Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

С.Өнөрсайхан: Эрүүл мэндийн боловсрол олгох нь Монголд төдийгүй дэлхийн улс орнуудын тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна DNN.mn

ЭМЯ, НЭМҮТ хамтран “Нийгмийн эрүүл мэндийг дэмжих жил”-ийн нээлтийн өдөрлөгийг өчигдөр Сүхбаатарын талбайд зохион байгууллаа. Нийслэлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудын төлөөлөл тэргүүтэй давхардсан тоогоор 30 гаруй албан байгууллага иргэдэд эмнэлгийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ үзүүлж, зөвлөгөө мэдээлэл өгч байлаа.

Түүнчлэн дэлхий нийтэд жил бүр 41 сая хүн халдварт бус өвчний улмаас нас барж, нийт нас баралтын шалтгааны 74 хувийг эзэлж байгаа бөгөөд хяналт, урьдчилан сэргийлэлтийн үр дүнтэй арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхгүй бол 2030 он гэхэд нас баралтын тоо 52 саяд хүрэх тооцооллыг ДЭМБ-аас гаргажээ. Халдварт бус өвчнийг үүсгэх анхдагч эрсдэлт хүчин зүйлс нь зохисгүй хооллолт, архи, тамхины хэрэглээ, хөдөлгөөний хомсдол зэрэг аж. Эдгээр өдөр тутмын амьдралын буруу зан үйл нь цаашид илүүдэл жин, таргалалт, цусны даралт ихсэлт, цусан дахь өөх тосны хэвийн бус агууламж, цусны сахарын хэмжээ ихсэх зэрэг завсрын хүчин зүйл байдлаар илэрч, улмаар өвчлөл, нас баралтад хүргэдэг байна.

Энэ үеэр НЭМҮТ-ийн захирал, доктор, дэд профессор С.Өнөрсайханаас зарим зүйлийг тодрууллаа.


-Энэхүү өдөрлөгийг зохион байгуулах гол зорилго юу вэ?

-Монгол Улсад 2024 оны нэгдүгээр сард “Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тухай” анхдагч хуулийг баталсантай холбоотойгоор энэ жилийг “Нийгмийн эрүүл мэндийг дэмжих жил” болгон зарлаад нээлттэй хаалганы өдөрлөгийг зохион байгуулж байна. Энэхүү өдөрлөгийн гол зорилго нь Эрүүл мэндийн салбар хүнийг өвдсөн хойно нь оношлох бус, өвдөхөөс нь өмнө урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагааны ач холбогдлыг иргэдэд таниулахад оршиж байна.

-Нийгмийн эрүүл мэндэд тулгамдаж буй ямар асуудал байна вэ?

-Таван эрсдэлт хүчин зүйлийн нөлөөнд үндэслэн 2003 оноос хойш хийсэн 20 гаруй жилийн судалгаанаас үзэхэд 16-59 насны нийт хүн амын дөрөвхөн хувь нь эрсдэлгүйд тооцогдож байна. Үлдсэн 96 хувь нь ямар нэгэн эрсдэлтэй бүлэгт хамаарч байна. Энэ нь нийгмийг хамарсан, сэтгэл зовоосон асуудал болж байна.

Яагаад Нийгмийн эрүүл мэндийн асуудал чухал болов гэхээр Монгол Улс халдварт бус өвчлөлөөс сэргийлж чадвал 70-80 хувь хүртэл цаг зуурын нас баралтыг бууруулах боломжтой байгаад юм. Халдварт бус өвчинд артерийн даралт ихсэх, цус өтгөрөх, цусны даралт ихсэх, амьсгалын замын өвчлөл, чихрийн шижин өвчнүүд орж байна.

-Нийгмийн эрүүл мэндийн тухай хуулийн ач холбогдлыг тодорхойлбол?

-Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хуулиар хэн юу хийх, ямар хариуцлага хүлээх зэргийг тодорхой болгож өгсөн. Нийгмийн эрүүл мэнд гэдэг ганц Эрүүл мэндийн салбарын асуудал биш л дээ. Хүний зан чанарын 55 хувь нь тухайн хүний эерэг, сөрөг хандлагаас бий болдог. Тэр зан үйлийг засахын тулд бүхий л салбарын оролцоо чухал нөлөөтэй. Энэ хуулиар үүнийг мөн баталгаажуулж өглөө. Арван жилийн дараа ч юмуу хүн амынхаа тодорхой хувийг халдварт бус өвчний эрсдэлгүй болгох, нас баралтын тоог бууруулах, эрүүл мэндийн салбарын ачааллыг бууруулахад энэ хуулийн үйл ажиллагааны чиглэл оршиж байна. Өвдсөн хойноо бус урьдчилан сэргийлж, эрүүл мэндийн байгууллагад ханддаг болох эрүүл мэндийн боловсролыг ойрын жилүүдэд ард иргэдэд олгох нь чухал юм.

Гэхдээ өмнө нь хэрэгждэггүй л байсан болохоос биш Эрүүл мэндийн тухай хуульд Эрүүл мэндийн, Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ гэсэн хоёр ангилал байсан. Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ тэргүүлэх чиглэлтэй байна. Энэ үйл ажиллагаа нь тандах, судлах, дэмжлэгт орчин бий болгох, эрүүл мэндийн боловсрол олгох энэ асуудлууд руу чиглэнэ гэж заасан байдаг. Одоо бие даасан хуультай болсон нь энэ чиглэлийг хөгжүүлэх бүрэн боломж нээгдлээ гэж харж байна.

Эрүүл мэндийн боловсрол олгох нь Монголд төдийгүй дэлхийн улс орнуудын тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна.

-Нийгмийн эрүүл мэнд гэж яг юуг хэлж байна вэ?

-1929 оноос хойш Нийгмийн эрүүл мэндийн тодорхойлолтод хамт олон, хувь хүн, иргэн, олон нийтийг аливаа өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх, хүчин зүйлүүдийг нь тогтоох, эрсдлийг нь бууруулахад чиглэсэн найман төрлийн арга хэмжээг хэлдэг. Олон нийт, сайн дур, нийгмийн эрүүл мэндийн ажилтнуудын оролцоотойгоор Нийгмийн эрүүл мэндийн асуудлуудыг шийдээд явах боломжтой.

-Иргэдэд Нийгмийн эрүүл мэндийн талаарх ойлголт хэр байна вэ?

-Ковидын дараа хүмүүс эрүүл мэнд маань миний гарт байна гэдэг ойлголттой болж эхэлсэн. Хүн гаднаас орж ирээд гараа угаадаг байх, олон нийтийн газар явахдаа амны хаалт хэрэглэх, өөрөө урьдчилан сэргийлж чадвал эрүүл байж болох юм гэдэг ойлголт бий болж буй. Харин үүнийг нь ахин дахин сануулж, хэлэхгүй бол манайхан мартаад байна.

Г.Болор: Тамхинаас шууд гарахад таны эрүүл мэндэд ямарч нөлөө үзүүлэхгүй

Хан-Уул дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн сэтгэл зүйч Г.Болортой ярилцлаа.


-Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд юуг хамруулан үзэж байна вэ?

-Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд тухайн хүний бие махбодоос гадна нийгэм, сэтгэл зүйн асуудлыг хамруулж үзэж байгаа. Нийгмийн эрүүл мэнд дээрээ тулгуурлаад манайх “Эрүүл монгол хүн” хөдөлгөөний хүрээнд Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төвдөө шинэ тасаг нээн ажиллаж байна. Архи болон нойргүйдэл, мэдрэлийн ядаргаанд орсон сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай хүмүүстээ эмийн болон эмийн бус эмчилгээнүүдийг хийгээд явж байна. Эмийн эмчилгээ гэдэг нь эм тариа, эмийн бус эмчилгээнд сэтгэл заслын ганцаарчилсан болон бүлгийн эмчилгээнүүд явагддаг. Эмчилгээ хийлгэсэн хүмүүстэйгээ эргэж байнгын холбоотой байж, архины хамаарал нь дахисан эсэхэд ч анхаарал тавин ажиллаж байна.

Тамхинаас гарах нэрийдлээр электрон тамхийг хүмүүс их хэрэглэх боллоо. Энэ нь сэтгэл зүйн байдалтай холбоотой юу?

-Олон улсын эрдэмтдийн судалгаанаас харахад электрон тамхинд агуулагдах никотин нь арай өндөр, улам донтуулах, цаашлаад хүний эрүүл мэндэд илүү сөрөг нөлөө үзүүлж, уушги, зүрхний өвчлөлийг нэмэгдүүлэх нөхцөл бий болгохыг үгүйсгэхгүй. Мөн энэ хоёр тамхи хоёулаа хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй гэдгийг эрдэмтэд баталчихсан байна.

Янжуур тамхинаас гарахын тулд электрон тамхийг бүү татаарай. Тамхийг хаях сэтгэл зүйн асуудлаа шийдэхийн тулд сэтгэл зүйчид хандаарай гэж хэлмээр байна. Нийгэмд болон танд тулгамдаж буй сэтгэл зүйн ямар асуудал байна. Түүнээс болж өөрийгөө түр хугацаанд тайвшруулахын тулд тамхи татаад байгаа эсэхдээ дүгнэлт хийх хэрэгтэй. Тамхинаас шууд гарахад таны эрүүл мэндэд ямар ч хор нөлөө үзүүлэхгүй.

-Электрон тамхи татдаг хүмүүсийн хувьд үүнээс гарах магадлал хэр байна вэ?

-Хэр сэтгэл зүйн асуудалтайгаа нүүр тулж чаддаг хүн бэ, өөрөө тамхинаас гарах хэр хүсэл эрмэлзэлтэй байна гэдгээс хамаарна. Түүнээс биш та одоо тамхинаас гар гээд гарчихдаг ч асуудал биш л дээ.

-Сэтгэл зүйн асуудлууд гэлээ. Ямар, ямар сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлууд байна вэ?

-Нийгмийн стресс, айдас, түгшүүр, гэр бүлийн асуудлууд байна. Эдгээр асуудлуудаас болоод архи болон дэлгэцийн донтолт ихсээд байна. Гэр бүлийн уур амьсгал эерэг байлаа гэж бодоход гараад л хотын түгжрэлийн асуудалтай нүүр тулж байна.

-Нийгмийн сэтгэл зүйг яаж сайжруулах вэ?

-Нийгмээрээ сэтгэцийн эрүүл мэнддээ анхаарч эерэг байх хэрэгтэй. Ямар нэгэн тохиолдлоор сэтгэл зүйч нь өөрөө ч стресстэх нөхцөлд амьдарч байна. Байнгын спорт, уран зураг, йогт явах зэргээр өөрийнхөө сонирхлоо бий болгож, сөрөг зүйлсээс хол байх хэрэгтэй.

-Олон сар жилээр зээл төлж явах нь хүмүүсийн сэтгэл зүйд хэр нөлөө үзүүлэх вэ?

-Энэ бол сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлуудын нэг. Байр авъя гэхээр үнэтэй. Байртай болох, эсвэл ямар нэг санхүүгийн асуудлаа шийдвэрлэхийн тулд хүмүүс ихэвчлэн банкнаас урт хугацааны зээл авч байна. Үүнээсээ болоод зарим нь их стресст орж байна. Нэг хэсэг нь зээлээ төлөхийн тулд гадагшаа явах асуудал ч бий. Байнгын зээлээ бодох, магадгүй ажлаас халшрах хам шинжид орчихоод, үргэлжлүүлэн ажлаа хийх зэрэг нь маш их стресстүүлдэг.

-Сэтггэл зүйчид хүмүүс хэр хандаж байна вэ?

-Түрүү жилээс бүр өөсрдийгөө судлаад, надад сэтгэл зүйч хэрэгтэй гэж үзээд хүмүүс их хандах болсон. Одоогоор дүүрэг бүрт нэг, нэг сэтгэл зүйч ажиллаж байна. Боловсон хүчний асуудал дутагдаж байна. Мэдрэлийн ядаргаа, сэтгэл түгшилт, нойргүйдэлд орсон хүмүүс ихэвчлэн үзүүлж байна.

Н.Наранцацрал: Бөөрний үрэвсэл нь судаснарийсч, даралтихсэх шалтгаанболж байна

Түүнчлэн П.Шастины нэрэмжит Улсын гуравдугаар төв эмнэлгийн их эмч Н.Наранцацралтай ярилцлаа.


-Нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудалд зүрх судасны өвчин тэргүүлэх байр суурийг эзэлсээр байна. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Сүүлийн 20 жилд зүрх судасны өвчин тав дахин нэмэгдсэн гэж үздэг. Халдварын бус өвчлөл, нас баралтын тэргүүлэх шалтгаант зүрх судасны өвчинд холестрин өндөр байх, цус өтгөн байх, артерийн даралт өндөр байх хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна. Зүрх судасны өвчний суурийг нь даралт ихсэлт тэргүүлж байна. Даралт нь тархи болоод зүрхэнд хүндрэл учруулж байна.

-Зүрх судасны өвчний гол шалтгаан юу вэ?

-Амьдралын хэвшил, хооллолттой шууд холбоотой. Хүнсэндээ жимс, ногоо их хэрэглэж чадахгүй, мах гурилыг түлхүү хэрэглэж байгаа нь амьдралын боломж, цалин хангамжтай ч холбож үзэж болно. Мөн архи, тамхины хэтрүүлэн хэрэглээ, стресс бухимдал, хөдөлгөөний дутагдал гээд олон хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна. Өнөөдөр /өчигдөр/ 100 гаруй хүнд үзлэг хийхэд 10 гаруй хүний л жин, даралт гээд бусад үзүүлэлтүүд нь хэвийн байна.

Монгол хүний судасны хатуурал есөн наснаас эхэлдэг гэж үздэг. Энэ нь даралт ихсэх өвчнийг бий болгоод байна. Бага насандаа хоолойны ангина, шүдний өвчлөлөөр өвдөж, доороосоо их даарснаасаа болоод хүмүүс бөөрний үрэвсэлтэй болсон байдаг. Энэхүү үрэвслээс болоод судас нарийсч, даралт ихэсдэг. Зүрх судасны өвчин тэр энэ гэх юм байхгүй, залуужих хандлагатай болсон.

-Даралтаа ихэсдгийг хүмүүс яаж мэдэх боломжтой вэ?

-Долоо хоногт хоёр удаа даралтаа үзэхийг хүмүүст зөвлөдөг. Тохиолдлоор даралтаа үзэхэд 130-аас дээш байвал өөрийгөө даралт ихтэйд тооцож болно. Урьдчилан сэргийлэх үзлэг Улс орон даяар явагдаж байна. Даралтаа тодорхойлуулаад юунаас болоод ихсэж байгаа шалтгааныг олох ёстой. Хүзүү хөших, толгой өвдөх зэргээс гадна ямар ч шинж тэмдэггүй даралт нь ихсээд явж буй хүн ч байдаг. Өөх тос, стресс, нойргүйдэл, эсвэл цус өтгөрснөөс болж, даралт ихэссэн эсэхийг тодруулан түүнд таарсан эмчилгээг хийлгэх нь зүйтэй юм. Ганц даралтны эм уугаад даралтаа эмчилчихлээ гэж ойлгож болохгүй.

-Зүрх судасны өвчлөлөөр нас барагсдын гол хүндрэл нь юу вэ?

-Зүрхэнд хүндрэл өгөхийг шигдээс, тархинд хүндрэл учруулахыг харвалт гэж нэрлэдэг. Дийлэнх шалтгаан нь судасны нарийсал, хатууралтай. Цус өтгөрүүлдэг тамхи, өөх тосны хэрэглээгээ хянадаггүй. Урьдчилан сэргийлэх үзлэгтээ ороод өөрийгөө эрсдэлээс хамгаалдаг баймаар байна. Гүзээтэй залуус гэнэт л тамираар хичээллэж, сагс тоглосноос зүрх нь тухайн үедээ хэт ачаалал авснаас болж зогсох тохиолдол байна. Энэ мэтчилэн зүрх судасны өвчлөлөө урьдчилан оношлуулж, эмчлүүлээгүйгээс үүдэлтэй гэнэтийн олон шалтгаант тохиолдлууд байна.

-Зүрх судасны өвчлөлийг хэрхэн багасгах вэ?

-Эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх чиглэлээр тодорхой ажлууд хийгдэж эхлээд явж байна. Монгол хүний гүндүүгүй монгол занг халж, өөрөө өөрийнхөө эрүүл мэндэд анхаарлаа хандуулж, хүн бүр урьдчилан сэргийлэх үзлэгтээ орох хэрэгтэй.

Л.Минжмаа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Т.Наранбат: Нам, эвсэл санал авах өдрөөс 25-аас доошгүй хоногийн өмнө өөр хүнийг нөхөн нэр дэвшүүлж болно DNN.mn

Сонгуулийн ерөнхий хорооны Хуулийн газрын дарга Т.Наранбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.


-Улс төрийн нам эвслүүд нэр дэвшигчдээ тодрууллаа. Улмаар сонгуулийн ерөнхий хороонд бүртгүүлэхээр баримт бичгүүдийг өгөх хуулийн хугацаатай. Яг одоогийн байдлаар хэчнээн нам, эвсэл нэр дэвшигчдээ бүртгүүлэхээр өгчихөөд байна вэ?

– Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд зааснаар нам, эвсэл болон бие даан нэрээ дэвшүүлэх ажиллагааг санал авах өдрөөс 45 хоногийн өмнө эхлүүлж, долоо хоногийн хугацаанд дуусгана. Үүний дагуу тавдугаар сарын 14-20-ны хооронд нам, эвслүүдийн нэр дэвшүүлэх үйл ажиллагаа явагдаад дууссан. Нэр дэвшүүлэх үйл ажиллагаа явагдаж дууссанаас хойш тав хоногийн дотор буюу тавдугаар сарын 24, 25-ны өдрүүдэд нам, эвслүүд Сонгуулийн Ерөнхий хороонд нэр дэвшигчтэй холбоотой баримт бичгийн бүрдлийг хүргүүлэх үүрэгтэй. Улмаар Сонгуулийн ерөнхий хороо тавдугаар сарын 25-наас хойш долоо хоногийн хугацаанд тухайн нам, эвслээс ирүүлсэн нэр дэвшигчийг бүртгэх, мөн бие даагчдыг бүртгэх асуудлыг шийдвэрлэхээр хуульчилсан байдаг. Өнөөдрийн байдлаар СЕХ-нд нэг бие даагч материалаа ирүүлсэн байдалтай байна.

-Долоо хоногийн хугацаанд нэр дэвшигч дийг бүртгэх эсэх асуудлыг онгуулийн рөнхий хороо хянана гэсэн үг үү?

-Сонгуулийн ерөнхий хороо нэр дэвшигчдийн баримт бичгийг хүлээн авч, баримт бичгийн бүрдэл бүрэн, мөн хуульд заасан шаардлагуудыг  хангасан нэр дэвшигчийг бүртгэх тухай шийдвэр гаргана.

-Нэр дэвшигчдэд үнэмлэх гардуулах хуулийн хугацаа хэзээ байгаа вэ?

-Сонгуулийн суртал чилгаа зургадугаар сарын 10-ны өдөр эхэлнэ. Энэ өдөр нэр дэвшихээр бүртгэх шийдвэр гарсан нэр дэвшигчдэд үнэмлэх олгоно.

-Тойрогт болон намын жагсаалтаар нэр дэвшиж байгаа хүмүүс эрх зүйн хувьд ялгаатай үүрэг хүлээж байгаа юу?

-Энэ удаагийн сонгууль холимог тогтолцоогоор явж байгаа. Гэхдээ тойрогт болон намын жагсаалтаар нэр дэвшиж байгаа нэр дэвшигчдэд тавигдах шаардлага хуулийн хувьд яг адилхан байна. Бүгд адилхан шаардлагын дагуу баримт бичгээ бүрдүүлж, Сонгуулийн ерөнхий хороонд ирүүлж, шаардлага хангасан нэр дэвшигчид сонгуульд оролцох үнэмлэхээ авна.

-Ямар тохиолдолд онгуулийн ерөнхий хороо нэр дэвшигчдийг бүртгэхээс татгалзах вэ?

-Сонгуулийн ерөнхий хороо нэр дэвшигчдийг бүртгэхээс татгалзах хуульд заасан үндэслүүд бий. ишээ нь, 51-ээс дээш хувьцаа эзэмшдэг компанитай нэр дэвшигч байлаа гэж бод ё. Тэгвэл тухайн компани нь татварын өртэй байлаа гэхэд СЕХ тухайн нэр дэвшигчийг бүртгэхээс татгалзаж болно. Гэхдээ зургадугаар сарын 2-ыг дуустал тэрхүү зөрчлөө арилгачихвал эргээд бүртгэх боломж хуулиараа нээлттэй байгаа. Нөхөн нэр дэвшүүлэх гэсэн эрх зүйн харилцаа бий. Тухайн нам эвслээс нэр дэвшигчийг Сонгуулийн ерөнхий хороо бүртгэчихлээ гэж бод ё. Гэтэл нэр дэвшигч нас барсан, шүүхээр ял шийтгүүлсэн тохиолдолд нам, эвсэл санал авах өдрөөс 25-аас доошгүй хоногийн өмнө өөр хүнийг нөхөн нэр дэвшүүлж болно.

-Нам, эвслүүд  хүнийг жагсаалтаар нэр дэвшүүлж, Х-нд хүргүүлж байгаа. Тэгвэл сонгуулийн дараа суудал хуваарилалт явагдахад тухайн нам, эвсэл жагсаалтаа өөрчлөх боломжтой юу. Жишээ нь, жагсаалтын наймдугаарт бичигдсэн хүнийг тав руу оруулах зэргээр өөрчлөх боломжгүй биз дээ?

Улс төрийн нам, эвслээс нэр дэвшүүлэх ажиллагааны хугацаанд тодруулсан тойрогт нэр дэвших 78, жагсаалтаар нэр дэвших 48 хүний нэрсийг СЕХ-д ирүүлнэ. Эдгээр ирүүлсэн хүмүүсийн баримт бичгийг СЕХ-оос шалгаад ямар нэгэн хуулийн болон баримт бичгийн зөрчил байхгүй байна гэж үзвэл нэр дэвших үнэмлэх олгодог. Ингэж үнэмлэх олгохдоо энэ нэр дэвшигч тэр намын жагсаалтын тэд дүгээрт бичигдсэн гэдгийг нь баталгаажуулж өгдөг гэсэн үг. Тэр утгаараа тухайн нам, эвсэл санал хураалтын дараа хэчнээн санал авсан байна түүнийг нь хувьд тэнцүүлэн тооцож, суудал хуваарилалт явагдана. Ингэхдээ таны хэлдгээр наймдугаарт бичигдсэн хүн тав руу орно гэсэн зүйл огт байхгүй. Тийм боломж ч хуулиар олгогдоогүй. Хэрэв тэгвэл хууль зөрчсөн үйлдэл болно.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Цэцэгмаа: сүүлийн 10-аад жил үйлдвэрлэгчдээ дэмжсэн бодлого огт гаргасангүй DNN.mn

Монголын барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбооны Гүйцэтгэх захирал, Монгол Улсын зөвлөх инженер Г.Цэцэгмаатай ярилцлаа.


-Танай холбоонд хэчнээн үйлдвэр бүртгэлтэй байна. Тэдгээр нь ямар, ямар барилгын материал үйлдвэрлэж байна вэ?

-Манай холбоо Барилга, хот байгуулалтын яамтай гэрээ байгуулан барилгын материал үйлдвэрлэлийг эрхлэх тусгай зөвшөөрлийн нэгдсэн дүгнэлт гаргах ажлыг хийдэг. Энэхүү дүгнэлтийг 2012 оноос хойш хийж гүйцэтгэж байна. Одоогийн байдлаар Монголын барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбоонд 200 гаруй үйлдвэр гишүүнчлэлтэй. Манай улсад нийтдээ 400 гаруй компани тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Тийм ч болохоор манай улс барилгын материалын 45 орчим хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байна. Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд цементийн үйлдвэр олноор ашиглалтад орсон. Манай дотоодын цементийн чанар маш сайн. Үйлдвэр олноор бий болсноор гаднаас импортлохоо больсон.

Гэвч Засгийн газрааси импортын цементийн татварыг бууруулсан. Энэ шийдвэр цементийн үйлдвэрүүдэд хэрхэн нөлөөлж байна вэ. Өнгөрсөн хугацаанд урд хөршөөс орж ирэх цементийн хэмжээ нэмэгдсэн үү?

-Засгийн газраас энэ сарын 1-ний өдөр импортын цементийн татварыг 15 хувиар бууруулж, таван хувь болгох шийдвэрийг гаргасан. Энэ бол маш харамсалтай мэдээ. Яагаад гэхээр бид дотооддоо 4.8 сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Энэ хэмжээний бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэх үйлдвэрүүд нь өнөөдөр ч ажиллаж байна. Манай улсын дотоодын хэрэглээ бага учраас үйлдвэрүүд хамгийн дээд тал нь хүчин чадлынхаа 75 хувь хүртэл л ашиглаж байгаа. Гэтэл ийм шийдвэр гаргасан нь үнэхээр таатай мэдээ биш. Хоёрдугаарт, импортын цементийн татварыг бууруулснаар дотоодын үйлдвэрүүдийнхээ үйл ажиллагааг доголдуулах, дампууруулах ч эрсдэлтэй. Тийм болохоор бид Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газарт албан бичиг хүргүүлсэн. Өмнө нь манай улсад урд хөршөөс чанаргүй цемент олноор орж ирж байсан гашуун түүх бий шүү дээ. Одоо ч энэ байдал давтагдахгүй гэх аргагүй. Учир нь манайх дотоодынхоо хэрэгцээг хангаж эхэлснээр Хятад улсын манайхтай ойр байдаг цементийн үйлдвэрүүд ажиллахаа больчихсон. Тэгэхээр одоо удчихсан, хог хаягдлаа нийлүүлчихсэн цемент орж ирэх магадлалтай гэж бодож байгаа.

-Уг нь манай үйлдвэрүүд дотоодынхоо хэрэгцээг 100 хувь хангаж байгаа биз дээ?

-Тийм, манай улс хамгийн дээд хэмжээндээ хүрч хэрэглэлээ гэхэд л 2.5 сая тонн цементийг жилдээ хэрэглэнэ. Гэтэл манайд жилдээ 4.8 сая тонныг үйлдвэрлэх чадалтай газрууд нь бэлэн байна. Тэгэхээр бид гаднаас авах биш харин ч гадагшаа гаргах бүрэн боломжтой байхгүй юу. Дээрээс нь Засгийн газраас энэ шийдвэрийг гаргахдаа дотоодын үйлдвэрлэгч нартайгаа огт уулзаагүй. Ямар нэгэн судалгаа хийгээгүй. Энэ асуудал үүссэний дараа бид үйлдвэрүүдтэй холбогдож нөөцийг нь асуухад 750 мянган тонн цемент бэлэн байсан. Гэтэл нөөцөө бүрдүүлээгүй гээд ЗГХЭГ-ын дарга нь яриад зогсож байсан.

-Дотоодынхоо хэрэглээг 100 хувь хангаж байгаа өөр ямар барилгын материал байна вэ?

-Цонхны үйлдвэрлэл дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангана. Харамсалтай нь хүмүүс импортоор оруулж ирсээр л байна. Мөн бетон зуурмагийн хэрэглээг бүрэн хангадаг. Харин арматурыг хэрэглээнийхээ 70 хувийг импортолж байна. Энэ нь дотоодын үйлдвэрүүд сүүлийн 2-3 жил хангалттай ажиллаж чадаагүйтэй ч холбоотой. Одооноос бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах байх гэсэн хүлээлттэй байна.

-Хангалттай ажиллаж чадаагүй гэдэг нь цар тахалтай холбоотой юу. Эсвэл өөр шалтгаан нөхцөл байна уу?

-Цар тахал бол шууд нөлөөлсөн. Хоёрдугаарт, Монгол Улсад барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих эдийн засгийн хөшүүрэг, бодлого огт байхгүйтэй шууд холбоотой. Засгийн газрын 2012 оны 171 дүгээр тогтоолоор батлагдсан Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөрийн хүрээнд Монголбанк, Барилга, хот байгуулалтын яам хоёр Үнэ тогтворжуулах гэрээ байгуулж байлаа. Үүний хүчинд дотоодын маш олон үйлдвэр байгуулагдаж, тэр хэрээрээ олон барилгын материалыг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болсон. Харамсалтай нь түүнээс хойш барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжсэн хөнгөлөлттэй зээл, эдийн засгийн томоохон хөшүүргийг огт хийсэнгүй.

-Цонхыг дотооддоо бүрэн хангах боломжтой ч гаднаас оруулж ирээд байдаг гэсэн. Тэгэхээр төр засгаас дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжихгүй байгаагийн илрэл гэж ойлгож болох уу?

-Үйлдвэрлэж байж улс орон хөгждөг. Тиймээс бид дотооддоо үйлдвэрлэдэг болох ёстой. Тиймээс цементээ импортлохоо больё. Дараа нь арматураа өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй гээд зорилт тавиад явж байхад үйлдвэрлэгчдийнхээ итгэл, зүтгэлийг мохоосон шийдвэрүүдийг л гаргасаар ирлээ. Ялангуяа, сүүлийн 10-аад жил үйлдвэрлэгчдээ дэмжсэн ямар нэгэн шийдвэр, бодлого огт гаргасангүй. Манай холбоо жил бүрийн гуравдугаар сард үзэсгэлэн гаргадаг. Өмнө нь дотоодын үйлдвэрлэгчид олноор ордог байсан бол энэ жил бараг 70-аад хувийг нь импортын бараанууд эзэлсэн. Эндээс харахад л дотоодын үйлдвэрлэгчид хаалгаа барьж, улам л гаднаас хараат болоод байгаа нь анзаарагдана.

-Барилгын материалын үнэ ханш ер нь ямар байна вэ?

-Дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнүүд харьцангуй тогтвортой байгаа. Харин эсрэгээрээ импортын бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ маш их өссөн байна. Энэ нь валютын ханштай холбоотой байх.

-Манай үйлдвэрүүдийн бараа бүтээгдэхүүний чанар ер нь хэр байдаг вэ?

-Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнүүдийн чанар маш сайн. Ер нь манайхан чанар дээр илүү анхаарал хандуулдаг. Үүнийгээ дагаад жаахан үнэтэй байх гээд байдаг талтай. Харамсалтай нь хэрэглэгчид маань хямд, чанаргүйг нь сонгож, гаднаас оруулж ирээд байдаг юм.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Данзанноров: Мэдлэгтэй, сэтгэлтэй, ёс зүйтэй өмгөөлөгчид нийгэмд ус агаар мэт хэрэгтэй DNN.mn

Монголын Өмгөөлөгчдийн Холбооноос өчигдөр “Бизнес эрхлэх эрх зүйн орчин ба хууль зүйн мэргэжлийн туслалцаа” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгуулав. Энэ үеэр тус холбооны ерөнхийлөгч Л.Данзанноровтой ярилцлаа.

-Эрдэм шинжилгээний хурлын онцлогийг тодруулж өгөхгүй юү?

Монголын өмгөөллийн байгууллагын анхны дүрэм батлагдсан өдөр жил бүрийн тавдугаар сарын 25-ны өдөр байдаг. Шүүн таслах явдлын талаар олон ардад тусламж үзүүлэх бүлгэмийн дүрэм гэсэн нэртэйгээр тухайн үеийн Улсын бага хурлаар баталж байсан. Энэ өдрийг тохиолдуулаад Монголын Өмгөөлөгчдийн Холбооноос арга хэмжээнүүдийг цувралаар зохион байгуулж байгаа. Өнөөдөр (өчигдөр) “Бизнес эрхлэх эрх зүйн орчин ба хууль зүйн мэргэжлийн туслалцаа” сэдвээр эрдэм шинжилгээний хурлыг МУИС-ийн Хууль зүйн сургууль, Монгол Өмгөөлөгч хууль зүйн фирмтэй хамтран зохион байгуулж байна. Харин 27-ны өдөр буюу ирэх даваа гаригт Сүхбаатарын талбайд олон нийтэд хууль зүйн зөвлөгөө туслалцааг үнэ төлбөргүйгээр өгөх арга хэмжээг зохион байгуулна.

Өнөөдрийн арга хэмжээний онцлог бол бизнес эрхлэх, аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэхтэй холбоотой маш олон хууль тогтоомж Монголд үйлчилж байгаа. Анх компани аж ахуйн нэгжээ байгуулах, дүрмээ боловсруулахаас эхлээд төрийн байгууллагаас шаардлагатай зөвшөөрөл авах, сунгах гээд бизнесийн үйл ажиллагаанд олон хүндрэлтэй асуудлуудад өмгөөлөгчдөөс хууль зүйн туслалцааг хэрхэн үзүүлэх вэ гэдэг асуудлыг хөндөж ярилцаж байна. Мөн хууль тогтоомжуудад байгаа зөрчил хийдлүүд, хүнд суртал үүсгэж, чирэгдэл учруулж байгаа асуудлуудын талаар зөвхөн өмгөөлөгчид гэлтгүй бизнесийн төлөөллөөс ч оролцож ярилцаж байна. Эрдэмтэн судлаачид, практикийн хуульчдын олон илтгэл хэлэлцэгдлээ. Бизнесийн эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох талаар 20 жилийн өмнө Засгийн газрын тогтоол гарч, засч сайжруулах асуудлуудыг дурдаж л байсан юм байна лээ. Гэхдээ эрх зүйн орчин дээрдэж байгаа боловч тэр үед л яригдаж байсан олон зөвшөөрлийн тогтолцоо, хүнд суртал, дүрэм журмын хийдэл, маргаан хянан шийдвэрлэх процесс их сунжирдаг гэх мэт асуудлууд өнөөдөр ч энэ хэлэлцүүлэгт мөн л яригдсаар байна. Шийдэх арга хэмжээнүүд авч байгаа ч асуудлыг бүрэн шийдэж чадахгүй байгааг өнөөдөр энд онцолж байна.

-Та Монголын Өмгөөлөгчдийн Холбооны Ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод хагас жил гаруй болж байна. Хэрэгжүүлэх шаардлагатай ямар ажлыг харж байна вэ?

-Бүрэн эрхийн хугацаандаа амжуулж хийхээр зорьж байгаа ажлууд цөөнгүй байна. Хамгийн гол нь өмгөөлөгчийн нэр хүнд, нийгэмд эзлэх байр суурийг бататгах талаар ажлууд төлөвлөөд хэрэгжүүлж эхэлж байна

Мөн хууль тогтоомжид тусгагдсан өмгөөлөгчийн бүрэн эрх хүний эрхийг баталгаатай хангах, хамгаалах тал дээр хангалттай байна уу? Тухайлбал, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцогчийн хувьд яллах тал буюу прокурортой мэтгэлцэх боломж хуулиар баталгаажсан байна уу? Энэ талаар хуульд тусгах шаардлагатай ямар өөрчлөлтүүд байж болох талаар холбооныхоо өмгөөлөгчидтэй хамтраад бодлогын түвшинд судалгаа үндэслэлүүд гаргаж хууль зүйн яаманд хүргүүлээд байна.

Ажил хэрэг болно гэдэгт итгэлтэй байна. Нэг зүйл онцлоход бодлогын яам, байнгын хороо, их хурал хүний эрхийг хангах чиглэлд дор бүрнээ анхаарч байна. Өнгөрсөн хаврын чуулганы төгсгөлд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаан дахь өмгөөлөгчийн эрхийг баталгаажуулах, яллах өмгөөлөх талын эрх тэгш мэтгэлцэх боломжийг нэмэгдүүлэх, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны нээлттэй байдлыг хангахад чиглэсэн маш чухал тогтоол баталсан. Өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны баталгааг хууль тогтоомжийн хүрээнд хангах нь угтаа хүний эрхийг хамгаалах нэг чухал арга, хэрэгсэл. Ойрын хугацаанд гол анхаарал хандуулах асуудал энэ байна. Мөн өмгөөлөгчдийн болон холбооны дотоод үйл ажиллагааны цахимжилтын асуудлыг ойрын хугацаанд шийдвэрлэж, иргэд өмгөөлүүлэх эрхээ хэрэгжүүлэх, хууль зүйн мэргэжлийн туслалцааг иргэдэд ойртуулах, өмгөөлөгчдийн үргэлжилсэн сургалтын асуудлыг шинэ түвшинд гаргах зорилтууд ар араасаа хэрэгжинэ.

-Монголд одоо хэдэн өмгөөлөгч үйл ажиллагаа явуулж байна вэ?

-Яг өнөөдрийн байдлаар 2200 өмгөөлөгч манай Холбооны нэгдсэн бүртгэлд байна. Өмгөөлөгчид маань иргэдийнхээ хууль зүйн туслалцаа авах эрхийг хангах, эрх ашгийг нь хамгаалах, шударга ёсыг нийгэмд тогтоох үүргээ хангалттай хэрэгжүүлж байгаа гэж дүгнэдэг, тэднээрээ бахархдаг. Амаргүй ажил шүү дээ. Хүрэлцээний хувьд боломжийн. Харин зарим орон нутагт өмгөөлөгчийн тоо хангалттай биш байна. Сүүлийн жилүүдэд зохион байгуулагдаж байгаа өмгөөллийн эрх олгох шалгалтын бүртгэлээс харахад өмгөөллийн үйл ажиллагаа эрхлэх сонирхолтой хуульчдын тоо нэмэгдэх хандлагатай байгаа. Хүний эрх хамгаалагч, өмгөөлөгчдийн тоо их байх нь тийм ч муу зүйл биш. Хөгжсөн орнуудад ч хүн амд ногдох өмгөөлөгчдийн тоо их байдаг. Тооноос гадна өмгөөлөгчдийн мэдлэг, ур чадварын асуудлыг ч мөн анхаарч байгаа. Мэдлэгтэй, сэтгэлтэй бас ёс зүйтэй өмгөөлөгчид нийгэмд ус агаар мэт хэрэгтэй.

Нөгөө талаар өмгөөлөгчид Нийтийн эрх ашгийг хөндсөн, зөрчсөн асуудлаар шүүхэд хандан, цөхөрсөн ядарсан олон хүнд мэргэжлийн үйл ажиллагаагаараа тус хүргэдэг маш чухал ажил. Олон нийтийн дунд стратегийн өмгөөлөл ч гэж нэрлэдэг. Стратегийн өмгөөллийн үр дүнд олон хүний эрх ашиг хангагдаж, шүүхээр асуудал нь шударгаар шийдвэрлэгдэн хүний эрх, эрх чөлөөг баталгаатай хангах бодит боломж бүрддэг. Цаашид энэ нь хууль тогтоомжийг ч зөвтгөн өөрчлүүлэх, төр, засгийн буруутай үйл ажиллагааг засах, уг буруу шийдвэр үйл ажиллагааны улмаас хохирсон иргэдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээх үр нөлөөтэй. Нийгмийн шинэчлэл, хууль эрх зүйн шинэчлэлд түлхэц болдог гэсэн үг. Үүнд манай өмгөөлөгчид идэвхтэй ажиллаж байгаа. Нийтийн эрх ашгийн өмгөөлөл үр дүнтэй болоход олон нийтийн болон хэвлэл мэдээллийн дэмжлэг ч чухал байдаг. Байгаль орчин, хариуцлагагүй уул уурхай, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн хэрэгжилттэй холбоотой асуудлуудаар амжилттай ажилласан тохиолдлууд олон байгаа.

-Өмгөөлөгч бол үйлчлүүлэгчийн үүрэх ял шийтгэл, хариуцлагыг хамт үүрдэггүй. Үйлчлүүлэгч нь ял шийтгэлээ аваад яваад өгдөг. Өмгөөлөгч дараагийнхаа хүнээ өмгөөлнө. Ийм учраас манай зарим өмгөөлөгчид үйлчлүүлэгчдээ сэтгэлгүй, хайнга ханддаг юм биш үү. Жишээ нь, байсхийгээд өмгөөлөгчид тодорхой хэргийн талаар хэвлэлийн хурал хийдэг. Үйлчлүүлэгчээ суллуулна, эрхийг нь сэргээнэ, цатгаана гэх мэтээр. Гэвч яг тэр ярьснаар хэзээ ч шийдэгддэггүй. Тиймээс л ийм хандлага, хардлага байна шүү дээ?

-Хэргийн шийдвэрлэлт зөвхөн өмгөөлөгчийн үйл ажиллагаанаас хамаардаг гэвэл өрөөсгөл. Хэргийн нотлох баримтууд, хууль зүйн үндэслэл гаргалгаа байгаа эсэх, түүнчлэн цаг хугацааны гэх мэт олон хүчин зүйлсээс хамаардаг. Үүн дээр өмгөөлөгчийн зүгээс гаргах сэтгэл зүтгэл, цаг хугацаа, ур чадвар зэрэг асуудал нөлөө үзүүлнэ. Харин өмгөөлөгч хэргийн шийдвэрлэлтийн талаар урьдчилан үр дүн амлах хориотой. Ёс зүйн зөрчил болно.

-Тэгвэл үйлчлүүлэгч гомдол гаргаж болох нь ээ?

-Зөвхөн үр дүнг урьдчилан амласан гэх асуудал төдийгүй зан харилцаа, зохисгүй хандлага зэрэг Өмгөөлөгчийн мэргэжлийн ёс зүйн дүрмээр зөрчилд тооцогдох үйлдэл гаргасан бол Өмгөөлөгчдийн Холбооны Мэргэжлийн хариуцлагын хороонд хандан хараат бусаар асуудлаа шийдвэрлүүлж болно л доо.

-Өмгөөлөгчид Хүний эрхийг хамгаалах явцдаа ямар нэг дарамт, заналхийлэлд өртөх зэрэг асуудал гардаг уу?

-Маш чухал асуулт байна. Үйл ажиллагааны баталгаа, хараат бус байдал бидний хувьд хамгийн чухал. Өмгөөлсөн хэрэгтэй нь холбогдуулан өмгөөлөгчийг доромжлох, нэр төрд нь халдах, заналхийлэх зэрэг зохисгүй хандлага олон нийтийн зүгээс хааяа гардаг. Амь биед нь халдсан тохиолдол ч гарсан. Эдлэх ёстой, хуулиар баталгаажсан эрхийг нь эдлүүлэхгүй хязгаарлах зохисгүй байдал ч хууль сахиулах байгууллагын зарим албан хаагчдаас мэр сэр гаргадаг. Өмгөөлөгчдийн Холбооны хуулиар тодорхойлогдсон нэг үүрэг нь гишүүдийнхээ эрх ашгийг хамгаалах асуудал байдаг. Удирдах зөвлөл энэ асуудлыг хамаардаг нэг дэд хороо ажилладаг. Яг өнөөдрийн байдлаар үйл ажиллагааны баталгаа ямар түвшинд байгааг бид тусгай ажлын хэсэг гарган судалгаа хийлгэж байна. Мөн Үндэсний хууль тогтоомжид тусган хэрэгжүүлэх гадны сайн туршлагуудыг ч энэ хүрээнд авч үзэж байгаа. Мэргэжлийн үйл ажиллагаатай нь холбогдуулан өмгөөлөгчдөд хэрэг үүсгэн шалгах тохиолдлууд цөөн боловч гарч байгаа. Бид Холбооноос мэргэшсэн өмгөөлөгчдийг тухайн хэрэгт томилон ажиллуулж өмгөөлөгчдийн эрх ашгийг хамгаалж байна. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа хараат бусаар явагддаг тул Холбоо хөндлөнгөөс оролцох боломжгүй ч хуулийн хүрээнд эрх ашгийг нь хамгаалах талаар өөрсдөөс хамаарах аргаар гишүүдээ хамгаалж байгаа. Цаашид ч гишүүдийнхээ эрх ашгийг хуулийн арга хэрэгслээр тууштай хамгаална.

Б.ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хуульч Д.Ганхүрэл: Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд аж ахуйн нэгжүүдийн эзэмшлийн орд газраас хувь авна гэсэн заалт байхгүй DNN.mn

Монгол Улсын их сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн багш, хуульч Д.Ганхүрэлтэй Үндэсний баялийн сангийн тухай хуулийн хүрээнд ярилцлаа.


-Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль хаврын чуулганаар батлагдлаа. Та хуульч хүний хувьд энэ хуулийн ерөнхий ач холбогдлын тухай юу гэж бодож байна. Эрх зүйн актын хувьд чанартай хууль болж чадсан уу?

-Үзэл баримтлал буюу яагаад энэ хууль батлагдах болсон шалтгаанаас нь эхэлье л дээ. Ерөөсөө л Үндсэн хуулийн 6.2 гэдэг заалт байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, 2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт орсон. Энэхүү өөрчлөлтийн гол зорилго бол газар доорх баялаг, тэр дундаа стратегийн ач холбогдолтой уул уурхайгаас орж ирж байгаа орлогын ихэнх нь монголчуудынх байх ёстой. Монголын ард түмэн нийтээрээ ашиг, үр өгөөжийг нь хүртэх ёстой гэдэг ийм агуулгатай өөрчлөлтийг хийсэн.

Үндсэн хуульдаа шүү дээ. Тэгэхээр энэхүү Үндсэн хуулийн агуулгыг яаж бодитой болгох вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ.

-Үндсэн хуульд байгалийн баялаг нийт ард түмний өмч мөн гэдэг заалтыг л илүү бодитой болгосон хууль гэж хэлж байна уу, та?

-Ерөнхийдөө тийм. Баялгийн сан байгуулаад тухайн сандаа байгалийн баялгаас олсон мөнгөө хуримтлуулах замаар, мөн ирээдүйн монголчуудад өгөөжийг нь хүртээх ёстой гэдэг ийм үзэл баримтлал Үндсэн хуулиар батлагдсан. Энэ үзэл баримтлал Баялгийн сангийн тухай хууль болж батлагдаж байгаа нь энэ юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ хууль батлагдаагүй бол тэр Үндсэн хуулийн заалт бодитоор хэрэгжихгүй гэсэн үг. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн тавдугаар зүйлд Баялгийн сангийн үйл ажиллагаанд баримтлах зарчим гэж бий. Энэ нь Үндсэн хуулийн заалт тэр чигтээ явж байгаа. Тодруулбал “Баялгийн хөрөнгө нь нийт ард түмний мэдэлд байна, өгөөжийг нь одоо болон ирээдүйн монголчуудад тэгш шударга хүртээнэ. Урт хугацааны бодлогод тулгуурлана” гэх мэт заалтууд орсон байгаа.

-Монгол Улсад олон сан байгаа. Өмнөх сангуудтай холбоотой авлига, албан тушаалын хэргүүд цөөнгүй гарсан. Тэгэхээр шинээр бий болж байгаа Баялгийн гурван сан дээр хулгай, луйвар гарахгүй гэсэн эрх зүйн баталгаа бий юу?

-Үндсэн хуулийн заалтыг амь оруулсан эрх зүйн зохицуулалт учраас бусад сангуудыг бодоход харьцангуй хяналттай. Учир нь уул уурхайгаас орж ирж байгаа баялгийн өгөөжийг эдгээр гурван сан дээр хуримтлуулаад өсгөх зорилготой агуулга хуульд тусгагдаж өгсөн.

Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулалтын зорилготой гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр хувийн хөрөнгө оруулалтын сангууд бас бий. Хувь хүмүүс мөнгөө нийлүүлээд хөрөнгө оруулалт хийдэг. Үүнтэй төстэй байдлаар хяналт тавигдаад явах юм. Нэгдүгээрт, Үндэсний баялгийн сангийн хуулийг харвал жил болгон АУДИТ орно гэж байгаа. Хоёрдугаарт, баялгийн өгөөжийг юунд хөрөнгө оруулав гэдэг нь тайлангаараа тодорхой гараад явах байх. Өмнөх сангуудын асуудлыг та асуусан. Тэр нь гол төлөв зээлийн сангууд. Тухайлбал, Нийгмийн даатгалын сан дампуурах гэж байгаа банкинд хөрөнгөө байршуулчихсан. Ийм л асуудлууд байсан. Харин энэ сангуудын хөрөнгийг арилжааны ч гэх үү банкинд бараг байршуулахгүй. Аль болох л эргэлдүүлэх, хөрөнгийг нь өсгөх эдийн засгийн эрүүл системээр хөгжүүлэх юм билээ.

-Яаж хөрөнгийг нь эргэлдүүлнэ гэж?

-Монголд өндөр дүнгээр хөрөнгө оруулалт татах хэмжээний компаниуд ч гэдэг юм уу, хөрөнгийн, санхүүгийн зах зээлийн бүтээгдэхүүн байхгүй. Тиймээс гадаадын санхүүгийн бүтээгдэхүүнүүд рүү хөрөнгө оруулалт хийх болов уу. Учир нь эргэлдүүлэх хөрөнгө мөнгө нь маш өндөр. Тиймээс энэ мөнгө дээр хаашаа хөрөнгө оруулалт хийх вэ зэрэг менежментийн баг нэгдэх байх. Товчхон хэлбэл, компанийн удирдлага шиг гэсэн үг. Тэр утгаараа тус сангуудыг хариуцан менежмент хийгчид нь өөрсдөө боловсролтой, тэр дундаа намын томилгоо биш яг ур чадварын томилгоо байж чадвал үр өгөөжөө өгөх боломжтой. Хамгийн чухал нь ил тод байдал. Хөрөнгө оруулалтын сан учраас ямар хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдэж, түүнээсээ ямар хэмжээний өгөөж болон алдагдал хүлээж байна вэ гэдгээ тогтмол тайлагнах ёстой.

-Та түрүүн ордуудын талаар ярьсан. Баялгийн сангийн тухай хуулиар стратегийн бус ордууд буюу ААН-үүд ашигладаг, эзэмшдэг ордуудаас хэдэн хувийг нь авахаар заасан юм бол?

-Эхлээд стратегийн ач холбогдолтой орд гэж юу юм бэ гэдгээ бид ойлгох хэрэгтэй. Ашигт малтмалын тухай хуульд байгаа тодорхойлолт нь улс орны урт хугацааны хөгжилд нөлөө үзүүлэхүйц хэмжээний ашигт малтмалын ордыг стратегийн ач холбогдолтой орд гэж нэрлээд байгаа шүү дээ. Тэгэхээр яг ямар орд нь стратегийн ач холбогдолтой орд болох вэ. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4.1.12-т Нийгмийн хөгжилд нөлөөлөх хэмжээний эсхүл жилд Монгол Улсын дотоодын нийт төсвийн арван хувиас дээш хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа, үйлдвэрлэх боломжтой ордыг хэлнэ гэж заасан байдаг. Ийм томоохон хэмжээний ордуудыг Засгийн газраас энэ ордыг стратегийн ач холбогдолтой ордоор бүртгэе гэдэг саналыг УИХ-д өргөн мэдүүлдэг. Улмаар УИХ тогтоол гаргаад, ямар ордуудыг стратегийн ач холбогдолтой ордод хамааруулах юм бэ гэдэг шийдвэр гаргана.

-Тэр ч ойлгомжтой биз. Гол нь Баялгийн сангийн хуулиар бусад ордуудын хэдэн хувийг нь эдийн засгийн тооцооллоор бодож авах бол гэдэг нь сонин байна?

-Стратегийн ач холбогдолтой ордын жагсаалтыг батлах тухай гээд тогтоол бий. Уг тогтоол дээр бүртгэлтэй байгаа ордуудын багадаа 34 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар эзэмшинэ гэж заасан байдаг. Мөн Ашигт малтмалын тухай хуулиар ч заасан. Багадаа 34 хувь гэдэг нь хувийн ААН-үүд нь өөрсдийн хөрөнгөөр хайгуулын ажлаа хийгээд нөөц байгааг тогтоогоод, тодорхой хэмжээний уул уурхайн олборлолтын үйл ажиллагаа явуулахаар бол хамгийн багадаа стратегийн ач холбогдолтой ордын 34 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар эзэмших ёстой.

Харин төрийн өмчит компаниудын хайгуулаар бий болсон ордуудыг Монгол Улсын Засгийн газар өөрөө 100 хувь эзэмшиж байгаа. Тэр 34 хувь гэдэг нь хувийн ААН-үүд гэж ойлгож болно. Ашигт малтмалын тухай хуулиар 34 хувийг нь эзэмшинэ гэж заасан. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулиар баялгийн сангуудын хөрөнгийг хаанаас хуримтлуулах вэ. Эх үүсвэрийг нь хаанаас бий болгох вэ. Нөгөө 34 хувьд ногдох ногдол ашиг байж болно. Мөн АМНАТ. Ногдол ашиг бол компани тодорхой хэмжээний зардлуудаа хаагаад, ашигтай ажилласны дараа ногдол ашиг тараах уу үгүй юу гэдэг шийдвэр гаргана. Тэр ногдол ашгаа хувьцаа эзэмшигчдэд тараана гэсэн үг. Монгол Улсын Засгийн газар 34 хувийг эзэмшиж байгаа учраас түүндээ ногдох хэмжээний ногдол ашиг авна. Тэр ногдол ашгийг Баялгийн сан руу оруулна гэсэн ийм агуулгаар л явж байгаа. Стратегийн бус ордууд гэж стратегийн ач холбогдолтой холбоотой жагсаалтад ороогүй ердийн ордуудыг хэлээд байгаа шүү дээ. Оруулах уу, үгүй юу гэдгийг шийдэж болно. Өөрөөр хэлбэл, тэр орд ач холбогдолтой орд байвал стратегийн ач холбогдолтой ордын жагсаалтад оруулаад, Монгол Улсын Засгийн газар 34 хувийг нь эзэмшье гэдэг шийдвэрийг УИХ-аас гаргаж болно. Ингэж гаргаагүй л бол тэр нь хувийн орд. Хувийн орд юм чинь хувьцаа эзэмшигч нар нь үр өгөөжөө хүртээд явна гэсэн үг. Тэгэхээр тэндээс ногдол ашиг авахгүй. Харин АМНАТ авдгаараа авна. АМНАТ гэдэг нь хувийн байна уу, төрийн байна уу гэдгээс үл хамаараад ашигт малтмал олборлож л байгаа бол тодорхой хэмжээний төлбөр хураамж авч байгаа хэлбэр.

-Уг хуулийн хүрээнд хувийн эзэмшилд байгаа орд газруудыг хүчээр авах, дээрэмдэх гэх мэт боломж эрх зүйн хувьд бүрдчихсэн юм биш үү?

-Үгүй. Гэхдээ хуучин ашигт малтмалын тухай хууль байгаа шүү дээ. Тэр хуулиар бол орд газрыг төрд авах, эзэмшүүлэх эрх нь Засгийн газарт байгаа гэсэн үг. Засгийн газраас санал болгоод УИХ-д шийдүүлэх эрх нь Ашигт малтмалын тухай хуулиараа зохицуулагдаж байгаа. Харин Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд ямар ч тийм агуулгатай заалт байхгүй.

-Таны бодлоор энэ хуулийг яаж илүү сайн үр өгөөжтэй болгох вэ. Энэ хуулийг сонгуульд зориулсан хууль болчихлоо гэж зарим хүмүүс шүүмжилдэг. Үнэхээр тийм бол яаж сайжруулах вэ?

-Хууль дөнгөж батлагдсан. Хэрэгжилт нь сайн байна уу, муу байна уу гэдгийг дүгнэх цаг хугацаа өнгөрөөгүй байгаа. Тиймээс ерөнхий агуулгаараа уг хууль бол манайд заавал байх ёстой. Цаашид хуулийн хэрэгжилт болон нэмэлт өөрчлөлт оруулах эрх нь УИХ-д нээлттэй шүү дээ. Тиймээс засч залруулах зүйл гарвал нэн даруй засах л шаардлагатай.

-Бусад орнуудын Баялгийн сангийн хууль ямар байдаг вэ. Хэрхэн хэрэгжиж, ямар үр өгөөжийг ард түмэн нь хүртдэг бол. Та энэ талаар судалж үзсэн үү?

-Олон сангуудын жишээ бас байдаг. Энэ хууль нь гадаадын сангуудын жишээ, туршлага дээр үндэслэж батлагдсан. Бид улиг болтол ярьдаг Норвегийн сан гэж байгаа. Норвегийн сан бол газрын тос, нефтийн бүтээгдэхүүнээс олсон орлогоо хуримтлуулаад, хөрөнгө оруулалт хийж байгаад, ард иргэд нь ажиллах боломжгүй болоод тэтгэврийн насан дээр хүрээд ирэнгүүт өгөөжийг нь өгдөг. Тэтгэврийн өргөдлийн сан гэсэн үг. Норвегийн сан бол маш ашигтай ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулалт хийж байгаа тэр менежментийн баг нь зөв хөрөнгө оруулалт хийдэг гэсэн үг л дээ. Яг одоо хуулийн заалт нь ийм байдаг, тийм байдаг гэхээсээ илүүтэй бодитоор үр өгөөжөө өгч байгаа орнууд гэвэл хамгийн нэгдүгээрт Норвегийн баялгийн сан. Мөн Скандинавын орнууд, Австрали байна. Эдгээр орнуудын хувьд гол төлөв тэтгэврийн хуримтлалын сан гэдэг зүйл байдаг. Тэтгэвэрээ авч эхлэхтэй зэрэгцээд нөгөө баялгийн санд хуримтлагдсан хөрөнгө нь тэтгэвэр дээр нь нэмэгдэл байдлаар орж ирнэ гэсэн үг. Энэ бол их зөв хувилбар. Учир нь аливаа хөрөнгө оруулалтууд урт хугацаандаа байх тусмаа өгөөж нь хамаагүй өндөр байдаг. Үүний жишээ бол алдарт хөрөнгө оруулагч Уоррен Баффет. Дэлхийн топ баян хүний эхний тавд байнга байдаг. Уоррен Баффетын хөрөнгө хэзээ их хэмжээгээр нэмэгдсэн бэ гэдэг их сонирхолтой. Мань хүн бүр 20 настайгаасаа эрт хөрөнгө оруулалт хийж эхэлсэн. Гэхдээ хөрөнгийнх нь өсөлт нь хэзээ хамгийн их өсөлт үзүүлсэн бэ гэхээр тэр хүнийг 50, 60 настайгаас нь хойш. Өөрөөр хэлбэл тэр хүн 30, 40 жил урт хугацааны хөрөнгө оруулалт хийсэн учраас өгөөж нь маш өндөр байна гэсэн үг. Энэ хуримтлалын сангийн өгөөжийг өндөр байлгая гэж хүсч байвал урт хугацааны хөрөнгө оруулалтыг л хийж байх ёстой гэж ойлгох хэрэгтэй.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Бурхан ардчилалд хайртай” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Монголын Өмгөөлөгчдийн Холбоонооны ерөнхийлөгч Л.Данзанноров “Мэдлэгтэй, сэтгэлтэй, ёс зүйтэй өмгөөлөгчид нийгэмд ус, агаар мэт хэрэгтэй” хэмээн ярьсныг III нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Монголын барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбооны Гүйцэтгэх захирал, Монгол Улсын зөвлөх инженер Г.Цэцэгмаа “Сүүлийн 10-аад жил үйлдвэрлэгчдээ дэмжсэн бодлого огт гаргасангүй” гэлээ.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн өдрийн тэмдэглэл нийтлэгдлээ.

Хянан шалгах хорооны шинжээчид хуучин автобусыг авч ирээд угсарсан гэсэн бодит байдлыг ямар ч эргэлзээгүйгээр харуулчихлаа гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Бурхан ардчилалд хайртай” нийтлэл хэвлэгдлээ.

“Баримт, үйл явдал” нүүрт НЭМҮТийн захирал, доктор, дэд профессор С.Өнөрсайхан “Эрүүл мэндийн боловсрол олгох нь Монголд төдийгүй дэлхийн улс орнуудын тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна” хэмээн ярилаа.

Сонгуулийн ерөнхий хорооны Хуулийн газрын дарга Т.Наранбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр “Нам, эвсэл санал авах өдрөөс 25-аас доошгүй хоногийн өмнө өөр хүнийг нөхөн нэр дэвшүүлж болно” гэв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Хоёр хөршийн тэргүүн дахин уулзана


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

А.Бавуудорж: Миний охин сайн барилдаад, ямар ч байсан медаль авчих байх аа л гэж бодож байсан DNN.mn

АНЭУ-ын Абу Даби хотноо зохион байгуулагдаж буй эрэгтэйчүүдийн 37, эмэгтэйчүүдийн 28 дахь удаагийн Жүдо бөхийн ДАШТ-д эмэгтэйчүүдийн -48кг-ын жинд Үндэсний шигшээ баг, “Сүлд” спорт хороо, “Импери” группийн тамирчин, ОУХМ Б.Баасанхүү дэлхийн аварга болсон билээ. Тэрбээр ДАШТ-ээс алтан медаль хүртсэн Монголын зургаа дахь жүдоч болж буй юм. Мөн тэрээр энэ оны Улсын аварга, ААШТ-ний аварга, Душанбе Их Дуулгын аварга, Дэлхийн аварга гээд дөрөв дараалан түрүүлсэн амжилтыг үзүүлээд байгаа юм. Түүний аав А.Бавуудоржтой энэ талаар ярилцлаа. 


-Танд юуны өмнө нийт монголчуудынхаа өмнөөс баяр хүргэе. Охин нь Дэлхийн аварга боллоо. Та сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?

-За Баярлалаа. Танай хамт олон болон бидэнд баяр хүргэж буй хүн бүрд талархлаа илэрхийлье. Охин маань алтан медаль авсанд би их баяртай байна. Мөн охиндоо баяр хүргэе. Багш, дасгалжуулагчид нь баяр хүргэе. Сэтгэгдэл маш өндөр, сайхан байна.

-Охиныхоо барилдааныг үзээд сууж байхад танд юу бодогдож байв?

-Сүүлийн барилдаан дээр ах дүү, хамаатан садан бүгд манайд цугласан л даа. Ээж, хүүхдүүд маань ирээд хамтдаа охиныхоо аваргын төлөөх барилдааныг нь үзлээ. Яг барилдаж эхлэх үед ээж нь дээлийнх нь захыг мушгиад л, би хамаг биеэ чангалаад л амьсгалаа түгжих шахам анхааралтай сууж үзсэн. Охиноо дэлхийн дэвжээн дээр барилдахыг нь хараад хайрлаж, өрөвдлөө. Охин минь Дэлхийн аварга болоход сэтгэл их хөдөлсөн. Охиноороо бахархах, огших сэтгэл өөрийн эрхгүй төрж, тэр шөнөдөө нойр ч хүрээгүй, унтаагүй. Манай гэрийнхэн болон дүү нар нь бүгд баярын нулимстай сууцгаасан. Нутаг усныхан төдийгүй хүн бүр залгаж, мэндчилгээ дэвшүүлээд, шөнөжингөө баярлаж хоносон.

-Та охиноо энэ удаа дэлхийн аварга болно гэж бодсон уу?

-Яг ч дэлхийн аварга болно гэж бодоогүй ээ. Миний охин сайн барилдаад, ямар ч байсан медаль авах байх аа л гэж бодож байсан. Охиндоо маш их баярлаж байна. Манай охин энэ жил бэлтгэл сайтай, он гарсаар дөрөв дэх медалиа авлаа. Удахгүй болох олимпод ч охиноо амжилттай сайхан барилдаасай гэж бодон, залбирч сууна. Охиндоо итгэж байгаа. Охиноо олимпийн дэвжээн дээрээс харна гэдэг бас л их хувь заяа юм.

-Охин нь жүдо бөхөөр хэзээнээс хичээллэж эхэлсэн бэ?

-Бид сүртэй ч дэмждэггүй, өөрийнхөө сонирхлоор дуртай зүйлээрээ хичээллээд өдий хүрч байна. Жүдо бөхөөр хичээллэж, Улсын шигшээд ороод хоёр, гурван жил болж байна. Анх бол өөрөө самбо бөхөөр хичээллэж байсан. 2019 онд самбо бөхөөрөө Дэлхийн цомын аварга болж байсан. Түүний дараа багш нарынхаа зөвлөснөөр жүдо бөхөөр хичээллэх болсон.

Түүнчлэн Дэлгэрмөрөн цогцолбор сургуулийн биеийн тамирын багш, Алтан гадас одонт, Монгол Улсын шилдэг багш А.Даваадорж, Биеийн тамир спорт хорооны багш Б.Очирбат нартаа анх охиныг минь бөхийн спортод чиглүүлж, дурлуулсан эрхэм хүмүүстээ баярлалаа гэж хэлье.

Мөн охинд минь тусалж, үргэлж дэмждэг багш, дасгалжуулагчид, Үндэсний шигшээ баг, “Сүлд” спорт хороо, “Импери” группийн хамт олонд төдийгүй бүх хүнд баярлаж, талархсанаа илэрхийлмээр байна.

-Нэлээд даруухан охин шиг санагдсан. Хувь хүн талаасаа охин нь ямар хүн бэ?

-Даруухан, дуу цөөтэй, хүнд тусархуу зантай. Аав, ээжийнхээ үгнээс гардаггүй, өөрийнхөө хийх ажлыг өөрөө мэдээд хийчихдэг тийм л хүүхэд.

-Б.Баасанхүү айлын хэд дэх хүүхэд вэ?

-Манай ууган охин. 1999 онд төрсөн. Манайх дөрвөн хүүхэдтэй. Хоёр том нь охин, хоёр бага нь хүү юм.

-Та сумын начин цолтой гэсэн. Удам дамжсан бөх төржээ?

-Би бөх сонирхож яваагүй. Суманд нэг удаа барилдаад тав давсан юм. Миний ээжийн талд Годон Дампил гэж аймгийн арслан хүн байсан. Миний ээж, хөгшин аавын талынхан Хөвсгөл аймгийн Түнэл сумаас гаралтай хүмүүс л дээ.

-Охин нь Монголдоо хэзээ ирэх вэ?

-Дөнгөж сая охинтойгоо ярилаа. Бэлтгэлээ хийж дуусаад байж байна гэнэ. Бид Хөвсгөлийн Мөрөнд ажиллаж, амьдардаг. Тиймээс аав нь хотод очиж, тосч авах уу гээд л охинтойгоо ярилцлаа. Б.Баасанхүү энэ сарын 23-нд Монголд ирнэ.

Л.Минжмаа

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

А.Батпүрэв: Сонгуулийн дараа Монгол Улсын эдийн засагт хямрал болох эрсдэл байна DNN.mn

Эдийн засагч А.Батпүрэвтэй ярилцлаа.


-УИХ-ын сонгууль хаяанд ирлээ. Эрх баригчид том, том мөнгөн дүнтэй хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлж байна. Энэ нь эдийн засагт яаж нөлөөлөх вэ?

-Ер нь ээлжит сонгууль болгоны өмнө улстөрчид, эрх баригчид “Сонгуулийн дараа улс орон чинь үлдэнэ шүү” гэдгийг мартчихаад элдэв хөтөлбөр зарлаж шоуддаг. Өнөө жилийн хувьд мөнгөн дүнгийн хэмжээ асар их өсч, хэдэн арван их наядаар яригдаж байна. Өмнөх үе үеийн Засгийн газар сонгуульд зориулж янз бүрийн хөтөлбөр зарлаж, амлалт өгөхдөө эрхбиш төсөвт суулгаж байгаад хэрэгжүүлдэг байсан. Одоо бол төсвөөс гадуур явуулж байна. Яг одоо 2024 оны төсөв байна уу гэвэл бүгд задарчихсан. Том зургаараа төсөв дотор улсын болон орон нутгийн төсөв, Ирээдүйн өв сан, Тогтвортой байдлын сан гэж бий. Гэвч Ирээдүйн өв сан болон төсвийн тогтворжуулалтын санд орох ёстой ногдол ашиг, төсвийн ашгийг Хуримтлалын сан, Хөгжлийн сан гэсэн шинэ сангуудад татаж авна гээд хууль гаргачихсан. Одоо түүнийгээ зарцуулаад эхэллээ.

Хоёрдугаарт, Уламжлалт мал аж ахуйд тулгамдаж байгаа уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалсан сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн хүрээнд “Шинэ хоршоо хөдөлгөөн” өрнүүлж зургаан хувийн хүүтэй зээл өгөхөөр болсон. Одоо байгаа малчны зээл дунджаар 20 хувийн хүүтэй. Банкуудыг малчдад зээл өг, зөрүүг нь төсвөөс өгнө гээд шахчихаж байгаа юм.Тэгэхээр таван их наяд төгрөгийн 13-14 хувийн хүү нь жилд 600-700 тэрбум төгрөг. Ийм их хэмжээний мөнгө төсөвт байхгүй. Төсөвт зохицуулалт хийх замаар Засгийн газар өөрөө шийднэ гэж байгаа. Түүгээр зогсохгүй дээрх хууль нь Төсвийн тухай хуультай зөрчилдөх юм бол тэр хуулиа баримтална гэсэн. Ийм онцгой нөхцөл МАН-ын засаглалын үеийн хоёр дахь удаагийн тохиолдол болж байгаа юм. Эхнийх нь ковидын үеэр төсөвгүй хоёр жил явсан. Тэр үед 20 гаруй их наяд төгрөг зарцуулсан гэж байгаа ч ямар үр ашигтай байсан, хяналт тайлан одоо хүртэл байхгүй. Яг тэр аргаараа одоо энэ малчдыг хоршоолох хуулийг хийж байна. Монгол Улсын төсөв гэж байхгүй, задарчихсан гээд байгаа маань ийм учиртай юм. Зургадугаар сард сонгууль явагдсаны дараа шинэ парламент бүрэлдээд хамгийн түрүүнд хийх ажил бол төсвийн тодотгол байх ёстой. Яагаад гэвэл орлогыг нэмэгдүүлээд зардлыг нь багасгаж чадах уу гэвэл тийм орон зай хомс. Улсын төсвийн орлогын гуравны нэг нь уул уурхайн салбар буюу нүүрс, зэсээс шууд хамааралтай.

-Нүүрсний хулгайг илрүүлснээрээ нүүрсний экспорт нэмэгдэж, эдийн засаг сэргэсэн шүү дээ. Сонгуулийн дараа манай улсын эдийн засаг ямар болно гэсэн төлөөлөлтэй байна вэ?

-Засгийн газар өнгөрсөн 2023 онд хулгай зэлгийг илрүүлснээрээ нүүрсний экспорт 70 сая тн хүрч, 15 тэрбум ам.долларын орлого оллоо гэж байгаа. Дотооддоо хулгайтай тэмцсэн асуудал бий. Үүнээс гадна хоёр хүчин зүйл нөлөөлсөн. Нэгдүгээрт, Хятадын зах зээлд нүүрсний үнэ өссөн. Австралид үер болсонтой холбоотой Монголын нүүрсний нийлүүлэлт нэмэгдсэн. Хоёрдугаарт, нүүрсээ биржээр арил жаалдаг болсон. Ам үнээр гээд уурхайн аман дээрээс хямд үнээр зардагаа больсон. Идэж уудаг олон шат дамжлага нь багассан. Нүүрсний борлуулалтын өнгөрсөн оны үзүүлэлт 2024 онд хадгалагдаж чадах уу гэвэл бас бүрхэг. Он гарснаар нүүрсний үнэ өнгөрсөн оныхоос буух хандлагатай байгаа. Яагаад гэвэл Хятадын эдийн засаг олигтой сэргэхгүй байна. Барилга, гангийн үйлдвэрлэл нь буурч байна. Дээрээс нь тус улс нүүрсний хамаарлаа багасгах бодлого явуулж байна. Ирэх долдугаар сард Хятадын Коммунист нам зөвхөн эдийн засгийн нөхцөл байдлаа хэлэлцэж, төлөвлөгөөгөө эргэж харна гэдгээ зарлачихсан байна. Дээрээс нь Оросын нүүрсний нийлүүлэлт нэмэгдэх хандлагатай боллоо.  Сая Хятад Австралитай нүүрсний гэрээ хийчихлээ. Өрсөлдөөн ширүүсээд ирэхээр нүүрсний үнэ унах, буурах байх. Ийм нөхцөлд бид төлөвлөсөн 78 сая тонн нүүрсээ гаргаж чадах уу, үгүй юу, зарсан ч хэдээр зарах вэ гэдэг асуудал байна. Гадаад нөхцөл байдал ийм байхад одоо дотооддоо баахан зардлаа нэмээд байх нь эрсдлийг бүр нэмэгдүүлнэ. Ерөнхийдөө сонгуулийн дараа Монгол Улсын эдийн засаг хямралын байдалд орох болов уу гэж харагдаж байна.

-Инфляци яахаар байна?

-Инфляци бол иргэдийн худалдан авах чадварыг идээд байгаа албан бус татвар. Худалдан авах чадвар багасна гэдэг бодит орлогыг бууруулж байна гэсэн үг. Мөн он гарсаар улам нэмэгдсэн энэ их халамж инфляцид очиж нөлөөлнө. Монголбанкнаас хоёр удаа ойрхон бодлогын хүүгээ буурууллаа. Уг нь төсөв ингэж тэлээд төв банкинд мөнгөний нийлүүлэлт нэмэгдэж байгаа үед эсрэгээрээ мөнгөний бодлого чангарч байх ёстой. Гэтэл сая сарын дотор 13 хувь байсан бодлогын хүүг 11 хувь болгочихлоо. Зургадугаар сард дахиад нэг хувиар буулгах байх. Сонгуульд зориулагдаад зээлийн хүү буурч байгаа нь Монголбанкны хараат бус байдал алдагджээ гэж үзэхүйц шийдвэр болов уу. Эффект нь хугацааны  хоцрогдолтой гарна. Ирэх, долоо, наймдугаар сараас инфляци нэлээд өсөх болов уу. Үүнийг дагаад валютын ханшаа барих боломж багасна.

-Бодлогын хүү буурч байгаа юм чинь зээлийн хүү багасна гэсэн үг биз дээ?

-Бодлогын хүү нэг нэгжээр доошлоход зээлийн хүү тэр дороо дагаад буурахгүй л дээ. Хугацаа хэрэгтэй. Бодлогын хүү гэдэг бол Монголбанкны хадгалж байгаа арилжааны банкуудын мөнгөний хүү. Банкууд мөнгөө Монголбанкинд 11 хувьтай хадгалуулах, эсвэл 19-20 хувиар аж ахуйн нэгжүүдэд зээлэх үү гэдэг нь тэдний сонголтын асуудал. Бодлогын хүү буураад эхлэхээр Монголбанкинд хадгалдаг мөнгө нь багасаад зээл рүү гарах ёстой болдог. Мэдээж энэ үйл явцад хугацаа орно. Хоёрдугаарт, эдийн засаг тогтворгүй байна, зээл даах найдвартай салбар ховор байна гэж үзэх юм бол буцаагаад банкууд зээлээ гаргахгүй байж болно. Дээрээс нь Засгийн газраас малчдад зээл өг гээд шахах юм бол бүр ч хэцүүднэ. Хавар, зуны улиралд эдийн засаг эрчимждэг болохоор бодитой зах зээлээ дэмжих зээл гаргадаг үе. Энэ нь хумигдах байх гэж бодож байна.

-Ам.долларын ханш сонгуулийн дараа буурах болов уу?

-Нүүрсний орлогоос шалтгаална. Түрүүн ярьсан нүүрсний экспорттой холбоотой нөхцөл байдал ямар байхаас хамаарна.

-Манай улсын валютын нөөц таван тэрбум  ам.долларт хүрсэн нь түүхэнд байхгүй үзүүлэлт гэж байгаа шүү дээ?

-Харьцуулахад тийм. Гэхдээ энэ бол маш бага мөнгө. Эдийн засгийн эргэлт хурдсаад томрохын хэрээр таван тэрбумын нөөцөөр ам.долларын ханшийг хоёрхон сар барих ч хэцүү.

-Сонгууль бизнесийн салбарт яаж нөлөөлөх бол?

-“Малчдад хөнгөлөлттэй зээл өг, зөрүүг нь төсвөөс өгнө” гээд банкуудыг шахаад их хэмжээний мөнгө зарлагадчихаар бизнесийн үр ашигт шууд нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл, бусад бизнест орох ёстой байсан мөнгө малчдын хэрэглээ рүү очно. Бодит эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих мөнгөний бодлогынх нь үүрэг хумигдаад эхэлнэ. Бүхэлд нь харах юм бол сонгуулийн дараа шинээр байгуулагдах Засгийн газар нэлээд хүндрэлтэй эдийн засаг хүлээж авах байх.

-Өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд нэг нам дангаар засгийн эрхийг барилаа. Энэ хугацаанд Монгол Улсын эдийн засаг яаж өөрчлөгдөв. Мэргэжлийн хүний хувьд  та юу гэж дүгнэх вэ?

-Өнгөрсөн хугацаанд 15 их наяд гэж яригддаг байсан улсын төсөв 30 их наядаар хэмжигддэг болсон. Төсөв ингэж өслөө гээд чанарын ялгаа бараг гарсангүй. Хүмүүсийн бодит орлого, амьдралын чанарт өсөлт бараг гарсангүй.

-Нэг хүнд ногдох ДНБ аль 2012 онд 4500 ам.долларт хүрсэн байсан. Ингээд харахад үр дүн ойлгомжтой байна. Ахиц гараагүй. Ковидын үеийн хоёр жилийг эс тооцвол эдийн засаг дандаа өсч байгаа. Гэвч тэр өсөлт нь төр болон түүнийг дагасан эрх мэдэлтэй, өндөр хуримтлалтай баян чинээлэг хэсэгт очиж үйлчлээд байна. Тэд уул уурхай ч юм уу том орлогоос ашиг хүртэх сувгууд нь олон байна. Нөгөө талд бүр ядуу хэсэгт төсвөөр дамжаад халамж болж очиж байгаа. Ердөө амь залгуулах арга хэмжээ. Тэрнээс ядуурлын тоо хэмжээ бодитоор огт буураагүй. Харин томорч тэлэх ёстой дундаж давхаргын орлого нэмэгдсэнгүй. Тэд улам агшаад байна. Ядуу хэсэг рүүгээ уначих гээд дэнжигнэж байна. Цаашдаа эдийн засаг хүртээмжтэй болох ёстой, өрх бүрт орох ёстой гээд байгаа бодлого жинхэнэдээ ажил хөдөлмөр эрхэлж буй дундаж давхаргад очих ёстой. Эцсийн дүндээ дундаж давхарга л улс орноо авч явдаг биз дээ.

-Ингэхэд Монгол Улсын гадаад өрийн хэмжээ ямар байгаа вэ?

Нэрлэсэн дүнгээрээ Монгол Улсын гадаад өр 2023 оны эцсийн байдлаар 34.5 тэрбум ам.доллар байгаагийн 7.9 тэрбум нь Засгийн газрынх.

Бидний санаа зовох ёстой асуудал бол Засгийн газрын өр. Тэрнээс хувийн хэвшлүүдийн авсан өр харьцангуй гайгүй. 34 тэрбум ам.долларын өр дотор Оюу толгойн өр явж байгаа. Оюу толгой төслийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой дөрөв, таван тэрбум ам.долларыг олон улсын зах зээлээс босгосон мөнгө Монгол Улсын гадаад өр гэдэг тоон дотор яваа. Энэ бол одоохондоо бидний санаа зовох асуудал биш. Жинхэнэ санаа зовох өр бол Засгийн газрын авсан бондуудын өр. Бас улс хооронд авсан зээлүүд бий. Олон улсын байгууллагуудаас авсан хөнгөлөлттэй зээлүүд олон байгаа.

Ер нь Засгийн газрын өр дээр нэмэх нь төрийн секторын өр гэж байгаа. Засгийн газрын өр дотор төрийн өмчийн компаниудын өр хагас дутуу орж байгаа. Урт хугацаатай байх юм бол, эсвэл Засгийн газар батлан даавал гэсэн нөхцөлтэйгөөр тооцдог. Харин богино хугацаатай төрийн өмчийн компаниудын авсан зээл Засгийн газрын өрөн дээр тооцогдохгүй. Төрийн секторын өрөнд төв банкны өр орно. Монголбанк Хятадын ардын банктай своп хэлцэл хийгээд хоёроос  гурван тэрбум гаруй ам.долларын өр бичигдсэн гэх мэт.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Дүрэм зөрчиж Израилийн тамирчинг мөргөсөн нь монголчуудын нийтлэг араншингуудын илрэл л дээ DNN.mn

Монголчууд шуугиан, хэрүүлээс уйдах биш. Тэдгээрийн нэг шуугиан нь мэдээж А.Анандын үйлдэл. Нийгэм хоёр хэсэгт хуваагдан А.Анандын талаар шуугилаа. Яг юу болсныг товчхон хэлэхэд, 3х3-ын сагсан бөмбөгийн тэмцээнд олимпийн эрх авах хариуцлагатай тоглолтыг Израилийн багтай манайхан хийсэн. Тоглолтын турш Израилийн хүчирхэг багийг манай шигшээ баг илүүрхэн хожиж байсан. Гэтэл багийн лидер тоглогч болох А.Ананд тоглолтын хувь заяа хэдийнэ манайх руу эргэчихсэн үед өрсөлдөгч багийн гишүүнийг толгойгоороо мөргөж дүрмийн бус үйлдэл гаргасан. Үүнээс болоод дараа дараагийн тоглолтуудад Монголын шигшээ баг хожигдлоо. Олимпод орох эрхгүй боллоо. Дэлхийн спортын хөгжил багийн төрөлд хурдацтай хөгжсөөр байгаа. Энэ хөгжлөөс манай улс бараа сураггүй хойно хоцорсныг 3х3 сагсан бөмбөгийн төрлөөр чамгүй наашлуулсан нь үнэн. Үүнд нь монголчууд багийн спорт Монголд одоо л хөгжих нь гэж баярласан. Учир нь манайд өнгөрсөн хугацаанд ганц хүний спортын төрөл л хөгжиж ирсэнтэй холбоотой. Хувь хүний спортын төрөлд тухайн тамирчнаас өөр хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй. Өөрөөс нь өөр хэн ч ашиг шимийг нь хүртдэггүй. Үндэсний бөх гэхэд л ганц хүн улсын цол авснаараа ард түмний хайр хүндэтгэлийг хүлээнэ. Морины уралдаан ч мөн адил. Энэ мэт бусад хүмүүст ямар ч ашиг, ач холбогдол байхгүй хувь хүний спортыг монголчууд сайн хөгжүүлсэн. Эсрэгээрээ багийн спорт бол нийтээрээ хариуцлага хүлээдэг, нэг хүн бусдынхаа өмнө ёс суртахууны өндөр хариуцлага хүлээдэг, ашиг шимийг нь оролцсон бүгд хүртдэг. Тиймдээ ч дэлхийн спортын чиг хандлага багийн спортын төрөлд илүү ач холбогдол өгдөг. Нэг хүний спортыг үздэг, дэмждэг хандлага ч эрс багассан. Харин багийн спорт буюу хөл бөмбөг, сагсан бөмбөгийг дэлхий нийтээрээ үзэж, дэмжиж, шимийг нь хүртдэг учраас хурдтай хөгжсөөр байна. Монголчууд багийн спортоор тивдээ гарч ирж чадсан. Цаашлаад дэлхийд гарч ирэхэд нь монголчууд бидний төрөлх зан араншин саад боллоо. Үүний нэг тод жишээ саяны А.Анандын үйлдэл. Уг үйлдлийг хувь хүний алдаа гэхээс илүү ерөөсөө монголчууд бидний араа боддоггүй, бас эрх өссөн, хөөрүү зантай холбож ойлгох хэрэгтэй. Хамгийн хэрэгтэй цаг мөчид өөрийгөө ялж чаддаггүй нүүдэлчин монголчуудын цусанд байдаг бодлогогүй хөнгөмсөг зан бидэнд гай болсоор л. Гэхдээ А.Ананд л монголчууд бидний энэхүү нийтлэг зан араншинг гаргаж байгаа биш л дээ. 2016 оны олимпийн үеэр чөлөөт бөхийн төрөлд мөн адил үйл явдал болсон. Олимпийн наадмын сүүлийн өдрийн сүүлчийн найдвар Г.Мандахнаран тун харамсалтайгаар Олимпийн дэвжээг орхиж байсныг монголчууд мартаагүй. Бас л өрсөлдөгчөө илүүрхэн ялж байсан. Цаг дуусч байхад манай бөх нэг онооны илүүтэйгээр хожиж байлаа. Гарцаагүй олимпийн хүрэл медаль авлаа шүү гээд омогшоод найзтайгаа хундага тулгаж байснаа санаж байна. Гэтэл юу боллоо. Манай бөх цаг дуусаагүй байхад ялчихлаа гэж баярлаж гүйж байгаад хожигдсон. Үнэхээр ч цаг дуусаагүй байхад манай бөх өрсөлдөгч бөхөө үл тоон дэлхийн дэвжээн дээр байгаагаа умартан хөөрсөн. Уг үйлдлээс нь болоод өрсөлдөгч бөхөд нь шүүгчид шууд ялалтыг өгсөн. Ялалтын баярын сэтгэл хөөрлөө ердөө дөрвөн секунд л тэвччихсэн бол олимпийн хүрэл медаль бүрэн утгаараа манайх болох байлаа. Энэ нь Г.Мандахнарангийн буруу гэхээс илүү нөгөө л монгол хүний унаган зангаас шалтгаалсан алдаа байгаа юм. Дөхүүлээд л хаядаг, хяналтгүй хөөрдөг, нэгэнт энэ хүртэл дийлээд ирсэн юм чинь намайг дийллээ гэж үзнэ гэх мэтчилэн. Дээрээс нь дүрмийг дуртай үедээ,нэрд гарсан үедээ, баян болчихвол, дарга аварга болчихвол нэг удаа зөрчиж болдог гэсэн ойлголт. Үгүй дээ, дүрэм л бол дүрэм, үүнийг зөрчиж болохгүй. Зөрчвөл үр дүн нь яаж гардгийг саяны хоёр жишээ харуулна. Үүнээсээ болоод би гэдэг үзэл нь хэт өндөр давамгайлчихсан нь суурин соёлд маш том гай болсоор байгааг бид анзаарсан ч засаж чадахгүй өдийг хүрлээ. Монголчуудын би гэдэг үзэл өнөөгийн Улаанбаатар хотын иргэдэд хамгийн их гай болж байгааг бид мэдэрдэг болсон. Үүний тод жишээ нь нийслэл хотын замын түгжрэл. Энэ уулзвараар би л түрүүлээд хурдхан гарчихвал боллоо гэж дайрсаар байгаад л уулзвар дээр түгжирч зогсдог. Эсрэгээрээ би түр хүлээж байгаад энэ хүнийг урдуураа оруулчихвал уулзвар дээр түгжрэхгүй шүү гэсэн бодлоор замын хөдөлгөөнд оролцдог монгол хүн цөөхөн. Ихэнх нь би эхлээд гаръя, би түрүүлээд явчихъя, би гялс орчихъё гэж дайрсаар байгаад хөдөлгөөнийг нь чагталчихдаг. Монголчуудын би гэдэг үзлийг баталж байгаа юм шиг замын түгжрэлийн шалтгааны 80 хувь нь жолооч нараас үүдэлтэй гэдгийг гадны судалгааны байгууллага олоод тогтоочихсон нь ичмээр. Энэхүү судалгааны дүн аль арваад жилийн өмнө л гарсан. Гэтэл одоог хүртэл түгжрэлийн гол шалтгаан нь жолооч бид өөрсдөө атлаа тэрийгээ засаж чадахгүй байна гэдэг монголчуудын шинжлэх ухаан, судалгаа, баримт тооцоололд итгэдэггүйн тод жишээ. Суурин соёл иргэншилд өөрийнхөө эрх, эрх чөлөөг хамгаалахын тулд бусдын эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэнэ гэсэн хатуу дүрэм ч бий, хууль ч бий. Нэг сая гаруй хүн амтай хотод дүрэм, хуулийг хатуу мөрдөж л амьдрах ёстой. Гэтэл бидэнд нийтийн дунд амьдрах хүмүүжил үнэхээр төлөвшөөгүй байгаа нь энгийн өдөр тутмын үйлдлээс л тодорхой харагдаж байна. Хатуу мөрдөх ёстой дүрэм, хуулийг юу ч болоогүй мэт зөрчдөг энэ хандлага монголчуудыг дэлхийд гарахад хамгийн том саад, тээг болсоор байгааг бид саяны багийн спортоос харлаа. Бусад спортын төрлүүдэд ч энэ алдаагаа олон давтсан. Дүрэм зөрчсөн л бол алдаа болдог. Гэтэл монголчууд алдаагаа олон давтаж байгаа нь дүрэм зөрчсөнийхөө хариуцлагыг мэдрэхгүй байна гэж ойлгож болох юм. Хэлээд хэлээд ойлгохгүй хүүхдэд алганы амт үзүүл гэж монголчууд ярьдаг. Үүн шиг хууль дүрэм зөрчсөн бол хүлээх хариуцлагыг ясанд нь тултал мэдрүүлэх хэрэгтэй юм шиг. Хариуцлага сул, бүр хүлээлгэдэггүй учраас л дүрмийг зөрчих гэж гаргадаг. Түүнчлэн Монголын хууль гурав хоног гэсэн ойлголт өргөн тархсан байх. Тиймээс хууль, дүрэм зөрчсөн л бол хүлээлгэх хариуцлагыг нь хатуу оногдуулдаг байх хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр монголчууд бид алдаа гаргасан хүнийг өрөвдөж, өршөөх дуртай үндэстэн юм аа. Гэтэл энэ нь нөгөө хариуцлагатай байх, хариуцлагаа үүрч сурах мөн чанартайгаа тэрсэлдээд байгаа юм биш үү гэлтэй. Дүрэм зөрчвөл хариуцлага үүрнэ гэдэг ойлголтыг хатуу санамаар байна. Чөлөөтөөр олимпийн медаль хүртэх боломжтой байсан Г.Мандахнаранг тухайн үед хайрлаж, хамгаалаад л өнгөрсөн. Дараа нь амжилтаа ахиулсан уу. Саяны дүрэм зөрчиж, Израилийн тамирчныг мөргөж унагаасан нөхөрт дэлхийн шүүгчид хариуцлага тооцож байхад монголчууд өрөвдөж, хайрлаад л байна. Бас л А.Анандын буруу биш ээ л гэж байна. Нэгэнт л дүрэм зөрчсөн бол хатуу хариуцлага тооцдог болох хэрэгтэй. Тэгж байж тэр хүн дараа дараагийн тэмцээндээ багаа хөөдөхгүй, багийнхаа өмнө ямар өндөр үүрэг хариуцлага үүрч яваагаа ойлгож багийн спорт гэж юу болохыг, юу чухал байдгийг мэдэх юм биш үү. Хайрлаж, хамгаалж, хариуцлагаас мултлах тусам л хүн хүнээ байдаг цаг шүү дээ.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Баабарын “Хурцыг өмгөөлөх нь” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Монгол Улсын и х сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн багш, хуульч Д.Ганхүрэлтэй Үндэсний баялийн сангийн тухай хуулийн хүрээнд ярилцлаа. Тэрбээр “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд аж ахуйн нэгжүүдийн эзэмшлийн орд газраас хувь авна гэсэн заалт байхгүй”  хэмээн ярилаа. Энэ тухай  IX нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

УИХ-ын 2024 оны сонгуульд нэр дэвшигчдийн жагсаалт

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Хурцыг өмгөөлөх нь” нийтлэл хэвлэгдлээ.

АНЭУ-ын Абу Даби хотноо зохион байгуулагдаж буй эрэгтэйчүүдийн 37, эмэгтэйчүүдийн 28 дахь удаагийн Жүдо бөхийн ДАШТ-д эмэгтэйчүүдийн -48кг-ын жинд Үндэсний шигшээ баг, “Сүлд” спорт хороо, “Импери” группийн тамирчин, ОУХМ Б.Баасанхүү дэлхийн аварга болсон билээ. Тэрбээр ДАШТ-ээс алтан медаль хүртсэн Монголын зургаа дахь жүдоч болж буй юм. Мөн тэрээр энэ оны Улсын аварга, ААШТ-ний аварга, Душанбе Их Дуулгын аварга, Дэлхийн аварга гээд дөрөв дараалан түрүүлсэн амжилтыг үзүүлээд байгаа юм. Түүний аав А.Бавуудоржтой энэ талаар ярилцлаа.

Төрдөө итгэж, хуулийг хэрэгжүүлж ирсний утга учир хаана байна аа, Ерөнхийлөгч өө?

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Иран АНУ-ыг буруутгаагүй байна

Арын нүүр: Болж л өгвөл нэгнээ дэмжээрэй


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ