Category: соёл-урлаг

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг

У.Минжин: “Ихэр тавилан” кинонд таван сартай нялх хүүтэйгээ тоглож байлаа DNN.mn

Жүжигчин У.Минжинтэй ярилцлаа. Тэрбээр саяхан “Алдарт ээжүүдийн ажил хаялт” кинонд гол дүр бүтээсэн юм.

-“Алдарт ээжүүдийн ажил хаялт” киноны санал ирэхэд хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Киноны зохиолыг уншихад өмнө нь хөндөгдөж байгаагүй асуудал учраас олзуурхаж хүлээж авсан. Хоёрдугаарт, ганц бие ээжүүдийн тухай уран сайхны хэтрүүлэг бий. Гэсэн хэдий ч амьдрал дээр би өөрөө алдарт ээж болоогүй ч өөрийгөө алдарт эгч гэж боддог. Би таван дүүтэй. Ээж болсныг ч хэлэх үү, ээж хүн гэртээ байхаар ямар ачаалалтай байж стресстдэг, энэ бүхний арыг яаж даадаг вэ гэх мэт зүйлсийг зах зухаас нь тодорхой хэмжээнд мэдэрдэг. Тиймээс үүнийг бусдад хүргэж ойлгуулах гэж киноны саналыг баяртайгаар хүлээж авсан.

-Та киноны дүртэйгээ удаан ажилладаг уу?

-Дүр дээр ажиллах талаасаа бүх жүжигчид л сүүлийн үед энгийн тоглохыг зорьдог болсон байх гэж боддог. Энгийн үг сонгож дүрдээ ажиллахыг илүүд үздэг. Хүн чанарын хувьд өөрийгөө үнэнч, зарчимч, шударга гэж боддог. Үүндээ ч бат зогсдог.

-Анх үлгэр жишээ авч байсан уран бүтээлчдээсээ нэрлэвэл?

-МУГЖ И.Одончимэг эгч байна. Багаасаа л хошин урлагийн шоу, киног нь үзэж өссөн. Надад алгассан шоу, тоглолт байдаггүй байх аа. Үзэх бүрдээ Одноо эгч шиг хүн болох юмсан гэж боддог байлаа. Жүжигчин болно гэж шийдчихээд түүн шиг уран бүтээлч болно гэж боддог байсан юм. Мөн СУИС-д сурч байхдаа Х-ТҮЦ продакшнд орох юмсан гэж хүсдэг байлаа. Хүсэл минь биелж сургуулиа төгсөөд 2015 онд Х-ТҮЦ-д орсон. Есөн жилийн хугацаанд ажиллажээ. Бас өөрийнхөө хүсэл мөрөөдлөө биелүүлээд явж байгаадаа баярладаг.

-Хамгийн дурсамжтай, хөгжилтэй киноныхоо талаар хуваалцахгүй юу?

-Хамгийн жаргалтай бүх зүйл бүрдсэн кино баг гэвэл “Нийслэл хүүхэн” гэж боддог. Гоё хүмүүсээс бүрдсэн. Хошин урлагийн жүжигчид тал талаас цугласан болохоор ажлаа хийхдээ хүртэл инээлдэж, жаргаж хийдэг байсан.

Тэр утгаараа сэтгэлд тод үлдсэн. Дурсамжтай гэвэл “Ихэр тавилан” кинонд таван сартай хүүтэйгээ хамт тоглосон. Дурсамжтай, хайрламаар санагддаг. Үзэх бүрдээ хүүгийнхээ балчир байсан үеийг эргэж дурсаад энерги нь цаанаасаа л гоё байдаг.

-Та шантарсан үедээ юунаас урам зориг авдаг вэ?

-Хүүхэдтэй болохоосоо өмнө аав, ээж дээрээ байнга очдог байсан. Айлын том, бас аав, ээж маань нээлттэй залуу сэтгэлгээтэй байсан учраас хүүхдүүдээ их сонсдог байсан. Тийм болохоор ярилцаад урам зориг өгдөг. Ээж болсны дараа амьдралыг илүү ойлгож хүүгээ хараад энэ зүйл дээр шантраад яах вэ дээ гэж боддог болсон. Жаахан өвдөхөөрөө ч гэсэн өвдөж болохгүй шүү, хүүхэд минь байхад гэдэг ч юм уу. Хүүхдээ нялх байхад нь шөнө хөхүүлээд сууж байхдаа гэрэлтэй цонх хараад надтай адилхан ээж байгаа даа гэж бодно.  Ганцаараа төрчихсөн юм шиг ингэж аашилж болохгүй гээд хүүхдээ л боддог юм байна лээ.

-Анхны уран бүтээлийнхээ талаар ярихгүй юу?

-“Мааз” гээд хамтлагт дуулдаг байсан. “Би дурламаар байна” миний анхны дуу. Киноны хувьд 2015 онд “Сайн уу амьдрал минь” кинонд дуучин А.Хишигдалайтай хамт тоглож байлаа.

-Хэрэв жүжигчин биш бол өөр ямар мэргэжил сонгох байсан бэ?

-Арван жилдээ Хүүхдийн ордны хийлийн дугуйланд явдаг байлаа. Телевизороор хийлч Дээгий эгчийг үзэх дуртай.  Цоглог, гоё харагддаг байсан юм.

Тэгсэн дугуйлангийн багш маань СУИС-ийн багш байж таарсан. Тэгээд сургууль дээр нь очиж дугуйландаа сууна. Сургууль руу ороход энд тэндгүй дуулсан, хөгжим тоглосон, жүжиглэсэн, шалгалтаа өгөх гэж байгаа оюутнууд.  Тэднийг харахад шар үс босч эрч хүчтэй болоод л улам дүрэлзмээр санагддаг байлаа.

Аравдугаар ангид орох зун хийлийн хичээлдээ явдаг байсан. Тэр үед аав, ээждээ би жүжигчин болмоор байна гэхэд “Төгсөх болоогүй байна. Сайн бод” гэсэн. Дуулна, бүжиглэнэ, жүжиглэнэ бүгдийг хийдэг болохоор жүжигчин мэргэжил эзэмшихээр шийдсэн юм. Ингээд 2011 онд СУИС-д шалгалт өгөөд тэнцэж байлаа. Жүжигчнээрээ явна гээд шалгалт өгөхдөө зөвхөн СУИС-д өгөөд 2011 онд орж байсан.

-Дуулах, жүжиглэхээс өөр сонирхолтой авьяас бий юү?

-Байхгүй байх аа. Лаг дуулж чадахгүй ч эвийг нь олоод дуулчихна. Усанд сэлэх, морь унах гээд монгол ахуйд дуртай. Бас үнээ, гүү саагаад цагаан идээгээ боловсруулчихна.

-Цаашдын төлөвлөгөө, уран бүтээлийнхээ талаар бидэнтэй хуваалцаач?

-Тоглохыг хүсдэг дүрээ ямар ч жүжигчин хүсэж мөрөөднө. Миний хувьд яг л хөрсөн дээрээ буугаад сэтгэж амьдрах дуртай. Зогсолтгүй ажиллана. Х-ТҮЦ маань “Show time”-аа есдүгээр сарын 3-наас эхлэн орон нутгийн үзэгчдэдээ толилуулах гэж байгаа. Бэлтгэл ажил эхэлсэн. Энэ жилдээ багтаагаад 2-3 дуу хийнэ гэсэн бодолтой байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг

Дуучин Д.Отгонжаргал: Бидний өмнөх үеийнхэн юмыг төгс хийдэг байсны тод жишээ нь “Миний ээж тэмээчин” дуу юм DNN.mn

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин Д.Отгонжаргалтай ярилцлаа.

-Монгол төрийнхөө наадмын нээлтэд ая дуугаа өргөлөө. Наадмын нээлтэд оролцсон сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?

-Баярлалаа. “Өдрийн сонин” маш олон уншигчидтай. Би захиалж уншдаг. Миний хувьд жил бүрийн наадмын концертын тоглолтод оролцдог. Наадмынхаа нээлтэд дуулаад ард түмэндээ уран бүтээлээ хүргэнэ гэдэг ямар ч уран бүтээлчийн хувьд нандин сайхан мөрөөдлүүдийнх нь нэг байдаг. Наадмын бэлтгэл гэдэг нүсэр том ажил байдаг. Монгол түмэн төрийнхөө наадмыг хэдэн зуун жилийн өмнөөс тэмдэглэж ирсэн. Тийм ч учраас асар их хүндэтгэл, үүрэг хариуцлага гэж боддог. Энэ жилийн наадмын нээлтэд оролцож, ая дуугаа өргөсөндөө маш их баяртай байна.

-“Миний ээж тэмээчин” дууг тань мэдэхгүй хүн гэж үгүй. Дууны клипээ бодит түүхээс сэдэвлэсэн гэж сонссон?

-Манайх Баянхонгор аймгийн төвд, ээж маань цэцэрлэгийн ахлах тогоочоор ажилладаг байсан. Тухайн үед улсын цэцэрлэгүүд өвөл, хавартаа хүүхдүүдийнхээ дархлааг дэмжих, цагаан идээг бэлтгэхээр тогооч нар нь зундаа хөдөө гарч, зусдаг байсан. Манай ээжийн цэцэрлэгийн тогооч нар дандаа говь руу гардаг байлаа. Ээж маань жинхэнэ тэмээчин айлын охин учраас таван хошуу малыг маллаж, саадаг байсан. Тэр үүднээс надад дуулахад маш ойрхон байсан. Бодит түүхээс сэдэвлэж хөгжмийн зохиолыг нь Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Сангидорж бичсэн, шүлгийг нь П.Пүрэвсүрэн гуай өмнө нь зохиочихсон байсан юм билээ. Клипний хувьд ч зохиол нь говьд дээхнэ үед мэр сэр тохиолдож байсан бодит түүхээс сэдэвлэсэн. Клипний зохиолтой төстэй түүхүүдийг өгүүллэг, туужийн номноос би өмнө нь уншиж байсан. Клипэндээ монгол өв соёл, тэр дундаа мал аж ахуй, гээгдээд байгаа уламжлалыг сэргээе гэж ботгоо голсон ингэ, ингэний нуруун дээр морин хуур өлгөөд, тэр нь салхины исгэрээнээр өөрөө чавхаддаг. Энэ маш гоё аялгуу үүсгэж, түүнд нь ингэ өөрөө уясаад ботгоо авдаг байсан, тэр уламжлалыг гаргаж өгсөн.

Хоёр жилийн хугацаанд зурагт авалт хийгдсэн клип гэдэг утгаараа цаг хугацаа шаардсан. “Миний ээж тэмээчин” дууны клипэнд Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин П.Цэрэндагва, Д.Мэндбаяр, дэлхийд топ амжилт үзүүлсэн мисс А.Баярцэцэг, найз н.Чойжоо, би өөрөө тоглосон. Олон хүмүүсийн хүч хөдөлмөрөөр бүтсэн болохоор цэнхэр гариг дээр тархан суурьшсан монголчуудын маань сэтгэл зүрхэнд хүрсэн юм болов уу гэж боддог. Гадаадад явж байхад зөвхөн энэ дуугаар маань намайг мэддэг маш олон гадаад хүмүүс надтай танилцаж, зургаа авахуулж байсан. Эхийн сэдэв гэдэг хэдийгээр хэл нь өөр ч гэсэн дэлхий дээр цор ганц юм гэдгийг үзүүлж чадсан дуу болсон юм болов уу гэж боддог.

XX зуунд Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Төрийн шагналт П.Пүрэвсүрэн гуай шүлгийг нь бичээд, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Сангидорж багш аялгууг нь зохиож, СТА, эмч Г.Сарантуяа энэ дууг хамгийн анх дуулсан байдаг. Монголын ард түмэнд энэ дууг өмнө нь маш гайхамшигтайгаар хүргэсэн учраас дахин дуулагдахад хүмүүст хүрч байгаа юм. Дуу нь үнэхээр агуу, дуулсан дуучин нь үнэхээр хайрлам гоё хоолойтой, бүх юм нь зохицно гэдгээр бидний өмнөх үеийнхэн юмыг төгс хийдэг байсны жишээ бол “Миний ээж тэмээчин” дуу юм л даа.

-Та дууг гурван жигүүртэй гэж боддоггүй гэсэн. Энэ нь ямар учиртай вэ?

-Хүмүүс дуу гурван жигүүртэй, хөгжмийн зохиолч, яруу найрагч, дуучин гээд ярьдаг л даа. Одоо үед дуу олон жигүүртэй болсон шиг санагддаг. Хөгжмийн найруулга гэдэг их чухал. Эхлээд зөвхөн нотоороо, хоолойг нь бичээд өгсөн дууг бид шууд дуулаад хүмүүст хүргэдэггүй. Хөгжмийн найруулга тэр дууг ямар болох вэ, хүмүүст хүрэх үү, үгүй юу гэдгийг маш сайн шийдэж өгдөг. Хөгжмийн найруулга хийдэг хүмүүс хамгийн гол нэг жигүүр нь мөн. Бичлэгийн студийн инженерүүд мөн чухал үүрэгтэй. Энэ утгаар нь хэлж буй юм.

-Уран бүтээлээ хийхдээ та юуг түлхүү анхаардаг вэ?

-Миний хувьд нэгдүгээрт дууныхаа сонголтыг маш сайн хийхийг зорьдог. Маш их цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр, мөнгө санхүү зарж байгаа учраас хариуцлагатай хандахыг хичээдэг. Надад эдийн засгийн эргэлтэд орохоор, хүмүүсийг доргиодог уран бүтээл бараг байхгүй. Ихэвчлэн шүлэг яруу найргийн хувьд гүн утга агуулгатай, боловсролын чиглэлээр хүүхдэд маш сайн сургаал болох, аялгууг нь хүн сонсоод тайтгарч чадах, уянгын талын уран бүтээл хийдэг. Эх орон, ээж аавын тухай дуу надад маш их бий. Өөрөө хүмүүстэйгээ ярилцаж, уран бүтээлээ хийхийг зорьдог. Хүмүүст уран бүтээл маань яаж хүрэх вэ гэвэл клипжүүлж байж хүрдэг. Миний хувьд хийгдээд тав, зургаан жил болчихсон дуунууд, цомог гаргавал гурав, дөрвөн цомог болох бүтээл бий. Тэгэхээр уран бүтээлээ хүнд хүргэе гэвэл илүү их ажиллаж, клипжүүлэх хэрэгтэй байна.

-Та шүүмжлэлийг хэр хүлээж авдаг вэ?

-Хүн шүүмжлэлийг хүлээж авах хэрэгтэй. “Энэ чинь дандаа л хүний дуу дуулдаг ш дээ” гэж ч шүүмжлүүлсэн удаатай. Энэ нь нэг талаасаа зөв шүүмжлэл байхгүй юу. Гэтэл би дуулъя гээд дуулсан дуу надад ерөөсөө байдаггүй. Дандаа тухайн хөгжмийн зохиолчийн үр хүүхдүүд нь, уран бүтээл нь хамааралтай оюуны өмчийн эрх нь байгаа хүмүүс надад санал тавиад би тэрийг тодорхой хэмжээнд нэгээс хоёр жил бодсоны үндсэн дээр дуулсан бүтээлүүд байдаг. Ийм дуу надад дөрөв бий.

-Та уран бүтээлдээ их цаг хугацаа зарцуулж хийдэг юм шиг санагдсан. Түүхэн талаас нь судалгаа их хийх үү?

-Мэргэжлийн дуучин хүн дуундаа судалгаа, шинжилгээтэй хандахгүй бол болохгүй. Дараа нь миний үр хүүхэд тэр дууг үргэлжлүүлээд дуулахыг үгүйсгэхгүй. Тэгэхээр энэ чинь өөрөө маш том боловсрол, түүх болчихож байгаа учраас нухацтай ханддаг. Анхнаасаа уран бүтээлдээ нухацтай хандаад сурчихсан учраас хөнгөн хандаж чаддаггүй. Ямар нэгэн зүйлд гүн гүнзгий шумбаж ордог. Чадахгүй гэж бодох төдийд бүр оролддоггүй. Миний нэг клип найман жилийн дараа гарах гэж байна.
Сая СУИС-д Дуулах урлаг гэдэг мэргэжлээр магистраа дүүргэлээ. Бас л анх яаж 20 жилийн өмнө оюутан байсан шигээ гэр орондоо үзэгдэхгүй зөвхөн хичээлээ хийх жишээний. Сүүлийн жилүүдэд амьдралаас маш их зүйлийг мэдэрсэн. Маш их хандивын тоглолтод оролцож, дуулахаас гадна хувиасаа хандив өргөлөө. Бид олон түмэнд уран бүтээлээ өргөж, амьдралаа залгуулж буй учраас, хүнд хэцүү цагт нь хамт байх ёстой гэдгийг миний бие маш сайн ухамсарладаг.

– Уран бүтээлч хүмүүс цаг зав багатай байдаг. Амьдралдаа ямар зарчим баримталдаг вэ?

– Миний хувьд төлөвлөгөөгүй амьдарна гэдэг их хэцүү. Төлөвлөснөөр ар гэр, амьдралдаа, өөртөө ч гэсэн цаг зав гаргадаг. Үүний хажуугаар уран бүтээлдээ цаг зав гаргана гэдэг маш чухал.

– Зохиолч Б.Шүүдэрцэцэгийн зохиол “Ану хатан” түүхэн сэдэвт уран сайхны киноны гол дүрд та тоглосон шүү дээ. Тухайн киноны пробонд орох саналыг кино зохиолч нь өөрөө тавьж байсан гэл үү?

– Киноны зохиолч Б.Шүүдэрцэцэг эгч над руу утасдаж, энэ киноны пробонд орох саналыг тавьж, би пробонд орсноор тэнцсэн. Кинонд нийтдээ 600 гаруй хүн оролцож, тоглосон байдаг. Маш удаан, бүтэн жил гаруй хугацаанд зураг авалт нь хийгдсэн. Түүхэн кино учраас нүсэр том ажилтай уран бүтээл болсон. Монгол кинонуудаас анх удаа “Lines” гээд Холливудын компанид зарагдсан. Энэ киноны гол дүрд сонгогдож, тоглож чадсандаа маш их баярладаг. Энэ бол миний амьдралд тохиосон хувь заяаны хамгийн том бэлэг юм.
-Та уран бүтээлийн тоглолт хийхээр төлөвлөж байгаа юу?

-Ирэх намар тоглолтоо хийхээр төлөвлөж байгаа.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Ч.Батцэнгэл: ХХ зууны манлай дуурийн дуучдын гарын шавь болсондоо маш их талархаж явдаг DNN.mn

Монгол Улсын Консерваторийн Дуулаачийн тэнхимийн багш, МУСТА дуучин Чулууны Батцэнгэлтэй ярилцлаа.

-Та дуурийн театрт олон жил дуулсан. Багш нарынхаа талаар эхлээд дурсвал?

-Би багаасаа драмын жүжигчин болно гээд Дархан хотын “Залуучууд театр”-т анх 1994 онд драмын жүжигчнээр ороод гурван жил ажилласан байдаг. Тэр хугацаандаа Дархандаа тавигдаж байсан жүжгүүдэд тоглоод явж байсан. Жүжигчнээрээ СУИС руу шалгалт өгөх гэж яваад жүжигчнийхээ ангид орж чадалгүй дуулаачийн ангид орчихсон юм. Тэр цагаас хувь тохиолоор сайн багшийн гарын шавь болж таарсан. Тэр нь Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин Ц.Пүрэвдорж багш маань юм. 1997-2007 он хүртэл багшийнхаа амьдралынх нь хугацааны сүүлийн арван жилд ойр дотно байж тэр хүний зөвлөгөө, мэдлэг боловсролыг чадлаараа сурсан гэж хэлж болно. 2002 онд манай ангийнхан СУИС-ийг төгсөөд ангиараа 14 залуу дуурийн театрт уригдаж орж байсан. Тэр үед бодлогоор залуу боловсон хүчнээ сайн бэлдэж, “Дон Жуан, Чингис Хаан, Богема, Увдист лимбэ” том дууриудыг шинээр сэргээн тавихаас гадна хуучин тоглогдож байсан дууриудаа хийж эхэлсэн.

2012 онд СУИС-д магистр болоод Ардын жүжигчин А.Дашпэлжээ, Гавьяат жүжигчин Л.Халиунсүрэн багш нарынхаа удирдлагад магистр хамгаалсан. Урлаг гэдэг бол залуу насны юм, тийм учраас сайн багшийн юм чамд байж магадгүй багшил гэсэн учраас багшлах арга зам руугаа хандсан.. Хажуудаа их зүйл заасан хүн бол Х.Уртнасан багш маань. Одоо эргээд харахаар XX зууны манлай дуурийн эрэгтэй дуучны гарын шавь болоод, дараагаар нь XX зууны манлай дуурийн эмэгтэй дуучин Х.Уртнасан багшийн хажууд багшлах аргыг нь суралцсандаа маш их талархаж явдаг.

-Хөгжмийн зохиолч Ч.Сангидорж гуайгаас эхлээд олон сайхан хүнтэй та нөхөрлөж явсан гэсэн. Энэ тухайгаа яривал?

-Нөхөрлөнө гэхээр тэр хүмүүсийн шавь, дүү нь л болж байгаа юм. Сангиа багш, Халтарын Билэгжаргал, Бямбасүрэнгийн Шарав, Сайнцогийн Мөнхбат гээд сайхан хөгжмийн зохиолчид байна. Монголчууд цөөн гэлтгүй их авьяастай ард түмэн. Үнэхээр тэр хүмүүсийг бид өөрсдөө хайрлахгүй бол өөр хэн хайрлах вэ гэж боддог. Тэр ч утгаараа энэ хүмүүстэй ойр байж, өмнө нь хийчихсэн уран бүтээлээс нь дуулахыг хичээж, шинээр хийж байгаа бүтээлээс нь хамт дуулж уралдаан тэмцээнд оролцож явлаа. Х.Билэгжаргал багш маань хэлдэг байсан юм. Дуурьт хоолой, хөгжмийн онол, хэлний чадвар, өгөгдөл гээд олон юм жүжигчнээс шаардана. Багш маань надад чамд энэ дүрүүд илүү зохимжтой, алсдаа энэ дүрүүдийг хийгээрэй гэж захиж байсны нэг нь Ламбагуайн нулимс байсан. 2007 онд улсын тавдугаар уралдаанд ороод түрүүлж байсан. Театрын уран бүтээлчид маань намайг сайхан хүлээж авч, сэтгэлээсээ дүр гаргасан Лодон байж чадлаа гээд мэргэжлийнхээ хүрээнд үнэлгээ авч байсан.

-Таны нутаг ус Завхан аймгийн Шилүүстэй сум. Нутгийнхаа “Андиа гэгээн” гэж гэгээнтэнд зориулсан дуу хийсэн. “Очирваань уулын цагаан үүл, Ялгуусан хутагтын уул” гээд Очирваань хайрхны тухай олон сайхан дуунууд, концертууд хийсэн байдаг. Уран бүтээлийнхээ талаар дурсвал?

-“Очирваань уулын цагаан үүл”-ийг анх хийсний дараа Нарванчин гэгээн, Андиа гэгээн гээд нутгийнхаа хутагт хувилгаадын дуунуудыг дуулах тохироо бүрдсэн. Уран бүтээлүүд цуглаад ирэхээр цогц юм хийх шаардлага гардаг. 2012 онд “Зүрхэнд уяатай уул” гэж дан Отгонтэнгэр хайрхны дуунуудаар цомог гаргасан. Тэгээд олон найзууд маань энэ цомгийг ингээд орхиж болохгүй, багцалсан зорилтот төсөл хийх хэрэгтэй гээд зүтгэсэн. 2016 онд “Дорнын намуухан Отгонтэнгэр” гэсэн дуугаар нэрлэсэн телевизийн кино концерт хийсэн. Бавуудорж маань “Монголын, Азийн” гэж тэр уулаа хэлээгүй “Дорнын” том уул юм аа гэж хүндэтгэлтэйгээр хандсан. Тэр нь бас надад их сэтгэгдэл төрүүлж ингэж нэрлэсэн. Тэр төсөл маань олон түмэнд нэлээд өгөөжтэй байж, хүмүүст хүрсэн байдаг. Одоо харахад нэг өнцгөөсөө дуучин Батцэнгэл дандаа нутгийнхаа дуунуудыг дуулаад байгаа юм шиг. Нөгөө өнцгөөсөө залуучууддаа ийм онгон дагшин байгальтай шүү гэсэн үзүүштэй юм хийжээ гээд сэтгэл дүүрэн явдаг юм. Хамгийн олон дуу хамт хийсэн гэвэл Бавуудорж, Батсүх хоёр маань байх. Бид нэг нутгийн хүмүүс. Энэ хоёртойгоо нийлээд 40-өөд дуу болох байх. А.Эрдэнэ-Очир, Л.Ганзултайгаа бас олон дуу хийсэн.

-Таны дууны урын санд олон түмэнд хүрсэн дуунуудаас Т.Сэр-Од гуайн бүтээл “Миний хүү аавыгаа битгий санаарай, ээжтэйгээ эрхлэн тоглоорой” гээд дуу хүмүүст их хүрсэн байдаг. Энэ дууныхаа түүхээс хуваалцаач?

-Тэр чинь их сонин шүү дээ. 2002 онд сургуулиа төгсдөг жил хийсэн дуу. Хөгжмийн зохиолч Т.Сэр-Од багш маань Шанхайд сураад төгсөөд ирсэн, бидэнд хичээл ордог байсан. Тэр үед манай доод талын ангийн Жавхлан, Баясгалан гээд нийтийн дуу руу оюутан байхаасаа хүчтэй ороод ирсэн залуучууд байсан. Тэгээд нэг дуу надад сонсгосон, тэрийг нь дуулсан. Манай ангиас бас нэг залуу “Хонхны нулимс” гээд дуу дуулсан. Сургуулиа төгсөхөд учиргүй нөгөө хоёр дуу маань хүнд хүрээд тэр үед радио цөөхөн байж, хуулж аваад оруулчихсан байсан. Тэр бол Т.Сэр-Од хөгжмийн зохиолч Энхманлай ахыг, хүүгээ санаад Шанхайд сурч байхдаа хийсэн дуу. Хөгжмийн зохиолч маань үгийг нь хийчихсэн учраас хүүгээ санаад, сэтгэлээс нь ундарч гарсан. Тийм учраас хүний зүрх сэтгэл рүү их очсон байх гэж боддог.

-Та 2012 оноос хойш одоог хүртэл Монгол Улсын Консерваторын Дуулаачийн тэнхимд багшилж байна. Шавь нартаа уран бүтээлчийн хувьд ямар зөвлөгөө, санамжийг голдуу өгдөг вэ?

-Миний гарын бэлдсэн шавь гэвэл 40 гаран залуучууд байна. Аймгийн театрын чуулгууд, төвийнхөө чуулгуудад залуус маань одоо л дуулж эхэлж байна. Өмнө жил Хятадад зохиогдсон А зэрэглэлийн том уралдаанд Монголоос гурван дуучин шалгарснаас хоёр нь миний шавь. Багш хүний гол зорилго бол шавь нар л амжилттай байх. Шавь нараа энэ нь илүү хоолойтой гэж ялгахгүй байх юмсан гэж боддог. Яагаад гэвэл аль ч байгаа газраа соёлын үрийг тарих гэж хичээж байгаа. Харин нийтлэг араншинг хүсдэг нь юу гэхээр маш уран бүтээлч хандлагатай байх хэрэгтэй. Уран бүтээлч хандлага нь сулраад ирвэл одоо шүүмжлэгдээд байгаа олон дуучид, адилхан дуунууд ихээр төрж байгаагийн нэг илрэл болно. Шавь нартаа олон зүйлийг хэлэхийг хичээнэ, битгий яар, наад үгээ өөрөө бичээд хуулаад суу, энэ үг нь ямар агуулгатай юм, тэр аялгууны энэ нугалааг ийм учраас ингэж хийсэн байна, тайтгарах хэсэг нь энэ юм байна гэдэг тал руу нь их ажиллавал уран бүтээлч хандлага өөрийн эрхгүй бүтээлд нь нөлөөлнө гэж хэлэхээр байна.

-Таны аав ээж тань урлагийн авьяастай хүмүүс байв уу?

-Багахан юм уламжлагдсан байж болно. Манай аав, ээжийн аль аль талд нь урлагийн авьяастан байсан. Гэхдээ тэр үед дандаа л ардын авьяастнууд байсан. Манай аав бол жолооч хүн, айлд хөдөө явахдаа хэнийд ч орсон баян хуур, гитар, аман хуур гээд ямар ч хөгжмийн зэмсэг байсан бариад тоглочихдог. Тэр хүнд хөгжмийн мэдрэмж байсан. Ялангуяа манай урд талын сумынхан “Оройн Чимэг” гэж Отгонтэнгэрийг магтсан сайхан дуу дуулдаг. Тэр дууг аав маань их сайхан, хуучин ая дангаар нь дуулдаг хүн байсан. Тэгээд би боддог. Цаанаасаа энэ олон шавьтай, түмэн олонд хайрлагдаад явж байгаа маань өөрийн юм бол биш, энэ хүмүүсийн түмэнд тусалж байсан буян нь яваа байх л гэж бодож явдаг.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ соёл-урлаг

Төв талбайд “Учиртай гурван толгой” дуурь тоглоно DNN.mn

Үндэсний их баяр наадмын өдөрт зориулан өнөөдөр /2024.07.10/ төв талбайд 21:00 цагаас “Учиртай гурван толгой” дуурь тоглоно. Баяр наадмыг зохион байгуулах комиссын мэдээлснээр, энэ жил “Учиртай гурван толгой” дуурийн гол дүрүүдийг шинээр сонгон шалгаруулж, шинэчлэн тавьж буй.

“Учиртай гурван толгой” дуурийн найруулагчаар МУСТА С.Баттулга, удирдаачаар Ц.Тэлмүүн-Очир ажиллаж байна.

Юндэнгийн дүрд дуучин Э.Анхбаяр, Нансалмаагийн дүрд УДБУТ-ын дуучин Б.Энхнаран, Балганы дүрд УБДУТ-ын дуучин О.Хүрэлбаатар, Хоролмаагийн дүрд УБДЭТ-ын гоцлол дуучин Б.Одонзаяа, худалдаачны дүрд тус театрын гоцлол дуучин Э.Отгонбат, бүүвэйчийн дүрд гоцлол дуучин М.Дариймаа нар тоглохоор шалгарчээ.

Б.Дамдинсүрэн, Б.Смирнов нарын “Учиртай гурван толгой” дуурь нь Монголын анхны дуурь гэж тооцогддог. Анх 1934 онд дуулалт жүжгийн хэлбэрээр найруулан “Бөмбөгөр ногоон театр”-т жүжиг хэлбэрээр тавьж байсан түүхтэй.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Жүжигчин, МУСТА Р.Анхням: Хүнд сайн сайхан, гэрэл гэгээ, итгэл өгөх тийм л кинонд тоглох дуртай DNN.mn

Түүнтэй ярилцаж суух цаанаа л нэг уярам, яагаад ч юм бэ яруусалтай байдаг. Үзэсгэлэнт энэ жүжигчинтэй би гурав дахь удаагаа ярилцаж байна. Тэгэхдээ анхны ярилцлагаас хойш 10 жилийн дараа ярилцсан. Ярилцлага өгөх тийм ч дуртай биш энэ бүсгүй намбалаг төрхтэй, ухаалгаас гадна их чамбай. Ярилцаж суух хоромдоо бурхан түүнд бүхнийг харамгүй заяажээ гэж бодохоос гадна бишрэх сэтгэл төрж байснаа нуухгүй. Ингээд ярилцлагаа уншигчдадаа хүргэж байна. Энэ эрхэм хүмүүн бол МУСТА, “Алтан гадас” одонт, жүжигчин Р.Анхням юм.

-“Чонон сүлд” киноны нээлт 2015 оны хоёрдугаар сарын 7-ны баасан гаригт Монголд болж, нийслэлийн гурван кино театрт зэрэг явагдаж байлаа.“Чонон сүлд”-ийг Монголд авчрахын тулд маш өндөр өртөг төлсөн гэж тухайн үед яригдаж байсан. Энэ киноны нээлтийг Монголд хийхэд голлох үүрэг гүйцэтгэсэн хүмүүсийн нэг нь бол Та. Тийм нүсэр үйл ажиллагаа болсон уу?

-“Чонон сүлд” киноны нээлтийн бүх асуудлыг манай нөхөр бид хоёр хариуцаж ажилласан л даа. Манай киноныхон бол бүхий л боломжит нөхцөлөөрөө бид хоёрыг дэмжиж ажилласан.Кино театрууд, манай уран бүтээлчид бүгдээрээ л “За, ахын дүү яаж байна, эгчийн дүү яаж байна, яаж туслах уу” гэж дэмжиж, тусалж байсан нь киноны нээлтийг хийхэд маш их дэм болсон.“Монгол контент” компанитай хамтарч байсан, монгол контентынхон бас зохион байгуулах тал дээр нь ажиллаж байсан. Ялангуяа “Ард кино театр”-ын Ганхуяг ах бидэнд маш их тусалсан. Тухайн үед бидний саналыг хүлээж аваад л хамтарч байлаа. Бүх телевиз, бараг л бүх сонин хэвлэлүүд тусалж байсан даа.

-Найруулагч нь франц хүн. Маш өндөр шалгуураар жүжигчдээ авсан гэдэг. Р.Анхнямын хувьд “Чонон сүлд” кинонд тоглохын өмнө Хятадад  хэд хэдэн кинонд тоглосон нь нөлөөлсөн,“Гаадаа Мээрэн”-гийн гол дүрд тоглосон зэрэг нь нөлөөлсөн гэх ярианы зэрэгцээ хятадуудаар яриулаад Анхням орчихсон юм аа гэх чхүн байсан. Энэ сонгон шалгаруулалт нь яаж явагдсан юм бэ?

-Маш өндөр төсвөөр бүтсэн кино шүү дээ. Тийм хэмжээний хөрөнгө гаргаад, тийм хэмжээний бүтээл хийхэд ямар хэмжээний ашиг олох вэ гэдгээ урьдаар төлөвлөөд, маш олон жил бэлдээд хийж байгаа уран бүтээлч бол жүжигчдээ тус бүрт нь энэ жүжигчний нэр хүнд, авьяас чадвар хэр вэ,карьер нь аль хэмжээнд байгаа вэ гэдгийг харж сонгоно.Би тэр франц найруулагчийг ч, тэр продюсерыг ч танихгүй, өөрөө л сонгон шалгаруулалтад ороод кинондоо сонгогдож байгаа хүн шүү дээ. Тэр хүмүүст киног сайн уран бүтээл болгоё л гэсэн зорилго байсан нь тодорхой. Олон

орны уран бүтээлчид нэг зорилгын төлөө энд тэндээс ирж, сайн болгохын тулд газар газрын шилдгүүдийг цуглуулж ажиллаж байсан хэрэг.

Ганц жүжигчнийг сонгохын тулд зөвхөн найруулагч юм уу захирал шийддэггүй, тухайн киноны арын албанд байгаа бүх хүн сонгодог. Яагаад Анхнямыг сонгох ёстой вэ,яагаад заавал монгол жүжигчин гэж вэ гэдгийг намайг сонгосон найруулагч хамгаална шүү дээ. Тэгэхээр тэр хүн хамгаалж ярихын тулд надаас харсан нэг төсөөлөл байна тийм үү. Энэ хүн манай кинонд ингэж оролцоно, ийм хэрэгтэй байгаа учраас энэ жүжигчнийг авах хэрэгтэй гэж яриад тэр компани нь зөвшөөрнө. Тийм амархан болчихдоггүй, эхлээд санал болгоно, найруулагчтай нь уулзана, кино проб өгнө.

-Монголын жүжигчин Анхням урд хөршид очиж кинонд тоглох болсон нь юунаас эхлэлтэй вэ. Тэнд хэдэн хүн амтай билээ. Монголын жүжигчин тэнд илүүднэ үү гэхээс дутахгүй газар шүү дээ?

-Хятадын нэг эмэгтэй найруулагч байдаг. Монголд анх ирж киноны проб хийж байсан юм. Тэр пробонд орж тэнцээд Өмнөд Монголд очиж киноны зураг авалтад орсноор би Өмнөд Монголын жүжигчидтэй анх танилцаж байсан юм. Ер нь Өмнөд Монголд очсон маань тэр. Одоо бол багш хийгээд, кино урлагаа төлөөлдөг болчихсон хүмүүс байгаа. Тэр үед би очоод ажлаа л сайн хийе гэж бодож байсан. Анх олон ангит киноны зохиол аваад хятад хэлгүй болохоор тэнд байгаа өмнөд монголчуудаараа орчуулга хийлгэж, түүнийгээ хэвлүүлчихсэн, дунд нь өөрөө баахан юм наагаад, орчуулж бичиж аваад нарийн бичиг шиг л явдаг байлаа. Харин тэр хүмүүст миний зүтгэл их таалагдсан юм шиг байгаа юм.

Тэгээд дараа нь “Гаадаа Мээрэн” киноны пробонд ороод гол дүрд шалгарсан.

-Хятад бол асар том зах зээл, Холливудад киногоо гаргах гэж зүтгэдэг, тэр том зах зээлд өөрийн гэсэн өнгө төрх, байр суурьтай болчихлоо. Энэ бол хувь тохиол байх.Гэтэл үүнийг мөрөөдөж байгаа маш олон уран бүтээлч байгаа. Энэ зах зээлд ороход хэр хэцүү вэ?

-Боломжгүй зүйл гэж байхгүй, хөдөлмөрлөж байж л ямар нэг зүйлд хүрнэ гэж боддог.

-Сайн киноны цаана жүжигчдийн авьяас чадвар түүнийгээ дагаад үнэ хөлсний тухай яригддаг. Анхнямын хувьд дундаж кинонд дүр бүтээх ханш нь 40-50 сая байдаг гэх мэдээлэл гарсан?

-Ер нь бол олонд хэр танигдсан бэ гэдгээрээ үнэлэгдэнэ. Олон хүн амтай газар олонд танигдсан жүжигчин уран бүтээлдээ оруулах нь киноныхонд илүү ашигтай. Дараа нь киноны нээлтэн дээр дагуулаад явж байсан ч, нэг газар оруулаад ярилцлага өгүүлсэн ч гэсэн олонд танигдсан жүжигчин тоглуулах сонирхолтой л доо. Түүнийгээ дагаад үнэ хөлс нь шийдэгддэг.

-“Чонон сүлд”38 сая ам.долларын өртгөөр бүтсэн кино. Энэ урилга бол хүн болгонд олдоод байдаг боломж биш. Таныг хэр үнэлсэн бэ?

-Өндрөөр үнэлсээн. “Чонон сүлд”-д Галсмаа нь эмэгтэй гол дүр гэж явдаг юм. Номон дээрээ бол Галсмаа дөнгөж гарч ирээд л байхгүй болчихдог.Тэгээд найруулагч маань ганцхан эмэгтэй дүрийг нь тодруулсан л даа. Ер нь бол киноны бүтэж байгаа өртөг өндөр байх тусмаа гол дүрийн жүжигчдийн цалин өндөр байдаг.

-Таныг хэдэн төгрөг аваад цаашаа хийчихсэн юм бэ гэдэг талаас нь асуугаад байгаа юм биш.Таны үнэ өндөр байх тусмаа Монголын жүжигчний үнэ төдий чинээ өндөр байна гэдэг бол таатай мэдээлэл.Өндөр өртөг амлаад байхад Монголдоо кинонд тоглодоггүй юм уу?

-Монголд тоглосон кинонуудад үнэ хөлсөн дээр нь фокус өгөөд байдаггүй ш дээ. Дэлгэцийн уран бүтээлчид ер нь үнэлэмжээ өндөр байлгах ёстой гэж боддог.

-Хүн болгонд өөрийн гэсэн характер байдаг.Таныг таньж мэддэг болоод багагүй хугацаа өнгөрсний хувьд ажигласан нэг чанар байдаг юм. Тэр нь өөрийнхөө тоглосон уран бүтээлийг олонд сурталчлах хандлага байдаггүй, даруу гэх үү нэг тийм байдал. Хүмүүс бол өөрийгөө амьд байгааг янз бүрээр мэдрүүлэх гэдэг, харин Р.Анхням чимээгүй байж л байдаг?

-Би хийсэн зүйлээ сурталчлаад байх дургүй, санаа зовоод байдаг юм. Сайн уран бүтээл болсон бол хүмүүс үнэлнэ. Энэ сайн уран бүтээл болсон байна, энд Анхням тоглосон байна гээд л. Тийм байхад би нэг их өөрийнхөө тухай яриад байх шаардлагагүй гэж боддог. Жишээлбэл, би телевизийн нэвтрүүлэгт ороод, сонинд ярилцлага өгөх дургүй, та ч намайг мэдэж байгаа. Сонинд ярилцлага өгөхдөө хамгийн их хүсдэг зүйл бол миний тухай тэр сонин дээрээс ойлгож мэдрээсэй гэж боддог. Миний хэлэхийг хүссэн санааг тухайн сэтгүүлч гаргаж чадаагүй байхад сонинд үүрд хадгалагдаж үлдэнэ гэдэг надад тун харамсалтай санагддаг. Тэгэхээр би сонинд ярилцлага өгөх гэж нэг их чармайдаггүй. Тухайн хүний дотоод сэтгэлийг таниулж чадсан л ярилцлага хийхгүй юм бол заавал ярилцлага хийх шаардлага байна уу гэж боддог. Түүний оронд цахим ертөнцөөр өөрийнхөө бодлыг илэрхийлчихсэн нь надад илүү амар.

-Монголын волейболын нэртэй тамирчин, лигт тоглож байсан, ид залуу насандаа олныг шуугиулдаг байсан Монгол Улсын Гавьяат дасгалжуулагч Г.Баярсайхан амьдралын чинь хань.Та ханийнхаа тухай олон сайхан зүйл хэлдэг. Анх биднийг уулзаж байхад танайх гурвуулаа байлаа, одоо өнөр болжээ. “Гаадаа Мээрэн”-д тоглож байхад хүүхэд төрүүлж болохгүй гэж байсан уу, эсвэл хувь заяагаараа л сүүлийн хоёр охин чинь хүрээд ирсэн үү?

-Ер нь бол хувь заяа төөргөөрөө л болсон. Гэхдээ уран бүтээлч хүний хувьд хүүхэд төрүүлэх цагаа хойшлуулсан байж магадгүй, хүүгээ наймтай байхад нь хоёр дахь хүүхдээ төрүүлсэн. Хоёрдугаарт, эцэг эх болно гэдэг чинь асар их хариуцлага.Хүүхдэд мөнгө биш хайр, цаг заваа л зориулах ёстой. Эцэг эх болоод тэр хүүхдийг төрснөөс эхлээд хажууд нь хамт байх ёстой.Миний хувьд хоёр хүн бие биенийгээ таньж мэдээд, одоо хоёулаа хүүхэдтэй болъё гэдэг шийдвэрт хүрэх ёстой гэж боддог юм.

-Гүнж байх насаа дуусгаад 15 наснаасаа мөрөөдөлд автаад, 17,18 насандаа болзоонд зогсох гээд яардаг охин насыг бид үдсэн. Тэр мөрөөдөл тань өнөөдөр биелсэн үү?

-Ихэнх мөрөөдлөө биелүүлсэн гэж боддог. Би тайзан дээр олон хүний өмнө байх дуртай хүүхэд байсан.Тэгэхээр багын мөрөөдөл маань одоо биелсэн байгаа биз дээ. Бас сэтгэл хангалуун, хамгийн гол нь тайван амьдралыг, гэр бүлийнхэн маань өвчин, зовлонгүй байгаасай гэж хүсдэг. Тэрнээс биш эд баялаг, эрх мэдлийг хүсдэггүй. Тийм болохоор тэр хүссэн амьдралаар минь амьдруулах тийм л хүнтэй суусан гэж боддог.

-Кино, жүжигт нүцгэлж тоглоход хань ижил чинь яаж хүлээж авдаг вэ. Ялангуяа жүжигчин хүний хань ижил ажил мэргэжлийг нь ойлгож хүндэлдэг байж тухайн хүний уран бүтээл амжилттай байдаг.Хань ижил нь ойлгож дэмжээгүйгээс маш олон авьяас гундаж, зэвэрч байгаа гэж би боддог?

-Анх надтай суухад л би жүжигчин, Баяраа тамирчин байсан. Тамирчны амьдрал гэдэг чинь амаргүй ш дээ, гэрийн бараа харахгүй, байнгын тэмцээн уралдаантай, хөдөө гадаа явна.Би Баярааг хүлээн зөвшөөрсөн шиг намайг ч хүлээн зөвшөөрөөд л хамтдаа байхаар шийдсэн хэрэг. Хоёр өөр орчноос нийлээд амьдарна гэдэг чинь хоёр талаасаа ухаан шаардана гэсэн үг.

Би урьд нь ажил нэгдүгээрт, амьдрал хоёрдугаарт гэж боддог байсан. Тэгээд гэр бүлтэй болсноос хойш амьдрал нэгдүгээрт, ажил хоёрдугаарт гэдгийг ойлгосон. Ямар нэгэн кинонд тоглох болоод кино зохиол уншаад дараа нь “Баяраа, чи үүнийг нэг уншаадхаарай” гэхэд шөнө ч хамаагүй сууж байгаад уншдаг. Тэгээд харилцан бодол санаагаа хуваалцдаг. Миний ажлыг ерөөсөө үгүйсгэдэггүй. Амьдралын маань хамгийн сайн зөвлөгч бол миний хань. Тийм болохоор би өөрийгөө хамгийн азтай эмэгтэй гэж боддог. Ер нь хүнд сайн хань заяана гэдэг бол бурхны хишиг шүү дээ.

-Дэлгэцийн уран бүтээлд дүрээ мөнхөлсөн сайхан хүүхний тоонд Та зайлшгүй орно. Сайхан гэдэг ойлголтыг хэрхэн дүгнэдэг вэ?

-Сайхны тухайд гэвэл харахад сайхан, үнэрлэхэд сайхан, сонсоход сайхан гээд л сайхан зүйл зөндөө л байна шүү дээ. Сэтгэл гэж нэг харагддаггүй, удирдаж болдоггүй эрхтэн байдаг, урьд шөнө сэтгэл өвдөөд нойр хүрсэнгүй ээ, сэтгэл өвдөөд бие тавгүй болчихлоо гэх мэт. Тэр сэтгэл гээд эрхтнийг сайхан дуу сонсож, сайхан үнэр үнэртэж, сайхан зүйлсийг мэдэрч байж эмчилдэг. Урлагаар дамжуулж сэтгэлийг эмчилж болдог, манай үндэсний урлаг хөөмий, хөгжим хүний сэтгэлийг эмчилдэг.Тийм учраас театрыг ариун сүм гэж нэрлэдэг.Тэнд хүний сэтгэлийг ариусгаж,эмчилдэг.Дунд сургуулийн боловсролоор урлагийг зөв танин мэдэж, сэтгэлээ эмчилж сурах хэрэгтэй л гэж би хувьдаа боддог. Тэр боловсролыг эзэмшсэн хүн юунаас ч сайхныг олж харж чаддаг. Хэрвээ хүн аливаа зүйлээс ямар нэг сайхныг олж харж чадаж л байвал тэр зүйл сайхан. Тэгэхээр сайхан гэдэг нь харьцангуй ойлголт л доо.

-Жүжигчний мэргэжлийг сонгосондоо харамсаж байсан үе бий юү?

-Манай гэрт тарвагачин ч байсан, гуйлгачин ч байсан, ганцхан номын хүн л байгаагүй гэдэг шиг жүжигчин хүн манай удамд байгаагүй. Тэгэхээр би өөрийгөө их азтай хүн гэж боддог. Энэ мэргэжлийг сонгосондоо хэзээ ч харамсаж байгаагүй.Миний амьдралдаа хийсэн хамгийн зөв сонголтын нэг.

-Хотын унаган хүүхэд Анхням Хятадын кинонд морь унаад л давхидаг. Өмнөд Монголд очоод сурсан уу, эсвэл өөрөө бэлдэж очиж байв уу. Ер нь жүжигчин хүн уншиж тархиа цэнэглэхээс гадна монгол ахуйгаа сайн мэддэг байх хэрэгтэй гэж боддог юм?

-Тавдугаар ангидаа өвөөтэйгөө цуг яваад морь унаж сурч байсан.Энэ нь монгол ахуйтай кинонд тоглоход сонгогдох нэг давуу тал болсон. Тэгэхээр жүжигчин болж байгаа залуус монгол ахуй, соёлоо маш сайн мэддэг байх хэрэгтэй.Одоогийн жүжигчид хаана ч тоглох боломжтой болсон цагт энэ их чухал.Тухайлбал, гадаад хүнд сүү самрахыг зааж өгөөд самруулах нэг өөр, монгол хүн самрах шал өөр. Монгол хүн бол зөвхөн сүүгээ самрахгүй,алсын бараа ширтээд, гадаа үнээ тугал юу болж байна, гурван настай нөхөр хаана явна гэх мэтчилэн сүүгээ самрангаа мэдээлэл авч байдаг. Жишээ нь, Хятадын жүжигчидтэй хамт кинонд тоглож байхад гадаа бороо ороод гэр доторх зураг авч байгаа юм.Тэгэхэд хэн ч тооно руу харахгүй байгаа байхгүй юу.Манайхан чинь тэнгэр дуугарахаар тооно руугаа хараад л “Ээ, бурхан минь” гэж залбираад амандаа маани уншдаг шүү дээ.Тэд тэгэхгүй байгаа юм. Тэгээд намайг хэлэнгүүт энэ яг мөн, монгол хүн нээрээ ингээд байдаг гэсэн. Энэ чинь л жүжигчин хүний давуу тал.

-Р.Анхнямын хувийн ертөнцийг тодорхойлбол яг юу гэж хэлэх вэ?

-Би өөрийгөө тодорхойлох гэж их хичээсэн. Би ер нь ямар хүн бэ гэж боддог, заримдаа бүр өөрийгөө танихаа байдаг. Тэгэхлээр амьдралын цаг, минут, секунд бүрт өөрөө өөрийгөө олборлож байгаа нь, ухах тусам доороосоо гарч ирээд байдаг эрдэнэсийн уурхай шиг, тэр уурхайг ухаад байхаар янз бүрийн өнгөтэй, гэрэлтэй, гэрэлгүй чулуунууд гарч ирдэг шиг, би ч бас тийм хүн шиг санагддаг. Одоо ч гэсэн би өөрийгөө бүрэн хайж олоогүй байгаа. Энэ нь миний мэргэжилтэй холбоотой. Жүжигчин хүн дүр бүтээх гэж өөрөөсөө огт өөр бүхэл бүтэн нэг хүнийг бий болгодог байхгүй юу. Сайн дүр бүтээхийн тулд шүү дээ. Жүжигчин хүн насан туршдаа нэг сайн дүр бүтээх юмсан гэж бодож байгаад бурхны оронд очсон тохиолдол маш их. Тийм дүрийг бүтээхийн тулд хүнээс маш их хөдөлмөр, бүр ихийг шаардана. Тэгээд тэр нь дандаа сэтгэлийн үзүүртэй холбоотой. Эхлээд сэтгэл дотроо ургуулна, тэгээд сэтгэлээрээ дамжуулаад бодитоор гаргана, тэгж байж тэр хүнээ хөгжүүлнэ. Анхням гэдэг хүн өөрийгөө бүрэн бүтэн мэддэг байхаас гадна дахиад нэг хүнийг өөрөөрөө дамжуулан бүтээнэ гэдэг маш хэцүү. Тийм өнгөцхөн, амархан зүйл огт биш.

-Хайрыг юу гэж хүлээж авдаг вэ. Хайр гэдэг зүйл дандаа гэрэл гэгээ ч юм уу, зөв энерги, эерэг юм дагуулдаг гэдэг?

-Ямар нэгэн хайргүйгээр би хувьдаа оршин тогтнож чадахгүй. Хэн нэгэн намайг хайрлахгүй байхад надад хамгийн аймшигтай. Гэвч бурхны авралаар миний эргэн тойрны хүмүүс намайг дандаа хайрладаг. Тэд маань намайг хайрладаг болохоор би бас хүмүүсийг хайрладаг болж хүмүүжсэн.

-Ямарваа нэгэн кинонд тоглох урилга аваад зохиолыг нь уншаад татгалзаж байсан удаа олон уу?

-Тийм тохиолдол зөндөө.Би алаан талаантай, аймшгийн кино үзэх дургүй.Би тийм киноны зохиол аваад “Уучлаарай, би амжихгүй нь” гээд өгдөг. Хэтэрхий их хүчирхийлэлтэй киноноос шууд татгалздаг.Түүний оронд аль болох хүнд сайн сайхан, гэрэл гэгээ, итгэл өгөх тийм л кинонд тоглох дуртай.

-Хамгийн өрсөлдөөнтэй салбар бол урлаг. Тэнд нэр төр олохын төлөө “Хоролмаа”-дах энүүхэнд байдаг байх.Танд ийм зүйл тохиолдож байв уу?

-Би тийм ч их шартай, хортой хүн биш. Айхтар муу авир зан надад байхгүй. Өөрийгөө магтаж байгаа юм биш шүү.Өөрийгөө бодохоос илүү өрөөлийг бодох гээд байдаг юм. Ямар нэгэн өрсөлдөөн бий болоход за яахав, би заавал үүний төлөө зүтгээд яах юм бэ, дараа нь надад үүнээс илүү боломж олдоно шүү дээ гэж боддог. Угаасаа л хүн хүнд тохирсон хувь гэж байгаа. Хүн түүнийгээ л эдлээд явах хэрэгтэй. Заавал хүний хувь руу гар дүрэх гээд зүтгээд байх хэрэггүй. Би бол яардаг ч үгүй, алгуурладаг ч үгүй.

-Ер нь эмэгтэй хүнийг брэнд чимдэг юм уу, эсвэл эмэгтэй хүн өөрөө өөрийгөө чимдэг юм уу?

-Эмэгтэй хүн өөрөө өөртөө л чимэг. Хэтэрхий их чимэг, хэтэрхий их илүү дутуу юм хүнд гоё чимэг болохоосоо илүү тээр садаа болоод байгаа юм шиг надад санагддаг. Эмэгтэй хүн сайхан сэтгэлтэй, дотроосоо гэрэлтэж байвал сайхан харагдана. Тэгэхдээ тохирсон газраа тохирсон зүйлээ л өмсөж, зүүх хэрэгтэй.

-Хүүхнүүд хааяа нийлж суугаад хошуу холбодог шиг найз бүсгүйчүүдтэйгээ уулзаад шивнэлдэх боломж гардаг уу. Олон найзтай юу?

-Гардаг. Найз гэдэг хүнд чухал учраас би найз нөхдөдөө яаж ийж байгаад зав гаргадаг.“Найзаар минь намайг таньдаг” гэдэг шиг санаа сэтгэл нийлсэн, нэг нэгнийхээ төлөө байж чадах тийм хүмүүс л найзууд болно. Тийм найз надад цөөхөн.Танил бол олон байгаа. Тиймээс найзууддаа би зав гаргадаг. Нэг нэгнийхээ ахуй амьдралыг асууж сураглаж, сэтгэл санаагаа солилцож суух нь надад таалагддаг.

-Анхням жүжигчний амьдралдаа авсан хамгийн том бэлэг юу вэ?

-Хүн болж төрсөн минь хамгийн том бэлэг. Ээждээ баярладаг. Өглөө болгон мандаж байгаа нарыг харж байгаадаа би баярладаг. Амьдарна гэдэг сайхан шүү дээ.

Бид ийн ярилцсан юм. Ярилцлагынхаа төгсгөлд авъяаслаг, үзэсгэлэнт монголжингоо бүсгүйнхээ бусдад хэлэхийг хүсдэг үгийг сонссон юм. Тэр юу гэсэн гээч. “Хүмүүсийг бие биенээ хайрлаасай л гэж хэлмээр байна, хүмүүс амьдрал хайр дээр тогтдог, тогтдоггүй гээд л яриад байдаг. Үнэндээ амьдрал хайр дээр л тогтдог шүү дээ” хэмээсэн. Ердөө л энэ.

Ярилцсан Н.САРАНЧиМЭГ

 

 

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг

А.Энхтайван: Жанцанноров гуай “Хүний заяа” дуугаа надад зориулж хийсэн юм DNN.mn

Монгол Улсын ардын жүжигчин хөгжмийн зохиолч, кино найруулагч, дуурийн дуучин Агваанцэрэнгийн Энхтайвантай ярилцлаа. Тэрээр УДБЭТ-т “Балжийн гол” нэртэй тоглолтоо хийх гэж буй юм.

-“Балжийн гол” тоглолтын талаар яриагаа эхэлье. Энэхүү дуу бүтсэн түүхээс сонирхуулаач?

-“Балжийн гол” дуу 1985 оны намар зохиогдсон. Тухайн үед Дуурийн театрын залуу дуучдад дуулах дуу олддоггүй байсан л даа. Өөрөө нэг дуутай болъё гэж шийдсэн. Тэгээд Хэнтий аймгийн нэгдүгээр арван жилийг хамт төгссөн Ж.Саруулбуян найзаасаа шүлэг гуйж, аяыг нь өөрөө зохиож, дуулж байлаа. Найз минь тэр үед Монголын радиогийн Утга зохиолын хэлтэст ажиллаж байсан. Одоо бол Ардын уран зохиолч цолтой том зохиолч хүн бий. “Балжийн гол” булган сүүлтэй дуу. Өнөөдрийн байдлаар би 540-өөд дуу зохиосон байна.

Нэгдүгээрт энэ дуу зохиогдсоны 40 жил, хоёрдугаарт 1994 онд би өөрийнхөө зохиосон дуунуудаар “Балжийн гол” гээд нэртэй анхны тоглолтоо нэрлэж байсан. “Балжийн гол” нэртэй тоглолтын маань 30 жил, энэ дуу төрсний 40 жилийн ойдоо зориулж тоглолтоо хийх гэж байна. Би Монголын урлагт 40 жил ажиллалаа. Энэ хооронд бүтээсэн бүтээлүүдээсээ энэ концертондоо оруулсан. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Түвшинтөгс маань энэхүү тоглолтын найруулагчаар ажиллаж байгаа. Бид 1994 оноос хойш хамтдаа уран бүтээл хийж ирсэн.

-Та анх дууны урлагт хэрхэн хөл тавьж байсан бэ?

-Дууны урлагт 1985 онд Уралын Консерваторийн хөгжмийн дээд сургуулийг төгсөж ирээд УДБЭТ-т гоцлол дуучнаар орж, миний анхны дуучин болох зам эхэлсэн. Дуурийн театртаа 2005 он хүртэл 20 жил ажилласан. Энэ хугацаанд дэлхийн сонгодог болон үндэсний дуурийн 32 дүрийг бүтээсэн.

-Дуу дуулах эрдэмд сургасан багш нараа дурсвал?

-Миний анхны багш Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, Г.Хайдав. Энэ хүний удирдлага дор Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд дөрвөн жил сурсан. Уралын Консерваторт мэргэжлийн багш маань Курлахов гэж хүн байсан. Оросын гавьяат жүжигчин, доктор, профессор хүний шавь болж таван жил суралцсан. Дуурийн театрт ирэхэд Армений ардын жүжигчин Данильян багш миний хоолой дээр нэлээд ажилласан. Мөн Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, ХХ зууны манлай дуурийн эрэгтэй дуучин Ц.Пүрэвдорж гуайтай нэг өрөөнд хамт байсан. Энэ хүн надаар хоолойн дасгал уншуулж, дууг дуулах эв зүй талаас нь их зааж сургасан. Дуулах урлаг бол амьсгалын урлаг. Ц.Пүрэвдорж багш бол маш гоё амьсгалтай хүн байсан. Тэр дуулах амьсгалынхаа урлагийг надад зааж өгсөн.

-Таны хамгийн том тодотгол “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” киноны Чингис хааны дүр. Энэ дүрийн тань тухай асуухгүй өнгөрч болохгүй нь?

-Намайг “Үүлэн заяа” гэдэг дуурь дээр тоглож байхад Төрийн хошой шагналт ардын жүжигчин Н.Жанцанноров гуай Чингис хаан кино хийх гэж байсан хүмүүсийг дагуулж ирээд л тайзнаас намайг харуулсан байгаа юм. Түүний дараа Кино үйлдвэрт пробонд ор гэж дуудсан. Тэгэхэд мэргэжлийн маш олон жүжигчид байсан. Ялангуяа Драмын театрын том, том жүжигчид болох Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт Н.Сувдаа эгч, Ардын жүжигчин Б.Дамчаа, Г.Мягмарнаран гээд залуучуудаас Төрийн соёрхолт Ц.Төмөрбаатар, гавьяат жүжигчин Б.Жаргалсайхан, Ж.Сүххуяг гээд энэ жүжигчидтэй киноны пробонд оруулсан. 1990 оны цагаан сарын шинийн нэгний өглөө Соёлын яамны 11 хүнтэй бүрэлдэхүүн хуралдаад л намайг Чингис хааны дүрд тоглуулахаар сонгосон юм билээ.

-Тухайн үед том, том жүжигчидтэй хамтарч ажиллаж байхад танд ямар санагдаж байв?

-Маш гоё санагдаж байсан. Жүжигчин хүний өгөө авааны гоё харьцаан дээр манай Н.Сувдаа эгч хүний ээж шиг их сайхан харьцдаг байлаа. Ц.Төмөрбаатар маань Жамухын дүрд тоглосон. Бид хоёр их гоё харьцаатай байсан. Д.Төмөртогтох гээд хүлэг баатар Боорчийн дүрд тоглосон, одоо ч бид найзууд. Ер нь кино хийгдэж байх үед хамгийн их өгөө аваатай тоглосон жүжигчид гэвэл Ц.Төмөрбаатар, Ж.Сүххуяг, Д.Төмөртогтох нар юм. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрхуяг бол их гоё жүжигчин. Уран бүтээлийн хэлхээ холбоо сайтай явдаг.

-Монгол Улсын Төрийн шагналт, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, кино зураглаач Б.Балжинням найруулагчийн тухайд та юу хэлэх вэ?

-Тэр хүн бол агуу их сэтгэлгээний найруулагч гэж боддог. Бусад найруулагчид гадаад дүр, имиж, киноны ерөнхий үйл явцаа харж, жүжигчидтэйгээ харьцдаг бол манай Б.Балжинням багш хүн бүрийн дотоод сэтгэлийн илэрхийллийг аль болох тайзан дээр нүдээр нь үйл хөдлөлөөр нь харуулахыг хичээдэг. “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” кинон дээр Б.Балжинням найруулагч бид хоёр маш ойр дотно харьцаатай, дүр дээрээ ажиллаж байсан. Дотоод сэтгэлгээний тал дээр маш сайхан зөвлөмж өгч, тоглуулж байсан.

-Тухайн үед Чингис хааны дүрийг бүтээж байхад танд ямар санагдаж байв?

-Тэр үед би Чингист тоглож байна гэж нэг их бодож байгаагүй. Ер нь бол манай найруулагч ч хэлж байсан. Чи нэг их сайхан удирдагч хүний дотоод сэтгэл, сэтгэхүйгээр ард түмэнтэйгээ, ээжтэйгээ, цэргүүдтэйгээ, дүүтэйгээ яаж харьцах вэ гээд сайн бод гэж билээ. Намайг тойрон хүрээлж байсан киноны маань 300 гаруй хүн болон гол дүрүүдэд тоглож байсан хүмүүсийн намайг Чингис хаан гэж бодож хүндэлж, харьцсан харьцаанаас л энэ дүр гарсан гэж боддог.

-Таны бүтээсэн Чингис хааны дүр бол хүмүүсийн сэтгэлд хамгийн их хүрсэн дүр. Та юу гэж боддог вэ?

-Тэр бол миний дүгнэлт биш. Үзэгчид, ард түмэн маань энэ олон Чингис хааны дүрүүдээс илүү ойрхон санагдсанаа нэрлэдэг байх. Би Чингис хааны дүрдээ хайртай.

-“Хүний заяа” дууныхаа талаар тодруулахгүй юу?

-1988 онд хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай Энхтайван чамд би нэг дуу хийлээ. Хөдөлмөр сонины эрхлэгч С.Жамбалдорж гэж хүний шүлгээр хийлээ. Би чиний их олон дуурьт дуулж байхыг сонссон. Мэргэжлийн том дуу хийж өгч чамаар дуулуулъя гэж өгснөөр би дуулсан. “Хүний заяа” дуу маань урт настай, удаан жаргалтай, 36 дахь жилдээ дуулагдаж байгаа нь их сайхан.

-Мөн “Мойлхон” гээд киног та найруулсан даа?

-Миний хань Б.Баярмагнай минь Хүүхэд залуучуудын театрт ажилладаг хүн байсан. 2007 онд Хэнтийн Дадал, Биндэр, Ширээтээр “Хан хэнтий” гээд дууны клип хийх саналыг Б.Бат-Эрдэнэ аварга гаргаж, дөрвөн дуучнаа дагуулаад бид хамтдаа явсан. Тэгж явахад Буриад сумдуудын хүмүүстэй уулзаад тэдний хэлмэгдэж байсан үеийн зовлон, жаргалын талаар хань минь сонсож, тэдэнтэй уйлж дуулж ярилцсан байдаг. Тэгээд ирснийхээ дараа “Нүхэнд үлдээсэн Сувд” нэртэй зохиол бичээд надад өгсөн юм. Би киноны зохиол болгож, сценарыг нь бичээд хамгийн түрүүнд Б.Балжинням багшдаа үзүүлэхээр авч очсон. Багш нь үзье, орхичих гэсэн. Удаагүй хоёр цаг гаруйн дараагаар багш намайг хүрээд ир дээ гэсэн. Би гүйгээд очсон. Их сайхан нандин зохиол байна. Иймэрхүү маягаар кино гаргах цаг нь болсон. Салхийг нь хагалах хүн нь чи байсан юм байлгүй дээ. Зоригтой байгаарай миний хүү гэсэн. Өөрийнхөө бодсоноор хий, болохгүй бол багшаасаа асуугаарай гэсэн. Би түүнд нь зоригжоод, санхүүжилтээ яаж босгох вэ гэж бодсон. Манай Биндэр сумын харьяат “Туушин” компанийн дэд захирал Г.Пүрэвчулуун ахад үзүүлэхэд би чиний зохиолыг уншаад уйллаа, санхүүжүүлнэ ээ гэснээр энэ кино бүтэхэд том тус хүргэсэн.

Миний анхны “Мойлхон” кинонд Ардын уран зохиолч, Төрийн соёрхолт Б.Лхагвасүрэн ах маань зохиол дээр редактороор нь ажилласан. Мөн энэ киноны хоёр дууны шүлгийг нь өөрөө бичиж өгсөн. Энэхүү кинонд 60-аад уран бүтээлч оролцож байсан. Мойлхон гэдэг нэрийг би өөрөө өгсөн. Яагаад гэвэл манай буриадууд чинь “Миний мойлхон хархан нүдтэй басгад” гэж ярьдаг л даа. Тийм ч учраас Сэндэм гэж гол дүрээ сонгосон. Манай Б.Баярмаа их сайн тоглосон. Дээр нь Г.Золбоот бол маш гайхалтай дүрийг бүтээсэн. Г.Алтаншагайгаа бол маш өндрөөр үнэлсэн. Гол дүр шахуу том дүрийг бүтээсэн, сайхан жүжигчин.

Казах, Монголын хамтарсан “Хүмүчи мэргэн” гэж киноны маань хөгжим Азийн кино наадмаас Гранпри авч байсан. Би хийсэн 10 гаруй киноныхоо хөгжмийг өөрөө бичиж, найруулсан.

-Таны дотно найз “Чингис хаан” хамтлагийн дуучин, Ардын жүжигчин Д.Жаргалсайхан мөн үү?

-“Чингис хаан” хамтлагийн дуучин Д.Жаргалсайхан бид найзууд. Нарийн яривал бид Цэнхэрмандалын цэцэрлэгт хамт хүмүүжиж байсан. Дотно найзалдаг. Уран бүтээлээ их ярилцдаг, найзыгаа их хүндэлдэг. Найз маань их авьяастай. Өөрөө үгээ зохиож дуулдаг, дуулсан дуу болгон нь хүнд хүрдэг. Дуу болгоныхоо утга учрыг гаргаж дуулдаг. Монголын поп урлагийн загалмайлсан эцэг гэж би хэлнэ. Поп урлагийнхан дотроо хамгийн анх Ардын жүжигчин цолыг авсанд нь найзаараа бахархаж, энэ цолыг хүртэх ёстой хүн гэж бодож явдаг.

Categories
мэдээ соёл-урлаг

“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг зохион байгуулна DNN.mn

”Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг 3 дахь жилдээ зохион байгуулах гэж байна. Монгол Улс нүүдлийн соёлын өвийг өнөөдрийг хүртэл хадгалан үлдсэн цөөн улсын нэг билээ.

Энэ утгаараа бид соёл иргэншлийн үндэс язгуур болсон нүүдлийн соёлыг дэлхий нийтэд сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй бөгөөд энэ жил “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивальд дэлхийн 30 гаруй улсын төлөөллийг оролцуулж, өргөн хүрээнд зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

Энэ хүрээнд фестивалийн зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож, дэд бүтцийг хөгжүүлж, зам, эрчим хүч, био ариун цэврийн байгууламж болоод аянга зайлуулагч зэргийг суурилуулах асуудлаар Налайх дүүргийн удирдлагуудтай ярилцлаа” гэж Соёлын сайд Ч.Номин мэдэгдлээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

З.Уянга: Балетчин болох гээд Дуурийн театрт шалгалт өгч явлаа DNN.mn

СУИС-ийн Дүрслэх урлагийн академийн График дизайны тэнхимийн зөвлөх профессор, МУЭ-ийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, Зураасан зураг нийгэмлэгийн тэргүүн З.Уянгатай ярилцлаа.

-Эрхэм уран бүтээлч, багшдаа энэ өдрийн мэнд хүргэе. Таны аав, ээжийг дурсахгүйгээр бидний яриа эхэлж боломгүй санагдана.

-Би урлагийн гэр бүлд төрж, өссөн. Миний аав театрын зураач хүн байсан. Ээж маань балетчин хүн. Би анхны бөгөөд ганц охин нь юм. Тухайн үед олон хүүхэд гаргахыг хорьдог байлаа. Миний ээж театрын гол бүжигчин нь байсан учраас намайг гэдсэндээ таван сар хүртэл нь нууж явсан гэсэн. Ямар азаар ганц хүүхэд гаргав аа гэж аав, ээж минь их хайрладаг байлаа. Тиймдээ ч би хайранд өлгийдүүлж өссөн. Аав минь бүр амьнаасаа ч илүү намайг хайрладаг байсан даа.

-Таны хүүхэд нас тэр чигээрээ урлагийн орчинд өнгөрчээ. Энэ бүхэн таныг эргээд театртай холбох байсан болов уу гэж бодогдлоо.

-Мэдээж бүх охидууд л балетчин болохыг хүсдэг байх. Би Орос гуравдугаар сургуульд гурав юмуу дөрөвдүгээр ангид сурч байсан үе л дээ. Манай ангид долоо, найман монгол охид сурч байлаа. Балетчин болох гээд тэднийгээ дагуулаад Дуурийн театрт очиж шалгалт өгч явсан минь миний сэтгэлээс гардаггүй. Гэхдээ бүгд тэнцээгүй л дээ. Ээж ч дэмжээгүй. Түүнээс биш хүүхэд байхдаа гэрээ цэвэрлэхдээ хүртэл ээжийнхээ балетын гутлыг өмсөөд явдаг байсан. Айлын ганц охинд хэрэггүй гээд больсон л доо.

Хүн өөрөө маш их тэвчээртэй, хөдөлмөрч, тэмцэгч, эрмэлзэлтэй байж гэмээнэ урлагийн хүн болдог гэдгийг театр надад харуулсан. Хэчнээн би бага хүүхэд байсан ч шинэ балет тавих гээд л Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин, Б.Жамьяндагва гуайг их цаг зарцуулж, хатуу удирдлага дор бэлтгэл хийлгэдэг байсныг санадаг. Социализмын ид бүтээн байгуулалтын үе ч байсан. Нэг бүжиг тавихын тулд уран бүтээлчид нь ямар их хүч хөлсөө урсгаж, бэлтгэл хийдгийг дэргэдээс нь харж өссөн. Бүр шөнө дунд хүртэл нэг л хүн алдахад бүгд тэр чигээрээ дахин давтан хийх жишээний. Театр гэдэг хувь хүнээс маш их хариуцлага, хамтын ажиллагааг шаарддаг юм билээ. Тийм ч учраас тэр үед Монголын балет өндөр түвшинд хүрсэн байх гэж боддог.

-Тэгэхээр таныг зураач болохыг аав, ээж тань дэмждэг байж дээ. Та багаасаа л зурдаг хүүхэд байв уу?

-Би ой гарантай байхдаа л сараачиж байсан үеэ санадаг. Тэр үеийн зураг минь ч байдаг юм. Намайг зураач болохыг тухайн үед аав, ээж хоёулаа дэмжиж байсан. Манайхаар тэр үеийн сор болсон мундаг зураач нар их ирнэ. Тэдэнд аав миний зургийг үзүүлэхэд намайг их магтана. Би тухайн үедээ итгээгүй, зүгээр л надад урам өгч байна даа гэж боддог байлаа.

-Та тухайн үеийн Дүрслэх урлагийн дунд сургуулийн зураасан зургийн ангийг төгсчээ?

-Би зураач болохдоо хэзээ ч эргэлзэж байгаагүй. Би театрын зураач л болох байх гэж боддог байсан. Аавтайгаа хамт сургуульдаа шалгалт өгөх гэж явтал аав “Чи ямар төрлөөр шалгалт өгөх гэж байна” гэхээр нь “Театрын зураач” гэтэл Аав “Юу яриад байна. Чи зураасан зурагт ор” гэсэн. Тэгэхэд би өнгөнд дуртай байлаа. Юун хар, цагаан зураг гээд жаахан эсэргүүцэж байсан ч аавынхаа зөвлөснөөр зураасан зургийн ангидаа шалгалт өгөөд тэнцсэн. Аав минь тухайн үед “Хамгийн эхлээд хүн зурж сурах ёстой. Зураасан зураг хүнийг зурж сурахад сургадаг” гэж зөвлөж байсан.

Дүрслэх урлагийн дунд сургуульд голч оноогоороо хамгийн дээд талын оноо авсан нэг хүүхдийг тухайн үед И.Е.Репиний нэрэмжит Дүрслэх урлагийн академид сургахаар явуулдаг байсан. Миний нэр нэгт байсан ч өөр хүүхэд явсан. Би тухайн үед нэг их юм бодоогүй. Дараа нь аавынхаа зөвлөснөөр ОХУ-ын И.Е.Репиний нэрэмжит Дүрслэх урлагийн академидаа бар зургийн мэргэжил эзэмшихээр суралцсан. И.Е.Репиний нэрэмжит академи бол Дүрслэх урлагийн сүм юм. Тэр сургууль руу ороод гарсан хүн бүр гайхалтай зураач болж чаддаг гэж аав минь хэлж байсан нь санаанаас ер гардаггүй юм.

-Тухайн үед танд зураач болох эрдэм ухааныг заасан эрхэм багш нараа дурсвал?

-Анх Дүрслэх урлагийн дунд сургуульдаа ороод Ардын зураач До.Болдын эхнэр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, зураач, дэд профессор Я.Оюунчимэг багшийнхаа шавь болж байлаа. Энэ хоёр сайхан хүний гэрт нь хүртэл очдог байсан. Зөвхөн зураг зурахыг заахаас гадна багажаа яаж хадгалах, урлагийн түүхээс эхлээд урлагийн хүн ямар байх ёстой гээд бүхнийг бидэнд багш минь зааж өгсөн. Мөн И.Е.Репиний нэрэмжит Дүрслэх урлагийн академид ч мөн алтан үеийн гайхалтай алдартай профессорууд хичээл ордог байлаа. Бас л азтай гэж өөрийгөө боддог. Анх нэгдүгээр курст очиход хар зургийн багш минь солонгос хүн байлаа.Надад их сайн байсан. Солонгос багш маань манай Я.Оюунчимэг багштай хамт И.Е.Репиний академид хамт сурч байсан ангийнх нь хүүхэд болж таараад, нэг ангийн хоёр багшийн шавь нь болсон түүх надад бий. Манай Я.Оюунчимэг багш намайг төгсөх курст байхад мөн академид мэргэжил дээшлүүлэх гээд ирсэн нь их сайхан. Дипломын ажил хийхэд зориулан зургадугаар курсын оюутнууддаа академиас нэг, нэг урлан өгдөг л дөө. Багштайгаа хамт тэр урландаа бүтээлээ хийж байсан минь бахархалтай сайхан санагддаг. Я.Оюунчимэг багш минь хэтэрхий даруу монгол зантай, хүлээцтэй, дотогшоо хүн байсан.

Мөн тус академиа онц төгсөөд диплом гардаж авах үеэр “Монголчууд анх ирэхдээ тааруу, дунд үедээ оросуудтай ижилхэн, төгсгөлдөө оросуудаасаа илүү болж төгсдөг” гэж хэлж байсан профессор багшийн үг санаанаас гардаггүй.Тус академид 1943 оноос эхлээд төгссөн төгсөөгүй 70-аад монгол хүн сурсан байдаг. Яг зураасан зургийн мэргэжил эзэмшсэн 10-аад хүн бий.

-Зураасан зургийг энгийнээр тайлбарлавал?

-Зураасан зураг гэдэг нь хэвлэлийн технологи. Бар зураг нь торгон, модон, чулуун, төмөр гэсэн төрлүүдтэй. Уран зургийг бодвол зураасан зургаар суралцаж буй оюутнуудын

хувьд дөрвөн бар, зохиомж, номын зураг гээд судлах зүйл, даалгавар нь хаана ч сурсан их л дээ. Манайд одоогоор чулуун барын машин техник байдаггүй.

-Театрын хүн болоогүй ч насаараа театртай холбоотой ирснийг таны уран бүтээлийн үзэсгэлэнгүүдээс харж болохоор юм.

-Анх би ээжийнхээ 60 насны ойд зориулж ямар бэлэг барих вэ гэж удаан бодсон л доо. Эцэст нь ээждээ зориулж балетын урлагаар үзэсгэлэн гаргахаар шийдсэн. Ганц ээжийгээ бус тэр цагийн алтан үеийнхнийг тайзнаа байгаагаар бүтээлдээ дүрсэлсэн л дээ. Миний ээж балетын бүжигчнээрээ ажиллах хугацаандаа жинхэнэ од байсан. Дандаа л гол дүрд тоглоно. Тэтгэвэрт гарснаас нь хойш бага багаар мартаж, бүр 60 нас хүрсэн чинь ээжийг минь Ю.Цэрмаа гэж тийм хүн байдаг гэдгийг ч дурсахгүй байгаад нь надад гомдолтой санагддаг байлаа. Ганцхан ээжид минь ч төдийгүй бусдад нь ч гомдол төрдөг л байсан байх. Ээж минь олон хүүхэдтэй, би дүүтэй ч байж болох байсан гээд л бодохоор ээжийгээ өрөвдөж байгаа юм. Тухайн

үед ээжийгээ баярлуулах ганц зүйл дурсамжаар нь аялуулах л байлаа.Тиймдээ ч үзэсгэлэнгээ гаргаж, ээжийгээ баярлуулсан даа.

-Та бүр багынхаа дурсамжийг сэдрээж бүтээлээ туурвисан нь мэдээж ээжид тань гайхалтай бэлэг болсон байх.

-Жилийн өмнө үзэсгэлэнгээ гаргана гээд захиалгаа өгөөд зургаан сар өнгөрсөн ч бүтээлийн санаанууд маань орж ирдэггүй. Тэгээд би өвлөөр зуслангийнхаа байшинд сар гаруй ганцаараа байхад л театрын бүжигчид нь хөдөлгөөн,             хувцас, хөгжимтэйгөө тэр чигээрээ орж ирсэн. Нүдэнд харагдаж эхэлсэн. Нэлээд олон бүтээл хийсний дараа ээж минь ирээд “Чи яаж миний энэ даашинзыг санаж байгаа юм, энэ бүжгийг бүжиглэж байх үед чи гурав, дөрөвхөн настай байсан шүү дээ” гэж байсан. Дараа нь би бодохдоо хүн төвлөрч чадвал хүний тархи маш мундаг санах ойтой юм байна гэдгийг ойлгосон.

-Та нийт 28 удаагийн үзэсгэлэн гаргажээ. Тэгвэл нийт хэдэн зураг зурснаа тоолж байв уу?

-И.Е.Репиний академийнхан дүрслэх урлагт хэр нөлөө үзүүлсэн бэ гэдэг дээр миний тухай нэг ном

гаргасан.Түүнд зориулж өөрийн бүтээлээ тоолоход хоёр мянга орчим бүтээлийн жагсаалт гарсан.

-Та ээждээ зориулсан анхны үзэсгэлэнгийн бүтээлүүддээ илүү хайртай юу?

-Мэдээж би ээждээ зориулсан бүтээлүүддээ илүү хайртай. Гэхдээ бүхий л бүтээлүүддээ зүрх сэтгэлээ зориулдаг болохоор бүгдэд нь хайртай.

-Та зургаараа ихэвчлэн юуг илэрхийлэхийг хүсдэг вэ?

-Түүхэн сэдэвтэй, монгол эмэгтэйчүүдэд зориулсан

бүтээл нэлээд их байдаг. Эх хүн дээр гэр бүлийн хүмүүжил гээд бүх зүйл тогтож байдаг учир эх хүн ямар байх ёстой, эмэгтэй хүн улс орны орны хөгжилд ямар нөлөө үзүүлж болох вэ гэдэг талаас нь бүтээлээ туурвихыг хүсдэг. Би эх оронч хүн гэж өөрийгөө боддог. Мөн монгол ондоошлыг бүтээлээрээ дамжуулан хадгалж үлдэхийг хүсдэг.

-СУИС-даа та хэд дэх жилдээ багшилж байна вэ?

-СУИС-даа би 11 дэх жилдээ багшилж байна. Нийтдээ 18 жил багшилж байна. 11 жилийг сурахад зарцуулсны дараа гэртээ ажилгүй байх үе надад байсан. Тухайн үед МУБИС намайг багшаар авсанд одоо хүртэл баярлаж явдаг. Мөн өөрийн гарын шавь нарыг бэлдэх нь миний мөрөөдөл байсан. Багшлах явцдаа гар зураг болон номын зураг гэдэг хөтөлбөрийг санаачилсан. Шавь нартаа зураг зурахыг заахаас гадна эх орондоо хайртай, дэлхийн хүн байх тухай ярьж зөвлөдөг. Би одоогоор 100-гаад шавьтай болоод байна

Л.Минжмаа

Categories
мэдээ нийгэм соёл-урлаг

Н.Баярням: Би хүний итгэлийг алдахаас л их айдаг DNN.mn

Дуучин, дуу хөгжмийн багш МУСТА Н.Баярнямтай ярилцлаа. Тэрбээр удахгүй анхны бие даасан тоглолтоо төрсөн нутагтаа хийх гэж буй юм.

-Таны мэргэжил дуу хөгжмийн багш. Яагаад энэ мэргэжлийг сонгосон бэ?

-Би Төв аймгийн Баянцогт суманд төрж, өссөн. Өмнө нь багш болно гэж бодож байгаагүй. Дуучин л болно гэж багаасаа мөрөөдөж ирсэн. Дуу хөгжмийн багшийн мэргэжлийг эзэмшихэд ээжийн том эгч нөлөө үзүүлсэн. Миний дүү багш болоод түмний олон хүүхдийг дуу хөгжмөөр хөглөж явах нь илүү утга учиртай юм шүү гэж зөвлөснөөр ээжтэйгээ хамт очиж, СУИС-д шалгалт өгсөн. Тэгээд СУИС-ийг дуу хөгжмийн багш мэргэжлээр 2014 онд төгссөн. Тэр цагаас хойш би мэргэжлээрээ тасралтгүй ажиллахын зэрэгцээ уран бүтээлээ хийгээд явж байна.

-Та багаасаа л дуулдаг хүүхэд байв уу?

-Тийм. Урлагийн хүн болох хүсэл сонирхол ихтэй. Сургуулийнхаа урлагийн үзлэг гэлтгүй сумынхаа бүхий л арга хэмжээнд оролцож, дуулдаг хүүхэд байлаа.

-Таны удамд урлагийн хүн байв уу. Дуу хөгжимд сонирхолтой болоход юу нөлөөлсөн бэ?

-Миний аав урлагийн хүн биш ч бүх хөгжмийг тоглодог, урлагийн мэдрэмж өндөртэй, урлагт элэгтэй хүн байсан. Ялангуяа баянхуур хөгжмийг сайн тоглоно. Аав минь ХХАА-н тэргүүний ажилтан, насаараа газар тариалангийн салбарт ажилласан тариаланч хүн л дээ. Өвөлдөө сумынхаа ЗДТГ-т ажиллана. Ер нь сумынхаа урлаг соёлыг авч явдаг гол хүмүүсийн нэг нь миний аав байлаа. Намайг бага байхад орой бүр банзан гитар дээр аав, ээж минь дуулаад л суудаг байсныг санадаг. Энэ нь надад дуу хөгжимтэй ойрхон явж ирэхэд их нөлөөлсөн.

-Та дуу хөгжмийн багшаараа тасралтгүй ажиллаж иржээ. Энэ талаараа дурдвал?

-СУИС-ийнхаа төгсөлтийн баяраас хоёр хоногийн дараагаас шууд Архангай аймгийн Хөгжимт драмын театрт хоёр сар ажилласан. Дараа нь Хятадад аялан тоглолтод хэд хоног оролцоод ирсэн л дээ. Дараа нь намар ч болсон, Нийслэлийн ерөнхий боловсролын 29 дүгээр сургуульдаа түүхт 50 жилийн ойгоор нь багшаар орж байлаа. Улсын хэмжээнд ганцхан байдаг Сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн сургууль л даа. Энэ жил би тус сургуульдаа 10 дахь жилдээ ажиллаж байна.

-Сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдүүдтэй ажиллахад багшаас ихээхэн хичээл зүтгэл шаарддаг болов уу. Ялангуяа дуу хөгжмийн хичээл заана гэдэг амаргүй байх.

-Багшаас ур чадвар, маш их сэтгэл, тэвчээр шаарддаг. Хүүхдүүдтэйгээ эхлээд ойлголцоход хэцүү байсан ч аяндаа орчинд нь дохионы хэлийг сурсан. Мөн ажилдаа ороод удаагүй байхад манай сургуулийн ойн тоглолт болсон. Тэр тоглолт дээр хүүхдүүдээ дохионы хэлээр дуулахыг нь хараад нулимс урсчих гээд байсан. Би энд л энэ хүүхдүүдтэй ажиллах нь зөв юм байна гэдэг шийдвэрийг тухайн үедээ гаргаж байсандаа одоо ч баярладаг. Би дуу хөгжмийн багш мэргэжилдээ хайртай, дуртай. Энэ хүүхдүүдийнхээ буянаар МУСТА цол тэмдгийг 2021 онд авч байсан. Энэ цол тэмдгийг авснаар ажиллах урам зориг нэмэгдэж, уран бүтээлээ ч эрчимтэй хийхийг хүсэх болсон.

-Та багшийн ажлаа хийж байхдаа шантарч байв уу?

-Өөр, өөр ажлын саналууд ирж байсан ч би хүлээж аваагүй. Гэр жаахан хол, гэр бүлдээ бага цаг зарцуулах зэрэг асуудлууд байж л байдаг. Заримдаа ажил дээр элдэв асуудал үүснэ. Нулимс гармаар шантрах үе байна л даа. Энэ ажил, хүүхдүүддээ хайртай учраас тэгсхийгээд л өнгөрөөчихдөг. Ажлынхаа хажуугаар уран бүтээлээ давхар хийе гэсэн бодолтой явна.

-Та лимбээс гадна ямар, ямар хөгжим тоглодог вэ?

-Дуу хөгжмийн багшаар төгсөхөд мэргэжлийн ардын хөгжим сонгон сурсан байх ёстой л доо. Би лимбийг сонгон суралцсан. Ятга, төгөлдөр хуур зэргийг тоглодог.

-Залуу хүний хувьд амьдралдаа ямар зарчим баримталдаг вэ?

-Би өөрийгөө цагийг маш сайн баримталдаг гэж боддог. Хариуцлагатай байхыг хичээдэг. Заримдаа алдаа гаргах ч үе байна л даа. Би хүний итгэлийг алдахаас л маш их айдаг. Нэг зүйл рүү чиглэсэн бол түүндээ тууштай байх ёстой л гэж боддог.

-Гэр бүлээ танилцуулж болох уу?

-Миний хувьд амьдралын эхлэл 29 дүгээр сургуультай салшгүй холбоотой. Ажилдаа ороод жил болоогүй байхдаа ажлын шугамаар эхнэртэйгээ танилцаж байлаа. Эхнэр маань Нийслэлийн ерөнхий боловсролын Хоёрдугаар сургуульд бага ангийн багшаар ажиллаж байсан үе нь л дээ. Эхнэрийг маань Н.Батчимэг гэдэг. Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр сумынх. Манайх ам бүл дөрвүүлээ. Бид охин, хүү хоёртой.

-Залуу хүн алдах эрхтэй гэдэг л дээ. Та ямар нэгэн зүйлд харамсаж явдаг уу?

-Би аавыгаа амьд байхад нь хайрлаж чадаагүйдээ маш их харамсдаг. Аав минь хүнийг их хайрладаг хүн байсан. Аавынхаа дайнд хүрэхгүй ч аав шигээ бусдыг хайрладаг хүн болох сон гэж хичээдэг. Найзынхаа буянаар аавдаа сайхан дуун суварга босгож, аавынхаа ачийг бага ч гэсэн хариулж, өөрийгөө тайтгаруулж чадсандаа баярлаж явдаг.

-Та анхныхаа уран бүтээлийг хэдэн онд гаргаж байсан бэ?

-Анх би СУИС-иа төгсдөг жилээ МУСТА, хөгжмийн зохиолч Э.Батцэнгэлийн аялгуу, яруу найрагч О.Баттүшигийн шүлэг “Оюутан нас” дууг бүх оюутан залуусдаа зориулан дуулж байсан. Анхны уран бүтээл гэдэг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй сайхан зүйл. Мөн “Хайруудаа” гэдэг дуунд анх ая зохиож байлаа. Энэ дуунд ая хийх саналыг хамт ажилладаг хөдөлмөрийн багш маань надад тавьсан. Багш ахын минь аав том яруу найрагч хүн байв.Тухайн үед “Аавын минь бие жаахан тааруу байна. Амьд сэрүүнд нь аавдаа зориулж, шүлгээр нь нэг сайхан дуу хиймээр байна“ гээд надад хэлснээр энэ дуу бүтсэн түүхтэй. 2016 оноос эхлэн ая зохиохын зэрэгцээ уран бүтээлээ түлхүү хийж эхэлсэн. Аяыг нь зохиосон, өөрөө дуулсан гээд одоогоор 10 гаруй уран бүтээлтэй болоод байна. Дүрсжүүлж амжаагүй хэд хэдэн дуу бий. Ажлынхаа хажуугаар уран бүтээлээ хийж байна. Тиймээс уран бүтээлүүд маань хүлээгдээд байгаа. Яг дуучин гэдэг мэргэжлээр төгсөөгүй ч дуунаасаа би ерөөсөө салаагүй л дээ. Өөрийн гэсэн уран бүтээлүүдтэй болох зорилгоо биелүүлээд явж байна.

– Аавдаа зориулсан “Амьдралын түшигтэй аав минь” дууныхаа бүтсэн түүхээс хуваалцаач?

-Энэ дуу маань 2021 онд гарсан. Аав минь хараахан сонсож чадаагүй л дээ. Тухайн үед хөгжмийн зохиолч найзын минь хүсэлтээр яруу найрагч О.Баттүшиг маань надтай холбогдож аавын маань намтар түүхийг сонсоод шүлгийг нь бичсэн. Хөгжмийн зохиолч МУСТА Э.Батцэнгэл найз минь “Аавд чинь зориулж дуу хийлээ” гээд надад бэлэглэж, би өөрөө дуулсан.Энэ сайхан дуугаа дүрсжүүлэхдээ аавынхаа тариа тарьж байсан газар нь зорьж очин, зургаа авсан. Мөн 2020 онд ковид гардаг жил Ж.Отгонбат, Б.Базаррагчаа хоёр найзтайгаа “Аав нутаг хоёр” нэртэй хамтарсан тоглолтоо нутагтаа хийсэн. Яг ковид гарахын урьд өдөр бидний тоглолт амжилттай болсон. Тэр үеэр Ж.Отгонбат найз маань Б.Цэвээн-Очирын үг, ая “Хатан буурал ээж” дууг надад бэлэглэсэн. Энэхүү дуугаа өөрийнхөө ээж болон бүх сайхан ээжүүддээ зориулан дуулсан.

-“My voice”-т орж байсан сэтгэгдлээсээ хуваалцвал?

-Би гэнэт л орсон. Манай нэг найз “UBS” телевизээс “My voice” гээд дууны тэмцээн зохион байгуулах гэж байна. Чи оролцооч гэхээр нь бодож үзээд маргааш нь бүртгүүлчихсэн. Эхний шатанд тэнцэж байсан. Өөрийн хариуцлагагүй байдлаас болж хоёрдугаар шатандаа хасагдаж байлаа. Тэр тэмцээн надад олон зүйлийг ойлгуулсан. Маш их зүйл сурсан. Би одоо ч суралцаад явж байна.

-Дууг дуулахдаа та ямар мэдрэмжийг авдаг вэ?

-Хүмүүст зориулж дууг дуулна гэдэг миний хувьд маш том аз жаргал. Дууг минь сонссон хүмүүсийн сэтгэгдэл эргээд надад ирэхэд итгэл найдвар, урам зоригийг авдаг. Би найзтайгаа хамтран Төв аймгийн Баянчандмань суманд тоглолт хийсэн. Үзэгчид нь Соёлын төвдөө багтахгүй, тасалбараа бариад гадаа зогсож байхыг нь хараад би яагаад төрсөн нутагтаа тоглож болохгүй хэмээн бодогдсон. Тэгээд л төрсөн нутагтаа анхны бие даасан тоглолтоо хийхээр шийдсэн.

-Анхны бие даасан тоглолтынхоо талаар тодруулахгүй юу?

-Би 2010 онд нутгаасаа гарсан. Нутгаа санаж байна. 2019 онд аав минь өнгөрч, ээж минь хотод ирснээс хойш нутагтаа очих минь бүр багассан л даа. Нутгийн ах Ч.Мөнхчулууны үг, аялгуу “Нутгаа дуурсгах аялгуу” дуугаа 2019 онд сумынхаа 90 жилийн ойдоо зориулан дуулсан. Нутгийнхаа олон сайхан хүмүүсийн дэмжлэгтэйгээр уг дуугаа дүрсжүүлж байсан. Тиймдээ ч анхны бие даасан тоглолтоо энэ дуугаараа нэрлэсэн. Нутгийнхантайгаа өөрийнхөө анхны бие даасан тоглолтоороо учран золгох гэж буйдаа туйлын их баяртай байна. Хүүхэд насны дурсамжаа сэдрээж, дахин нэг сайхан дурсамжийг бий болгох зорилготой. Малчид маань хүнд үеэ давсан, нуруу нь тэнийсэн энэ сайхан үед нь давхар дуу хуураараа сэтгэлийн дэм өгөхийг хүссэн.Тоглолт маань энэ сарын 24-ний 19 цагт Төв аймгийн Баянцогт сумын Соёлын төвд ганцхан удаа болно. Тоглолтод урилгаар хөтлөгч, дуучин МУСТА Ц.Зинамэдра, хөгжмийн зохиолч, МУСТА Э.Батцэнгэл тэргүүтэй бусад уран бүтээлчид оролцоно. Дараа нь Төв сайхан нутгийнхаа аймгийн төвдөө төдийгүй бусад сумдууддаа үргэлжлүүлэн аялан тоглолтоо хийхээр төлөвлөж байна.

Миний уран бүтээлийг дэмждэг, сонсдог бүх сайхан хүмүүстээ чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье. Хайртай гэр бүл, нутгийн зон олон, нэгэн үеийн уран бүтээлч найзууд, ажлын хамт олон, эрхэм шавь нартаа бүгдэд нь баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

С.Ганбат: Сайхан бүжиглэх бол чадвар, бүжгээр түүх өгүүлэх бол авьяас юм DNN.mn

 “World Ballet and Dance Grand Prix Mongolia 2024” Олон улсын бүжигчдийн тэмцээн Монгол Улсад анх удаа 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 22-29-ний өдрүүдэд Соёлын төв өргөөнд зохион байгуулагдах гэж байна. Тус тэмцээн зохион байгуулагдахтай холбогдуулан зохион байгуулагчид өчигдөр хэвлэлийн хурал хийлээ. Казахстан, ОХУ, АНУ, БНСУ, Хятад, Филиппин зэрэг олон улсын шилдэг бүжигчид тэмцээнд оролцох юм. “World Ballet and Dance Grand Prix Mongolia 2024” Олон улсын тэмцээний уран сайхны удирдагч, “G River” балет студийг үүсгэн байгуулагч, Соёлын тэргүүний ажилтан С.Ганбаттай ярилцлаа.

-Та хэдэн настайгаасаа бүжигтэй, тэр дундаа балеттай амьдралаа холбосон бэ?

-11 наснаас бүжгийн урлагтай амьдралаа холбожээ. Бүжгийн урлагт орсон шалтгаан маань сонин тохиолдол байсан. Сэлэнгэ аймагт хүүхэд байхдаа гадаа тоглоод явж байлаа. Тэр үед Ардын багш Г.Долгорсүрэн намайг олж хараад, бүжигчин болох хүүхэд байна гэж мэдсэн байгаа юм. Тэгээд “Чи бүжгийн сургуульд явах уу” гэж надаас асуухад би ч бүх шалгалтад нь тэнцчихсэн. Тэр хүн намайг анх хөгжим бүжгийн дунд сургуульд авч ирж байсан. Би 1986 онд Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд сурч байлаа. 1993 онд төгсөөд Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт ажилласан. Дуурийн теарт түүнээс хойш 14, 15 удаа бүжгийн жүжгийн гол дүрүүдийг бүтээж байсан байна. Ж.Жав багшаар анх бүжгийн тавилт, сууриа заалгаж байсандаа өөрийгөө их азтай гэж үздэг. Монгол Улсын гавьяат багш Н.Энхтуяа надад балетчин болох урам зориг хамгийн их өгч байсан.

-Ямар дүрийг хамгийн их хүсч байж бүтээсэн бэ?

-Хүүхэд насандаа монгол бүжгийн дасгалыг хамгийн их хийдэг, монгол бүжиг их бүжиглэдэг байлаа. М.Нарангэрэл багштайгаа зааландаа ихэнх цагийг өнгөрөөдөг байсан. Балетчин болоод урдаа хамгийн эхний зорилт маань Жизельд тоглох байсан. Сургуулиа төгссөнөөсөө хойш зургаан жилийн дараа Жизельд тоглосон. Альбертын дүрд тасралтгүй дөрвөн жил тоглож байлаа. Тэр л залуу насны хамгийн хайртай дүрүүдийн нэг байсан.

-Эрэгтэй хүүхдээ балетаар хичээллүүлбэл эмэгтэйлэг болно гэдэг үнэн үү. Хүүхэд балетаар хичээллэх нь ямар эерэг нөлөөтэй вэ?

-Эрэгтэй хүмүүс балетын урлагт орж ирснээрээ илүү их тэсвэр тэвчээр, хатуужилтай болдог. Хэрвээ та өөрөө балетаар хичээллээд үзвэл тэвчээр ямар их шаарддагийг мэдрэх болно. Хүн өөрөө бүжиглэх бол амархан хэрэг. Харин өөр хүн өргөж бүжиглэх, техникүүдийг хийнэ гэдэг бол амаргүй. Бөхчүүд хүнийг бяр чадлаараа өргөдөг бол бид арга техникээр хамтрагчаа өргөдөг. Шөрмөс булчингийн дасгал, үе мөчний дасгал сайн хийсний үр дүн юм. Хүн хөнгөн, хурдтай байж залуулаг биеийг хадгалж үлддэг.

-Дүрсгүй эрэгтэй хүүхдүүд балетаар хичээллэснээр төлөвших үү?

-Би өөрөө их хөдөлгөөнтэй хүүхэд байлаа. Аав ээжийнхээ чихийг хатууруулдаг. Харин бүжгийн сургуульд орсноороо зааланд ихэнх цагаа өнгөрөөдөг болсон. Хүүхэд заалны соёл, балетын соёл сурснаараа хүмүүжиж байдаг.

-30, 40 настай хүмүүс балетаар хичээллэж болох уу?

-Хэрвээ эрүүл байхыг хүсч байвал балетаар хичээллэхэд хэзээ ч оройтохгүй. Студи дээр маань балетын сургалт авдаг хүмүүстээ ч хүн бүр бүжигчин байх албагүй. Хүн бүр эрүүл байх ёстой гэж хэлдэг. Балетын дасгалууд нь залуулаг биеийг бий болгож байдаг. Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй хүмүүсийн хамгийн эрт сулардаг булчингууд нь бүсэлхийнээс доош хэсэг байдаг. Тэгэхээр тэр хэсэг хөнгөн, цусны эргэлт их байх тусам залуулаг байдаг.

-Балет бол “үггүйгээр түүх өгүүлэх юм” гэдэг. Яагаад вэ?

-Драмын жүжиг үгтэй болохоор ойлгох харьцангуй амар. Харин бүжгийн жүжиг бол яаж хүмүүст үггүйгээр ойлгуулах вэ, ярихгүйгээр үзэгчдэд ойлгогдох, биеийн хэлэмжээр ойлгогдох гэдэг бол уран бүтээлч чанар юм. Бага насны хүүхдүүд техник үйлдлүүдийг сурч байгаа ч дотоод сэтгэлийнхээ мэдрэмжийг бүжгээр хараахан илэрхийлж сураагүй байдаг. Мэдрэмжээ бүжгээр, үйлдлээр илэрхийлж чадаж байгаа хүн артист юм. Үзэгчид хараад үлгэр домог үзэж байгаа мэт ойлгох ёстой. Утга илэрхийлээд, бүжгийн жүжгийг ойлгуулж чадаж байна гэдэг бол бүжгийн жүжигчин юм. Бүжгийн жүжигчин, бүжигчин хоёрын хооронд асар их ялгаа бий.

-Францын бүжигчин, бүжгийн мастер Ж.Ж.Новерр “Балетчин залуус түүх, яруу найргийг судлахтун” гэсэн байна. Энэ үгний тухай юу гэж бодож байна?

-Москва хотноо болдог Олон улсын балетын “Best Contemporary Dancer” тэмцээний мөнгөн медальт, 1995 онд БНСУ-д болсон Олон улсын балетын фестивалийн шилдэг бүжигчин У.Бат-Эрдэнэ тэргүүлж энэхүү тэмцээнийг зохион байгуулж байна. Тэрээр дэлхийн том тайзуудаар бүжиглэж, дэлхийн түвшинд Монголын нэрийг гаргасан хүн. Зарим залуус маань урлагийн салбарын түүхэн хүмүүсийг танихгүй, тэдний хийж бүтээсэн зүйлстэй танилцахгүй байна. Бидний урьд урдын хүмүүс үгүй бол бид өдий зэрэгтэй сурч хөгжихгүй. Би өөрөө ч сурагч, хүүхдүүддээ Монголын балетын түүхийг, ямар ямар хүмүүс чухал үүрэг гүйцэтгэж байсныг хэлж сургадаг.

-Ж.Ж.Новерр “Балетчины бүтээл яруу найраг болог” гэсэн байдаг. Яагаад вэ?

-Д.Нацагдоржийн Хэнтий Хангай Соёны өндөр сайхан нуруунууд гэсэн мөр байдаг. Үүнийг биеийн хэлэмжээр хүмүүст ойлгуулах, илэрхийлэх гэдэг нь авьяас юм. Н.Оюун “Бүжиг бол өөрөө ухааны урлаг” гэсэн байдаг. Би чамд хайртай гэдэг өгүүлэмжийг үйлдлээр хэрхэн ойлгуулах вэ гэдэг бол бүжгийн жүжигчний ажил юм. Сайхан бүжиглэх бол чадвар, бүжгээр түүх өгүүлэх бол авьяас.

-Балетын урлаг үзэгчдэд юу өгдөг вэ. Тэдний зүрх сэтгэлд юуг үлдээх вэ?

-Үе үеийн бүжигчид дунд энэхүү сэдэв яригддаг. Дээхнэ үеийн зарим үзэгчид бүжгийн жүжиг үзээд уйлаад гардаг байсан. Тухайн үед бүжгийн техникээсээ илүү хүнд яаж ойлгогдох, хүрэх дээр анхаардаг байсан. Орчин үед бүжигчдийн хэлбэр галбир, техник төгс болчихсон. Харин хүмүүс бүжгийн жүжгийн илэрхийллийг ойлгохгүй ямар гоё үсэрч, бүжиж байгааг чухалчлах болсон. Илэрхийлэх гэсэн санаа, бүжгийн техник хоёр нийлж байж төгс бүтээл бий болох юм. Орчин үед аливаа зүйлд хандахдаа өнгөцхөн хандлагатай болж.

-Бүжигчин хүн бусад хүнийг биеийн хэлэмжээр нь ямар хүн бэ гэдгийг мэдэж чаддаг уу?

-Энэ тал дээр мэргэжлийн онцлог илт мэдрэгддэг. Хүний биеийн пропорц, хэлбэр галбираас тухайн хүн өөртөө яаж ханддаг вэ гэдгийг харж болно. Өөрөө өөртөө зарчимтай байдаг. Өөрийнхөө биедээ яаж хандаж байна, бид яг л тийм хүмүүс байдаг. Гадны зарим орнуудад бизнес хэлцэл гаднаасаа яаж харагдахаас л эхэлдэг байгаа юм. Өөртөө анхаардаггүй, өөрийгөө цэвэрхэн авч явж чадахгүй хүн бизнесээ ч авч явж чадахгүй гэж үздэг.

-Балетчин хүний амьдралын юу нь сайхан байдаг вэ. Хамгийн хүнд хэцүү цаг үе хэзээ байв?

-Миний мэргэжил бол ямар ч стрессгүй. Бид тайван ажлаа хийгээд, тайван сайхан ажлаа хийж байхад бүх зүйлс сайхан бүтэмжтэй байдаг. Бухимдалтай байх л юм бол бүх зүйл гацчихдаг, зогсонги байдалтай болдог. Олон сайхан багш нартай болж, тэдгээр хүмүүсээр энэхүү сайхан замыг заалгасандаа баяртай байдаг. Надад маш их хүсэл мөрөөдөл байсан болохоор надад хэцүү үе байгаагүй. Хүн сэтгэлээсээ хандах юм бол хүнд даваа гэж байдаггүй. Ажил хийж байгаа хойно ядрах, хөл гар гэмтэх бол байх ёстой зүйл. Бид залуу насандаа сахилгагүй байлаа. Хүмүүстэй гар зөрүүлээд эрүүгээ хугалчихаад Хунт нуур бүжиглэж байсан. Тэрийг хүндрэл гэж харсан бол би цаашид хөгжихгүй.

-Одооны хүүхдүүдтэй ажиллах ямар байна?

-Одооны залуус багш нараасаа илүү их зүйлс шаардаж, хүсэх болсон. Бидний үед болохгүй байгаа хүүхдийг цохиод авдаг байлаа. Харин хүүхэд юу хүсч байгаа, яаж заах вэ гэдгийг бид тэр бүр мэдэхгүй. Шинэ асуудал гарч ирж, өдөр бүхэн л суралцаж байна. Орчин үеийн хүүхдүүдтэй ижил сэтгэж байж тэдэнтэй ойлголцож, зааж зөвлөж явна. Өөрийн мэргэжлийн сайн сайхныг олон нийтэд таниулж, балетын дасгал хүний биед ямар сайн нөлөөтэй вэ гэдгийг сонирхогчдод ч мөн зааж байна.

Н.Нарванчин