Л.Оюун-Эрдэнэ: Монгол Улс экспортын ганц гарцтай. Нэгхэн жилийн дараа энэхүү гарцыг тав болгох боломжтой DNN.mn

Бичигт боомтын үйл ажиллагаатай танилцахаар Сүхбаатар аймгийг зорилоо. Тус боомт нь Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд байрлах ба Улаанбаатар хотоос 850 км, Сүхбаатар аймгийн төвөөс 295 км, Эрдэнэцагаан сумын төвөөс 75 км-ийн зайд оршдог. БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Шилийн гол аймгийн Зүүн үзэмчин хошуунд байрладаг Зүүнхатавч боомттой хиллэдэг байна. Бичигт боомтоор зорчигч тээврийн хэрэгсэл болон газрын тосыг экспортод гаргадаг. Монгол, Хятадын хилийн боомт, тэдгээрийн дэглэмийн тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу олон улсын зэрэглэлтэй, байнгын горимтой боомт юм. Тус боомт анх 1992 оны долдугаар сарын 2-ны өдөр байгуулагдсан түүхтэй. Боомтын харуул манаанд Хилийн цэргийн 144 дүгээр анги үүрэг гүйцэтгэнэ. Бичигт боомтод очоод харуулын цэрэг Н.Гүндалайгаас тодруулахад “Би 2022 оны нэгдүгээр ээлжийн цэрэг татлагаар Хилийн цэргийн 144 дүгээр ангид хуваарилагдан ирсэн. Дорноговь аймгаас татагдсан. Цэргийн алба, тэр дундаа хилийн цэрэг асар нэр хүндтэй бөгөөд эх орныхоо өмнө үүрэг хүлээсэн хүн байна гэдэг ямар утга учиртай болохыг ойлгуулдаг сайхан алба юм. Ар гэр, аав ээждээ хүү нь эр цэргийн албаа нэр хүндтэй сайн хааж байгаа, битгий санаа зовоорой” хэмээн уламжилсан юм. Цэргийн ангийн захирагч О.Азхүү бидэнд боомтын үйл ажиллагаа болон цэргийн ангийг танилцуулаад урд харагдах уул руу заан “Тэр уулнаас цааш Хятадын газар нутаг” хэмээн тайлбарлав.

“Ковид-19” цар тахлын нөлөөгөөр хил гааль хаагдсанаас хойш Бичигт боомт үйл ажиллагаагаа явуулаагүй уджээ. Хилийн наана урагш гаргах нүүрс овоорсон, хашаа дүүрэн харагдана. Хил гаалийн үйл ажиллагаа жигдэрч, нээгдэхээр нь тэрхүү овоорсон нүүрсийг Хятад руу гаргаж экспортын эргэлтэд оруулна гэнэ. Монгол Улсад хилийн 43 боомт байх ба БНХАУ-тай нийт 13 авто замын боомтоор хиллэдэг. Үүнээс Шиньжян Уйгарын өөртөө засах орон (ӨМӨЗО)-той ес, ШУӨЗО-той дөрвөн авто замын боомтоор хиллэдэг байна. ӨМӨЗО-той хиллэдэг таван авто замын боомтын үйл ажиллагаа эхэлж, экспорт болон импортын тээвэрлэлт хийгдэж буй аж. Харин ШУӨЗО-той хиллэдэг нэг авто замын боомтоор экспортын тээвэрлэлт явуулж байна. Өнөөдрийн байдлаар Даян, Байтаг, Бургастай, Цагаандэл-Уул, Бичигт, Сүмбэр, Хавирга боомтуудын үйл ажиллагаа эхлээгүй, зогсонги байдалтай байна. Монгол Улс ОХУ-тай нийт 11 авто замын боомтоор хиллэдэг. Цагааннуур, Боршоо, Алтанбулаг, Ханх хилийн боомтууд нээлттэй байгаа. Бусад боомтууд өнөөдрийн байдлаар хаалттай, үйл ажиллагаа явуулаагүй байгаа аж.

Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д “Хилийн боомтуудыг төмөр замаар үе шаттайгаар бүрэн холбож, тээвэр, логистикийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэн ачаа тээврийн урсгалыг сайжруулж, цаашид транзит улс болох суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх, шинээр Чойбалсан-Хөөт-Бичигт зэрэг төмөр замын сүлжээг байгуулахаар тусгасан. Мөн Засгийн газрын 2022 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдрийн 116 тоот тогтоолоор Концессын “зураг төсөл боловсруулах-барих-ашиглах-шилжүүлэх” төрлөөр Хөөт-Чойбалсан, Хөөт-Бичигт чиглэлийн төмөр замын төслийг гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдаас сонгон, “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн оролцоотой Төслийн тусгай зориулалтын компани байгуулж хамтран хэрэгжүүлэхийг даалгасан. Дээрх шийдвэрүүдийн хүрээнд “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь Чойбалсан-Хөөт-Бичигт чиглэлийн 415 орчим км урт төмөр замыг гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдаас сонгон Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хэлбэрээр хамтран хэрэгжүүлэхээр бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна. Энэхүү ажлын хүрээнд Бичигт боомтод төмөр зам барих төслийн нээлт 2022 оны долдугаар сарын 2-ны өдөр боллоо. Нээлтийн үйл ажиллагаанд Монгол Улсын ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Хууль зүй дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар, Сангийн сайд Б.Жавхлан, УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь нар нээлтийн ажиллагаанд хүрэлцэн ирсэн юм. Тус боомт байгуулагдсан 30 дахь жилийн ойн өдөр энэхүү шийдвэр хэрэгжиж эхлэх болсон таатай мэдээг албаны хүмүүс тодотголоо. Энэхүү төмөр зам байгуулагдсанаар Зүүн бүсийн эрдэс баялгийн нөөц эдийн засгийн эргэлтэд орж Монгол Улс болон тухайн бүс нутгийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд томоохон өөрчлөлтийг авчрах бөгөөд БНХАУ болон ОХУ-ын газар нутгаар дамжин далайн чанад дахь зах зээлд хүрч, экспортын шинэ гарцуудыг бий болгож эцсийн хэрэглэгчид өндөр үнээр бүтээгдэхүүнийг борлуулах боломж бүрдэнэ. Мөн орон нутагт олноор ажлын байр шинээр бий болохоос гадна уурхайнууд, тэдгээрт үйлчлэх салбаруудын олон мянган ажлын байр нэмэгдэх бөгөөд бэлчээр сүйтгэх, тоосжилт, дуу шуугиан, хөрс болон агаарын бохирдлын асуудал үлэмж хэмжээгээр багасч, байгаль орчинд эерэг нөлөө үзүүлэх зэрэг олон ач холбогдолтой юм. Энэ талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шинэ сэргэлтийн бодлогоор боомтын боймыг тайлах хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа. Яагаад гэвэл манай улс экспортын ганцхан гарцтай. Тийм учраас Гашуунсухайтын хоёр талд байгаа боомтыг ашиглалтад оруулахыг зорьж байна. Ханги Мандалын төмөр замын ажил хэдэн сарын өмнө эхэлсэн. Энэ жилдээ багтаад ашиглалтад орно. Бичигт боомтын хувьд манай улсын зүүн босоо тэнхлэгийн замд 415 км урт төмөр зам байгуулна. Давуу тал нь далайтай хамгийн ойрхон гарц болно. 800 орчим км-т л далай байгаа. Тиймээс өрсөлдөөн үүснэ, экспорт нэмэгдэнэ. Мөн баруун босоо тэнхлэгийн төмөр зам байгуулах бэлтгэл ажлыг хангаж байна. Хэрвээ баруун болон зүүн босоо тэнхлэгийн төмөр замыг байгуулж чадвал манай тээвэр ложистикийн хүчин чадал хоёр дахин нэмэгдэх боломжтой. Энэ хэмжээгээр эдийн засаг тэлэх боломжтой гэж үзэж байгаа” гэв.

Үргэлжлүүлэн Ерөнхий сайдаас цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Хоёр хөрштэйгөө энэ талаар тохиролцоонд хүрч чадсан болов уу?

-Ерөнхий сайдын хувиар БНХАУ-д айлчлахад гурван боомтын хил холболтын цэгийг эцэслэн тохирсон. Гашуунсухайт, Бичигт, Шивээхүрэн боомт гэж хэлэлцсэн. Энэ жилдээ эдгээр гурван боомтоо холбож дуусгахаар төлөвлөсөн. Бусад боомтын хил холбох цэг дээр дахин ажиллана.

-Нарийн болон өргөн царигийн алинаар нь шинэ төмөр замыг барих вэ?

-Хил холболтын цэгт цариг хоорондын маргаан байдаг. Одоо бол манайх өргөн царигаараа, БНХАУ нарийн царигаараа хил холбох царигийн зөрүүн дээр аль аль цариг нь хил нэвтрэх боломжтой нот бичигт гарын үсэг зурсан. Тиймээс олон жил түншилсэн Гашуунсухайтын төмөр замын асуудал шийдэгдэж, Шивээхүрэн боомтын асуудал бас шийдэгдэж байгаа. Мөн энэ хүрээнд Бичигт боомтын асуудал шийдэгдсэн. Энэ зөвхөн БНХАУ-тай холбоотой бус. ОХУ-тай бас холбогдох транзит томоохон тээврүүд. Баруун, зүүн хоёр коридорын төсөл нь нэг биш, гурван улсын хоорондын төсөл учраас энэхүү төсөл бодитой хэрэгжих эхлэл нь өнөөдөр (долдугаар сарын 2-ны өдөр) тавигдаж байна гэж ойлгож болно. Монголын төмөр зам концесс эзэмшигчээр оролцоно. Төрөөс ямар нэгэн байдлаар мөнгө гарахгүй. Хувийн хэвшил болон хөрөнгө оруулагчид оруулсан км-рээрээ концессын гэрээг 20-30 жилийн хугацаатай эзэмшинэ. Үүнийг Монголын төмөр зам зохион байгуулах эрхийг Засгийн газрын хуралдаанаас шийдвэрлэсэн.

-Цаашид эдийн засаг тэлэх, боомтын үйл ажиллагааг сэргээх чиглэлээр Засгийн газраас ямар ажил төлөвлөж байна вэ?

-Хоёр дахь том давлагаа бүх том боомтуудаа авто замаар, стратегийн том боомтуудаа төмөр замаар, агаарын хилээ мөн өргөтгөх шаардлагатай. Алтанбулаг-Замын-Үүдийн боомтыг хурдны замаар холбох зорилгуудыг тавиад ажиллаж байна. Маш их хэмжээний хөрөнгө шаардана. Тийм учраас төр, хувийн хэвшилд хөрөнгө оруулагчдаа татаж, хамтдаа ашигтай байх зарчим руу явах нь чухал гэж харж байгаа. Монгол Улс экспортын нэгхэн гарцтай. Гэхдээ нэгхэн жилийн дараа энэхүү гарцыг тав болгох боломжтой. Тэр нь төмөр зам. Эдийн засгийн энэхүү гарцын давуу тал 2023 оны хоёрдугаар хагасаас эхлээд мэдэгдэж эхэлнэ.