Дэд Ерөнхийлөгч, Улсын Бага Хурал, Улсын Их хурлын дарга асан, академич Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.
-Эхлээд уншигчдад мэдээлэл хүргэх үүднээс Үндсэн хуулийн Цэцэд та ямар учиртай мэдээлэл, яагаад гаргав гэдгээс ярилцлагаа эхэлье?
-“Зорилгодоо хүрч л байвал арга нь буруудахгүй” “Зорилго нь аргаа зөвтгөнө” гэсэн “харгис” номлол байдаг даа.
2016-2020 оны Ардын намын үнэмлэхүй олонхын зорилго нь юу байв? Нэгдүгээрт, 2020 оны сонгуулиар дахин үнэмлэхүй олонх болох. Хоёрдугаарт, 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар өөрийн нэр дэвшигчийг ялуулах.
Зорилгодоо хүрэх аргын нэг бүрэлдэхүүн нь Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах. Ингэхдээ нэгдүгээрт, бусдыг буруутгах, Үндсэн хуульд оруулсан 1999, 2000 оны нэмэлт өөрчлөлтийн “долоон бурууг” засах (үүндээ өнөөдөр бүдэрч байна).
Хоёрдугаарт, ард түмэнд Үндсэн хуулийн түвшинд “гоё” амлалт өгөх (одоо ч хэрэгжээгүй).
Гуравдугаарт, “санаатай” зарим тодорхойгүй томьёололтой нэмэлт, өөрчлөлт оруулж Үндсэн хуулийн Цэцийн тусламжтайгаар өөрт ашигтайгаар “тодорхой” болгох (жишээ нь, Ерөнхийлөгчийн сонгууль байна).
Дөрөвдүгээрт, сонгууль тулсан үед дагаж мөрдөхөөр болгож зорилгынхоо дагуу пиар хийх. Тэд зорилгодоо хүрсэн.
Гэтэл зайлшгүй цогцоор нь хийх байсан УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх, УИХ-ын сонгуулийн хэлбэрийг өөрчлөх, Ерөнхийлөгчийг нийт ард түмнээс сонгодгийг өөрчлөх зэргийг ард түмэнд таалагдахгүй. Иймд том зорилгодоо хүрэхгүй гэж үзэж хийгээгүй зовлонтойгоо нүүр тулж байна. “Аргаа” хайж байна.
Хамгийн түрүүнд Засгийн газарт УИХ-ын гишүүдээс байх тооны хязгаар дөрөв гэдгийг арилгах зорилго тавьсан. Энэ зорилгодоо хүрэх арга яг л Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн талаар хэрэглэсэн аргаа сонгосон. Оролцуулагчид нь ч яг хэвээр! Нөгөө л иргэд нь Цэцэд мэдээлэл гаргадгаараа гаргасан. Энэ удаа бүр Цэц нь Үндсэн хуульдаа халдан байж зорилгыг нь биелүүлсэн. Энэ тухай тантай өнгөрөгч сарын 23-нд (2022.08.23) хийсэн ярилцлагадаа дэлгэрэнгүй хэлсэн дээ. Зорилго нь аргаа зөвтгөнө гэж энэ л байх даа.
Математикт арга нь буруу бол баталгааг нь буруу, үр дүнд хүлээн зөвшөөрдөггүй. Ардчилсан Монгол Улсад Үндсэн хуультай нь нийцээгүй бол аливаа харилцаан дахь аргыг буруу гэж үзэн үр дүнг нь хүлээн зөвшөөрдөггүй л байх учиртай.
Үндсэн хууль нийт ард түмний эрх ашиг, нэрийн өмнөөс ингэж шийддэг! Өөр хэний ч биш! (Битгий мөрөөд гэж надад бүү хэлээрэй!)
За үндсэн асуулт руугаа оръё. Үндсэн хуулийн Цэц 2022 оны наймдугаар сарын 15-нд эцсийн шийдвэрээ гаргаж Үндсэн хуулийн 39.1-ээс Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн УИХ-ын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно” гэсэн өгүүлбэрийг Үндсэн хуулиас хассан. Ингээд л МАН-ынхан “хүний гараар могой бариулж” зорилгодоо хүрсэн атлаа 2022 оны наймдугаар сарын 25-нд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулан байхгүй болгосон өгүүлбэрийг дахин байхгүй болгосон үйл ажиллагаа явууллаа. Нэг түүх санаанд орчихлоо. Нас барсан нөхрөө дахин нас баруулж оршуулгын тэтгэмж хоёр удаа авсан шуналтай эмгэний тухай хэрэг байдаг гэсэн. Хөөрхий тэр олны зэвүүцэл шүүхийн шийдвэрийг даалгүй өөрөө удалгүй талийгаач болсон гэдэг.
УИХ-ын энэ ажиллагаа Үндсэн хуулийг зөрчсөн талаар урьд бас мэдээлэл хамт гаргаж байсан Э.Төмөрбаатартай хамтарч мэдээлэл Үндсэн хуулийн Цэцэд гаргаад байна даа.
-Цэц арьсаа хамгаалж таны гаргасан мэдээллийг хүлээж авалгүй, шийдвэр гаргахаас татгалзах боломжтой юу. Үндсэн хуульд маргаан үүсгэхээс татгалзаж байна гэдэг шиг?
-Цэц бидний мэдээллээр УИХ-ын дээрх ажиллагаа Үндсэн хууль зөрчсөн талаар ямар нэг хэлбэрээр гаргахгүй бол Цэц 2022 оны наймдугаар сарын 15-ны өдрийн өөрийн гаргасан 02 тоот тогтоол, эцсийн шийдвэрээсээ татгалзсан үйл явдал болно. Өөрөөр хэлбэл, бидний шийдвэр Үндсэн хууль зөрчсөн буруу шийдвэр байжээ гэж үзсэн хэрэг. Энд Үндсэн хуулийн заалт Үндсэн хууль зөрчсөн тухай гардаг маргаан яриагүй, харин УИХ-ын үйл ажиллагаа Үндсэн хууль зөрчсөн тухай асуудал ярьж байгаа юм.
-Тэгэхээр та Үндсэн хуульд бүх үйл ажиллагаа, үйлдэл нийцсэн байхыг Цэц болоод УИХ-д дахин сануулж, энэ удаа ацан шалаанд орууллаа ойлгож болох уу?
-Шатраар бол өвгөн, бэрс хоёрын дунд мориороо шалчихаад байна. Юугаар ч хаах аргагүй. Тэгэхээр Цэц өөрийгөө өгч бууж өгөх үү, бэрсээ өгч цааш нүүх үү гэдгээ л шийднэ дээ.
-Эрх баригчид санасандаа хэдийнэ хүрчихлээ. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх асуудал ингээд замхарчихав уу?
-Уг нь Цэцийн шийдвэр гаргуулчихаад л зорилгодоо хүрчихсэн мөртлөө юу гэж Үндсэн хуулийн “хоосон зайг” дахиж “хоослон” өөрчлөлт оруулсныг ойлгох гээд ухаан хүрдэггүй ээ. Цэц өмнөх шийдвэрүүдээ хүчингүй болгодог болсноос л айхдаа ингэсэн юм болов уу даа. Цэц чинь саяны шийдвэрээ гаргах гэж урьд нь “Үндсэн хуулийн заалт үйлдсэн хууль зөрчсөн тухай маргааныг Цэц хэлэлцэхгүй” гэж гаргаж байсан шийдвэрүүдээ хүчингүй болгож байсан шүү дээ. Одоо УИХ-ын энэ бүрэлдэхүүн Үндсэн хуульд дахин нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ёс зүйн эрхгүй болж байх шиг байна даа.