Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Аливаа бүтээлийн түүхийг мөшгөөд үзэхээр заавал ч үгүй нэг сэдэл, амин гогцоо үзэгддэг. Тэр нь тухайн уран бүтээлчийн сэтгэл зүрхний сэжимтэй холбогдох нь бий. Өдгөө ардын дуу шиг болтлоо дуулагдсан олон бүтээлийн цаана бүсгүй хүний гоо үзэсгэлэн, нандин ариун сэтгэл мэдрэгддэг юм. “Дэлбэн дэлбэн ганханаа хө дэнжийн ногооны навч юм аа хө, дэргэд минь юм шиг санагдана даа хө дэндүү хайртайнх тэр юм аа хө” хэмээх дууг тэртээ 1950-иад онд төрийн шагналт Ч.Чимид анхны хань Ёндонринчендээ зориулан бичсэн байдаг.

“Туулайн гүйдэл шиг салхинд

Туулын шугуй найгана

Уулын согоо шиг хүүхэнд

Хайрын сэтгэл дасна” гэх буюу “Мөнгөн аяга шиг гараас чинь Туулын уснаас амсах юмсан мөнхийн усыг уусан юм шиг танхил чамтай амьдрах юмсан” алдарт шүлгээ “Сэрэлт” кинонд тоглосон Янжинжавт зориулснаа Явуухулан найрагч хэлсэн түүхтэй.

“Алтан гургалдай” Аюушийн Загдсүрэн гуайг хамгийн олон дууны эзэн гэгддэг. Түүнд Гүндсамбын Санжжав “Шивнэн шивнэн ярьсан найз чинийхээ үгийг чагнан чагнан суусан намрын оройг санаж байна уу” хэмээх “Дурлал хайрыг минь дамжуулаасай” дуугаа зориулсан бол урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Н.Мэндбаяр “Дуучин чамдаа” дуугаа зориулжээ. Харин Жамцын Бадраа гуай “Гоёхон чимэг”-ээ зориулсныг Ш.Сүрэнжав найрагч

“Соёглонхон жороолсон

Согоо чихтэй үүлэн хээр

Солонгоронхон туяарсан

Сонин хээтэй үйтэн хуар

Гоолиг түүнд минь

Гойд чамин таараа юу даа

Гол шиг сайхан гоц хөөрхөний нь

Гоёхон чимэг юм уу даа гэж Загдсүрэн дуулах агшнаа Бадраа гуайн царайд дүүрэн мишээл тодорч, нүдээ ирмэсхийн гарыг минь байн байн чанга атгаж байлаа” гэж өгүүлсэн. Мөн “Дунд голын ногоо” дууг Чойжин ламын өргөмөл охин Залуу жанжин Лхагвасүрэнгийн гэргий Дашцэдэн гуайд зориулсан гэдэг. Дуу бүхэнд ийм л домог шиг түүх яригддаг.

Өнгөрсөн оны наймдугаар сарын мэдээллээс харахад Толгойтын замыг Ард Аюушийн өргөн чөлөөтэй буюу Гэмтлийн эмнэлгийг “Содон” хороололтой холбох олон түвшний огтлолцлын авто зам, гүүрэн байгууламжийн ажлын газар чөлөөлөлт 95 хувьтай байсан байна. Түүнчлэн Замын хөгжлийн газрын дарга Г.Баярсайхан өмнө нь ярихдаа “Гэмтлийн эмнэлгээс “Содон” хороолол, “Толгойт” хүрэх авто зам зургаан эгнээтэй, хоёр талдаа тойрогтой, гүүрэн гарцтай. Энэ зам ашиглалтад орсноор Энхтайвны өргөн чөлөөний замын ачааллыг 50 хувь бууруулна гэж тооцоолсон” гэж байв.

Уржигдар “20 минутын хот” арга хэмжээний хүрээнд хийж хэрэгжүүлж буй ажлын талаар Хотын дарга Х.Нямбаатар, Түгжрэлийн сайд Р.Эрдэнэбүрэн нар мэдээлэл хийсэн юм. Энэ үеэр Хотын дарга Х.Нямбаатар “Ард Аюушийн гудамжийг Содонгийн уулзвартай холбох авто замын ажил нэг, хоёр айлаас болоод гацсан. Бид зохиогч автортой нь яриад айлын үл хөдлөхтэй давхцаад байгаа хэсэг дээр замын трассыг есөн метрээр шилжүүлье гэж ярьсан боловч тохиролцоонд хүрээгүй. Өнөөдөр хамгийн сүүлийн замын трасст өртсөн айл дөрвөн тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдсэн. Тэр дөрвөн тэрбум төгрөгийг нь Төсвийн тодотголын дараа өгье гэдэг байдлаар ярьж байгаа. Нийтдээ 260 нэгж талбар өртсөн. Ихэвчлэн худалдаа, үйлчилгээ эрхэлдэг өртөг үнэтэй ийм зүйлүүд байгаа.

Энэ айлтай зөвшилцөл дууссан учраас маргаашнаас эхлээд гэрээгээ хийгээд, айлаа нүүлгэн шилжүүлэх ажил хийгдэнэ. Ингэх юм бол бид есдүгээр сардаа багтаж, Ард Аюушийн гудамжийг хучиж дуусгаад зорчих хөдөлгөөнөө нээнэ. Явган зам болон бусад ажлуудыг араас нь үргэлжлүүлж хийх төлөвлөгөөтэй байгаа” гэсэн юм. Үүнтэй холбоотойгоор Гэмтлийн эмнэлгийг “Содон” хороололтой холбох гүүрэн байгууламж, авто замын засварын ажлыг сурвалжиллаа.

2022 оны зургадугаар сараас замын бүтээн байгуулалтын хүрээнд х ийгдэж буй газар чөлөөлөлтийн ажил нь явагдаж, өнгөрсөн оны долдугаар сард эхэлсэн гүүрэн байгууламж, таван нүхэн гарц бүхий 3.9 км авто замын засварын ажил үргэлжилж байна.

Хархорингийн 32-ын автобусны буудлаас хойш эргэсэн замаар хэсэг яваад, гүүрээр гараад дээш өгссөн замаар алхсаар дөрвөн замын уулзвар дээрх зам засварын ажил хийгдэж буйтай таарлаа. Одоогоор замын хучилтын ажлууд хийгдэж эхлээгүй, хучилтын өмнөх дөрөв, таван дамжлагат бэлтгэл ажил үргэлжилж байсан юм. Энэ уулзвараас баруун тийш “Содон” хороололтой, зүүн тийш Гэмтлийн эмнэлгийн замтай холбогдох аж. Уулзварын хоёр талд хоёр гүүрэн байгууламж буюу хоёр нүхэн гарц баригдсан байв. Нийт зам талбайн ажилд өчигдрийн байдлаар 30 гаруй хүн ажиллаж байгаа гэв.“Монгол зам групп”ХХК-ийн талбайн инженер залуу “Тодорхой мэдээллийг захиалагч тал болох Нийслэлийн Замын хөгжлийн газраас тодруулах шаардлагатай” гэсэн юм. Зам засвар хийж буй болон ойролцоох оршин суугчдаас газраа чөлөөлж амжаагүй айл байгаа эсэхийг тодруулахад “Энэ хавиар газар чөлөөлөлтийн ажил бүрэн хийгдсэн. Гэмтлийн тэр хавьд байх магадлалтай” гэснээр тийш зүглэлээ.

Гэмтлийн эмнэлгийн хойд талын автобусны буудлын баруун талд гүүрний ажил мөн хийгдэж байлаа. Баригдаж буй гүүрний зүүн талд байрлах үйлчилгээний төвүүдээр оров.

Шал.мн-ын захирал, иргэн Х.Жаргал:

Би дөрвөн тэрбумыг хоёр жилийн өмнө бага байна гээд зөвшөөрөөгүй. Эхлээд манайхыг нэр мөр нураана гээд би газраа бэлдэхээр байр хайж байсан. Таг болсон. Дөрвөн давхар том байгууламж. Бүгдийг нь карказ цутгаад хийсэн. Юу ч асуухгүйгээр гүүрээ бариад байгааг гайхаж байна. Энэ том бизнесийг явуулахад надад орц, гарц гаргаж өгөх ёстой. Яг нарийн зүйл яриагүй. Иргэн Х.Жаргалын ганц барилга үлдчихээд байна. Бусадтай нь тохиролцсон. Тухайн үедээ манайхыг том болохоор нь хөндөхгүйхэн шиг өнгөөрөөе гэсэн. Тэгээд зургаа өөрчлөхөөр болсон юм. Зургаа яаж өөрчилсөн талаарх хариу ирээгүй. Аравдугаар сарын 1-нд хүлээлгэж өгнө гэсэн ч бид хөдөлгөөн ч хийж чадахгүй л байна. Манайх 2015 онд нээлтээ хийж байсан.Тусгай обьекттой байж гэмээнэ байгууллагын нэр хүндийн баталгаа бэхэждэг. Улсыг бодъё гэхэд иргэн хүн дахиад юм барих хэмжээний юмгүй байж болохгүй. Энд олон хүний амьдрал, эрх ашиг явж байгаа. Уржигдар намайг Газар чөлөөлөлтийн албанаас ирж уулзах хүсэлт тавьсан. Би хөдөө явж байсан тул очиж чадаагүй. Одоо үнэлгээ яаж хийгдсэнийг мэдэхгүй байна. Эхний байдлаар хоёр жилийн өмнө дөрвөн тэрбумын үнэлгээ хийгдэж байсан. Энэ нь манай нэг давхрын үнэ шүү дээ. Та нар бодитоор ирээд үз гэж хэлсэн. Хөндөхгүй байхыг хичээсэн ч манай урд талаас 200 мкв-ыг өгөхийг хүсвэл би зогсоолоо яахав. Зогсоолгүй хийх байсан бол илүү том юм барих байлаа. Барилгатайгаа үнэлэхгүй бол газраасаа өгч чадахгүй гээд байгаа юм. Орц, гарцаа шийдэж өгөхгүй бол би энд том байгууламжтай байгаад ямар ч нэмэргүй. Улс гэдэг иргэнээс бүрддэг. Иргэн нь би болон манай ажилчид. Дээрээс нь бид өндөр татвар төлдөг, банкны өр зээл ихтэй. Би бизнэсээ үнэлүүлье гэж хэлсэн. Яармагт очоод уулзаарай л гэж хэлсэн” гэсэн юм.

“Pruis” сервисийн захирал Д.Чинсанаа:

“Уржигдар зөвшилцөлд хүрч гэрээгээ хийсэн. Яг энэ хэсэг буюу газрынхаа талыг чөлөөлж өгч буй гэсэн үг. Яагаад өдий хүрэв гэхээр орц, гарцны асуудал шийдэгдэхгүй байсан. Надад газраа чөлөөлж өгөхгүй гэж гүрийгээд байсан юм байхгүй. Үлдэж байгаа газрынхаа орц, гарцны асуудлыг шийдэж өгөхийг л хүссэн” гэв.

Ажил хийгдсэнээр “Толгойтын зам” буюу “Содон” хорооллын хойгуур гардаг замаар зорчигчид урагшаа эргэж, I хорооллын арын замд нийлэх шаардлагагүй, шууд зүүн чиглэлтэй зорчин гэмтлийн эмнэлэг орчмоор Ард Аюушийн өргөн чөлөөтэй нэгдэх боломжтой аж. Зам засварын ажил ирэх арваннэгдүгээр сард дуусч магадгүй юм байна.

Zarig.mn сайтын эрхлэгч Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгч, хуульч П.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

---

-Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт анхан шатны шүүхээс өнгөрсөн долдугаар сард ял оноосон. Шүүхээс түүнийг таван зүйл ан-гиар буруутгасан байсан. Сэтгүүлчийг буруутгасан хэргүүдийн талаар өнөөдөр хүртэл нэгмөр ойлголтгүй яваа иргэд олон бий. Түүнийг анх цагдан хорихдоо нэг хэрэгт буруутгаж байсан байх аа?

-Энэ тухай яривал нэлээн өргөн сэдэв болно. 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 4-нд Н.Өнөрцэцэгийг цагдан хорь гэсэн шүүхийн шийдвэрийг Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч гаргасан. Үүнээс өмнө ШЕЗ-өөс Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14-т зааснаар нэр төр алдар хүндэд халдаж, олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан гэсэн гомдлыг ЦЕГ-т гаргасан байдаг. Энэ нь “Шалгаж өгөөч” гэсэн гомдол л байсан. Уг нь Эрүүгийн хуулийн 13.14 нь хорих хэмжээний хүнд санкцтай гэмт хэргийн зүйлчлэл биш. Гэтэл Прокурорын байгууллагын зүгээс “Цагдан хоримоор байна” гэдэг саналыг Баянзүрх, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн шүүх дээр оруулж ирсэн. Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүгч нь “Цагдан хорих баривчлах үндэслэл байхгүй” гээд харин хилийн хориг тавьсан. Тэр саналыг прокуророос зөвшөөрөлгүйгээр хэргийнхээ харьяаллыг өөрчлөөд Сонгинохайрхан дүүрэг рүү шилжүүлсэн.

Тэнд аваачингуутаа урд өмнө авагдсан хилийн хориг байсаар байтал таслан сэргийлэх арга хэмжээг 30 хоногоор баривчлах шийдвэр болгон өөрчилсөн хэрэг.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээг давхардуулж авч болдоггүй.

Ер нь таслан сэргийлэх арга хэмжээ дотроо хувийн баталгаа гаргах, хилийн хориг тавих, зорчих эрхийг хязгаарлах, цагдан хорих арга хэмжээг байдаг. Н.Өнөрцэцэгийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14-тэй байхад нь буюу олон нийтэд илт худал мэдээлэл тараасан зүйл ангиар шалгагдаад мэдүүлэг өгөх гээд явж байх үед нь цагдан хорих арга хэмжээг авсан. Энэ маш том зөрчил. Хоёрт нь, түүнийг яллагдагчаар татаагүй байсан. Таслан сэргийлэх арга хэмжээг авахдаа яллагдагчаар татсан тогтоолтой танилцаад гарын үсэг зурсан байх ёстой байдаг. Н.Өнөрцэцэг гарын үсэг зураагүй байсан. Танилцахгүй гэх юм бол мөрдөгч өөрөө уншиж өгдөг. Та бүхэн санаж байгаа бол Н.Энхбаяр гуай эмнэлэгт байхдаа хоёр чихээ дараад “Сонсохгүй байна, сонсохгүй байна” гэдэг дээ. Тэр хүн хуулийн процессын алдааг харчихсан байсан учраас тэгж орилоод байсан. Харин Н.Өнөрцэцэг дээр энэ хуулийг хэрэгжүүлээгүй. Яллагдагчаар татсан мэтээр шууд 30 хоногийн баривчлах таслан сэргийлэх арга хэмжээ болгож явсан. Энэ бол маш том зөрчил.

-Энэ талаар гомдол гаргасан уу. Ямар хариу өгч байсан юм бэ?

-“Таслан сэргийлэх арга хэмжээний ийм, ийм зөрчлүүд байна. Сонгинохайрхан дүүргийн ерөнхий шүүгч ээ, та хараач” гэж өмгөөлөгчийн зүгээс бараг 15, 16 удаагийн хүсэлтийг гаргаж, мөн тооны шүүх хурлуудыг хийсэн. Харамсалтай нь “Өөрчлөх үндэслэл алга” гэсэн шийдвэр захирамжуудыг шууд гаргаж байлаа. Энэ захирамжууд одоо ч нээлттэй. Үүнийг манай иргэд олон нийт, Их сургуулийн судлаачид авч сонирхох хэрэгтэй. Энд улсын болон хувийн нууцтай холбоотой нэг ч үг, өгүүлбэр байхгүй. Тэнд ямар хуулийн ямар зүйл заалтыг яаж зөрчсөн, хэн нь зөв, хэн нь буруу яриад байгаа нь цагаан дээр хараар бичээтэй бий. Энэ бүхнийг нэг өдөр түүх гэрчилж, үнэлэлт дүгнэлт хийсэн, маш том жишиг ойлголтууд гарч ирнэ. Үүнийг би хариуцлагатайгаар мэдэгдье.

-Хүний нэрт төрд халдсаны төлөө цагдан хорьсон үйлдэл тухайн үед ямар нөхцөл байдлыг харуулж байв?

-Үүн дээр улс төрийн нөхцөл байдал, эсвэл хэн нэгэн хүний Н.Өнөрцэцэгийг 461-т суулгах гэсэн маш том ашиг сонирхол, өс хонзонгийн сэдэлтэй. Түүнийгээ хэрэгжүүлэх гэж прокурор, цагдаагийн байгууллагаар, ганц нэг нөлөөлөлд ордог шүүгч нараар дамжуулж хэрэгжүүлэх гэсэн сонирхол байсан байхыг үгүйсгэхгүй. Хууль зүйн салбарт Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд хүний жам ёсны эрх, хувийн халдашгүй эрхэд хуульд заасан үндэслэлээр л халддаг.

-Ямартаа ч 68 хоногийн дараа түүнийг сулласан. Батлан даалтад гараад ирэхээр олон нийт тайвширсан. Гэтэл шүүх хурал болж, анхны буруутгаж байсан зүйлчлэл дээр хэд, хэдэн хэрэг нэмэгдсэн нь анхаарал татаад байгаа юм?

-Түүнийг анх 461-т хориход Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан нэр төр алдар хүндийг гутааж олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан гэдэг ганцхан зүйл ангиар шалгаж байсан. Өөрийг нь ухаж тонгичоод юм олохгүй болохоор ажлын хамт олныг нь, ах дүү нарынх нь дансыг шалгаж эхэлсэн. Н.Өнөрцэцэг гэдэг хүнээс өөрөөс нь гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл гарч ирэхгүй байна гэж үзээд бусад газар, орон байр бүх зүйлд нь нэгжлэг хийгээд юу ч гарч ирэхгүй байсан.

-Гэхдээ үүнийг мөрдөгч, прокурор бол нотлох баримт цуглуулах хүрээнд хийсэн ажил гэж тайлбарлана шүү дээ. Харин та “Өөрийг нь ухаж тонгичоод юм олохгүй болохоор…” гэж ярьж байна?

-Эрүүгийн хуулийн 13.14-тэй холбоотой нэр төр алдар хүндэд халдсантай холбоотой Zarig.mn сайтад үзлэг хийх, түүнтэй холбоотой мэдээллүүдийг ухах ажиллагааг хийж болно. Гэтэл мөрдөгчид бүр халиад ямар ч хамаагүй хүний хувийн мэдээлэл рүү, бусад хэн нэгэн, хамаатан садан ах дүү нарынх нь дансыг нь онгичож эхэлсэн. Zarig.mn сайтыг нэгжсэн. Уг нь тэр нэгжлэг, мэдүүлгүүд 13.14-ийг нотлох гээд байгаа биз дээ. Гэтэл түүнийгээ нотлох биш өөр зүйл рүү халиад, баахан өөр гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд байна гэж эхэлсэн. Ингээд нэг хүнийг өдөрт бараг 5-6 Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэлд яллагдагчаар татсан.

-Тэгж болох юм уу?

-Бүр өмнө нь Нийслэлийн проукророос хааж байсан 13.14-тэй холбоотой хэргийг сэргээж ч байсан шүү. Энэ нь тэр хүний өөрийнх нь эрхзүйн байдлыг маш ихээр дордуулсан үйлдэл. Үндсэн хуулийн 16.14-д заасан хүний эрх, эрх чөлөөний талаар яриад ч хэрэггүй. Түүн дээр үндэслэж гарч ирсэн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг яриад ч хэрэггүй. Олон улсын гэрээ конвенцид заасан Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргүүдийг санаад ч хэрэггүй. Ийм л процесс 2023 оны арванхоёрдугаар сар гэхэд өрнөсөн. Тэгээд л шуугиад дууссан.

Тэнд Н.Өнөрцэцэг байна уу, өндөр албан тушаалтан байна уу, Монгол Улсын иргэн байна уу ерөөсөө хэн байхаас үл хамаараад хамгийн гол нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, түүнийг дагаж баталгаажуулж хамгаалж байдаг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан процессын ажиллагаанууд хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу л явж байх ёстой.

Гэтэл удалгүй тагнуулаас ирээд “Танд ийм яллагдагчаар татсан тогтоол танилцуулна, энэ ажиллагааны хүрээнд таниас мэдүүлэг авах шаардлагатай байна” гээд үргэлжилсэн.

-Энд эргэлзээтэй нэг зүйл нь мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц гэдгээр мэдээлэл хаалттай болчихсон. Бүр шүүх хурал ч хаалттай боллоо. Эцэст нь ямар хэрэг ил болдог, аль нь хаалттай болдгийг ойлгохгүй болоход хүрч байна. Хууль зүйн талаас үүнийг тайлбарлаж болох уу?

-Ер нь 2018 онд болж байсан томоохон шүүх хурлууд ч тэр, бусад хэргүүдийг харж байхад төрийн нууц, эсвэл хувь хүний нууц гэж байгаад олон нийтээс салгаад нууцлаад гадагшаа мэдээлэл дамжуулахгүй болгоод ирдэг жишиг тогтчихоод байна. Үүнийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид “мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг задруулах” гэмт хэрэг болгоод хуулиндаа оруулчихсан. Өмгөөлөгч юм уу хэн нэгэн мэдээлэл гаргахаар үүнийг зөрчлөө гэж айлгах гэж оролддог сүрдүүлдэг буруу тогтолцоотой боллоо.

Үүнийг олон улсад төрийн данс ч тэр, шүүхийн процессын үйл ажиллагаа ч гэсэн нээлттэй байх ёстой гэж үздэг. Хэнийг яаж ямар хэргээр буруутгаж байгааг шүүх хурлын танхимд ирээд үзэх нь нээлттэй. Үнэхээр үнэн шүүж байна уу, өмгөөлөгч нь зөв ярьж байна уу, попорч байна уу гэдгийг иргэд олон нийт нь ил тод нээлттэй хардаг. Харин мөрдөн шалгах ажиллагааны үндсэн концепци нь хэн нэгэн хүн амины хэрэгтэй хүнийг гэрч харж байсан тохиолдолд хэрэгтэн гэрчийг айлган сүрдүүлэх, амь насанд нь хүрэх үйлдэл гаргахгүйн тулд мөрдөгч мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцыг хамгаалах ёстой болдог. Хэрэг боож дуусаад шүүхийн хаалгаар орлоо л бол бүх хэргийн материал ил болдог. Харин бага насны хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдолд шүүх хаалгаа хааж байгаад шийдэж болно.

Ийм зохицуулалтыг манайд хийхгүй бол Монгол Улс хүнийг хэлмэгдүүлж, хуулиа буруугаар ашиглаад байна.

Мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц гэдгээр далайлгаж, айлгаж, юм яриулахгүй байж байгаад хэргийг хаалттай өрөөнд шийдсэн болоод, олон нийтэд “Өө, энэ бол гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл байсан шүү, ял авсан шүү” гээд хаачихаж байна. Гэтэл шүүх өөрөө ил тод нээлттэй байх ёстой.

Н.Өнөрцэцэгийн хувьд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх процесс дээр энэ олон зүйл ангиудыг салгах эрхийг нь хангаагүй. Өмгөөлөгчид маш олон хүсэлт гаргасан ч бүгдийг нь хэрэгсэхгүй болгосоор байгаад шийдлээ. Уг нь олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан, татвартай холбоотой, төрийн нууцтай, хувь хүний нууцтай холбоотой гэх хэргүүдийг зааглаад олон нийтэд нээлттэй байдлаар шүүх боломжтой байсан.

-Төрийн нууцыг задруулсан гэх хэрэг байгаа. Төрийн нууц задруулсан албан тушаалтан нь хариуцлага хүлээгээгүй мөртлөө сэтгүүлч ял авчихлаа. Өнөөдөр хүртэл эргэлзээтэй сэдэв хэвээр байх юм?

-Миний хувьд төрийн нууцтай холбоотой хавтаст хэрэгтэй танилцаагүй, нууцын баталгаан дээр гарын үсэг зураагүй. Харж байхад, мөрдөгчийн олж авсан баримтын талаар хэн гэдэг хүн нууцыг задруулсан талаар Заригийн сэтгүүлч ярьсан байсан. Төрийн нууцтай холбоотой мэдээллийг байшин дотроос нь гаргаж өгөөд байгаа хүмүүс тэнд ажилладаг ажилтан нь. Тэр хүмүүс мэдээлэл хадгалах үүргээ алдсан бол хариуцлага хүлээх ёстой. Гэтэл мэдээлэл задалсан этгээд хариуцлага хүлээгээгүй байж Н.Өнөрцэцэгийг төрийн нууц задруулснаар хорьж байдаг нь хошин шогийн жүжиг шиг болсон. Холбогдох өндөр албан тушаалтнууд нь тайлбар мэдээлэл хийгээд л байх шиг байна. Хариуцлага хүлээх ёстой хүмүүс нь гудамжинд яваад байхад тагнуул, ЦЕГ-ынхан юу хийгээд байна вэ. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай тогтоомж зөрчигдөөд байгаа юм биш үү. Монголын төр өө, хэн нэгнийг хэлмэгдүүлээд байгаа юм биш үү. Бид хууль тогтоомжийнхоо хүрээнд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулахгүй юм уу. Үүн дээр хуульч, өмгөөлөгч хүмүүс хөндлөнгийн дүн шинжилгээ хийхгүй юм уу.

Н.Өнөрцэцэг гэдэг хүнд дуртай, дургүйгээс үл хамаарч Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны процесс зөрчигдөөд байна. Хүний эрх, эрх чөлөө авах юмгүй боллоо.

-Өмгөөлөгчид давж заалдах гомдлоо өгсөн гэсэн. Хурал хэзээ товлогдохоор байна вэ?

-Өмгөөлөгч нарын зүгээс давж заалдах гомдлоо гаргасан. Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхээс “Хэрэг хараахан ирээгүй байна” гэсэн хариу өгсөн байна. Хурал нь товлогдож таарах байх. Мэдээж хэрэг өмгөөлөгчийн зүгээс шүүхдээ итгэнэ.

Энэ дашрамд нэг зүйл сануулахад, “Н.Өнөрцэцэгт цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг авах үндэслэл байхгүй байна, хилийн хориг тавих үндэслэлтэй байна” гээд анх хуулийнх нь хүрээнд шийдсэн шүүгч нь АТГ-т шалгуулж байгаа мэдээлэл байсан. Хуулийнхаа хүрээнд ажиллахаар шүүх цагдаагаас дуудаж дарамталдаг байж болохгүй.

Шүүх бие даасан хараат бус байх ёстой. Би шүүхэд итгэдэг. Гэхдээ нөлөөлөлд орсон байж болзошгүй ганц нэг хүнийг цаг хугацаа хүссэн хүсээгүй шүүнэ. Дараа дараагийн залуу хуульч өмгөөлөгчид үүнийг түүх, кейс болгож ярина. Энэ бол хуульчийн ёс зүй, хувь хүний ёс суртахууны асуудал.

Б.ЭНХЗАЯА

 

“Эмнести Интернэшнл” олон улсын хүний эрхийн байгууллагын гүйцэтгэх захирал Б.Алтантуяатай ярилцлаа.

---

-Иргэдийн жагсаал цуглаан хийх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг олон улсад хэрхэн хамгаалдаг талаар мэдээлэл тодруулмаар байна?

-Тайван хуран цуглах үндсэн эрх нь хүмүүст үзэл бодлоо илэрхийлэх, нийгмийн үйл хэрэгт оролцох боломжийг олгохын зэрэгцээ хүний бусад эрх, эрх чөлөө баталгаатай хэрэгжих хамгаалалт болдог. Олон улсын эрхзүйд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, тайван замаар хуран цуглах, эвлэлдэн нэгдэх эрх нь Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт, бусад гэрээ конвенциор хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Эдгээр нь нийлээд эсэргүүцлээ илэрхийлэх эрхийн ойлголт юм. Хүн бүр аюулгүй, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байж, тайван замаар эсэргүүцлээ илэрхийлж жагсах эрхтэй. Энэ эрхийг зарим талаар хязгаарлаж болох ч зөвхөн бусдын эрх, нэр төрийг хүндэтгэх ба үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журам, хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах зайлшгүй шаардлагын үүднээс хуулиар тогтоосон байх ёстой.

-ОХУ ерөнхийлөгч В.Путин Монгол Улсад айлчилсантай холбоотой иргэд үзэл бодлоо илэрхийлж жагслаа. Ер нь аливаа нэг айлчлалын үеэр тухайн улсын иргэд үзэл бодлоо илэрхийлэх нь олон улсад хэвийн үзэгдэл байх аа?

-Монгол Улс нь үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, тайван замаар хуран цуглах эрхийг Үндсэн хуулийнхаа арванзургадугаар зүйлийн 16.16-д баталгаажуулж өгсөн.Үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журам, хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах зайлшгүй шаардлага тулгараагүй бол төр хөндлөнгөөс оролцох ёсгүй.

2023 оны гуравдугаар сард Олон улсын эрүүгийн шүүхээс /ОУЭШ/-ээс В.Путиныг Ромын дүрмийн наймдугаар зүйлд заасны дагуу хүүхдүүдийг хууль бусаар шилжүүлж, албадан гаргасан дайны гэмт хэрэгт буруутгаж, баривчлах шийдвэр гаргасан. Дайны гэмт хэрэг болон бусад олон улсын эрхзүйн дагуух гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалыг иргэд тайван замаар эсэргүүцэн үзэл бодлоо илэрхийлэх нь байж болох хэвийн үзэгдэл. Хамгийн гол нь аливаа жагсаал цуглаан тайван өрнөх ёстой. Тайван хуран цуглах эрхийг дэмжих төрийн үүрэгт аюулгүй байдлыг хангах, анхан шатны эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг үүрэг хамаардаг.

-Гэвч жагссан иргэдийг цагдаагийн байгууллагаас баривчилсан. Тодорхой цаг хугацаанд цагдаагийн байранд хорьж байгаад суллаж явуулсан гэж мэдээлж байна. Энэ нь Үндсэн хуулиар олгогдсон жагсаал цуглаан хийх эрхэд халдсан үйлдэл болох уу?

-Сүүлийн хоёр жил манай байгууллагаас Монгол Улсад болж буй жагсаал цуглааны үеэр хүний эрхийн ажиглалт хийх идэвхтнүүдийг бэлтгэсэн. Мөн Хүний эрхийн үндэсний комисс ч гэсэн энэ чиглэлээр ажилтнуудаа бэлтгэн тогтмол ажиглалт явуулж байгаа. Хүний эрхийн ажиглагчид нь хүний эрх зөрчигдөж болзошгүй томоохон эрсдэл бүхий жагсаал, цуглаан, бусад олон нийтийн арга хэмжээний үеэр хяналт мониторинг хийдэг. Эдгээр ажиглагчид эвлэлдэн нэгдэх, тайван жагсаал цуглаан хийх эрх чөлөөнд халдсан тохиолдлуудыг бодитой, шударгаар ажиглаж, баримтжуулж, тайлагнадаг. Энэ нь хүний эрх зөрчигдсөн тохиолдолд буруутай этгээдэд хариуцлага хүлээлгэхэд чухал юм.

В.Путины айлчлалыг эсэргүүцэн үзэл бодлоо илэрхийлж, хуран цугласан иргэдийг өөр байр суурь баримтлагч сөргөлдөгч талуудын дайралтад өртөхөөс үр дүнтэй хамгаалах арга хэмжээ авахаас илүүтэй ялих шалихгүй шалтгаанаар залхаах зорилгоор саатуулсанд Монголын Эмнести Интернэшнл санаа зовинож байна. Хэн ч тайван замаар үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө баривчлагдах, хоригдох ёсгүй.

-Жагсаал цуглааны үеэр иргэдийг цагддаг хорьдог, эсвэл жагсаал хийхийг нь зогсоодог үзэгдэл манайд гарсаар байгааг олон нийт хатуу шүүмжилдэг. Энэ нь манай улсад холбогдох хууль тогтоомж боловсронгуй болоогүйтэй холбоотой байна уу?

-Монголын “Эмнести Интернэшнл”-ээс Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай хуулийг олон улсын хэм хэмжээнд нийцүүлэн шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай байгааг Ковид цар тахлын үеийн хууль сахиулах үйл ажиллагаанд хийсэн мониторингийн тайлан, зөвлөмждөө дурдсан.

Мөн өнгөрсөн зургадугаар сард Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас ирүүлсэн Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай хуулийн төсөлд санал хүргүүлсэн.

Тухайлбал, жагсаал, цуглааныг тараах шийдвэр гаргах нь эцсийн арга хэмжээ байх, жагсаал, цуглаанд оролцогч зарим нэгэн хүн хүчирхийлэл үйлдсэн нь тайван хуран цуглах эрхээ хууль ёсны дагуу хэрэгжүүлж байгаа бусад иргэдийн эрхийг үгүйсгэх үндэслэл болохгүй байх, жагсаал цуглааны үеэр харилцаа холбоог нь тасалдуулахгүй байх, мэдэгдэл хүргүүлээгүй хууль зөрчсөн гэх үндэслэлээр тайван жагсаал, цуглааныг албадан тараахгүй байх. Хууль сахиулах байгууллагын ажилтнууд жагсаал цуглааны үеэр бичлэг хийх, түүний дотор биед зүүдэг камерыг ашиглахдаа нууцлалтай холбоотой олон улсын хэм хэмжээг баримтлах, тайван хуран цуглах эрхийг бүрэн хэрэгжүүлэхэд онцгой ач холбогдол бүхий мониторинг ажиглалт хийх, хяналт тавих эрхийг хамгаалах, иргэний үл захирагдахуй тайван үйл ажиллагааг хамгаалах, жагсаал цуглааныг зохион байгуулсан, оролцсон хүмүүсийг мөрдөн мөшгилт, ялгаварлан гадуурхалт, эрх чөлөөг нь хасахаас хамгаалах зохицуулалтуудыг тусгаж өгөх, тайван жагсаал, цуглааны үеэр шаардлагатай эрүүл мэндийн яаралтай тусламж үйлчилгээ үзүүлэх, орчны эрүүл, аюулгүй байдлыг хангах төрийн үүргийг орхигдуулахгүй байх зэрэг саналуудыг хүргүүлсэн. Бидний саналыг боловсруулж буй хуулийн төсөлдөө тусгах байх гэж найдаж байна.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Нийслэлийн Ардчилсан намын дарга Т.Батцогттой ярилцлаа.

---

-Нийслэлийн Ардчилсан нам ШИНЭ намтай хамтарч сонгуульд орохоор болсон байна. Яагаад ийм шийдвэр гаргах болсон юм бэ?

-Саяхан зургадугаар сард УИХ-ын ээлжит сонгууль болж өнгөрсөн. Сонгуулийн дараа хот дээрх санал хураалт хэрхэн явж өнгөрөв. Намууд болон нэр дэвшигчид ер нь ямар санал авав гээд судалгаа, дүгнэлтийг хийсэн. Нийслэлд 2016 оноос хойш ялалт байгуулж, эрх бариад байгаа МАН хотын хэмжээнд дээд тал нь 30 хувийн санал л авч байсан. Саналаа өгч байгаа хүмүүсийн 30 хувь гэдэг бол маш бага тоо. Гэтэл дангаараа засаглаад байдаг. Ардчиллыг дэмждэг, ардчилсан үзэл баримтлалтай 70 хувь цаана нь байна шүү дээ. Эдгээр хүмүүсийн хүсэж мөрөөдөөд байгаа хөгжил дэвшил, хүнээ бодсон, хүний эрхийг дээдэлсэн ирээдүйн төсөөлөл байхгүй байна. Тийм болохоор ардчилсан үзэл баримтлалтай намууд энэ 70 хувиа хуваачихаад байгаа юм. Тэгэхээр үүн дээр үндэслээд бид хэд уулзаж, санал солилцсон. ШИНЭ намаас нийслэлд нэр дэвших маш сайн хүмүүс байна. Тэр хүмүүст намынхаа дүрмийг танилцуулаад, журмын дагуу намдаа элсүүлээд хотод нэр дэвших эрхийг нь өгсөн. Түүнээс биш намууд орон нутгийн сонгуульд эвсэж, нийлж орох боломжийг эрх баригч нам зургадугаар сарын 25-нд хаачихсан.

-Тэр юу гэсэн үг вэ?

-МАН-ын боловсруулсан хуулийн хүрээнд бид энэ эрхээ хязгаарлуулчихсан. Ид сонгуулийн өдрүүдтэй зэрэгцээд намууд эвсэх боломжийг тэд хаасан. Тийм учраас бидэнд байгаа сонголт ердөө л энэ. Үгүй бол Ардчилсан нам дутуу нэр дэвшүүлээд үлдсэн дээр нь бусад намууд хүнээ дэвшүүлэх боломжтой. Гэтэл ингэсэн тохиолдолд сонгогч нар маань ойлгож саналаа өгч чадахгүй. Дээрээс нь санал авах өдрийг дахиад л баасан гарагт тааруулсан. Баасан гарагт хүмүүс агаар салхинд гардаг. Сонгогчид хотоос гараад явчихдаг гэдгийг тэд тооцоолоод байна. Өнөөдөр МАН халамжаар бүх сүлжээгээ барьдаг.

Халамжийн сайд нь МАН-аас томилогдсон. Ардчилсан намын гишүүдийг тэгээд халамжаасаа хасдаг. энэ бодитой гэдгийг бүгд л мэдэж байгаа. Ард түмнээ ядуу байлгаж байгаад төрөөс халамж өгсөн нэрийдлээр тэднийг барихыг оролддог.

-Төрийн албан хаагчид сонгуулийн дүнд маш том нөлөө үзүүлдэг гэдэг?

-Одоо хэдүүлээ үүнийг бүр орхиё. Энэ бол МАН-ын бодож олсон арга заль. Төрийн албан хаагч нам бус байх ёстой гэдэг. Гэвч амьдрал дээр ийм биш гэдгийг бүгд л мэддэг. Өнөөдөр төрийн албан хаагчдыг ажлаар нь барьцаалж, дарамталж байгаад зохион байгуулалттайгаар командалж, сонгуульд ажиллуулдаг. Алдарт “60 тэрбумын схем” гэж байгаа шүү дээ. Төрийн албыг намын схемд оруулчихсан. үнэнийг нь ингээд ярьчихаар биднийг барих юм уу, хорих юм уу. Өөрсдийнхөө үгэнд ороогүй заримыг нь өнөөдөр барьж, хорьж байгаа нь үнэн биз дээ. Татварын дарамт үзүүлдэг. Ер нь ардчилсан нийгмийг бид 1990 онд сонгосон. Гэтэл зүүний үзэл баримтлалтай нам ардчилсан нийгмийг удирдаад байгаа нь зүйд нийцэх юм уу. Нийцэж байсан бол бид өнөөдөр сайхан амьдарч байх ёстой биз дээ.

-Нэр дэвшигчдэдээ ямар бодлого, шалгуур барьсан бэ?

-Нийслэлийн тойргийг МАН маш том болгосон. ингэж том болгосноор найман жил хулгай хийгээд түнтийтлээ баяжчихсан дарга нар нэр дэвшихэд ямар ч асуудалгүй. Тэд мөнгөтэй учраас элдэв зардалд санаа зовохгүй. Тойрог томрох тусмаа л том зардал гарна. Өнөөдөр мөнгөтэй хүн хаана байна гэвэл төрд л байна шүү дээ. Бизнес хийж байгаа хүмүүсээсээ баян төрийн албан хаагчтай болчихсон. Манай улсын авлигын индекс сүүлийн жилүүдэд маш өндөр байгаа. Үүнийг нь олон улсын байгууллагууд гаргаад тавьчихсан. УИХ-ын сонгуулийн хамгийн том тойргийн зардал нь 970 сая төгрөг гэсэн байна лээ. Гэтэл насаараа төрд ажилласан маш олон хүн сонгуульд нэр дэвшсэн. Тэд яаж ийм их мөнгийг гаргаад сонгуульд өрсөлдөөд байгаа юм. харин манай намын хувьд гэвэл үйл ажиллагаа нь ч тэр, хэрүүл нь ч тэр нээлттэй, ил тод байдаг. Гишүүд нь ч гэсэн нэг хүнээр удирдуулаад дуугай сууж байдаг хүмүүс биш. Нам гэдэг Ардын нам шиг ярс хийтэл гар өргөдөг зүйл биш шүү дээ. Үзэл санааны нэгдэл дээр бий болдог, олон ургалч санаа гардаг зүйл. энэ ч утгаараа манайх нэр дэвшилт дээрээ нээлттэй байсан. Олон ч хүнд урилга өгч, санал тавьсан. Ажил хийх хүн бол туршлагатай, мэдлэгтэй, боловсролтой, сэтгэлтэй байх ёстой. харин ард түмний төлөөлөгч бол шударга, дуу хоолой байх хэрэгтэй. Манай нам дандаа ард түмний дуу хоолой болох буюу иргэдийн хурлын танхимд иргэдээ төлөөлж дуугарах хүмүүсийг нэр дэвшүүлсэн. Ардын нам болохоор боловсролтой хүмүүсийг нэр дэвшүүлсэн гээд байна лээ. Тэгвэл манай нэр дэвшигчид ч гэсэн бүгдээрээ л мэргэжил, боловсролтой.

-Нийслэлийн Ардчилсан нам энэ удаагийн сонгуульд ямар мөрийн хөтөлбөртэй орж байна вэ?

-Мөрийн хөтөлбөр дээр манай доктор, профессор, эрдэмтэн судлаачид сууж боловсруулсан. Багийн ахлагч нь Монгол Улсын зөвлөх инженер н.Батболд доктор байгаа. Өнгөрсөн 2012-2016 онд нийслэлд манай нам засаглаж байхад Улаанбаатар хотын 32 уулзварыг шинэчилж зохион байгуулах ажлыг хоёрхон сарын дотор хийсэн хүн байгаа юм.

-Нийслэлд ялалт байгуулсан тохиолдолд ямар бодлого хэрэгжүүлэх вэ?

-Манай Ардчилсан намын нийслэлд нэр дэвшүүлсэн багийг сайн хараарай. инженерээр удирдуулсан “Ард түмний төлөөлөл” баг байгаа. Би өөрөө инженер хүн. Нийслэлийн ИТХ-д найм дахь жилдээ сууж байгаа. Би асуудалд яг тооцоо судалгаатай ханддаг. энэ саналаа хэлэхээр эрх баригчид бухимддаг. Манай эрдэмтэн судлаачид мөрийн хөтөлбөр дээр ажилласан. хамгийн гол нь бид хүүхдүүд гэж үзсэн. Дэлхий нийтээрээ хүүхдэд ээлтэй, хүүхдийн стандартад нийцсэн хотыг бий болгохоор ажиллаж байна. Тиймээс манайх ч гэсэн ийшээ л явах ёстой. Улс хөгжье гэвэл хүнээ хөгжүүлье гэдэг. харин хүнээ хөгжүүлэхийн тулд хүүхэд байхаас нь анхаарал хандуулах ёстой. Манай улсад одоогоор 0-18 насны 1.3 сая орчим хүүхэд байна. энэ хүүхдүүд сонгуульд санал өгдөггүй учраас шийдвэр гаргах түвшинд хүүхдийн асуудал тэр бүр хөндөгддөггүй. Ардчилсан нам “хүүхдийн мөнгө” гэдгийг санаачилаагүй бол өнөөдрийг хүртэл хаягдсан хэвээрээ л байх байсан. үр шимийг нь манай хүүхдүүд хүртээд явж байгаа. Гэтэл МАН сүүлийн жилүүдэд үүнийг халамж гэж тайлбарласан. Уг нь энэ чинь халамж биш, хүн ам зүйн бодлого байхгүй юу. Бид хоёр том хөршийн дунд байгаа хүн ам багатай жижиг улс. Тиймээс хүн амаа өсгөх ёстой. Тусгаар улсаа ингэж байж хамгаална. Дэлхийн бусад орнуудад ч ийм бодлого байдаг. Түүнээс энэ бол халамж биш.

-Та хэд есдүгээр сарын 1 гэсэн хуулийн төсөл санаачилж байна гэж байсан. Үүнтэй холбоотой юу?

-Манай хэвлэл мэдээллийнхэн энэ хуулийн төслийг сайн сурталчилж өгөх хэрэгтэй. Бид Уих-ын гишүүдээрээ дамжуулаад ийм хуулийн төсөл санаачилж байгаа. Өнөөдөр бид өөрсдийнхөө хүүхдүүдийг нэг өнгийгөөд харах хэрэгтэй. Бие бялдар муутай, өвчлөл их, хорт зуршилд донтох нь ихэсч байна. Өнөөдрийнх шигээ бид байгаад л байвал 20 жилийн дараа маш хэцүү ирээдүй биднийг тосч байгааг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Дээр хэлсэн хуулиараа бид хүүхдийн хөгжлийн карт гэж гаргахаар болсон. үүгээрээ хүүхдүүд хүссэн урлаг, спорт, хичээлийнхээ дугуйланд суух боломжтой болно. Багшаа сонгоод хичээллэхээр багшид нь төрөөс урамшуулал орно. Өнөөдөр боломжтой айлын хүүхдүүд л дугуйланд хамрагдаж байна. Тэгвэл бид хүүхдүүдээ төрөөс ингэж бодлогоор хамруулна. Бидэнд ирээдүйд зөв хүн хэрэгтэй. зөв болгохын тулд хүүхэд байхаас нь дэмжих ёстой юм. ингэж хүүхэд хөгжлийн карт гаргахад бидэнд сард ердөө 30 тэрбум төгрөг хэрэгтэй. Бидэнд мөнгө нь хангалттай байгаа. эрх барьж байгаа намынхан 40 их наядаар нь идэж болоод байхад бид хүүхдүүддээ яагаад өдий хэмжээний хөрөнгө гаргаж болохгүй юм л гээд байгаа юм. Тийм болохоор хүүхдэд ээлтэй хотыг бий болгоно. Бүх стандартыг хүүхдэд ээлтэй байдлаар сайжруулна.

-Та ярианыхаа төгсгөлд юу хэлэх вэ?

-Энэ хэдэн хулгайч нараасаа салъя. Бид дөрвөн жил тутамдаа нэг дүн тавьдаг. Одоо зөв дүнгээ тавьцгаая. залуучууд маань сонгуульдаа идэвхтэй оролцоорой. Та бүхний ирээдүйг шийдэх хамгийн чухал сонгууль шүү. Орон нутгийн сонгуулийг эрх баригчид ирцгүй болгочихсон. Тийм ч болохоор баасан гаригийг сонгосон. Та бүхнийг санал өгүүлэхгүй байх бүх л аргыг хэрэглэж байгаа шүү. Тийм болохоор идэвхтэй оролцоод дүнгээ тавиад өгөөрэй л гэж хэлмээр байна.

 

ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины манай улсад хийсэн албан айлчлалын үеэр “No war” хэмээн ду хан дээрээ бичиж, үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэнийг цагдаагийн байгууллагаас баривчилсан. Уг асуудлаар иргэн Б.Тэгшжаргалтай ярилцлаа.

---

-ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалын үеэр та эсэргүүцлээ илэрхийлсэн. В.Путины айлчлалыг эсэргүүцсэн шалтгаан тань юу вэ. Нөгөөтэйгүүр үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхээ эдлэх үүднээс тийм үйлдэл гаргав уу, эсвэл өөрийн үзэл бодлоор дамжуулж нийгэмд ямар нэгэн нөлөөллийг үзүүлэхийг зорив уу?

-Би хүний эрх, эрх чөлөөний асуудлаар нээлттэй үзэл бодлоо илэрхийлдэг. Тухайн үед миний хажуугаар өнгөрч явсан цагдаа нарын дотоод холбоонд “Ямар ч хүн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэхийг зөвшөөрч болохгүй” гэсэн үүргийг цаанаас нь өгч байхыг нь би сонссон. Үүнийг сонсоод маш их гайхсан. Ардчилсан Монгол Улсад хэн ч айлчилсан бай иргэд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй шүү дээ.  Гэтэл яагаад хэн ч үзэл бодлоо илэрхийлж болохгүй гэж. Тухайн агшинд миний халаасанд маркер л бай сан. Тиймээс духан дээрээ  “No war” гэж бичээд, өөрийн цахим хуудсаараа лайв хийсэн. Лайв эхлээд аравхан секунд болж байхад цагдаа нар миний гарыг өчөөд бариад авсан. Ийм л үйл явц өрнөсөн.

-Байцаалтын явцад таны эрхэд ямар нэгэн байдлаар халдсан уу, хэдэн цаг байцаасан бэ?

-12:30 минутын орчимд намайг баривчилсан. Ин гэхдээ их л сүр дуулиан тайгаар барьж авсан л даа. Хоёр талаас хөшөөд, гар хөлийг маань мушгиж цагдаа нар бүчиж аваад л. Тэгэх хэрэг байсан ч юм уу.

Үүнээс гадна тэнд байсан хүмүүс муу муухай үгээр дайрч давшлаад намайг цохиж авахаас наахнуур зүйл болсон. Ямар учиртай хүмүүс тэр хавиар байсныг мэдэхгүй юм. Тэд намайг баривчлагдахад хашхирч гуаглаад байсан. Цагдаа нар намайг барьж аваад хүмүүсийн нүднээс шууд холдуулсан. Уг нь Соёлын төв өргөөний үүдэнд баривчлагдсан ч хойхно нь  хүн багатай нэг нарийхан газар аваачиж хэсэг зогсоосон. Ингээд цагдаагийн машин ирж хэсэг рүү авч явсан. Цагдаагийн хэлтэст байхад надад ямар нэгэн дарамт учруулаагүй. Гэхдээ тав, зургаан цаг нэг сандал дээр нам суух хэцүү байсан. Босох ч юм уу, хөдлөхөөр сүүтгэнэлээ гээд хэл ам болдог юм байна лээ.

Ер нь тэнд намайг хэдэн цагаар байлгаад эцсийн үр дүн нь юу байсан юм бэ. Надаас сайн байцаалт ч авалгүй байлгаж байгаад явуулчихаж байгаа юм. Тиймээс үүгээр ард иргэдийг айлгах гээд байгаа юм биш үү. Эрх чөлөөгүй байлгах гээд байгаа юм биш үү гэж бодогдсон.

-Хэдийгээр таны биед цагдаа нар халдаагүй ч эсэргүүцлээ үргэлжлүүлж байгаа шалтгаан тань юу вэ?

-Үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй улсад амьдарч байгаа учраас би суулт хийж байгаа юм. Учир нь өчигдрийн үйл явцтай холбоотойгоор цахим орчны тодорхой хүрээнд намайг муу муухай үгээр доромжилж, гутаасан коммент, постууд байна лээ. Тэдгээр хүмүүс тролл уу, эсвэл бодитой хүмүүс үү гэдгийг мэдэхгүй юм. Ямартай ч тэр хүмүүстэй үзэл бодлоо солилцъё, ярилцъя гээд энд сандал тавьчихсан сууж байна.

Би үг, үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө хохироод үлдсэн. Надаас хэн ч эрхэд тань халдсанд уучлаарай гэж уучлал гуйгаагүй. Тийм эрх чөлөөний мэдрэмжийг гаргаагүй учраас энэ чиглэлд дуу хоолойгоо чанга хүргэхийг хүссэн.

-Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх яагаад нэн чухал гэж?

-Эрх чөлөө бол аливаа улс, нийгмийн хөгжин цэцэглэлтийн оргил үеийг заадаг. Гэтэл үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг нь хаачихвал улс, нийгэм маш ядмаг, харанхуй, гутмаг болчихдог. Эрх чөлөө гэдэг хязгааргүй хол мэт боловч хүмүүст маш их тэмүүллийг бий болгодог.  Улс орон дарангуйлалд автаж, иргэд эрх чөлөөгүй болчихвол улс нэртэй шорон болж хувирдаг. өнөөдөр Монгол Улсын иргэд эрх чөлөөтэй юм шиг боловч сэтгэлгээний хувьд аль хэдийнэ шоронд орчихоод байна. Ийн шоронд оруулах гол арга нь эрх чөлөөгөө эдэлснийхээ төлөө намайг хорьж байгаа шиг хүмүүсийг айдсаар удирдах. Путинээс монголчууд айгаад байна. Түүнээс хайртай, дуртайдаа дэмжээд байгаа юм биш. Цөөн хэдэн хүн л дэмжиж байгаа байх. Ихэнх нь айж байна. Украин руу дайрч, хоёр жил аллага хядлага үйлдлээ. Тиймээс монголчуудад ч ингэж хандахыг үгүйсгэхгүй. Үгүйсгэхгүйгээр барахгүй 1937, 1929 онд Монголд ямар аймшигтай хядлага боллоо. Монголчууд тэр аймшигт зүйлийг мэдэрсэн учраас бидэнд айдсаас хамааралтай сэтгэл зүйн нөлөөг үзүүлж байна. Тиймээс үг, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж чадахгүй байна. Ийм аймшигт түүх бидэнд байгаа болохоос монголчуудын хувьд Путин бол хэн ч биш. Монголчууд бол эртнээс л эрх чөлөөний мэдрэмжтэй ард түмэн. Их хэлмэгдүүлэлтээс улбаатайгаар бид айж байна. Үүнийг мэдэх тусам Путин Монголыг, Монголын улстөрчдийг хуруугаараа хөдөлгөнө. Тиймээс өнөөдөр үг, үзэл бодлоо айдасгүй илэрхийлэх ёстой.

Өнөөдөр монголчуудын эрх чөлөөний мэдрэмжид маш зузаан тоос тогтчихож. Үүний нэг шалтгаан нь өнөөдөр хүмүүс ахуй амьдралынхаа аар шаархан ачаалалд автчихаад байна. Цөөн хэдэн гэр бүлийг эс тооцвол иргэд дарамттай амьдарч байна. Сэтгэл зүйн олон зовнилтой амьдарч байна. өнөөдөр иргэдэд ойр зуурын асуудал нь л чухал болохоос эрх чөлөө, улс орны нийгэм, эдийн засгийн асуудал чухал биш байна. Тиймээс иргэд бухимдсандаа болж сошиалд бусдыг гутаан доромжилж байна.

Өнөөгийн ийм хөгжсөн цаг үед дайн болж байна гэдэг маш аймшигтай зүйл. Тиймээс би духан дээрээ “No war” гэж бичсэн. Уг нь төрийн айлчлалын үеэр иргэд үзэл бодлоо илэрхийлж, тайван жагсах эрхийг олгосон бол ардчилсан Монголд хүний эрх хангагдаж байгааг олон улсад харуулах сайхан боломж байсан юм.

Сэтгүүлч Ж.Баттуултай ярилцлаа.

---

-Үндсэн хуулийн цэцэд Эрүүгийн хуулийн 13.14 дэх буюу гүтгэх доромжлохтой холбоотой заалтын талаар гомдол гаргасан байна. Гомдолдоо юуг онцлосныг тодруулж өгөөч?

-Би сүүлийн хэдэн жил эрэн сурвалжлах чиглэлээр дагнаж, хуулийн хулгай, төсвийн хулгай, тендер гэх мэт татвар төлөгчдийн мөнгийг төрийн өндөр албан тушаалтнууд хэрхэн яаж зувчуулж байгаа талаар маш олон удаа сурвалжилга, мэдээлэл бэлтгэсэн. Мэдээж энэ бол сэтгүүлчийн үүрэг. Иргэдийг мэдэх эрхээр хангаж байгаа явдал. Бидний төлсөн татварын мөнгө ийм буруу замаар ороод байна гэдгийг мэдээлсэн. Нэг ёсондоо би Үндсэн хуулиар олгогдсон хэвлэн нийтлэх эрхээ эдэлсэн

Дээрээс нь би үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх иргэний эрхээ эдэлсэн. Гэтэл ажлаа хийсэн сэтгүүлч, Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлсэн нэг иргэн өнөөдөр Эрүүгийн хуулийн 13.14 гэдэг зүйл заалтаар дөрвөн хэрэгт яллагдагчаар татагдаад, дээрээс нь нэмээд 3-4 хэрэгт шалгагдаж байна.

Ажлаа хийсэн сэтгүүлчийг яагаад цагдаа шүүхээр дарамталдаг болов гээд бодохоор нэг талд төрийн өндөр албан тушаалтан буюу Эрүүгийн хуульд томъёолсноор улс төрд нөлөө бүхий этгээд, нөгөө талд Монгол Улсын жирийн нэг иргэн, жирийн нэг сэтгүүлч л байгаа юм. Харамсалтай нь өөрийнх нь хулгай луйврыг ил гаргаж ирж тавьсан хүнийг өндөр албан тушаалтан “Миний нэр төрд халдлаа, энэ худал мэдээлэл тараалаа” гээд цагдаад гомдол гаргачихсан. Цагдаа нь шалгасан болоод яллагдагчаар татчихсан.

-Цагдаа нар үүнийг тодорхой тайлбарладаг уу?

-Би асуусан. Би яагаад эрхээ эдэлснийхөө төлөө яллагдагчаар татагдаж байгаа юм бэ гэж. Тодорхой тайлбарладаггүй. Сүүлийн гурван хэрэгт надаас мэдүүлэг ч авахгүйгээр Улсын мөрдөн байцаах газар дээр дуудаад танилцуулаад нууцын баталгаан дээр гарын үсэг зуруулаад, яллагдагчаар татчихаж байна. Энэ бол процессын маш том алдаа болсон. Нэг ёсондоо Үндсэн хуулийг маш ноцтойгоор зөрчиж байгааг ойлгосон. Тиймээс мэргэжлийн том хуульчидтай зөвлөлдөж Үндсэн хуулийн цэцэд өнгөрсөн хавар гомдол гаргасан. Та санаж байгаа бол, Цэцийн гадна бага хэмжээний акц зохион байгуулж, гомдлоо өгсөн. Өнөөдөр нийгэмд ганцхан би биш, үнэнийг хэлэхэд хэвлэлийн бүх редакцид 1-2 надтай адилхан кейс бий шүү. Бүгд Эрүүгийн хуулийн 13.14-тэй. Ер нь энэ зүйл ангиар шалгагдаагүй сэтгүүлч, шүгэл үлээгч иргэн байхгүй боллоо. За, шалгуулж болно. Хуулийн өмнө бүгд тэгш эрхтэй. Харамсалтай нь, цагдаа байнга дуудна, залхаана. Заримдаа шантрах маягтай. “За, түвэгтэй юм бэ” гэж бодоход хүрнэ. Ингэж хүсэл зоригийг мохоодог юм байна.

-Цэцээс ямар хариу өгөв?

-Өнгөрсөн наймдугаар сарын 1-нд маргаан үүсгэх тогтоол гарсан байна. УИХ-ын Тамгын газрын даргаар ажиллаж байсан, одоо Цэцийн гишүүн Өлзийсайхан маргаан үүсгэсэн байна. Хуулиараа 30 хоногийн хугацаанд дунд суудлын хуралдаан зарлах ёстой. УИХ руу “Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилооч, тайлбар өгөөч” гэсэн бичиг явуулсан юм байна. УИХ-аас Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар ажиллаж байсан Б.Энхбаяр гишүүнийг томилсон байна. Миний дуулснаар Б.Энхбаяр гишүүн нэмэлт 30 хоногийн хугацаагаар сунгаж өгөөч гэж хүссэн бололтой. Тиймээс энэ сарын сүүлчээр юм уу, аравдугаар сарын эхээр Цэц дээр дунд суудлын хуралдаан болох нь.

Гол агуулга нь иргэд өөрийнхөө сошиал сувагт төрийн өндөр албан тушаалтай нөхдийг “хулгай хийчихсэн байна, татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс авчихсан байна ш дээ” гэж бичиж болохоо больчихсон. Бичвэл нөгөө дарга нь гомдоод цагдаад өгдөг, ингээд яллагдагчаар татагдчихдаг. Олон улсад хэвлэн нийтлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх чөлөөг яаж авч үздэг юм бэ гэдэгт нэлээн судалгаа хийлээ. Маш сонирхолтой жишээ оллоо. “Салливаны хэрэг” гэж 1964 онд АНУ-ын дээд шүүхээр шийдэгдсэн дуулиантай хэрэг байдаг юм байна. Тэрхүү шийдвэр нь дэлхийн олон улс орны хууль эрхзүйн салбарт жишиг болж явдаг. Тэр дээд шүүхийн дүгнэлтэд “Үндсэн хуульд зааснаар иргэд болон хэвлэл нь төрийн үйл ажиллагааг ямар ч болзолгүйгээр шүүмжлэх эрхтэй. Иргэн бүр өөрийн үзэл санаа бодлыг, сонин хэвлэл нь олон нийтийн анхаарал татсан асуудлаар байр сууриа илэрхийлэх эрхтэй. Засгийн газар иргэн болон хэвлэлийн бичсэн, илэрхийлсэн зүйлийг ухаалаг бус, шударга бус, худал хуурамч, хор хохиролтой гэсэн үндэслэлээр хэвлэн нийтлэхийг хориглож огт болохгүй. Ардчилсан нийгэмд гүйцэтгэх засаглал, хууль тогтоох, шүүх эрх мэдлийн үйл ажиллагаанд иргэд өөрсдийн шүүмжлэл санал бодлоо илэрхийлэх эрхтэй. Үүнийг гүтгэлэг худал мэдээлэл гэж хаан, таслан зогсоох ёсгүй” гэсэн байгаа юм. Энэ шийдвэрийг дэлхийн маш олон улс Үндсэн хууль мэтээр дагаж мөрддөг юм байна.

-Гүтгэх доромжлохтой холбоотой заалт Эрүүгийн хуульд тусгагдах нь сэтгүүлчийг цагдах, залхаан цээрлүүлэх гол үндэслэл болдог. Улстөрчид, төрийн өндөр албан тушаалтанд том хаалт болдгийг шүүмжилж ярьж байсан ч 2020 онд Эрүүгийн хуульд тусгачихсан шүү дээ?

-Өнөөдөр Монгол Улс хүний эрхийг дээдэлсэн Үндсэн хуультай. Энэ хуулийн хамгийн гол амин сүнс нь иргэд үгээ хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэн эрхтэй гэж заасан. Харамсалтай нь шууд хэлье, МАН-ынхан 2020 онд Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулаад одоогийн үгээ хэлсэн иргэд, ажлаа хийсэн сэтгүүлчдийг янаглан хорлоод байгаа заалтыг оруулсан. Би үүнийг зохион байгуулалттайгаар, бодлогоор оруулсан гэж хардаг. Эд нар цаанаа “Өөрсдийнхөө хулгайг энэ зүйл заалтаар дарж авъя, дуугарсны амыг үүгээр барья” гэдэг маш том бодлого хэрэгжүүлсэн. Нэг олзуурхууштай нь, Б.Энхбаяр сайд энэ өөрчлөлт орж байхад 13.14-ийг эсэргүүцэж байсан. “Олон улсын практикт, эрхзүйт төртэй улсад ингэж хэрхэвч болохгүй” гэдгийг хэлж байсныг санаж байна.

Нөгөө талаар улс төрийн өндөр албан тушаалтнууд, нэмээд төрийн байгууллагууд хэзээ ч иргэндээ гомдож болдоггүй. Жишээ нь, цагдаа иргэний эсрэг гомдол гаргахдаа цагдаад л өгнө. Цагдаа цагдаагаа яаж шалгах вэ. Системийн том алдаа нь энэ. Тиймээс олон нийтэд хандаж хэлэхэд энэ зөвхөн хэвлэлийнхний асуудал биш. Энэ бол үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа бүх иргэдийн асуудал. Улаанбаатар хотод бродюрын асуудал дэгдээд байгаа. Хотын дарга Х.Нямбаатар өөрийг нь шүүмжилсэн иргэдийг цагдаад өгч шалгуулж байна гэсэн. МАН-ынхан ингэж галзуурч байна. Ер нь нэг нам дангаараа олон жил засаглахаар бяртай болдог юм байна, эсрэгээрээ хэт их эмзэг болдог юм байна. Шүүмжлүүлж чаддаггүй, хулгайг нь ярихаар цагдаагаар дарамтуулдаг зүйл тогтол бий болоод байна.

Ямартаа ч Б.Энхбаяр гишүүнийг үүн дээр наанатай цаанатай хандах байх гэж итгэж байна. УИХ-ын чуулганы индэр дээрээс “Үндсэн хуулийн зарчим” гэж их ярьдаг. Тиймээс Үндсэн хуулийнхаа амин сүнс болсон үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрхийг хамгаалаад гараарай. Энэ УИХ чинь Үндсэн хуулийг улаан цайм зөрччихсөн хуулийг 2020 онд баталчихсан. Хэрэв Цэц энэ нь Үндсэн хууль зөрчөөгүй гэдэг шийдвэр гаргах юм бол цаашдаа Монгол Улс Үндсэн хуулин дээрх хүний эрхийн том бүлгийг авч хаях хэрэгтэй.