ярьсандаа байж ажиллах л үлдлээ дээ, төр засгийнхан маань.
Монгол Улс Европ сайн түнштэй болоод авсан нь манай улсын хувьд олон улс, дипломат ажиллагааны салбартаа том амжилт гаргалаа. Европын холбооны гол улсын тэргүүнийг энэ үед эх орондоо авчирч чадсанаар ардчилсан, олон тулгуурт зарчим дээрээ бат зогсож, энх тайван, ардчилал, хүний эрхийг дэмжигч зөв зам дээрээ байгаа шүү гэдгээ олон улсад нотоллоо.
Энэ цаг үеийн “үймээн”-ий эзнээр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг нэрлэдэг. Сүүл үеийнхээс нь яривал “Том хулгайтай үзнэ, зогсооно” гээд “5Ш” ажиллагааг хэрэгжүүлж байна. Энэ мэт нь нийтэд таалагддаг ч нэг хэсэг хүмүүст огт үгүй ажээ. Тэр хэрээр Л.Оюун-Эрдэнэ олон дайсантай болж байгаа талаар хэвлэл, эх сурвалжууд бичдэг, хэлдэг. Тэдгээр нь голдуу улстөрчид, бизнесийнхнээс бүрдсэн хэсэг бүлэг хүн байдаг гэдэг. Харин төрийн бүх институци, субъектууд Засгийн газар, Ерөнхий сайдтай ижил бодлоготой гэж байсан. Тэгтэл саяхан маш сонин үйл явдал болжээ. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 17-нд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэтэй холбоотой асуудлыг хэлэлцжээ. Гэхдээ дээр хэлснээр дэмжиж биш, харин огцруулах асуудлыг Үндсэн хуулийн Цэцэд гаргаж тавихаар хуралдсан байна.
Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн тэр хуралдаанаар дөрвөн “үйлдэл”-ийг авч хэлэлцсэн байгаа юм. Үүний гурав нь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэтэй, нэг нь ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатартай хамаатай байжээ. Дэлгэрүүлбэл, нэгдүгээрт Л.Оюун-Эрдэнэ нь 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 8-нд Сүхбаатарын талбай дээр гарч, жагсагчидтай уулзсан. Тэгэхдээ “Шүүх засаглал энэ хэргүүдийг хэрхэн шийдэхийг хамтдаа нүд цавчилгүй харцгаая. Засгийн газар шахаж ажиллая. Та бүхэн маань ч шахаарай. Энэ жагсаалыг харж байгаа шүүхийн удирдлагууд өнөөдрийг хүртэл гацсан хэргүүдээ шийд. Хэрвээ шийдэхгүй бол ард түмэн бухимдаж байна” гэсэн. Хоёрдугаарт, 2023 оны хоёрдугаар сарын 19-нд МҮОНТ-ээр “Энэ асуудлууд шүүх дээр байгаа. Яаж шийдэхийг нь нүд цавчилгүй харах хэрэгтэй. Мөрдөх байгууллагууд ажлаа хийдэг. Харин шүүх дээр гацдаг. Шүүхийн томилгоо шударга байсан уу. Шүүх томилсон хүмүүсийнхээ эсрэг шийдвэр гаргаж чадах уу. Нэг сонгуулийн дараа банкны захирлууд сууж байгаад шүүгч нарыг хувааж авч болохгүй” гэж ярьсан. Гуравдугаарт, ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатар нь 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 10-нд хэвлэлүүдэд мэдээлэл өгөхдөө “Кёкүшюзан Д.Батбаяртай холбоотой хэргийг шүүх дээр жил гаруйн хугацаанд байлгаж байгаад хэрэгсэхгүй болголоо. Т.Бадамжунайг ирдэг өдөр ингээд хаачихаж байгаа юм. Тэгсэн атлаа Д.Мөнх-Эрдэнийн хэрэгт алх цохидог. Шүүх засаглал цэвэр тунгалаг байхгүйгээр шударга ёс тогтохгүй. Энэ талаар зургаа, долоон жил ярьж байна. Цаашдаа ч ярихгүй бол эздэдээ үйлчилдэг шүүх байсаар байна. Тод жишээ нь Хан-Уул дүүргийн шүүхийн шүүгчид боллоо. Хэргүүдийг Кёкүшюзан Д.Батбаярынх шиг шийдээд байвал бүх зүйл хэцүү болно. Би өөрөө Шүүхийн сахилгын хороонд хандана” гэж мэдэгдсэн. Дөрөвдүгээрт 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд нэр бүхий хэвлэлүүдэд Л.Оюун-Эрдэнэ “И-бизнес” платформын нээлтийн үеэр сэтгүүлчдэд “Шүүх дээр байгаа бүх хэргийн он,сар, өдрийг сурвалжлаач та нар. Шилэн болгох хэрэгтэй. Тэгэхээр шүүх Д.Мөнх-Эрдэнэ, Д.Монголхүү нарт гаргасан бяраа жинхэнэ авлигачдад яаж гаргахыг нь харцгаахгүй юу” гэсэн байна. Улмаар “Энэ нь шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдалд халдсан тул Үндсэн хуулийн Цэцэд хүсэлт гаргуулахаар Улсын дээд шүүхэд хүргүүлэх хэрэгтэй” гэсэн асуудлыг хэлэлцжээ.
Шүүхийн ерөнхий зөвлөл 10 гишүүнтэй. Ес нь энэ хуралд оролцжээ. Зургаа нь “Огцруулъя” хэмээж, гурав нь татгалзжээ. Мэдээж хэрэг энэ асуудал Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн хуралдаанаар орох гэж, орсон хойноо санал хураалт болох гэж нэлээд явдал болсон байна.
Энэ санаачилгын гол эздийн нэг нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн Э.Зоригтбаатар юм байна. Тэрбээр Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүдэд “Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ болохгүй байна. Шүүх рүү халдаад байна. Ямар нэг арга хэмжээ авъя” гэсэн агуулгатай зүйл ярьж нэлээд хэд хоног явжээ. Харин асуудал тэр агуулгаар нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн хуралдаанд орж ирэхэд Д.Зүмбэрэллхам танилцуулгыг нь барьж орсон байна. Нэг үгээр хэлбэл “Л.Оюун-Эрдэнийг огцруулъя” гэдэг саналыг шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгчээр ажиллаж байсан таван гишүүн өгч, тэдэн дээр Д.Зүмбэрэллхам нэмэгдсэн гэсэн үг. Э.Зоригтбаатарын тухайд 1999 онд “Шинжээч-21” дээд сургуулийг улс төр судлаач, эрхзүйч мэргэжлээр төгссөн. 2011 онд МУИС-д хууль зүйн магистр хамгаалсан. 2000-2021 оныг хүртэл шүүхийн нарийн бичиг, туслах, шат шатны Захиргааны хэргийн шүүхүүдэд шүүгчээр ажилласан. Хамгийн сүүлд 2014 оноос хойш Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүгчээр ажиллаж байгаад Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн болжээ. Харин Д.Зүмбэрэллам нь олон жил хуулийн байгууллагад ажиллаж байгааг монголчууд мэднэ. Тэрбээр 1984 онд Орост Мөрдөн байцаагчийн дээд сургуулийг эрхзүйч мэргэжлээр төгссөн. 2001 онд МУИС-д магистр хамгаалсан. 1989 оноос Өмнөговьд мөрдөн байцаагч, УМБГ-т мөрдөн байцаагч, Цагдаагийн дээд сургуульд багш, тэнхимийн эрхлэгч, дэд захирал, тэргүүн дэд захирал, Хуульчдыг давтан сургах төвд багш, Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнд секторын эрхлэгч, эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, Ерөнхийлөгчийн хуулийн зөвлөх, Төрийн албаны зөвлөлийн дарга, Элчин сайд, УИХ-ын Байнгын хороонд ахлах зөвлөх, Төрийн албаны зөвлөлийн гишүүнээр ажиллаж байгаад 2021 оны сүүлчээр Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн болжээ.
Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 17-ны дээрх хуралдааны үеэр гишүүд нь нэлээд маргасан байгаа юм. Дээр дурдсан эрхмүүд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн тогтоолыг Улсын дээд шүүх рүү яаралтай явуулъя гэсэн байна. Харин тус нэр бүхий гурван гишүүн өөр байр суурьтай байгаагаа илэрхийлжээ. Тухайлбал, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга Р.Онончимэг “Бид ингэж улстөржиж болохгүй. Би эсрэг байр суурьтай байна. Авлигатай тэмцэж байгаа субъекттэй тэмцэж болохгүй. Энэ явсаар шүүх засаглал маань шударга ёсны тэмцлийг эсэргүүцсэн явдал болно.
Харин бид шүүх, шүүгчдийнхээ нэр хүндийг дээшлүүлж, иргэдийн итгэлийг сэргээхийн тулд салбар руугаа хандаж, тэдэнтэйгээ ажиллах талаар арга хэмжээ авах ёстой. Тиймээс би энэ тогтоолыг баталгаажуулж чадахгүй. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл ийм үйл ажиллагаа явуулж болохгүй” гэсэн байна. Ингээд уг тогтоолыг батлалгүй орхижээ. Улмаар ингэж маргасаар хуралдаан ч таржээ.
Үүнээс гурав хоногийн дараа 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 20-нд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүд дахин цуглаж хуралджээ. Тэр хуралдаан дээрээ Л.Оюун-Эрдэнийг хэрхэхээ дахин яриад “Хэлэлцэхээ больё” гэсэн шийдвэр гаргасан байна.
Ө.БААСТ
Аргын тооллын тавдугаар
сарын 1, Сумъяа гариг. Билгийн
тооллын 11, Бага морь одтой,
шарагчин хонь өдөр. Өдрийн
наран 5:35 цагт мандан, 20:04
цагт жаргана. Тухайн өдөр гахай, туулай
жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн. Эл
өдөр элдэв үйлд хянуур хандах хэрэгтэй ба
ан, гөрөө хийх, мал, адгуус муулах, лус тахих,
мал худалдан авах, мал түгээх, огторгуйн
үүдийг боох, их хүмүүнтэй уулзахад сайн.
Цөөрөм байгуулах, сахил санваар авах,
хануур, төөнүүр хийлгэх, балгадын суурь
тавих, нохой худалдан авахад муу.
Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой, бич,
нохой, гахай болой. Хол газар яваар одогсод
зүүн хойш мөрөө гаргавал зохистой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал
эрхтэн хурц болно
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.
“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын дэд дарга
С.Одонтуяа “Цагдан хорих, таслан
сэргийлэх арга хэмжээ хэрэглэх
нийтлэг журам тухайн харилцааг
бүрэн зохицуулж чадахгүй байна“ гэснийг V нүүрээс дэлгэрүүлж уншаарай.
Ардчиллын
анхдагч
С.Төмөрбүс “Ардчилал бол
хүний дотоод
эрх чөлөөг
нээж өгдөг
нүд, чих гэж би
боддог” гэлээ.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Бээжин рүү машинаар очих нь “Би явж байна, Бээжин сууж байна” гэдэг гунигт түүхийг үгүй болгох юм” хэмээн өгүүллээ.
Иргэн Г.Ганбат “Миний утаснаас зураг
эвлүүлэх аппликейшн
хэрэглэсэн, мөнгө авч
захиалгаар пост хийсэн
эсэхийг шалгана гэсэн” хэмээв.
Иргэн Б.Содномдаржаа “Намайг хэлмэгдүүлж,
эрүүдэн шүүсэн нөхдөд
хууль хариуцлагаа
хүлээлгэсэн ч хамгийн
том хариуцлагыг бурхан
тооцно” гэв.
Жижиг “Таван толгой”-н хувьцааны
луйврыг Л.Энхболд “эхнэртэй”-гээ
нийлээд хийчихсэн юм биш үү?
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.
Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ