Category: соёл-урлаг

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС………..

Ардын жүжигчин Д.Самбуу­тай ярилцлаа.

-Саяхан танай чуулгаас “Гур­ван цагийн орчил” нэртэй тоглолт тавилаа. Энэ тоглолтод та дуулж харагдсан. Сүүлийн үед уран бүтээлийн олз омог хэр байна?

-Манай Үндэсний дуу, бүжгийн эрдмийн чуулгаас олон зуун жилийн турш өвлөгдөж ирсэн хуучны сайхан дуунуудыг сэргээж, ард түмэнд сануулж байх үүднээс жил бүр тоглолт зохион байгуулдаг. Энэ удаа “Гурван цагийн орчил” нэртэй тоглолт тавилаа. Энэхүү тоглолтод ҮДБЭЧ-ын түүхийг бүтээлцсэн алтан үеийн­хэн гэгдэх ахмад уран бүтээлч­дийнхээ тэр л сэтгэлд хоногшсон олон сайхан дууг ард түмэндээ хүргэсэн. Үзэгчид үнэхээр биднийг сайхан хүлээж авлаа.

-Тэр дундаа таныг тайзан дээр гарч ирээд “Үйлсийн сайхан Улаанбаатар” дууг дуулахад үзэгчид дуулж дуустал тань алга ташиж байсан. Энэ дууг нэлээд олон жил дуулжээ?

-Тэгэлгүй яахав. Би “Үйлсийн сайхан Улаанбаатар” дууг 38 дахь жилдээ тайзан дээр дуулсан байна. Харин ард түмэн анх яаж хүлээж авдаг байсан яг тэр хэвээрээ миний дууг сонсч, угтаж байгаад уран бүтээлч хүний хувьд сэтгэлд өег санагдсан шүү.

-Анх энэ дуу яаж төрсөн түү­хээс бидэнтэй хуваалцахгүй юу?

-Миний уран бүтээлийн бас л нэг сор бүтээл. 1976 онд тэр үеийн МАХН-д гишүүнээр элсэх өргөдлөө өгдөг юм байна. Тэгээд албан ёсоор намын гишүүн болохоос өмнө нэг жил орлогч нэртэй явдаг байсан үе. Яагаад гэхээр тэр хугацаанд гишүү­нээр авах эсэхийг хотын намын хорооноос тандаж, шиддэг байлаа. Миний хувьд Норовбанзад гуай товчооны гишүүн байсан учраас надад найдвар төрөөд байдаг. Гэтэл товчооны дарга Алтангэрэл “Чи Улаанбаатар яваад хүний нүдэнд өртчихөөр юм хийгээд ир” гэдэг байгаа.  Норовбанзад гуай болон ойр дотнынхонтойгоо яах ийхээ ярилцаж байгаад хот орохоор боллоо. Тухайн үед юу хийхээ мэдэхгүй хэсэг мун­гинасан. Ямар барилга барьж, мод тарьж, цэцэг услалтай биш. Тэгээд ерөөсөө дуу дуулъя гэж шийдээд  одоо энэ миний суугаа өрөөнд орж ирээд яруу найрагч Лувсангийн Дагвадорж ахтай уулздаг юм байна.

-Тухайн үед Утга зохиолын нэгдлийн дарга байсан гэл үү?

-Тийм. Л.Дагвадорж Утга зо­хиолын нэгдлийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан юм. Тэгээд ямар учиртай зорьж ирснээ хэлтэл маргааш нь “Үйлсийн сайхан Улаан­баатар” гээд хоёр бадагтай дууны үг бичээд аваад ирсэн. За, тэгээд нөгөө шүлгээ аваад хөгжмийн зохиолч Лувсаншарав гуай дээр очлоо. Лууяа багш тухайн үед чуулгын ерөнхий удирдаач байсан юм.  Лууяа багш ч гэсэн хоёр хоногийн дотор өнөөх шүлгэнд маань ая хийгээд өгчихөв. Бүр хөгжмийн найруулгыг нь хийж өгөөд би оркестртой дуулсан. Удаа ч үгүй Монголын радиогоор цацагдаж эхэлсэн.

-Хэзээ нь Монголын радиод бичүүлээд амжив аа?

-Чуулгын тайзан дээр ардын найрал хөгжимтэй дуулж байхад Монголын радио ирээд бичээд авчихсан юм билээ. Тэгээд жилийн дотор үнэхээр ард түмэнд хүрсэн дуу болж чадсан. Би ч тэгж нэг юм намын гишүүн болж байлаа.

-Ямар учраас намын гишүүн болох гэж тэгж их зүтгэсэн юм бэ. Улс төрд орох сонирхолтой байсан хэрэг үү?

-Улс төрд орно гэсэн бодол байхгүй. Зүгээр л олон нийтийг дуурайсан хэрэг. Яахав дээ тухайн үед чинь ганц намтай. Намд элсэнэ гэдэг залуучууд бидний хувьд  ховор завшаан байсан байхгүй юу. Намын мөрийн хөтөлбөрийг дагаж, мөрдөж амьдарна гэдэг тухайн үед том гавьяа байлаа. “Үйлсийн сайхан Улаан­баатар” дууг дуулсны дараа намын хорооныхон нэгэн дуугаар гар өргөж намайг дэмжсэн дээ.

-Намд элссэнийхээ дараа та юу хийв?

-Тэр жилдээ Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Баттөмөрийн хөгжим “Нутгийн хөөрхөн бүсгүй” дууг бас дуулсан юм байна. Ер нь “Сүнжид­маа”, “Дүүриймаа”, “Говийн өндөр” гээд олон дуу дуулжээ. “Учиртай гурван толгой”-н эсрэг дүр болох Балганд тоглож байлаа. Мөн “Сүн­жид­маа” гээд хүрээний сайхан бүсгүйн тухай дууг анх Жамцын Бадараа гуай цомнолыг нь бичээд Лууяа багш хөгжмийг нь бичиж  “Сүнжидмаа” гээд сайхан дуулалт жүжиг тавьж байсан. 1983 онд юм байна. Энэ жүжгийн эсрэг дүр болох Навааны дүрд тоглосон. Энэ дуу богино дууны оргил гэгддэг шүү дээ. Энэ мэтчилэн олон ч дуу дуулж, олон ч жүжигт тоглож. Өнөөг хүртэл 46 жил Үндэсний дуу, бүжгийн чуул­гаараа овоглож, концерт бүрт тасралтгүй тоглосон доо.

-Ингэхэд та урын сандаа хич­нээн уран бүтээлтэй болоод байна вэ?

-Ардын, уртын, богинын дуу гээд нийт 200 гаруй бүтээл байх шиг байгаа юм. Харин Монголын радио­гийн санд ердөө 60 дуу бүртгэлтэй юм билээ.

-Яагаад ийм цөөхөн дуу би­чүүлсэн юм бэ?

-Монголын радиод бүхэл бүтэн оркестртойгоо очоод дуу бичүүлнэ гэдэг хэцүү. Тэр болгон бөөнөөрөө очоод байх боломжгүй учраас цөө­хөн дуу байдаг.

-Та чинь чуулгын дуучин боло­хоосоо өмнө сумын клубийн эрх­лэгч байсан гэв үү?

-Би Архангай аймгийн Цэнхэр сумын хүн. Дунд сургуулиа төгс­чихөөд хөдөө гарах санаатай бай­лаа. Гэтэл нэг өдөр нэгдлийн дарга дуудаад таван аймгийн клубийн эрхлэгчдийн курс хичээллэх гэж байна. Курст яв гэж үүрэгдсэний дагуу курс төгссөн юм. 1967 онд байх аа. Ингээд л курс төгссөн том дарга Цэнхэр сумынхаа клубийн эрхлэгч болж сумандаа нэг их мундаг хүн явдаг байлаа ш дээ. Тэгсэн клуб шатчихсан. Тоглолт ирэх гээд шөнө­жин галласан чинь пийшин гал алдаад шатчихгүй юу. Тэгээд л клубгүй эрхлэгч гэж юу байхав.

-Тэгээд яасан?

-Удаа ч үгүй Улаанбаатарт 18 аймгийн уртын болон богино дууны сургалт хичээллэсэн. Үүнд хамрагд­сан юм. Тэгж л би Жаргалсайхан, Жамьян гуай хоёрын шавь болж байсан. Сургалтаа төгсөөд аймгийн­хаа чуулгад дуучнаар орсон юм. Тэр үед Лодойдамба гуай Соёлын яамны орлогч сайд байсан. Намайг гадагшаа  сургуульд эсвэл  чуулгад явуулна гэсэн төлөвлөгөөтэй байсан юм билээ. Тэгээд намын хороонд бичиг явуулаад “Яагаад намын хорооноос хүн явуулж болохгүй гэж”  гээд хүсэлт тавьсны дагуу Соёлын яамны боловсон хүчний хэлтсээс асуудлыг шийдэж томилгоог гар­гасан байсан. Намайг дуурийн театрт орох уу, чуулгад орох уу гэсэн. Би өмнө сургалтад сууж байхдаа чуулгаар орж гарч байсан болохоор шууд л чуулгад орохоор шийдсэн.

-Тэгвэл чуулгад орсныхоо жил “Энхийн цэрэг” дуугаа дуул­жээ?

-Тухайн оныхоо намар нь чуул­гын уран сайхны удирдагч Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Цэрэндорж багш надад “Энхийн цэрэг” гэдэг дууг бичиж өгсөн. Тэгээд энэ дууг ардын найрал хөгжимтэй дуулж байсан юм байна. Миний амьдрал, ардын найрал хөгжимтэй 44 жил хамт өнгөрчээ. Цэрэндорж багш тухайн үед сургуульд сурмаар байна гэхээр “Болоогүй хэдэн жил дуул” гэдэг байсан. Бодвол миний хэтийг харж байсан байлгүй. Их мундаг хүн шүү дээ. Харамсалтай нь 1974 онд багш маань өөд болж, би ч сургуульд сурах өнгөрсөн.

-Яагаад тэр вэ?

-Хоёр жилийн дараа нь Банз­рагчтай хөдөө тоглолтоор явж байгаад шарлачихсан. Сургуульд явсан бол өнөөдөр бас яаж амьдарч байх юм билээ. Тэгээд л тухайн үеийн Багшийн дээдийн түргэвчил­сэн сургалт зэрэг л төгсөх шив дээ.

-Тухайн үед хөдөө, орон нутгаар олон сар, өдрөөр явдаг байсан гэж сонссон. Үзэгчид та нарыг ирэхийг их хүлээнэ биз?

-Манай чуулгынхан тав, зургаан баг болж хуваагдаад бригад бүрчлэн явна. Нэг сумаас хөдлөөд нөгөө суманд очиход дүүрэн хүнтэй байдаг угтдаг байсан. Бүр унаа тэрэг замдаа саатаад шөнийн нэг, хоёр цаг болж байхад очсон ч тийм л халуун уур амьсгалтай угтдаг байсан үе. Тэр үеийн үзэгчид уран бүтээлч­дийг жинхэнэ утгаар хайрлана, хүндэлнэ, биширнэ гэж жигтэйхэн. Үнэн сэтгэлээсээ ханддаг байлаа. Нэг удаа Норовбанзад, Түмэн-Өлзий гуай хоёртой  Архангай аймгийн Өлзийт суманд тоглолтоор очиход нэг эмээ  Норовбанзад гуайн хөлд нь сөгдөөд би бурхдуудтай уулзсандаа баяртай байна манай­хаар заавал ороод гар гэж билээ. Тийм л байсан үе.

-Банзрагч гуай та хоёр нэлээд олон тоглолтоор явсан гэдэг. Сайхан анд нөхдүүд байсан биз?

-Тэгэлгүй яахав. 1986 онд гавьяат Банзрагч, Чимэдцэрэн бид гурав тайлан тоглолтоо хийлээ. Нийслэлд тоглолтоо арваад удаа хийгээд 1990 он хүртэл бүтэн дөрвөн жил 18 аймгаар хөдөөгөөр тоглолтоор явсан.  Тэгээд манай Банзрагч бид хоёр орлогоо тоолсон чинь нэг сая 200 мянган төгрөг болсон байдаг байгаа. Бөөн баяр.  Тухайн үед манай чуулгын бүтэн жилийн төлөвлөгөө 800 мянган төгрөг байсан байхгүй юу . Хагас жил яваад жилийн төлөвлөгөөг биелүүлсэн байсан. Сүүлд манай хүн “Иш чааваас таван цаасны орлогогүй чи бид хоёр биеэ гамнахгүй яах гэж ингэж тоглож явав аа. Зах зээл эхлэх үеэр хоёулаа бие дааж уран бүтээл хийгээд ингээд явсан бол онгоц аваад уначих байж дээ” гээд хошигнож байсан. Үнэхээр намын төлөө гэж таван цаасны ашиг харж, таван цаас горьдож явсангүй. Ерөөсөө л төрд зүтгэдэг, зүтгүүлдэг үеийг л туулсан даа. Түрүүн шарласан гээд байсан. Тэрний гайгаар манай Банзрагч сэхэл авалгүй өөд болсон ш дээ. Угтаа бол. Банзрагч надаас ах. Би “та” гэнэ. “Битгий дэмий юм яриад бай юунд ахсаад байдаг юм” гэдэг байсан. Манай хүн уртын дуу сайхан дуу дуулна. Тэгээд ид сайхан цэгцэрч ирэх үедээ хорвоог орхисон доо хөөрхий.

-Олон хоног явахдаа ядрах, шантрах үе байв уу?

-Дээр үед ачааны машин дээр бүхээг тавиад л тоглолтоор явна. Тэгэхдээ одоогийнх  шиг микрофон ч байхгүй. Жинхэнэ улаан хоолойгоороо үзнэ ш дээ. Нэг суманд очоод хоёр тоглоно. Хүүхдүүдэд, томчуудад гээд. Эхний долоо хоног тоглоод сүүлдээ аяншаад сурна. Одоо бодоход их борогшуу байж дээ. Яахав байгалиас сайхан хоолой заяасны хүчинд л явдаг байж. Бие, мах бодь овоо заяачихсан юм шиг байгаа юм. Байгалийн хүч, аав, ээжийн буянг л чадлынхаа хэрээр дааж явсных л байх даа. 45 хоногоос хоёр сар ч явна. Аймгийн төв орохоороо л гэр рүүгээ ярина. Үзэгчид сайхан угтаж авдаг байсны хүчинд л  урамшиж явдаг байсан юм шиг. Одоо энэ залуучуудыг тэр үеийнх шиг явуулбал барахгүй юм шиг санагддаг. Хараад байхад ойрхон хэдэн аймгийн төвийг түүж аваад тоглолт хийдэг болж. Залуу байхад “Нутгийн сайхан бүсгүй” дууг хөдөөнийхөн их сонсохыг хүсдэг байлаа. “Хэдэн гялаан хонь”, “Хожиймаа”, “Говийн өндөр” гээд тухайн үедээ хит болдог байлаа шүү дээ.

-Аавыг тань сайхан дуулдаг хүн байсан гэж нутгийнхан тань ярьдаг дюм билээ?

-Миний аав их бичгийн хүн байсан. Тайж хүн, цаг хэцүү үед амьдарч байсан болохоор Баян­хонгор аймгийг байгуулахад бичээ­чээр ажиллаж байсан гэсэн. 1922 оны үед Сангийн яаманд бичээч байсан гэж аав ярьдаг. Ар гэрийн гачигдлаар нутагтаа буцсан. 1937  оны хэлмэг­дүүлэлтээр хоёр ахын минь амийг хороосон юм билээ. Тэгээд нэг өдөр аав гэртээ байж байтал машины дуу гарсан гэсэн. Аав айсандаа хурдан бор морио унаад гараад давхичих­сан гэсэн. Тэгээд ууланд хоёр жил бүгсэн юм билээ. Уулнаас бууж ирэхэд нь иргэний эрхийг нь хассан. Аав зүрхээ зүсүүлчихсэн. Тэгээд дээр үеийн үүх түүх гэхээр их айна, ярихгүй. Хэдэн хүүхдээ л боддог байх. Манай аав чинь манж, тангад, төвд бичигтэй. Сар шинийн өдөр дөхөхөөр авдарнаасаа судруудаа гаргаж ирээд ном уншина. Бид нарыг гэр тойруулж гороо хийлгэнэ. Тэгэхдээ бид нарыг нэг нэгээр нь гадаа манаанд зогсооно. Тэгэхгүй бол хүн амьтан ирвэл сүйднэ шүү дээ. Харуулд гарна. Ханиалгана. Гэрийн хаяагаар хэлнэ. Малчин ардын хүү гэж үүх түүхээ бичнэ. Аав, ээж маш сайхан дуу дуулна. Аавыг уртын дуу дуулахаар хонин тогоо гэж байдаг ш дээ. Хан хийдэг гэж байгаа. Аав морин хуур тоглоно, лимбэ тоглоно. Тийм болохоор аавыгаа дагаж их найр хэснэ. Үлгэр ярьж өгнө. Дуу эхлээд бид нараар дуулуулдаг хүн байсан.

-Адарсүрэн та хоёрыг сайн найзууд байсан гэдэг. Хэр дотно байсан бэ?

-Адарсүрэн надаас ах. Тэгсэн мөртлөө чуулгад орохдоо миний шавиар ирж байсан. Хилийн хязгаараас ирсэн. Тэгээд жил хүрэхгүй хугацааны дараа юун надаасаа хол мандаад явчихсан. Үнэхээр гайхамшигтай, чадалтай хоолойтой дуучин байсан. Тэр үед би дөнгөж 20 гарчихсан, харин Адараа 30 гарсан залуу ирж байсан. Гэр бүлийнхнийг нь ч сайн таньдаг байсан. Эхнэр нь Дорнодын хүн. Хадам аав нь Адууч гээд сайхан хүн байсан. Басхүү, Баатархүү гээд бөхчүүд чинь эхнэрийнх нь хамаатан шүү дээ.

-Хааяа хамт ганц нэг шил юм цохино биз?

-Уух үедээ ууна. Гэхдээ дэг жаягтай байдаг байсан. Би хааяа уран бүтээлчдээ ахалж хөдөө тоглолтоор явна. Манай хүн сайн ууна. Яривал ярина, дуулбал дуулчихдаг тийм л хээгүй хүн байсан.

-Чуулгын ойгоор Адарсүрэнд гавьяат өгөх гэж байхад таныг лоббидоод оронд нь гавьяат болсон гэж хүмүүс ярьдаг. Энэ үнэн үү?

-Тэр ийм юм. Чуулгын 30 жилийн ой болоод Түмэндэмбэрэл, Сэвжид гуай хоёр Ардын жүжигчин цол аваад, Цэцэгээ гуай, Цэрэндорж бид гурав гавьяат авсан юм. Харин Хоролсүрэн Алтангадас аваад Нансалмаа, Адарсүрэн хоёр хоосон үлдсэн л дээ. Ой болохоос сарын өмнө Адарсүрэн алга болчихсон. Тэрнээс биш миний лоббидох гэж юу байхав. Бүгд л нэрээ өгсөн. Ер нь их ууна. Ямар­сайн­даа бригадаар тоглолтоор явахаар  одоогоор бол фенүүд нь Адарааг хүндэлж байгаа нь тэр гээд архиар дайлна. Яг тоглолтоор гарахын өмнө хөшигний араар, эсвэл байшингийн булан тойроод ганц хоёр татчихна. Тэгээд бүр харуулдана. Нэг удаа Онгон суманд тоглолт хийчихээд дөнгөж гараад явж байтал хоёр мотоцикль, нэг УАЗ-69 машин ирээд зам хаагаад зогс­чихно. Таван литрээр нь нэрмэл архи авчраад өгнө. Тэгээд хэдэн жүжигчнийг шахна. Бид нар ажлаа хийж байгаа хүмүүс болохгүй ш дээ. Хамгийн муухай нь хүндэлж байгаа хэлбэрээр тэр сайхан хүнийг алаад хаячихсан гэхэд болно.

-Гавьяат аваагүй дээ их сэтгэлээр унасан байх даа. Та ойр дотно байсан хүний хувьд юу гэдэг байсан бол?

-Тэрнээс хойш нэлээд хэдэн удаа ажлаас халагдсан. Тийм хүнтэй чуулга байгаад байхыг хүсэхгүй ш дээ. Тэгээд сүүлдээ бүр дийлэхээ байгаад өөрөө орхиод явсан. Үнэн гэвэл энэ.

Д.ДАВААСҮРЭН

Өдрийн сонины архиваас……..

“Хурд” хамтлагийн гитар­чин, ая зохиогч Д.Отгонбаяртай ярилц­лаа. Тус хамтлагийнхан ирэх сарын 29, 30-нд 20 жилийн ойн тоглолтоо “UB Palace”-д  тавих гэж байгаа юм.

-Юуны өмнө 20 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе. Энэ жил ойгоо тохиол­дуулж олон ч тоглолт хий­лээ шүү?

–Баярлалаа. Монголын урла­гийн 20 жилийн түүхийг “Хурд” хамтлаг тасралтгүй бүтээлцэж, өөрсдийн түүхийг мөн бичиж иржээ. Тиймээс энэ 20 жилийн ойг нэг өдөр тэмдэглээд өнгөрөөх бус 2013 оныг дуустал төсөл боловс­руулж, үүнийхээ дагуу ажиллалаа. Өнгөрсөн гурав­дугаар сард эмэгтэй­чүүддээ зориулж “Март-8”, цэргийн баяраар эрчүүддээ зориулж “Цэргийн бодол” зэрэг олон тоглолт хийлээ. Энэхүү тог­лол­туудаа биднийг сонсдог, сонс­соор ирсэн үнэнч фенүүд­дээ зориулж үнэ төлбөр­гүйгээр тогло­сон. Мөн саяхан Өвөр Монгол, Эрдэ­­нэт, Дархан зэрэг хотуудад аялан тоглолтоо хийж орон нутгийн фенүүдтэйгээ уулзаад ирлээ. Харин энэ удаагийн тоглолт бол жинхэнэ тэсрэлт байх болно.

-Яг ямар тэсрэлт байх бол. Уншигчдад сонир­хуу­лаач?

-Монголын ард түмэн мэдэх байх. Манай хамтла­гийнхан их даруухан. Хийх ёстой уран бүтээ­лээ л хийхээс биш тэглээ, ингэлээ гээд шуу­гиан тариад, гайхуулаад бай­сан юмгүй. 10, 15 жилийн ойн тоглолтоо ч тэр даруухан хийж байсан. Харин 20 жил гэдэг бол багагүй хугацаа. 20 жилийн өмнө дөнгөж 18, 19 настай байсан хөвгүүд өнөө­дөр нас биед хүрц­гээж, том боллоо шүү дээ. Үүнтэй адил уран бүтээлийн сан ч мөн арвижсан байна. Тиймээс энэ удаа тоглолтдоо яахын арга­гүй хүч өгч, их хариуц­лагатай хандаж байгаа.

-“Хурд” гэдэг хамтлаг 20 жилийн өмнө хэрхэн урлагт хөл тавьж байснаа дурсах­гүй юу. Одоогийн өндөр­лөгөөс эргээд харахад бас л сонин байдаг болов уу?

-Тэгэлгүй яахав. Эргээд бодо­ход их сайхан мэдрэмж төрдөг. Урлагийн тайзаа орхил­гүй, банзан гитараа гараасаа салгалгүй явсаар нэг л мэдэхэд 20 жилийг ардаа орхисон байна.  “Хурд” хамтлаг тэртээх 1993 оноос эхлэн өнөөг хүртэл тасралт­гүй, ухралтгүйгээр уран бүтээ­лээ туурвиж ирсэн бай­на. Анх манай хамтлагийнхныг уран­хай жинстэй, урт үстэй, бөөн гинж, төмөр зүүчихсэн тайзан дээр гитар бариад гарахад үзэгчид мэл гайхаж бүр “Тайз­наас зайл” гэж хөөж байлаа. Аргагүй ш дээ хүзүү, хоолойн­доо бөөн төмөр зүүгээд өөрс­дийгөө рокууд гээд нэрлэ­чихсэн хүмүүсийг тухайн үеийн нийгэм хүлээж авахад хүнд байлгүй яахав. Бид нар тайзан дээр гараад өөдөөс янз бүрийн хог шидэж байхад л “Дөрвөн хөлтэй болж төр­сөн хөх чоно миний буруу юу…” гээд л дуугаа дуулж байсан. Залуу хүмүүс их зориг­той байж. “Хурд” гэдэг хамтлагийг нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, хэдэн мянган фентэй болгох болно гэж өдөр шөнөгүй зүтгэдэг бай­сан. Үнэхээр тэр хүсэл мөрөө­дөлдөө бид хүрч чадсандаа баяртай  байна. Одоо “Хурд” хамтлаг өөрийн гэсэн орон зай, үнэнч фентэй болсон байгааг харах, мэдрэх сайхан санагддаг шүү.

-Мэдээж өнгөрсөн хуга­цаанд хүлээн зөвшөөрөгд­сөн хамтлаг болохын тулд амаргүй байсан байх. Нийг­мийн өөрчлөлтөөс авахуу­лаад л?

-Тухайн үед “Хөх чоно” дууг дуулаад гарч  ирэхэд жаахан урлаг ойлгодог, урла­гийн мэдрэмжтэй нэг хэсэг нь үнэхээр энэ хамтлаг өөрч­лөлт, шинэчлэл авчирч байна гэж хардаг байсан. Харин үлдсэн хэсэг нь хийх юм аа олж ядсан орцны хэдэн гитар­чид гэдэг нүдээр хардаг байлаа. Яагаад гэхээр 1990-өөд онд хөлтэй болгон Эрээ­нээс бараа зөөж, Орос руу гаргаж, тарваганы арьс хил давуулж бай­сан цаг. Урла­гийн томчууд хүртэл амьд­ралын эрхээр ганзагын най­маанд орж байсан байх­гүй юу. Яг энэ үед манай хамтлагийнхан хэн нь ч ганза­гын наймаа хийж, компа­нийн захирал болно гэж явалгүй банзан гитартаа үнэнч үлдэж чад­сан юм. Бид өнөөгийн ирээдүйгээ үнэхээр харж чадсан хэрэг. Шант­рах үе байсан хэдий ч хэзээ ч тайзаа орхиж, гитараа зарж иднэ гэсэн бодол төрж байгаагүй юм шүү.

-Одоо ч гэсэн үү?

-Тэгэлгүй яахав. Магадгүй “Хурд” хамтлаг цаашдаа 20 жил, 30 жил байхыг үгүйс­гэхгүй. УИХ-ын гишүүн болж, компанийн босс болъё гэж хэзээ ч бодож явсангүй. Зөв­хөн ийм уран бүтээл хийж, ингэж үзэгчдээ баярлуулъя гэж амьдарч ирсэн.

-Танай хамтлагийг гэр бүлийн хамтлаг гэдэг. Ямар учраас ах дүүст хамтлаг байгуулах  санаа төрөв өө?

-Энэ их сонин түүхтэй. Би 1991 онд анх “Харанга” хамт­лагт соль гитарчин байлаа. Нуулгүй хэлэхэд тэр үед надаас өөр мундаг гитар тоглодог хүн байгаагүй. Ингээд 1992 онд басс гитар­чин Б.Наран­баатар, Д.Ган­баяр ах бид гурав хамтлагаа байгуулж бэлтгэлээ эхэлж байсан. Манай бөмбөрчин Нааяа маань бас хамгийн шилдэг гитарчин, манай дүү Отгонбаатар болохоор “Нисванис” хамтлагт бөмбөр­чин хийдэг байсан. Тэгээд үнэхээр бид нар нийлж хамт­лаг байгуулах хэрэгтэй юм байна гэж бодоод дүүгээ хамт­лагтаа авч гар нийлж байлаа. Бид нарыг гэр бүлээс гадна заяагдсан урлагийг мэдрэмж  холбож байсан. Ингээд бид гоцлол дуучны эрэлд гарсан. Цогоогоос өмнө эрэгтэй, эмэгтэй нийтдээ 87 дуучинг бид хамтлагтаа авах гэж шалгаж үзсэн байдаг юм билээ.

-Тийм үү. Тэгээд Цогоог яаж олж авав?

-Тухайн үед орон нутгаас хүр­тэл олон дуучин ирж шал­гуулж байсан. Өвөрхангай аймгаас шал­га­­руулалтад оро­хоор тухайн үед ая зохиогч Ишхүү ирж байсан юм. Ишхүү “Зураг шиг бүсгүй” дуугаа дуулж шалгууллаа. Тэгсэн “Соёл-Эрдэнэ”, “Харан­га” зэрэг ах нар буюу жинхэнэ алтан үеийнхэн маань “Наадах чинь ёстой сайн дуучин болно” гэдэг байгаа. Ингээд бид шалга­руулаад авах юм болж бай­тал яалт ч үгүй Зүүнбаянгаас Цогоо маань цэргээс халаг­даж ирээд “Чоно-2” дууг дуулж шалгуу­лаад үнэхээр гайхамшигтай дуулж, чадал­тай гэдгээ харуулсан. Ингэж л бид бүрэн бүрэлдэхүү­нээ­рээ болсон юм даа.

-Тэгээд удалгүй “Цэр­гийн бодол” дуу гарсан байх нь ээ?

-Тийм. “Цэргийн бодол” дууг манай Цогоо үнэхээр ард түмэнд хүргэж чадсан. Одоо хүмүүсийн хайртай дуу хэвээ­рээ байна гэдэг бол гайхал­тай авьяас. Цэргийн бодол дууны клип тухайн үед МҮОНРТ-ээр өдөрт 12 удаа цацагд­даг байлаа ш дээ. Энэ үеэс л манай хамтлагийн мандан бадрах үе эхэлсэн. Тэгээд “Үнэгүй юм”, “Чи минь байгаа болохоор”, “Арван гурван ааш”,  “Цоглог оюу­тан”, “Хайрын сарнай” “Эх орон” дуунуудаа дуулж, метал рок чиглэ­лийн аязуу­дыг бөмбөрийн нүргээн­тэй хослуулж, анх хурдан рок гэсэн төрлийг Монголын урлагт сэвэл­зүүлж чадсан юм.

-Сүүлийн үед амьд хөгж­мийн хамтлаг таны үеийг бодвол их болж. Бараг ихэвч­лэн та нарын шавь биз?

-Би 1997 оноос эхлэн гита­рын сургалт явуулсан. Энэ хугацаанд хөгжмийн мэдрэмж­тэй олон хүүх­дэд гарах гарцыг нээж өгсөн байх гэж бодож байна. “Play time”, “Coken beat” хөгжмийн наад­муудад оролцож буй хамтлаг, дуучдын бараг 90 хувь нь миний шавь байх шүү. Шинэ залуу уран бүтээлчид мэдээж заавар, зөвлөгөө авах гээд байнга шахуу л ирнэ. Тэр болгонд нь би зөвлөгөө харамгүй өгдөг.

-Тоглолтодоо зориулж алтан пянз, гитар хийлгэж байгаа гэж сонссон?

-Ер нь тоглолтдоо зориулж “Хурд”-ыг илтгэх цамц, ном, барим­тат кино гээд олон зүйл хийж байна. Үүнээс хамгийн онцлогтой нь “Алтан пянз”. 1970, 1980-аад оны уран бүтээлчид пянз гаргадаг байлаа. “Баян Монгол”, “Соёл-Эрдэнэ”, уртын дуучин Н.Норов­банзад гуайн пянз гаргаж байсан. Түүнээс хойш Монголд пянз хийсэн удаагүй. Бид анхнаа­саа л алтан пянзаа гаргаж түүхэнд нэрээ үлдээ­хийг мөрөөд­дөг байсан.Бидний мөрөөдөл одоо л биеллээ олж байна.

-Хэчнээн төгрөөр бүтэж байгаа бол?

-Одоохондоо нууц. Мэдээж өндөр гарч байгаа. Харин “Хурд” нэртэй гитар 100 ширхэг захиал­гаар хийг­дэж байна. Хонконгт хийж байгаа.

-Энэ гитараа зарах юм уу?

-Бас л тодорхойгүй байна. Тоглолтын өмнө зарлах бол­но. 20 жилийн турш бидэнтэй хамт бай­сан уран бүтээлчид, дэмжиж тусал­даг найз нөхөд, үнэнч фенүүддээ бэлэглэх байх. Гэхдээ бид өмнө нь нийтэд зарлах болно. Мөн энэхүү тоглолтдоо зориулж шинэ цомог, CD гаргаж байна. Мөн бүх 12 CD-нээс  орсон “Алтан-12” гэсэн нэртэй CD-гээ хэвлүүж байна. Тоглолтын өмнө бэлэн болно.

-Тоглолтод хэдэн дуу дуулах бол?

-200 гаруй дуунаас шилэг­дэж 36 дуу дуулна. Дандаа оргил гэсэн дуугаа дуулах болно.  Маш олон хүний хүсэл мөрөөдөл энэ 20 жилд байгаа шүү гэдгийг харуулах болно.

Д.ДАВААСҮРЭН

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…

Гитарчин, ая зо­хиогч Д.Өлзий-Орших буюу Өөжгийтэй ярилц­­лаа. Тэрээр ирэх сарын 1, 2-нд “Best of Өөжгий”  тоглолтоо хийх гэж байгаа юм. Ингээд түүний ярицла­гыг хүргэе.

-Тоглолт болоход хэд­хэн хоног үлдлээ. Бэлтгэл хангагдчихсан уу?

-Хамтлаг, дуучидтай­гаа бэлтгэл хийгээд зав­гүй л байна. Хамаг сэтгэл санаа зөвхөн тоглолт руу явчихсан. Долоо хоно­гийн даваа гаригаас эх­лээд хамтлаг, дуучидтай­гаа хуваарь гаргачихсан үзээд л байна. Мэдээж энэ тоглолт маань миний мөрөөдлийн нэг хэсэг учраас их ач холбогдол өгч, багагүй сандарч байна.

-Таны тоглолтод хич­нээн уран бүтээл­чид оролцох вэ. Зөвхөн  тоглолтод зориулж нэ­лээд хэдэн шинэ уран бүтээл хийж байгаа гэж сонссон?

-Өөрийг тань ирэхээс өмнө поп дива, МУГЖ Ж.Алтанцэцэгийн шинэ дуун дээр ажиллаж бай­лаа. Поп дивагийн маань шинэ цомогт багтах, мөн миний тоглолт дээр дуу­лагдах дуу юм. Хэд хэдэн хуучны сайхан дууг гитар дээр хөрвүүлж тоглоно. Ер нь “Best of Өөжгий” тоглолт манай рок, попын сор болсон олон сайхан уран бүтээлчид оролцо­но.

-Таныг номер нэг ги­тар­­чин гэдэг. Тэгэхээр рок попын “акул”-даа орох байх. Ер нь “акул” гэгддэг уран бүтээлч­дийн тоглолт хэр зард­лаар босдог юм бэ. Таныг тоглолтоо хий­хийн тулд байраа барь­цаалсан гэсэн яриа бай­на лээ?

-Ёстой тийм юм байх­гүй шүү. Би тэгж барьцаа­лаад байх хөрөнгөтэй ч хүн биш. Яахав Монгол­доо нэр хүндтэй гэгддэг  хамтлаг, дуучдын тоглолт хамгийн ихдээ 50 сая төг­рөгт босдог гэдэг л юм. Миний хувьд 1990 оноос хойш Монголын рок попын ихэнх уран бүтээл­чидтэй хамтарч ажилла­сан. Тиймээс энэ урла­гийн олон сайхан нөх­дийнхөө буянаар болчих байх.

Миний хувьд өөртөө тийм үнэлгээ өгөх утгагүй. Харин би хамгийн шил­дэг гитарчин гэвэл  гитар­чин Дэмчигдоржийн Гал­сан­бат гэж хэлж чадна. Харамсалтай өнөөдөр энэ эрхэм бидний дунд амьд сэрүүн байхгүй хэдий ч ард түмэн надтай санал нийлэх байх. Да­раа нь “Харанга” хамт­лагийн гитарчин Ц.Энхман­лай байна.

-“Соёмбо” хамтла­гаас анх гараагаа эхэлж байсан байх аа. Та чинь “Никитон”, “Харанга” гээд жинхэнэ амьд хөгж­мийн анхдагчууд­тай нэг тайзан дээр гарч явсан хүн шүү дээ?

-Үнэхээр л өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд Мон­голын рок попын амьд домгуудтай хамт нэгэн тайз­наа тоглож, рок попын ертөнцөд амьдра­лаа холбосон. Учрах ёс­той хүмүүс учирч, уулзах ёстой хүмүүс уулзана гэдэг шиг Өөжгий гитар­тай учрах ёстой болоод л өнөөг хүртэл гитараас салаагүй байх. Уг нь би гитарчин болно гэж бод­дог­гүй байсан. Арван жилээ 24 дүгээр сур­гуульд дүүргэсэн юм. Зур­га­­ду­гаар анги төгстөлөө хичээлдээ бусдаасаа та­сар­хай онц сурдаг бай­лаа. Гэхдээ тооны хи­чээлд тийм ч дуртай бай­гаагүй. Геометрийн хи­чээлд нөхцөлгүй дуртай. Бас уран зохиол түүхийн хичээлд сонир­холтой. Ямар сайндаа ээж на­майг МУИС-ийн түүх юм уу,  хуулийн ангид ор гээд конкурстсан чинь үсэр­чих­сэн. Тэр үед чинь хэр­вээ элсэлтийн шалгалтад уна­сан л бол дараа жи­лийн шалгал­тыг хүлээ­хээс өөр аргагүй. Тэгээд л энэ хугацаанд хийх юм олдохгүй “Соёмбо” хамт­лагт гитарчинаар ороод л юун сурах манатай, өн­гөр­­сөн. “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагийн гитарчин Д.Гал­­санбат надад гита­рыг мэргэжлийн түвшинд яаж сура­х­ыг зааж өгсөн. Гитараа бариад л “Ха­ранга”, “Соёл-Эрдэнэ”, “Өргөө”, “Никитон”, “Хурд” зэрэг хамтлагууд хаана л явна би тэнд л явна. Тийм л хоббитой байлаа ш дээ. -Эцэг, эхээ танилцуулахгүй юу. Гитарчин Өөжгий л гэхээс аав, ээжийг тань тэр болгон мэдэхгүй юм байна?

-Миний аав насаараа цэргийн байгууллагад ажилласан. Аав маань бурхан болоод нэлээд хэдэн жил болж байна. Харин ээж худал­дааны байгууллагад ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Одоо миний хүүг өсгөж байгаа буянтай хүн бий. Би хүү, охин хоёртой. Эхнэр маань бүжигчин бүсгүй.

-Тэр үед гитар моодонд ороод яалт ч үгүй гитарчин болов уу. Өөр хүчин үйл нөлөөлсөн үү?

-Угаасаа ганц тоглодог нь гитар. Намайг арван жилийн сурагч бай­хад гитаргүй, хамтлаггүй орц гэж байхгүй. Манайх 40 мянгатын байранд амьдардаг байсан юм. Болсон болоогүй бүгд л банзан гитар балбана. Би тэдний л нэг. Гитар бол хамгийн амархан хөг­жим. Гитар тоглолоо гээд хажуу айл хана нүдэхгүй, хаана ч аваад явахад авсаархан.

-Яагаад заавал орцонд гитар тоглодог байсан юм?

-Орцонд орон зай ихтэй. Гитар тоглоод дуулахад цуурайтаад  их гоё сонсогддог байсан байхгүй юу.  Галсанбат, Энхманлай, Батчулуун ах нарыг чинь жинхэнэ  шүтнэ. Тэдний дууг дуулна. Дуурайж хувцаслана шүү дээ.

-Хаянхярваа гуайд зэмлүү­лээд тайзнаас хөөгдөж байсан гэдэг юм билээ. Тэр хэдэн онд юм бэ. Тухайн юу болсон юм?

-1984 онд “Солонго” хамтлагт байхад Батболд багш бидэнд хамтлаг чухам ямар байх ёстойг их зааж, зөвлөгөө өгдөг байсан. 1987 онд байх аа нийслэлийн аварга хамт­лаг шалгаруудах тэмцээн болсон юм.  Тэмцээн болохыг сонсоод хөгжим сонирхдог гэсэн баахан хүүхдүүд нийлээд хамтлаг бай­гуул­лаад авлаа. “Номин” хамтлагийн дуучин Раваа агсан бөмбөрчнөөр, дуучин нь “Элькондор”-ын Цогоо, манай Томоо гээд найз, би басс гитарчин гээд бараг долоо, наймуу­лаа хөлбөмбөгийн баг аятай  хамт­лаг байгуулаад өнөөх тэмцээнд орчихсон. Тухайн үед  тайзан дээр “The Beatles” хамтлагийн “Let it be” гээд дуулсан. Дараа нь “Сэтгэмж” гэж дуугаа дууллаа. Тэгсэн шүүг­чээр сууж байсан Хаянхярваа гуай “Одоо болно. Та нар ор” гээд хөөгдөөд тайзнаас бууж байсан.

-Юунаас болоод загнуулсан юм бэ?

-Яахав тэр үеийн хамтлагууд нэгэн жигд ёслолын хувцастай тайзан дээр гардаг байсан юм. Гэтэл бид нар  ноосон цамц, жин­сэн өмдтэй тайзан дээр гарчихгүй юу. Уг нь ижилсээд их дэгжин, ганган харагдаж байгаа нь тэр. Тэгсэн хөрөнгөтний хоригдлуудын хувцас өмссөн нөхдүүд гээд загнуулдаг байгаа.

-МУГЖ Сарантуяагийн “Хай­рын бурхан” дууны ая таных. Одоо ч хүмүүс амандаа аялсан хэвээрээ. Энэ дуу хэрхэн төрсөн юм бэ?

-1996 онд. Нэг өдөр Ү.Хүрэл­баа­тар найрагч надад нэг шүлэг өгөөд энэнд сайхан ая хийчих гээд. Тэгээд нөгөө шүлэг миний халаас, гэрт нэлээд олон хонолоо. Тэгсэн дуу­чин МУГЖ Сарантуяа Сингапур явж шинэ цомгоо бичүүлэх гэж байгаа гэдгээ хүнээр хэлүүлсэн байсан. Нэг хэсэг манайхан чинь CD-гээ Сингапурт бичүүлдэг мод дэлгэр­чих­сэн байлаа ш дээ. Тэгээд би шөнөжин суугаад ая бичлээ. Бич­сэн аяа өөрийнхөө муу жижиг магнитфондоо бичээд сонссон чинь тийм ч муугүй шүү. Тэгэхээр нь гитараа үүрээд Сараагийнх руу гараад шидчихлээ. Ирээд Сараад сонсгосон чинь таалагдсан. “Хай­рын бурхан” ингэж л төрсөн. Клип­ний эхэнд бид хоёр “За гоё болж” гээд гарцгаадаг хэсэг байдаг ш дээ. Тэр чинь Сараагийн гэрт байхгүй юу. Гэхдээ клип нь дуунаасаа жилийн дараа цацагдсан санагдаж байна.

-Тэр жил “Пентатоник” наад­маас шагнал авсан  байх аа?

-Олонд хүрсэн их сайхан уран бүтээл болсон. “Хайрын бурхан” дуугаараа Сараа шилдэг дуучин, би шилдэг ая зохиогч шагнал авч байсан.

-Ер нь таны дуунууд тухайн дуучиндаа их тохирсон санагд­даг. МУГЖ Ариунаа дуулдаг “Чи минь”, “Номин талст” хамтла­гийн “Дурлаж бичсэн шүлэг” зэрэг сайхан дуунууд бий. Гэх­дээ таныг ийм ая байна гээд бариад явдаггүй, уран бүтээл­чид таныг зорьдог гэдэг?

-Ер нь бол уран бүтээлийг цаг, минут тутамд үйлдвэрлэнэ гэж байхгүй. Би үүнийг анхаарч ажил­ла­даг. Миний энэ дууг дуулаад өгөөч гэж гуйж байсан тохиолдол ховор. Манай урлагийн хамт олон ихэнхдээ найзад нь ийм шүлэг байна, тийм санаа байна гээд ирдэг. Тухайн хамтлаг, дуучинд ямар байвал тохирох бол гэж их бодож байгаад уран бүтээл төрдөг. Уран бүтээлчид нь зориулж, сэтгэл гаргаж хийсэн бүтээл л олонд их хүрдэг юм шиг санагддаг. Гэхдээ зарим дуу үнэндээ зовж төрөх тохиолдол бий.

-Жишээлбэл?

-МУГЖ Т.Ариунаагийн дуулдаг “Харуусал харамсал” дуунд ая хийх гэж зовсон. Би өөрөө тийм өөдрөг, гуниг гутрах ер нь дургүй хүн. Гэтэл тэр дуу их гунигтай дуу. Би бүр хүчээр янз бүрийн юм бодож гуниж байж ая хийсэн. Тухайн үед юу бодсон юм бүү мэд, шөнөжин л гунигтай байдалтай байхыг хичээж билээ (инээв). Миний дуунууд гэгээлэг, хайр дурлалын сэдэвтэй байдаг шүү. Тэгэхгүй бол хар бараан нийгэмд  уран бүтээлчид нь хүртэл болохгүй, бүтэхгүй байна гээд байвал ард түмэнд уйтгартай байх болно ш дээ. Анх дуу зохиоход хамгийн их түлхэц болсон нь манай “Хөх тэнгэр” хамтлаг байлаа. Хөгж­мийн зохиолч “Хоовон” Энхбаяр, “Сахал” Пүүжээ ах, “Никитон”-ы Баачка. Мөн “Титэм” хамтлагийн Оогий, Тайвнаа хоёр. Энэ удаа­гийн тоглолтод “Титэм”, “Хөх тэнгэр” хамтлаг тоглоно.

-Таны үед дуунд хориг тавь­даг байв уу. Тухайн үед улс төрийн сэдэвтэй дуу дуулахгүй гэдэг ч юм уу?

-1989 оноос хойш дуунд айхтар хориг тавихаа больсон. Уран бүтээ­лийн хориг тавих нь нэг бодлын зөв, нөгөө талаасаа буруу байсан гэж боддог. Хориг тавьснаар ая ерөө­сөө давхцаж байгаагүй. Харин өнөөдөр нэг нэгнээсээ хуулж хуул­даг болж. Тухайн үед дууны үгт хувьсгал хийсэн хамтлаг бол “Хонх” хамтлаг.  “Би ажилгүй хүн”, “Хонхны дуу биднийг сэрээнэ”, “Рашаантын 18” гээд тухайн нийгэмд хэзээ ч дуулагдаж байгаагүй тэр нийгмийн эмзэг сэдвийг хөндөн өөрөөр хэл­бэл “Хонхны дуу”-гаараа хувьсгал хийж чадсан. Тэдний гаргасан замаар бүх хамтлагууд явж эхэл­сэн. Харин өнөөдөр монголын рок попд жаахан ч гэсэн цензур бай­маар санагддаг. Тэгж байж л 1990 оных шиг дахин давтагдашгүй, чанартай уран бүтээл төрнө. Харин чадалтай уран бүтээлчдийг урлаг, цаг хугацаа өөрөө шалгуур болж өгдөг. “Харанга”, “Никитон”, “Хурд”, Т.Ариунаа, Сарантуяа, Наран гээд монголын рок попын ертөнцөд хаад, хатад шиг явж ирсэн хүмүүс байна ш дээ. Гэтэл адилхан урлагт хөл тавьчихаад замаасаа сураггүй алга болсон нөхдүүд ч байна.

-Та 2003 оноос урла­гаас хөндийрсөн. Тайзаа орхихоор шийдэж байсан юм уу?

-Миний үндсэн ажил гитар тоглох. Гитараа ямар үед би орхих вэ гэхээр магадгүй цаг үе надад тэртэй тэргүй одоо чиний үе дуусч гээд хэлээд өгнө. Тэр үед л би гитараа орхиод, тайзнаас чимээгүй холдоно. Тэрнээс би ямар бөх биш одоо Өөжгий зодог тайллаа гэлтэй биш. 2003 онд хэсэгтээ уран бүтээл хийгээгүй нь үнэн. Уран бүтээл хийх ямар ч урамгүй болсон.

-Яагаад?

-Нэг хэсэг рок поп уруудаж, нийтийн дуу гээч том төрөл хүч түрж орж ирсэн. Хүмүүс рок поп, амьд хөгжмийг сонсохоо больсон. Одоо харин огт өөр. Сая гаруй хүнтэй нийслэлийн хөгжилд рок, поп хөгжим заавал байх ёстой юм болов уу. Манай рок попынхон ч уран бүтээл эрчимтэй хийж байна. Би ч гэсэн энэ давалгаанаас хоц­рох­гүйг хичээж хэд хэдэн дуу бич­лээ. Ерөнхийдөө шинэ залуу хамт­лаг дуучид надад маш их санал тавьдаг. Тэр бүр зав чөлөө олддог­гүй. Одоо харин энэ тал дээр ан­хаарч ажиллана гэж бодож байгаа. Саяхан би “Номин талст”-ын “15 жил” гээд том төсөл дээр ажилла­лаа. Шинэ СD үнэхээр гоё болсон гэж бодож байна. Удахгүй цомгийн нээлт хийх байх. Хэд хэдэн шинэ дуу багтсан. МУГЖ Ж.Алтанцэцэ­гийн шинэ цомог дээр ажиллаж байна. Бас “Гурван охин” хамтлаг­тай хамтарч ажиллаж байна. Тайз­ны арын эгнээний ажил бол маш чухал. Продюсер гэдэг бол өнөө­дөр маш эрэлттэй болоод байна. Тэгэхээр 20 жилийнхээ үр дүнг одоо л гаргах хэрэгтэй биз дээ.

-Уран бүтээлээс хэсэг хөн­дий­рөхдөө юу хийж байсан юм?

-Бааранд тоглож байсан. “Ники­тон”, “Шар айраг”-тайгаа хамт бааранд л тоглож байлаа. Угаасаа найз нөхөддөө туслаад бизнес хөөе гэвч надад тийм авьяас байх­гүй юм байх биш.

-Бааранд тоглоод хэдэн төг­рөг авах уу?

-Ямар ч байсан бинзен, там­хины мөнгөө болгоод л байдаг байсан.

-Таныг сүүлд 36 мянган ам.дол­лароор гэдэсгүй их үнэтэй гитар авсан гэж дуулсан. Энэ үнэн үү?

-Худлаа. Надад тийм үнэтэй гитар авдаг хөрөнгө ч байхгүй. Яахав арваад гитар бол бий. Хамгийн үнэтэй гитар дунджаар 3200 ам.доллар л байдаг ш дээ.

-Танд нэг алдартай ногоон гитар байдаг байх аа. Ногоон өнгөтэй?

-Тэр ногоон гитар надад гом­дож, уур нь хүрдэг байх. Энэ олон жил барилаа гэж. Дээрээс нь хачин ногоон өнгөөр будаад гээд. Тэрийг анх гоё санагдаад фосфортдог ногоон өнгөөр будчихсан юм. Тай­зан дээр цагаан гэрэл тусахаар ногоон будаг нь гэрэлтээд янзтай харагдана.

-Дуучин Сэрчмааг Өвөрмон­гол нөхөртэй нь таныг танил­цуул­сан гэдэг. Үнэн юм уу?

-Уг нь Сэрчмаа намайг 2009 онд Өвөрмонголд болсон тоглол­тынхоо гитарчнаар аваачсан юм. Тэгэхэд нөхөртэйгөө намайг танил­цуул­сан. Тэгсэн харин би айл гэр болгоод эргээд салгасан буруутан болчихсон л байна лээ.

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…………………..

“Салхи Дамбий”, “Ноён солиот” зэрэг тайз, дэлгэцийн олон дүрээрээ үзэгч түмэндээ танигдсан Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан, жүжигчин Д.Бямбацогттой ярилцлаа.

-Та сүүлийн үед “Ээж”, “Шүүдэр дундуур”, “Сахиусан тэнгэр”, “Бүү март”, “Өртөө” зэрэг хэд хэдэн кинонд тоглоод амжиж. Ер нь кинонд тоглох санал хэр их ирж байна вэ?

-Уран бүтээлчид кино их хийдэг болж дээ. Киноны урилга ч их ирж байна. Саяхан гурван кинонд оролцон тоглолоо. Мөн “Боловсрол” телевиз хийж байгаа нэгэн сериалд тоглож байна. Дэлгэцийн бүтээл ч гэлтгүй хэсэг залуустай хамтран тайзны уран бүтээлд ханцуй шамлан орчихоод байна. “Нисдэг театр”ын маань залуус одоогоор хоёр ч хүүхдийн уран бүтээлээ гараас гаргачихсан. Энэ театрын маань уран бүтээлчид Москва, Ленинград мөн Монголынхоо урлагийн сургуульд мэргэжил эзэмшсэн. Арав гаруй залуус бий. Цагийн шалгуур давах нь даваад үлдэнэ биз дээ.

Яахав хүмүүс театрын уран бүтээл хийгээд ашиг байгаа юм уу гэх мэтчилэнгээр ярьж байна л даа. Ашиг харж уран бүтээл хийх хэрэгтэй бол би наймаа хийсэн нь дээр биз. Миний мэргэжил бол арилжаа наймаанаас хол шүү дээ. Урлаг гэдэг бол оюуны ажил. Нийгэмд хүмүүжил, ёс суртахууныг бий болгоход нөлөөлж, оюуны хөрөнгө оруулалт хийдэг.

-Та ч гэсэн дээрх залуучуудын адил театрын тайзнаас уран бүтээлийнхээ гарааг эхэлж байсан. Ингэхэд тэр үед театрын алтан үеийн мандагчуулаас ямар уран бүтээлчидтэй хамтарч байв?

-Сайхан хүмүүс их байсан. Намайг ороод удаагүй байхад Ардын жүжигчин Г.Гомбосүрэн гуай гавьяаныхаа амралтад гарахаар болчихсон, тайлан тоглолтыг нь хийхээр зэхэж байсан юмдаг. Алдарт “Оттело”, “Лир ван” гэх жүжгүүдийг тоглосон. Харин би “Лир ван” жүжгийн салбадайн дүрд тоглож, Г.Гомбосүрэн гуайтай нэгэн тайзнаа гарч билээ. Ингээд бодоход их хувь заяа юм даа. Мөн Ц.Гантөмөр, Л.Жамсранжав гээд сайхан ах нар минь байсан. Ж.Оюундарьтай оюутны нэг анги болоод ч тэрүү Жаамаа ах надтай их дотно. Нэг удаа Жаамаа ах намайг өрөөндөө дуудлаа. Тухайн үед би “Зүрхэнд шивнэсэн үг” киноны Мухар Базарын дүрд тоглоод удаагүй байсан юм. Ингээд би өрөөнд нь ч орлоо. Кофе уу л гэж байна. Тэрээр “Би чиний тоглосон киног үзлээ. Мухар Базарын дүр тун чиг дөхөж шүү. Баяр хүргэе” гэж билээ. Би театрт ороод тийм ч их удаагүй байсан болохоор сүрдээд л олигтой ч юм ярьж чадаагүй. Одоо эргээд бодохоор амьдралын тухай санаа бодлоо солилцоод сайхан ярьсан бол хэмээн харамсдаг л юм. Гэхдээ хэт илэн далангүй биш ч яриа их нийлдэг байсан шүү. Харин Гантөмөр ахтай яриа нийлэхэд амаргүй. Хааяа нэг их таниад л сүрхий ярина. Дараа нь танихгүй болчихно.(инээв) Сайхан хүн байсан шүү. Ер нь тэгээд их л хүнд үе байж дээ. Намайг орохоос өмнө театр төсөв байхгүй. Бүтэн жилийн турш уран бүтээл хийгээгүй байж билээ. Тэр хүнд үеийн дараахан нь би орсон юм. Миний хувьд ч тэр театрт дагалдан жүжигчнээр ч болов орохгүй л бол миний том зорилго амьдрал хаашаа эргэх нь тодорхойгүй болчихсон байсан үе л дээ. Театрдаа ч орсон. Гурван сар дагалдан жүжигчин хийгээд “Сарны инээд” гэх жүжигт гол дүр бүтээж билээ. Айдастай хэдий ч сайхан мөч л дөө. Театрт байхдаа баримлын шавар шиг л найруулагч ямар хэлбэр дүрст цутгана, түүнд л хувирч, өөрчлөгдөхийг хүсдэг байлаа. Бүгдийг л чаддаг, учрыг нь олох гэж эрмэлздэг байж дээ.

-Харин яагаад драмын урлагаа орхиж дэлгэцийн уран бүтээлд хүч үзэх болсон юм бэ?

-Би театраас гарсан л болохоос драмын урлагаа орхиогүй, хөндийрөөгүй гэж боддог. Яахав театраас гараад л зах зээл рүү орж үзье гэж бодсон. Алдсан, оносон ч юм их бий. Гэхдээ театраас гараад баян чинээлэг амьдраад явья гэж бодоогүй. Ганцхан биеэ дааж л үзмээр байсан. Намайг театрт байх үед манай ангийн Ж.Оюундарь, Л.Дэмидбаатар, С.Өлзийхүү, И.Одончимэг, О.Энхтуул мөн Аглуу, Бооёо, Дооёо гэх жүжигчид орчихсон байсан. Тэр сайхан алтан үеийнхэн болоод үе тэнгийнхэнтэйгээ хамт нэгэн тайзнаа гарч байснаа эргэн дурсахад үнэхээр сайхан байдаг юм.

-Та хамгийн анх дэлгэцийн ямар бүтээлд тоглож байв?

-Оюутан байхдаа “Хүн чулууны нулимс” кинонд цэрэг малгайтай, буу барьчихсан жижигхэн хэсэг гардаг юм. За, бараг танигдахгүй дээ. Гэсэн ч тоглож байгаа үедээ их идэвхтэй байж билээ. Зураг авалтын үеэр бараг л амьсгаа авахгүй, хөдөлгөөнгүй зогсож байснаа санадаг юм. (инээв) Харин хамгийн анхны гол дүрийн кино маань “Ноён солиот” байсан. Анхны гол дүр учраас миний хувьд том шалгуур байсан. Басхүү сэтгэлд их тод үлдэж дээ. Мөн “Зүрхэнд шивнэсэн үг” киноны Мухар Базарын дүрдээ би их хайртай. Гэсэн ч дүрийнхээ мөн чанарт дургүй. Ээ, дээ зэвүүн, балиар нөхөр шүү дээ. Хэрэв би ч гэсэн муу хүн байсан бол тийм байх л байсан биз гэж хааяа бодогддог юм. Харин “Улаан эрэг” киноны Балдановын дүр намайг их зовоосон. Ёстой хэцүү байсан. Ер нь тэгээд “Ноён солиот”, “Салхи Дамбий”-ийн дүр л намайг олонд таниулсан даа.

-Та цэргээсээ оргон байж кино, драмын ангид элсэн орж байсан юм билээ. Ер нь таныг ингэтэл нь урлагт юу татсан юм бэ?

-Их сонин л доо. Би алиалагч болно гэж боддог байсан юм. Үүнд Чарли Чаплин, Юрий Никулин гэх хоёр нөхөр л нөлөөлчихсөн юм байхгүй юу. Энэ хоёрын киног үзээд л шүтчихсэн. Бас хүүхэд болоод ч тэрүү би Чарли Чаплинийг алиалагч гэж боддог байсан юм. Тиймдээ ч энэ хоёр шиг л хүн болно гээд зүтгэсэн минь тэр. Гэхдээ би бас зүгээр ч үгүй арван жилд байхдаа үлээвэр хөгжмийн дугуйланд таван жил явсан юм. Тиймдээ ч арван жилд байхдаа ангийнхныхаа урлагийн үзлэгийг авч гардаг байлаа шүү дээ. Манай үлээвэр хөгжмийн багшаар Гомбо гэх сайхан хүн байсан юмдаг. Багш намайг урлагаа л хөө гэнэ. Гэхдээ багшаасаа нуугдаж спортоор хичээллээд гимнастикийн спортын гуравдугаар зэрэгтэй, волейболын спортын дэд мастер цолтой болсон шүү. Гэсэн ч багын хүсэл мөрөөдөл минь арилаагүй. Урлагийн л хүн болно гээд л хичээсэн дээ. Харин намайг арван жилээ төгсөхөд буюу 1985 онд УБДС-ийн кино драмын анги ирээгүй юм. Ингээд Төмөр замын техникумд нэг жил сураад цэрэгт явахаар шийдсэн л дээ. Барилгын цэргийн 0119-р анги хуваарлагдсан. Харин халагдах жилээ УБДС-ийн кино, драмын ангид элсэх шалгалт өгөхийн тулд оргочихсон юм. Урлагийн хүн болох гэсэн хүсэл, тэмүүлэл нь л тийм үйлдэл хийлгэсэн биз. Харин эргээд цэргийн ангидаа ирэхэд аз болход манай цэргийн ангийн удирдлагууд их хүндээр тусгаж аваагүй юм. Хүний хувь тавилан сонин шүү. Ингээд л жүжигчин болох гараа минь эхэлсэн дээ.

-Таны оюутан ангийнхнаас мундаг жүжигчид их төржээ…

-Ангийнхаа хүүхдүүдээр их бахархдаг юм. МУГЖ Ж.Оюундарь, Л.Дэмидбаатар, С.Өлзийхүү гээд бүгд л өөр, өөрийн өнгө төрхөө олцгоосон байна. Эд нар ч гэлтгүй манай ангид суралцаж байсан бүх хүүхдүүдээрээ бахархдаг даа. Манай ангийнхан чинь их сонин хамт олон цугласан юм. Дөнгөж арван жилээ төгссөн, цэргээс халагдаад орж ирсэн эсвэл цэрэгт явчихаад ажиллаж байгаад ирсэн гээд насны хувьд харьцангуй байж билээ. Сэтгэхүйн хувьд ч тэс ондоо. Гэхдээ бие биетэйгээ уусаж, нэг хамт олон болж чадсан даа. Бид уран бүтээлч төлөвшихөд ангийнхан минь л нөлөөлсөн. Найруулагч жүжигчинг төрүүлдэг гэхээс жүжигчин, жүжигчнээ л төрүүлдэг гэж боддог юм.

Харин ангийн багш минь Г.Доржсамбуу гуай байсан юм. Багшийнхаа тухай ярих бүрт л зүрх минь шимширдэг юм даа. Намайг урлагт хөлд оруулсан, мөн надад дүүлэн нисэх далавчийг өгсөн Л.Лхасүрэн, Г.Доржсамбуу гэх хоёр сайхан багштай хүн л дээ би. Энэ хоёр багш байсан тулдаа л би өдий зэрэгтэй явж байгаа юм. Миний хоёр багш хоёулаа л агуу хүмүүс. Гэхдээ ингээд бодоход хүнийг бурхан болсных нь дараа агууг нь мэдэрч, агуу гэцгээх юм даа. Үнэндээ байхад нь хэлэх ёстой юм шүү дээ.

-Та Завхан аймгийн уугуул байх аа?

-Ээж, аав минь Завхан аймгийн Сонгино сумын харьяат хүмүүс. Аав минь үйлдвэрийн слесарь хүн байсан. Бид эхээс гурвуулаа. Би чинь айлын бага юм. Манайх гэдэг айл хөдөө орон нутгаас төв газар суурьшсан айлуудын нэг л дээ.

-Хүү тань “Тагнуулч аав” кинонд тоглосон байсан. Мэргэжлийн тал дээр хүүдээ хэр их зөвлөж байна вэ?

-Хүү минь миний мэргэжлийг өвлөж, СУИС-ийг жүжигчин мэргэжлээр төгссөн. “Тагнуулч аав” киноноос гадна “Тэнгэрийн продюсер” кинонд тоглосон. Одоо ч гэсэн нэг кинонд тоглож байгаа. Миний хувьд хүүгээ нэгэнт л урлагийн хүн болж байгаа юм чинь алдаж, оноод туршлагажиг л гэж боддог юм. Туршлагаараа л мэргэшдэг ажил шүү дээ. Харин охин минь IT чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн.

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС……….

Ардын дууны ая данг мэдрүүлж, сонсогч түмний хүндэтгэлийг хүлээсэн дуучин Даваагийн Бурмаатай уулзлаа. Тэрээр ардын дууг орчин цагийн хэмнэлд оруулж дуулснаараа сонсогчдын талархлыг хүлээгээд байгаа юм. Ингээд дуучин бүсгүйн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Фэйсбүүкт хөдөөний нэг хөөрхөн жижигхэн хүү “Тэсийн голын гал шарын Тэнгэрлэг хүлгүүд уяан дээр минь байна” хэмээн дуулж байгаа бичлэг тавигдаж олон хүн лайк дарсан. Түүнийг танай хамаатан гэж байсан үнэн үү?

-Тийм ээ, манай ахын хүү. Амарсайханы Өсөх-Ирээдүй гэдэг. Одоо таван настай, Увс аймгийн Улаангомд байдаг.

-Танай удамд дуулж хуурддаг хүн байдаг биз дээ?

-Байлгүй яахав, би удмаа дагаад дуучин болсон. Одоогоор манайхнаас дууны ертөнцөд дуугаа дуулаад л явж байгаа нь би. Би эхээсээ их олуулаа, арвандөрвүүлээ. Миний ах, эгчийн хүүхдүүдээс дуулаачаар суралцаж байгаа хүүхдүүд бий. Соёл, урлагийн их сургуульд одоо хоёр эмэгтэй, нэг эрэгтэй дуурийн, эстрадын, уртын дуучнаар сурч төгссөн. Ер нь бол манайханд дуулдаг хүүхдүүд байгаа. Хэлд орсон цагаасаа дуулсан нь ч их олон. Фэйсбүүкт тавигдсан тэр дүү маань бол манайхны хувьд хамгийн энгийн зүйл. Гэхдээ их хөөрхөн дуулсан. Дуучин СТА Э.Төрмандах нь манай хүргэн дүү. Тэр хүү Төрмандахын дуунуудыг дуулдаг.

-Аав, ээж тань дуулдаг уу?

-Миний аав бол ардын урлагийн төлөөлөгч хүн байсан. Сум, аймгийнхаа театрт дуулдаг. Аавын маань удамд дуулдаг хүн маш олон. Ихэнх нь хөдөө амьдардаг. Тэд маань сайн уран сайханчид, манай нутгийнхан ч мэднэ дээ. Ер нь монголчууд өөрсдөө их дууч ард түмэн.

-Ингэхэд та хэдэн цомог гаргасан бэ?

-2007 оноос хойш таван цомог гаргачихаад байгаа.

-Алийг нь хамгийн сайн цомог болсон гэж боддог вэ?

-Таван цомогт нийтдээ 60 гаруй дуу орсон байдаг. Хамгийн анхны CD маань хүмүүст маш сайн хүрсэн би олонд хурдан танигдсан. Ардын дууг этник хэлбэрт оруулж, орчин үеийн электрон хөгжимтэй дуулсан. Тэр үед Монголд ийм юм байгаагүй. Нийтийн дуунд ид хошуурч байсан үе. Миний араас “Шуранхай” хамтлагийн гурван бүсгүй зэрэг ардын дууг этник хэлбэрт оруулж дуулсан дуучид зөндөө гарч ирж байгаа. Ингэснээр надад өрсөлдөөн бий болж, уран бүтээлийнхээ чанар чансааг сайжруулах, хөгжмийн найруулга зэрэг дээрээ анхаарч, уран бүтээлдээ хөрөнгө мөнгө зарцуулах шаардлага тавигдаж байгаа. Ингэснээр уран бүтээл маань өсөж дэвжиж байгаа гэж би ойлгодог. Эхнийхээ цомгийг гаргасны дараа би Ардын жүжигчин Г.Түмэндэмбэрэлийн уран бүтээлийг үргэлжлүүлнэ гэдгээ хэвлэлийн бага хурал хийлгэж, албан ёсоор мэдэгдсэн. Дараа нь “Та мөнх” гэдэг цомог гаргасан. Түүнд маань”Усны урсгал”, “Туулын урсгал шөнөдөө сайхан”, “Усны тунгалаг Тамирын гол” зэрэг дуунууд орж миний уран бүтээл олон түмэнд илүү танигдсан.

-Ардын дууг этник хэлбэрт оруулж дуулах санаа анх хэрхэн төрсөн бэ?

-Би өөрөө ардын урлаг судлаач мэргэжилтэй. Тиймээс түүнийг дуулах манерийг нь мэднэ. Өөрийнхөө мэддэг ардын дуунуудыг хөг аялгуугаар нь судалсан тул мэддэг. Ийм санаа гаргахад миний мэргэжил нөөлөлсөн. Тиймээс ч хүмүүс нийтийн дуу руу хошуурч байх үед содон шинэ байх болов уу гэж бодоод ингэж дуулсан маань үр дүнд хүрсэн. “Хар торгон хамжаар”,“Үзэсгэлэн гоо”, “Гарын арван хуруу” зэрэг дуунуудыг маш сайн хүлээж авсан. Одоо ч гэсэн хүмүүс сонсох дуртай байдаг. Ялангуяа хамгийн анхны цомогт орсон дуунуудыг маань. Би 60-70 ардын дуу дуулсан. Гэхдээ тэдгээрийг орчин үеийн болгож үг, аяыг нь өөрчлөөгүй. Аль болох уламжлалыг нь хадгалахыг хичээсэн. Яагаад гэвэл би өөрөө судлаач хүн учир эвдэж болохгүй гэдгийг мэддэг.

-Та эхлээд судлаачаар, дараа нь Соёл урлагийн их сургуулийн уртын дуулаачийн ангийг төгссөн. Ингэхэд хэн багшийн шавь бэ?

-Дэлгэр багш маань надад гурван жил багшилсан. Сүүлийн хоёр жилд нь СТА, уртын дууч Батболдын шавь болсон. Энэ хоёр багшийн удирдлага дор сургуулиа төгссөн. Дэлгэр багш маань Хөх хотод ажиллахаар явсан тул би Батболд багшийн шавь болж байлаа. Соёл урлагийн их сургуулийн уртын дуулаачийн ангид сурч байгаа оюутнууд бэлтгэл ангиасаа эхлээд төгсөх хүртлээ 60-70 дуу сурах ёстой гэдэг юм билээ. Би бол надад хэрэг болохоор, дуулж болохоор 30 дуутай төгссөн. Хоёрын хооронд олон юм руу самгардаад яахав гэж бодсон тул 30 дууг өөрийн болгож чадсан. Гэхдээ одоохондоо дуулахгүй байгаа. Яагаад гэхээр уртын дууны орон зай нэг их хөгжөөгүй. Тэгээд ч ардын дуу гэдэг ертөнцөд тодорхой хэмжээгээр амьдармаар байна.

-Уртын дуу хөгжөөгүй гэж та сая хэллээ. Яагаад хөгжихгүй байгаа юм бол?

-Уртын дууг дуулах арга барил, дуулаачид нь хөгжөөд байгаа. Уртын дууг зах зээлд гаргаж үнэлэхгүй байна. Монголдоо гэхээсээ илүү гадаадад сайн хүлээж авдаг. Түүнийг найр хуриман дээр дуулахаас биш тоглолтон дээр дуулахад ойлгодог гэсэн ч ойшоох нь бага байдаг. Энэ нь нийгэм, техник технологийн хөгжил дэвшилтэй холбоотой юм шиг. Түргэн аятай гадаадын дуунууд руу илүү хошуурч байна. Зах зээл нь бий болоогүй гэж хэлнэ.

-Гадаадад уртын дууг сайн хүлээж авдаг гэлээ. Түүнийг ойлгодог болов уу. Уртын дуу маань нүүдэлчний соёл, байгаль зэрэгтэй холбоотой өөрийн гэсэн их онцлогтой. Тэр дээшээ, доошоо хүрч байгаа өнгийг нь бол гаднынхан гайхдаг байх.

-Мэдээж цаад гүн ухааныг нь ойлгохгүй. Түүнийг дуулж байгаа хүмүүс нь хоолойны цар хүрээ, арга барил, өвөрмөц дугаралт, хүний чихэнд хүрч байгаа ая дан, шуранхай зэрэг нь гадаадынханд сонин сонсогддог байх л даа. Дотоод философийг нь бол ойлгохгүй. Үгийг уртаар аялгуулан дуулахыг уртын дуу гэнэ шүү дээ.

-Та уртын дуугаа аль зэрэг судалж байна?

-Одоохондоо нэг их судлаагүй. Яагаад гэхээр ардын дуутайгаа зууралдаж байна. Юм юм руу үсчээд баймааргүй санагддаг.

-Ардын дууныхаа чиглэлээр ямар судалгаа хийж байна?

-Учиргүй том бүтээл гаргадаггүй юм аа гэхэд өөрийнхөө дуулдаг дууны домог түүхийг мэднэ. Хичнээн аялгуутай байсан, цаг хугацаа, нийгэм өөрчлөгдөхөд яаж хувирч байсныг мэднэ. Өөрийнхөө хэмжээнд ном гаргахаар бэлдээд л байгаа. Би нэг их олон ном гаргахгүй байх л даа. Ардын дууг дараа дараагийн үеийн залуу дуучдад сурахад ойр болгох зорилгоор ардын дуу дуулах ур зүйн асуудлаар жижигхэн судалгааны ном бичих тухай гурван жилийн өмнөөс яриад л байгаа. Номыг маань хянах хүмүүс арай болоогүй гэсэн. Ерөнхийдөө нэлээд нягт нямба хийж байж гаргая гэж бодож байгаа. Ном маань цаанадаж хоёр жил, наанадаж нэг жилийн дараа гарах байх.

-Та жил бүр тоглолт хийдэг гэж ярьж байсан. Ойрын үед тоглолт хийхээр төлөвлөж байна уу?

-Энэ жил завсарлаж магадгүй байгаа. Яагаад гэхээр уран бүтээлч хүн үзэгчдэд тодорхой хэмжээний хүлээлт үүсгэх хэрэгтэй юм шиг байна. Байнга тоглолт хийгээд байхаар үнэ цэнээ алддаг шиг санагдсан. Тиймээс энэ жил хөдөөгөөр тоглолтоо хийнэ.

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…….….

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Чинбатын Бат–Эрдэнэтэй ярилцлаа.

–Дөрвөн жилийн өмнө алсын Ирланд руу сурахаар мордсон. Сургуулиа төгсөөд эх орондоо ирэх сайхан байгаа биз дээ. Ингэхэд та чинь яг ямар чиглэлээр сураад ирэв ээ?

-Хоёр сарын өмнө Мон­голдоо ирлээ. Цээж дүүрэн амьсгалаад сайхан байна. Энэ хугацаанд эх орноо, ах дүү амраг садан, Монголын ард түмнээ ямар их санасан юм бэ гэдгээ мэдэрсэн. Сур­гууль соёлын тухайд гэвэл мастерын дараах сургалтад манлайлан удирдах чиглэ­лээр сураад төгслөө.

–Удахгүй өөрийн бие даасан тоглолтоороо Монголын ард түмэндээ бэлэг барих гэж байна гэж дуулсан. Хамгийн сүүлд таван жилийн өм­нө тоглолтоо хийсэн байх аа?

-Бие даасан тоглолтоо хийлгүй дөрвөн жил гаруй,  бараг таван жил болчихсон байна. Энэ хугацаанд гэхдээ зүгээр байгаагүй.  Олон уран бүтээлчидтэй хамтран ажил­лаж, амралтаараа хоёр гур­ван ч дүү нарынхаа тоглол­тыг зохион байгууллаа. Найз нөхөд, уран бүтээлч андууд, ард түмнийхээ хүсэлтээр тоглолтоо хийхээр болсон. Хэдэн жил уран бүтээлийн тоглолт хийгээгүй болохоор аятайхан тоглолт хийчих юм­сан гэж л хичээж явна.  Дө­рөвдүгээр сарын 17, 18-нд тоглохоор төлөвлөсөн. Анх­ны бие даасан тоглолтоо  2003 онд хийж байлаа. Ту­хайн үед нээрээ “Хонхны нулимс” тоглолт маань тэр үеийхнийгээ залуусыг хошуу­руулж л байлаа. Зохиолын дуу ид хүчээ авч байсан үеийг ч хэлэх үү. Түүнээс хойш  нийт долоон удаа бие даасан тоглолтоо ард тү­мэндээ тай­лагнажээ. Зургаан удаа эх орноо нар зөв бүтэн тойрсон. Энэ удаагийн тог­лолт ч гэсэн өмнөх тоглолтуу­дын үргэлж­лэл байх болно. Харийн оронд хэдэн жил боллоо. Монголчуудтайгаа, тэднийхээ халуун алга та­шил­тан дунд хоёр оройг өн­гө­рөөмөөр бай­на шүү. Дуу­чин хүнд урам зориг эрч хүч өгч байдаг халуун сэтгэл, алга ташилтыг ахин мэдэрмээр байна. Энэ удаагийн тоглолт “Хонхны нулимс”-ыг тоглох гэж байсан үе шиг л эрч хүч, энерги, сэтгэл догдлолыг на­дад өгч байна даа. Тайзан дээрээ хурдан гарах юмсан гэж бодохоос цаг хугацаа хүртэл удаан өнгөрөөд ч байх шиг. Төр түмнийхээ хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн боло­хоор санасанд нь хүртэл тоглочих юмсан л гэж хичээж явна.

–Харийн оронд байхад Монголын тухай юу бодогдож байх юм. Тоглолтынхоо нэрийг “Монголын тухай”  гэж нэрийдсэн байсан?

-Тоглолт маань “Монго­лын тухай” гэдэг нэртэй. Ми­ний дуулсан уран бүтээлүүд тэрхүү цаг хугацаа “Монголын тухай” байсан бол цаашид ард түмэндээ хүргэх уран бүтээлүүд хүртэл “Монголын тухай” байх юм. Бид ер нь Монголынхоо тухай тэр сайн сайхан зүйлсийг дуулдаг юм байна. Уур амьсгалаас эх­лээд аж байдал, үнэт зүйл, тэрхүү соёл бүрийг дуу бол­гон ард түмэндээ илгээдэг нь дуучид бид юм. Нэг аав, ээжийн тухай дуулахад л Монгол аав, ээжийн тухай дуулдаг. Газар нутаг, эх орон, элгэн садан, уул ус, ургамал амьтан тэр бүгд Монголын тухай юм байна гэж бодсон. Р.Чойном агсны “Сүмтэй бударын чулуу” номонд

“Гүн зузаан хөвчийнхөө тухай

Гүйдэлгүй жороо мөрөн голынхоо тухай

Асгасан ч сав нь цагаан үлддэг сүүнийхээ тухай

Алдалсан ч үзүүр нь газар хүрдэггүй хадагны тухай“ гээд шүлэг байдаг. Тийм ч болохоор би Монголынхоо тухай дуулах учиртай юм байна гэж итгэх болсон. Ма­гад­гүй дэлхий дээрх долоон тэрбум хүнээс би монгол гэж ялгарах онцлог нь энэ байж мэднэ.

Харьд байгаа хүн бол эх нутгаа, тэр ахуйгаа үгүйлдэг юм билээ. Ирландад очоод эхний зургаан сар үнэхээр хэцүү байсан. Би ер нь юунд ирчихээд байна вэ гэж хүртэл бодогдсон. Хөгжчихсөн хот хөгжиж байгаа хот хоёрын хооронд асар их ялгаа бий. Гэвчиг бид юуны төлөө, хэний төлөө яваад байгаа юм бэ гэх бодол адгаж эхэлсэн. Өнөө­дөр бид хэн байсан, хэн бай­гаа, одоо хэн болох гээд бай­гаа юм гэдгийг бүгдээрээ бие биенээ­сээ асуумаар санагд­сан. Бид америк, солонгос болох гээд байгаа юм уу эсхүл монго­лоороо байх гээд бай­гаа юм уу. Энэ бүхнийг тодорхой болгож гэмээ нь бид урагшаа зүтгэх ёстой. Эх орноо гад­наас харахад болж бүтэж байгаа зүйл харагдаж байхад болохгүй байгаа нь харагдаж  л байна. Монгол­чууд омогтой, ууртай болсо­ноос эхлээд янз бүрийн зүйл харагдаж байна шүү дээ. Яваандаа энэ бүхэн илаар­ших байлгүй.

-Монголд ирээд Алтай нутгаараа очив уу. Өдийд уулсын сэрвээ­гээр эрэмгийн салхин исгэрсэн нэг тийм таа­вар ч гэмээр юм уу хавар болж байгаа байх даа?

-Сайхан хавар болж бай­гаа гэж бодож байна. Ах дүү хамаатан садангууд нутагтаа байгаа болохоор ийм байна, тийм байна гэж хэлдэг. Ирээд нутаг явж амжаагүй байгаа. Харин тоглолтоо дуусгаад 21 аймагтаа очиж ая дуугаа өргөнө.

–Хэзээнээс аялан тог­лол­тоо эхлэх гэж байна вэ?

-Энэ сарын 22-ноос эхэл­нэ. Нэг сарын дотор эх орноо бүтэн тойрчих болов уу гэж бодож байгаа.

-Манай хамтлаг дуучид аялан тоглолт хийхээ­рээ аймгийн төв томоо­хон хотуудаар л явчи­хаад ирдэг. Тэдний цаа­на өчнөөн суманд олон хүн уран бүтээлчдээр цангасан байдаг?

-Бүх сумдаар аялан тоглох боломж бий. Урлаг соёл хэнд  яаж хүрэх  вэ гэдэг Төрийн бодлого байх ёстой.  Соёлын тухай хуулинд ч байгаа. Уг нь сум бүрт ард иргэддээ үйл­чилдэг урлагийн хүмүүс нь байгаа. Ч.Бат-Эрдэнэ бүх сумдаар очно гэвэл асуудал­тай. Бүтэн жилийн хөтөлбөр боловсруулж байж бид сум бүрт очно. Магадгүй удахгүй тийм боломж нээгдэх биз. Өнөөдөр уран бүтээлчид өөрс­дийн уран бүтээлээсээ олж буй хэдэн төгрөгөөсөө зардалаа гаргаад орон ну­тагт очиж байгаа нь үнэлүүш­тэй. Бидний хэдэн уран бүтээлчид жим гаргаснаас хойш Монголыг сарын дотор тойрдог болсон. Тэр жимээр л яваад байгаа. Удахгүй энэ өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэж байна. “Хонхны нулимс” тог­лол­тоо ард түмэндээ хүргэх гэж 45 хоногт монголоо тойр­сон. “Хайрын хишиг” тоглол­тоос эхлээд хугацаа нь богино болсон. Хамгийн сүүлд Г.Эрдэнэбат гавьяаттай хамт “Хит” тоглолтоо 28 хоногт бүх аймагт тоглосон. Бүх аймагт 28 хоногийн дотор уран бүтээлээ хүргэсэн хүмүүс бид хоёроос өөр байхгүй байхаа.

–Ирландад байхдаа уран бүтээлээ хийж байв уу. Таныг гавьяат болоод л таг болчихлоо гээд байгаа?

-Гавьяат болчихлоо гээд өөрөө л дуулаад байх нь тийм ч сонин биш. Өөрийн дотор байгаа зүйлээ гадагш нь гаргахын тулд уран бүтээлч дүү нартаа олон ч уран бүтээл зориулан хийж өглөө. Бат-Эрдэнэ өөрөө дуулж, тоглолт хийж байснаас бидний араас гарч ирж буй нэгэн бүлийнхээ за­луу­сыг дуучны дайтай болго­чих юмсан гэж хичээлээ. Дуу­чин Д.Намсрайноров, П.Идэр­жавхлангийн тоглол­тыг хийлгэлээ. Үүнийг хий­хийн тулд би төр түмнийхээ хайр хишгийг хүртсэн гэж ойлгож байгаа. Дэлхий дээрх бүх хүмүүсийн дотор Бат-Эрдэнэ гэж хэн бэ. Ямар байх ёстой вэ гэдгээ мэдэхийн тулд би Ирланд явсан. Монго­лынхоо урлагийг хариас нэг харъя. Дэлхийн урлагийн үнэт зүйлийг судалъя гэж л бодсон. Бид дотор талдаа талцсан, бужигнасан хүмүүс байгаад байдаг гаднаас ямархан харагдаж байгааг мэдэхийг хүссэн.

–Урлагийн салбарт ам барих явдлыг цэгцэлье гээд байгаа. Нийтийн дуучдыг л ам барьдаг гэлцэх юм?

-Нийтийн дуучид ам барь­даг гэж хэлээд байгаа хүмүүс өөрсдөө “но”-той. Дуучид ам бариад байгаа юм бол хэн нь ам бариад байгааг шалгаад гаргаад ир л дээ. Монголчууд хаана ч явсан  ардын дууны үргэлжлэл нийтийн дууг л дуулдаг, дуулцгааж байна шүү дээ.   Урлаг гээд нэг том мод байлаа гэхэд түүнээс салбарласан мөчрүүдийг алийг нь ч муу хэлж чадахгүй. Яагаад гэхээр энэ чинь өөр өөрийн гэсэн үнэт зүйлтэй. Өнөөдөр хошин урлагийг муулаад л байна. Гэтэл цаа­на чинь хүмүүст өгөх ёстой эрч хүч, инээд баясал, тэмүү­лэл, итгэл үнэмшлийг өгч чадаж байгаа. Үүнийг муу­лаад л байж болохгүйтэй адил юм. Рок попын дуучин гэхэд л өөрийн үнэт зүйлтэй болохоор харин түүнийг нь судлах хэрэгтэй. Манайд энэ муу, энэ сайн гэсэн нэг ойл­голт яваад байгаа. Ийм байж болохгүй. Сайн, муу гэдгийг хэн шүүгээд байгаа юм. Цаг хугацаа өнгөрсний дараа түүх шүүгээд өгнө. Харин түүхийг хэн ч шүүдэггүй. Түүнээс биш хэн яаж дуулж байна вэ гэдэг нь сонин. Дуучид болгон л өөр өөрс­дийн гэсэн өнгөтэй шүү дээ. Дуугаа хэр­хэн амьдруулж байгаа нь л сонин.

–Сүүлийн үед дууны яруу найраг элгээрээ хэвтэж байна. Үүн дээр ямар бодолтой явдаг вэ?

-Шүлэг гэж яг юуг хэлдэг юм бэ. Тодорхойлсон тодорхой­лолт байна уу. Б.Галсансү­хийн “Бурхан чамд хэлэх нэг зөвлөгөө байна Чи битгий хуц аа” гээд энэ шүлэг л байна шүү дээ. Үүнийг хэн шүүх юм. Харин логикийн алдаа байж болно. Ээжийн тухай бичиж байгаад ээжийгээ чулуутэй зүйрлэвэл цагаан цайлган сэтгэл энэ тэр нь алдагдах жишээтэй. Юуг яаж бичиж байгаа нь чухал биш. Түүнийг хүн хүлээж авч байна уу гэдэг нь чухал байхгүй юу. Шүлгийг ингэж бичнэ гэх юм бол бүгд нэг хайрцаганд орсон шүлэг бичнэ биз дээ. Хүмүүс өөр өөрсдийнхөөрөө бичиж, туур­виг хамаагүй. Би бол бүр халбага, сэрээ, ундааны соруул­ны тухай дуу байхгүй байгааг гайхдаг. Яагаад энэ тухай бичихгүй байгаа юм бэ. Бичих ёстой шүү дээ. Тэр дууны шүлгийг ойлгохгүй бол дахин дахин унш л даа. Хүмүүс яруу найрагч, шүлэгч л гээд байх юм. Яг алийг нь яруу найрагч, алийг нь шүлэгч гэж нэрлэдэг юм бэ. Хүний оюунаас гарсан өмчийн бү­тээ­лийг нэг нөхөр шүүмжилнэ гэдэг их зориг байгаа биз.

-Халтуурны гэгдэх за­хиалгын уран бүтээ­лүүд уран бүтээлийн үнэ цэнийг алдагдуу­лаад байгаа даа?

-Уран бүтээл бүтээх нь уран бүтээлчидэд нээлттэй ганцхан тэр нь хуулийн дагуу л байх ёстой. Ямарваа нэгэн зүйлд хэмжүүр тогтоох гэдэг учир дутагдалтай. Оюуны өмчийн хууль гэж айхтар том юм байна шүү цаана чинь Монгол Улсын хил гараад л бүгд адилхан л хүмүүс. Тий­мээс бид бие биедээ хүндэт­гэлтэй хандаж хийж байгаа уран бүтээлийг нь ч гэсэн шүүмжилхээсээ өмнө зөвөөр ойлгохыг хичээх хэрэгтэй. Үүнд хэмжүүр тавиад байх шаардлага ч байхгүй.

-Тэгвэл “Халуун элгэн нутаг” шиг ч юм уу. Тийм сайхан дуу төрөхөө байжээ гэх болсон. Үүн дээр байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Би энэ ойлголтоос хол байдаг хүн. Уламжилдаа суу­рилсан хөгжил яваад байгаа. Хөгжөөгүй юм бол энэ олон зохиолч байгаад яах юм. Тэр олон хөгжмийн зохиолч, дууч­дыг сургаад яах юм. Эд юу бүтээх гээд ингэж олноороо төрөөд байгаа юм бэ. Нийгэм хөгжихийн хирээр цаг мөч бүртэй уралдан хүмүүс хөг­жиж байна. Өглөө бүр хүмүүс шинэ сайхныг мэдэрч, харж байгаа. Уламжлал, шинэчлэ­лээ аваад л явж байгаа гэж боддог. Үүнийг хөгжил гэж ойлгож байгаа юм уу эсхүл хүний амьдрал үргэлжилсээр байгаа гэж ойлгож байгаа юм уу. Монгол Улс хөгжөөд бай­гаа юм уу эсвэл энэ чигтээ байсаар байх уу. Магадгүй бид 70 нас хүрчихээд “Бид­ний үеийнх шиг дуу гарахаа байж ээ” гэж байх ч юм билүү бүү мэд. Дууг хэдэн жил нас­лахыг хэн ч мэдэхгүй шүү дээ.

-Хувь хүмүүсийн салах нийлэх олонд хамаагүй ч дуучин Э.Оюумаа та хоёрын тухай янз бү­рээр ярих юм. Саллаа, буцаад нийллээ гээд байгаа?

-Миний алдаа гэвэл энэ л байсан. Би ямар мундаг гайхалтай зүйл хийчихсэн биш үүнийг би яриад байхыг хүсдэггүй. Миний хувьд цамц­ныхаа товчийг зөрүүлээд товчилчихсон байсан юм аа. Одоо харин зөв товчлох гэж хичээж байна.

-Олон зүйл дээр сай­хан ярилцлаа. Таны ху­вьд “Монголын тухай” тоглолтдоо шинэ уран бүтээлүүдээ дуулах уу. Эсвэл бусдын адил хуу­чин дуунуудаа дуулах гэж байна уу?

-Мэдээж шинэ уран бүтээ­лээ үзэгчдэдээ хүргэнэ. Үүний зэрэгцээ шилдэг уран бүтээлүүдээ хүртэл эгшиг­лүүлнэ дээ. Хуучны сайхан дуунуудаа сэргээн дуулах болно.

-Таны дуу болгон өөрийн гэсэн түүхтэй байх. Гэвчиг үүн дотроо сэтгэлд тодхон дур­самж үлдээсэн ямархан бүтээл байдаг бол?

-Яалт ч үгүй бүгд л өөрийн гэсэн түүхтэй. Яахав хамгийн сайхан дурсамжтай нь “Хонх­ны нулимс” дуу минь юм аа. Бүх зүйл дээр л “Хонхны ну­лимс” дуу хамгийн түрүүн сэтгэлд буудаг. Оюутан байх­даа халаасандаа мөнгөгүй байхад Аранзаа ах, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Х.Болормаа эгч хоёр надад туслаж хямд үнээр дууг нь минь үнэгүй шахам бичиж өгөөд л. Энэ мэтчилэн хараад байхад хамгийн дурсамжтай нь яах аргагүй “Хонхны ну­лимс” байгаа юм. Ганц дуутай хүн шиг л “Хонхны нулимс”-аа ярьж байна даа. Гэхдээ анхны уран бүтээлд гэдэг бол яалт ч үгүй л дурсамжийн эхлэл юм .

Э.ЭНХБОЛД

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС………

Увертюра”-ын ахлагч Г.Пүрэвдагватай ярилцлаа.

-Энэ жил “Увертюра” хамтлаг шинэ цомгоо гаргаж, 21 аймгаар аялан тоглолт хийсэн гээд уран бүтээлийн олз омог ихтэй байгаа. Харин одоогоор ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-“Увертюра” хамтлагийн хувьд энэ жил уран бүтээлийн олз омог арвинтай, сайхан байна. Бид Монгол бөхийн өргөөндөө бие даасан хоёр дахь “Монгол минь” хэмээх цомгийнхоо баярыг хийсэн. Үүний зэрэгцээ залуу малчдыг дэмжих аян өрнүүлсэн л дээ. Манай хамтлаг энэхүү аяны хүрээнд 21 аймгаар аялан тоглолт хийж “Монгол минь” цомгийн нээлтийн үеэр цугларсан орлогоо залуу малчдадаа хандив болгон өгсөн. Хандиваа аймаг бүрээс шалгарсан залуу малчдадаа мөнгөн хэлбэрээр бус, тус бүр тавин төлөг бэлэглэсэн. Залуу малчид маань баярласан талархсанаа илэрхийлсээр байгаад бид баяртай байна.

2019 онд манай хамтлагийн 10 жилийн ой болно. Иймд бид ойгоо угтаж энэ намраас шинэ уран бүтээлүүд дээрээ түлхүү ажиллахаар зэхэж байгаа. Тиймээс одооноос эхлээд төлөвлөгөөний дагуу ойдоо зориулсан ажлуудаа хийж эхлэх юм. Арван жилийн хугацаанд “Увертюра” хамтлаг юу хийж, бүтээсэн бэ гэдгээ тайлагнана гэж ойлгож болох юм. Харин уран бүтээлийн тухайд Монголд минь байдаг олон ястнууддаа зориулсан бүтээл хийхээр зэхэж байна. Ястнуудын онцлог, зан заншил, ахуй амьдралыг харуулсан уран бүтээлүүдийг хийе гэж зорьж байна. Одоогоор цаатнуудын тухай “Самгалдай” хэмээх дууг дуулахаар бэлтгэл ажилдаа орчихсон байгаа. Гэхдээ багагүй ярвигтай байх шинжтэй. Манай хамтлаг поп опера чиглэлээр дуулдаг шүү дээ. Тэгэхээр поп оперо чиглэлээр дуулдаг, дуурийн тавимал хоолойн дээр үндэсний, язгуур урлагийн шинжийг оруулах нь тийм ч амар биш юм. Гэхдээ мэдээж аль, аль хэв маягаа уусгаж, шигтгэж сайхан уран бүтээлүүд гаргах болно. Бид маш олон мэргэжлийн уран бүтээлчидтэй хамтарч судалгаа хийсний үндсэн дээр энэ ажлаа эхлүүлсэн. Цаашдаа захчин, урианхай, дарьганга гээд үргэлжлүүлээд явна.

-Өнгөрсөн онд “Надад үлдсэн найз” хэмээх мюзикл тавьж байсан. Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрбаатар тэргүүтэй жүжигчид оролцон тоглосон энэ мюзиклд “Увертюра” хамтлагийнхан ч багагүй жүжиглэх авьяастай гэдгээ харуулаад амжсан. Энэ мюзиклийнхээ тухай яриач?

-Жүжигчин байна гэдэг, жүжиглэх ур чадвартай байна гэдэг амаргүй. Гэхдээ бид Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрбаатар, моно жүжгийн чиглэлээр уран бүтээл туурвидаг Ц.Баясгалан гээд чадварлаг уран бүтээлчидтэй хамтарсан учраас маш их тус дэм болсон. Зохиолын хувьд орчин үеийн залуус руу чиглэсэн. Найз нөхдийн нандин холбоо, үерхлийн мөн чанар төдийгүй эх хүний үрээ гэсэн сэтгэл зэргийг харуулдаг. Үг, утга аялгуу зэрэг нь зохицож чадсан уран бүтээл болсон гэж ойлгож байгаа. Бид энэхүү “Надад үлдсэн найз” хэмээх мюзиклээ энэ ондоо дахин сэргээж тавих бодолтой байгаа.

-“Увертюра” хамтлаг анх хэрхэн байгуулагдаж байв?

-Бид 2005 онд Хөгжим бүжгийн коллежид дуурийн гоцлол дуулаачийн ангид орж байсан юм. Харин манай хамтлагийн Ганбаатар 2009 онд хамтлаг байгуулах санаа гаргасан юм. Ингээд нийлдэг дөрвөн найздаа хэлснээр хамтлаг маань байгуулагдсан. Манай хамтлаг эхлээд тавуулаа байсан л даа. Одоо нэг найз маань Багахангай дүүргийн Соёлын төвийн даргаар ажиллаж байгаа. Бид хамтлагаа байгуулаад найм, үерхэж, нөхөрлөөд 12 жилийг ардаа орхижээ. Хамтлагаа байгуулчихаад, оюутан ахуйн дэврүүн сэтгэлээр дүүрэн явах үед минь Хөгжим бүжгийн коллежийн Б.Сүхээ багш маань хамтлагийн нэр, уриалга, зохион байгуулалт, бүтэц зэргийг гаргаж байлаа. “Увертюра” гэдэг нь удирдтгал хөгжим, номоор бол өмнөх үг гэсэн үг. Аливаа зүйлийн эхэнд яваарай гэж энэ нэрийг өгсөн. Тиймдээ ч бид эхлэл нь байхын тулд мэрийдэг. Мөн байгуулагдсан цагаас минь эхлэн “Анир” студийн хөгжмийн найруулагч Алтанхуяг ах маань продюссероор ажиллаж байна. Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарам ах урлагийн хүний ёс зүй болоод ямар уран бүтээл дуулах, туурвих ёстой талаар зааж зөвлөдөг дөө. Ер нь анзаараад байхад биднийг хүрээлэн байгаа хүмүүс минь зөв залж чиглүүлж, бид ч өөрсдөө зөв зүйтээ нөхөрлөж ирсэн юм болов уу даа. Үүнд их баярлаж явдаг юм.

-Яагаад поп опера чиглэлээр дуулах болсон юм бэ?

-Биднийг оюутан байх үед поп опера чиглэлээр дуулдаг Нюьанс”, “Классик жем” зэрэг хамтлагууд их гоё гарч ирж байсан. Тиймээс бид тэдэн шиг чадварлаг хамтлаг болохыг хүссэн. Одоо үзэгч, сонсогчид маань их гоё хүлээж авдаг болж байна. Мөн энэ чиглэлээр болон бидний дууг дуулдаг уран бүтээлчид, хамтлагууд бий болжээ. Тухайлбал, Өмнөдмонголд “Жалам хар”, “Адуучин” зэрэг хамтлагууд байдаг. Биднийг очиход зорин ирж уулзаж байлаа. Мөн Улан-Үдэд манайхтай адил стилиэр дуулдаг төдийгүй “Жамаас”, “Тэнгэрийн хүү”, “Өнө мөнх орон” зэрэг дууг минь дуулдаг юм билээ. Түүнчлэн 21 аймгаар аялан тоглолт хийгээд явж байхад ч тийм хамтлагууд таарч байсан. Үүнд бид их баяртай байгаа. Арван жилийнхээ ойн босгон дээр их сайхан хүрээлэлтэй болжээ гэж ойлгож байгаа юм.

-Хамгийн анхны уран бүтээл тань ямар дуу байсан бол?

-Чингис хааны одонт, Төрийн шагналт, УГЗ Б.Шаравын аялгуу, Л.Өлзийтөгсийн шүлэг “Өнө мөнх орон” дуу бол бидний анхны уран бүтээл л дээ.

-“Жамаас” дууг сонсогчид одоо ч сонсох дуртай байдаг. Энэ уран бүтээл хэрхэн бүтэж байв даа?

-Манай хамтлагийг дуулахаас хоёр жилийн өмнө “Жамаас” дууг Д.Сосорбарам ах дуулж байсан. Харин 2011 онд Д.Сосорбарам ах та хэд энэ дууг дуулвал яасан юм гэсэн. Үүнээс өмнө Со ахтай хэд, хэдэн уран бүтээл дээр хамтран ажиллачихсан байсан л даа. Ингээд 2012 онд “Удиртгал” нэртэй цомогтоо оруулсан юм. Тухайн үед бид нар “Хөгжмийн найруулга нь гоё юм, үг нь даанч хүнд юм. Со ахад өөрт нь их зохидог шүү” гэх мэтийн юм яриад л явж байлаа. Гэтэл цомогтоо оруулснаас хойш хүмүүст маш сайн хүрч эхэлсэн. Эзнээ олсон, сайн уран бүтээл яван чангардаг юм байна. Бид одоог хүртэл хаана ч дуулсан сонсогчид маань маш сайхан хүлээж авдаг.

-Энэ хугацаанд “Удиртгал”, “Монгол минь” нэртэй хоёр цомог гаргасан байна. Үүнээс харахад ихэнх уран бүтээл тань эх орны сэдэвтэй байх шиг санагддаг…

-Тийм шүү. Манай хамтлагийн дийлэнх уран бүтээл эх орны сэдэвтэй байдаг. Багахан хэсэгт эхийн тухай дуу багтдаг юм. Харин дуучдад ихэвчлэн хайрын тухай дуу байдаг бол манай хамтлагт нэг ч хайрын дуу бас аавын тухай дуу байдаггүй юм билээ. Бидний зүгээс хайрын сэдэвтэй дуу зохиож өгөөчээ гэсэн саналыг уран бүтээлчдэдээ тавьсаар л байгаа. Гэхдээ гадна дотны, хөдөө орон нутгийн хөгжмийн зохиолчид, яруу найрагчаас уран бүтээлийн багагүй санал ирдэг. Тэр дунд ихэвчлэн эх орны сэдэвтэй дуунууд байгаа юм.

Ямартай ч гадны орнуудад аялан тоглолт хийгээд явж байхад тэнд ажиллаж, амьдардаг монголчууд эх орны сэдэвтэй дуунуудыг минь сонсоод маш их огшдог. Тоглолт эхлээд удаагүй байхад л уйлдаг шүү. Бидний хувьд ч уран бүтээлээ хүний сэтгэлд хүртэл дуулахын тулд маш их хичээдэг дээ. Ер нь манай хамтлаг уран бүтээлдээ тоо гэхээсээ илүү чанарыг эрхэмлэдэг юм. Гэхдээ сүүлийн үед сайн, муу нь ялгагдахгүй маш олон дуучид гарч ирж байна. Сошиалаар болон фм-үүдээр үй зайгүй дуугаа цацаад л гаргах болж. Харин онцлууштай нь манай үзэгч, сонсогчид урлагийг ойлгодог, мэдэрдэг болсон байна. Хэн нь ам бариад, муу уран бүтээл хийгээд байгааг ялгаж, салгадаг болжээ. Үүнд их баярлаж байгаа.

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС………….

“Х-Түц” продакшны жүжигчин, “Яг түүн шиг” шоуны оролцогч Т.Бархүүтэй ярилцлаа.

-“Яг түүн шиг” шоуны ялагчаар гурван ч удаа шалгарлаа. Танд баяр хүргэе. Шоуныхаа тухай сэтгэгдлээ хуваалцаач?

-Надад “Яг түүн шиг” шоунд орох санал гуравдугаар сарын дундуур ирсэн юм. Анх орохгүй гэж бодож байсан л даа. Харин хамт олон, найз нөхөд, гэр бүлийнхэн минь зөвлөснөөр орохоор шийдсэн. Одоо бол орсон нь зөв болжээ гэж бодож байгаа шүү. Учир нь “Яг түүн шиг” шоу Бархүү гэх хүнийг үзэгч, олон түмэнд илүү таниулж өглөө гэж бодож байна. “Боловсрол” телевизийн хамт олон болоод гэр бүлийнхэн, найз нөхөд, хамт олондоо талархсанаа илэрхийлье.

-Та өндөр өсгийт дээр муугүй бүжиглэчихэж байгаа харагдсан. Ер нь өмнө нь өндөр өсгийт дээр тайзнаа гарч байв уу?

-Cher-ийн дүрийг бүтээхийн тулд биеийнхээ ихэнх хэсгийг гаргасан хувцас, трико өмсч, өндөр өсгийт дээр бүжиглэх шаардлагатай болсон. Яахав, өмнө нь тайзан дээр ганц, хоёр удаа л өндөр өсгийттэй гарч байсан ч арван сантиметрийн өндөртэйг бол хэзээ ч өмсөж байгаагүй. Гэхдээ нэвтрүүлгийн зүгээс яг миний хөлд тохирсон гутал урлаж өгсөн учраас хавьгүй дээр байсан. Тухайн дугаарыг эргээд үзэхээр өөрийгөө яаж ингэж бүжиглэж бас ширээн дээр үсэрч гарсан байна аа гэж бодсон шүү. Яг ч ширээн дээр гарна гэж тооцоолоогүй байсан л даа. Тухайн үеийн сэтгэл хөдлөлдөө л гарсан байх. Харин манай Мээдээ ирж түшиж авснаар ширээнээс их эвтэйхэн буусан. Ирж түшээгүй байсан бол унаж, бэртэх ч байсан юм бил үү. Ямар ч байсан гоо зүйн хувьд тун таагүй харагдах байсан биз (инээв). Мээдээдээ маш их баярлаж байгаа шүү. Гэхдээ Cher хатагтайн дүрээс илүү гурван хүний дүр, онцлог, хоолой зэргийг нэг тайзан дээр дөрвөн минутад багтааж гаргана гэдэг амаргүй байсан. Тэр бол тав дахь дугаар буюу Парисын дарь эхийн сүмийн Notre Dame юм. Энэ дүр хамгийн их хөлс хүч, ажиллагаа шаардсан. Гэхдээ түүний ард гарсандаа болоод энэхүү дүрд тоглосондоо баяртай байгаа. Миний хувьд мюзикль хийн тоглох юмсан гэсэн хүсэлтэй болсон доо.

– Таныг анх жүжигчин биш дуучин болох гэж байсан гэж сонссон юм байна. Ер нь энэхүү шоу ч тэр дуулах авьястайг тань улам батлах шиг боллоо?

-Тийм шүү. Анх дуучин болох бодолтой байсан ч жүжигчний ангид шалгалт өгчихсөн юм. Ямартай ч энэ шоунд орсноор хүмүүсээс урмын үг маш их сонсож байна. Тэр дундаа “Чамайг ингэж дуулна гэж төсөөлж байгаагүй. Цаашид дуулаарай. Мөн энэхүү шоунд оролцсонд баярлалаа. Өөр жанр, чиглэлээр хүчээ сориод үзээрэй” гэсэн сэтгэгдэл, санал их ирж байгаа. Тэр дундаа сэтгэлгээний кино, драм зэрэгт тоглоочээ гэсэн ч хүмүүс байна. Яг үнэндээ миний хүсэж, мөрөөддөг зүйл бол тэр л дээ. Би амьдралтай их ойрхон, гэр бүлийн ч юм уу, сэтгэхүйн драмд тоглохыг, бүр чадвал өөрөө хийх юмсан ч гэж боддог юм. Юутай ч энэ сайхан үзэгчдийн санал, сэтгэгдлийг цаашдын уран бүтээлдээ тусгаж илүү их хичээх болно гэсэн урам, зориг дүүрэн л алхаж байна даа.

-Харин цаашдаа дуулж, уран бүтээл хийх бодол бий юү?

-Одоохондоо эхлүүлсэн зүйл байхгүй байна л даа. Гэхдээ энэ жилдээ багтаагаад уран бүтээл хийвэл зүйтэй байх гэсэн бодол төрж байна. Намайг яг өөрийнхөөрөө яаж дуулдаг юм бэ гэдгийг сонсъё ч гэсэн хүмүүс байгаа. Ер нь болохгүй зүйл байхгүй шүү дээ.

-Дараагийн дугаарт мөн л эмэгтэй хүний дүр бүтээхээр болсон. Бэлтгэл ажилдаа орчихсон уу?

– Ер нь анзаараад байхад эрэгтэй хүн эмэгтэй хүний дүрийг бүтээхэд үзэгчид их дуртай байдаг юм шиг. Эрэгтэй хүнийг хөх, бөгс элдэв гоёл, чимэглэлтэй байгаагаар харахад илүү сонирхолтой байдаг байх нь л дээ. Би дараагийн дугаарт Miley Cyruc-ийн дүрийг бүтээж “Wrecking ball” дууг дуулах юм. Дуучин нь бөмбөлгөн дээр нүцгэн суун дуулдаг. Мөн л үзэгчид “Та нүцгэлнэ биз дээ, ямар хувцас өмсөх гэж байна” л гээд байгаа. Миний хувьд нүцгэлэх хэцүү, нүцгэлэхгүй байх хэцүү л болоод байна. Нүцгэлнэ гэхээр арай ч болохгүй л байгаад байна. Гэхдээ бодсон юм байгаа.

-“Яг түүн шиг” шоуны оролцогчид бусад өрсөлдөгчдөдөө гурван оноо өгдөг. Энэ онооны хувьд та ямар бодолтой байдаг вэ?

-Оролцогчид нэг нэгнээ хэрхэн дүгнэж байгааг үзэгчид харж байгаа учраас төдийлөн санаа зовдоггүй. Хамгийн гол нь үзэгчид тэр бүхнийг дүгнэж, цэгнэж байгаа шүү дээ. Миний хувьд тухайн дугаарт хэн хамгийн мундаг нь байсан бэ гэдгийг үнэн шударгаар дүгнэж, түүнд оноогоо өгнө гэсэн чиг шугамыг баримталдаг. Бидэнд нэвтрүүлгийн зүгээс ч гэсэн тийм л шаардлагын дагуу оноо өгөх эрх олгосон. Түүнээс хэн нэгний хатгаасаар эсвэл атаархсандаа өөр хүнд өгье гэсэн бодол байдаггүй. Ер нь аливаа юм шударга байхдаа л гоё шүү дээ. Яахав, манай бусад оролцогчид өөрсдийнхөө сайн гэж бодож байгаад л өгч байгаа байх.

-Таны бодлоор хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч тань хэн бэ?

-Яг тэр л миний хүчтэй өрсөлдөгч гэж бодож болохгүй юм билээ. Барьцгүй юм байна. Бүгд л мундаг байгаа. Тэгэхээр цаашдаа би зөвхөн тэрнээс л айж байна гэсэн эмээлт байхгүй болсон. Ер нь эд маань юу хийх гээд байна гэсэн айдастай болоод байна шүү. Гэхдээ яалт ч үгүй Гантогоо маань мундаг байгаа. Гэсэн ч өрсөлдөгчдөдөө анхаарал хандуулахаас илүү өөрийнхөө үзүүлбэрт цаг зав гаргаж, судалгаа хийхээр зорьж байна даа.

-Тав дахь үзүүлбэрийг тань таны хань ирж үзсэн байсан. Ер нь танд заавар зөвлөгөө хэр их өгдөг вэ?

-Би гэр бүлийнхнийгээ шоунд ирүүлэхийг хүсдэггүй л дээ. Гэхдээ Парисын дарь эхийн сүмийг бүтээхэд миний хань надад хэлэлгүйгээр ирчихсэн байсан. Учир нь миний бүтээсэн дүрүүдээс энэ дүр л Одноод хамгийн их таалагдсан юм билээ. Гэсэн ч надад мэдэгдэхгүйгээр нуугдаж ороод сууж байсан. Түүнээс миний оноонд нөлөөлөх гэж ирээгүй гэдгийг мөн хэлэх байна. Харин миний хувьд ирчихсэн байгааг нь мэдсэн бол ичимхий юм болохоор, биеэ бариад илүү их сандрах байсан болов уу. Эхнэрийнхээ өмнө жүжиглэнэ гэдэг амаргүй шүү дээ. Яахав, хамт жүжиглэнэ гэдэг өөр л дөө.

Мэдээж хамгийн гол дэмжиж, заавар зөвлөгөө өгч байгаа хүн нь манай гэр бүлийн хүн байлгүй яахав. Үзүүлбэрүүдийнхээ дууны сонголтыг Одноотойгоо л ярилцаж шийддэг шүү.

-Таныг нэгэн шинэ кинон дээр ажиллаж байгаа гэж дуулсан. Хэзээ нээлтээ хийх вэ?

-Ирэх есдүгээр сард “Алтан өндөг” хэмээх инээдмийн жанрын киноныхоо нээлтийг хийнэ. Энэхүү кинонд МУГЖ Лхагвасүрэн, Дэмидбаатар, Одончимэг, “Мөрөөдлийн театр”-ын жүжигчин СТА Эрхэмбаяр болон Өмнөд Монголын алдарт дуучин Халин болон миний бие тоглосон. Түүнээс гадна Өмнөд Монгол болоод Монголын жүжигчид, уран бүтээлчид оролцон тоглосон байгаа. Киноны зураг авалт гадаадад хийгдсэн. Ер нь чих халууцуулахгүй л уран бүтээл болсон гэж бодож байгаа шүү. Ямар ч байсан киноны найруулагч, уран бүтээлчдийн дунд хүлээлт үүсгэчихсэн гэхэд хилсдэхгүй байх. Мөн нэг нууцаасаа задлахад энэхүү киноныхоо гол дууг өөрөө дуулчихъя гэсэн бодол байгаа шүү. Энэ дуугаараа эхлэлээ тавьчихвал болохгүй зүйл байхгүй л болов уу.

-“Х-Түц” продакшн шинэ уран бүтээлүүд дээр ажиллаж байна уу?

-Манай продакшн одоогоор амралттай байна. Гэхдээ миний хань болоод Онон ах гэх мэт цөөн хэдэн хүн драмын маш хүнд сэдэвтэй киноны зохиол дээр ажилласан. Энэ кино маань маш гайхалтай, сайн зохиол болсон гэж бодож байна. Энэ мэтчилэн чанартай кино хийхээр манай хамт олон ханцуй шамлан орсон. Чадвал хоёр ч кино хийе гэсэн төлөвлөгөөтэй. Мөн намар гэхэд инээдмийн жүжиг тавих эсвэл бүр шинэ зүйл хийх зэргээ ярилцаж байна. Ер нь байнгын л шинэлэг, содон зүйл хийхээр эрэл хайгуул хийж байна даа.

-Ингэхэд таны гэр бүлд урлагийн хүн байдаг уу?

-Миний ээж сайн дурын уран сайханч хүн л дээ. Ээж минь төрөл бүрийн хөгжим тоглоно, сайхан дуулна. Ер нь намайг хөгжмийн боловсролтой болоход ээж минь нөлөөлсөн. Үргэлж дуу зааж, дуулж өгдөг байсан. Мөн намайг жүжигчин болоход хамгийн их дэмжиж, баярлаж байсан хүн бол миний ээж юм. Гэхдээ би бүр төрөлхийн авьяастай хүмүүсийг бодвол ухаанаараа урлагт ханддаг. Тэгэхээр мэдрэмжээрээ гэсэн үг шүү дээ.

Би эхээс тавуулаа. Дөрвөн ахтай. Миний яг дээд талын ах ардын хөгжимчин хүн байдаг. Гэхдээ гэрээсээ урлагаараа явсан нь ганцхан би л байна.

-Олон хүү төрсөн учир танд Бархүү гэсэн нэр хайрласан юм болов уу?

-Миний том ахыг Баттулга гэдэг бол удаахууд нь Тодхүү, Батхүү, Басхүү гэсэн нэртэй. Намайг Басхүү ахтай андуураад бар жилтэй гэж бодсон юм шиг байгаа юм. Яахав, олон хүүтэй болоод жил, усыг нь андуурч л дээ. Тэгээд л Бархүү гэж нэрлэсэн юм билээ. Түүнээс би чинь тахиа жилтэй хүн шүү дээ. Хэрэв тахиа жилтэйг нь мэдсэн бол Тахиахүү эсвэл дахиад л хүү гэж нэрлэх байсан болов уу. Бар жилтэй гэж андуурсан нь болсон байгаа биз (инээв).