Category: соёл-урлаг

“Хас урлан” студийн ерөнхий найруулагч, Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан Ц.Хүсэлбаатартай ярилцлаа.

-Уран бүтээлийн сонин сайхан сонсъё. Ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна?

-Хамгийн сүүлд “Хиртээгүй сарнай” УСК-д ажилласан. Одоогоор “Orange Entertain­ment”, “Skymedia”-тай хамтарч уран бүтээл хийх гэж байна. Зохиол маань бэлэн болсон, ирэх сараас зураг авалт эхэлнэ.

-“Хиртээгүй сарнай” УСК таны хүлээлтэд хүрэв үү?

-Хүрсэн, “Хиртээгүй сарнай” бол залуус руу чиглэсэн уран бүтээл. Гишгээд мөрөө хар гэдэг шиг, гишгэхээсээ өмнө хаана гишгэх гэж байгаагаа тооцоол, санаандгүй нэг үйлдэл ирээдүйн үнэ цэнэтэй зүйлийг үгүй хийж болдгийг харуулсан.

-“Хиртээгүй сарнай” УСК-д гэр бүлээрээ ажилласан. Гэр бүлээрээ уран бүтээлд ажиллахын давуу болон сул тал нь юу вэ?

-Яахав, нөөц бололцоогоо ашиглаж байгаа хэрэг шдээ. Хань минь Монголын топ жүжигчдийн нэг, охин минь ч авьяаслаг уран бүтээлч, би өөрөө зохиолоо биччихнэ. Гэр бүлээрээ урлагт ажиллах нь хоорондоо сайн ойлголцож, чанартай уран бүтээл гаргаж чаддаг.

-Та ямар сэдвийг хөндөж уран бүтээл хийхийг зорьдог вэ?

-Ер нь манай баг хайр гэдгийг ойлгоосой, үнэнч шударга, шуналгүй байгаасай, буруу битгий гишгээсэй гэдгийг л хүмүүст хүргэхийг хүсдэг.

-Тэгвэл хайр гэж юу юм бэ, таны хувьд?

-Хайр гэдэг бол хүн хүндээ гаргах чин сэтгэл. Бусдыг өөрийнхөө оронд тавьж бодох, хүнийг өвтгөнө гэдэг өөрийгөө өвтгөж байгаагаас ялгаагүй гэдгийг ойлгох хэрэг. Тэгэхээр эхлээд өөрийгөө сайн мэддэг байх шаардлагатай. Чамайг чимхвэл чи өвдөнө, намайг чимхвэл чи өвдөхгүй. Тэгвэл намайг чимхэж байгаагаа өөрийгөө чимхэж байгаа юм шиг мэдрэхийг хэлж байгаа юм. Ийм үед л хүн бусдыг хайрлаж эхэлнэ.

–Таны охин Х.Баярмаа “Яг түүн шиг” шоунд оролцоод өнгөлж явна. Урлагийн хүний хувьд охиныхоо авьяасыг хэрхэн үнэлж байна вэ?

-Миний охин шоунд оролцсоноор өөрийгөө сорьж, таньж байгаа байх. Яг түүн шиг байхын тулд их л хичээх хэрэгтэй. Хичээж байгаа охиноо хараад бахархаж байна. Миний аав Монгол Улсад амьдардаг угсаатан, үндэстэн болон гадаад хэлийг маш сайн ялгаж ярьдаг, юм тогтоох, бусдыг дуурайхдаа төрөлхийн авьяастай хүн. Охин минь өвөөгийнхөө түргэн тогтоодог, олон үндэстний хэлийг маш сайн ялгаж ярьдаг авьяасыг өвлөсөн байх.

-Охиндоо шоунд оролцоход нь ямар зөвлөгөө өгч байна?

-Жүжигчний хувьд нарийн ширийн юман дээр ээж нь илүү их зөвлөгөө өгч байгаа байх. Би бол дуучин биш, жүжигчин ч биш. “Аав аа, энэ яаж байна” гээд л асуудаг юм. Өөрийн бодлоо л хэлдэг. Өөр зөвлөгөө өгч чадахгүй ээ, ах нь.

-Та ер нь урлагийн хүний хувьд хүүхдүүддээ юуг зөвлөдөг вэ?

-Урлагийн гэхээс илүү аавын хувиар хүүхдүүддээ өөрийгөө тань, өөрийгөө ял, өөртэйгөө тэмц гэж хэлдэг. Хүмүүний амьдрал бусадтай тэмцэхийн нэр биш. Өөртэйгөө л тэмц, өөрийгөө чадах чинээгээрээ сайн таньж мэдэх хэрэгтэй. Эрүүл мэнд, нэр төр, бие бялдар, сэтгэл санаа гээд өөрийн гэсэн бүхнээ хайрладаг, мэдэрдэг хүн бусдыг хайрлаж чаддаг. Өөрийгөө хайрлах, хувиа хичээх хоёрын хооронд ялгаа их. Жишээлбэл, архи ууж ирээд гэр бүлээ хүчирхийлдэг хүн бол хувиа хичээж байна. Өөрийн зугаа цэнгэл, сэтгэлийн үймээн самуунаа хар усаар дарах гэсэн оролдлого. Амьдралынхаа туршлагаас харахад өөрөөсөө бурууг олж хардаг хүний сэтгэл их хөнгөн байдаг юм болов уу.

-Яагаад?

-Та ямар нэг алдаа гаргалаа, хэн нэгнийг буруутгаж гомдоод л байя. Тэглээ гээд тэр хүн яах ч үгүй шүү дээ. Чи өөрөө л зовно. Тэгэхээр өөрөөсөө алдааг хайж сурах хэрэгтэй.

-Та сая өөрийгөө таньж мэд, өөртэйгөө тэмц гэж хэлж байна. Энэ нь хүмүүсийн амьдралын туршлага буюу наснаас шалтгаалж байна уу?

-Нэг талаар тийм. Хүн удаан амьдрах тусам улам л зөөлөн, эелдэг болдог юм байна. Өөртэйгөө л тэмцэж, эхлээд өөрийгөө л хайрлах ёстойг ойлговол зорилгоосоо ухрахгүй, бусдын сэтгэл, махбодыг өвтгөхгүй. Үүнийг л эрт мэдэж байвал сайн байхгүй юу.

-Тэгвэл ер нь бүх зүйл өөрийгөө хайрлахаас л эхэлдэг юм биш үү?

-Тийм, нэг айхтар үг байдаг биз дээ. “Хүн болж төрнө гэдэг зүүний үзүүр дээр шуудай будаа асгахад нэг нь тогтохтой ижил тохиол гэж. Ийм их хувь тавиланг олж төрчихөөд өөрийгөө хайрлаж, гишгэх мөрөө харж амьдрах хэрэгтэй юм байна гэдгийг л амьдралаас ойлгож яваа, ах нь. Ялаа болоод төрчихсөн бол яах юм бэ /инээв/.

-Танд олон ангит кино хийх төлөвлөгөө байна уу?

-Өөрийгөө таних, өрөөлийг хайрлах, зэрэгцээ ертөнцийн тухай “Сүнс тонилгогч” хэмээх олон ангит киноны зохиол дээр ажиллаад л байна. Ус хөлдөхөөрөө мөс, гэсэхээрээ ус, ууршихаараа уур болдог. Хүний амьдрал ч бас өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гурван цагт үйлийн үрийн хуулиар усны урсгал шиг л эргэж байдаг.

-Та шүтлэг ихтэй хүн үү?

-Би буурал аав, ээжийн хүү. Буурал аав маань ном их уншдаг хүн байсан, аав минь ч бас их уншдаг. Буурал ээж минь чин сүсэгтэн, бурханы үнэнч шавь байлаа. Чулуу хөдөлгөхөд хүртэл учиртай гэж хэлдэг. Тэгэхээр өвгөдийн ухаан их нарийн байгаа биз, агуу их хайр түгээдэг хүмүүс байлаа. Миний тэднээс өвлөсөн зүйл энэ. Дуучин Х.Лхагвасүрэн “Юм бүхэн учиртай. Учир нь бас учиртай” гэж хэлсэн байдаг. Учиргүй, тавилангүй, зохилдлогогүй юм гэж үгүй. Тиймээс үйл бүрийнхээ үр дагаврыг бодож байх ёстой л гэж боддог. Би гүн ухаантан, судлаач биш буурал аав, ээжийн сургаалаар л өссөн.

-Сүүлийн үеийн жүжигчдийн чанар чансаа ямар түвшинд харагдаж байх юм?

-Сүүлийн үе гэлтгүй монгол жүжигчид маш чадварлаг. Соёл урлагийн их сургууль болон бусад урлагийн сургуулиудын систем дотроосоо гадагш зөв чиглэлтэй байдаг.

-Нэг уран бүтээл дээр хэдий хугацаанд ажилладаг вэ?

-Би уран бүтээлийнхээ үйл явдал, учир утга, дэс дарааллыг хэр сайн бодсоноос шалтгаалдаг. Тархин дахиа цэгцэлчихвэл нэг их уддаггүй. Уран бүтээл бүр харилцан адилгүй байдаг. Жишээлбэл, “Хэнд ч хэлээгүй нууц” УСК-ны зохиол 2019 онд эхэлсэн. Кино удахгүй үзэгчдэд хүрнэ. Хүн бүрийн ажиллах хурд өөр байх, би бол уран бүтээлийн шуналтай хүн, тасралтгүй уран бүтээл хийгээд л байх хүсэлтэй.

-Таны нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ?

-Өө би чинь их залхуу хүн шүү дээ. Энэ зантайгаа насаараа байлдаж байгаа (инээв). Уран бүтээлтэйгээ л ноцолдсоор өдөр хоногууд өнгөрдөг. Эхлүүлээд дунд нь хаячихсан, тэгж байгаад хийнэ гэсэн олон юм бий. Миний хийдэг ажил энэ. Надад өөр хийх ажил, сонирхол, зав ч байхгүй.

-Энэ жилд багтааж хийхээр төлөвлөсөн уран бүтээл бий юу?

-Энэ жил тэр жил гэхээс илүү яг одоо эх оронч үзэл дутаад байх шиг. Эх оронч үзэл гэж юу юм, эх орноо яагаад хайрлах ёстой, яагаад хүмүүс үүний төлөө амиа өгдөг юм бэ гэсэн агуулгаар уран бүтээл хийх шаардлагатай байна.

Сүүлийн үед охид, бүсгүйчүүдийн дунд тренд болоод буй тверк бүжгийн талаар тверк бүжигчин Б.Анхмаагаас тодрууллаа.

-Тверк гэж яг ямар бүжгийг хэлж байна вэ?

-Тверк бол өгзөгний бүжиг. 1890-ээд оны үеэс африк эрэгтэй хүнээс гаралтай гэж яригддаг. Бусад бүжгийн төрлөөс ялгаа нь ганцхан өгзөг оролцдог, биеийн бүх булчинг маш сайн хөгжүүлдэг.

-Таны хувьд тверк бүжгээр хичээллэснээр ямар өөрчлөлт гарсан бэ?

-Биеийн хувьд зөв галбиртай болсон. Бэлхүүс нарийсч, гуя чангарч, өгзөг томордог. Нэг талаараа дасгал учраас сэтгэл санаа тогтвортой, эрч хүч нэмэгддэг. Биеийн галбир зөв болсноор өөртөө итгэх итгэл ч нэмэгдэнэ. Би долоо хоногт 3-4 удаа тогтмол бэлтгэл хийж, үргэлжлүүлэн дасгал хийдэг.

-Тверкийн сургалт хичээллүүлдэг гэсэн үү?

-Тийм ээ, онлайн болон танхимаар сургалт хичээллүүлдэг. Одоогоор 100 гаруй шавьтай. Сургалт маань анхан, дунд, ахисан гэсэн гурван түвшинтэй. Сарын төлбөр 180 мянган төгрөг, онлайн ангийн сургалт 30 мянган төгрөгийн үнэтэй. Сүүлийн үед хүмүүс тверкийг урлаг талаас нь ойлгож илүү сонирхох болсон.

-Гадны оронд тверкийн хөгжил өндөр түвшинд байдаг уу?

-Тэгэлгүй яахав, гадны орнуудын тверкийн хөгжил үнэхээр ахисан түвшинд очсон. Олон улсын уралдаан тэмцээний нэг төрөл болсон. 1-10 хүртэлх оноогоор үнэлбэл манай улс 2-3 дээр л явж байна.

-Та хэзээнээс тверк сонирхож, хичээллэж эхэлсэн бэ?

-2017 онд бүжгийн студид хичээллэдэг байхад тверкийн үндсэн хөдөлгөөнүүдийг үзсэн.

Тэгээд л сонирхолтой санагдаж 2018 оноос бие даан судалж, дагнан хичээллэсэн. Тверк бүжиглэх нь надад эрч хүчтэй маш гоё мэдрэмж төрүүлдэг. Энэхүү бүжиг их амархан харагддаг боловч бүх булчин ачаалладаг.

-Тверк анхлан суралцагчид юунд анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Хамгийн түрүүнд тверк бол хүн бүр сурах боломжтой, хөдөлгөөний эвсэл хамгийн бага шаарддаг бүжгийн төрөл гэдгийг хэлмээр байна. Сунгалттай байвал давуу тал болно. Нурууны доод булчинд ачаалал их өгдөг. Зөв хувцсаа сонгоод, зөв техникээр хичээллэхэд хэн бүхэн сурна.

-Ямар хувцас өмсвөл тохиромжтой вэ?

-Өөрийн биед эвтэйхэн даавуун, силкэн шорт, ретуз өмсөхөд болно. Бариу, фитнесс, жийнсэн шорт хөдөлгөөн хязгаарлаад байдаг. Мөн халтирдаггүй, зөөлөн ултай пүүз сонговол тохиромжтой.

Монголын Үндэсний урлагийн их театрын гоцлол хөгжимчин Э.Цэндсүрэнтэй ярилцлаа.

-Сүүлийн үед ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-Зургадугаар сарын 17-нд тоглолтоо хийнэ. Тоглолтдоо түлхүү анхаарч бэлтгэлээ базааж байна. Үүнээс гадна манай Үндэсний урлагийн их театрын Үндэсний их найрал хөгжим буюу төрийн найрал хөгжмийн 60 жилийн ойн хүрээний ажил их бий. Ирэх сарын 6-нд залуучуудын “Global mind” нэртэй тоглолт болно. Миний гоцлол хөгжимчний тоглолт, наадмын үдэш, гоцлол хөгжимчдийн тоглолт, гала тоглолт гэх мэт ойн хүрээнд 5-6 тоглолт төлөвлөсөн.

-Бие даасан тоглолт уу?

-Бие даасан гэхээс илүү 60 жилийн ойн хүрээнд хамрагдаж буй тоглолт. Үндэсний урлагийн их театр найрал хөгжим, дуу, бүжиг гэсэн үндсэн гурван ангиас бүрддэг. Найрал хөгжмийн 60 гаруй уран бүтээлч тоглолтод бэлтгэж байна.

-Та хэзээнээс хөгжимчин болсон бэ?

-2006 онд Хөгжим бүжгийн коллежид элссэн. Тэр үеэс хойш мэргэжлээрээ тасралтгүй суралцаж, ажиллаж байна. 2014 оноос МҮУИТ-таа хөгжимчнөөр гурван жил ажиллаад, БНХАУ-ын Шанхай хотод мэргэжил дээшлүүлсэн. 2020 онд сургуулиа төгсөж ирээд ажилдаа орсон. Ирснээс хойш хөл хориотой, ажил зогсонги байдалтай байж байгаад саяхнаас ажилдаа орлоо. Ковидын хугацаанд тайзаа их санасан байна (инээв).

-Тоглолтын бэлтгэл ханаж байна уу, хэзээнээс эхэлсэн бэ?

-Тоглолт хийх тухай өнгөрсөн намраас яригдаж эхэлсэн, он гараад бэлтгэлдээ орсон. Энэ дашрамд ганц хөгжимчний тоглолтыг байгууллагаасаа санаачилж, хамтраад хийх гэж байгаа хамт олондоо талархлаа илэрхийлмээр байна.

-Анхны тоглолт уу?

-Хөгжим бүжгийн коллежид байхаас тоглолтоо хийсэн. Бие даасан, том хэмжээний гэвэл дөрөв дэх тоглолт, их догдолж байна. Энэ тоглолтоор дамжуулан Монголын хуучрын урлагийн хэм хэмжээг харуулахыг хичээж байгаа болохоор ачаалалтай ажиллаж байна.

-Өдөрт хэдэн цаг бэлтгэл хийдэг вэ?

-Хувийн бэлтгэлээ өглөө 7-9 цагийн хооронд хийдэг. Бусад үед байгууллагын болон хувийн ажил гээд цаг зав муутай.

-Яагаад хуучир хөгжмийг сонгосон юм бэ?

-Бага ангийн сурагч байхдаа гэрийнхээ бүх хөгжмийг дуугаргаад, сонсголоороо ая тоглочихдог байсан. Нэг өдөр ээжийг ажлаас ирэхэд нь мандолин хөгжмийг буруу харуулаад барьчихсан “Маамуу нааш ир” дууг тоглож байсан гэсэн. Ээж урамшаад надад шинэ мандолин авч өгч байсан. Монгол Улсын Консерваторын ахмад багш, хүндэт профессор П.Мөнгөнцэцэг багшдаа шалгуултал хуучир хөгжимд тохирох юм байна гээд сонгож байсан. Эхэндээ хөгжмийнхөө сайхныг мэдээгүй, яваандаа гайхамшгийг нь мэдэрч ямар азаар сонгогдсон юм бэ гэж баярладаг. Багштайгаа одоог хүртэл холбоотой, зөвлүүлсээр л явдаг.

-Хуучир хөгжмийн сайхан нь юу вэ?

-Хуучир эмэгтэй хүний хоолойтой их төстэй. Хуучир хөгжмөөр дамжуулан хүнийг уяраах, дотоод мэдрэмжээ хөглөх, илэрхийлэх увдистай гэж боддог. Хөгжим бүр өөрийн гэсэн онцлогтой, би хуучраар дамжуулан өөрийнхөө хоолойг гаргаж байгаа юм шиг санагддаг. Хөгжмийн зэмсэг гэхээс илүү сүнстэй, хүн ч юм шиг мэдрэмж төрдөг. Хуучир их ааштай хөгжим, өдөр бүр давтахгүй л бол маш хурдан мэддэг. Хамгийн нандин зүйл нь дотоод дууллыг хүргэж чаддагт оршдог. Хуучир хөгжим эхлээд надад хүн байхыг заасан, намайг хэзээ ч давраалгүй даруу, тууштай байхыг заасан. Хөгжмөөрөө хүмүүжиж байгаа гэж боддог.

-Хөгжмөөр хүний сэтгэлд хүрэхийн тулд юу чухал вэ?

-Хөгжимчин хүн өөрөө маш баялаг ертөнцтэй байх хэрэгтэй. Учир нь зохиол бүр ямар нэг санаа, дүрийг хүмүүст хүргэх зорилготой. Ном бол уншаад, зураг бол хараад ойлгочихно. Хөгжмийг хүн төсөөлж л ойлгоно. Хөгжмийн зохиолчийн хэлэх гээд байгаа санааг хөгжимчин өөрийн ертөнцөөр баяжуулаад сонсогчдод хүргэнэ гэдэг маш нарийн ажил.

-Та хуучраас өөр хөгжим тоглодог уу?

-Хөгжим бүжгийн коллежид ерөнхий төгөлдөр хуурын хичээл заадаг. Тэр утгаараа төгөлдөр хуур тоглодог. Ёочин, мандолин гэх мэт хэд хэдэн хөгжмийг тодорхой хэмжээнд тоглоно, гэхдээ чадна гэж хэлэхгүй ээ.

-Урын сандаа хэд орчим уран бүтээлтэй вэ?

-Багаасаа өөрсдийн нас, чадварт тохирсон хөтөлбөрөөр олон бүтээл тоглодог, түүнийг тоолох боломжгүй. Өнгөрсөн жил “Portraits” гэдэг найман бүтээлтэй анхны цомгоо гаргасан. Мөн он гаргаад Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Чингис хааны одонт нэрт хөгжмийн зохиолч Б.Шарав гуайн хуучирт зориулсан концертын нэгдүгээр анги “Аяз” бүтээлийг клип болгож гаргасан. Тоглолтдоо зориулаад шинэ уран бүтээлүүд дээр ажиллаж байна.

-Таны хувьд хамгийн үнэ цэнэтэй, хайртай уран бүтээл юу вэ?

-Б.Шарав гуайн концертыг л хэлмээр байна. 2012 оноос хойш тоглосон, одоог хүртэл тоглох бүртээ тэр зохиолоос суралцсаар байдаг. Агуу бүтээл гэдэг үнэ цэнээ хэзээ ч алдахгүй, улам л хөглөдөг юм байна. Шанхайд суралцаж байхдаа тоглолтдоо “Аяз” бүтээлийг тоглоход багш нар маань их сайшааж байсан.

-Монгол, Шанхайн хөгжмийн урлагт ялгаа их байна уу?

-Асар их ялгаатай. Нэгдүгээрт, хүн амын нягтралаас үүдэлтэй өрсөлдөөн маш их байдаг. Чи шанаганыхаа хэмжээгээр хутгаад ав гэж байгаа юм шиг үзэх, суралцах зүйл маш их. Яг үнэндээ Монголд суралцаж байхад хоёрдугаар дамжаанд ороод л бараг “Одоо монгол зохиол юу тоглох билээ” гэж санаа зовж эхэлсэн. Зохиолын гачигдалтай учраас зохиолыг их хөрвүүлж тоглодог. Энэ утгаараа Хятад бол маш их урын сантай, хөгжимчид нь хөгжмийн сайн зохиолч байдаг. Тоглогчдод хөгжмийг бүрэн утгаар нь ойлгох, тоглоход эвтэйхэн зохиол арвин.

-Зохиол бичих бодол байдаг уу, танд?

-Шанхайд очоод боломж, туршлагаа бүрдүүлж хуучир хөгжимдөө зориулж олон зохиол бичих ёстой юм байна гэдэг бодол төрсөн. Урын сан баяжиж байж сайн хөгжимчин болно, сайн хөгжимчин болбол хөгжмийн зэмсэг сайжрах юм билээ. “Дурсамж” гээд нэг зохиол бичиж байсан. Илүү олон сайн зохиол бичихийн тулд өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Мөн хөгжмийн зохиолч гэдэг тусдаа мэргэжил учраас тодорхой хэмжээний цаг зав, хөдөлмөр, туршлага шаардлагатай. Хөгжмийн зохиол бичих бол томоохон мөрөөдлүүдийн минь нэг мөнөөсөө мөн.

-Хөгжимчин болоход төвлөрөл чухал байх…

-Тийм, нэг талаас бясалгалын шинжтэй, олон зүйлийг нэг цэг рүү төвлөрүүлэх хэрэгтэй болдог. Сүүлийн үед эцэг эхчүүд хүүхдээ заавал мэргэжлийн хөгжимчин болохгүй ч, хөгжмөөр сургаж байна. Энэ нь хүүхдийг тууштай, нэг зүйлдээ төвлөрөх, эхлүүлснээ дуусгахад сургаж байгаа хэрэг.

-Дараагийн зорилго, төлөвлөгөөнөөсөө хуваалцаач?

-Жижигхэн биетэй, ажлын найман цаг ажиллаж байж их юм мөрөөднө өө бас /инээв/. Төлөвлөж байгаа ажлууд олон байна, эхний ээлжинд тоглолтоо сайн хийх. Оноос өмнө Монголын хөгжмийн зохиолчдоор дагнасан цомог гаргахыг зорьж байгаа. Шинэ уран бүтээлээ дүрсжүүлэх гэх мэт олон ажил хүлээж байна.

Хүн сайхан хувцаслаад, сайхан орчинд ажиллаж амьдарч болж байна. Гэхдээ сэтгэлээ юугаар тэжээх юм бэ гэдэг чухал. Хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай “Хөгжим хүнийг баясгаад байгаа юм биш, ямар нэгэн зүйлийг ойлгоход нь тусалдаг” гэж хэлж байсан. Өөрийгөө олох, өөрөөсөө асуух асуулт, хүн байхыг хөгжмөөс суралцдаг байх гэж боддог. Тэр ч утгаараа мэргэжил минь үнэ цэнэтэй, миний хувьд. Бид бүгд маш яарч байна, гурван минутаас урт хөгжим сонсож чадахгүй байна. Одоо ийм байгаа ч сэтгэл рүүгээ өнгийх үе эхэлж байна. Тэр хөгжмийг амьдруулж чадвал хүнд хүрнэ л гэж итгэдэг. Ирээдүй маш гэрэлтэй санагддаг, хэзээ нэг өдөр 20-30 минутын концерт таашаалтайгаар тоглох байх.

-Монголд ямар хөгжимчдөөс үлгэр жишээ авдаг вэ?

-Хуучрыг Хятадын хөгжим ч гэх юмуу, янз бүрээр хэлдэг л дээ. Монгол гэж батлах гээд ч яах вэ. Бидний өөрсдийн онцлог байгаа, монгол аяыг сайхан тоглочихвол монгол л сонсогдоно. Хятад зохиолыг тогловол хятад л сонсогдоно. Монголын бүтээл, хөгжимчин хоёр чухал. Манлай хөгжмийн зохиолч Л.Мөрдорж, урлагийн нэрт зүтгэлтэн С.Буяннэмэх гуай гээд домогт уран бүтээлчид хуучир хөгжмийг тоглодог байсан. Хуучир хүрээний хөгжим байсан, ардын дуу хуураа хуучир дээр тоглодог, ерөөл магтаал уншдаг байсан. Ахмадууд бол хөгжмөөрөө өгүүлж, ярьдаг байсан. Орчин үеийн үлгэр жишээч хуучирч гэхээр жаахан хэцүү болчихоод байгаа юм.

Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонт жүжигчин, найруулагч М.Түвшинхүүтэй ярилцлаа.

-“Үнэ цэн” мюзиклийн ерөнхий найруулагчаар нь та ажиллаж байна. Үзэгчдэд мюзиклээр юуг хүргэж, харуулахыг зорьж байна вэ?

-Энэ бол Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын түүхт 90 жилийн ойд зориулсан томоохон бүтээл. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд ийм бүтээл хийгдээгүй. Мөн энэ жил энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож эхэлсний 20 жилийн ойг Ерөнхийлөгчийн зарлигаар ёслол төгөлдөр тэмдэглэ гэсэн чиглэл гарсан. Үүний дагуу ЦДБЭЧ-ын уран бүтээлчид санаа бодлоо нэгтгэн энхийг сахиулагчдын бахархлыг нь төрүүлсэн, эрсдэлтэй цаг үед алба хааж ирсэн давхардсан тоогоор 22 мянга гаруй офицер, ахлагч нарын түүхийг өгүүлсэн бүтээлтэй болъё гэж зорин бүтээлийг эхлүүлсэн. Мюзиклийн зохиолыг дэд хурандаа Р.Өнөржаргал бичсэн. Хөгжмийн зохиолчоор Ш.Өлзийбаяр, ерөнхий зураачаар О.Баярмагнай зураачийн баг ажиллаж байна. Бүтээлийг дэлхийн 17 улс, мужид үүрэг гүйцэтгэсэн давхардсан тоогоор 22 мянган офицер, ахлагчдаас ирж үзнэ. Тиймээс бид энэ тайзны бүтээлийг маш бодитой, яг л тэнд алба хааж үүрэг гүйцэтгэж ирсэн алба хаагчдын дурсамжийг сэргээх, ямар хүнд нөхцөлд Монгол цэргийг дэлхийн цэрэг болгон харуулж чадсан юм бэ гэдэг бахархлыг нь төрүүлэх бүтээл хийхээр зорьж байна.

-Одоогоор мюзиклийн бэлтгэл ажил хэдэн хувьтай хангагдаж байна вэ?

-Мюзикл маргааш нээлтээ хийнэ. Бид энэ бүтээлийг асар богино хугацаанд хийж байна. Үзэгч, уншигчид жүжиг, тайзны бүтээлд багадаа хоёр, гурван сарын хугацаа шаардагддаг гэдгийг мэдэх байх. Гэнэтийн шийдвэр гарсан учраас бид нэг сарын хугацаанд хийж байна. Энгийн нэг урлагийн байгууллага байсан бол энэ их богино цаг хугацаа. Цэргийн байгууллага учраас ном журмаараа ажил явагдаж гурван хоногийн дараа нээлтээ хийх гэж байна.

–“Үнэ цэн” гэдэг үг үргэлж гараад байдаггүй тийм нандин үг. Ямар учраас ийнхүү нэрийдэх болсон бэ?

-Үнэ цэнэ гэдэг үг их өргөн агуулгатай. Бид “Монгол цэрэг дэлхийд ямар үнэ цэнэтэй юм бэ” гэдгийг харуулахыг хүссэн. 2004 онд 750 кг тэсрэх бөмбөг ачсан Иракт болсон халдлагыг зогсоосон алба хаагч Г.Аззаяагаар өнөөдөр бид бахархах хэрэгтэй. Монголчууд бид л бахархан ярьж үнэ цэнэтэй байлгахгүй бол болохгүй. Энэ мэтчилэн олон хүмүүсийн үзсэн, туулсан түүх байдаг. Дэлхийд гайхагдаж буй монгол цэргийн үнэ цэнэ, цаашлаад хайртай хүү, хайртай ханиа үдэж мордуулсан эх орон, эцэг эх, хань ижил, үр хүүхдүүдэд нь миний аав ямар үнэ цэнэтэй хүн бэ гэдгийг мэдрүүлэх, энэ бүрийг бид шигтгэж, дурсамжийг нь сэдрээх юмсан гэж бодож байна. Мэдээж энхийг сахиулагчийг гэр бүл нь ямар нөхцөлд үүрэг гүйцэтгэж ирснийг тэр бүр мэдэхгүй. Энэ бүтээлийг үзээд миний хань, миний аав, миний хүү ямар эрсдэлтэй, аюултай хэцүү орчинд үүрэг гүйцэтгэж ирсэн бэ гэдгийг ойлгуулах нь бидний нэг зорилго. Түрүүн хэлсэнчлэн үзэгчид нь өөрсдөө бэлэн, тухайн цаг мөчид амьдарч ирсэн үзэгчид байгаа. Ер нь сүүлийн үед үнэ цэнийн тухай Монголд зайлшгүй дуугарах ёстой болсон асуудал байгаа юм.

-Тэгвэл таны хувьд юу хамгийн үнэ цэнэтэй вэ?

-Ерөөсөө ойлгомжтой. Би урлагийн салбарт 26 жил ажиллалаа. Монгол хүн болж энэ газар нутагт төрнө гэдэг нь хамгийн том үнэ цэнэ. Бидэнд энхийг дэмжих үйл ажиллагаанд оролцож ирсэн хамгийн анхны эмэгтэй генерал Г.Болор, Г.Аззаяа нарын олон хүн “Хүний нутагт очсон үедээ л монгол хүн болж төрсөндөө баярласан. Хоол, хүнс байхгүй, ингэж зовж байх гэж” бодогддог гэж туршлагаасаа ярьж байна. Ингэж бодохоор өнөөдөр монголчууд бидний үнэ цэнэ хаана оршиж байна вэ гэдэг тодорхой болж байгаа юм.

-Мюзикл хэдэн хэсгээс бүрдэж, хичнээн хүний бүрэлдэхүүнтэй баг оролцож байгаа вэ?

-Мюзикл 10 үзэгдэлтэй. Зөвхөн тайзан дээр 70 гаруй хүн гарна. Байгууллагын бүтээл учраас үүний цаана ажиллаж буй байгууллагын даргаас эхлүүлэн үйлчлэгч, харуул хүртэл оролцож байна гэсэн үг. Энхийг дэмжих үйл ажиллагаанд оролцож ирсэн алба хаагчид ч судалгаанд оролцож буй учраас 200, 300 хүний оролцоо байна.

-Та “Хаадын хаан” түүхэн жүжгийн зохиолтой нэг жилийн турш уншиж танилцаж байсан гэсэн. Тэгвэл мюзиклд судалгааг ямар хугацаанд хийсэн бэ?

-Халх голын 1939 оны дайны тухай жүжиг хийх талаар яригдаж эхлэх үеэр2022 онд энхийг сахиулагчдын 20 жилийн ой болох гэж байгаа учраас үүнд анхаарвал яасан юм бэ гэсэн санал уран бүтээлчдээс ирсэн. Уран бүтээлд оролцож буй алба хаагчдаас энхийг дэмжих ажиллагаанд Өмнөд Судан, Ирак зэрэг улсуудад явж ирсэн учраас судалгаа бэлэн байгаа. Тухайлбал, Г.Болор генерал туршлагаасаа ярьж байх үед би их бахархсан. Бүсгүй хүн Нью-Йорк хотод хоёр жил олон улсын баг ахлан ажиллаж байсан болон өөрийн амьдралд үзэж туулсан зүйлсийн тухай нь сонсоход бахархахгүй байхын аргагүй их гайхамшигтай байсан. Тийм учраас “Үнэ цэн” мюзиклийн судалгаа бүгд бэлэн байсан учраас амар байна. Мөн нэг давуу тал нь цэргийн байгууллага учраас тайз хэрэглэл, зэвсэг техникээс эхлүүлэн юмаар дутаахгүй байна. Ер нь баргийн тайзан дээр галт буу ашиглагддаггүй. Энэ мюзиклд нэлээн хэдэн удаа сургуулилтын галт зэвсэг ашиглагдана.

-Та “Үнэ цэн” мюзиклээс гадна өөр уран бүтээлд ажиллаж байна уу?

-Мэдээж ажиллалгүй яахав. “Их хүрээ” энтертайнмент маань олон уран бүтээл хийж байна. Өнгөрсөн жил теле концерт хийсэн. ЦДБЭЧ-тай “Их хүрээ” энтертайнмент олон жил хамтарч ажиллаж ирсэн. Тиймээс надад итгэл хүлээлгэж найруулагчаар ажиллахыг санал болгосон хэрэг. Хийхээр бодож, төлөвлөж буй зүйл их байна. Нэг зүйлийг хийж байх үедээ давхар өөр зүйл рүү орж хийнэ гэдэг нь уран бүтээлч хүний хувьд хэцүү. Цэргийн байгууллага өглөө бүгд нэгдэн жагсаж өөр өөрийн чиглэл үүргийн ажлыг дууссаны дараа уран бүтээл рүүгээ ордог. Тэгэхээр бодож төлөвлөж байгаа зүйл бий болохоос давхар уран бүтээл хийх нь хэцүү.

-Таныг анх Улсын драмын эрдмийн театрт орж байхад хуучны ямар жүжигчид байсан бэ?

-Би 2000 он гэхэд УДЭТ-ын босгоор алхан орж байсан. Тэр үе бол алтан үеийнхний сүүлийг мушгисан, олон сайхан уран бүтээлчдээс үг сонссох боломж олдсон үе байсан. Тухайлбал, Л.Жамсранжав, П.Цэрэндагва, Д.Мэндбаяр, С.Сэлэнгэ, Ж.Дорлигжав зэрэг мундаг сайхан уран бүтээлчид байж дээ. Тухайн үед анх ажилд орсон үедээ П.Цэрэндагва жүжигчинд хадаг барин багш шавь бололцсон түүхтэй. Энэ олон хүнээс би сургаалын үгийг ч сонсож зарим үед алганы амт ч хүртэж явлаа. Одоо эргээд бодоход сайхан байдаг юм.

-Лоолийн Жамсранжав гэж Монголын тайз дэлгэцийн мундаг жүжигчин байсан. Та тэр жүжигчний тухай яриач?

-Л.Жамсранжав гэдэг агуу жүжигчинтэй хамт ажиллаж байлаа. Л.Жамсранжав гуай “Хүйтэн сэнтий” жүжгийн Шанзав Бадамдорж дүрд, миний бие Мишиг гэгээний дүрд бид партнёр болон хамтарч тоглож байсан. Би ч залуу байж, тэр хүнээс авах зүйлсээ авч үлдэхийг их хичээдэг байлаа.

-Таны бүтээж байсан дүрүүдээс хамгийн их сэтгэлд үлдсэн дүр нь ямар дүр вэ?

-Ер нь жүжигчин хүний тоглосон дүр бүр сэтгэлд нь үлддэг. Анх Б.Баатар найруулагчийн тавьсан “Кармен хүүхэн” жүжигт ардын жүжигчин С.Сарантуяатай партнёр болж тоглосон. Олны хэсэг, ганц хоёрхон удаа цөөхөн тоглосон дүрүүдийн үг зарим үед мартагдах тохиолдол бий. Түүний дундаас “Хар санаа хайр сэтгэл” жүжгийн ерөнхийлөгчийн дүр миний сэтгэлд хамгийн их үлдсэн. Оросын зохиолч Юлия Шиловагийн “Манайд амьдаръя” жүжигт Дима гэсэн гол дүрд тоглосон нь их гэгээн дурсамжтай сэтгэлд байж байдаг.

– СУИС-ийн танай ангийнхнаас олны танил ямар хүмүүс байна?

-СУИС-д манай ангийнхнаас олны танил гэвэл МУГЖ Л.Баттулга, СТА Ш.Доржсүрэн, Б.Баатархүү байна. Сүүлийн үе, тэр үе, манай үеийн жүжигчид гэж байхгүй. Жүжигчин бол жүжигчин гэж хэлнэ. Тэр жүжигчин илүү, энэ жүжигчин муу гэсэн ойлголт байх ёсгүй гэж боддог. Тэгээд ч театр гэдэг босго өндөртэй, олон шалгуурыг давж ордог учраас хэн сайныг хэлж чадахгүй. Мэдээж үзэгчдийн маань хардагчлан гол дүрд их тоглохоор сайн жүжигчин, гол дүр бүтээхгүй бол муу жүжигчин гэж ойлгодог хүн байхгүй байх гэж бодож байна. Залуучуудаас үнэхээрийн сэтгэл дотроосоо, шаглаж урлаж тоглодог жүжигчид гарч ирж байна.Үеийнхээ жүжигчдийн дотроос МУГЖ С.Болд-Эрдэнийг өнөөдрийн энэ цагт төрсөн ганц агуу дотортой сайхан жүжигчин гэж бардам хэлнэ.

-Сүүлд залуухан гавьяатууд их төрж байгаа. Таныг бас гавьяат болно гэж хүлээж буй үзэгчид бий?

-Тэднийг хийх зүйлээ хийн олонд үнэлэгдсэн учраас гавьяат гэдэг эрхэм хүндтэй төрийн дээд цол тэмдгийг авдаг гэж ойлгодог. Миний хувьд болоогүй болоод би аваагүй байгаа. Би гавьяат болох ёстой, болно гэж хэлэхгүй. Юм болдгоороо болно, авахгүй ч байсан болно. Заавал үүнийг хүлээх шаардлагагүй. Миний өмнө хийж бүтээх их ажил байна.

-Б.Баатар найруулагч таныг анх урлагт хөтөлж оруулж байсан гэдэг. Энэ тухай яриач?

-Би Б.Баатар найруулагчыг бодохоор их өнчирдөг. Хэрвээ энэ агуу хүн байсан бол бид хоёр сайндаж муудан явж байх байлаа. Бид 1996 онд анх танилцаад бурхан болтол нь хамт байсан гэхээр би их азтай хүн. Одоо байхгүй болсон гэж бодохоор өнчирдөг. Энэ хүн байсан бол хамгийн түрүүнд авчирч ганцааранг нь суулгаж байгаад хяналт өгөх байсан. Одоо тэр хүн бурханы орноос намайг харж буй учраас би зоригтойгоор мюзиклийг хийж байна.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин А.Цэгмидтэй ярилцлаа.

-“Нийслэл хүүхэн-2” төсөл олны хүртээл болж байна. Залуучуудтай хамтарч ажиллахад ямар мэдрэмж төрдөг вэ, танд?

-Мэдрэмжээс гадна ямар ч бэрхшээл гардаггүй. Учир нь надад залуусаас суралцах, өөрийн мэддэгээ хэлж өгөх эргэх холбоо үнэхээр гайхалтай санагддаг.

-Та 14 наснаасаа тайзны уран бүтээлд тоглож эхэлсэн шүү дээ. Тэгвэл анхны дэлгэцийн уран бүтээлийнхээ тухай дурсвал?

-Би 18 настайдаа дэлгэцийн уран бүтээл рүү орсон. Анх 1968 онд “Өндөр ээж” кинонд тоглож байлаа. Харин одоо үед хүүхдүүд зургаахан настай, балчир үедээ дэлгэцэнд дүрээ мөнхөлнө гэдэг гайхамшигтай. Тэр үеийн киноны хөгжил одоо үеийн киноны хөгжил хоёрын хооронд асар их ялгаатай болохоор арга ч үгүй биз дээ.

-Ихэвчлэн ээж, эмээгийн дүрд тоглож байгаа харагдах юм. Та өөрөө ямар дүр бүтээхийг хүсдэг вэ?

-Залуу байхаасаа л гол дүрд тоглохсон гэж мөрөөддөг байлаа. Энэ бол залуу насны алдаа ч гэх юм уу хөнгөн мөрөөдөл л дөө. Гэтэл надад голдуу туслах дүр оногдож түүнийг голохгүй, татгалзахгүйгээр тоглож байсан нь өдийг хүртэлх миний уран бүтээлийн дасгалжилт, ахин дэвших суурь нь болсон гэж боддог. Авсан дүрүүдээ үзэгчдийн таашаал, шүүмжид хүрэхээр бүтээхийг л зорьж ажилладаг даа. Бүх уран бүтээлийнхээ явцыг дүгнэхэд би гол дүрд цөөн үзэгдсэн юм байна билээ. Тэгэхээр үлдсэн насандаа дандаа гол дүр ирээсэй гэж мөрөөдөхөд буруудахгүй байх. Мөрөөдөхөд ямар мөнгө төлөх биш дээ (инээв).

-Та өөрөө “Нийслэл хүүхэн”-ий Ажаатай хэр төстэй вэ. Хөдөөний амьдралтай ойр өссөн үү?

-Таван настайдаа хурга, ишиг хариулдаг байсан. 12 нас хүртлээ хөдөө мал дээр өссөн. Миний хүүхэд ахуй настай Ажаагийн дүр маш ойрхон. Бага байхад миний буурал ээж, сайхан залуу ээжийн амьдралын дадал, дурдатгалууд тархинд минь баримтат кино шиг үлдсэн болохоор би зүдрэхгүйгээр энэ дүрд наалдсан. Нийслэл хүүхэн киноны зохиолч Ч.Баттүшиг энэхүү дүрийг өөрийн эмээ ээжийн дурсгалд зориулж,бодож бичсэн шүү гэж хэлсэн. Надад үүнтэй яг агаар нэг л санагдсан. Миний хөгшин буурал ээж яг л энэ Ажаа шиг олон таван үггүй, нэг хэлэхдээ жинтэй хэлдэг тийм хүн байсансан.

-Та 60 гаруй жил урлагийн салбарт ажиллаж байна. Энэ өндөрлөгөөс ямар бодол, мэдрэмжийг тээдэг юм байна?

-Миний үеийн хүмүүс надтай адилхан бодол тээдэг байх. Монгол хүн болж төрснөөрөө ертөнцийн аль нэг өнцөгт явж байхдаа ч бахархдаг. “Монгол хүн үү” гээд асуухад уртын дуугаа нэг бадаг аялчихдаг, үндэсний бүжгээрээ ядаж биелгээ хийчихдэг байх хэрэгтэй. Манай орон шиг амгалан тайван, дайн дажингүй газар хаана ч үгүй. Залуус илүү оюунлаг, сайхан, байна. Миний 20 насандаа хийж чадаагүйг 18 настай хүүхэд хийж, 30 насандаа сэтгэж чадаагүйг компанийн захирал залуу хийж чадаж байна шүү дээ.

-Урлагийн хатуу цензурт шантрах үе байсан л байх. Та өөрийгөө хэрхэн зоригжуулдаг вэ?

-Би хүүхэд байхаасаа спортоор хичээллэсэн болоод ч тэр юм уу шантрал миний амьдралд байгаагүй. Бүдрээд унах том чулуу байхад тэрийг яаж давна даа гэдэг сэдэв надад гарч байгаагүй. “Үүнийг заавал давна” гэдэг үгээр өөрийгөө зоригжуулаад олон зүйлийн ард гарсан. Одоо бэрхшээл алга.

-Танд хааяа өнгөрсөн рүүгээ өнгийх, харамсах мэдрэмж төрдөг үү?

-Харамсах биш, жаахан эрт төрөх минь яав даа гэсэн бодол сүүлийн үед их төрөх болсон. Яагаад гэвэл “Ялагсад” гэдэг номонд дэлхийн шилдэг 20 эмэгтэйн тухай өгүүлдэг. Тэр номонд С.Удвал дарга, Дондогдулам хатан зэрэг байдаг. Дэлхийд алдартай, зовлон жаргал бүгдийг туулж алдрын өндөрлөгт хүрсэн эмэгтэйчүүдийн түүхийг уншиж дууссаны дараа надад асар их эрч хүч бий болсон. 70 гарсан надад ээжийнхээ 87 насыг давж гараад хүний хөл хүрсэн оргил юм бол би яагаад хүрч болдоггүй юм гэх бодол ч төрсөн. Роман, ном зохиолыг уншихдаа дэлхийн шилдэг, илүү олон уншигчтай номыг сонгож унших дуртай. Олон хатны түүхтэй ном уншсан даа.

-Одоо уран бүтээлийн санал хэр ирж байна даа?

-Олон санал ирж байна. Энэ сард ажиллах нэг киноны зохиол ирчихсэн байна, нэрийг нь нууцалъя даа. “Гуравдугаар сарын бэлэг” кино маань Мартаар бүх телевизээр үнэ төлбөргүй гарлаа. “Шийдсэн хүүхэн” УСК энэ оны хамгийн анхны уран бүтээл байлаа. Монголд хүүхдийн кино, хүүхдийн театр, хүүхэдтэй холбоотой асуудлууд орхигдчихоод байна. Хүүхдэд зориулсан бүтээн байгуулалт удаашралтай байна. Өндөр барилгын ажлаас ч удаан байна.

-Уран бүтээлч хүн ямар ч дүрийг голох эрхгүй гэж та хэлсэн. Залуу уран бүтээлчдэд юуг захих вэ?

-Үгтэй ч бай, үггүй ч бай оногдсон дүрийг голж болохгүй. Өөрийнхөө хийж байгаа ажилд сэтгэл ханаж, бардамнах нь өрөөсгөл, тураалтай тархитай хүний л бодол. Ийм бодлыг залуучууд минь өөртөө битгий хүлээж аваарай. Өөртөө ханасан мөчөөс чиний чадвар, уран санаа, өөрийгөө хөгжүүлэх хөгжил зогсож эхэлнэ.

-Хүүгээ жүжигчин болгох тухай бодож байв уу?

-Үгүй, харин эсрэгээрээ аавынх нь мэргэжлийг эзэмшүүлсэн. Аав нь Монголын номер нэг дуу хоолой, тэр эр хүний урд дуугарах хүн байхгүй дээ. Манай хүү урлагийн маш нарийн мэдрэмжтэй, зураг сайхан зурдаг, гоё дуулдаг. Аравдугаар анги төгсөөд Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт гурван сар дагалдан жүжигчин хийсэн. Дуучин болох боломж байсан ч яагаад ч юм надад нэг юм чангаагаад аав шигээ дуу хоолойтой юм чинь аавынхаа мэргэжлийг эзэмшиг гэж бодсон доо. Одоо радиод ажилладаг. Би Улаанбаатар телевиз буюу одоогийн “UBS”-ийн хамгийн анхны нэвтрүүлэгч байсан. Анх нэвтрүүлэгч Д.Цовоотой хамт эфир хөтөлж дэлгэцэнд гарч байлаа.

-Нас нэмэхийн хэрээр нутаг, ижий аавыгаа их санадаг гэлцдэг шүү дээ?

-Сэтгэлээрээ нутагтайгаа би их ойрхон байдаг. Хүүхэд залуучуудын театрт байхдаа “Сүүлчийн үдэлт” гэдэг эрэгтэй хүүхдэд тоглосон жүжгээрээ нутагтаа 1984 онд очиж тайлан тоглолт хийсэн. Тэр үеэс хойш өнөөдрийг хүртэл нутагтаа нэг ч очоогүй. Тэр үед нутгаасаа аваад гарсан чулууг хүний нутагт 15 жил болохдоо ганц ч удаа өөрөөсөө салгаж байгаагүй. Тэрийгээ 70 нас хүрэхдээ гаргасан номондоо “Бурхан чулуу” гэж нэрлэсэн. Миний шүлгэнд ая хийх талаар хөгжмийн зохиолчид хандсан.

-Анх удаа кинонд тоглоод хэдэн төгрөгийн цалин авч байсан бэ?

-“Өндөр ээж” кинонд тоглоод 800 төгрөгийн цалин авч байлаа. Энэ мөнгийг гар дээрээ ч аваагүй. Кинондоо тоглочихоод, дуугаа хийчихээд, хүний гэргий болоод Москва руу явчихсан. Хоёр ээжид минь кино үйлдвэрийнхэн аваачиж өгсөн байдаг. Тэр хоёр хагартлаа баярласан гэж хуучилдаг байсан даа. Тухайн үед ээж минь үйлдвэрт ажиллаад 350 төгрөгийн цалин авдаг байсан үе.

-Төр засагтаа талархалтай явдаг уу?

-Уран бүтээл хийхэд арын албаны хүмүүс жүжигчдээс хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг. Төр засагтаа арын албанд 30, 40 жил ажилласан гэрэлтүүлэгч, зургийн дарга нар өнөөдөр ямар ч шагналгүй явж байна гэж хэлмээр санагддаг. Саяхан соёлын яам байгуулагдлаа. Шог хошноор ярихад соёл урлагийнхан аавтай, ээжтэй болчихлоо л гэсэн үг. Тийм учраас энэ тал дээр анхаарах байх гэж бодож байна.

А.ГАНТУЯА

Б.ГАНТОГТОХ

М.МАЙНАРАН