Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлийн гүйцэтгэх захирал Г.Гүнжидмаатай ярилцлаа.
-Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль батлагдвал, Хэвлэлийн зөвлөл гэж бие даасан байгууллага бий болж улмаар бусдын нэр төр, алдар хүндэд халдсан бүх гомдлыг шийдвэрлэнэ. Харин шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд Эрүүгийн хуулийн заалтаар хүндрүүлж торгож шийтгэнэ гээд байгаа. Ийм хэвлэлийн зөвлөл байгуулагдах нь зөв үү. Та үүн дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Нэгдүгээрт, хэвлэл мэдээллийн салбарын өөрийн зохицуулалт төрийн зохицуулалтаас хол байх ёстой. Яагаад вэ гэвэл хэвлэл мэдээлэл, сэтгүүл зүй өөрөө хоточ банхарын үүргийг гүйцэтгэдэг. Нийгэмд болохгүй байгаа зүйлийг илрүүлж илчилж, тэмцдэг. Хоточ банхарын үүргийг гүйцэтгэж байгаа сэтгүүлчид тоглоомын дүрмээ өөрсдөө зохиох ёстой. Яаж ажиллах болоод, арга барил, агуулга дээр төрөөс ямар нэгэн хяналт тавих, нөлөөлөх зүйл байж болдоггүй. Ийм учраас дэлхийн улс орнууд хэвлэл мэдээллийн өөрийн зохицуулалтыг хөгжүүлээд 100 гаруй жил болсон. Монголд зургаан жил л болж байна. Сэтгүүл зүйн салбарынхан тоглоомын дүрэм буюу ёс зүйн кодоо өөрсдөө боловсруулж, өөрсдөө түүнийгээ мөрдөхөө илэрхийлж, өөрсдөө ёс зүйгээ зөрчсөн эсэхээ тогтоож хянадаг өөрийн зохицуулалтын байгууллагыг байгуулдаг. Үүнийг Монголд байгуулах үйл явц зургаан жилийн өмнө 2014 онд бүтэн өрнөөд 2015 оны эхээр салбарын эвсэл холбоодууд сэтгүүлчдийн өргөн төлөөлөлтэйгөөр байгуулагсан. Цахим онлайн орчны 600 сэтгүүлч бүртгэгдэж 20 гаруй эвсэл холбоо, редакцийн төлөөлөл нэгдэж гарын үсэг зурж энэ бүлгийг байгуулсан. Байгууллагаас өнөөдөр 45 хүн төлөөлж ажиллаж байна. Энэ нь хугацаатай квоттой. Жишээлбэл, хэвлэмэл сонины эрхлэн гаргагчийг төлөөлж гурван хүн, сэтгүүлч нарыг төлөөлж гурван хүн гэх мэт орон нутгийн хэвлэл мэдээлэл, өргөн нэвтрүүлэг, цахим сайт, хэвлэмэл хэвлэл, олон нийт гэсэн таван бүлгээс бүрдсэн юм. Тийм учраас хууль зүй дотоод хэргийн сайдын яриад байсан олон нийтийн төлөөлөлгүй цөөхөн хүрээнд зөвлөл байгуулна гэдэг бол мэдээлэлгүй таамгаар хэлж байгаа дүгнэлт гэж ойлгосон.
Сэтгүүл зүйн салбар нь өөрсдийн хариуцлагаа олон нийтийн өмнө хүлээгээд явж байгаа үед төрөөс энэ тогтолцоо руу орж ирнэ гэдэг нь хэвлэлийн эрх чөлөөнд халдаж байна гэсэн үг.
-Дэлхийн улс орнууд хэвлэл мэдээллийн өөрийн зохицуулалтыг хөгжүүлэх туршлагаас ярихгүй юу?
-Мэдээж улс орнуудын туршлагыг харахад хэвлэлийн өөрийн зохицуулалтаа бүрэн дэмждэг цаашлаад төлөвшүүлэхийн төлөө улс төрийн соёлын шийдвэр гаргадаг. Ийм ардчилсан улс орнууд байна. Тэд энэ систем өөрөө хөгжих ёстой гэдгийг ойлгож хүлээн зөвшөөрдөг. Ердөө энэ нь л том дэмжлэг. Харин манайх дэмжиж байна гэж үзээд өөрсдөө эцэг хүн шиг царайлж үүнийг ч зохион байгуулна, цэгцэлнэ, бүр цахим орчныг оруулж ирнэ гэдэг бол дэлхийн стандартаас тэс ондоо юм ярьж байна. Тэгэхээр энэ нь мэдлэггүй, мэдээлэлгүйгээсээ болж бодлогогүй ярьж байгаа зүйл гэж л хэлнэ.
-Тэгэхээр төр зохион байгуулалт болоод хуулиндаа нарийвчилж тусгаад хэвлэл мэдээлэл рүү гар дүрвэл энэ нь галавлит буюу төрийн хяналт болж хувирах гээд байна л даа?
-Мэдээж хэрэг хэрэвзээ төр хэвлэл мэдээлэл рүү орж гар дүрнэ ээ гэвэл энэ бол галавлит гэж хэлдэг төрийн хяналт болж хувирна. Тэгүүлэхгүйн тулд хэвлэл мэдээллийн салбарынхан үг хэлэх үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөний төлөө тэмцдэг бүх хүн үүний эсрэг дуугарах ёстой гэж л харж байна. Нөгөөтэйгүүр хэвлэл мэдээллийн өөрийн зохицуулалтын ач холбогдлыг өргөн таниагүй байна. Гэхдээ энэ нь ердөө л хөгжлийн явц байхгүй юу. Хэвлэл мэдээлэл Монголд хөгжөөд 60 жил болоход ард иргэд нь ч тэр улс төрийн түвшинд ч тэр ойлгодог болчих цаг удахгүй ирэх байх гэж итгэж байна.
-Хэвлэлийн зөвлөлийн харьяанд ороогүй, тодорхой нэр хаяггүй хуурамч хаягнаас улс орны тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдалд заналхийлсэн, хүүхдийн эрхийг зөрчсөн, нийтэд айдас түгшүүр төрүүлсэн, цар тахлын үед худал мэдээлэл тараасан энэ зүйлүүд дээр Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд санал болгож буй хариуцлагын асуудал яригдана гэсэн байсан?
-Эдгээрүүд бол хуулийн зохицуулалтаар шийдэгдэх асуудал л даа. Хуулиар юуг шийдэх, ёс зүйн хүрээнд юу шийдэх ёстой юм бэ гэдэг асар том ялгаа заагтай. Үнэхээр нийгэмд хор уршиг тарьсан, хүнийг гүтгэснээс болж тухайн хүнийг хохироосон, болоогүй зүйлийг болсон мэтээр мэдээлээд тэр нь нийгэмд эмх замбараагүй байдал үүсгэсэн бол хуулиараа л шийдэгдэнэ. Эрүүгийн хуулийн 13.14 мөн иргэний хууль, зөрчлийн хууль байж байна.
Гэхдээ амьдралд бүх зүйлийг хуулиар зохицуулдаггүй биз дээ. Хэн нэгэн сэтгүүлч баримтын алдаа гаргахад маргааш нь сэтгүүлч тухайн хүнээс уучлалт гуйхад ойлгоно шүү дээ. Эсвэл ажлаа дутуу хийсний төлөө ёс зүйн хороо хэлэлцээд энэ алдааг дахиж гаргахгүй шүү гээд л өнгөрч болно биз дээ. Энэ соёл чинь л өөрийн зохицуулалт шүү дээ. Тийм учраас бүх зүйлийг хууль руу битгий чих. Мөн хэвлэлийн өөрийн зохицуулалтын бүх эрх зүйн шийдвэрийг чангатгана гэж үзэж байгаа нь маш аюултай.
С.ЛХАМСҮРЭН