Монгол Японы хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн ой энэ онд тохиосон билээ. дайны дараахь хүнд хэцүү он жилүүдэд хүйтэн дайны төмөр хөшгөөр тусгаарлагдаж байсан хоёр улс өнөөдөр бие биеэ чухалчилсан дотно түншүүд болсон. Манай хоёр орны улс төр, эдийн засаг, урлаг соёл, боловсрол гээд бүхий л салбарын харилцааны үндэс эх суурь тавигдахаас эхлэн өдий зэрэгтээ өргөжиж тэлэхэд үнэтэй хувь нэмрээ оруулсан хүн бол яах аргагүй Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Содовжамцын Хүрэлбаатар гуай юм. Тэрбээр анх Японтой харилцаа тогтоосон үеэс гар бие оролцож ирсэн бөгөөд сүүлийн жилүүдэд тус улсад Монголоо төлөөлөн Элчин сайдаар улиран томилогдож ажилласан баялаг түүх намтартай эрхэм. Түүний туулсан амьдралын замнал, хоёр улсын харилцаанд оруулсан үүрэг ролийн тухай хуучилж өнжлөө.
С.Хүрэлбаатар гуайнх Монголдоо ирээд төвхнөж амжаагүй байгаа хэрнээ бидний саналыг уриалгахнаар хүлээж авсан юм. Бид ч товлосон цагтаа гэрт нь очив. Гэрийн эзэгтэй хаалгаа нээн инээмсэглэн угтаж, “Та хэдийн өмнөхөн Японы өдөр тутмын сонины хоёр сурвалжлагч ирсэн.
Манай хүнээс ярилцлага авч байгаа юм” гэлээ. Зочны өрөөнд ортол тэдний ярилцлага өндөрлөж байгаа бололтой. Гадаадын сэтгүүлчид бидэнтэй нэрийн хуудсаа солилцонгоо “С.Хүрэлбаатар гуай манай улсад Элчин сайдаар удаан хугацаанд ажилласан нэр хүндтэй хүн. Тиймээс Монголд ажиллах хугацаандаа түүнээс ярилцлага авах завшаан тохиолоо” гээд инээв. Гэрийн эзэн холоос ирсэн зочдоо үдсэнийхээ дараа “Одоо та хэдийн байцаалтад ороход бэлэн” гэж инээмсэглэсээр буйдан дээрээ тухаллаа.
С.Хүрэлбаатар гуай 2009 онд Элчин сайдаар томилогдож олон жилийн дараа ийн ирж байгаа аж. Тиймээс ачаа тээшээ бүрэн цэгцэлж, ажлын өрөөгөө тохижуулж амжаагүй гэж байлаа. Холоос ирсэн хайрцагтай номуудаа нэг буландаа өржээ. Эднийх хоймортоо “Сорхууд” гэсэн уйгаржин бичээс өлгөсөн нь нүдэнд тусав. Хажуухан талд нь “Эрдэм” гэсэн үгийг бас байрлуулжээ. Тодруулаад асуутал “Манайх Сорхууд овогтой. Тиймээс ургийн овгоо ингэж бичүүлж дээдэлсэн хэрэг. Харин “Эрдэм” гэдэг үгийн тухайд манай хүүхдүүдийн нэр юм. Ач, зээ нарын нэрэнд ”Эрдэм” гэсэн үг орсон байдаг” гэв. С.Хүрэлбаатар гуайнд зочилсон хэн бүхний нүдийг хужирлах зүйл бол үзэсгэлэнт эмэгтэйн уран зураг. Тэр бүсгүй бол түүний гэргий Д.Гандиймаагийн залуу халуухан насных нь төрх ажээ. Гэрийн эзэгтэй энэ тухай ярихдаа “Хүмүүс манайд орж ирээд хэний зураг вэ гээд асуухаар нь Хүрлээгийн найз бүсгүй гэж хэлдэг” хэмээн инээв. “Анх надтай танилцаж, миний хайрыг татаж байсан тэр төрх нь болохоор миний найз эмэгтэй мөн байлгүй яахав. Ханийнхаа 50 насны ойгоор зураач Мөнхцэцэгт захиалж зуруулсан юм” гэж С.Хүрэлбаатар гуай тодотголоо. Зочны өрөөний ханыг чимэх өөр нэг зураг бол Японы нэрт дуучин Яширо Акигийн бүтээл байсан юм. Тэрбээр сайн дуулаад зогсохгүй уран зурагт авьяастай нэгэн ажээ. Нөхөр нь ч уран гартай хүн байдаг гэнэ. Ингээд дуучин бүсгүй нөхрийнхөө урласан аягыг харж зурснаа С.Хүрэлбаатар гуайг албанаасаа буухад нь дурсгал болгож өгсөн юм байна. Энэ мэтчилэн сайхан түүх, дурсамжтай бүтээлүүд эднийд олон байлаа.
АМ БҮЛ ЦӨӨНТЭЙ Ч ОЛНООР ХҮРЭЭЛҮҮЛСЭН ЭРХЭМ
С.Хүрэлбаатар гуай эхээс ганцаараа. Түүний аав Ц.Содовжамц Ховд аймгийн уугуул хүн байжээ. Нутгаасаа гарч Багшийн сургуулийг дүүргээд Завхан аймагт багшилж байсан юм билээ. Удалгүй цэргийн хүн болж Баянхонгор аймагт ажиллаж амьдрах болсон байна. Харин Элчин сайдын ээж нь Х.Сангидулам гэдэг хүн байсан аж. “Улаан гэрийн Дулмаа гэдэг шиг манай ээж намдаа үнэнч хүн байлаа. 16 насандаа МАН-д элсч гэзгээ тайруулж, цагаан малгай өмсдөг эмэгтэйчүүдийн нэг байв. 1990 оны ардчилсан хувьсгалын дараагаар намаа өмгөөлж, хамгаалсан хуралд оролцож яваад хатгаа авч бие барсан даа. Харин аав маань тэрс үзэлтэй хүн байсан” гэж С.Хүрэлбаатар гуай дурсан ярив. Эхнэртэйгээ танилцсан түүхээ хуваалцахдаа “Манай хүн айлын ганц охин. Бид хоёрын аав, ээжүүд адилхан Баянхонгор аймагт очиж суурьшсан байдаг юм. Гандиймааг зургадугаар ангид, намайг наймдугаар ангид байхад тэнд очиж билээ. Тэгсэн нэг их хөөрхөн дугуй шар царайтай охин нүдэнд тусдаг юм байна. Сураг сонсох нь ээ таван онцын эзэн гэнэ. Би ч сурлагандаа сайнгүй нөхөр байлаа. Ингээд алхам алхмаар ойртож эхэлсэн дээ. Гэтэл намайг тоодоггүй. Долоон жил араасаа гүйлгэж байгаад хожим миний эхнэр болсон доо. Намайг маш их засч авсан хүн дээ” гэлээ. Ингээд тэд 1973 онд гэр бүл болж, хоёр сайхан хүүхдийн аав, ээж болжээ. Харамсалтай нь том хүү нь идэр залуу насандаа автын ослоор хорвоог орхисон байна. Одоо хүүгийнх нь хоёр хүүхэд Америкт амьдардаг гэнэ. Ач хүү нь бизнесийн чиглэлээр Америк, Японы хамтарсан компанид ажилладаг бол ач охин нь суралцдаг байна. С.Хүрэлбаатар гуайн бага охин гурван хүүхэдтэй бөгөөд одоо Японд ажиллаж, амьдарч байгаа гэсэн. Японы Обирин их сургуулийг төгсөөд Монгол дахь Японы Элчин сайдын яаманд ажиллаж байжээ. Одоо Японы Нийгата мужийн захиргаанд орон нутгийн хамтын ажиллагааг хариуцаж ажилладаг байна. С.Хүрэлбаатар гуай ам бүл цөөнтэй, ач зээ нар нь алс байгаа болохоор баяр ёслолоор тэднийгээ ихэд үгүйлэн санагалздаг биз ээ. Гэхдээ энэ эрхэмд ах дүүсийг нь орлох ойр дотны хүмүүс олон байдаг тухай хуучиллаа. Гэр бүлийн сайн найзуудаа ч бидэнд танилцуулан ярьсан юм. Тухайлбал, багын найз Г.Лувсанцэрэн, Г.Лочин болон Вьетнам, Францад Элчин сайдаар сууж байсан Г.Луузан гуай, Вьетнам, Солонгост Элчин сайдаар сууж байсан П.Үржинлхүндэв, Кубад Элчин сайдаар сууж байсан Б.Нямаа нарыг нэр цохож байлаа. Төрсөн дүүгээс нь өөрцгүй өмөг түшигтэй хүн бол МУГЖ Д.Сосорбарам гуай гэнэ. Тэд нэг орцонд амьдардаг хөршүүд бөгөөд хоол, цайгаа хамтдаа хувааж иддэг тийм дотно ах дүүс юм билээ. Гэрийн эзэгтэй үдийн хоолоо бэлдчихээд “Бууз гарчихлаа. Халуун дээр нь түргэн ороод ир” гээд Со гавьяатыг эхнэртэй нь утсаар дуудав. Д.Гандиймаа гуай “Манай орцныхон амь нэгтэй.
Аливаа баяр ёслолоор хөгшин бид хоёр дээр орж ирж тэмдэглэнэ. Нэг нэгнийхээрээ орж гарцгаана. Хүүхдүүд хол байдаг болохоор хөршүүд маань л бидэнд хань болдог юм даа” гэхэд түүний хань “Манай орцонд дандаа Баянхонгорын гаралтай айлууд бий. Баянхонгорчуудын орцны дарга нь би” гэж хошигнов. Энэ зуур гэрийн эзэгтэй зассан ширээндээ зочдоо зоог барихыг урив. Д.Сосорбарам гавьяат болон түүний гэргий хэзээний эдний хүүхдүүд шиг. Яг л гэртээ байгаа мэт чөлөөтэй байв. Тэдний нөхөрлөл хэзээ яаж үүссэн тухай сонирхтол “Ер нь урд насандаа эхэлсэн байх шүү” гээд инээлдэв. Анх 2002 онд Японы Ханхүү Монголд айлчлан ирсэн цагаас С.Хүрэлбаатар, Д.Сосорбарам хэмээх хоёр эрхэм дотно сайхан харилцаатай болсон юм байна. Японы Ханхүү догшин хутагт Данзанравжаагийн талаар судалдаг, их хүндлэн дээдэлдэг аж. Тэрбээр Монголд ирээд Хамарын хийдэд очихоор болжээ. Ингээд С.Хүрэлбаатар гуай Д.Сосорбарам гавьяаттай уулзаад Ханхүүд гэнэтийн бэлэг барихаар ярилцжээ. Д.Сособарам гавьяатыг Данзанравжаагийн тухай “Хутагтын сахиус” кинонд тоглосныг нь Ханхүү мэддэг байж. Тиймээс музейд байсан хутагтын хувцас хэрэглэгдэхүүнүүдийг түр авч Со гавьяатад өмсүүлжээ. Ханхүүг Хамарын хийд дэх хутагтын бясалгал хийж байсан агуй руу хөтлөөд оронгуут Д.Сосорбарам гавьяат “Үлэмжийн чанар” дууг дуулсаар гарч ирэхэд мань эр нэг хэсэгтээ мэл гайхаж орхисон байна. Үүнээс хойш тэд хоёр орны урлаг, соёлын олон арга хэмжээг хамтран зохион байгуулжээ. Саяхан Японы үндэсний урлагийн фестивалийн нээлтийн арга хэмжээнд Со гавьяат “Домог” чуулгынхаа хамт 45 минут тоглолт үзүүлжээ. Тоглолтын дараа хаан ширээ залгамжлах хунтайж Нарухито Д.Сосорбарам гуайг тусгай өрөөнд хүлээн авч уулзаж, талархал илэрхийлсэн байна. С.Хүрэлбаатар гуай “Тээр жил Хатан хаан манай Элчин сайдын яаман дээр тоглолт зохион байгуулсан юм. Төгөлдөр хуур сайхан тоглодог хүн л дээ. Бас найз нөхдийгөө урьсан. Хатан хаан төгөлдөр хуураа тоглож, Сосорбарам дуугаа дуулаад нэг үдшийг сайхан өнгөрүүлж билээ. Ер нь манай Сосорбарам чинь хаан удмынхантай тун ойр хүн байгаа юм” хэмээн ярилаа. Аливаа ажил үйл төлөвлөөд хөдлөхөд тэдний дөрөө сайхан нийлдэг гэнэ. Ямар сайндаа “Хүрлээ нь хүр хийж, Бармаа нь пар хийж, хүрье гэсэндээ хүрч л салдаг Хүрлээ. Барья гэснээ барж байж дуусгадаг Барам” гэсэн уриа үгтэй болсон тухай С.Хүрэлбаатар гуай хэлж хоолны ширээний ард бяцхан инээд бэлэглэв. Тэд япончуудын тахилгат Фүжи уулан дээр гарч уртын сайхан дуугаа уянгалуулна гэж зорьж байснаа давуулан биелүүлжээ.
Энэ уулан дээр хоёр ч удаа гарч тоглолт хийсэн байна. Одоо тэд Номхон далайд хөлөг онгоцон дээр уртын дуу дуулах мөрөөдлөө удахгүй биелүүлнэ гэсэн өөдрөг бодол тээж явдаг юм билээ. Со гавьяат сүүлийн долоо, найман жил Японтой соёлын харилцаатай байгаа гэнэ. Жилдээ 3-4 удаа очиж тоглолт хийдэг аж. Хокайдо мужаас бусдад нь тоглолт хийжээ. Со гавьяат ярихдаа “Энэ бол Хүрлээ ахын нөмөр нөөлөг. Хүрлээ ах улс төр эдийн засгаас гадна урлагийн талаар их зүйл хийсэн. Японы үндэсний төв театрын тайзан дээр Монголоос Сүглэгмаа, Лхамжав гуай хоёр гарч байсан. Тэр хоёр мундаг хүнээс хойш домог чуулгатайгаа тоглосон доо. Манайхан Японы нэгдүгээр зэрэглэлийн театрт тоглодог” гэлээ. “Үнэхээр урамтай л даа. Би гуйж байгаад зөвшөөрөл авч байгаа шүү дээ. Манай хэд үнэхээр бахархмаар тоглолт зохион байгуулдаг. Тоглолтын дараа Японы тал мөрөн дээр алгадаа. Дахиад тоглоорой” гээд зөвшөөрөл өгөхөд нь маадгар байгаа юм чинь гэж С.Хүрэлбаатар сайд нэмэв. Со гавьяатын “Жамаас” гэдэг дуу Японд хит болж байгаа ажээ. С.Хүрэлбаатар гуайн зочны өрөөний хананд өлгөөстэй байх уран зургийн эзэн алдарт дуучин бүсгүй Яширо Аки “Жамаас” дууг япон хэл дээр олны хүртээл болгосон байна. Сүүлийн үед энэ дуу Японы караокед нэлээд хүчээ авч байгаа аж. Эндээс Монгол Японы соёлын харилцааг хөгжүүлэхэд С.Хүрэлбаатар гуай ямар их хичээл зүтгэл гаргаж, үйл хэрэг бүтээснийг харж болохоор. Мөн Хубилай хаан Япон руу хоёр удаа довтолсон түүхийн жимээр баримтат кино хүртэл бүтээсэн зэрэг соёлын харилцаатай холбоотой хийсэн ажлуудыг нь дурдаад байвал олон.
ЯПОН ОРОНД “ДУРЛАСАН” ТҮҮХ
Японы эзэн хааны олгодог Мандах нарны одонгоор Монголын 12 хүн шагнуулсан байдаг ажээ. Энэ одон зургаан зэрэглэлтэй. Нэгдүгээр зэрэглэлийн одонг Ерөнхий сайд асан Д.Содном гуай хүртэж байв. Харин хоёрдугаар зэргийн одонгоор Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд С.Хүрэлбаатар цоллуулсан юм. Түүнд Японы Ерөнхий сайд одонг гардуулж, эзэн хаан нь биечилж баяр хүргэсэн билээ. Тэрбээр одон олгодог ёс журам нарийн дэг жаягтай байдаг гэж даруухнаар өгүүлэв. Түүний гэргий “Биднийг гэртээ ирэхэд манай байрныхан, найз нөхөд маань гэнэтийн бэлэг барьж, ёстой сайхан халуун дулаанаар угтаж авсан шүү. Орцонд ороод ирэнгүүт шатны хоёр талаар зогсоцгоочихсон. Сосорбарам хадаг тэргүүтэн барьчихсан дуулсаар угтсан гээч. Гэрт ороод ирэнгүүт “Хөсөгтөн” хамтлагийнхан тоглолт үзүүлсэн. Манай хөршүүд гэр орныг минь цэмцийлгээд хоол цай бэлдээд хачин сайхан угтсан. Дээшээ нэг юм огшоод л явчихсан. Баярласан гэж жигтэйхэн” гэв. С.Хүрэлбаатар гуай “Би төрийнхөө хайр хишгийг хүртэж, дипломатч хүний бүх цолыг аваад зогсохгүй Японы эзэн хааны одонг хүртлээ. Миний ажилдаа амжилт гаргасан нь ханийн минь гавьяа. Гандиймаа маань хуульч болох мөрөөдөлтэй хүүхэд байв. Гэтэл тэр хуваариа алдчихаад Эрхүүгийн багшийн сургуульд орсон. Сургуулиа төгсч ирээд дунд сургуульд хичээлийн эрхлэгч боллоо. Сүүлдээ Хотын боловсролын хэлтэс, Ардын боловсролын яаманд мэргэжилтнээр ажиллаж байлаа. Дараа нь 18 дугаар сургуулийг орос сургууль болгоход хичээлийн эрхлэгч болсон. Тэндээ тогтвортой ажиллаж чадаагүй. Намайг дагаад “тэнэсэн” хүн дээ. Хань минь Элчин сайдын яаманд үйлчлэгч, бичээч, нягтлан гээд бүх ажлыг хийжээ. Миний жинхэнэ ар талыг хариуцаж явсан хүн юм” гэлээ.
Японы эзэн хааны одонг зүгээр хаа хамаагүй хүмүүст олгочихдоггүйг бүгд мэднэ. Хоёр улсын харилцааг шинэ шатанд ахиулахад үнэтэй хувь нэмэр оруулсан тийм гавьяатай хүн хүртдэг. С.Хүрэлбаатар Элчин сайдын хувьд анх Япон оронтой хэрхэн холбогдсон түүх тун сонирхолтой юм билээ. Тэрбээр энэ тухайгаа бидэнд ярихдаа “Миний хувь тавилан бол Японоор мэргэжих ёстой байж гэж боддог юм. Бидний үеийн хүүхдүүд байлдаж тоглодог байлаа. Дайсны цэрэг боллоо гээд япон юм уу гамин болно. Тэгээд ардын цэргүүд тэднийг олзлоно, шоглоно. Тэгэхээр гамин, самурай болох дуртай хүүхэд гэж байхгүй. Гэтэл би дандаа япон цэрэг болно. Тэрэндээ их дургүй байв. Нийгэмд Япон орны талаар таагүй мэдээ дуулддаг байсан. Ингээд 1964 онд гэрэлтэй мэдээ сонсч билээ. Токиогийн олимп болсон юм. Токиогийн олимпод оролцсон тамирчид эргэж эх орондоо ирсэн. Нэг удаа хичээлээ тараад гэртээ иртэл Токиогийн олимпод оролцсон тамирчин аавтайгаа манайд ирчихсэн байлаа. Аав нь манай аавтай найз. Би зургадугаар ангийн хүүхэд байв. Тэдний яриа амттай гэж жигтэйхэн. Дотроос сэтгэл хөдөлгөсөн зүйл бол тэнд нэг нэгэндээ хүн ёсоор хандаж, их хүндэтгэж харилцдаг тухай байв. Тэрнээс хойш Япон орон миний сонирхлыг их татаж билээ. Сонин хэвлэл дээр Япон оронтой холбоотой гарсан зүйлүүдийг хайчилж, хадгалдаг байлаа. Япон хэл мэддэг хүн бараг байхгүй, сурах бичиг ч олддоггүй байсан цаг үе. Аравдугаар ангиа төгсөөд Япон явах хуваарь байдаггүй. Тэгээд Баянхонгорын Наранхүү дипломатч гэж сайхан хүнтэй санамсаргүй тааралдаад өөрийнхөө зорилгыг хэлтэл Москвагийн олон улсын харилцааны сургуульд сур гэж зөвлөсөн. Сураглатал улсын хэмжээнд хуваарь ирээгүй байв. Сургуулиас хоцрохгүйн тулд Багшийн дээд сургуулийн орос хэлний ангид элслээ. Хоёр жилийн дараа “Японтой харилцаа тогтоох хугацаа ойрхон болж байгаа гэнэ. Гадаад яам мэргэжилтнүүдээ бэлтгэхийн тулд Москвад сургуульд явуулах гэж байгаа” гэдгийг олж мэдэв. Ингээд шалгалт өгч тэнцээд Москвад очлоо. Япон үсгээ нүдлээд сурч эхэлж байтал Монголын Элчин сайдын яамнаас дуудаж байна. Москвад байгаа Японы Элчин сайдын яамнаас манай Элчин сайдын яаманд ирүүлсэн ноот бичиг байв. Хоёр орны хооронд дипломат харилцаа тогтоох асуудлаар уулзалт хийе гэсэн агуулгатай байсан. Лениний номын санд суугаад ханз болгонуудыг тайлж уншиж байж орчуулсан болж билээ. Япон Монголын хооронд 1972 оны хоёрдугаар сарын 24-нд анх дипломат харилцаа тогтоосон байдаг юм. 1975 онд би төгсөх ангийн оюутан Элчин сайдын яаманд долоон сар дадлага хийсэн дээ. Улс төр, эдийн засгийн, консулын гээд бүх хэлтсүүдэд нэг, нэг сар дадлагажив. Энэ нь намайг дипломат ажилтан болох сайн эхлэл болсон. 1976 онд сургуулиа төгсөөд л Гадаад яаманд ажилд орсон. Ажлаа орчуулагчаас эхэлсэн надад тун азтай тохиолдол учирсан юм. Тэр үед Японы ЭСЯ дөнгөж байгуулагдаад манай яамнаас орчуулагч өгөөч гэж хүсэлт тавьсан байв. Манай яамны Нэгдүгээр орлогч сайд Д.Ёндон гэдэг хүн намайг дуудаад, сайн ажиллаад, гол нь япон хэлээ сайжруулаад ир гэв. Ингээд тухайн үед хоёр орны хооронд дайны төлбөрийн асуудал шийдэх, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны тухай хэлэлцээр байгуулах, энэ дагуу буцалтгүй хөрөнгө оруулалтаар комбинат байгуулах зэрэг ажлууд хийгдэж байсан. Бүх л яриа хэлэлцээ уулзалтад ордог, орчуулдаг ажилд томилогдсон. Тэр үед Элчин сайд Акияма гэж туршлагатай хүн байсан. Энэ хүн намайг алдаа мадаггүй орчуулга хийж сурахад их боловсруулсан. Ингээд нэг жилийн хугацаатай Элчин сайдын яаманд ажиллах томилолт авсан би Акияма Элчин сайдыг буцтал ажиллахаар болов. Тэрбээр намайг дэргэдээ хоёр жил шахам байлгасан. Энэ хугацаа надад хэлээ сайжруулах, япон хүмүүстэй ажиллаж, тэдний арга барилыг суралцах, тус орны талаар таньж мэдэх дээд сургууль болсон доо” гэв.
С.Хүрэлбаатар гуай Гадаад харилцааны яаманд Япон орныг хариуцсан референт, орчуулагч, атташе, гуравдугаар нарийн бичиг, хоёрдугаар нарийн бичиг, нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга, зөвлөх, Азийн газрын даргаар хоёр удаа ажиллаж байжээ. Мөн Японд Монгол Улсаа төлөөлсөн Элчин сайдаар улиран томилогдохоос өмнө Хойд Солонгост Элчин сайдаар ажиллаж байсан хүн. Тэрбээр Япон Монголын харилцааны суурь тавигдаж байсан үед нь орчуулагч хийж, цаашлаад хоёр орны харилцааны механизм бий болгоход нь чимхлүүр ажлыг шат шатаар ахиулахад оролцож явсан юм. Тодруулбал, Монгол Японы хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн 42 жилд нь хүчин зүтгэсэн билээ.
С.Хүрэлбаатар гуай хоёр улсын хамтын ажиллагааны талаар санал бодлоо хуваалцахдаа “Манай хоёр орон өнөөдөр олон улсын талбар дээр бие биеэ дэмжсэн сайхан хамтын ажиллагаатай байна. Бүс нутгийн асуудлаар, Зүүн Хойд Азийн тогтвортой байдлыг хангах. Солонгосын хойгийн түгшүүртэй байдлыг намжаах зэрэг чиглэлээр хоёр орон байнга уулзаж, ярилцдаг уламжлал тогтож байна. Мөн глобал асуудлаар ярилцдаг. Япон орон бол Монгол Улсыг Зүүн Азид явагдаж буй интеграцийн үйл явцад нэгдэх талд нь дэмжлэг үзүүлэх талаар идэвхтэй сайн ажиллаж байгаа. Хоёр улс харилцаагаа сайн явуулахын тулд ярьж, тохирсон зүйлүүдээ хэрэгжүүлэх эрх зүйн үндсийг сайн тавьсан. Үүнийгээ тодорхой хэрхэн яаж урагшлуулах тал дээр механизм бий болгосон. Монгол Японы төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан зөвлөлдөх уулзалтуудыг найман удаа хийлээ. Шинээр стратегийн түншлэлийг хэрэгжүүлэх дунд хугацааны(2012-2017 он) хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлсэн. Одоо 2017-2022 оныг хүртэлх дараачийн дунд шатны хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлж байна. Бүх асуудал дардан замаар явна гэж юу байхав. Тэгэхээр хоёр орны ард түмний харилцан ойлголцлыг илүү сайн ахиулах ёстой. Хувь хүмүүс хоорондын солилцоог өргөжүүлж байх ёстой. Худалдаа эдийн засгаа өргөжүүлэхэд анхаарах зүйлс ч байгаа. Хоёр улсын чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн дагуу татваргүй бараа гаргах эрх зүйн үндэс бүрдсэн. Манай зүгээс Японд юу хэрэгтэй байгааг нь судлах хэрэгтэй. Тэрийгээ үйлдвэрлэхийн тулд япончуудтай хамтран зохион байгуулах нь чухал. Үүнийгээ Орос, Хятадын зах зээлд давхар гаргах зэрэг ажлыг явуулах нь чухал” гэв.
МОРИН ХУУРЫГ ЮНЕСКО-Д БҮРТГҮҮЛСЭН ГАВЬЯАТАН
С.Хүрэлбаатар гуай гэргийнхээ хамт зургийн цомгоо эргүүлэнгээ олон сайхан хуучны дурсамжуудаа ярьж, хөгжилдөж байгаа нь үнэхээр аз жаргалтай харагдаж байлаа. Анх үерхэж эхэлж байсан үе бололтой, хоёр биенээ гижигдэж байгаа хар цагаан зураг содон харагдав. Мөн бяцхан ач, зээ нарынхаа багын зургийг хараад хооронд нь ялгадаггүй юм гэж ирээд л өхөөрдөнө. “Ирэх зун ач хүү маань найз охинтойгоо ирнэ” гээд эмээ нь ихэд догдлон ярина лээ.
Хүний амьдралд жаргал, зовлон ээлжлэн ирдэг нь жам. Морин хуур барин суугаа талийгаач хүүгийнхээ зургийг хараад тэд санаа алдав. Аав, ээжийнхээ анхны үр нь болж мэндэлж байсан хүү нь хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн ч үр хойчид нь дурсагдах зүйлийг тэд мөнхөлж чаджээ. Морин хуурыг дэлхийд таниулах туйлын хүсэл тэмүүлэлтэй байсан хүүгийнхээ зорилгыг С.Хүрэлбаатар гуай биелүүлж чадсандаа сэтгэл нь бага ч гэсэн тайвширдаг бололтой. Хүү нь амьд сэрүүн байхдаа “Харанга” хамтлагийн гитарчин Ц.Энхманлайг ятгаж, “Ажнайн хуур” хамтлагийг байгуулж байжээ. Ардчилсан хувьсгал эхлэхээс өмнөх үйл явдал гэнэ. Тухайн цагт морин хуур тайзан дээр л байсан болохоос дэлгэрээгүй байв. Тиймээс түүний хүү “Нью арт рок” гэдэг урсгал дэлгэрүүлэх мөрөөдөлтэй байсан аж. Эдний хамтлаг Японд хүртэл очиж тоглодог байжээ. Ингээд С.Хүрэлбаатар гуай хүүгийнхээ мөрөөдлийг гүйцээе гэж зориод морин хуурчидтай танилцаж, хамтарч ажиллажээ. Улмаар морин хуурын нийгэмлэг байгуулсан гэдэг. Тус нийгэмлэг Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн үед морин хуурыг дэлгэрүүлэх зарлиг гаргуулж, ЮНЕСКО-д соёлын биет бус өвд бүртгүүлсэн байна. Тэрбээр энэ түүхийг ярьсныхаа дараа өөр нэг гэрэл зураг дээр бидний анхаарлыг аваачив. Тэр бол 1982 оны тавдугаар сарын 19-ний өдрийн зураг байлаа. Энэ өдөр Монголын бөхчүүдийг сумогийн дэвжээнд гаргах яриа өрнөсөн аж. Тэрбээр “Балхаажав гуай Японд олон улсын хуралд очсон юм. Сонирхоод үзчихээр юу байна гэхээр нь сумо барилдаж байгаа үзэх үү гэтэл дуртай хүлээж авлаа. Ингээд сумо бөхийн дараа аварга дээр нь очоод мэндчилээд хамт зургаа татууллаа. Тэгээд сумогийн дэвжээний захирал Оошима гэдэг хүнтэй уулзсан юм. Тухайн үед гадаадын ганц бөх байсан нь Хавайн Такамияма. “Монголд үндэсний бөх барилддаг. Хэрэв манайхаас бөх авчирвал амжилт гаргана даа” гээд би хэлж орхив. Гэтэл биднийг газарчилж явсан парламентын гишүүн Уэда гэдэг хүн их соргогоор хүлээж авч билээ. Тэрээр “Балхаажав гуай хоёулаа үүнийг хэрэгжүүлье. Та Монгол дахь зөвшөөрлийг нь олж өг. Би тэр залуусыг хүлээж авах сургуулийг нь хөөцөлдье” гэсэн. Би тухайн үед Элчин сайдын яаманд гуравдугаар нарийн бичгийн дарга байлаа. Ингээд энэ яриа найман жил хөөцөлдөж байж бүтсэн” гэлээ. Хоёр улсын харилцааг бүхий л талаар нь хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмрээ оруулж ирсэн тэрбээр одоо Монгол Японы нийгэмлэгийн тэргүүнээр ажиллаж байна. Тус нийгэмлэг нь хоёр улсын харилцааны байдалд дүгнэлт хийж, өөрсдийнхөө санаа бодлыг Гадаад харилцааны яаманд хүргүүлэх чиглэлээр ажилладаг гэнэ. Мөн төр засгаас баталсан бодлогыг хэрэгжүүлэхэд тал бүрийн дэмжлэг үзүүлдэг ажээ.
ГЭРЭЛ ЗУРГУУДЫГ Ц.МЯГМАРСҮРЭН