Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хүний гавьяат эмч Д.Өлзийбаяр: Хөгжил буурай орноос чанар тааруу, хямд эм оруулж ирж эмийн бизнес цэцэглэж байгаа нь үнэн DNN.mn

Анагаах ухааны доктор, дэд профессор, Монгол Улсын хүний гавьяат эмч Д.Өлзийбаяртай ярилцлаа.

-Мэдрэлийн өвчин гэж ямар өвчнүүдийг хэлэх вэ. Түүнийг эмчлэхэд эмийн эмчилгээ хэрхэн нөлөө үзүүлэх вэ?

-Мэдрэлийн тогтолцооны эмгэг гэдэг бол өргөн хүрээний ойлголт. тархи, нугас, захын мэдрэлийн бүтцийн болон үйл ажиллагааны өвчнүүд багтдаг. Манай Улсын хувьд дэлхийн бусад орнуудтай ойролцоо хүн амын дунд насны бүлгээс хамаарчбүлэг бүрт тохиолдох эмгэг, тархалт өөр, өөр байдаг. Нярай хүүхдэд эхийн эрүүл мэнд, эмгэг төрөлттэй холбоотой тархины харвалт, менингит ихэвчлэн тохиолддог. Бага насны хүүхдүүдэд мэдрэлийн халдварын өвчнүүд, ухаан алдах, унаж татдаг шинжээр илэрдэг эпилепси зонхилон илэрнэ. Насанд хүрэгчдэдтархины судасны эмгэг, толгойн өвдөлтүүд,тархины харвалт, захын мэдрэлийн өвчнүүд элбэг талдаа. Нас ахих тусам танин мэдэхүйн хүрээний эмгэг, ой тогтоомж буурах буюу тэнэгрэлийн эмгэг нь түлхүү оношлогддог. Насанд хүрсэн хүн амын дунд тархины судасны эмгэг, тархины харвалтууд цөөнгүй тохиолдож байгаа нь тулгамдсан асуудал юм.тархины судасны өвчний үндсэн шалтгаанд нь артерын даралт ихсэх, чихрийн шижин, судасны хатуурал, судасны зарим гажгууд багтана. Мэдрэлийн халдварын өвчнүүд вирусын халдвар ихсэх үедилүү тохиолддог. Мэдрэлийн өвчний оношилгооны техник, технологи манай улсад сүүлийн үед эрчтэй хөгжиж, өвчнийг эрт илрүүлэх боломж сайжирч байна.Өвчнийг цаг алдалгүй эмчлэх, оношлох боломж бий болсон.

Мэдрэлийн эмчилгээний үндсэн зарчим нь нэгдүгээрт эмийн, хоёрдугаарт эмийн бус, гуравдугаарт мэс заслын эмчилгээ байдаг. Мэдрэлийн өвчний цочмог үеийн дараа сэргээн засах эмчилгээ томоохон үүрэгтэй. Мэдрэлийн өвчний эмчилгээ нь харьцангуй удаан хугацаа, хяналт, дэглэм шаарддагаараа бусад эмгэгээс ихээхэн ялгаатай. Жишээлбэл, хүн амын дунд цөөнгүй тохиолддог эпилепси (уналт,таталт, алдах шинж тэмдгээр илэрдэг) өвчний эмчилгээний дундаж хугацаа 3-5 жил. Энэ хугацаанд өвчтөн эмчийн заавраар таталтын эсрэг эмийг тасралтгүй, тогтмол уух, эмчийн хяналтад эмчилгээг үргэлжлүүлэх шаардлагатай. Сонгосон эмийн үйлдэл, гаж нөлөөг бусад эрхтэн тогтолцоонд учруулах хор хөнөөлийг эмч маш нарийн тооцдог. Эмийн эмчилгээ удаан хугацаагаар үргэлжлэхэд эмийн гаж нөлөөнөөс гадна эмийн хамааралт байдал үүсдэг. Тиймээс мэдрэлийн өвчний эмчилгээг эмчийн хяналтад цаг тухайд нь хийлгэж байхгүй бол өвчин даамжирч янз бүрийн үлдэц, урхаг байдал бий болох талтай. Сүүлийн жилүүдэд мэдрэлийн практикт өргөн хэрэглэдэг таталтын эсрэг зарим бэлдмэлийг мансуурах зорилгоор хэрэглэж, судас бөглөрөх, үе мөчөө тайруулах хүндрэлд хүргэж байгааг тал талдаа анхаарч, эмч, эм зүйч, эмийн жор баригчид туйлын болгоомжтой байх, тухайн эмийг хэрэглэж буй өвчтөнүүд эмээ зохистой хадгалах, бусдад ашиглах боломж олгохгүй байх хэрэгтэй.

-Мэдрэлийн эмчилгээний үндсэн зарчим нь нэгдүгээрт эмийн эмчилгээ байдаг гэлээ. Манайд эмийн чанар муу гэх зэрэг олон асуудал яригддаг. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Бид өвчтөнүүддээ аль болох гаж нөлөө багатай, олдоц сайтай эмүүдийг сонгодог бөгөөд эмчилгээний үр дүн хэрэглэж буй эм, бэлдмэлийн чанараас шууд хамаардаг. Үүнтэй холбоотойгоор өнгөрсөн хаврын УИХ-ын чуулганаар эмийн чанар, үнийн өсөлтийг шинжлэн судлах нээлттэй сонсголоор хараат бус шинжээчид болон олон нийт санаа бодлоо илэрхийлсэн. Хэрэглэж байгаа зарим эмүүд чанар муутай, үр дүнгүй, үнэ хэт өндөр байгаа тухай нээлттэй сонсголоор ил болсон. Энэ нь амьдрал, практик дээр бидэнд өдөр тутам ажиглагдаж байгаа асуудал. Чанарын шаардлагад хүрэхгүй эм бэлдмэлүүдийг хэрэглэхэд үр дүн муу байгаагаас тунг нэмж уух, хугацааг сунгах зэргээс үүдсэн эрүүл мэнд, эдийн засгийн хор хохирлын хэмжээ их байгаа нь ажиглагддаг. Тийм учраас манай мэдрэлийн практикт хэрэглэж байгаа эмүүд нь олон улсын стандартад нийцсэн үнэхээр баталгаатай эм байж гэмээнэ нь эмчилгээний үр дүнг сайжруулах, хүмүүсийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд илүү үр дүнтэй.

Мөн бидний эндээс болон гадаадаас авч ууж байгаа эмүүдийг харьцуулахад үйлчилгээ тэс ондоо байдаг нь хамгийн энгийн жишээ. Эмийн компаниуд хямд үнэтэй, чанар муутай эмүүдийг оруулж ирж, ашиг хүртэж байгаа гэдэгт би хувьдаа эргэлздэггүй. Хүмүүс уугаад л хэрэглээд байгаа хэрнээ өвчин нь илааршдаггүй байдлууд гарсаар байгаа. Ялангуяа мэдрэлийн өвчтөнүүд дунд олон жилээр эм уудаг хүмүүсээс гомдол тасралтгүй ирдэг. Тиймээс өнгөрсөн хаврын УИХ -ын нээлттэй сонсгол ил болсон асуудлуудаа цэгцэлж, жинхэнэ ажил хэрэг болгох шаардлагатай.

Ирэх аравдугаар сарын 1-нээс эмийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар эм бэлдмэлийн сурталчилгааг олон нийтийн сүлжээнд зогсоож байгаад талархаж байна.

-Тогтмол хэрэглэдэг жортой эм болон ханиад томуугийн үед хэрэглэдэг эмнүүдийн чанар муу ч их үнэтэй зарагдаад байна гэдэг.

-Хил, гааль татвараас хамаарч эм үнэтэй зарагддаг байх. Хамгийн гол нь сайн, чанартай эмнүүд үнэтэй байдаг. Чанартай, үнэтэй эмнүүдийг байнга уудаг хүмүүст эрүүл мэндийн даатгалаар тодорхой хэмжээгээр хөнгөлөх хууль журмыг төр эрх үүргийн хүрээнд гаргана.Чанартай, баталгаатай эм бэлдмэл хэрэглэж байж эмчилгээ үр дүнтэй болж, өвчтөний амьдралын чанар сайжирна.

Хөгжил буурай орноос чанар тааруу, хямд эм оруулж ирж эмийн бизнес цэцэглэж байгаа нь үнэн. Эмч нар эмийг хэт шүтэж, эмийн бизнес гаарахад бас нөлөөлснийг үгүйсгэх аргагүй. Манай зах зээл бага гэдгээс үүдэн сайн чанарын эм, бэлдмэлүүд төдийлөн орж ирдэггүй. Үүн дээр зөв зохицуулалт хийж чадвал бид чанартай, олон улсад баталгаатай эм, бэлдмэл хэрэглэх боломж байгаа.

-Эмчид үзүүлж жорын дагуу эм авах гэтэл тухайн эм нь эмийн сангуудад тасарчихсан, олддоггүй. Эм зүйчид адилхан үйлчилгээтэй гэх зэргээр өөр эм санал болгодог. Энэ нь хэр оновчтой вэ?

-Эмийг сонгоход үндсэн үйлчилж байгаа бодис гэж байна. Худалдааны нэр гэж бий. Үндсэн бодисыг агуулж байгаа эмийг жор баригчид өгч болно. Ойролцоо үйлчилгээтэй гэх байдлаар иргэдэд өөр эмийг огт өгч болохгүй.

Нөгөө талаас манай мэдрэлийн өвчтөнүүдийн ууж байгаа эмийг эм зүйч, жор баригч нар эмчийн бичсэн жорын дагуу зохих тунгаар нь олгох үүрэгтэй. Эм зүйч нар эмийг хэрэглэх явцад гарч болох гаж нөлөөний талаар холбогдох зөвлөгөөг үйлчлүүлэгчид өгч болох ч эмчийн бичсэн эмчилгээн дээр дахиж шүүмж хийгээд, энэ эм чинь хортой, яагаад ийм эм уудаг болсон юм гэх зэргээр толгойг эргүүлэх нь цөөнгүй. Энэ нь эмч, эмнэлгийн ажилтны ёс зүйн талаас ч тэр, өвчтөнд үзүүлэх хандлага ч зохимжгүй. Хэрэв эмч илт алдаатай жор бичсэн байвал тухайн эмчтэйгээ холбогдож лавлаж болно. Мэдээж эм бүр хортой. Гагцхүү тэр эмийн тун, хэмжээ, харилцан үйлдлийг тааруулах нь эмчийн ур чадварын асуудал.

Манай улсад архаг өвчтэй хүмүүсийн хувьд бие биедээ аман мэдээлэл дамжуулах, нийгмийн сүлжээнд гарч байгаа мэдээллийг ашиглаж, янз бүрийн эм, биологийн идэвхт бодисыг дураараа хэрэглэх явдал түгээмэл байдаг. Энэ нь нэг талаас баталгаагүй эм, бэлдмэл хэрэглэснээрээ эрүүл мэнд, эдийн засгийн хувьд хохирол амсах сөрөг талтай. Архаг өвчтэй хүмүүс эмчтэйгээ маш сайн зөвлөж, эмчилгээгээ сонгох нь ихээхэн үр дүнтэй. Мөн эмийн эмчилгээнээс гадна эмийн бус эмчилгээ, дэглэм маш чухал. Тархины судасны өвчин оношлогдлоо гэхэд тархины харвалтаас сэргийлэхийн тулд нэгдүгээрт артерын даралтаа хянаж, хоёрдугаарт, насандаа таарсан хөдөлгөөн хийх, гуравдугаарт цаг агаар, улирал, өөртөө тохирсон хоол хүнс хэрэглэх нь энэ өвчнөөс сэргийлэх гол арга зам юм. Хүн амын дунд өргөн хэрэглэж байгаа тархины тэжээлүүд, омега 3 зэргийг замбараагүй хэрэглээд байгаа нь төдийлөн үр дүнгүй.

-Манайхны хувьд эмийн замбараагүй хэрэглээтэй гэх шүүмжлэлд их өртдөг. Дураараа эм уух нь ямар хор уршигтай вэ?

-Жишээ нь, толгойн өвдөлтийг намдаах цитрамон, цитромакс, зэрэг жоргүй олгодог эмүүдийг ихээхэн сурталчилдаг. Хүмүүс энэхүү сурталчилгаанд тулгуурлаад нэгэнт толгой өвдөөд байгаа юм чинь энэ эмийг хэрэглэе гэсэн сэдэл их төрдөг. Тэр эмийг уугаад өвдөлт нь намддаг. Толгойн өвдөлт дахихад тэр эмээ болон түүнтэй төстэй өвчин намдаах эмийг эмчийн хяналтгүй, өөрийн дураар аваад уучихдаг. Энэ нь эцэстээ өвчин намдаах эмийн хамааралтай болж, уухгүй бол тайвширдаггүй, өвдөлт намддаггүй байдалд шилждэг. Өвчин намдаах эмүүд олон найрлагатай байдаг бөгөөд эдгээр эмүүдийн үндсэн найрлагыг бүрдүүлж байгаа парацетамол нь элгийг гэмтээдэг. Энэ эмүүдийг удаан хэрэглэснээр ходоод гэдэсний салстыг гэмтээж, шархлаа үүсгэх, цус алдах хор уршигтай. Мөн харшлын эсрэг эмийг харшилд хэрэглэхээс гадна нойрны асуудалтай хүмүүс уг эмний гаж нөлөө болох нойрмог байдлыг ашиглан унтахдаа уудаг. Харшлын эмний гаж нөлөө нь тархины харвалт үүсгэх хүчин зүйл болохыг судалгаагаар тогтоосон. Мөн ханиадны төрлийн олон найрлагат минигрипп, терафлу зэрэг эмүүдийг олон хоногоор уух, эсвэл энэ төрлийн эмүүдийг давхарлан хэрэглэх нь маш хортой. Эдгээрийн найрлагад мөн парацетамол, харшлын эсрэг бэлдмэлүүд ордог.

Эмийн замбараагүй хэрэглээ нь өөрт байгаагүй эмгэгийг давхар бий болгож байгаад хатуу хяналт тавьж, жоргүй олгодог эмүүдийн тоог хязгаарлах, иргэдийн эмтэй харилцах боловсролыг дээшлүүлэх хэрэгтэй.

Мөн иргэд анхаарвал зохих нь, ууж байгаа эмээ энд тэндгүй тавьснаас бага насны хүүхэд эмэнд хордох явдал гарч байна. Настангуудын хувьд мартамхай болсны улмаас уусан эсэхээ мэдэхгүй, нэг тунгаа дахин ууснаас болоод эмийн цочмог болон архаг хордлогонд орох явдал бий. Иргэд эм гэдэг бол химийн хор гэдгийг ойлгож, эмчийн бичсэн тунгаар, хоног хугацаагаар хэрэглэх нь нэн чухал байна

Л.МИНЖМАА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Шоргоолжнууд өвдсөн нэгнийхээ хөлийг тайрч амийг нь авардаг DNN.mn

Германы Вюрцбургийн их сургуулийн Эрик Франк тэргүүтэй судлаачдын авсан шоргоолжнууд өөр нэг шоргоолжныхоо амийг аврахын тулд гэмтсэн хөлийг нь хазаж, тайран эмчилж буй бичлэгтэй хамт, “Шоргоолжны үүрэн дэх хүсэл тэмүүлэл: хөлийг нь тайрч амийг нь авардаг” нэртэй хэвлэгдсэн BBC агентлагийн нийтлэлийг толилуулж байна.

Вюрцбургийн их сургуулийн судлаачид шоргоолжны дэд зүйл болох “мужаан” гэгддэг хүрэн шоргоолжны нэгэн гайхалтай зан араншинг нээжээ. Эрдэмтдийн баг шинэ судалгаагаар эдгээр шоргоолжнууд нэгнийхээ амийг аврахын тулд гэмтсэн хөлийг нь хазаж тайрдаг болохыг илрүүлсэн байна. Вюрцбургийн их сургуулийн экологич, судалгааны багийн ахлагч Эрик Фрэнк “Энэ бол амьтдын хаант улсад анх удаа шоргоолжнууд нэгнийхээ амийг аврахын тулд түүний биеийн гэмтсэн хэсгийг салгаж, тайрч байгааг баталсан явдал юм. Энэхүү судалгаа нь амьтад, бие биедээ “хагалгаа” хийдэг болохыг харуулсан шинэ тохиолдол болж байгаа бөгөөд энэ нь урьд өмнө хэзээ ч мэдэгдэж байгаагүй амьтны өгөөмөр зан авирыг харуулж байна” гэжээ.

Шоргоолжны колонид урьд нь шархадсан нөхдөө асран халамжилдаг, өөрийн колонийг хамгаалахын тулд амь насаа золиосолдог нь мэдэгдэж байсан ч шинжээчдийн үзэж байгаагаар энэ бол ингэж шууд, амь насыг нь аврах гэсэн хөндлөнгийн оролцооны анхны баримтжуулсан тохиолдол болж байгаа аж. Судлаачид шоргоолжны “нийгэм” болон хүний нийгэм, ялангуяа тэдний нийгмийн бүтэц, харилцаа нь хүмүүстэй гайхалтай ижил төстэй байгааг эртнээс тэмдэглэж ирсэн. Шинэ ажиглалт нь шоргоолжны зан үйл, тэд нарийн төвөгтэй “хүнлэг” үйлдэл хийх чадвартай гэдгийг ойлгуулсан шинэ нээлт болсон байна.

Шоргоолжнууд хүмүүстэй адил янз бүрийн зан авир гаргадаг. Зарим зүйл нь өөрийн үүрэнд навч, мөчир цуглуулан бэлдэж дээр нь мөөг ургуулж, зоог бэлддэг. Бусад нь үүрэндээ “aphids” гэх шавьж байршуулан тэжээж асран, тэдний “сүү” гэж нэрлэгддэг шим тэжээлээр баялаг шингэнийг цуглуулж хооллож байдаг. Хэдийгээр адилхан зүйл шоргоолж боловч хэрэв өөр өөр шоргоолжны үүрнээс гаралтай бол тэд хүмүүстэй адил зөрчилдөөн үүсгэж бүр нэгнийхээ аминд хүрдэг. Шоргоолжнуудын хамгийн сонирхолтой зүйл нь боол шоргоолж бий болгох явц юм. Тэд бусад шоргоолжны үүр рүү хүмүүстэй адил гэнэдүүлэн довтолж, залуу авгалдайнуудыг олзолж, өөрсдийн колонид авчран өсгөж томруулан боол болгодог. Тэд боол шоргоолжнуудыг өөрийн колонийн хэвийн ажиллагааг хангаж байх ажилчид болгож ашигладаг. Гэхдээ тэдний гол зорилго бол өрсөлдөгч колонийн нөөцийг дээрэмдэж өрсөлдөх чадваргүй болгох явдал” гэж Энэтхэгийн Гоа хотын Аранягийн хүрээлэн буй орчны судалгааны төвийн шавьж судлаач доктор Байдя хэлэв. Ийм тулалдааны үеэр дайралтад өртсөн колонийн шоргоолжнууд өөрийн үүрээ маш хүчтэй бүр амь хайргүй хамгаалдаг. Гэсэн ч түрэмгийлэгч шоргоолжнууд хатан шоргоолжийг нь олзолж авбал хамгаалагчид болох цэрэг болон ажилчин шоргоолжнууд эсэргүүцлээ орхиж, колони шууд бууж өгдөг” гэж тус төвийн судлаач Саханашри хэлэв. Учир нь шоргоолжны колонид ихэнх шоргоолжнууд эмэгчин байдаг ч үржих чадвартай нь ганц нэг л байдаг аж. Тэднийг “хатан хаан” гэж нэрлэдэг. Харин шоргоолжны колонид эрчүүд цөөхөн байдаг бөгөөд тэд нэг л зорилготой. Шоргоолжны колонийн оршин тогтнох эхлэл, төгсгөл болдог өөр үүрний хатан шоргоолжнуудтай “нөхөрлөх” явдал. Хатан шоргоолж колони үүсэх, оршиход зайлшгүй шаардлагатай зүйл. Хэрэв тэр үхвэл колонийн оршин тогтнол аюулд орно. Тиймээс бусад шоргоолжнууд довтолгооны үеэр түүнийг хамгаалахын тулд амь насаа эрсдэлд оруулах нь элбэг байдаг гэж доктор Байдяа онцлов.

Үржлийн улирал эхлэхэд хатан хаан болон үржих боломжтой эр шоргоолжнууд далавчтай болж үүрээ орхин “гэрлэх нислэгт” оролцдог бөгөөд энэ нь хатан хаан агаарт байгаа өөр колонийн эрийг сонгож хослон, үр төлөө цус ойртохоос хамгаалах зан үйл юм. Хатан нийлсний дараа газардаж, далавчаа гээж, газар доор шинэ үүр байгуулж, өндөглөж эхэлдэг. Өндөг нь шинэ колонийг өргөжүүлэх ажилчин шоргоолж болж хувирдаг. Энэ үйл явц нь колони цаашид оршин тогтноход хатан хааны гол үүргийг онцолж, яагаад түүнийг олзлогдоход колони бүхэлдээ сүйрэхэд хүрдэг болохыг тайлбарладаг.

Колонийн шоргоолжнууд нь эрх үүргийн тодорхой шатлалтай байх бөгөөд өөр өөр шоргоолжнууд өөр өөр үүрэг гүйцэтгэдэг. “Шоргоолжны харилцааны стратеги бол үнэхээр нарийн төвөгтэй зүйл” гэж доктор Байдяа тайлбарлав. Эдгээр стратеги нь нийгмийн төлөө буюу шоргоолжнууд өөрийн колонийг хамгаалахын тулд амиа золиослоход бэлэн байгааг тайлбарладаг. Өөрөөр хэлбэл, шоргоолжнууд өөрийн колонийн сайн сайхан байдлыг өөрийн амьнаас дээгүүр тавьж чаддаг. Үүнийг доктор Байдяа тайлбарлахдаа “Бүх амьд организмын гол зорилго бол эрүүл үр удмаа төрүүлж, удмынхаа генийн үргэлжлэлийг хангах явдал юм. Шоргоолжны колонид бүх шоргоолжнууд үндсэндээ эгч дүүс байдаг. Харин хатан бол нөхөн үржихүйн цорын ганц “бие хүн” бөгөөд колонийн ирээдүй түүний өндөгнөөс шууд хамаардаг. Тиймээс ажилчид болон цэргүүд хатныг тэжээх, хамгаалах, авгалдай өсгөх, шинэ шоргоолжнуудын хөгжлийг удирдан чиглүүлэхэд анхаарлаа хандуулдаг” гэж хэлэв.

Шоргоолжнууд өөрсдийн мэдрэхүйн антенуудад ихээхэн найддаг. Жишээлбэл, шоргоолж өөрийн замд таарсан ганцаараа авч явах боломжгүй хэтэрхий том хүнснийг олж илрүүлээд түүний байршлыг өөрийн феромоноор тэмдэглэдэг. Энэхүү химийн бодисыг бас зам дагуу түрхэж, энэ нь GPS системийн үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд колонийн бусад гишүүд антеныхаа тусламжаар уг том хоол хаана байгааг мэдэж очиж авдаг. Хэрэв шоргоолжнууд антенаа алдвал жолоодох, харилцах, аюулыг мэдрэх чадвараа алддаг. Үндсэндээ антенууд нь шоргоолжны амьд үлдэхэд чухал үүрэгтэй зүйл гэж доктор Дармаражан хэлэв. Байшин, зуслан, харш бүхэн орох хаалгатай. Харин шоргоолжны үүр олон хаалгатай. Тэдний тоо нь колонийн хэмжээнээс шууд хамаарна. Том байх тусам илүү олон байна. Ухаалаг шоргоолжнууд бөөгнөрч, түгжрэхгүйн тулд хэдэн арван, бүр хэдэн зуун гарц гаргадаг. Эдгээр хаалгыг урилгагүй зочдын дайралтаас хатуу ширүүн цэрэг шоргоолжнууд хамгаалж байдаг. Мөн бороо ороход тэд хаалгыг хаадаг. Үүнээс гадна орц, гарц нь шоргоолжны гол агааржуулалтын систем юм. Мөн шоргоолжны үүр өндөг, авгалдай, хүүхэлдэй байрладаг өрөөтэй. Сувилагч шоргоолжнууд тэднийг цаг наргүй асран халамжилдаг. Эдгээр асрагч нар ирээдүй үедээ хамгийн тохь тухтай нөхцөлийг бүрдүүлж чаддаг.

Шоргоолж бол хэмнэлттэй бас ухаалаг амьдардаг. Колонио өсгөхийн тулд хүнсний тогтвортой хангамж хэрэгтэй гэдгийг тэд мэддэг. Иймээс шоргоолжны үүр хүнсний том агуулахуудтай байдаг. Манаач шоргоолжнууд хоолоо хамгаалж, нартай үед агаарт гадаа гаргаж, агааржуулж, хатааж байдаг. Мөн олон мянган оршин суугч байхад тэднээс маш их хог хаягдал үлддэг. Хэрэв колонийн оршин суугчид тэднийг хаа хамаагүй орхидог байсан бол шоргоолжны үүр аль хэдийнэ хогийн овоолго болж хувирах байсан. Тиймээс ажилчин шоргоолжнууд хог хаягдлаа цуглуулж, зохион байгуулалттайгаар тусгай камерт байрлуулдаг. Тэд мөн нас барсан ах дүүсээ тэнд аваачдаг. Ерөнхийдөө ийм өрөө нь шоргоолжны үүрний гүнд тусгай агааржуулалттай тасалгаануудад байрлаж байдаг.

Баавгай, мэлхий, тарвага, шоргоолжны нийтлэг зүйл юу болохыг та мэдэх үү? Тэд бүгд ичдэг. Шоргоолжнууд үүрэндээ тухтай унтаж өвлийн хүйтнийг өнгөрөөдөг. Тэд унтлагын өрөөгөө үүрнийхээ яг төвд байрлуулж, бие биетэйгээ наалдан унтаж, дулаанаа хадгалдаг. Шоргоолжнууд урт өвлийн дараа хаврын нарны дулаан туяанд шарах дуртай. Үүний тулд тэд дээд давхарт тусгай нарлах тагтнууд гаргадаг. Нарны гэрэлд дулаацсан шоргоолжнууд өөрийн дулааныг завгүй ажилтай бусад шоргоолжны биед тараан өгч тус болдог.

Шоргоолжны үүрний хамгийн чухал хэсэг бол хааны танхим юм. Тэнд колонийн тэргүүн ба үүсгэн байгуулагч хатан хаан амьдардаг. Түүний гол ажил бол “хүүхэд” төрүүлэх явдал. Тэрээр дулаан, тайван байхыг илүүд үздэг бөгөөд шоргоолжны үүрээ ховорхон орхидог. Хатан хааны амьдралд шаардлагатай бүх зүйлийг өндөр халамж бүхий түүний гэр бүлийн бусад гишүүд гүйцэтгэдэг аж.

Орчуулсан

Г.АМАРСАНАА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Алжаал ядаргааг тайлахад шар тос тустай DNN.mn

Амьд бие махбод бүхэн тодорхой өсөлтийн цэгтээ хүрсний дараа аажмаар хөгширдөг бөгөөд үүнтэйгээ дасан зохицож, хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй болдог. Уламжлалт анагаах ухаанд хөгшрөлтийг удаашруулах хэд хэдэн аргууд байдаг. Нэгдүгээрт, эмчилгээний аргаар урьдчилан сэргийлж болно. Эм тан хэрэглэж, засал эмчилгээ хийдэг.

Заслын тухайд гэвэл шар тостой бариа сайн нөлөөтэй. Биедээ тос түрхэж, иллэг хийх нь хөгшрөлтийг удаашруулж, хий өвчнөөс урьдчилан сэргийлж, алжаал ядаргаа тайлдаг. 14 хоногт нэг удаа шар тосон иллэг, барианд орж байх нь тустай. Тос бүгдийн дээд нь шар тос гэдэг. Шар тос ой тогтоолтыг сайжруулдаг ба зөнөгрөхөөс сэргийлдэг байна. Мөн хий дарж, тамир тэтгэдэг. Биедээ түрхэх, толгойн орой, гарын алга, хөлийн ул, өвдгөнд түрхэж, халтал нь үрэх учиртай. Хааяа чихэндээ бүлээн шар тос дусааж ч болно.

Зулайн хэсэгтээ шар тос түрхэх нь зөнөгрөлтөөс урьдчилсан сэргийлдэг, оюун ухааныг сайжруулдаг ид шидтэй. Ялангуяа гурван жил өнжсөн шар тосыг жинхэнэ эм гэж үздэг ажээ.

Өглөөдөө өл тайлахын тулд арвайн гурилтай шар тос идэж болно. Хийцтэй цайнд хийж уух нь сайн. Гэхдээ тосны хэрэглээ тодорхой хэмжээтэй. Насанд хүрсэн хүний өдөрт идэх шар тосны хэмжээ 30 грамм байдаг. Аливаа зүйл илүүдэх, эсвэл дутуудвал төгс эмчилгээ болохгүйг санахад илүүдэхгүй.

Н.Саранчимэг

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Ч.Ганзориг: Монгол Улс батлан хамгаалах салбартаа дроны хэрэглээг илүү сайн нэвтрүүлэх хэрэгтэй DNN.mn

Монголын нисэх загварын МАСА нийгэмлэгийн тэргүүн, спортын мастер Ч.Ганзоригтой ярилцлаа.

-Нисэх загварын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнийг МАСА нийгэмлэг зохион байгуулжээ. Нисэх загварын спортын хөгжлийг илэрхийлэх гол зүйлс нь оролцогч тамирчид байх. Тэмцээн амжилттай юу?

-Нисэх загварын 2024 оны Монгол Улсын аварга шалгаруулах хөдөө орон нутгийн болон Улаанбаатар хотын тамирчид хоёр өдрийн турш нийт долоон төрлөөр өрсөлдөж өндөрлөлөө. Энэ жилийн онцлог гэвэл ерөнхий боловсролын сургуулийн маш олон оролцогчид байлаа.

Өөр нэгэн сайхан мэдээ нь жолоодлогот уран нислэгийн тамирчид АНУ-д болсон F2 дэлхийн аваргын тэмцээнд анх удаа өргөн бүрэлдэхүүнтэй оролцсон. Дэлхийн аваргын хамгийн залуу тамирчин манай 12 настай Баясгалан хүү байсан. Өнөөдрийн (өчигдөр) тэмцээнд Монгол Улсын аваргаар шалгарч, спортын мастер болж байна. Мөн Төв аймгийн МУИС-ийн инженерийн ангийн нэгдүгээр курсийн Номин хоёр жилийн өмнө Польшид болсон дэлхийн аваргын тэмцээнээс мөнгөн медаль хүртэж байсан бол энэ жил хоёр дахь мөнгөн медалиа авлаа. “Зуун билэг” клубийн тамирчин хүрэл медаль хүртсэнээр дэлхийн аваргын тэмцээнд манайх сайхан амжилт гаргасан.

Чөлөөт нислэгийн төрлөөр Монгол Улс Азидаа манлайлж байгаа. Энэ төрлөөр дэлхийн аваргатай, Ази Номхон далайн орнуудын хэд хэдэн аваргатай. Нэлээд хүчтэй хөгжиж байгаа төрөл. Энэ төрлөөр долдугаар сарын 18-28-ны хооронд дэлхийн гурван цуврал цомын тэмцээнийг амжилттай зохиосон. АНУ, ХБНГУ зэрэг 11 улсын тамирчид оролцсон.

-Та өөрөө энэ спортод энэ олон жил хүчин зүтгэсэн хүн. Нисэх спорт тухайн улсынхаа батлан хамгаалах салбар, нисэх хүчинтэй шууд холбоотой. Тэр утгаараа улс орон нь ч дэмжиж хөгжүүлдэг болов уу. Манай улсын хувьд энэ тал дээр ямар вэ?

-Нисэх, авто, усан, пуужин загвар ч ялгаагүй техникийн спортын төрөлд ордог. Монгол Улс 1960-аад оноос хойш энэ чиглэлд ихээхэн анхаарал тавьж, гол Улаанбаатар хот аймаг, сумдын хэмжээнд клуб, станц, ордон байгуулж байсан. Мэдээж гол зорилго Монгол Улсад 70-80 мянган инженер бэлтгэхэд бага сургуулиас хүүхдүүдэд техник сэтгэлгээ, зохион бүтээх авьяас чадварыг суулгах зорилготой байлаа. 1990-2010 он бол уналтын үе байсан. 2010-аад оноос хуучин тамирчид, ялангуяа багш нар энэ спортыг сэргээхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж, олон улсын тэмцээн уралдаанд амжилттай оролцдог болсон. ЕБС-ийн сурагчид, техник технологийн багш нарыг шинэ шатанд гаргахад энэ спортын оруулж байгаа хувь нэмэр асар их.

Ер нь бага дунд ангийн хүүхдүүдийн хувьд ирээдүйн авьяасыг нь гаргаж ирэх, спортод дуртай болгоход нисэх загвар маш чухал үүрэгтэй. Нисэх загвар, авто загвар, пуужин загвар, сүүлийн үед рофот, дроныг түлхүү ашиглаж байна. Энэ чиглэлд хүүхэд байхаасаа хичээллэхэд инженер болох магадлал маш өндөр. Монгол Улсад 30-40 мянган инженерүүд ойрын 5-10 жилд хэрэгтэй гэдэг Засгийн газрын прогноз судалгаа байна лээ. Инженерүүд л улс орны томоохон мега төслүүдийг хөдөлгөнө. Энэ хүмүүсийг бэлтгэхэд 10, 20, 30 жилийн бодлогын хүрээнд гарч ирдэг. Нэг л алдаа хийвэл нэг үеийн инженер байхгүй болдог. Манай улс 2027 оны чөлөөт нислэгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний эрхийг авчихсан байгаа. Үүнд 40 гаруй орны 1000 орчим тамирчид ирнэ. Тэд бүгд инженерүүд байдаг. Энд Засгийн газар, ялангуяа уул уурхайн компаниудыг манлайлж оролцоосой гэж уриалж байгаа. Инженерийн спортыг хөгжүүлэхэд бүх нийтийн үйлс шахуу өргөн үйл ажиллагаа өрнүүлэх ёстой юм.

-Монгол Улсын нисэх хүчний хөгжлийн хувьд ямар түвшинд байгаа вэ?

-Энэ талыг сонирхож хардаг мэргэжилтний зүгээс хэлэхэд Монгол Улс өргөн уудам нутагтай, хүн ам цөөтэй учраас иргэний болон цэргийн, хувийн нисэх хүчин зайлшгүй хөгжих ёстой. Үүн дээр жижиг онгоцноос эхлээд сансрын хөлөг хүртэл багтах ёстой. Манайд ШУТИС-д нисэхийн механик инженерийн анги гэж бий. Мөн гадаад дотоодын их дээд сургуульд иргэний болон цэргийн инженерүүд мэргэжилтнээ бэлтгэдэг. Энэ бол Монгол Улсын Засгийн газар зайлшгүй анхаарах зүйлийн нэг. БНХАУ-ын нисэх загварын тамирчидтай уулзаж ярилцаж байхад урд хөрш ерөнхий боловсролын сургууль, тамирчдадаа асар ихээр хөрөнгө оруулж байна. Уг нь Хятадын тамирчид маш муу байсан. Сүүлийн таван жилийн дотор маш хүчтэй болж байна.

Сүүлийн жилүүдэд нисэх хүчнээс гадна сансрын технологи, батлан хамгаалахтай холбоотой, иргэний нисэх хүчинтэй холбоотой маш олон дэвшлүүд, технологиуд гарч ирсээр байна. Ялангуяа сансрыг эзэмшихтэй холбоотой том гүрнүүд уралдаж байна шүү дээ. Үүнд энэ спортоос буюу бага нисэх хүчинээс эхлэх улбаатай. Үүнийг анхаарч чадвал ирээдүйд Монгол Улсад чухал ач холбогдолтой.

Яахав, улсынхаа хүн ам, хөгжлийн түвшин, эдийн засгийн түвшиндээ харьцуулбал манай нисэх хүчин муугүй хөгжиж байгаа. Мэдээж үүнд мэргэжилтнүүд хэрэгтэй. Өргөн уудам нутгийн хүн ам цөөтэй улсад нисэх хүчнээ хамгаалах, арчлах тордох нь зүйтэй. Ялангуяа шинэ гарч ирж байгаа төрлүүд болох жишээ нь, дрон байна. Сансрын жижиг хөлгийн төрлүүд ч байна. Гамшгаас хамгаалах чиглэл дээр нисэх хүчний хэрэглэхгүй зүйл гэж байхгүй болж байна. Үүн дээр ч манайх анхаарах, бодлогодоо тусгахад зайлшгүй хэрэгтэй.

-Сүүлийн үеийн дайн хүн хүчний гэхээс илүү технологиороо дайтаж байна. Орос, Украины дайн гэхэд дроноор л дайтаж байна шүү дээ. Тэгэхээр бид ч гэсэн энэ чиглэлд анхаарах ёстой болов уу?

-Нисэх загварын тамирчны хувьд харахад дроныг хийхэд тийм хүнд зүйл биш. Тэр дотор байгаа удирдлагын систем, баяжуулалт, зэвсэглэлийн асуудал өөр зүйл байх. Дроныг цэрэг дайны зориулалтаар хэрэглэж байгааг бид нийтээрээ харж байна. Дроныг иргэний ялангуяа батлан хамгаалах, цэрэг цагдаа бүхий л технологид хэрэглэдэг боллоо. Энэ талын хэрэглээг Монгол Улс хөгжүүлэхэд нисэх хүчин, тэр дотор нисэх загвар, дээр нь хүн хүчээ бэлтгэмээр байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, дайн байлдаангүй энхийн цагт мэргэжилтнүүдээ маш сайн бэлтгэх хэрэгтэй. Гол инженерүүд гэхэд механик инженер, цахилгаан электроникийн инженерүүд байна.

Энэ жилийн улсын аваргын тэмцээнээс харахад, ерөнхий боловсролын сургуулийн техник технологийн багш нарыг илүү сайн бэлтгэх шаардлагатай нь харагдлаа. Нөгөө талаар жолоодлогот уран нислэгийн төрлөөр дэлхийн аваргад 12 настай монгол хүү амжилттай оролцож чадаж байна. Түүнтэй адилхан хүүхэд Монголд зөндөө байгаа. Тэр боломжийг л бусад олон зуун хүүхдэд нээх хэрэгтэй. Үүнд дээр маш цэгцтэй бодлого, санхүүжилт хоёр л шаардлагатай. Бусдыг бол бэлдэж болно.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Одонгуа: Эмийн талаар бодлогын шийдэл алга DNN.mn

УИХ дахь АН-ын бүлгийн нийгмийн бодлого, эрүүл мэнд, байгаль орчны бодлогын зөвлөх, анагаах ухааны доктор, дэд профессор Н.Одонгуатай ярилцлаа.

-Манай улсын эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт хэр оновчтой байгаа вэ?

-ДЭМБ-аас 2015 онд “Uni­versal health coverage” буюу Бүх нийтийн эрүүл мэндийн хамрагдалттай холбоотой концепцийг хэрэгжүүлэх зорилго, зорилтыг тодорхойлсон. Хүртээмжтэй, санхүүгийн дарамтгүй, эрх тэгш байдлыг хангасан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүргэх бүхий л орчныг бүрдүүлэх нь улс орон бүрийн нэн тэргүүний зорилго болсон. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлд “Монгол Улсын иргэн эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах эрхтэй. Иргэдэд эмнэлгийн төлбөргүй тусламж үзүүлэх болзол, журмыг хуулиар тогтооно” гэж зааснаар эрүүл мэндийн байгууллагууд болон оролцогч талууд үйл ажиллагаа явуулж ирлээ. Гэвч улсын болон хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд харилцан адилгүй чанартай тусламж үзүүлэхээс гадна иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, дэмжих, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрүүл мэндийн боловсрол олгох талд салбар дундыг хамарсан бодлого, зохицуулалт, интервенц сул. Мөн хүлээгдэл, оочер дараалал их байгааг эрүүл мэндийн үзүүлэлтүүд илтгэсээр байна. ДЭМБ-ын гаргасан судалгаагаар Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбар үр ашигтай байдлаараа 191 орноос 145 дугаарт жагссан. Хүн амын дундаж наслалт 2023 онд 71.5 хүрч, дэлхийд 114-т тус тус эрэмбэлэгдэж сүүл мушгиж байна.

Манай улс эрүүл мэндийн салбартаа 2023 онд 1.6 их наяд төгрөг зарцуулсан. Тэгвэл энэ онд одоогоор 1.9 их наяд төгрөг зарцуулагдаад явж байна. Мөн орон нутгийн эрүүл мэндийн байгууллагын санхүүжилт өмнөх онуудаас дунджаар 20-30 хувиар өссөн. Нийтдээ ДНБ-ий дөрөв орчим хувийг эрүүл мэндийн салбарт зарцуулдаг боллоо. Гэвч иргэн хүндээ эрүүл мэндийн чанартай тусламж үйлчилгээ болж хүрч чадахгүй байна. Жишээлбэл, Улсын нэгдсэн төв эмнэлгийн дотоод шүүрлийн мэргэжлийн эмчид үзүүлэх хүлээгдэл 45 хоног байгаа нь иргэдийн бухимдлыг маш их төрүүлсээр байна.

-ДНБ-ий дөрвөн хувийг зарцуулж буй санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт үр өгөөжөө өгөхгүй байгаа шалтгааныг юу гэж харж байна вэ?

-Манай улсад жилд 20 мянга орчим хүн эрүүл мэндээс болж санхүүгийн дарамтад орж байгаа талаар судлаачид дүгнэсэн. Эрүүл мэндийн даатгалтай хэрнээ чанаргүй эрүүл мэндийн тусламж авч эдгэрэлт нь удааширч, урт хугацаанд хөдөлмөр эрхлэх боломжоо алдаж ядуурал руу гулсан ордог.

Эсвэл хандив мөнгө цуглуулж гадны улс орныг зорих болсон зохисгүй байдал иргэдэд тулгарч буй нь эрүүл мэндийн салбар дахь санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтыг нэн даруй анхаарч, оновчтой болгоход анхаарал хандуулах цаг болсныг илтгэж байна. Монголбанкны тэнцлийн тайланд жилдээ 200 сая орчим ам.долларыг, албан бус мэдээллээр 400 сая орчим ам.долларыг гадаад улсын эмнэлгийн төлбөрт зарцуулдаг. Эрүүл мэндийн салбарын үйл ажиллагааг Монгол Улсын хөгжлийн асуудалтай холбож эрүүл мэндийн тогтолцооны санхүүжилтийг сайжруулах, санхүүгийн хамгаалалтыг бэхжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг зөв зүйлд зарцуулж буй байдлыг хянах зэрэг ар араасаа дагуулсан асуудлуудад нотолгоонд суурилсан бодлогын шийдэл, улс төрийн манлайлал үгүйлэгдэж байна.

-Хуурамч, чанаргүй эмийн асуудал иргэдийн эрүүл мэндэд заналхийлж байна. Энэ тухай Эмийн сонсголын үеэр нэлээд ноцтой баримт дэлгэж байсан шүү дээ. Тэгвэл салбарын мэргэжлийн хүмүүс яагаад бодлого гаргахад оролцдоггүй юм бол?

-2023 оны санхүүжилтийн 50 хувь нь эм, оношлуурт зарцуулагдсан. Гэвч эмийн чанар, хүртээмж сайжраагүй. 155 нэрийн 25600 гаруй бүртгэлгүй, хуурамч эм зарсан, эмийн анхдагч үнээс 33.2 хувь, зарим нэршлийн эм 90 хүртэлх хувиар өсөж иргэдэд борлуулдаг талаар Эмийн сонсголын үеэр мэдэгдэж байсан. Харамсалтай нь одоогоор хариуцлага тооцсон зүйл алга. Эмийн талаарх бодлогын шийдэлгүй байна. Эрүүл мэндийн эдийн засаг гэсэн бие даасан салбарын мэргэжилтнүүдийн оролцоог бүрдүүлэх тогтолцоогүй. Мөн сүүлийн 8-9 жилийн хугацаанд ажиглагдах болсон нэг зүйл бол шүүмжилсэн хүмүүсийн амыг барьдаг, дарамт үзүүлдэг, ажлаас нь халдаг болсон. Мэргэжлийн хүмүүсийн үгийг сонсдоггүй, дарга бүхнийг мэддэг, шийддэг. Алдаатай гаргасан шийдвэрийнхээ төлөө ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй. Ажлаа өгсөн болоод усанд хаясан чулуу шиг сураггүй алга болдог. Эсвэл өөр байгууллагад даргаар томилогддог. Алдаатай шийдвэртэй нь эмч, сувилагч мэргэжилтнүүд болон иргэд зууралдаж, голын хоёр талд гарч бухимдлаа шиддэг боллоо. Бодлогын оновчтой шийдэл, залгамж чанар алдагдаж, ашиг сонирхол давамгай болсон. “Ковид-19” халдварт өвчний үеэр төр хариуцах ёстой 137 тэрбум төгрөгийн зардлаа өгөөгүй. ЭМД-ын сангаас гаргуулсан, хор уршиг нь он дамжсан өглөг, авлага болон хувирч эмнэлгүүдэд маш том дарамт болж, тусламж үйлчилгээ доголдсоор байна. Бас нэг алдаатай шийдвэр бол Чингис хаан, Капитал банкуудаас 109.3 тэрбумын авлагатай боловч өнөөг хүртэл асуудлыг шийдээгүй, найвдаргүй зээл болгож бүртгэсэн. Тухайн үед ЭМД-ын сангийн мөнгийг тус банкуудад байршуулах шийдвэр гаргасан Эрүүл мэндийн сайд, Ерөнхий сайд нар хариуцлага үүрэх ёстой атал усанд хаясан чулуу шиг болж, иргэд хохирсоор байна. Алдаатай бодлогын хор хохирол яригдаж, хариуцлага яригдах ёстой. Ийм байдлаар үр дүнд хүрэхгүй.

-Эмнэлгийн хүртээмжийн асуудлыг яаж шийдэх вэ. Хавдрын эмнэлэгт иргэд нь хар зах шиг бужигнаж, Эх нялхасын төв нь хүүхдүүд зөрөх зайгүй байхад 100 тэрбумаар соёлын төв барих төсөв батлагдсан. Ер нь эрүүл мэндийн салбарын бусад үйл ажиллагаандаа хөрөнгө оруулалт хэрхэн хийдэг вэ, үр дүн ямархуу байна?

-ЭМД-ын сангаас гадна сүүлийн дөрвөн жилд 833.7 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг шинэ барилга, шилжих барилга, их засвар, тоног төхөөрөмжөөр хангах, автомашины шинэчлэл хийх ажлуудад төсвөөс санхүүжүүлж хөрөнгө оруулсан. Гэтэл 1985 онд оффисын зориулалтаар баригдсан эмнэлгийн зориулалтын бус агааржуулалтгүй байшин барилга дотор Нийслэлийн 144 мянган хүн амд эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлдэг дүүргийн эмнэлэг өнөөдрийг хүртэл байсаар байна. 2023 онд ашиглалтад орох 16 тэрбумаар төсөвлөсөн эмнэлгийн барилга байгууламж нь хугацаандаа ашиглалтад ороогүй, нэмж гурван тэрбум төгрөгийн дахин төсөв тусгаад он дамжсан барилгын үйл ажиллагаа явагдаж буй зөрчилтэй байлаа. Тус эмнэлэгт компьютер томографийн аппаратгүй учраас оношилгоо бүрэн хийж чадахгүй иргэдийн амь насыг аварч чадахгүй тохиолдол гарч байна. Сэргээн засах төвийн аппарат тоног төхөөрөмж, өрөө тасалгаа хүрэлцээгүй учраас иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлж чадахгүй байдал үүсээд байна. Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн гишүүний хувьд таван аймгийн 70 орчим сумын эрүүл мэндийн төв болон аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн үйл ажиллагаатай танилцахад оруулсан хөрөнгө оруулалт үр өгөөжгүй байгааг ажигласан. Санхүүжилт үнэхээр үр дүнгүй байна.

-Иргэдийнхээ эрүүл, чанартай амьдрах орчныг бүрдүүлэх боломж байна уу. Энэ тал дээр танай нам ямар бодлого хэрэгжүүлэх вэ?

-Цаашид эрүүл мэндийн тогтолцоо гарсан зардлыг хөөж санхүүжүүлэхгүй. Харин хүн амаа эрүүл байлгах бодлого санхүүжүүлдэг, хөрөнгө оруулалтын өгөөжийг нэмэгдүүлж үр ашигтай үйл ажиллагаа явуулах нөхцөлийг сайжруулах, мөн оролцогч талуудын сэтгэлд нийцэх хуулийн зохицуулалтыг бодлогын түвшинд хиймээр байна. Энэ хүрээнд хэдхэн хоногийн өмнө УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга болон зарим гишүүдийн хамт Нийслэлийн хоёр дүүргийн эрүүл мэндийн төв болон нэгдсэн эмнэлгийн үйл ажиллагаатай газар дээр нь очиж танилцсан.“Эрүүл мэндийн салбарын хөрөнгө Оруулалт ИРГЭН ТАНД ХҮРЧ БАЙНА УУ” сэдвээр асуудалд суурилсан хэлэлцүүлгийг УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгээс зохион байгуулсан. Иргэнийхээ эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрхийн төлөө холбогдох бодлогын шийдлүүдэд анхаарч ажиллах талаар гишүүд саналаа хэлсэн. Ер нь хэн нэгэн эрх мэдэлтэнд найдалгүйгээр салбарын эмч, мэргэжилтэн хүн бүрийн зоригтой дуу хоолой чухал цаг үе ирээд байна. Аливаа асуудлыг тогтолцоогоор нь бүтэн зургаар харж, үндсэн шалтгааныг олж 80/20 зарчмаар шийдэх хэрэгтэй. Мөн судалгаа, нотолгоо, экспертийн дүгнэлт, технологийн үнэлгээнүүдэд үндэслэж шинэчлэл хийдэг соёлыг бүрдүүлэх нь чухал байна. Иргэдийн амьдралын чанарыг сайжруулахын тулд хэн нэгэн даргын дохиураар биш, хэр цаг хугацаанд, ямар үр дүнд хүрэх вэ гэдгээ тодорхой болгож, ойлгоцолд хүрч, ил тод нээлттэй байдлаар бодлогын шийдвэр гаргадаг болъё.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Уяач Т.Галбадрахад зодуулсан залуугийн ээж: Хүүг минь зодоод зогсохгүй “Та нар шиг хонинуудыг нядлаад хаячихна шүү” гэж сүрдүүлсэн DNN.mn

Монгол Улсын манлай уяач Т.Галбадрах өөрийн эзэмшлийн “G center” төвийн үүдэнд бусдын биед халдсан хэрэг энэ сарын 20-нд гарсан. Цагдаагийн байгууллагаас уг хэргийг шалгаж эхэлсэн гэгдэж буй. Тухайн өдөр юу болсон талаар хохирогч залуугийн ээж Т.Мөнхтуяатай ярилцлаа.

-Манлай уяач Т.Галбадрах хүүгийн тань биед халдаж байгаа бичлэг цахим сүлжээнд тархсан. Төрийн шагнал хүртсэн нэр хүндтэй хүн хүний эрхэд бүдүүлгээр хандсан үйлдэлд олон нийт ихээхэн бухимдаж байна. Тэр өдөр чухам юу болсон талаар дэлгэрүүлж ярихгүй юу?

-Тэр өдөр баасан гариг байсан. Бид гэр бүл, ахан дүүсээрээ тус төвийн ресторанд буяны цайллага хийгээд 14:00 цагийн үед гарч явцгаасан. Хүү маань мопед унаад түрүүлээд явахаар хөдөлсөн юм. Рестораны хашааных нь хаалга автоматаар нээгддэггүй юм билээ. Дотроос нь ресепшн нь нээдэг. Хүү маань гарах гэж нэлээд нааш цааш эргэлдэж байгаад онгойхгүй болохоор нь тойроод гарсан байдаг. Мопед унасан хүн чинь нэг их зай эзлэхгүй шүү дээ. Хаалт хашлаганд нь хүрээгүй. Гэтэл машин гардаг хаалтыг нь дөнгөж тойроод цааш явтал нэг нөхөр араас нь дуудсан байгаа юм. Хүү маань биднийг дуудаж байна гэж эргэсэн гэсэн. Гэтэл танихгүй нөхөр явж ирээд “Чи яаж байгаа юм” гэж хэлээд л хариу хэлэхийн завдалгүй баруун шанаа руу нь цохиод унагаасан байсан.

-Та өөрөө харсан гэв үү?

-Яг тэр үед нөгөө талынх нь хаалгаар машинтай гараад ирж байсан. Хүүг маань цохиж унагаахыг харсан. Тэр даруй ухасхийгээд хүрээд ирэхэд хүү маань газар ухаангүй, хамарнаас нь цус гарч байсан. Маш их айж сандарсан. “Хүүе ээ чи чинь хүүхэд алчихлаа, яаж байгаа юм бэ” гэхэд нөгөө эр “Хохь чинь” гээд хээв нэг алхаад яваад өгсөн.

Хүний биед халдаад тэр хүн нь газарт унаад өгөхөд ядаж зогтусна биз дээ. Тэгэх ч үгүй байна лээ. Тоохгүй яваад өгсөн. Тэр даруй түргэн, цагдаад дуудлага өгсөн.

-Хүү тань хэзээ ухаан оров?

-Нэлээд удсан шүү. Цохиулаад шууд л хатуу цементэн дээр тархиараа уначихсан шүү дээ. Каск өмссөн тулдаа л амь аврагдсан.

-Эмнэлгийн байгууллага юу гэв. Гэмтлийн тухайд?

-Гэмтлийн эмнэлэгт үзүүлсэн. Шүүх эмнэлгийн шинжилгээгээр толгой доргилттой, хавантай байна гэж гарсан. Эцсийн хариу бол гараагүй л байна. Бид хэрэгтэй материалуудыг бүрдүүлээд өгсөн байгаа.

-Цагдаагийн байгууллага мэдүүлэг авсан уу. Шалгаж байгаа юу?

-Дуудлагаар ирсэн цагдаа хүүгээс маань тухайн үед хэдэн зүйл асуугаад явсан. Дараа нь би гэрчээр Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст мэдүүлэг өгсөн. Өөрөөр асууж тодруулсан зүйл одоохондоо алга.

-Хүүд тань халдсан Т.Галбадрахтай уулзсан уу?

-Би тухайн үед хүүгээ анхаараад цагдаа, эмнэлэг дуудаж байх үед дүү маань ресторан руу Т.Галбадрахын өрөөнд явж орсон байсан. “Та яаж байна аа, зүгээр явсан энгийн иргэний биед халдаж болохгүй ш дээ” гэхэд элдэв янзаар доромжилсон байсан. Дүү маань бичлэг хийсэн байсныг харсан байх. Тэр хүн хийсэн үйлдэлдээ гэмшсэн шинж байгаагүй. Ерөөсөө тоох ч үгүй байна лээ. “Хохь нь, шүүх цагдаагаараа яв. Би стресстэй байсан. Би хар мянган хонь тэжээж байна. Та нар шиг хонинуудыг нядлаад, нядлаад хаячихна шүү” гэх зэргээр маш бүдүүлэг харьцана лээ.

Үнэхээр гайхаж байна. Монгол Улсад энгийн иргэн амьд явах баталгаа алга. Ялангуяа мопед, мотоцикл унасан бол хүнд тооцогдохгүй бололтой. Хууль гэдэг мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хүмүүст үйлчилдэггүй болохоор л энэ мэтийн нөхдүүд ийм бүдүүлэг байдаг юм байна гэж ойлголоо. Өмнө нь ч ийм харгис хэрцгий зан араншин бусдад гаргаж байсныг үгүйсгэхгүй.

-Уучлалт гуйх биш эсрэгээрээ сүрдүүлж байна гэж ойлгож болох уу?

-Тэр хүнд уучлалт гуйх ямар ч бодол байхгүй нь харагдсан. Яасан ч яадаг юм гэсэн өнгө аястай. Ядаж л би хүний биед халдчихлаа, унаад өгсөн, үхчих вий гэж хүн зогтусмаар даа. Тийм өчүүхэн ч сэтгэл харагдаагүй. Ерөөсөө л балмад, зэрлэг араншинтай хүн юм билээ. Хууль цагдаа үйлчилдэггүй болохоор л ийм нөхөд дураараа аашилж байгаа болов уу даа.

Энгийн иргэд бид чинь хуулийг дээдэлдэг, хууль цагдаа иргэнээ хамгаалдаг гэж л сүрдэж, итгэж явдаг шүү дээ. Гэтэл үгүй юм байна.

-Монгол Улсын манлай уяач цол хэргэмтэй хүн энгийн иргэнд халдаж, бүдүүлгээр харьцаж байгаа үйлдэл нийгмийг цочирдуулж байна л даа. Танд ч бас хүнд байгаа бололтой?

-Маш хүнд байна. Сэтгэл зүйн шок одоо хүртэл гараагүй байна. Бидэнд ингэж хандаж байгаа хүн өөр бусад хүмүүст ч ингэж ханддагаас зайлшгүй. Тухайн үед ийм мундаг шагнал авсан цол хэргэмтэй гэж мэдээгүй. Уг нь төрийн шагнал урамшуулал авсан олны танил хүмүүс илүү хариуцлагатай, соёлтой, ёс суртахуунтай баймаар юм даа.

-Хүү тань юу гэх юм?

-Хүү маань ч гайхсаар байгаа. Гадаадад сургууль төгссөн соёлтой, боловсролтой хүүхэд. Ном журмаар нь явж, цагдаагийн байгууллагаар шалгуулна. Шударга шийдэж өгөх байх гэж л хүлээж байгаа.

-Саяхан бас эмэгтэй жолооч явган хүний зам дээр явсан хүүг цохисон асуудал үүсээд байна. Хуулиараа хүний биед халдсан хэргээр 100 мянган төгрөгөөр торгуулаад өнгөрч байх шиг байна. Таны кейстэй нэлээд ойролцоо бололтой?

-Хэрэв хүүд минь халдсан асуудлыг ингэж шийдвэрлээд өнгөрвөл маш харамсалтай юм. Ер нь эрүүгийн хэрэг үүссэн ч 450 мянган төгрөгөөр торгуулаад өнгөрдөг бололтой. Ийм хариуцлагыг энэ мэт нөхөд тоохгүй шүү дээ. Тиймээс ядаж л нийгэм ийм хүмүүсийг хараг, мэдэг. Монголын хууль цагдаа нь хариуцлага тооцож чаддаггүй юм бол олон нийт мэдэж, цочроо өгөг гэж л бичлэгийг цахим сүлжээнд тавьсан. Стресстлээ гээд хүний биед халдаад явна гэдэг хууль журамтай ардчилсан улсад байж боломгүй үйлдэл. Үүнийг хүлээн зөвшөөрч болохгүй шүү дээ.

Б.ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Хөвсгөл аймгийн Ханх суманд АН, МАН-аас өөр нам, эвсэл, бие даагч нэр дэвшээгүй байна DNN.mn

Монгол Улсын хэмжээнд өчигдөр Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулиар сурталчилгаа албан ёсоор эхэллээ. Сонгуулийн санал авах өдөр ирэх сарын 11-нд болох учиртай билээ. Энэ удаагийн сонгуулиар нэр дэвшигчид 2393 тойрогт, 8031 мандатын төлөө өрсөлдөнө. Харин энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд 15 нам, нэг эвсэл оролцож байгаа юм. Эдгээр нам, эвслүүд өчигдөр дор бүрнээ сүр дуулиантайгаар сонгуулийн сурталчилгааны ажлынхаа нээлтийг хийсэн. Тэгвэл бид энэ удаад эх орныхоо хойд хил буюу Хөвсгөл аймгийн Ханх суманд сонгуулийн сурталчилгааны нээлт хэрхэн болж өнгөрснийг тодрууллаа. Хөвсгөл аймгийн Ханх сум нь 5500 км квадрат газар нутагтай, 2800 орчим хүн амтай. Сумын төв Турт нь Хөвсгөл нуурын хөвөөнд байрладаг. Аймгийн төвөөсөө 280, нийслэлээс 1020 км алслагдсан. ОХУ-тай хиллэдэг Ханх-Мондын боомттой, хилийн сум юм.

Сонгуулийн тухай хуулиар сумын Засаг даргын тамгын газрын дарга нар нь тухайн сумынхаа Сонгуулийн хорооны даргын үүрэгт ажлыг хавсран хийдэг байна. Тийм учраас Ханх сумын ЗДТГ-ын дарга Б.Баасансүрэн энэ удаагийн Сонгуулийн хорооны даргаар ажиллаж байгаа ажээ. Түүний хэлснээр Ханх сум нь гурван тойрогтой бөгөөд нэгдүгээр тойрог буюу Тураг баг дөрөв, хоёрдугаар тойрог болох Хороо баг дөрөв, гуравдугаар тойрог буюу Төвийн баг нь 13 мандаттай ажээ. Нийт 21 мандат дээр МАН-аас 21, Ардчилсан намаас 21 нэр дэвшигч албан ёсоор бүртгүүлж, өчигдөр Сонгуулийн хорооноосоо албан ёсоор нэр дэвшигчийн үнэмлэхээ гардаж авсан байна.

Одоо бол хэсгийн хороодын үйл ажиллагаа жигдэрсэн. Аймгийн төвөөс санал тоолох автомат төхөөрөмжийг хамгаалах цагдаагийн албан хаагч, мэдээлэл технологийн ажилтнууд тухайн суманд ирдэг байна. Хуулийн дагуу сонгогчдын ирц хүрээгүй тохиолдолд тухайн хэсэг дээр дахин санал хураалт явуулах боломжтой гэдгийг Б.Баасансүрэн дарга хэлж байсан. Учир нь энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд ирц огт хамаагүй гэсэн ойлголт гадуур их байсан юм. Саналыг аравдугаар сарын 11-ний 22:00 цаг хүртэл авах бөгөөд өнгөрсөн УИХ-ын ээлжит сонгуулиас ялгаатай хяналтын тооллогыг сугалж явуулах ажээ.

УИХ-ын сонгуулиар бүхий л хэсгийн хороодод гар тооллогыг хийж байсан бол Ханх сумын гурван тойргоос сугалаагаар нэг дээр нь гар тооллого хийнэ гэсэн үг юм. Дашрамд сонирхуулахад, Ханх суманд АН, МАН-аас өөр нам, эвсэл, бие даагч нэр дэвшээгүй байна.

Бид Ханх сумын Төвийн баг буюу гуравдугаар тойрогт Ардчилсан намаас нэр дэвшигч Ринагийн Нэргүйтэй утсаар холбогдсон. Ардчилсан нам иргэдийнхээ дунд явуулсан судалгааг үндэслэн нийт 36 хүнээс шигшиж байж энэ удаагийн нэр дэвших 21 хүнээ тодруулсан байна. Ингэхдээ татвары өргүй, хууль, шүүхийн байгууллагад ямар нэгэн асуудалгүй байх энгийн шалгуурыг ч харгалзаж үзжээ. Ханх сумын Ардчилсан нам энэ удаад “Зүрхэнд орших Ханх” гэсэн уриатай мөрийн хөтөлбөрийг дэвшүүлсэн бөгөөд Эко аялал жуулчлалын бүс нутаг болох, нийтийн цэвэрлэх байгууламж, нэгдсэн халаалттай болох, засмал замаа бүрэн гүйцэт оруулах зэргийг багтаажээ. Өнгөрсөн 2020-2024 оны хугацаанд тус суманд Ардчилсан нам эрх барьсан бөгөөд ингэхдээ Хороо, Ходон чиглэлийн авто замыг сайжруулж, сүлжээгүй багуудад Юнителийн 4G сүлжээ тавьсан байна.

Мөн сумын төвдөө хог ангилах, төв цэвэрлэх байгууламжийг бүрэн гүйцэт барьж дуусгаж байгаа гэнэ. Төв доторх замуудаа засаж, гудамжны гэрэлтүүлэгтэй болгожээ. Байгаль хамгаалагч, багийн дарга нарын мотоцикл, эмнэлэг, захиргаа, сургууль зэрэг байгууллагуудыг бүгдийг нь автомашинтай болгосон байна. Хамгийн чухал нь Ханх сум иж бүрэн камертай болжээ. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан “Тэрбум мод” хөтөлбөрийг дэмжиж өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд жил бүрийн хавар, намар мод, жимсний бут тарьдаг уламжлалтай болсон гэнэ. Ханх сумын Ардчилсан намынхан өчигдөр өдөр 12:00 цагт сурталчилгааныхаа нээлтийг албан ёсоор хийж, сумынхаа иргэдтэй уулзсан байна. Тус уулзалтад нийтдээ 300 орчим хүн цуглажээ.

Мөн бид Ханх сумын МАН-ын дарга Л.Дуламхүүтэй холбогдсон юм. МАН-ын хувьд 21 төлөөлөгч нэр дэвшүүлж байгаа бөгөөд эдгээрийн ес нь эмэгтэй хүн байгаа аж. Харин мөрийн хөтөлбөрийн хувьд “Иргэдийн оролцоотой Ханхын хөгжил” гэсэн уриатайгаар Ханх-Хатгал чиглэлийн 180 км автозамын ажлыг урагшлуулах, албан байгууллагуудын барилгыг шинэчлэх зэрэг зүйлсийг багтаажээ. Сурталчилгааных нь албан ёсны нээлтэд УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа өчигдөр очиж ажилласан бөгөөд Хойд бүсээс УИХ-ын найман гишүүний долоо нь МАН-аас сонгогдсон учраас анхан шатдаа багаар нь дэмжихийг мөн уриалсан байна. Л.Дуламхүүгийн хувьд 2020-2024 оны сумын ИТХ-д төлөөлөгчөөр сонгогдон ажилласан бөгөөд өчигдөр отгон хуралдаа мөн оролцжээ.

Ийнхүү өчигдрөөс орон нутгийн сонгуулийн сурталчилгаа албан ёсоор эхэллээ. Нийслэл, аймгийн төвүүдэд сүр дуулиантайгаар сурталчилгаагаа нээсэн. Тэгвэл хөдөөгийн буйдхан, алс хязгаарын Ханх сумын сурталчилгаа ийн даруухнаар эхэлж байна. Ердөө 3000 хүрэхгүй хүн амтай учраас биесээ сайн таньдаг нь нэг бодлын амар ч байдаг биз.

Ямартаа ч ирэх дөрвөн жилд Ханх сумыг удирдан чиглүүлэх 21 хүнээ иргэд сонгогчид нь сонгоно. Харин өчигдрөөс эхлэн нэр дэвшсэн хүмүүсийн хэн нь хэн бэ гэдэгтэй танилцах, сонголтоо хийх чухал өдрүүд ийн эхэлж байна

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Компаниудын хувьцааг төр эзэмших нь дампуурал руу хөтлөх үү” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ дахь АН-ын бүлгийн нийгмийн бодлого, эрүүл мэнд, байгаль орчны бодлогын зөвлөх, анагаах ухааны доктор, дэд профессор Н.Одонгуатай ярилцлаа. Тэрбээр “Эмийн талаар бодлогын шийдэл алга” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай

Хөвсгөл аймгийн Ханх суманд АН, МАН-аас өөр нам, эвсэл, бие даагч нэр дэвшээгүй байна

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Компаниудын хувьцааг төр эзэмших нь дампуурал руу хөтлөх үү“ хэмээн өгүүллээ

  • Уяач Т.Галбадрахад зодуулсан залуугийн ээж “Хүүг минь зодоод зогсохгүй “Та нар шиг хонинуудыг нядлаад хаячихна шүү” гэж сүрдүүлсэн” гэв.

Ерөнхий прокурорын орлогч М.Чинбат “Цахим залилангаар мөнгө угааж үндэсний эрсдэлийг бий болгож байна” хэмээв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: НҮБ-ын чуулганы Ерөнхий
санал, шүүмжлэл эхлэв

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Их өгөгдөл”

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Б.Жавхлан: Нэг л алдаанаас болж буурдаг зээлжих зэрэглэлээ арван жилийн дараа ахиулж чадсан ч Монгол Улсын хувьд том сургамж боллоо DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Сангийн сайд Б.Жавхлантай Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийн талаар тодруулж, ярилцлаа.

-Олон улсын байгууллагаас Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг ахиулсан талаар мэдээл-лээ. Энэ талаар өчигдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар танилцсан байх. Тэгэхээр зэрэглэл ахиснаараа бидэнд ямар ач холбогдолтой вэ?

-Олон улсад зээлжих зэрэглэл тогтоодог гурван агентлаг байдаг. Тэрний нэг болох Фитч агентлаг өнгөрсөн долоо хоногт тайлангаа баталж, энэ сарын 19-ний өдөр олон улсын мэдээллийн хэрэгслээр зарласан. Ингэхдээ Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг “В” тогтвортойгоос “В+” тогтвортой болгон ахиуллаа гэдгээ зарласан. Тэгэхээр ямар ач холбогдолтой вэ гэхээр мэдээж эдийн засгийн олон талын эерэг байдал бий болно. Гэхдээ ямар шалтгаанаас болооод, ямар шалгуураар энэ зэрэглэл ахисан бэ гэдэг нь чухал.

-Тэгвэл ямар ямар шалтгаанаар Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг ахиул-сан юм бэ?

-Олон шалтгааныг тайландаа дэлгэрэнгүй дурдсан байна лээ. Үүнээс би хэдэн зүйлийг онцлон хэлье. Юуны өмнө Монгол Улсын Засгийн газар өрийн удирдлагын менежмент, стратегиэ сайн барьж ирсэн. Үүний үр дүнд Засгийн газрын өр дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх дарамт эрс буурсан байна гэдгийг дурдсан байна лээ.

Хоёрдугаарт, улс төрийн тогтвортой байдал болон өнгөрсөн зургадугаар сард болсон УИХ-ын сонгуулийн үр дүнг тодорхой тэмдэглэсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл, сонгуулийн үр дүнгээр бүрэлдсэн хамтарсан Засгийн газар цаашид тогтвортойгоор үйл ажиллагаагаа явуулах боломжтой байна гэдгийг тайландаа тодорхой тусган өгсөн байсан гэсэн үг. Гуравдугаарт, санхүү төсвийн өсөлтөө уул уурхайн салбарын өсөлттэй их сайн уялдуулж өгснийг танилцуулсан. Мөн хамгийн чухал нь Монгол Улсын гадаад валютын улсын нөөц тогтвортой нэмэгдсэнтэй холбоотой гэж тайлагнасан.

-Өнгөрсөн наймдугаар сард болсон ээлжит бус чуулганаар Засгийн газраас Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан. Энэхүү хуулийн өөрчлөлт зээлжих зэрэглэлийг нэмэгдүүлэх нэг хүчин зүйл байсныг хэлж байна. Яг ямар өөрчлөлт эерэг хүчин зүйл болсон юм бэ?

-Ээлжит бус чуулганаар Засгийн газраас Төсвийн тодотголыг УИХ-д өргөн барьж хэлэлцүүлэн батлуулсан. Ингэхдээ Төсвийн дүрмэндээ нэмэлт өөрчлөлт оруулсныг санаж байгаа байх. Тодорхой хэлбэл, төсвийн суурь тэнцэл цаашид тогтмол хоёр хувийн ашигтай байх ёстой. Энэ хоёр хувийнхаа сангаараа Засгийн газар үндсэн өрөө жил бүр тогтмол төлж явна гэдгийг хуульчилсан. Энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулагч нарт Монгол Улсын Засгийн газрын өр цаашид тогтвортой байх эрх зүйн орчин бүрдсэнийг тодорхой харуулсан. Үүгээрээ бид гадаадын хөрөнгө оруулагч нарт эерэг мессэжийг өгсөн гэсэн үг.

-Тэгвэл зээлжих зэрэглэл буурснаараа манай улсын хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалт буурах, эдийн засаг агших эрсдэлтэй гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яах вэ. Манай улсын хувьд анх Чингис бонд авсан тэр үеэс эхлээд зээлжих зэрэглэлээ тогтоолгож ирсэн байдаг. Энэ хугацаанд Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл ахих гэхээс илүү буурч ирсэн. Хамгийн өндөртөө 2011 онд Фитч агентлагаас Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг өнөөдрийн энэхүү түвшинд хүргэж байсан ч дахиад буурсан. Түүнээс хойш 13 жилийн дараа дахин тэрхүү өндөр үнэлгээгээ бид авч байна. Сүүлийн зургаан жилийн турш олон улсад амаргүй нөхцөл байдал бий болж ирсэн. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал, Орос, Украины дайны асуудал, дэлхийн эдийн засгийн бууралт гээд. Энэ хугацаанд дээрх гурван агентлагаас Монгол Улсын Засгийн газарт танай зээлжих зэрэглэл буурах эрсдэлтэй байна шүү гэдгийг байнга анхааруулж ирсэн байдаг. Гэвч бид санхүүгийн сахилга бат, өрийн удирдлагын стратегиэ амжилттай хамгаалж ирсэн. Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн шат дараатай хүндхэн арга хэмжээнүүдийн үр дүнд дээрх гурван агентлаг бидэнд итгэл үзүүлж Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг тогтвортой байлгаж ирсэн. Улмаар өнөөдөр энэ зэрэглэлээ ахиулснаа зарлаж байгаа нь бидний хувьд сайн мэдээ юм. Нөгөөтэйгүүр 10 гаруй жилийн өмнө бидэнд өгч байсан үнэлгээгээ бид өнөөдөр дахин авч байна. Тэгэхээр үүнээс юу харагдаж байна гэхээр бид нэг л алдвал бидний хөгжил арван жилээр хойшилдгийг тодорхой мэдэх хэрэгтэй. Энэ бол маш том сургамж. Тиймээс бид цаашид зээлжих зэрэглэл дээрээ огт алдаа гаргаж болохгүй.

-Засгийн газрын зээлжих зэрэглэл ямар байхаас шалтгаалж, хувийн хэвшлийн зээлжих зэрэглэл тодорхойлогдоно гэж ойлгож болох уу?

-Шууд утгаараа бол тийм. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын зээлжих зэрэглэл гэдэг бол тухайн улсын зээлжих зэрэглэлийн тааз нь болж явдаг гэсэн үг. Тухайлбал, Засгийн газрынхаа зээлжих зэрэглэлээс давсан үнэлгээг хувийн хэвшил нь авах ямар ч боломжгүй гэж ойлгож болно. Тэгэхээр Засгийн газар зээлжих зэрэглэлээ өндөр болгох нь тэр чинээгээрээ хувийн хэвшлийн санхүүгийн тааз өндөр болж байна гэсэн үг. Өчигдөр Фитч агентлагаас Монгол Улсын Засгийн газрын зээлжих зэрэглэлийг ахиулснаа мэдэгдсэн. Тэгвэл тэр даруй манай улсын зарим томоохон хувийн хэвшлийн зэрэглэл мөн адил ахисан байна лээ. Үүгээрээ юу хэлэх вэ гэхээр манай улсын хувийн хэвшил гаднаас санхүүжилт босгох, хөрөнгө оруулалт татах боломж нь эрс нэмэгдэж байна гэсэн үг. Цаашлаад иргэдийн хувьд ямар нэгэн зээл авахад зээлийн хүү нь буурах нөхцөл үүсч байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Өмнө гаргасан алдаагаа давтаж болохгүй гэдгийг та хэллээ. Хэрэв давтаад алдаа гаргавал дахиад зээлжих зэрэглэл буурах нь байна шүү дээ. Хэрэв буурчихвал үүнийг ахиулах гэж олон жилийн хугацаа санхүүгийн хатуу дэглэм барих шаардлагатай болох нь байна, тийм үү?

-Яг зөв. Бид дахиад зээлжих зэрэглэл дээр алдаж огт болохгүй. Энэ бол улс орны эдийн засагт, тэр дундаа хувийн хэвшилд маш сөрөг нөлөө үзүүлдэг гэдгийг бид мэдэрлээ шүү дээ. Тэгэхээр өмнө гаргасан алдаа юу байв. Юун түрүүнд богино хугацаатай, өндөр хүүтэй бонд болон бондын ашиглалт дээр гарсан алдаагаа бид дахин давтаж болохгүй гэдгийг хатуу санах хэрэгтэй. Ер нь арилжааны зориулалттай бонд дахиж гаргах шаардлага огт байхгүй. Эсрэгээрээ урт хугацаатай, хүү багатай, хөгжлийн зээлүүдийг авч болно.

Гэхдээ тэрхүү зээлийн зориулалт нь нийгэм, эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой байх шаардлагатай. Мөн төлбөрийн тэнцэл, төсөв мөнгө дээрээ сөрөг дарамтгүй байх хэрэгтэй. Ерөөсөө ийм хэдэн чухал шаардлага, зарчимыг бид барьсан учраас харьцангуй богино хугацаанд зээлжих зэрэглэлээ ахиулж чадлаа гэж ойлгох хэрэгтэй. Цаашид гаргасан алдаагаа давтах ёсгүй.

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Р.Батболд: Төсвөө алдагдалгүй батлахаас эхлээд эдийн засгийн эрсдэлээ бодитой харах ёстой DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Р.Батболдтой ярилцлаа.

-Ярилцлагынхаа эхэнд таны ажлын туршлагыг сонирхох гэсэн юм. УИХ-ын гишүүнээр сонгогдохоосоо өмнө хаана, ямар ажил хийж байв. Бас аль нутгийн хүн билээ?

-Миний төрсөн нутаг гэвэл төв аймаг. Нийслэлийн 40 дүгээр сургуулийг дүүргээд МУИС-д элсэн суралцсан. Ингээд эдийн засагч мэргэжил эзэмшиж, сургуулиа 1996 онд төгссөнөөс хойш худалдааны салбарт түлхүү ажилласан. Тухайлбал, “Разноимпэкс” компанид менежер, “Эйртранс” компанид ерөнхий нягтлан бодогч, “Би Эм Би Икс” компанид захирлаар томилогдон ажиллаж байв. Дараа нь “ХААБирж” компанид ахлах аудитор хийж байгаад “ти Пи Эм Смарт Системс” компанид зөвлөхөөр ажиллаж байсан. Харин УИХ-ын гишүүн болохоос өмнө Иргэний Зориг Ногоон намын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байлаа.

-Эдийн засагч хүний хувьд татварыг бууруулах тал дээр танд ямар гарц байна вэ. НДШ, ХХОАТ, НӨАТ гээд татварын дарамт асар их байна. Үүнэээс болж аж ахуйн нэгжүүд өсч томорч чаддаггүй зовлонтой. Шинэ парламентын хамгийн түрүүнд барьж авах ёстой ажил нь татварын хувь хэмжээг бууруулах гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-Өнөөгийн татварын дарамт тэр дундаа ХХОАТ, НДШ, НӨАт иргэдэд дарамт учруулж байгааг би ойлгож байна. Нөгөө талаас татварын ачааллыг бууруулах, эрүүл мэнд, боловсрол, дэд бүтцийн хөгжил зэрэг төрийн чухал үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд Засгийн газар хангалттай орлоготой байх хоёрын хооронд тэнцвэрт байдлыг хангах нь чухал гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Татварыг бууруулахад миний санал болгож буй шийдэл бол бага, дунд орлоготой иргэд гэх мэт татварын ачаалал харьцангуй өндөр байгаа тодорхой бүлгүүдэд чиглүүлэх явдал юм. Бид эдийн засгийг идэвхижүүлэхийн тулд орлого багатай бүлэгт ногдуулах татварын дарамтыг бууруулж, өндөр орлоготой хүмүүс илүү шударга хувь төлдөг татварын дэвшилтэт тогтолцоог нэвтрүүлж болох юм. Жишээлбэл, өндөр орлоготой хүмүүсийн татварыг хэвээр хадгалахын зэрэгцээ бага орлоготой хүмүүст хөнгөлөлт үзүүлэх үүднээс хувь хүний орлогын албан татварын босгыг тохируулж болно. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн тухайд, Засгийн газар нийгмийн хамгааллын сүлжээг санхүүжүүлэх өөр аргууд бий. тухайлбал, байгаль орчинд хор хөнөөлтэй үйлдвэрүүдэд ногоон татвар ногдуулах зэрэг орлогын төрөлжүүлсэн урсгалыг судлах боломжтой. НӨАТ-ыг төсвийн санхүүжилтэд зайлшгүй шаардлагатай боловч миний хувьд хувь хэмжээг багасгаж бүх иргэд төлдөг байх зарчмыг дэмждэг. Үүнд иргэд бидний оролцоо өндөр байх шаардлагатай. Нөгөөтэйгүүр өрхийн дарамтыг хөнгөвчлөхийн тулд зайлшгүй шаардлагатай бараа, үйлчилгээнд хөнгөлөлт үзүүлэх замаар тохируулж бас болно.

Татвар гэдэг бол төлдөг хэсэгт нь ачаа үүрүүлээд төлөхгүй хэсэг нь завшаад байж болохгүй л дээ. Төрөх, үхэх нь үнэн гэдэгтэй адил татвар төлөх нь хүн бүрийн үүрэг. Гол нь системийн гажуудал байгаа юм. Бид төлбөр тооцооны бэлэн бус хэлбэрийг хуульчлах цаг нь болсон, энэ талын хуулийг өргөн барина ч гэж төлөвлөж байгаа. Миний яриад байгаа бэлэн бус төлбөр тооцооны тухай яриа бол зөвхөн банкны гүйлгээний бэлэн, бэлэн бусын тухай биш нийт гүйлгээ, төлбөрийн хэрэгсэл хадгаламж хөрөнгө оруулалт гэх мэт хүн амын хэрэглээний тухай юм.Бид өнөөдөр банкны гүйлгээний хэдэн хувь нь онлайн бэлэн гэж ярихаас илүүтэй нийт төлбөр тооцоо худалдан авалтыг яавал бэлэн бус хэлбэрт шилжүүлэх вэ гэдгийг бодолцох цаг болжээ

Тухайлбал, ATM-ийн бэлэн гүйлгээний хураамжийг өндөрсгөх банкны бэлэн гүйлгээнд татвартай болгоод эхлэх юм бол хууль бус хулгай арилах, шилэн аюулгүй болох юм л даа. Гол нь улстөрчдийн далд мөнгө хаашаа орж байгаа нь тодорхойгүй, ихэвчлэн их хэмжээний мөнгө бэлнээр хийгддэг. Энэ тохиолдолд ДНБ-ний 75 их наяд төгрөг гэж бодоход үүнээс 2-3 дахин том мөнгөний учир олдох болов уу гэж харж байна. Гол нь татвар өөрөө төлөгдөх сайн систем бий болно.

-Намрын чуулганаар хамгийн түрүүнд ирэх оны төсөв орж ирнэ. Төсвийн төслөөс таны анхаарлыг татсан ямар асуудлууд байна вэ?

-Төсвийн төсөл гишүүдэд ирсэн. Анхаарал татсан, нухацтай авч үзэх хэд хэдэн асуудал байна. Монгол Улс аялал жуулчлал, уул уурхай, хөдөө аж ахуй зэрэг төрөл бүрийн салбарт цар тахлын дараахь эдийн засгийг сэргээх тулгамдсан асуудал байгаа. Мөн дэд бүтцийн төслүүдэд эх үүсвэрийг хэрхэн хуваарилах, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг зарим салбар эрэлт нэмэгдсэнтэй холбогдуулан нэмэлт санхүүжилт авах эсэх талаар хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ гэж найдаж байна. Нөгөөтэйгүүр уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, сааруулах арга хэмжээнүүд, ялангуяа манай намаас ногоон хөгжилд онцгой анхаарал хандуулна гэж бодож байна. Байгаль орчинд ээлтэй шинжлэх ухааны ололтуудыг хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх, ногоон эдийн засагт хэрхэн шилжих талаар ч илүү анхаарна.

Тухайлбал, төсвийн бодлого хэлэлцэхэд нэгдүгээрт үндэсний эрх ашиг чухал. Үүсээд байгаа асуудлыг том зургаар нь, бодлогын түвшинд харж, хариу арга хэмжээгээ сууринаас нь хийх явдал чухал. Өөрөөр хэлбэл, асуудлыг фракц бүлэглэл, нам эвсэл, хот, хөдөө, жижиг тойргийн хэмжээсээр явцуу харах цаг биш. Том зураглал, бодлогоо онилох хэрэгтэй гэсэн үг л дээ. Өнөөдөр үнийн өсөлт, ханш уналт, инфляцийн, өрийн тааламжгүй өсөлт, тэлэлт бол хүндрэлийн гол онош гэдгийг хаа хаанаа мэдэж байгаа байх. Эмчилгээ ч мөн л энэ дагуу. Өөрөөр хэлбэл, төсвөө алдагдалгүй батлахаас эхлээд эдийн засгийн эрсдэлээ бодитой харах ёстой. Үүнд төсвийн орлогын эх үүсвэрээ бодитой тооцох, зардлын хэмнэлтийн болоод, үр ашгийн хэлбэрийг нарийн тооцох нь чухал байгаа. Хэмнэлт гэдэг нь төсвийн гол багана, үүнийг мөрдлөг болгон ажиллана. Төсвийн өргөн баригдаж байгаа төслүүдийн хяналт маш чухал. Яаж, ямар аргаар тооцов, өнөөгийн болоод ирээдүйн үнэ цэнийг хэрхэн тусгав, мөн бусад эрсдэлүүдээс үүдэлтэй санхүүгийн нөхцөлд хэрхэн зөрүү үүсэх вэ гэх мэтчилэн. Тиймээс хяналт , аудитлагдах тал дээр шийдэл тодорхой байх талыг барьж санал зөвлөмжөө өгнө дөө.

-Хэмнэлт гэснээс Төрийн хэмнэлтийн тухай хуулийг хэлэлцэж, өөрчлөх болов уу. Тэгэхгүй бол дэд сайдаа тавьж болохгүй гацах юм биш үү. Энэ мэтчилэн олон ажил энэ хуультай холбоотой зогсоод байгаа. Үүнд та ямар бодолтой байна вэ?

-Хэмнэлтийн хууль бол хоёр талдаа иртэй илд байсан. Энэ нь нэг талаас төрийн хэт их зардлыг хазаарлах, төсвийн сахилга батыг сайжруулах зорилгоор хэрэгжсэн ч нөгөө талаараа чухал төслүүдийг гацаанд оруулж гацахад хүргэсэн байх магадлалтай. Ялангуяа нэн шаардлагатай бүтээн байгуулалтын төслүүдэд уян хатан байдлыг хангах үүднээс хуулийг шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай нь ойлгомжтой. Төсвийн сахилга батыг сахих нь нэн чухал ч Монгол Улсын өсөлт хөгжил, нийгмийн сайн сайхны төлөөх чухал төслүүдийг зогсоож болохгүй. Хэт их зардал гаргах хандлагатай байгаа газруудад хэмнэлтийн хуулийг хэвээр үлдээж болох ч дэд бүтэц, ногоон технологи зэрэг урт хугацааны үр ашгийн төлөө хөрөнгө оруулалт шаардлагатай салбаруудад зөөлрүүлж болохуйц илүү нарийн арга барилыг Засгийн газар хэрэгжүүлэх хэрэгтэй л дээ.Төсвийн удирдлагын уян хатан байдал, авлига, үрэлгэн байдлаас урьдчилан сэргийлэх хяналтын механизмыг сайтар хэрэгжүүлснээр Засгийн газар шаардлагатай төсөл, хөтөлбөрөө саатуулахгүйгээр санхүүгийн бэрхшээлээ шийдвэрлэх бүрэн боломжтой.

-Та ИЗНН-ыг төлөөлж сонгогдсон УИХ-ын гишүүний хувьд ногоон хөгжлийн бодлогыг дэмждэг байх. Удахгүй болох олон нутгийн сонгуулийн талаар та ямар бодолтой байна вэ. Улаанбаатарын тулгамдаж түмэн асуудлыг шийдвэрлэхэд нутгийн удирдлага ямар үүрэг гүйцэтгэнэ гэж та харж байна вэ?

-Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгууль Улаанбаатар хотын хувьд чухал цаг мөчид тохиож байна гэж бодож байна. Иргэдийн хурлаас гаргасан шийдвэрүүд хотын ирэх он жилүүдийн хөгжлийг тодорхойлох болно. Улаанбаатар шиг хурдацтай хөгжиж буй хотод дэд бүтцийн хүндрэл, агаарын бохирдол, нийгмийн тэгш бус байдал зэрэг тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд орон нутгийн удирдлага чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

-Ногоон хотжилт, тогтвортой хөгжил нь танай намын мөрийн хөтөлбөрийн гол цөм байсан. Агаарын бохирдол, нийтийн тээврийн хүрэлцээ, гэр хорооллын тэлэлт, орон сууцны хүртээмж зэрэг олон асуудал хурцаар тавигдаж байгаа энэ үед Иргэдийн хурлаар дамжуулан орон нутагтаа оновчтой бодлогыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх шаардлагатай вэ?

-Мэдээжийн хэрэг, ногоон хотжилтын бодлого нь Улаанбаатар хотыг хүн бүрд ээлтэй, аюулгүй шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх санааг агуулдаг. Гол санаа нь зөвхөн хурдтай хөгжиж буй хотын хөгжлөөс гадна байгаль орчинтойгоо зохицон хөгжих хотыг төлөвлөх явдал юм. Бид байгальд ээлтэй тээврийн систем буюу цахилгаан автобус, дугуйн зам, явган зорчигчдод ээлтэй дэд бүтэц зэрэг асуудлуудаа эрэмбэлэх хэрэгтэй. Мөн нарны эрчим хүч, усны хэмнэлттэй хэрэглээ зэрэг ногоон технологи агуулсан хямд үнэтэй орон сууцны төслүүдэд анхаарлаа хандуулах ёстой. Иргэдийн хурал нь мэргэжилтнүүд, иргэдтэй нягт хамтран ажиллаж, бүтээн байгуулалтыг байгаль орчинд хор хөнөөлгүй, иргэдийн хэрэгцээнд нийцүүлэн хангах замаар төсөл хөтөлбөрийг манлайлах учиртай.

-Энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулиар олон намууд оролцож байна. Өнгөрсөн найман жилд МАН нийслэлд засагласан. Ганц нам давамгайлсан гэхээсээ илүү олон намын төлөөлөл иргэдийн хуралд орж ирснээр ямар давуу талууд үүсэх бол?

-Иргэдийн хуралд олон нам төлөөлөлтэй байх нь Улаанбаатар хотын хувьд маш том давуу тал. Энэ нь илүү олон талт, тэнцвэртэй хэлэлцүүлэг болно гэсэн үг. Нэг нам давамгайлсан тохиолдолд явцуу эрх ашгийг урьтал болгох, зарим асуудлыг хойш тавих эрсдэлтэй байдгийг бид бүгд өнгөрсөн он жилүүдэд харлаа. Харин олон намын төлөөлөл орсноор Нийслэлд тулгарч буй хүндрэл бэрхшээлийг шийдэх асуудлыг нэг ширээн дээр авчрах болно. Магадгүй зарим нам нь нийгмийн үйлчилгээнд, зарим нь бизнесийн хөгжилд, нөгөө хэсэг нь манай нам шиг байгаль орчны тогтвортой байдалд анхаарлаа хандуулж болно. Энэхүү олон янзын үзэл бодлын үр дүнд Улаанбаатар хотын тулгамдсан асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх боломжтой юм. Хамтран ажиллах, харилцан буулт хийх, зөвшилцөх нь ард түмнийг илүү сайн, илүү хүртээмжтэй бодлого явуулахад хүргэнэ.

-Ингэхэд бизнесийн салбарынхныг яавал зөв бодлогоор дэмжиж томруулах вэ. Энэ тал дээр та ирэх дөрвөн жилд парламентад ямар санаачилга гаргаж ажиллах вэ?

-Энэ бол урамшууллын тодорхой бодлоготой байхаас эхэлнэ. Жишээлбэл, Нийслэлийн иргэдийн хурал нь ногоон төслүүдэд татварын хөнгөлөлт үзүүлэх, байгальд ээлтэй барилгуудыг эрэмбэлэх бүсчилсэн хууль, байгаль орчны шалгуурыг хангасан бүтээн байгуулалтыг хурдан батлах зэргээр тогтвортой хөгжлийг дэмжих зохицуулалтыг бий болгох эрхтэй. Үүний зэрэгцээ бүтээн байгуулагчдад дагаж мөрдөх ёстой байгаль орчны өндөр стандартыг тогтоож өгөх боломжтой. Ядаж л өнөөдөр байгаа стандартуудыг мөрдөж ажиллах байдлыг хэвшил болгохоос гадна байгаль орчинд ашиг тусаа өгөх, урт хугацааны санхүүгийн ач холбогдолтой байх гэдгийг ойлгуулж сурталчлах байдлаар дэмжиж бас урамшуулан ажиллах боломжтой.

-Ер нь авлига аль ч шатанд байсаар ирсэн. УИХ-ын шинэ гишүүний хувьд авлигын асуудлыг бууруулахад ямар шийдэл дэвшүүлмээр байна вэ?

-Төр, ард түмний хооронд итгэлцлийг бий болгоё гэвэл ил тод байх нь маргаангүй. Ялангуяа орон нутгийн засаглалын тогтолцоонд авлига удаан хугацааны туршид тулгамдсан асуудал байсаар ирсэн. Ил тод байдал нь түүнийг эмчлэх хамгийн сайн эм юм. Тэгэхээр орон нутгийн Иргэдийн хурлын тэмдэглэлийг хэвлэн нийтлэх, төсвийн шийдвэрийг олон нийтэд ил тод болгох, төсвийн хөрөнгийг хэрхэн зарцуулж байгаа талаарх мэдээллийг хүн бүхэн нээлттэй олж авах нь хялбар байх ёстой. Төлөөлөгчид сонгогчдодоо байнга тайлагнаж, ямар шийдвэр, яагаад гарч байгаа талаарх мэдээллийг иргэд хялбархан авдаг байх нь чухал. Бид бүх үйл явц ил тод, хяналт шалгалтад нээлттэй байх тогтолцоог бүрдүүлэх ёстой