Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Би бүхий л хүнтэй эелдэг сайхан харьцахыг хичээдэг. Таних төдий байсан ч завтай бол төрсөн өдрийн мэнд хүргэчихдэг. Огтхон ч танихгүй хүн байсан ч надаас тусламж хүсвэл сэтгэлээсээ хэлээд, хийгээд өгчихдөг. Хүнийг ахаа, эгчээ, миний дүү гээд л хүндэлдэг. Хүнтэй муудалцсан бол хар буруу саналгүй тэгсхийгээд л өнгөрүүлчихдэг. Шүүмжлэл шаардлагыг хүлээгээд авчихдаг. Аль болох хүнийг эвгүй байдалд оруулахгүй байхыг хичээдэг.

Хүн ер нь хэр удаан амьдарна гэж хэн хэндээ муу санаж явах вэ дээ. Нэг л амьдрах хорвоод. Нэгэндээ зөөлөн хандахыг бодоорой. Хов жив хөөцөлдсөн, хүн муулсан, хийхгүй атлаа шүүмжилсэн, өөлсөн, гоочилсон, энерги муутай хүмүүсээс ангид хол явахыг хичээгээрэй. Баярлалаа гэж хэлж чаддаг. Алдаа гаргасан бол уучлалт гуйдаг. Цагаа барьдаг. Хүмүүст зөвлөж тусалдаг. Би л болж байвал бусад нь хамаагүй гэсэн өчүүхэн зан битгий гаргаарай. Уулзсан хүн бүхэн чинь амьдрахын төлөө тэмцэж байгаа шүү. Чамтай л адил. Энэ бүгдийг ойлгох ухаан, сэтгэл, мэдрэмж гурав танд, надад, бид бүгдэд бий.

Хүнд гоё энерги өгдөггүй юм аа гэхэд ядаж хүний энергийг бардаггүй хүн байгаарай. Хүн чанар, хүнлэг сэтгэлтэй гоё хүмүүсийн нэг нь та байхыг хичээгээрэй.

Д.Баттогтох

Хууль сахиулах байгууллагаас “Монполимет групп” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавыг шалгаж байгаа талаар өмгөөлөгч Д.Отгонбаттай ярилцлаа.

-Ямар үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн юм бэ?

-Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн 2014 оны аравдугаар сарын 15-ны өдрийн тогтоолоор “Монполимет групп” ХХК-д давуу байдал бий болгосон гэмт хэргийг үйлдэхэд зориуд хүргэж, хатгагчаар хамтран оролцсон, Зээлийн гэрээнд заасан зориулалтаар бус гадаад улсад үл хөдлөх эд хөрөнгө худалдан авах, компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх зэргээр ашиглаж, мөнгө угаасан” гэж яллагдагчаар татсан.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 2.1 дүгээр зүйлд Нийгэмд аюултай үйлдэл эс үйлдэхүйг гэмт хэрэгт тооцохоор хуульчилсан хоёр хуулийн этгээдийн хооронд улс оронд чухал стратегийн ач холбогдол бүхий төслийн санхүүжилтийг УИХ, ЗГ, Хөгжлийн банкны шийдвэрүүдээр Монполимет групп ХХК-д зээл олгох шийдвэр гарч, зээлийн гэрээг тус компанитай хийсэн, зээл зориулалтын дагуу зарцуулагдсан талаар УИХ-ын нээлттэй сонсгол, Хөгжлийн банкны жил бүрийн тайланд тусгагдсан, зээл төлөгдөж дууссан гэрээг дуусгаж талууд дүгнэлт өгсөн, энэ ямар ч нийгэмд ямар ч аюултай үйлдэл байхгүй, харин ч улс оронд хэрэгтэй, нийгэм эдийн засагт эерэг төсөл байхад үүнийг гэмт хэрэг гэж үзэх эрүүл ухаантай хүн байхгүй байлгүй дээ.

Ц.Гарамжав гэдэг хүн чинь иргэнээрээ Монгол Улсын Хөгжлийн банкнаас зээл аваагүй энэ хэрэгт татан шалгах ёстой субьект биш төдийгүй “Монполимет групп” ХХК-ийн Монцемент төслийг эхлээд санхүүжилт дуусах хүртэлх хугацаанд ямар нэгэн нийтийн алба хашиж байгаагүй тул энэхүү хэрэгт татагдах ёстой этгээд биш юм.

-Авлигатай тэмцэх газраас хэвлэлийн хурал хийхдээ Ц.Гарамжав гэдэг хүнд Татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, ашигт малтмалын лиценз хууль бусаар авсан, төрийн нууцыг хууль бусаар олж авсан гэх гэмт хэргүүдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа юм уу?

-Авлигатай тэмцэх газраас хийсэн мэдэгдэлд өмгөөлөгч хүний хувьд маш их харамсаж байна.

Нэгдүгээрт, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэрэгт миний үйлчлүүлэгчийг болон түүний хамаарал бүхий хүн Хуулийн этгээдүүдэд холбогдуулан эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан зүйл байхгүй. Эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан тогтоол үйлдсэн бол холбогдогч этгээдүүдэд танилцуулдаг, гэтэл ийм ажиллагаа явагдаагүй учир хэрэг үүсгээгүй байна гэсэн үг. Монполимет ХХК-ийн салбар бүх компанийн санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалт орчихлоо. Энэ тийм нэг гэнэтийн давхацсан үйл явдал гэж харахгүй байна, хэрэг үүсгэх үндэслэл бүхий баримтыг хайж урьдчилсан ажиллагаа хийгдээд байгаа юм шиг уншигдаж байна л даа. Уг нь үүсгэсэн хэрэгт ямар ч хамааралгүй үйл баримтад шалгалт явуулж байгаа нь мөрдөн шалгах ажиллагааны зорилго чиглэлд нийцэхгүй байгаа юм. Энэ талаар зохих байгууллагад хандаж байна.

Хоёрдугаарт, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 19.11 дүгээр зүйлд Төрийн нууцыг хууль бусаар олж авах гэмт хэрэгт, мөн миний үйлчлүүлэгч болон хамаарал бүхий хүн хуулийн этгээдүүдэд эрүүгийн хэрэг үүсгээгүй байхад үүсгэсэн мэтээр ташаа мэдээлэл тарааж байна. Авлигатай тэмцэх газар нэгжлэг хийгээд явсан, удалгүй энэ мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн сайтуудаар цацагдаж эхэлсэн. Мөрдөх байгууллагын явуулж байгаа мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцлал алдагдсан, энэ талаар гомдол гаргаад явж байна.

Гуравдугаарт, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дугаар зүйлд Хууль бусаар ашигт малтмал хайх, ашиглах, олборлох гэмт хэрэгт холбогдуулан эрүүгийн хэрэг мөн л үүсгээгүй мэдээлэл өгөхдөө Ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг хууль бусаар авч ашигласан гэчихсэн. Ийм төрлийн гэмт хэрэг эрүүгийн хуульд хуульчлагдаагүй тул эрүүгийн хэрэг үүсгэх боломжгүй.

-Энэ гэмт хэрэгт хэдэн хүнийг шалгаж байгаа юм бэ. Ц.Гарамжав гэдэг хүний үр хүүхэд, хамаарал бүхий хүмүүсийг татан шалгаж байгаа юу?

-Ц.Гарамжав гэдэг хүний үр хүүхэд хамаарал бүхий хүмүүст эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа зүйл байхгүй. Гэтэл хэрэг шалгах явцдаа үр хүүхдийнх нь дансыг хаасан, эд хөрөнгө, хувьцаа эзэмшдэг компанийнх нь үйл ажиллагааг хязгаарласан хууль бус үйл ажиллагаа явагдаж байгаа нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчсөн гэж үзэж байгаа. Иймд холбогдох хуулийн байгууллагад гомдлоо гаргаад явж байна.

-Мөнгө угаасан гээд байх юм. Энэ талаар тайлбарлаач?

-Хөгжлийн банкнаас “Монполимет групп” ХХК-руу шилжүүлсэн тухайн зээлийн мөнгөн хөрөнгө нь гэмт хэргийн улмаас Монгол Улсын Хөгжлийн банк олж авсан эх үүсвэр гэж бодохгүй байна

Мөнгө угаах гэдгийг Эрүүгийн хуульд “гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж түүнийг авсан, эзэмшсэн, ашигласан; түүний хууль бус эх үүсвэрийг нь нуун далдлах” түүнчлэн “гэмт хэрэг үйлдэхэд оролцсон аливаа этгээдэд хуулийн хариуцлагаас зайлсхийхэд туслах зорилгоор өөрчилсөн, шилжүүлсэн; түүний бодит шинж чанар, эх үүсвэр, байршил, захиран зарцуулах арга, эзэмшигч, эд хөрөнгийн эрхийг нуун далдалсан” үйлдлийг хэлнэ гэсэн байгаа.

Гэтэл “Монполимет” групп ХХК-ийн зүгээс хууль дүрмийн дагуу зээл хүсч зээлийн судалгааны материалаа банкны зээл судалдаг жишгээр л өгсөн байдаг. Хөгжлийн банк зээлийг судалж олгох үгүйгээ шийддэг энэ процесст төсөл хэрэгжүүлэгч Монполимет групп ХХК-ийн зүгээс оролцох боломжгүй бүх мэдээлэл хаалттай зөвхөн ямар шийдвэр гарсан талаар л танилцуулдаг.

Хэн ч банкны дотоод үйл ажиллагаанд оролцож болохгүй, оролцох боломжгүй, энгийн иргэн банкнаас хэрэглээний зээл хүсэхдээ материалаа өгөөд эцсийн шийдвэрээ л авдаг шиг процесс болдог, Хөгжлийн банкны маш олон шат дамжлага бүхий нэгж салбаруудаар дүгнэлт гараад төслийг санхүүжүүлэх эцсийн шийдвэр гаргадаг. Гэхдээ энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд УИХ, ЗГ-ын шийдвэрүүд гарч зээл олгох шийдвэрүүд шат дараалалтай тэргүүлэх зэргийн төсөл хөтөлбөр гэж мэдээж гаргасан байдаг. Гэтэл бүхэл бүтэн шийдвэр гаргах ажиллагааг бүхэлд нь хуулийн байгууллага дүгнэлт өгөхгүй өө хайж байгаа мэт үндэслэлээр яллагдагчаар татаж байгаа нь ихэд гайхалтай. Банкны эх үүсвэр хууль ёсных эсэх дээр ядаж дүгнэлт өгч болдоггүй юм байх даа, тэгвэл энэ гэмт хэрэг биш гээд шууд л ойлгож уншигдана.

Иймд мөнгө угаах гэмт хэрэгт буруутгаж байгаа нь үндэслэлгүй, энэ талаар мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болохгүй нөхцөл байдал үүссэн.

-Та мөрдөн шалгаж болохгүй гэж яриад байгаа нь ямар учиртай юм бэ?

-Хэрэв үнэхээр Хөгжлийн банкнаас авсан зээлийн харилцааг гэмт хэрэг гэж үзээд байгаа юм бол 2014 онд зээл авсан үйлдэлд нь хэрэг үүсгэн шалгах боломжгүй юм. Өөрөөр хэлбэл, хуульд тодорхой цаг хугацаа өнгөрсний дараа хэрэг үүсгэн шалгах боломжгүй талаар Эрүүгийн хуулийн 1.10 дугаар зүйлд Хөөн хэлэлцэх хугацааг тодорхой хуульчилсан. Өнөөдрийн үүсгэн шалгаж байгаа хоёр хэргийн хувьд уг хугацаа өнгөрсөн тул мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болохгүй хуульд заасан хориглолт байгаа.Тэгэхээр мөрдөх байгууллага болон прокурорын байгууллагаас явуулж байгаа үйл ажиллагаа бүхэлдээ хууль зөрчиж явагдаад байгаа тул өмгөөлөгчийн зүгээс дээд шатны албан тушаалтан гомдол гаргаад явж байна.

Хууль гагцхүү хэрэглэх, хэрэгжүүлэх үүрэгтэй субьектүүд түүнийг өөрсдөө дур зоргоор тайлбарлах эрхгүй.

Харин хуулийг нэг мөр хэрэгжүүлэх, түүнийг дагаж мөрдөж ажиллах үүргээ биелүүлбэл Ц.Гарамжав гэдэг хүнийг хэрэгт татах, эд хөрөнгө битүүмжлэх олон зуун ажилчид хохирч, сул зогсох нөхцөл байдал үүсэхгүй мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болохгүй тохиолдол юм.

-“Монполимет групп” ХХК Хөгжлийн банкнаас авсан зээлээ эргүүлэн бүрэн төлсөн буюу ямар ч хохиролгүй гэдэг нь нийтэд тодорхой байхад яагаад хэрэг үүсгээд эд хөрөнгийг нь битүүмжлээд хураан аваад, үйл ажиллагааг нь зогсоогоод байгаа юм бол. Ийм хуулийн боломж байгаа юу?

-Хууль зүйн хувьд тайлбар хийхэд Эд хөрөнгө битүүмжлэх ажиллагаа нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 21.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Хохирлыг нөхөн төлүүлэх, хор уршгийг арилгуулах болон хөрөнгө, орлого хураах албадлагын арга хэмжээг хангах зорилгоор яллагдагч, шүүгдэгчийн эд хөрөнгийг шүүх, прокурорын шийдвэрээр битүүмжилнэ” гэж хуульчилсан.

Ц.Гарамжав гэдэг хүнд Монгол Улсын Хөгжлийн банкны зээлтэй холбоотой хэрэг үүсгэсэн. Үүнээс үзвэл Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 8.1 дүгээр зүйлд хохирогчийг хуульчилснаар бол Монгол Улсын Хөгжлийн банк хохирогч болж таарах нь.Гэтэл хохирогчоор тогтоогдож оролцоогүй, оролцох ч боломжгүй шүү дээ, нийгмээрээ л мэдэж байна.

Хөгжлийн банкны хамгийн сайн төсөл гээд тухайн банк нь өөрөө дүгнэчихсэн, зээлээ бүрэн төлчихсөн. Хөгжлийн банкинд хохирол учирсан түүнийг төлүүлэх зорилгоор эд хөрөнгийг битүүмжлэх хэрэгцээ шаардлага байхгүй, хохирогчгүй, хохиролгүй хэрэгт хөрөнгө битүүмжилж байгууллагын үйл ажиллагаа зогсоосон нь илэрхий хууль зөрчсөн. Энэ талаар шат шатны албан тушаалтнуудад хандаж хариулт нэхэж гомдол хүсэлт гаргаад явж байна.

УИХ-аас зохион байгуулсан Хөгжлийн банкны зээлийн сонсголын үеэр ч “Монполимет групп” ХХК нь 126 тэрбум төгрөгийн зээл анх авч, 188 тэрбум төгрөгийг үндсэн зээл, 71 тэрбум төгрөгийг хүү, 775 сая төгрөгийг зээлийн шимтгэлд буюу нийт 261 тэрбум төгрөгийг төлж авсан зээлээ, ханшийн алдагдал, хүүгийн төлбөртэй нь төлж, зээлийг бүрэн хаасан. Үүнийг ойлгохгүй байна уу гэж хэн ч асууна биз дээ.

-“Монполимет групп” ХХК-ийн олон зуун ажлын байрыг шууд лацдаж хааж зогсоосон үйлдлийг эсэргүүцэж ажилчид эсэргүүцэл илэрхийлж шаардлага хүргүүлж байгаа үйлдэл нь хуулийн байгууллагад нөлөөлөх гээд байна уу. Эсхүл хууль зөрчсөн үйлдлээ зогсоохыг шаардаад байгаа юм уу?

-Аливаа хэргийг шалгах ажиллагааны зорилго нь хүний эрхийг зөрчихгүй, хуулиар олгосон хүрээ хязгаарын дотор мөрдөгч, прокурор хууль зөрчихгүй хэргийн бодит байдлыг тогтоон шалгах мөрдөн шалгах ажиллагааны зорилго агуулагддаг. Үүнийг нэг мөр хангаж ажиллахыг прокурорын байгууллагын чиг үүрэг л дээ.

Үзэл бодлоо илэрхийлж олон зуун ажилчид цахим орчинд хуулийн байгууллагад хүсэлт гомдлоо илэрхийлээд явж байна. Энэ нь Үндсэн хуулиар олгосон эрхээ эдэлж байна. Нөгөө талаар хуулийн байгууллагад нөлөөлөх гэсэн оролдлого огт биш бөгөөд тэдгээр ажилчдын ажлын байр сул зогсолтод орж орлогын эх үүсвэр тасалдах, өрхийн эдийн засгийн баталгаа, банкны зээл хэрэглээний зардал гээд бүх л асуудал хөндөгдөж өөрсдийнх нь эрх ашиг зөрчигдөж байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ.

30 хоног сэтгүүлч танаас болон сонины газраас чинь шалтгаалахгүй ажлыг чинь зогсоогоод хууль зүйн ямар ч үндэслэлгүй байвал та бүхэн бухимдаж, шаардаж үзэл бодлоо илэрхийлнэ биз дээ. Хууль хүчний байгууллагад гаргаж байгаа шаардлага нь бид ажлаа хиймээр байна, хуулийн байгууллага битүүмжилж үйл ажиллагааг нь зогсоож бидний эрх ашгийг зөрчөөд байна, битүүмжлэлээ нээж шалгалтын ажлаа явуулчих л гэж хандаж байгааг буруутгаж болохгүй.

-Тухайн компанийг эрх бүхий албан тушаалтанг шалгахдаа компанийн өдөр тутмын хэвийн үйл ажиллагааг зогсоох боломжтой байдаг уу?

-Хэргийн хувьд тус компанийн тосон үйлдвэрийг зогсоож, харилцах дансыг нь хязгаарлаж хэргийг шалгах хэрэгцээ шаардлага огт байхгүй юм. Энэхүү шалгалт нь зөвхөн Ц.Гарамжав гэдэг хүнд хамаатуулан шалгаж байгаа юм шиг хэрнээ Монполимет групп ХХК-ийн 1300 гаруй ажилчдын Монгол Улсын Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан эрхэд халдаж нийтэд нь шалгаж байгаа үйлдэл гэж харахаас аргагүй юм.

Тосон үйлдвэрийн 360 гаруй ажилтан 2024 оны зургадугаар сарын 5-ны өдрөөс өнөөдрийг хүртэл 30 хоног битүүмжлэгдээд үйл ажиллагаа нь зогссон, ажилчид нь хүлээлтийн байдалтай байна.

Хэргийг түргэн шуурхай шалгах, холбогдох нотлох баримтыг бэхжүүлээд үйл ажиллагааг нь түргэн нээх нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилго юм. Гэтэл ийм урт хугацаагаар шийдвэр гаргахгүй байгаа нь энэ байгууллага түүний ажилчдыг хохироосоор байна л гэж харж байна даа.

Мөрдөн шалгах ажиллагаа нь бусдын эрх хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндөхгүй байх, шалгалтын хүрээ нь тодорхой байж хавтгайруулан шалгаж компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг зогсоохгүй байхад чиглэгдэх ёстой. Гэтэл хэрэгт хамааралгүй тус компанийн нийт ажилчдын эрхийг зөрчиж болохгүй юм.

Хуулийн байгууллагаас Эрдэнэт үйлдвэр, Эрдэнэс Таван толгой гээд маш олон компанийг шалгадаг, албан тушаалтанд хэрэг үүсгэдэг, гэхдээ хэзээ ч шалгалт явуулахдаа байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулдаггүй биз дээ. Энэ кейс тийм ер бусын өөр юм юу ч байхгүй нь лавтай.

-Ц.Гарамжав гэдэг хүнийг хэрэгт татан шалгахдаа түүний хамаарал бүхий компаниуд үр хүүхдийнх нь дансыг хааж эд хөрөнгийг нь хураан авч болдог юм уу, яг хэн гэдэг хүний дансыг хаасан, ямар эд хөрөнгө хураан авсан бэ?

-Мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа тул энэ хүн, тэр хүн гэж нэр цохож нарийн мэдээлэл өгөх боломжгүй. Мөрдөх байгууллага гаргасан мэдээллийн дагуу үр хүүхдийнх нь дансны зарлагын хөдөлгөөнийг хязгаарласан, эд хөрөнгө хураан авсан нь хэрэгт хамааралгүй татан шалгагдаагүй хүмүүсийн эрхийг зөрчиж байгаа талаар гомдол хүсэлтийг гаргаад явж байна.

Хуулиар хэрэгт холбогдуулан яллагдагчаар татаж эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн, эд хөрөнгийн хохирлыг хариуцвал зохих этгээдээр татсан цагаас эхлэн тухайн этгээдийн эд хөрөнгө, харилцах дансыг хязгаарлах, шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоох хэрэгт холбогдсон этгээдэд хамаатуулан шалгалтын ажиллагаа явуулахаар хуульчилсан тул дээрх ажиллагаа нь хуульд нийцэхгүй байгаа тал дээр дээд шатны албан тушаалтанд хандаж байна.

-Ц.Гарамжав гэдэг хүнд маш олон хэрэг гэв гэнэт үүсгээд 10, 20 жилийн жилийн өмнөх үйл баримтуудыг гаргаж ирээд байгаа нь хэн нэгний захиалгатай юм биш байгаа гэсэн асуулт нийгэмд яваад байна. Энэ талаар таны бодол?

-Хэн нэгэн албан тушаалтан хуулийг дур зоргоор өөрийн үзэмжээрээ хэрэглэхгүйн тулд шат шатны хяналтын байгууллагууд ажилладаг, тухайлбал мөрдөх байгууллагын үйл ажиллагаанд прокурорын байгууллага хэргийн явцад бүрэн хяналт тавьж хууль зөрчсөн аливаа үйлдлийг газар авахуулахгүй таслан зогсоодог. Хуулийн хугацаа өнгөрсөн бол шалгалтын ажиллагаа явуулах гэж байвал зогсоож шийддэг. Энэ нь гагцхүү хуулийг бодит амьдралд хэрэгжүүлэх эцэстээ хэн нэгэн биш хууль засагладаг байх явдал юм. Яагаад 5 жилийн хөөн хэлэлцэх хугацаатай хэргийг 10 жилийн дараа шалгаад байгаа юм бэ? 20 жилийн өмнөх үйл баримтыг шалгаж болохгүй 15 жилийн хугацаа өнгөрөөд байхад хуулийн хориглосон заалтыг яагаад хэрэгжүүлэхгүй байгаа юм бэ гэдэг хариултыг нэхээд хүсэлт гомдол гаргаад явж байна.

-Одоо прокурор, АТГ-аас ямар нэгэн шийдвэр гарч үйл ажиллагааг нь нээх сураг байна уу?

-Бид хуулийн дагуу хүсэлт гомдлоо гаргаж өгсөн, хүлээсээр л байна. Мэдээж олон зуун ажилтан бас энэ тодорхойгүй байдлыг яахыг мэдэхгүй өдөр бүр сураглаад л сууж байна даа.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Энэ жилийн наадмын хувьд дэлхийн үүсэл, хүн төрөлхтний үүсэлтэй холбоотой эртний хүмүүсийн аж байдал, нүүдэлчдийн үлдээсэн ул мөрийг тусгасан хадны сүг зураг гэх мэт археологийн олдворуудыг инновацийн бүтээл болгож, орчин үеийн энтертайнмент хэлбэрт оруулж, мюзикл хэлбэрээр нээхээр төлөвлөж, бэлтгэл ажлаа хийж байна. Үндэснийхээ өв соёлыг орчин үеийн техник технологитой хослуулан бүрэн автомат тайзан дээр хийхээр болжээ.

Наадмын нээлт болон хаалтыг Үндэсний хорооны гишүүдийн олонхын саналаар “Монгол туургатан” театрын найруулагч Ц.Батнайрамдал найруулахаар болсон юм. Наадмын нээлтийн бэлтгэлийн үеэр түүнтэй уулзаж ярилцлаа.

-Жил бүрийн наадмын нээлт тухайн найруулагчийн хувьд нэрийн хуудас нь болдог. Таны хувьд энэ боломжийг яаж ашиглах бодолтой байгаа вэ?

-Үндэсний өв соёлоо орчин үеийн технологитой холбосон мюзикл тоглоно. Мюзикл бол дэлхий даяар түгэн тархсан бүх урлагийн төрлийг агуулж байдаг. Монголд энэхүү урсгал хөгжих суурь нь тавигдсан.Учир нь Монголын язгуур урлаг, өв тээгчид үндэс суурь нь болж байгаа. Монголд соёлын өвийг хадгалсан мюзикл яаж бүрэлдэн тогтох вэ гэдгийг наадмын нээлтээр харуулах болно.

Наадмын тоглолтын ерөнхий агуулга гэвэл үлэг гүрвэлийн үеэс эхлээд хүний үүсэл, төмөрлөгийн үе, Их Монгол гүрэн зэрэг нийт зургаан бүлэгтэй тоглолтыг үзүүлэхээр бэлтгэж байна. Мөн язгуур урлагаас эхлэн өнөөгийн хөгжим хүртэлх өөрчлөлт, шинэчлэлтийн үйл явцыг харуулахаар онцлогтой гэж хэлж болно.

-“Эх дэлхий-энх оршихуйн цадиг” гэсэн нэртэйгээр наадмын нээлт болох гэж байна. Энэ нэрийг яаж сонгосон бэ?

-Хүн төрөлхтөн байгаль, дэлхийн бүтээгдэхүүн шүү дээ. Эх дэлхийгээс бид үүсэл, хөгжилтэй байдаг юм шүү гэдгийг үзүүлэх гэж байгаа. Хүн төрөлхтөн дэлхий эхтэй юм шүү гэдгийг харуулах гэж байгаа. Монгол Улс “Эх дэлхий-энх оршихуйн цадиг”-аараа хамгийн олон зүйлийг бүтээж байгуулж байсан улс. Факс Монголика буюу энх оршихуйн цадиг гэж ярьдаг. Энэ бол асар их бодууштай зүйл. Олон зуун жилийн туршид монголчуудын үндэсний эрх чөлөө, энх амгалан оршихуйн тухай асуудлыг өндөр гэгээн Г.Занабазар соёмбо үсэг дотроо хэдийнэ багтаачихсан.

Тусгаар тогтнол, эрх чөлөө гэдгийг эх дэлхийтэйгээ холбож, нүүдэлчин монголчуудын ахуй, зан заншил, өв соёлыг дэлхийд түүчээлж яваа “The Hu”хамтлаг гэдэг ч юм уу, өнөө цагт соёлын өвөө хэрхэн олонд хүргэх вэ гэдэг гаргалгааны эх үүсвэрийг тавихын тулд найруулагчийн зохиолын гол үндэс суурь оршиж байгаа юм.

-Нээлтийн үйл ажиллагаа өнөөдрийн байдлаар хэдэн хувьтай явагдаж байна вэ?

-95 хувьтай явагдаж байна.

-1200 уран бүтээлч наадмын нээлтэд оролцох гэж байгаа нь өмнөх жилүүдийнхээс хэр ялгаатай байна вэ?

-Жил бүрийн наадмын найруулагч нар өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг. Миний хувьд 21 аймгийн өв тээгчдээр дамжуулан язгуур өв соёлыг дэлхийн урлагийн хөгжилтэй яаж холбох вэ гэдгээс шалтгаалж 21 аймгийн өв тээгчдийг наадмын нээлтэд оролцуулж байгаа. Мөн арын албаныхнаа нэмэхээр 1500 орчим хүн болно.

-Таны хувьд өнгөрсөн зун Төв аймгийн 100 жилийн ойн баяр наадмын ерөнхий найруулагчаар ажилласан. Аймгийн 100 жил болон Улсын наадмын найруулагчаар ажиллахыг харьцуулбал…?

-Яг л адилхан. Төрийн ёслол учраас сум, аймаг, улс бүгд адилхан. Аль ч найр наадмын эхлэлийг төрт ёсны ёслолын дагуу явуулах ёстой гэсэн үндсэн чиг баримжааг зохиолдоо шингээсэн.

-2014-2018 оны Хүй долоон худаг дахь Соёлын наадмыг дөрвөн жил дараалан найруулсан. Энэ нь танд туршлага болсон байх. Ер нь наадмын найруулагчийг ямар шалгуураар сонгодог юм бол?

-Үндэсний язгуур урлагийг дэлхийн түвшинд хүргэхийн тулд сурталчилгаа хэрэгтэй. Мэргэжлийн хэмжээнд хөгжиж буй чуулга, хамтлагуудыг наадмын нээлтэд оруулах ёстой гэж би бодсон. Жишээлбэл, алтайн ятга, хийл хуурчид, бий биелгээ гэх мэт Юнескод бүртгэлтэй бүх л урлагийн чиглэлийг оруулахаар наадмын нээлтийн зохиолыг гурван сарын өмнөөс бичээд бүх хамтлагт өгсөн.

Үндэсний язгуур урлаг дараагийн хөгжлийн шат руу хөтлөх түлхүүр нь болох байх гэж би найдаж байгаа. Монголчууд байгаль эх дэлхийтэйгээ хамгийн ойр байдаг, нүүдлийн аж ахуйгаар амьдрахын зэрэгцээ хүн, байгаль дэлхийтэйгээ асар нягтаршилтайгаар эх дэлхийгээ хайрласнаар энх оршихуйн цадиг оршин байдаг гэдгийг энэ жилийн наадмын нээлтээр харуулахыг зорьж байгаа юм.Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн газрыг энэ жил улс эзэмшиж 12 мянган хүний багтаамжтай болгон шинэчлэн засаж байна. Наадмын нээлт бүтэн цаг үргэлжлэх бол хаалтын ёслол 30-40 минут үргэлжлэх юм. Энэ удаагийн наадмын Ерөнхий найруулагчаар Ц.Батнайрамдал, Зөвлөх найруулагчаар Н.Наранбаатар, Ерөнхий зураачаар Л.Батбилэг, Ерөнхий хөгжмийн зохиолчоор Д.Ариунболд, Ерөнхий бүжиг дэглээчээр Ё.Дамчаабадгар, Түүхийн зөвлөхөөр Д.Өлзийбаатар, Ерөнхий зөвлөхөөр С.Дулам, Ерөнхий продюсер, найруулагчаар Г.Маргад-Эрдэнэ, Зохиолчоор О.Цэнд-Аюуш нар ажиллаж байна.

Н.Саранчимэг

М.Уранбилэг

“Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн С.Замира “Эмэгтэйчүүдэд мэдлэг, боловсрол, туршлага дутаагүй, биднийг бүх шатанд хүлээн зөвшөөрдөг хандлага л нийтэд тогтоогүй байна” хэмээн ярилаа. IV нүүрээс үргэлжлүүлэн ушнаарай.

Хууль сахиулах байгууллагаас “Монполимет групп” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавыг шалгаж байгаа талаар өмгөөлөгч Д.Отгонбаттай ярилцлаа. Тэрбээр “Монполимент групп” ХХК-ийн үйлдвэрийг зогсоож, харилцах дансыг нь хааж, хэрэг шалгах шаардлагагүй” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “УИХ-ын гишүүдийн тангаргийн үгийг өөрчилмөөр юм ” хэмээн өгүүллээ.

Өлзийт хааны захидал эх хувиараа эх нутагтаа заларлаа

Ес дэх удаагийн УИХ-ын сонгуулиар 126 гишүүнтэй парламент бүрдэж, гишүүд тангараг өргөлөө. МАН 68 суудалтай олонх болсон ч АН, Хүн намуудад Эвслийн Засгийн газар байгуулах санал тавьж, улмаар намуудын зөвшилцөл үргэлжилж байна. Энэ асуудалтай холбогдуулан МАН-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, хуульч П.Баттөртэй ярилцлаа.

Монгол Улсын Аж Үйлдвэрийн гавьяат ажилтан, Монгол Улсын арслан Жамбалын Хайдав “Бөх хүн бяр чадалтай, мэхтэй байхаас гадна ёс зүйтэй, хүнлэг, жудагтай, даруу байх ёстой” гэлээ.

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Улс төр судлаач Б.Эрдэнэбулгантай олны анхаарлыг татсан сэдэв болох хамтарсан Засгийн газар байгуулагдах асуудлаар ярилцлаа.

-126 гишүүнтэй парламентын бүрэн эрх албан ёсоор хэрэгжиж эхэллээ. Энэхүү парламентын хувьд олон намын төлөөлөл орж ирсэн. Энэ утгаараа төлөөлөл хангагдсан парламент болж чадсан гэж судлаач хүнийхээ хувьд харж байгаа юу?

-76-г 126 болгосон гол зорилго бол аль болох олон намын төлөөлөл, нийгмийн бүлгүүдийн төлөөллийг хангах, парламентаа илүү төгөлдөржүүлэх чиглэлдээ хийгдсэн. Судлаач хүний хувьд харахад олонхтой, сөрөг хүчинтэй, өнгө нэмэх нам, эвслүүдийн төлөөлөлтэй парламент болж чадлаа гэж харж байна. Иргэдийн хувьд энэ удаагийн сонгуулиар маш торгон мэдрэмжтэй санал өглөө гэж ойлгож байгаа. Ямартай ч өөрчлөлт оруулсан тогтолцооныхоо үр ашгийг бид харлаа. Иргэдийн ашиг сонирхлыг төлөөлөх боломж, нөхцөл бүрэн дүүрэн хангагдсан болов уу. Гэтэл Засгийн газар байгуулах асуудал дээр арай өөр дүр зураг харагдахаар яриа хөөрөө явагдаж байгааг судлаач хүнийхээ хувьд анзаарч байна л даа.

-Засгийн газар байгуулагдах асуудлаар танаас асууна. Үүнээс өмнө тойрогт АН, МАН илүүрхсэн. Гэхдээ жагсаалтаар энэ хоёр намаас гадна бусад улс төрийн хүчнээс парламентад орж ирлээ. Энэ утгаараа иргэдийн хувьд улс төрийн намд итгэх итгэл харьцангуй сайн байсан гэж ойлгож болох уу?

-Суудал авсан улс төрийн намууд сонгуулийн үеэр кампанит ажлуудыг маш сайн явуулж чадлаа. Тэр дундаа энэ парламентад дөрөв, дөрвөн суудал авсан Үндэсний эвсэл, ИЗНН. ХҮН намын хувьд өнгөрсөн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас хойш тодорхой асуудлуудыг хөндөж, ялгарч чадсан. Тэдний хувьд 2019, 2023 оны Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг өөр дээрээ хамгийн сайн татаж чадсан гэж ойлгодог. Үүгээрээ маш сайн улс төрийг хийсэн. Энэ кампанит ажил нь энэ удаагийн сонгуульд ХҮН намд асар том боломжийг бий болгож чадсан. Тэгэхээр юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр иргэдийн улс төрийн намд итгэх итгэл сайн байлаа гэхээс илүү эдгээр намууд маань хувь хувьдаа кампанит ажлуудыг маш сайн хийлээ л гэж харж байгаа.

-Сонгуульд өрсөлдсөн бусад намуудын хувьд парламентад суудал авч чадаагүй ч зарим нь улсын төсвөөс тодорхой хэмжээний санхүүжилт авах боломжтой боллоо. Үүнийг та юу гэж харж байгаа вэ?

-Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар сонгуульд өрсөлдсөн нам нэг хувийн босго давсан бол санхүүжилт авах эрхтэй гэж заасан байгаа. Үүгээрээ л зохицуулагдаж байна. Дараагийн сонгууль хүртэлх дөрвөн жилийн хугацаанд эдгээр намууд санхүүгийн хувьд чадамжтайгаар улс төрийн үйл ажиллагаа явуулах боломжтой болгосон нь сайн. Санхүүжилтээс гадна нэг харамсалтай асуудлыг ярихгүй байна. Сонгуулийн тухай хуулийг анх хэлэлцэж байхад жагсаалтаар орж ирэх босго гурван хувь байсан. Гэтэл хэлэлцүүлгийн явцад үүнийг дөрвөн хувь босгож өсгөсөн. Угтаа гурван хувийн босготой байсан бол энэ удаагийн сонгуулийн үр дүнгээс харахад энэ парламентад дахиад ч нам, эвслүүдийн төлөөлөл орж ирэх боломжтой байсан. Үүнийгээ улс төрийн намууд тухайн үед нь анхаарч хараагүй. Өөрөөр хэлбэл, босго бага байх ёстой шүү гэдгээ анхнаасаа анхаарч хэлж явах ёстой байсан. Ер нь саяны сонгуулиар улс төрийн намуудад орон зай хангалттай байгаа гэдгээ харлаа шүү дээ.

-Энэ бүрэлдсэн парламентыг насны хувьд харахад өмнөх парламентаас хамаагүй залуужсан байна. Ер нь хууль тогтоогчдын нас залуужих нь ямар ач холбогдолтой бол?

-Улс төрд насны хувьд биш орж ирж байгаа үе гэж байдаг. Нас бол тийм ч чухал биш. Улс төрийн үе гэдэг чухал. Судлаач хүний хувьд нэг зүйлийг анзаардаг. 2008-2016 он хүртэл найман жилийн хугацаан дахь парламентад МАН, АН-аас тогтмол суудал авдаг улстөрчид байлаа. Гарч ирсэн хүмүүс нь дараагийн сонгуулиар дахиад л гараад ирдэг. Энэ үе 2016 онд байхгүй болсон. Одоо тэрхүү хуучны төлөөллөөс гэвэл Н.Алтанхуяг байна уу. Маш цөөхөн байгаа. Ардын намын хувьд сөрөг хүчин байхдаа 26 гишүүнтэй байсан. Тэр 26 хүн л дараа дараагийн сонгуульд байнга гарч ирдэг. Тухайн үед өнөөгийн УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт, Ж.Энхбаяр, Я.Содбаатар нарын хүмүүс залуу гишүүд байсан. Харин одоо туршлагатай хэд хэдэн удаа сонгогдсон улстөрчид ороод явж байх жишээтэй. Энэ сонгуулиар мэдээж залуу хүмүүс олон орж ирсэн. Бас л тухайн үеийн залуу гишүүдтэй адилхан нэг үе шинээр орж ирж байна гэсэн. Хэрэв эдгээр хүмүүс зөв бодлого бариад зөв ажиллаж чадвал 3-4 удаагийн сонгуулиар парламентын зонхилох нүүр царай болоод явах боломжтой. Тэр цагт өнөөгийн залуу гишүүд маань олон сонгогдсон туршлагатай улстөрч гээд явна. Тэгэхээр парламентад нас тийм ч чухал зүйл биш. Үе үеэрээ солигддог институци гэж хэлж болох юм.

-Улс төр, нийгмийн хүрээнд анхаарал татаж байгаа асуудал гэвэл шинэ Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүн. Энэхүү бүрэлдэхүүн нэг намын бүтцээр байгуулагдах уу, эсвэл улс төрийн бусад хүчин эвсэж орсон бүрэлдэхүүнтэй байх уу гэдэг нь улс төрийн түвшинд яригдаж байна. Судлаач хүний хувьд нам, эвслүүд энэхүү Засагт хамтарснаараа ямар нөхцөлийг бий болгоно гэж харж байгаа вэ?

-Засгийн газрыг тойрсон гурван том асуудал бий. Эхнийх нь Ерөнхий сайд. Өөрөөр хэлбэл, танхимыг хэн толгойлох вэ гэдэг асуудал. Сүүлийн үеийн болж байгаа томилгооноос харахад Ерөнхий сайд нь гарцаа байхгүй Л.Оюун-Эрдэнэ болох нь тодорхой байна. Энэ хүн нам дотроо өөртэй нь өрсөлдөх хэмжээний лидер болох Д.Амарбаясгаланг УИХ-ын даргад томилуулчихлаа. Я.Содбаатарыг намын генсек болгочихлоо. Хуучин УИХ-ын дарга ЕТГ-ын дарга боллоо. Ж.Энхбаярыг МАН-ын бүлгийн дарга болгочихлоо. Үүнээс юу харагдаж байна гэхээр өөртэй нь өрсөлдөж болохуйц лидерүүдийг тодорхой хөдлөхөөргүй байршлуудад суулгачихаж байгаа юм.

-Тэгэхээр эхлээд Ерөнхий сайдын суудал дээрээ өөрөө баттай болъё гэдэг байдлаар улс төрийн нүүдлээ хийсэн гэсэн үг үү?

-Олон нийтийн хувьд Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдын албандаа улирна гэдэг нь тодорхой байсан л даа. Гэхдээ улс төр гэдэг бол үргэлж эрх мэдлийн төлөө явдаг. Тэр утгаараа улс төрийн хувьд энэ суудлаа бэхжүүлэх шаардлага Л.Оюун-Эрдэнэд үүссэн. Тэр ажлаа сайн хийлээ. Бүтцийн хувьд өнгөрсөн Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газраас энэ удаагийнх тийм ч өөр байхгүй болов уу. Ганц нэг л өөрчлөлт орж ирнэ байх. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхий сайд нь өөрчлөгдөхгүй учраас 20 гаруй сайдтай л байх болов уу.

-Яагаад Л.Оюун-Эрдэнэ хамтарсан Засгийн газар байгуулах гээд яваад байна вэ. Үүнийг та судлаач хүнийхээ хувьд тодорхой хэлэхгүй юу?

-Мөн яагаад Л.Оюун-Эрдэнэ Засгийн газартаа АН, ХҮН намыг оруулах гээд байна вэ гэдэг нь анхаарал татаж байгаа юм. Энэ утгаараа яагаад ийм засаг байгуулах гээд байгаа шалтгааныг нь иргэд хэрсүү хараасай гэж бодож байна. Миний харж байгаагаар нэгдүгээрт, эвслийн Засгийн газар байгуулах асуудал зөвхөн МАН-ын удирдах зөвлөл дээр л яригдаж байна. Эсрэгээрээ Л.Оюун-Эрдэнийн уриад байгаа, гуйгаад байгаа АН-ын шийдвэр гаргах түвшинд энэ асуудал огт яригдахгүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл, хамтарсан засагт орох асуудал АН дээр огт шийдэгдэхгүй байна гэсэн үг. Үүнээс зарчмын хувьд юу харагдаж байна вэ гэхээр АН, ХҮН намын хувьд МАН-тай эвсэж Засгийн газар байгуулах гэхээс илүү Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг хүн байгуулсан Засгийн газартаа эдгээр намын удирдлагуудыг элсүүлж оруулах ажлыг хийгээд байна гэсэн үг. Энэ утгаараа эвслийн Засгийн газар байгуулагдах гэж байна гэж ярих нь нэр томьёоны хувьд буруу, тохирохгүй байгаа юм. Эвслийн Засгийн газар хэзээ байгуулагддаг гэхээр УИХ-д олонх бүрдээгүй тохиолдолд энэ асуудал яригддаг. 2012 онд эвслийн Засгийн газар байгуулагдаж байсан. Тухайн үед Ардчилсан нам олуулаа байснаас биш олонх болж чадаагүй. Тиймээс л эвслийн Засгийн газар буюу хамтарсан Засгийн газар байгуулж ажилласан. Харин одоо МАН-ын хувьд олонх. Дангаараа Засгийн газар байгуулах боломж хангалттай байна. Хуулийн хувьд ч улс төрийн хувьд ч эвслийн Засгийн газар байгуулагдах нөхцөл огт үүсээгүй.

-Тэгэхээр нэг үгээр хэлбэл, байгуулчихсан Засгийн газартаа АН, ХҮН намын удирдлагыг урьж байгаагаас биш эвсэж, хамтраад Засгийн газраа байгуулъя гэдэг зүйлийг МАН-аас огт дэвшүүлээгүй гэсэн үг үү?

-Яг тийм. Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг хүн энэ хоёр намын тодорхой удирдлагуудыг өөрийнхөө Засгийн газарт зүгээр л элсүүлж оруулж байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл Л.Гантөмөр, Т.Доржханд хоёрыг ажилд авч байна гэж ойлгогдох улс төрийн бодлого явагдсан байна.

-Яагаад өөрийнхөө намын хүмүүсийг бус өөр намын удирдлагуудыг сайд болгох гээд байгаа юм бэ. Улс төрийн цаад шалтгаан нь юу бол?

-Хамгийн том шалтгаан бол Л.Оюун-Эрдэнэ энэ УИХ дахь 68 дотроо өөрөө олонх биш байна гэсэн үг. Иргэдийн хувьд гадна талаас нь МАН-ын 68 гишүүн буюу олонх гэж хараад байгаа. Гэтэл энэ 68 дотроо Л.Оюун-Эрдэнийн талын хүмүүсээс гадна Ерөнхийлөгч, УИХ-ын даргын фракцын хүмүүс олон бий.

-Тэр утгаараа Ерөнхий сайдад айдас байна гэсэн үг үү?

-Ойлгомжтой шүү дээ. Одоохондоо биш юм аа гэхэд хэзээ нэгэн цагт эдгээр 68 гишүүнээс түүнийг дэмжихгүй байх хүмүүс гарч ирнэ гэсэн айдас өөрт нь асар их байгаа. Улс төрийн хувьд ч ийм эрсдэл бий. Нөгөөтэйгүүр 2016 онд МАН-ын бүлэг 32, 33-аараа хоёр хуваагдсан. Үүн шиг хоёр биш гурав хуваагдах магадлал энэ 68-д өндөр байгаа. Тиймээс Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд Засгийн газраа тогтвортой байлгахын тулд өөрөөс нь хэзээ нэгэн цагт салж байгаа кнопоо өөр намаас нөхөж авах хэрэгцээ энэ цаг үед бий болсон. Энэ бол МАН-ын дотоод хүчин зүйл. Харин гадаад хүчин зүйл юу байна гэхээр сүүлийн найман жил МАН дангаараа Засаг барьсан. Хэрэв гурав дахь удаагаа дангаараа Засаглаад явбал бодлогын хувьд ямар ч өөрчлөлт гарахгүй. Бодлогын хувьд өөрчлөлт гарахгүй болохоор олон нийт дургүйцэж эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, нэг нам дангаараа 12 жил засаглачихаар гарцаа байхгүй 2028 онд МАН байр сууриа тавьж өгөхөөс өөр аргагүй байдалд орно. Олонх болох боломж багасна гэсэн үг. Тэгэхээр Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд нэг талдаа Засгийн газраа тогтвортой байлгахын тулд АН, ХҮН намын удирдлагуудыг танхимдаа элсүүлж байгаа бол нөгөө талдаа 2028 оны сонгуулийн нөхцөл байдлаа намын даргын хувьд харчихсан байна.

-Өөр хамтрах ямар улс төрийн эрх ашиг байна гэж та харж байна вэ?

-Улс төрийн эрх ашиг талаасаа энэ гурван намд бүгдэд нь Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах сонирхол, нөхцөл байдал бий болсон. ХҮН намын хувьд сонгуульд ялсныхаа дараа Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна. Сонгуулийн тогтолцоог 100 хувь пропорционал болгоно гэж мэдэгдсэн. Энэ чиглэлдээ Үндсэн хуулийг өөрчлөх зорилго ХҮН намд байна. Тэгвэл АН-ын хувьд Ерөнхийлөгчийг парламентаасаа сонгодог болъё гэж байгаа. Тэр утгаараа мөн Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах сонирхол байна.

-Харин МАН-ын хувьд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ямар сонирхол, эрх ашиг байгаа юм бэ?

-Сая батлагдсан Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль гэж бий. Энэ хууль өөрөө сууриараа Үндсэн хууль зөрччихсөн. Өөрөөр хэлбэл МАН, Үндсэн хууль зөрчиж хууль гаргасан гэсэн үг. Энэ алдаагаа тэд засахын тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах сонирхолтой байгаа юм. Мөн МАН-ын хувьд орон нутгийн тогтолцоо болон шүүхийн асуудлыг Үндсэн хуулиараа өөрчлөх гээд чадаагүй. Тэгвэл эдгээр өөрчлөлтүүдээ энэ парламентын үед хийх сонирхол их байгаа. Энэ утгаараа гурван нам нэгдсэнээрээ Үндсэн хуулийг өөрчлөх олонхыг бүрдүүлж чадна гэж Л.Оюун-Эрдэнэ үзээд засагтаа АН, ХҮН-ыг оруулах гээд байгаа нь улс төрийн үйл явдлаас харагдаж байна.

-Тэгвэл эсрэгээрээ АН, ХҮН намын удирдлагууд Засгийн газарт орох шаардлага юу байгаа юм бэ. Ирсэн саналыг нь эрс татгалзаад явах боломж бий шүү дээ…?

-АН-ын дарга Лу.Гантөмөр, ХҮН намын дарга Т.Доржхандын хувьд 2028 оны сонгуулиар ялалт байгуулахын тулд дан ганц УИХ-ын гишүүний албан тушаал улс төрийн бодлого явуулахад хангалтгүй. Саяны сонгуулиар анзаарсан бол МАН-ын хувьд бүх дэд сайд, агентлаг, газрын даргуудаа нэр дэвшүүлсэн. Үүнээс харвал эрх баригчид сонгуульд оролцохдоо төрийн нөөцийг ашиглаж улс төр хийдэг болчихсон гэсэн үг. Үүнийг нь бусад улс төрийн хүчин анзаарчихсан байна. Тиймээс төр гэх том нөөцөөс ашиглахын тулд сайд болох шаардлага үүснэ. Төрийн нөөцийг ашигласан тод жишээ бол саяны сонгуулиар яам, тамгын газар, агентлаг гээд бүх төрийн байгууллагууд хүнгүйдлээ шүү дээ. Бүгд сонгууль гээд хаалгаа цоожилсон. Энэ бол өөрөө асар том хүч. Энэ том эрх мэдлээс авахын тулд улс төрийн намын удирдлагуудад дан ганц УИХ-ын гишүүний албан тушаал хүрэхгүй байна. Тиймээс давхар дээлтэй буюу сайд болох сонирхол асар их байгаа. Төрд хүний нөөц байна, мөнгө байна. Энэ эрх мэдэл рүү л явж байгаа гэсэн үг. Үүнийг улс төрийн хэллэгээр улс төрийн нам капиталчих буюу төрийг ашиглаж, сонгуульд ялах боломжоо бүрдүүлдэг гэж ойлгож болно. Капитал улс төрийн намуудын онцлог бол дандаа эвслийн Засгийн газар байгуулдаг. Яг энэ үйл явц руугаа Монголын улс төр орчихлоо.

-Намын удирдлагууд нь Засгийн газарт орж ажиллалаа гэхэд намын даргын албан тушаалаа өгөхөөс өөр аргагүй байдалд орох юм биш үү?

-Яагаад АН, ХҮН намын удирдлагуудыг нь Л.Оюун-Эрдэнэ засагтаа уриад байна вэ гэхээр давхар нэг улс төрийн бодлого явуулж байгаа юм болов уу гэж хардаж байна. Тэр нь юу гэхээр Засагт орсон намын удирдлагуудаа дагаад зарим гишүүд нь Засагт ажилтай болно. Ажилгүй болж хоцорсон нь гомдогсод болж хувирна. Мэдээж АН-ын болон ХҮН намын бүх хүмүүс Засгийн газарт орох боломжгүй. Үүнээс болоод тухайн хоёр нам дотор дахиад маргаан, талцал, нэгнийгээ шүүмжлэх нөхцөл байдал хурцадна гэсэн үг. Энэ байдал нь эрх баригч намд улс төрийн хувьд ашигтай байдлыг бий болгоно. Гол асуудал нь энэ маргаан тухайн АН, ХҮН намын зодоон болж хувирахаас биш Засгийн газрын зодоон болохгүй. Үүнээс юу харагдаж байна гэхээр Л.Оюун-Эрдэнэ улс төрийн давхар нүүдэл хийж байна. Засгаа ч тогтвортой болгоно. Сөрөг хүчнүүдээ ч нам дотор нь зодолдуулах нөхцөлийг нь үүсгэж байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

Элсэлтийн шалгалт маргааш эхлэхтэй холбогдуулан Боловсролын үнэлгээний төв (БҮТ)-ийн Элсэлтийн шалгалт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Д.Энхжаргалаас тодрууллаа.

-Элсэлтийн шалгалт маргааш эхлэх гэж байна. Энэ жил хэчнээн сурагч шалгалтад оролцохоор бүртгүүлсэн бэ?

-Энэ жилийн элсэлтийн шалгалт долдугаар сарын 4-7-ны хооронд болно. Улсын хэмжээнд нийт 46 шалгалтын байранд 2500 гаруй зохион байгуулагч комиссын гишүүд зохион байгуулахаар бэлтгэл ажлаа хангаад байна. Нийтдээ 36 мянган шалгуулагч шалгалт өгөхөөр бүртгүүлсэн байна. Өмнөх оны төгсөгч зургаа мянга орчим шалгуулагч бий.

Сэдэв даалгавар зохиож буй хүмүүс маань вакумжсан, утасны сүлжээ, интернэтгүй орчинд цагдаагийн болон тагнуулын ерөнхий газрын хамгаалалтад нэг сарын хугацаанд ажилласан. Шалгалтын байр бэлэн. Шалгалтын бэлтгэл ажил 100 хувь хангагдсан байна.

Долдугаар сарын 4-ний өдөр Улаанбаатарын цагаар 10:00 цагт Монголын түүхийн хичээлээр шалгалт эхэлнэ.

-Өнгөрсөн жилүүдэд шалгалтад оролцогчид ямар алдаа гаргаж байсан бол. Энэ жил юун дээр илүү анхаарах ёстой вэ?

-Алдаа дутагдал гэхээсээ илүү бичиг баримтын бүрдэл дутуу авчрах, цагаасаа хоцрох, цагаа хэт тулгаж ирэх тохиолдлууд байдаг. Шалгалт өгч буй хүүхдүүддээ хэлэхэд, шалгалт өгөх байрны гадаа 30 минутын өмнө ирэх, шалгалт өгөх анги танхимдаа 10 минутын өмнө орж суудлаа эзэлсэн байх ёстой.

Бүрдүүлэх бичиг баримт нь иргэний үнэмлэх, Бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээ, суудлын хуваарь, бүртгэлийн хуудас юм. Энэ дөрвөн бичиг баримтыг авчирч байж шалгалтад орох эрхтэй болно. Магадгүй иргэний үнэмлэхээ гээгдүүлсэн тохиолдолд “E-Mongolia”-гийн лавлагаа, гадаад паспорт, жолооны үнэмлэхээ үзүүлж шалгалтад орох боломжтой. Бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээ нь байхгүй шалгуулагч “E-Mongolia”-гийн лавлагааг мөн авчирч орж болно.

-Тухайн шалгуулагч танхимд орохдоо юу, юу авч орох ёсгүй вэ?

-Танхимд орохдоо дээр дурдсан дөрвөн бичиг баримтыг шалгуулж орно. Өөр ямар нэгэн үзэг, харандаа, томьёоны хураангуй, гар утас, сурах бичиг, ноорог цаас гэх зүйлүүдийг авч орохгүй. Үүнийг шалгалтын журмаар хориглосон байдаг.

Үнэлгээний төвөөс балын харандаа, баллуур, харандаа үзүүрлэгч өгдөг. Шалгалтын дэвтрийнхээ ар, өвөр дээр нь ноороглох боломжтой.

-Хүүхдүүд шалгалт өгөхөөр ямар хичээлийг түлхүү баталгаажуулсан байгаа вэ?

-10 хичээлээс сонгож хүүхдүүд шалгалтаа өгдөг. Жил бүр хамгийн өндөр тоогоор сонгодог хичээл бол математик, нийгэм судлал, англи хэлний хичээлүүд юм. Математикийн хичээл дээр гэхэд 26 мянга гаруй хүүхэд бүртгүүлсэн байна. Дунджаар нэг хүүхэд 4-5 хичээл сонгосон байдаг.

-Элсэлтийн шалгалтын дүнгээ хэзээ сонсох боломжтой вэ?

-Шалгуулагч шалгалтаа өгсний дараа шууд засалтын анги танхимд орж, 100 онооноос хэдэн оноо авсан бол гэх анхны оноогоо мэдээд гарах боломжтой. Өмнө нь 14 хоногийн дараа шалгалтын оноогоо мэддэг байсан бол шууд засалтын шилэн технологийг нэвтрүүлснээр хүүхдүүд шалгалтаа өгсөн даруйдаа өөрийнхөө гүйцэтгэлийн оноог мэдэх боломжтой болсон. Улсын хэмжээнд 24 цагийн дотор 800-гаас хэдэн оноо авсан гэдгийг хэмжээсжүүлээд элсэлтийн шалгалтын сайтдаа байршуулна.

Алдаатай будсан тохиолдолд дахин шалгалтын хуудас авах боломжтой юу?

-Магадгүй санаатай, санаандгүй байдлаар хариултын хуудсаа урах, хэтэрхий их баллуурдаж байгаад цоолох, нэг хариултан дээр хоёр хариулт дугуйлах зэрэг тохиолдолд нөөцийн хариултын хуудаснаас нэг хүүхдэд нэг удаа боломж олгож өгдөг. Дахин шалгалтын хуудсыг бөглөж амжих хугацаа бий юу гэдгийг харгалзан үзнэ.

Батламжаа долдугаар сарын 9-нөөс элсэлтийн шалгалтын цахим хуудсанд өөрийн бүртгэлийн дугаар, нууц үгээрээ нэвтэрч, хэвлэж авах боломжтой.

-Монгол хэл, бичгийн шалгалтдаа хангалтгүй дүн авсан ч элсэлтийн шалгалтдаа орох эрхтэй гэж сонссон?

Монгол хэл, бичгийн эрхийн шалгалтыг Засгийн газрын 37 дугаар тогтоолын дагуу авдаг болсон. Энэ шалгалт нь босго оноотой. Босго онооны болзол хангасан хүүхдүүд Их, дээд сургуульд орох эрхтэй. Босго онооны болзол хангаагүй таван мянга гаруй хүүхэд бий. Дахин боломж олгох үүднээс наймдугаар сарын 17-нд дахин шалгалтыг зарласан байгаа. Энэ хүүхдүүд маань босго онооны болзол хангаагүй ч элсэлтийн шалгалт өгөх боломжтой. Элсэлтийн шалгалтдаа өндөр оноо аваад дахин шалгалтдаа босго оноогоо давчихвал наймдугаар сарын сүүлээр Их, дээд сургуулиудын нэмэлт элсэлтэд хамрагдах боломжтой