Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

О.Төгөлдөр: Нойр дутуу байх нь сэтгэл санааны өөрчлөлт, хий үзэгдэл харах зэргээр мэдрэлийн хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулдаг DNN.mn

Нойр ба сэтгэцийн эрүүл мэнд” эрдэм шинжилгээний хурал түрүүлсэн МУИС–ийн сэтгэл судлалын IV курсийн оюутан О.Төгөлдөртэй ярилцлаа.

-Нойр яагаад чухал вэ гэдэг тайлбараас ярилцлагаа эхлэх үү?

-Нойр нь хоол хүнс, ус, хүчилтөрөгчтэй адил зайлшгүй хангагдах шаардлагатай хүний хэрэгцээ юм. Нойр нь сэтгэцийн болон бие махбодийн эрүүл мэндтэй бүх талаараа холбоотой. Хүн амьдралынхаа гуравны нэгийг унтаж өнгөрүүлдэг. Тиймээс нойрыг ойлгох нь сэтгэцийн эрүүл мэнддээ анхаарал тавихад чухал ач холбогдолтой.

-Нойргүйдсэнээр хүний биед ямар сөрөг нөлөөтэй вэ?

-Нойр дутуу байх нь ой тогтоолт, сэтгэцийн процесст сөргөөр нөлөөлдөг бөгөөд сэтгэл санааны өөрчлөлт, хий үзэгдэл харах зэрэг мэдрэлийн хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулдаг. Хангалттай нойроо авдаггүй хүмүүс таргалалт, зүрх судасны өвчнөөр өвчлөх өндөр эрсдэлтэй.

-Нойргүйдэл хүндэрсэн үед юу болох вэ?

-Нойрны хямралтай зайлшгүй холбогддог эмгэг нь хоёр туйлт сэтгэцийн эмгэг. Унтах хэрэгцээ буурч нойргүйдэлд орох нь маниак төрлийн эмгэгийн гол онцлог болдог. Хоёр туйлт эмгэгтэй хүмүүсийн нойр дутуу байх явц удаан үргэлжлэх нь маниакийн үе эхлэхэд хүргэж, өдөөж өгдөг аюултай. Улмаар маниакийн үе нь цаашид нойрыг алдагдуулж, нойргүйдэлд хүргэдэг. Унтах хугацааг уртасгах нь маниакийг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх нэгэн арга юм. Уг эмгэг нь хааяа хэт их унтах, өндөр эрч хүчгүй байх, дотны хүмүүстэйгээ таагүй харилцах, олон өдрөөр нойргүйдэлд орох, сэтгэл гутралд орох, тааруу сурлагын амжилттай болоход нөлөөлөх зэрэг үр дагавартай. Нойрны даавар болох мелатонины идэвхжил буурах нь сэтгэл санааны тогтворгүй байдалд хүргэдэг. Нөгөөтэйгүүр хоёр туйлт сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүсийн шүүрлээс ялгарах мелатонин даавар буурч, мелатонины түвшин энгийн хүнийхээс илүү гэрэлд мэдрэмтгий болдог. Нэг талаас сэтгэл судлаачдын хийсэн судалгаа, нөгөө талаас анагаахын салбарын судлаачид хийсэн судалгаанууд нойр болон сэтгэцийн процессууд нь нягт хамааралтай болохыг нотолсон байна лээ.

-Мөн нойргүй удаан явснаар сэтгэл санааны дарамтад орох, түгшүүрт автах зэргээр илэрдэг гэж хүмүүс яриад байдаг?

-Түгшүүрийн эмгэгүүд дотроос ерөнхий түгшүүрийн эмгэг ба нойрны хоорондын хамаарлыг хамгийн их судалсан байдаг. Ерөнхий түгшүүрийн эмгэгийн илрэх гол шинж тэмдэг нь мөн адил нойрны хямралтай холбоотой. Нойрсоход хүндрэлтэй байх асуудал нь ерөнхий түгшүүрийн эмгэгтэй хүмүүсийн талаас илүү хувьд нь илэрдэг гэж үздэг. Эсрэгээрээ, нойргүйдэл нь хожим ахмад насандаа түгшүүрийн эмгэг үүсэх эрсдэлийг хоёр дахин нэмэгдүүлдэг. Түүнчлэн гэмтэл, осолтой холбоотой байнгын хар дарсан зүүд зүүдлэх, унтахад хүндрэлтэй байх нь гэмтлийн дараах стрессийн эмгэгийн оношилгооны шалгууруудын нэг юм. Нойрны хямрал нь гэмтлийн дараах стрессийн эмгэгтэй бараг бүх хүнд ажиглагддаг. Томоохон гэмтэл, осолтой холбоотой таагүй дурсамж нь гэмтлийн дараах стрессийн эмгэгийн үед илэрч, тайван унтаж амрахад хүндрэл үүсгэдэг. Тухайлбал, унтаж байхдаа ярих, унтаж байх үедээ хэт их хөдөлгөөн хийх зэрэг шинж тэмдгүүд нь дайнд явсан ахмад цэргүүдэд ихэвчлэн илэрдэг.

-Нойргүйдлийг оношийг хэрхэн тодорхойлдог вэ?

-Нойргүйдлийг зөв оношлох нь үйлчлүүлэгчид үр дүнтэй тусламж үзүүлэх чухал ач холбогдолтой. Одоогийн байдлаар дэлхийн хэмжээнд нойргүйдэх эмгэгийг оношлохдоо гурван хүчин зүйл дээр үндэслэж байна. Эхнийх нь, тухайн хүн нойртой холбогдох ямар асуудал өөрт нь тулгарч байгаа гомдол буюу хүний субъектив ойлголтод үндэслэж ярилцлага болон тестийн аргаар оношилж байна. Хоёрдугаарт, өдөр үүсэж болох үр дагавар буюу ядаргаа, анхаарал төвлөрөл муудах, алдаа их гаргах, осолд өртөмтгий болох зэрэг өдрийн үр дагаврыг авч үзнэ. Нойрны чанарт хэдэн цаг унтсан, тогтмол цагт унтаж сэрж байгаа эсэх үзүүлэлтүүдийг авч үздэг. Түүнчлэн нойргүйдлийг оношлохдоо унтах, сэрэх мөчүүдэд нөлөөлж болохуйц сэтгэцийн эрүүл мэнд, биеийн эрүүл мэндийн байдал, өвчний түүхийг харгалзан үзэж иж бүрэн онош гаргана.

-Нэгэнт оношоо тодорхойлсон тохиолдолд хэрхэн эмчлэх вэ?

-Нойргүйдлийн эмгэгийг эмчлэхэд ашигладаг загвар график бий. Нойргүйдэл нь ямар хэмжээнд, одоогийн нөхцөлд хэр эрсдэлтэй, аюултай байгааг ойлгоход тусалдаг. Уг загвар нь нойргүйдлээс урьдчилан сэргийлэх, нойргүйдлийг өдөөх, нойргүйдэлтэй хэвээр байлгаж буй гэж гурван хүчин зүйлийг харуулдаг. Урьдчилан сэргийлэх хүчин зүйлд нойргүйдэлд өртөж болох анхдагч шалтгаануудыг нэрлэдэг. Жишээ нь: нас, хүйс, түгшүүрийн түвшин, гэмтлийн түүх, өмнөх нойргүйдлийн түүх гэх мэт. Дараах хүчин зүйл нь нойргүйдлийг өдөөгч хүчин зүйл юм. Гэр бүл, ажил, сургууль, санхүү, эрүүл мэндтэй холбоотой стресс, мөн ээлжийн ажил, эсвэл байнгын аялах шаардлагатай ажил хийдэг эсэхийг харгалзан үзнэ. Сүүлийн буюу нойргүйдэлтэй хэвээр байлгаж байгаа хүчин зүйл нь тогтмол цагт унтаж сэрэхгүй байх, нойрсож чадахгүй хэт их хугацааг өнгөрөөх, өдрийн цагаар нойрмоглох, нойрондоо санаа зовних зэрэг зан үйлийг багтаан үзнэ. Танин мэдэхүй, зан үйлийн сэтгэл засал буюу (CBT) нь нойргүйдлийн эмгэгтэй ажиллахдаа хүнийг нойргүйдэлтэй хэвээр байлгаж буй, улам даамжруулдаг ашиг тусгүй итгэл үнэмшил, сөрөг сэтгэл хөдлөл, дасан зохицож, өөрчлөгдөхгүй удсан нэгэн хэвийн зан үйл дээр төвлөрч, өөрчилдөг. Танин мэдэхүй, зан үйлийн сэтгэл засал нь нойргүйдэлтэй үйлчлүүлэгчид санал болгодог, дэлхий дахинд сэтгэл засалчдын өргөнөөр ашигладаг заслын арга техник юм. Танин мэдэхүй, зан үйлийн сэтгэл засал нь богино хугацаанд эмийн эмчилгээтэй дүйцэхүйц амжилттай үр дүнг үзүүлдэг. Харин урт хугацаанд тодорхой ахиц дэвшлийг үзүүлэхийн тулд илүү олон бүрэлдэхүүн хэсэгтэй үргэлжилнэ. Нойргүйдэлтэй хүн эмийн бус эмчилгээг илүүд үзэж байгаа тохиолдолд сэтгэлзүйч дээр очихыг санал болгодог. Энэ тохиолдолд танин мэдэхүй, зан үйлийн сэтгэл заслын арга техникийг ашиглах нь үр дүнтэй.

-Нойргүйдэлтэй хүмүүс өөрсдөө тэрхүү байдлаасаа гарах боломжтой юу?

-Нойргүйдэлтэй хүмүүс унтах цаг ойртох тусам түгшүүртэй болдог. Нойргүйдэлтэй хүмүүсийн зүрхний цохилт, цусны даралт, биеийн температур, кортизолын түвшин нэмэгдэх, тархины глюкозын солилцоо нэмэгдэх зэрэг мэдрэлийн тогтолцоо шөнийн цагаар идэвхжиж нойргүйдэлд хүрдэг. Унтахын өмнө тархины үйл ажиллагаа идэвхжиж байгаа тус үйл явцыг тархин дахь цахилгаан долгионы давтамжийг нэмэгдэж байгаа зүй тогтлоор тогтоодог. Тайвшрах нь симпатик мэдрэлийн тогтолцоог бууруулж оронд нь парасимпатик буюу амрах, хоол боловсруулах автомат хариу үйлдэл үзүүлэх мэдрэлийн тогтолцоог идэвхжүүлдэг ба гагцхүү хүний оюун ухаан, бие махбодь тайвширсан үед хүн унтаж амардаг. Тиймээс унтахаас дор хаяж нэг цагийн өмнө хүчин чармайлт шаардсан оюуны ажлаас зайлсхийн өөрийгөө амраах, тайвширах зүйлс хийх хэрэгтэй. Эдгээр танин мэдэхүй зан үйлийн сэтгэл заслын техникүүд нь нойргүйдэлтэй хүмүүсийн нойрны тухай буруу ойлголтыг засах, ашиг тусгүй итгэл үнэмшлийг өөрчлөх, унтахад нь саад болж буй асуудлуудыг шийдэх дээр төвлөрснөөр бодит үр дүнг өгдөг.

С.ОТГОНБАЯР

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ч.Баяртогтох: Өмнөх хэрэгтээ биечлэн хорих ял эдлээгүй, тэнссэн, зорчих эрхээ хязгаарлуулсан этгээдүүд дахин мал хулгайлаад байна DNN.mn

-Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өөр хоорондоо танилцаж, эхний хэрэг нь шийдэгдээгүй байхад дахин гэмт хэрэг үйлддэг-

Төв аймгийн цагдаагийн газрын Мал хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэсгийн дарга, цагдаагийн хошууч Ч.Баяртогтохтой ярилцлаа.

– Төв аймагт малын хулгайн гэмт хэргийн нөхцөл байдал ямар байна вэ. Энэ өдрүүдэд буюу айлууд өвлийн идшээ бэлтгэх үеэр малын хулгай ихэсдэг тал байна уу?

– Мал хулгайлах гэмт хэрэг өмнөх оны мөн үеэс 47.1 хувиар буурсан. Гэхдээ тайвширч болохгүй, урьдчилан сэргийлэхийг иргэд, малчдад анхааруулсаар байна.

Ихэвчлэн хатуу хучилттай зам дагуу нутаглаж байгаа айлуудын малыг шөнийн цагаар хулгайлсан байдаг. Харин өвөл, хаврын идшээ бэлтгэж байгаа энэ үеэр мал хулгайлах гэмт хэрэг хаана л бол хаана гарчих гээд байдаг юм. Тиймээс эргүүл, шалгалтаа эрчимжүүлэн ажиллаж байна.

– Мал хулгайлсан л бол хорих ял эдлүүлэх хууль батлагдаад тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Үүнээс хойш Төв аймгийн хэмжээнд ямар өөрчлөлт гарав. Үр дүн гарав уу?

– Өмнөх хуулиар найман бод, 24 богоос дээш хэмжээний хохирол учруулсан бол ял шийтгэл хүндэрдэг байсныг өөрчилсөнд малчид баяртай байгаа. Хуулийн энэ өөрчлөлт гэмт этгээдүүдийн сэдэлд ч нөлөөлсөн, өөрөөр хэлбэл хорих ялын урьдчилан сэргийлэх, хүмүүжүүлэх зорилгыг хангаж, үр нөлөөгөө өгч байна гэж ойлгож байна.

Сүүлийн жилүүдэд мал хулгайлах гэмт хэрэг манай аймагт тогтмол буурч байгаа. Үүнд хуулийн өөрчлөлтөөс гадна КОВИД-ын хөл хорио ч нөлөөлсөн байх. бид ч ажлаа цалгардуулаагүй. Сүүлийн таван жилээр харьцуулахад мал хулгайлах гэмт хэргийн шинжтэй гомдол мэдээлэл 2019 оноос 66.9 хувь, мал хулгайлсан хэрэг 84.3 хувиар буурсан байна.

– Малын хулгайн гэмт хэрэгт холбогдож байгаа этгээдүүдийг анзаарахад цөм нь давтан үйлдэлтэй байх юм. Үүнийг таны зүгээс яаж харж байна вэ?

– Ихэвчлэн өмнөх хэрэгтээ яг биечлэн хорих ял эдлээгүй, шүүхээс тэнссэн, сүүлийн жилүүдэд “зорчих эрх хязгаарлах” ялаар шийтгэгдсэн этгээдүүд дахин мал хулгайлах гэмт хэрэг үйлдэж байна. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өөр хоорондоо танилцаж, эхний хэрэг нь шийдэгдээгүй байхад дахин гэмт хэрэг үйлддэг.

– Тэд шалтгаанаа юу гэж тайлбарлаж байх юм?

– Гэмт хэрэг үйлдсэн шалтгаанаа тайлбарлахдаа “баригдахгүй байх гэж бодсон” гэж хэлдэг. Ямар ч хэрэг тухайн үедээ баригдаагүй ч хэзээ нэгэн өдөр илэрдэг.

– Малын хулгайчидтай жилийн дөрвөн улиралд хөөцөлддөг хэдхэн мөрдөгчийн ажлын үнэ цэнэ прокурор, шүүхийн шатанд замхраад байгаа тал байна уу?

– Цагдаа, прокурор, шүүх бүгд хуулийн хүрээнд ажиллана. Алдсан малыг нь олоод хулгайлсан этгээдийг бариад ирэхээр цагдаад баярладаг байх. Хохирол нь төлөгддөггүй, хэрэг нь шийдэгдэхгүй, хорих ял өгөхгүй болохоор прокурор, шүүхийг буруутгаж боддог байх. Хохирогчийн хүслээр бол хулгайч баригдсан цагаасаа л хоригдож, бүгд хорих ял авах учиртай.

Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад “Хувийн баталгаа гаргах” таслан сэргийлэх арга хэмжээ аваад явуулсан, шүүхээр орсон ч “зорчих эрхийг хязгаарлах” ял шийтгэгдсэн гэдгийг тэр бүр ойлгодоггүй, ойлгохыг ч хүсдэггүй. Ер нь бол олон үйлдэлтэй, олон холбогдогчтой, өмнөх хэрэг нь прокурор, шүүх дээр байх хугацаанд холбогдогчид дахиад гэмт хэрэг үйлдчихсэн хэргийн хохирогч цөхөрч байгаа нь үнэн.

– Малын хулгайч үйлдэл дээрээ баригдахад тэр дор нь цагдан хорьж байна уу, эсвэл гадуур байцаадаг юм уу?

– Мал хулгайлах гэмт хэрэг ихэвчлэн шөнийн цагаар, хээр тал газарт үйлдэгддэг. Жил ирэх тусам улам нарийн зохион байгуулалттай болж байна. Т ийм учраас үйлдэл дээр нь илрүүлэхэд төвөгтэй.  Гэхдээ малчдын хамтын ажиллагаа, алба хаагчдын хуульч, шуурхай ажиллагааны үр дүнд цөөнгүй хэргийг үйлдэл дээр нь илрүүлж байна. “Хувийн баталгаа гаргах” ч таслан сэргийлэх арга хэмжээ юм.

Хуульд зааснаар “Цагдан хорих” шийдвэрийг шүүх гаргана. “Цагдан хорих” таслан сэргийлэх арга хэмжээг яллагдагчид авдаг юм. Үйлдэл дээрээ баригдсан бүхэн “яллагдагч” биш. Тэгэхээр цагдан хорихын тулд яллагдагчаар татах хэмжээний нотлох баримтыг маш богино хугацаанд бүрдүүлэх шаардлагатай болдог.

Зарим тохиолдолд хулгайч нь баригдсан ч хохирогч нь малаа алдсан гэдгээ мэдэхгүй, хохирогчоо олох гэж хугацаа алддаг. Хагас бүтэн сайн, баяр амралтын өдөр таарсан үед их хүндрэлтэй.

Мөн шүүхээс тэр бүр цагдан хорихгүй. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан цагдан хорих үндэслэл байна уу гэдэг. Ингээд ихэнх холбогдогчид “хувийн баталгаа гаргах” таслан сэргийлэх арга хэмжээ авдаг.

– Төв аймгийн малчид энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж ямар ажил, арга хэмжээ зохион байгуулж ажиллаж байна вэ?

– Малчдыг бүлэг болж ажиллахыг хурал цуглаан болгон дээр уриалж. хэрхэн ажиллах талаар зөвлөж байна. Хурал. зөвлөгөөнд ирэх малчид улам л ховор болж байна. Гэхдээ байнга мэдээлэл солилцож, өвөлжөө. хаваржаагаараа бүлэг болж, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж байгаа “малчдын бүлэг” олон байгаа.

– Цаашид хэрэгжүүлэх шаардлагатай ямар ажил байна вэ?

– Хулгайн малын мах Улаанбаатар хот руу, ихэнхдээ ченж нарт очсон байдаг.

Гарал үүсэл тодорхойгүй мал, мах худалдаж авахгүй байхыг ченж гэх иргэдэд. малчид малаа хэн нэгэнд найдаж орхилгүй, хариулга маллагаатай, сонор сэрэмжтэй, айл саахалтаараа амь нэг байхыг уриалж байна.

Сүүлд нь онцлоход зөвхөн ял шийтгэл чангарснаар энэ төрлийн гэмт хэрэг таслан зогсоогдохгүй, цаашид малчдын оролцоотой урьдчилан сэргийлэх ажлыг илүү хийхээр ажиллаж байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Доктор Б.Пүрэвсүрэн: Нийгэмд эрүүл сэтгэлгээ алдагдсан нь монголчууд зөвд зөөлөн, бурууд хатуу байж чадахгүй болсонтой холбоотой DNN.mn

ШУА-ийн Философийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Б.Пүрэвсүрэнтэй ярилцлаа.

-Нийгэмд эрүүл сэтгэлгээ алдагдсан. бурууг зөвөөс ялгах сэтгэлгээ үгүй болж байна гэж зарим сэтгэл судлаачид, философийн хүмүүс ярьж байна. Тэгэхээр зөв гэж юу юм бэ?

-Зөв буруу, сайн муу гэдэг ойлголт бол үндсэндээ ёс зүйн ойлголтууд л даа. Ёс зүйн ойлголтуудын суурь үндэс нь тухайн соёлын  тогтолцооных нь үүднээс авч үзэхэд тэнд оршиж байгаа үнэлэмж, үнэт зүйлстэй холбоотой. монгол хэлэнд ч гэсэн үнэлэмж, үнэт зүйлс гэж хоёр өөр яриад байгаа нь угтаа нэг л ойлголт. Нийгмийн оюун санааны амьдралд гарч байгаа энэ огцом өөрчлөлт, энэ төвөгтэй байдлыг бид дор бүрнээ өөр өөрийнхөө мэдэрч байгаа. Монголын нийгэм нэлээд хаус төлөв байдал буюу эмх замбараагүй байдалд оршиж байна гэж хэлж болох юм. наад зах нь улаанбаатар хотын аж байдлыг аваад үзэхэд туулж барамгүй газар нутагтай байж төөлж, сөөмөлж амьдарч байгаа нь энэ бүхэнтэй шууд холбоотой. Энэ бүгдийн цаана авлига, бодлогын хомсдол, хэт их төвлөрсөнтэй холбоотойгоор боловсролын болон эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар хүртээмж, тэгш бус байдал газар авсантай холбон тайлбарлавал илүү ойлгомжтой байж магадгүй.

Бид үр хүүхдийнхээ төлөө санаа зовох нь эцэг эх бүрийн үүрэг. Гэсэн хэдий ч монгол Улсынхаа хууль, дүрэм, бүх журмыг дагаж мөрдөж амьдрах нь Үндсэн хуульд заасан үүрэг. миний л хэрэг бүтэж байвал бусад нь яах вэ гэсэн хандлага ихээр газар авсан бололтой. Өөрөөр хэлбэл, хүний цаанаасаа заяагдмал эрх болон хүний эрхэм чанарыг үл ойшоож байгаа явдал ажиглагдаж байна. хүнийг хүн гэж үзэх нь төрийн үйлчилгээний, хүмүүс хоорондын харилцаанд илэрхий дутагдаж байна. Би өнгөрсөн хугацаанд нэлээн их ярьсан.

-Хүний заяагдмал эрх болон хүний эрхэм чанарыг үл ойшоодог гэдэг таагүй сонсогдож байгаа ч зарим талаар тийм. Яагаад ийм болов?

-Шууд судалгааны үр дүн харахгүйгээр хэлэхэд хэцүү. Гэхдээ миний өөрийн түвшинд хийсэн судалгааны үр дүн, онол үзэл баримтлалтай хослуулаад аваад үзвэл Монгол Улсад зарим нэгэн өөр хүч үйлчлээд, удирдаад байна уу даа гэж хардаг. Үүнийг дэлгэрүүлж яриад байх сэдэв биш байх. Аргумент үндэслэлтэй яривал үнэн, эрх, эрх чөлөө, зөв, үнэт зүйл гэдэг ойлголтууд хоорондоо шууд хамааралтай. Тэр битгий хэл баруун, right гэдэг ч хамааралтай. Бид өөрийнхөө баруун гарыг зөв гараар бичиж байгаа гэж ярьдаг шүү дээ. Угийн гарвалаар ч холбоотой үгс. Тийм болохоор монголчууд заримдаа үнэнтэй шууд нүүр тулахгүй тойроод байдаг. Ярианы хэлээр бол нүцгэн үнэнтэй хүртэл нүүр тулахгүй байна шүү дээ.

Нөгөө талаар бүх юмыг хялбарчлах, бэлэнчлэх гэсэн халамжийн сэтгэлгээ, халамжийн бодлогын үр дүнд ажил хийх, хөдөлмөрлөх, шударгаар хөдөлмөрлөх тухай ойлголт нэлээд алсарч байна уу гэж ойлгогддог. Үүний үндэс нь нийгэмд байгаа шударга бусаар хэт их орлого олж байгааг олон нийтийн зүгээс хараад дур гутах, үзэн ядах, “Энэ чинь байж л болдог хэвийн үзэгдэл юм байна” гэдэг хандлага газар авсан. Уг нь манай үндэстний уламжлалд хэзээ ч боол хүн гэж байгаагүй. Таргийн таван ямаатай, чөдрийн ганц морьтой, саалийн ганц үнээтэй гэх мэтээр хэлц үг байсан. Боол би… гэж байгаа хүн нь эхнэр авдаг, үр хүүхэдтэй, эдлэн газартай, Монгол газар нутаг дээрээ чөлөөтэй зорчих эрхтэй хүмүүс байсан энэ хэв шинж үндсээрээ алдагджээ. Тийм учраас монгол ахуй, монгол соёлын үндсийн үндэс газар нутгаа зохистой харилцаагаар чөлөөтэй эзэмших суурь эрх алдагдсан. Алсуураа нүүдлийн соёл иргэншил бүдгэрч байгаа зэрэг олон хүчин зүйл монгол хүний өөрийнх нь суурь үнэт зүйл, монгол хүн гэсэн эрхэм чанар хөндөгдөхөд хүрээд байгаа юм.

Түүгээр зогсохгүй гадаадад ийм байдаг гэсэн, баруунд ийм байдаг, Америкт ийм байдаг гэсэн үзэл санаанд хэтэрхий их автсан болов уу гэж бодож байна. Тиймээс монгол хүн хэзээнээсээ эрх чөлөөтэй байсан хэв шинж Улаанбаатарын түгжрэлд аймшигтайгаар алдагдаж байна. Ах дүү нартайгаа чөлөөтэй уулзаж чадахаа больсон. Орой үдэш чөлөөтэй гарч урлаг соёлын арга хэмжээнд хамрагдах явдал ихэнх гэр бүлд байхгүй.

-Энэ байдал хүнд бухимдал авчирдаг юм биш үү?

-Бухимдал асар их бий болсон. Ажлаасаа гараад өөрийнхөө гэр орон, амралт, хувь хүний хөгжилд зориулах цагийг зүгээр л элсэнд асгасан ус мэт гэдэг шиг агаарт хий хоосон, үр дүнгүй амьдралын алтан цаг мөчөө алдаж байна. Би бодохдоо монголчууд маань алийн болгон хилэнцэт хорхой гэдэг шиг өөрөө өөрийгөө боомилж амьдрах вэ, үүнээс ангижирахгүй юм бол зөв бурууг ялгах байдал улам л алдагдах болов уу.

Ер нь зөв гэдэг эрх гэсэн үг. Хүн нэг эрхээ алдсанаар бусад эрх ч алдагдахгүй байна гэсэн үг биш. Олон эрхээ алдах магадлалтай. Илүү тодорхой утгаар яривал нийгмийн соёлын нэгдмэл байдал үнэт зүйлс маш их алдагдсан байна гэж хэлнэ. Энэ нийгмийн сэтгэл зүй юунаас болж ингээд байна вэ гэдгийг илүү цааш нь тодруулах хэрэгтэй.

-Нийгмийн эрүүл сэтгэлгээ алдагдсан талаарх хүчин зүйлийг та нэрлэлээ. Тэр дундаас сугалж аваад нэг зүйл тодруулмаар байна. Нийгмийн сүлжээ өөрөө том нөлөөлөл. Тэнд сайн, муу дүрүүд байна. Жишээ нь, Осоржамаа гэх иргэн бий. Түүнийг мянга мянгаараа дэмждэг. Энэ үзэгдэл зөв юм уу?

-Сошиал буюу нийгмийн сүлжээнд автах, цахим харилцаанд хэт оролцох явдал ганц Монголд болоогүй, дэлхий даяар байгаа үзэгдэл. Зарим улс оронд нийгмийн сүлжээ бүрэн нээлттэй биш. Яах аргагүй бидний өдөр тутмын хэрэглээнд байгаа платформууд бий. Миний хувьд таны дурдсан иргэний тухай детальчилж үздэггүй. Нэрийг нь бол мэднэ. Гол нь тэр хүндээ биш, асуудал яагаад ийм байна вэ гэдэгт байгаа шүү дээ. Суурь томьёоллын үүднээс харахад зөвд зөөлөн, бурууд хатуу байж чадахгүй байна. Сэтгэлгээний хувьд туйлшрамтай, даган дуурайх дуртай хэв шинж манай монгол соёл, монгол ахуйд өнө эртнээс байсан. Жишээ нь, аль 300, 400 жилийн өмнө Ижил мөрний зүг нүүсэн халимагууд, ойрадууд өнөөдөр өөрийн гэсэн хэв шинжээ хадгалаад амьдарч байна. Манайхны нэг гол шинж бол дасан зохицох чадвар өндөртэй. Ер нь нүүдэлчид бол дасан зохицох даван туулах чадваргүйгээр хаана ч амьдрах аргагүй хүмүүс шүү дээ. Түүний нэг жишээ нь сошиал орчинд маш хурдан дасан зохицсон гэж харж болно.

Монголын нийгэм ийм байгаа нь тэгш бус байдал, боловсролын тогтолцооны чанар хүртээмж хангалтгүйтэй холбоотой. Өнгөрсөн 30 жил бидний хамгийн их өөрсдийгөө оролдож тоглосон зүйл боловсролын тогтолцоо.

-Боловсрол гэдэг хүнийг төлөвшүүлэх гол хэрэгсэл…?

-Тийм. Боловсрол эцсийн бүлэгт хүнийг хүн болгоно. Боловсрол монгол хүнийг бий болгоно. Боловсролтой монгол хүн дэлхийн энтэй, хаана ч өөрийгөө аваад явчих чадвартай байх ёстой. Гэтэл боловсролын тогтолцоогоор асар их оролдсон. Түүний цаана эх оронч сэтгэлгээ, ёс суртахууны төлөвшил, хүмүүжлийг тарамдсан. Багцалж харъя гэвэл ерөөсөө энэ. Тэр тусмаа 1990 онд Боловсролын хуулиас “хүмүүжил” гэдэг үгийг үндсээр нь авч хаясан. Одоо ч байхгүй. Нэг үгнээс болоод ийм болчихлоо гэж хэлээгүй. Онцолж хэлэхэд ийм байна. Боловсролоороо их тогловол цаашдаа үүнээс ч их юм болно. Төр засаг нь өөрөө хөлөө олохгүй бол байдал үүнээс ч дордоно. Үүнээс яах ёстой юм бэ гэвэл аль болох шинжлэх ухаанч, зөв зүйтэй бодлого хэрэгтэй. Зөв бодлого гэдэг нь монголчуудад таарсан нийцсэн бодлого байх ёстойгоос аль нэг гадны загвар бодлого тэр чигээрээ Монгол оронд хуулагдах ёсгүй.

-Монголчуудын үнэт зүйл гэж тодорхойлох, харах, баримжаалах зүйлс бүдгэрчихсэн талаар манай сонин хөндөж ирсэн. Өнөөдрийн эмх замбараагүй байдал, шударга бус, ёс суртахуунгүй үйлдлүүд үүнээс эхтэй гэж харж болох. Судлаачид, эрдэмтэд, философийн салбарынхан нэгдэж байгаад монголчуудын үнэт зүйлийг тодорхойлж, нарийвчилж гаргаж ирвэл яасан юм бэ?

-Өөрийн чинь хэлж байгаа шиг ийм уриалга үйлдлийг хийгээсэй гэж хамгийн их ярьдаг, санал дэвшүүлдэг хүн бол доктор, бригадын генерал Ц.Сосорбарам гуай. Тэрбээр манай хүрээлэнтэй хамтраад, өөрөө гардаад хийсэн “Үндэсний ой санамж, үнэт зүйл” гэдэг ном бий. Энэ хүн үүнийг л байнга ярьдаг. Яагаад монгол судлаачид адаглаад үнэт зүйл гэдгийг нэг мөр болгоод дээр нь монголчуудын эрхэмлэх зүйлийг гаргаж болохгүй юм бэ гэж ярьдаг. Үүнээс гадна СУИС-иас санаачлаад “монгол хүний эрхэмлэх есөн зүйл”-ийг тодорхойлж Ерөнхийлөгчийн зарлигаар баталсан нь бий. Нөгөө талаар Удирдлагын академийн профессор Я.Долгоржав “Үнэлэмж гэдэг зүйл эрхэмж гэдгээс эхтэй. Эрх, зөв гэдгээс эхлэлтэй тогтолцоог хэлээд байгаа юм” гэсэн зарчмын саналыг гаргадаг. Дээр нь манай хүрээлэнгийн саяхан “Философийн нэвтэрхий толь”-ийг хөрвүүлж гаргаад байна.

Ер нь монгол хүний эрхэмлэх дээдлэх зүйл бол тодорхой. Монгол хүнээ дээдэлнэ, түүх өв уламжлалыг дээдэлнэ.

-Жишээ нь та тэр багт орлоо гэж бодъё. Таныхаар монголчуудын үнэт зүйлс гэдэгт юуг нэрлэж, тодорхойлох вэ?

-Үнэлэмж бол өргөн утгаараа хүний дотоод эрхэмлэлийн тогтолцоо шүү дээ. Зорилго, чиглэл бүгдийг нийлбэр цогц юм. Тийм учраас үнэт зүйл гэдэг бол нэлээд субъектив шинжтэй. Гэхдээ материаллаг биш.

Ямар ч тохиолдолд үндэсний үнэт зүйл гэж бий. Монгол Улс өөрөө нэгдмэл, цул, бат, бэх байя гэвэл бид үнэт зүйлсийн хувьд нэгдмэл байх ёстой. Нэгд, бүгд монгол хэлээр ярьж бичдэг байх ёстой. Хоёрт, эх орныхоо төлөө гэсэн бодол, үнэлэмжтэй байх ёстой. Тэр нь зөвхөн Монголд амьдар гэсэн үг биш. Дээр нь монгол соёл, өв уламжлал, зан заншилдаа хүндэтгэлтэй хандах ёстой. Өвлөн уламжлаад зогсохгүй хүндэтгэлтэй хандах шүү. Энэ нь зөвхөн Монголдоо хязгаарлалттай амьдар гэсэн үг биш. Уг хязгаарлалтуудыг туйлшруулж тайлбарлаад байдаг болохоор эцсийн эцэст үнэлэмжүүд ойлгогдохоо больчихоод байгаа юм. Дэлхийн иргэн байхыг энэ бүхэн хязгаарлахгүй. Гадаадад төрсөн монгол хүн байсан ч “Элэг зүрхнээс уяатай энхрий Монгол орон” гэдэг шиг зүрх сэтгэлд нь Монгол гэсэн дэгээ байхыг хэлнэ. Нөгөө талаар монголчуудын үнэт зүйлсийг зөвхөн монгол хүн тээхгүй. Гадаадын иргэн, Монголыг дэмждэг, сонирхдог хэн ч монгол үнэт зүйлстэй байхыг хязгаарлахгүй байх ёстой. Биднээс илүү монголжсон гадны иргэн байдаг.

Нэг зүйл сонирхуулж хэлэхэд, “Монгол соёл, ахуй харин ч тогтвортой хөгжлийн хамгийн гол илэрхийлэл байсан” гэж сүүлийн жилүүдэд яригдаж байгаа. Байгальдаа ээлтэй, хэт их хог хаягдлын системгүй, хүн хүндээ ойр, хүүхэд багачууддаа бүр ойр соёлын тогтолцоо зөвхөн нүүдлийн соёлд байсан гэж үздэг юм билээ. Гадаадад ямар ч баян чинээлэг хүмүүс монгол гэрийг өөр өөрсдийн загвараар бариад амьдардаг тохиолдол түгээмэл болж байна гэж ярих хүмүүс бий. Тэгэхээр монгол ахуйдаа ойр байвал монгол үнэт зүйлстээ ойр байх юм шүү дээ.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Х.Алтанхуяг: Ардчилсан намын даргад Н.Алтанхуяг, Х.Тэмүүжин нарын нэр яригдаж байна DNN.mn

Ардчилсан намын Үндсэн дүрмийн хорооны гишүүн Х.Алтанхуягтай ярилцлаа.

-АН-ын Нийслэлийн намын хорооны дарга ирэх тав дахь өдөр тодорно. Энэ талаар та мэдээлэл өгөхгүй юу. Сонгох дүрэм журам гэхчлэнгээр?

-Нийслэлийн намын даргын сонгуулийг дотоод сонгуулийн хороо зохион байгуулна. нэр дэвших эрх нь гишүүдэд нээлттэй байдаг. намын хорооны даргыг бүх гишүүн дундаас сонгодог. одоогийн явж байгаа сонгууль нь нийслэлийн намын хорооноос сонгох процесс явж байна. нэг ёсондоо дүрмийн бус үйл ажиллагаа явж байна.

-Хэн хэн нэр дэвшихээр байгаа вэ?

-НИТХ-ын төлөөлөгч т.батцогт, м.тулгат, Д.Бадарсан гурав нэр дэвшиж байгаа.

-Нэр дэвшигчид ямар шалгуур хангасан байх ёстой байдаг вэ?

-Дэнчин буюу сонгуулийн зардлын төлбөрийг төлсөн байх ёстой. мөн мэдээж намын гишүүн байх ёстой. Ийм л хоёр шалгууртай.

-Та ярианы эхэнд дүрмийн бус үйл ажиллагаа явж байна гэсэн. Ямар учиртай юм бэ?

-Дотоод сонгуулиуд их будилаантай байгаад байна. Лу.Гантөмөр дарга анх сонгогдоход л дүрмийн бус байсан. тодруулбал, Үндэсний бодлогын хорооны гишүүд нь саналын эрхгүй, татвараа төлөөгүй, хоёр гурван талд байсан хүмүүсийг цуглуулсан. тэр хүмүүс нь анх Лу.Гантөмөрийг сонгосон байдаг.

Тухайн үед ҮБХ-ны гишүүд, намын нөлөө бүхий удирдлагууд юу гэж харсан бэ гэхээр хоёр гурван талд хуваагдчихсан. Гэрчилгээ, тамганы асуудал маргаантай байгаа учраас ямартаа ч намаа нэг болгож авъя гэдэг үүднээс тухайн үед дүрмийн бус сонголтыг хийж нүдээ аньж, чихээ бөглөж байгаад Лу.Гантөмөрийг гаргаж ирсэн.

Саяхан аймаг, дүүргийн намын дарга нарыг сонгох процесс явсан. Энэ процесс дээр анхан, дунд шатанд байгаа гишүүдийн зүгээс намын даргыг дүрмийн бусаар сонгогдчихоод одоо бидэнд яагаад ийм шаардлага тавьж байгаа юм бэ. Дүрмийн бус ийм зүйл болж байна гэж маш их яригдсан. Гэхдээ тэр сонгуулийг хүчээр явуулаад дууссан. Хүчээр хийсэн дүрмийн бус үйл ажиллагаа ардаа дандаа маргаан дагуулдаг. Энэ нь намын эв нэгдэл хагаралд хүчтэй нөлөөлдөг. Үүнээс үүдэж одоогийн байдлаар хотын хэмжээнд тав зургаан дүүрэг маргаантай. Мөн тав зургаан аймаг маргаантай байна. Энэ мэтээр маргаантай асуудлууд байна. Одоог хүртэл хэл ам нь дуусаагүй байдалтай байхад Нийслэлийн намын хорооны даргын сонгуулийг мөн дүрмийн бусаар хийх гэж оролдож байна.

Ер нь дээрээ суудлаа олохгүй бол доороо гүйдлээ олохгүй гэж. Намын даргыг дүрмийн бусаар сонгочихоор доошоогоо бүх юм дүрмийн бусаар явдаг байдал руу шилждэг юм байна. Тиймээс бүх зүйлийг дүрмийн дагуу болгохын тулд намын даргаа дүрмийн дагуу сонгох үйл ажиллагаа явуулах шаардлага үүсч байна. Тэгэхгүй бол нийслэлийн намын хорооны даргын сонгууль мөн адил маргаантай байвал ард нь бөөн хэл ам болно. Ялагдсан хүмүүс нь дүрмийн бус байсан гэхчлэнгээр буцаад намын хагарал руу явна. Тиймээс энэ бүхнийг эртнээс хэлж яриад байгаа юм.

-Ер нь олон нийт болоод намын гишүүдийн дунд Нийслэлийн намын хорооны дарга болон генсек анхаарлын төвд байсаар ирлээ. Хэдийгээр генсекийг намын дарга шууд томилдог ч гэлээ танай намын генсек ер нь хэзээ тодрох төлөвтэй байна вэ. Тодорхойгүй удаж байгаа шалтгаан нь юу байна?

-Нийслэлийн намын хорооны даргын сонгуулийн дараа генсекийг тодруулна гэсэн яриа байгаа. Намын дарга генсекийн нэрийг ҮБХ-д санал оруулдаг. Өөрөөр хэлбэл, Намын даргын бүрэн эрхийн асуудал байдаг.

Лу.Гантөмөр дарга сонгогдсоноосоо хойш 10 гаруй сар өнгөрлөө. Одоог хүртэл генсекийн асуудлаа шийдэж чадахгүй байгаа нь энэ хүнд эрх мэдэл байна уу, үгүй юу гэх эргэлзээ төрж байгаа юм.

ҮБХ-д генсекийн нэрийг оруулж ирж томилуулаад үйл ажиллагаа явуулах боломж байсан. Сонгууль болоход зургаахан сарын хугацаа үлдлээ. Гэтэл генсек томилогдоогүй байна. Генсек бол намын гал тогоог хариуцдаг чухал үүрэгтэй субъект. Намын гал тогоог удирдах генсек одоог хүртэл томилогдоогүй байгаа учраас намын үйл ажиллагаа үндсэндээ зогсонги байдалтай байна.

-Лу.Гантөмөр даргыг солих асуудал ер нь нэлээд хүчтэй байх шиг байна. Ер нь намын даргыг огцруулах асуудал анх хаанаас, яагаад гарч ирсэн юм бэ?

-“Үндэсний жигүүр” анх энэ асуудлыг гаргаж ирсэн. Энэ хүн ажлаа хийхгүй байна. Өнгөрөгч хавраас хойш намын байрандаа ирсэнгүй. Сонгууль болоход зургаахан сарын хугацаа үлдчихээд байхад өдөр бүр намын ажлаа хийх байтал өнөөг хүртэл намын үйл ажиллагаанд оролцохгүй, намын өдөр тутмын үйл ажиллагааг хангахгүй байна. Манлайлах чадвар энэ хүнд алга. Ардчилсан нам үнэхээр сөрөг хүчин баймаар байгаа бол сөрөг хүчнийг удирдаж авч явах манлайлалтай, хүчтэй, зоригтой, лидер хэрэгтэй байна. Энэ хүнийг огцруулах гэхээр хүнд байна. Учир нь тодорхой хэмжээнд эв нэгдлийг хангасан. Тиймээс өөрөө өргөдлөө өгчих. Та сөрөг хүчнийг манлайлах чадвар алга. Эв нэгдлийг тодорхой хэмжээнд хангасан учраас таныг жагсаалтад оруулъя. Огцруулбал жагсаалтад ч орж чадахгүй, байхгүй болно. Тиймээс хүндэтгэлтэй хандаад жагсаалтад оруулъя. Бид хүчтэй лидерээ тавья. Сонгууль хаяанд ирчихлээ гэсэн асуудлыг тавьсан. Энэ асуудал нь нэлээд газар авч гишүүдийн дунд яригдсан. Ингээд ҮБХ-ны гишүүд хоорондоо ярилцаж, манлайлж чадахгүй, ажлаа хийхгүй байна гэдэгт бүгд санал нэгдсэн. Энэ бүр сүүлдээ УИХ-ын гишүүдийн түвшинд, лидерүүдийн түвшинд яригдсан. Сүүлдээ нийгэм рүү гарлаа л даа. Ингээд нийгэмд хүртэл энэ хүнийг солих ёстой гэсэн асуудал яригдаж эхэллээ.

-Лу.Гантөмөр дарга ямар хариу хэлсэн бэ?

-Ямар нэгэн байдлаар өөрөө хариу өгөөгүй байгаа. Ер нь янз бүрийн хүмүүстэй уулзаад явж байгаа юм билээ. Хүмүүс ч гэсэн та өргөдлөө өгчих. Тэгэхгүй бол судалгаагаар рейтинг маш муу гарч байна. МАН-ын рейтинг унахад манайх өсөх ёстой. Манай намын рейтинг унаад байна гэдгийг С.Баярцогт дэд дарга хүртэл хэлсэн байгаа шүү дээ. Рейтинг өсөхгүй байна. Та ажлаа өгчих гэдэг саналыг бүгд л тавьж байгаа. Өөрөө бол ямар нэгэн байдлаар хариу өгөөгүй байна. Фракцуудын түвшинд сольё гэдэг яриа явагдсан. Бүгд Лу.Гантөмөр даргыг шахаж байгаа.

-Ер нь цаг хугацааны асуудал л болчихоод байгаа юм байна шүү дээ?

-Тийм, тийм. Лу.Гантөмөр дарга солигдох нь цаг хугацааны асуудал болсон. Гишүүд дэмжигчид ч шахаж байна. Олон нийт ч шахаж байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд ч “МАН дийлдэхгүй боллоо. Сөрөг хүчин хүчтэй баймаар байна. Та нар ажлаа хийдэггүй намын даргаа солиоч” гэсэн мэдээ, нийтлэлийг гаргаж байна шүү дээ. Гэтэл Лу.Гантөмөр дарга ярилцлага өгөхдөө “МАН-тай зодолдмооргүй байна. Зодолдохгүй” гэсэн. Сөрөг хүчний намын дарга ийм юм яриад зогсож байхад намын гишүүд яаж МАН-тай тэмцэлдэх юм бэ. Энэ бүхэнд АН-ын нийт гишүүд их эгдүүцэж байгаа. Дунд шатнаас маш их гомдол, өргөдөл ирж байгаа.

-Лу.Гантөмөр даргын оронд Н.Алтанхуяг даргыг намын даргаар томилох гэж байгаа гэсэн мэдээлэл бий. Энэ мэдээлэл бодитой юу?

-Н.Алтанхуяг даргыг сонгох тухай асуудал яригдаж байгаа нь үнэн. Учир нь Лу.Гантөмөр дарга муу ажиллаж байгаа учраас өмнө нь намын дарга байсан хүнийг сонгох тухай яригдаж эхэлсэн. Энэ хүн сайн ажиллаж байсан бол хуучин намын даргаа буцааж намын даргаар тавья гэх асуудал яригдахгүй байх байсан. Энэ хүний үнэлэмж нийгэмд ямар хэмжээтэй байгаа нь үүнээс тод харагдана.

Хөдөө орон нутагт намын дэд дарга нар ажиллаж байна. Гэтэл орон нутагт Лу.Гантөмөр гэдэг хүнийг танихгүй байна. Ийм байхад Ардчилсан нам сонгуульд ялах тухай ойлголт байхгүй шүү дээ. Аливаа нам ялалт байгуулахад, тэр тусмаа томсгосон тойрогт намын дарга рейтингийн 50 хувийг авч ирдэг. Гэтэл Лу.Гантөмөр даргыг хүн танихгүй байхад бидэнд ялах ойлголт байхгүй гэж ярьж байгаа.

-Намын даргад Н.Алтанхуяг даргаас өөр ямар хүний нэр яригдаж байгаа вэ?

-Х.Тэмүүжингийн нэр яригдаж байгаа. Мөн УИХ-ын гишүүдээс байвал яах вэ гэж яригдаж байгаа. УИХ-ын гишүүн хүн намын дарга байвал манлайлах чадвар нь илүү байх болов уу гэсэн зүйлийг намын гишүүд ч, нийгэм ч ярьж байна.

-Намын даргыг соливол дараагийн сонгууль үндсэн журмын хүрээнд явагдах уу. Дээд шүүх яах бол?

-Лу.Гантөмөр дарга дүрмийн бусаар сонгогдсон. Үүнээс хойш ҮБХ татвараа төлж саналын эрхтэй болсон. Тиймээс дүрмийн дагуу ҮБХ бий болсон гэсэн үг. ҮБХ-ноос намын даргыг сонговол дүрмийн дагуу намын дарга гарч ирнэ гэсэн үг. Ингэвэл Дээд шүүх хүссэн ч, эс хүссэн ч бүртгэж авах үүрэгтэй. Дээд шүүхэд бүртгүүлэх боломж нээлттэй.

-Өмнө нь Дээд шүүх бүртгэхгүй бөөн л юм болсон. Дахиад давтагдвал яах вэ?

-Өмнө нь хоёр талд тамга, тэмдэг гэрчилгээ тусдаа байсан. Нэг талын намын даргыг өргөн барихаар нөгөө тал нь гомдол гаргачихдаг байсан. Хоёр тал хоорондоо гомдол гаргахаар Дээд шүүх бүртгэж авахгүй байсан. Үүн дээр эрх баригч нам оролцдог хандлага байсан байх. Гэтэл одоо нам нэг болсон. Тамга, гэрчилгээ, ҮБХ, бүх зүйл нэг учраас үүн дээр ямар нэгэн этгээдээс гомдол гаргах боломжгүй. Тиймээс бүрэн эрхийнхээ дагуу ҮБХ намын даргаа сонгох нь нэг өдрийн асуудал. Лу.Гантөмөр дарга өргөдлөө өглөө тухайн өдөр нь нэр дэвшигчид нэрээ өгнө. ҮБХ сонголоо. Дүрмийн дагуу намын даргаа сонголоо. Дээд шүүхэд бүртгэлээ. Энд эрх баригч ч юм уу ямар нэгэн хүн, нам оролцох боломжгүй. Өмнөх цаг үеэс өнөөдрийн нөхцөл байдал өөр болсон өөр шүү дээ.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Социализмаараа үлдсэн манай армид цэргийн амь ялааны аминаас дор үнэлэгддэг болжээ” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт “Хөдөөгийн сэргэлт”
ажлын хэсгийн дарга, Батлан хамгаалахын дэд сайд Б.Баярмагнай “Хөдөөг сэргээх ажлыг эрчимжүүлэхэд бүх талын оролцоо чухал” хэмээснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Бригадын генерал Б.Ууганбаяр “Монгол оронд тохиолдсон гай зовлонг ард түмэн, бид л нуруундаа үүрч, даван туулна” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Социализмаараа үлдсэн манай армид цэргийн амь ялааны аминаас дор үнэлэгддэг болжээ” хэмээн өгүүллээ. 

УИХ-ын чуулган: Л.Өлзийсайхан, О.Мөнхсайхан, Э.Энхтуяа нарыг Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнээр томиллоо.

Төв аймгийн цагдаагийн газрын Мал хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэсгийн дарга, цагдаагийн хошууч Ч.Баяртогтох “Өмнөх хэрэгтээ биечлэн хорих ял эдлээгүй, тэнссэн, зорчих эрхээ хязгаарлуулсан этгээдүүд дахин мал хулгайлаад байна” хэмээв.

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375, 99130850 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Т.Нэргүй: Замын-Үүдийн гаалийн мафитай холбогдчихвол 20 саяын татвартай ачааг тав, зургаан саяар хилээр нэвтрүүлдэг DNN.mn

Хувиараа бизнес эрхлэгч Т.Нэргүйтэй ярилцлаа.

-Гаалийн байгууллагын хүнд суртлаас болж хил дээрээс ном журмаар нь ачаа бараагаа татаж чадахгүй болсон гэсэн. Энэ тухай ярьж өгөхгүй юу?

-Би Замын-Үүдийн Хилийн цэргийн ангид олон жил ажиллаж, тэтгэвэртээ гарсан хүн. Ажилгүй болсон хүн чинь орлого олох шаардлагатай болно шүү дээ. Тиймээс өөрийн ах дүү, найз нөхөд, танил хүмүүсийн ачааг хилээр оруулж ирэх ажлыг сүүлийн найман сарын хугацаанд хийж байна. Нэг ёсондоо ачаа барааны бүрдүүлэлт хийгээд тэр хүмүүсээсээ цалинждаг, компанийнх нь итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч гэсэн үг. Ингээд ажиллаад эхлэхэд гаалийн байгууллагын хүнд суртал, авлигын сүлжээг өөрийн нүдээр харж, биеэр мэдэрч явна.

Уг нь Замын-Үүдийн боомт олон улсын боомт. Гэтэл ГЕГ-ын дарга Р.Отгонжаргал, түүний эгч Р.Бурмаа нарын мөнгө угаадаг сүлжээ л болж гүйцсэн юм байна. Ачаагаа гаальд мэдүүлэхдээ Р.Бурмаад 500 мянган төгрөг өгөх ёстой. Хэрэв өгөхгүй бол ачаа явахгүй. Ийм л сүлжээ. Би үүнийг нь зөвшөөрөөгүй. Би нэг компаниас 200-300 мянган төгрөг харж хийж байгаа ажил. Тэр Р.Бурмаад нь ямар мөнгөө өгөх вэ дээ. Хариуд нь ачаагаа хилээр нэвтрүүлж чадахаа байсан. Ямар нэгэн шалтгаанаар зогсоочихдог. Тос тосолгооны материалыг химийн бодис гэж тайлбарлаад оруулахгүй байх жишээтэй. Хэрэв мөнгийг нь өгчихсөн байсан бол аль хэдийнээ бараагаа нэвтрүүлчих байсан. Би бодохдоо хэсэг бүлэг хүмүүст биш улсад өгөх ёстой татварыг өгөөд явна гээд зүтгэсэн. Өнөөдөр над шиг өндөр татвар төлөөд гаалиар бараагаа нэвтрүүлж байгаа хүн байхгүй.

-Өндөр гэдэг нь ямар дүнтэй татвар юм бол?

-Ачаанаасаа шалтгаалаад 12-30 сая төгрөг хүртэл төлдөг. Хэрэв Р.Бурмаагийн мафид оролцоод явчихвал тав, зургаан сая төгрөг төлөөд л зохицуулчих боломжтой.

-Ийм сүлжээ байдгийг та яаж мэдэв. Хүмүүс ярих юм уу, өөрийн нүдээр харав уу. Ямар баримт байна вэ?

-Би олон жил хилийн албанд Замын-Үүдийн боомт дээр ажиллаж байсан хүний хувьд гадарлахгүй яах вэ. Яг өөрийн биеэр ачаа бараа нэвтрүүлээд ирэхээр жинхэнэ бодитоор нь мэдэрч явна. Гаалийн 293 гэдэг зөрчил бий. Үүгээр л хүмүүсийн ачаа барааг зогсоож саатуулдаг гол зүйл энэ. Авлига өгөхгүй бол бараагаа ухуулна, нэг бүрчлэн задлуулна. Би өнгөрсөн хугацаанд 30 гаруй удаа ингэж ухуулсан. Энэ хугацаанд би эдийн засаг, сэтгэл санаа, ялгаварлан гадуурхалтыг биеэрээ амсаж ирлээ.

Олон улсын боомт гэдэг олон хүн ачаа бараагаа авахаар арзганаж байна биз дээ. Замын-Үүд дээр бол үгүй. Гарын 10 хуруунд багтах хүний гараар дамжихгүй бол ачаа гарахгүй. Сар болсон ч байж л байна. Наймаачид өдөр өдрийнхөө зээл татаасыг бодож цаг хугацаа алдахгүйн тулд нэхсэн мөнгийг нь өгөөд л явдаг юм билээ.

-Ачаа мэддэг 10-аад хүн гэдгийг тодруулаач?

-Надтай л ижилхэн төлөөлөгчид. Гэхдээ Гаалийн дарга О.Отгонжаргал, Эрдэнэболд, Зөрчлийн албаны дарга, Бүрдүүлэлтийн албаны дарга нарын гал хөл нь. Хэрэв тэр хүмүүстэй найзалчихвал ачаа гацахгүй. Шалгуулахгүй. Нэг ч ачаа тавцан дээр тавиулж буулгуулахгүй. Тэр чигээр нь нэвтрүүлнэ. Тэр ачаан дотор аюултай, хориглосон ямар бараа бүтээгдэхүүн байгааг мэдэхгүй. Жинхэнэ аюул тэнд л өрнөдөг.

-Р.Бурмаа гэж ямар хүн бэ. Гаальд ажилладаг хүн үү?

-Үгүй. Олон жил гаалийн ачаа тээврийг далдаас зохион байгуулж, мафи болгосон эмэгтэй. Захын хүн мэднэ дээ. Та нар асуугаарай. Эхэн үедээ Замын-Үүдэд байдаг байсан. Одоо бол доороо таван залуу ажиллуулдаг. Тэд гаалийн ачааны талаарх мэдээллийг Р.Бурмаад дамжуулдаг. Ингээд л авлигын сүлжээ нь ажиллаж байдаг.

-Та энэ талаар дээд албан тушаалтан, хариуцах хүмүүст хэлж байв уу?

-Хэлэлгүй яах вэ. Бодит баримт факттай нь цагдаа, прокурор, АТГ-аар явж байна. УИХ-ын гишүүд, Хууль зүйн сайд, Ерөнхий сайд бүгдэд нь хандсан. Нэг нь ч хариу өгдөггүй. Гаальд Цагдаагийн дарга Р.Отгонжаргал ирснээс хойш энэ байгууллага цагдаажсан. Тиймдээ ч хүчний байгууллага халдаж чаддаггүй юм байна гэж дүгнэхэд хүрч байна. Асуудлыг илрүүлэхэд маш амархан шүү дээ. Би өөрөө энд ажиллаж байсан хүн. Хэдэн терминалын камер шүүхэд л тодорхой болно. Хэзээ ямар машин шалгалтгүй ордог, ямар нь шалгалтад ордог вэ гээд л хөврөөд гараад ирнэ.

Гааль дээрээс төвлөрч байгаа мөнгө улсын төсөв рүү биш, хэдэн хүний халаас руу урсаж байна шүү дээ.

-Гаалийн байгууллага энэ жил улсад 5.3 их наяд төгрөг төвлөрүүлэх үүрэг хүлээсэн. Гэвч энэ үүргээ биелүүлэх боломжгүй. Ачаа татах вагон хүрэлцээгүй нөхцөл байдал үүссэн гэж дуулсан?

-Гааль уг нь татварын байгууллага биш. Бараа бүтээгдэхүүнд зохих ёсоор татвар ногдуулсан уу, хориглож хязгаарласан бараа бүтээгдэхүүн хилээр нэвтэрч байна уу гэдэгт хяналт тавьдаг субъект. Одоо бол тэр чигтээ татварын байгууллага болсон. Татвараа ядарсан хэдэн наймаачдаас л бүрдүүлдэг. Өөрсдийн хамсаатнуудаа хамгийн бага татвартайгаар л барааг нь оруулж ирдэг жишигтэй.

-Яаж?

-60, 70 тонн бараан дээр 5-6 сая төгрөгийн татвар авах жишээтэй. Хэрэв яг журмаараа бол ийм хэмжээтэй барааны татвар 25 саяас эхлэх ёстой. Өдөрт хилээр 400 машин ирж ирсэн гэж хил гаалийн дарга нар хэвлэлээр ярина лээ. Тэр жишгээр би чамд тайлбарлаж өгье. Тэдгээр 400 машины 100 нь ном журмаараа бүрдүүлэлтээ хийж байгаа. Тэгэхээс ч аргагүй. Том оврын техник хэрэгсэл, шинэ машинаас авлига авч чаддаггүй юм. Харин үлдсэн 300 машинд өргөн хэрэглээний бараа болон барилгын материалууд тээвэрлэгддэг. Дунджаар нэг машиныг нь 30 тонноор бодъё. Нийт 9000 тонн ачаа болно. Нэг тонн тутмаас 400 мянган төгрөгийн татвар хураамж авах ёстой гэдэг. Яг энэ журмаараа явбал өдөрт 3.6 тэрбум төгрөг улсад төвлөрөх нь. Улсын төсөв дороо бүрдэнэ. Гэвч ийм орлогыг дундаас нь хулгайлаад байгаа учраас орлогоо бүрдүүлж чадахгүйд хүрээ биз дээ.

Ерөөсөө Эрдэнэт, Таван толгойг саалийн үнээ гэдэг. Замын-Үүдийн гааль гэдэг чинь нууц саалийн үнээ гээд хэлчихэд болно. Энэ боомтоор ард иргэдийн ачаа тээвэр явж байгаа гэдэг нэрээр харанхуй орхичихсон. Гэтэл тэнд чинь жинхэнэ том хэмжээний мөнгө угаалт өрнөж байгаа шүү дээ. АНУ, Солонгос, Япон зэрэг бүх улс орноос ирж байгаа бараа бүтээгдэхүүн Замын-Үүдээр л дамждаг.

-Та олон жил хил дээр ажилласан гэлээ. Гааль дээр ийм нөхцөл байдал өмнө нь байсан уу?

-Өмнө нь байсан. Арай ч ийм байгаагүй. Би тухайн үед цөөн баримт хадгалж байсан. Өмнө нь Истана машинаар л иргэд бараагаа зөөдөг байлаа шүү дээ. Тэгэхэд хилээр бараа нь орж ирээгүй байхад өдрийн 15:00 гэхэд гаалийн бүрдүүлэлт хийгдээд дуусчихсан, ахлах байцаагч нь тамгаа дарчихсан байдаг. Бараа нь байхгүй. 16:00 цагт бараа нь орж ирэхэд шууд л штампаа даруулаад л гарчихдаг байсан. Уг нь ном журмаараа эхлээд хилийн шалганаар ороод штампаа даруулаад дараа нь хорио цээр дээр хянуулаад, татвараа төлөөд гааль дээрээс гарах ёстой байдаг. Тухайн үед би энэ ноцтой алдааг нь хэлж, дарга нарын дарамтад өртөж л явсан.

Харин ковид гараад том тэргээр ачаа орж ирдэг болсон. Ингэснээр авлига хээл хахууль гаарч, улсын төсвийн орлого бүрдүүлэлт хог дээр үсэрсэн. Ерөөсөө цагдаажсан удирдлага, хууль хүчний байгууллагын нөлөө шүү дээ. Шүгэл үлээгээд хэлэхээр хүчний байгууллагууд нь тоодоггүй. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ улс даяар авлигыг бууруулна, шүгэл үлээгээрэй гэж зарласан. Би шүгэл үлээе, надад баримт байна. Надад цаг гаргаад 10-хан минут уулзаад өгөөч, хүмүүсээ ажиллуулаад өгөөч гэхээр хэн ч тоодоггүй. Ийм бугшсан асуудлыг өргөн хэмжээний баг л шалгана. Цагдаа ганцаараа, тагнуул ганцаараа, гааль өөрийгөө шалгах боломжгүй.

Харин надтай ганц Б.Дэлгэрсайхан гишүүн л холбогдсон. “Наад асуудлыг чинь ойлголоо. Зохих байгууллагын хүмүүст дуулгаж өгье” гэсэн. Уг нь өвлийн хүйтэнд таавчигтай эх гарах төдийд хөдөлдөг Засгийн газар ийм ноцтой зүйл дээр анхаарлаа хандуулмаар юм.

-Замын-Үүд дээр олон мянган чингэлэг овоорсон. Вагон хүрэлцээгүй оруулж ирж чадахгүй байна гэсэн. Та энэ талаар дуулав уу?

-Юун вагон хүрэлцээгүй вэ. Өнөөдөр би төмөр замд 300 мянган төгрөг өгөөд л татуулчихаж болдог. Мөнгө өгөхгүй бол ингээд л овоороод л байна. Солонгосоос усан замаар 14 хоногт ирсэн ачаа Замын-Үүдээс сарын дараа Улаанбаатарт ирдэг хүнд суртал шүү дээ. Вагон хангалттай байгаа.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Н.Гансүх: Ирэх онд хэрэгжих нийт төсөл, арга хэмжээний ердөө 6.8 хувь нь эрчим хүчний салбарт харьяалагдаж байна DNN.mn

Ирэх оны Улсын төсөв батлагдсантай холбогдуулан эрчим хүчний салбар дахь хөрөнгө оруулалтын талаар МУЭИС-ийн профессорын багийн гишүүн, төрийн удирдлагын доктор(Ph.D) Н.Гансүхтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын эрчим хүчний хэрэглээ жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Тэгэхээр ирэх жилийн төсөвт эрчим хүчний салбарт нэг их наяд төгрөг зориулахаар болжээ. Энэ хөрөнгөөр ямар ажлууд хийхээр төлөвлөсөн байна вэ?

-2024 оны улсын төсөв хуулийн хугацаандаа батлагдлаа. Ерөнхийдөө анхаарал татсан хэд хэдэн салбар байгаагийн дотор зам тээвэр, эрчим хүчний салбар зүй ёсоор багтаж байна. Тэр дундаа өвөлжилтийн бэлтгэл байдлыг хангахтай холбоотой эрчим хүчний салбарт доголдол үүсч, цахилгааны хязгаарлалт хийж болзошгүй талаар салбарын сайд болон хотын дарга нар байнга сануулсаар ирсэн. иймд энэ салбарт маш их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай гэж үзэн ирэх оны улсын төсөвт нэг их наяд төгрөгийг суулгалаа. Ерөнхийдөө 652 тэрбум төгрөгийг төсвийн хөрөнгөөр, 348 гаруй тэрбум төгрөгийг гаднын зээл тусламжаар санхүүжүүлэх байдлаар тусгажээ.

Сая батлагдсан төсөвт нийт 1050 төсөл, арга хэмжээ авагдахаар тусгагдсан. Үүний 6.8 хувь нь эрчим хүчний салбарт харьяалагдаж байна.

Томоохон төслүүдээс дурдвал аймгуудад цахилгаан станц баригдана. Мөн олон жил яригдсан Эрдэнэбүрэнгийн цахилгаан станцын ажил хийгдэнэ. Уг төслийн хүрээнд орон нутгийн иргэдэд газар чөлөөлөхтэй холбоотой есөн тэрбум төгрөгийг зарцуулна гэж мэдэгдсэн байгаа. Манай улсын хувьд хөрш орнуудаас өндөр өртөгтэй эрчим хүч авдаг. Дээрээс нь иргэдийн эрчим хүчний хэрэгцээ улам өсөн нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан энэ салбарыг бодлогоор дэмжих шаардлагатай. Ер нь жил болгон эрчим хүчний салбар маань өөрсдийн үйлдвэрлэдэг цахилгаанаа ард иргэдэд хямд борлуулж, нийт 200 тэрбум орчим тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээдэг.

-Олон жил яригдсан мега төслүүд яахаар байна. Тухайлбал, Тавдугаар цахилгаан станц, Тавантолгойн цахилгаан станцын ажлуудад хөрөнгө мөнгө суулгаж уу?

-Тавдугаар цахилгаан станци асуудал маш олон жил яригдсан. Ирэх оны төсөвт энэ мега төсөлтэй холбоотой хөрөнгө санхүүжилт тусгайлан суугдаагүй байна лээ. Харин бусад салбарын урсгал зардал, нийгмийн халамжийн төслүүдэд нэлээд их мөнгө хуваарилсан харагдав.

-Ирэх онд эрчим хүчний салбарт хийгдэх ажлуудын 30 гаруй хувь нь гаднын зээл тусламжаар санхүүжинэ гэж та сая хэллээ. Энэ хүрээнд ямар, ямар төслүүд хэрэгжих бол?

-Манай улсын хувьд зарим томоохон төслүүдийг гаднын хөнгөлөлттэй зээл тусламжаар хэрэгжүүлэх бодлого баримталж байгаа. Сүүлийн жилүүдэд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр орон нутагт дэд станцуудыг барих асуудал нэлээд яригдсан. БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалтаар Дорнод аймагт 50 мегаваттын цахилгаан станц баригдана.

-Эрчим хүч бол манай улсын эдийн засгийг хөдөлгөж байгаа гол хүчин зүйл. Тэр утгаараа он удаан жил дамнасан төслүүд хөдлөх янз байна уу?

-Ерөнхийдөө сонгуулийн жилийн төсөв гэдэг утгаараа томоохон төсөл хөтөлбөрүүд эхлэх өнгөндөө ордог. Гэхдээ мега төслүүд урт хугацаанд хэрэгжих болохоор олон нийтийн саад бэрхшээл тулгарах тохиолдол бий. Уг нь Эгийн гол болон Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцууд ашиглалтад орчихвол манай улсын гаднаас авдаг эрчим хүчний хэрэглээ эрс буурна.

Ерөнхийдөө манай улсын стратегийн томоохон ордууд болох Оюу толгой, Таван толгой зэрэг уурхай эрчим хүчний хомсдолтой байдаг. Тэд урд хөршөөс эрчим хүч худалдан авч хэрэглэж байгаа.

Тэгэхээр бид цаашдаа уул уурхайгаас олборлосон бүтээгдэхүүнээ дахин боловсруулж, нэмүү өртөг шингээх гэж байгаа бол эрчим хүчний асуудлыг шийдэх нь чухал. Одоогийн эрчим хүчний хэрэглээгээ хэвийн хангаж, доголдолгүй ажиллуулахын тулд нэмэлт санхүүжилт хэрэгтэй гэдгийг албаны хүмүүс хэлээд байгаа. Ирэх жилийн төсөвт суугдсан санхүүжилтийг харахад хамгийн өндөр хувийг Б.Жавхлан сайдын багц байна. Нийт 4.6 их наядаар хэмжигдэж байгаа. Тэгвэл Боомтын сайдын багцад хамгийн бага төсөв буюу 11.6 тэрбум төгрөг суугджээ. Харин Эрчим хүчний сайд гуравдугаарт эрэмбэлэгдэж байна. Түүний багцад 350 гаруй тэрбум төгрөг харагдаж байна.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар 4000 гаруй төслийг Сангийн яаманд хүргүүлсэн гэж мэдээлсэн. Эндээс 16 салбар үзүүлэлтээр ангилаад 1050 арга хэмжээ хэрэгжүүлнэ. Үүний 498 нь цоо шинэ. Харин 552 нь өнгөрсөн хугацаанд хэрэгжүүлж байсан төслүүд. Ирэх жилд 3.2 их наядын хөрөнгө оруулалт хийнэ гэжээ. Нэг жилд ийм их хөрөнгө оруулалтаар бүтээн байгуулалт хийх боломж хомс гэж үзэж байна. Зарим төслүүд нь эргээд урсгал зардлыг нэмэх сөрөг үр дагавартай.

М.МӨНХ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

П.Наранбаяр: Төсвийн тэлэлтээс улстөрчтэй холбоотой болон хамаарал бүхий бизнесменүүд л хожиж байна DNN.mn

П.Наранбаяртай ирэх оны төсөв, нийслэлийн эрх зүйн өөрчлөлттэй холбоотой асуудлаар ярилцлаа.

-Ирэх оны улсын төсөв батлагдлаа. Нийслэлийн иргэдийн хурлын төлөөлөгч, сөрөг хүчний гишүүний хувьд ирэх оны төсөв дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Улсын төсвийн тухайд миний хувьд ХҮН намын бодлого судалгааны хүрээлэнгээс гаргасан санал болон УИХ-ын гишүүн Т.Доржхандын байр суурьтай ижил байгаа. Юу гэхээр төсвийг дахин алдагдалтай баталж байгаа нь буруу байна. Нэмээд мөнгөний хатуу бодлоготой явж байгаа ч гэсэн маш буруу. Монгол Улсын хувьд бараг арав гаруй жил мөнгөний хатуу бодлогыг барьчихлаа шүү. Ингэж хатуу бодлого бариад байвал аж ахуйн нэгжүүдэд маш халтай болж ирнэ. Халтай болчихсон ч яваа. Хатуу бодлого барьчихаар төсөв тэлж эхэлдэг. Төсвийн тэлэлтээс улстөрчтэй холбоотой, хамаарал бүхий бизнесменүүд л хожиж байна шүү дээ. Тухайлбал, “Ногоон автобус”-ны хулгай бол үүний том жишээ. Зөвхөн улстөрчтэй ойр бизнесүүд явдаг, нийт аж ахуйн нэгждээ ямар ч хожоогүй, ийм байж болохгүй. Улсын төсвийн хувьд ерөнхий байр суурь нэг иймэрхүү байна. Харин нийслэлийн төсөв хараахан боловсруулагдаж гараагүй байгаа.

-Монгол Улсын хувьд эрчим хүчний хараат байдалтай орон. Тэр утгаараа сүүлийн жилүүдэд эрчим хүчний хэрэглээ асар өндөр болсон. Тиймээс эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр бий болгохын тулд тал бүрдээ ярьж байгаа. Гэтэл Улсын төсөвт энэ чигт ямар ч хөрөнгө суугдаагүй гэх юм. Энэ талаар танд мэдээлэл бий юу?

-Надад нарийн мэдээлэл алга. Энэ гэхдээ Эрчим хүчний яамны асуудал шүү. Энэ яам уг асуудлаа нэн яаралтай шийдээд, хийх л ёстой. V цахилгаан станц гэж яриад одоо хэдэн жил болж байгаа билээ. Ийм л бүтэлгүй төр өнөө цагт оршиж байна. Ярихаас өөр шидгүй, бодитой ажил хийж байгаа зүйлгүй л явж байна.

-Гуравдагч сөрөг хүчний хувьд хотын шинэ даргын шийдвэр, үйл ажиллагаанд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Өчигдөр Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал төсвөө тодотгох гэж хуралдахад хотын шинэ дарга хүрэлцэн ирж, хуралдаа бүтэн суусан.

Анх удаа хотын дарга гэх хүн НИТХ-д бүрэн суулаа гэж харж байгаа. Өмнө нь Д.Сумъяабазар огт суудаггүй байсан. Тиймээс үүнийг нэг талдаа сайшаан хүлээн авч байна. Нөгөөтэйгүүр нийслэлийн иргэдээс тэр дундаа НИТХ-аасаа асууж байж шийдэх ёстой асуудлуудыг шууд хуулийн төсөл болгон боловсруулж, Засгийн газраар дамжуулан УИХ-д өргөн барьсан. Энэ бол маш зарчимгүй үйлдэл. Хотын бүсчлэл тогтоох, газрын зөвшөөрлийн асуудлуудыг шууд ингэж хуульчлах нь нийгмийн олон салбарт огцом цохилт болно.

-Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах болон гэр хороооллыг орон сууцжуулах хуулийн төсөл хэлэлцэгдэж байгаа. Энэ асуудлыг та хэлж байна уу?

-Тийм. Яг энэ хуулиар бол олон мянган ажлын байрыг бий болгодог, хөрөнгө оруулагчдыг татдаг барилгын салбар хүчтэй цохилтод орохоор харагдаж байна. Угтаа НИТХ-ын долдугаар сарын хуралдаанаар нийслэлийн нягтрал, төвлөрөл ихтэй бүсэд шинээр барилгын зөвшөөрөл олгохгүй байхаар баталчихсан шүү дээ. Нийслэлийн амьдрал гэдэг чинь өөрөө амьд, хөдөлгөөнтэй. Үүнийг шууд хуулиар зохицуулах гэж оролддог нь муйхар асуудал. 1.7 сая хүн амтай энэ хот бүх дэд бүтэцээ төв рүүгээ татчихсан. Төвдөө л бөөгнөрчихсөн хот. Хотын аль нэг захаас нөгөө цэгт хүрэхийн тулд заавал төвөөрөө дайрна. Нийслэлийн автозамын сүлжээ нь ч ийм байгаа. Ийм дэд бүтэцтэй хотод хуулиар шууд төлбөр тогтоох асуудлыг шийдчихвэл яах вэ. Энэ бол шууд иргэдийнхээ халаас руу төр орж байгаагийн тод үйлдэл. Иргэдийн халаас руу гараа хийж байгаа энэ төрийн бодлогыг хэнээс ч асуулгүйгээр хийж байгаа нь бүр аюултай. Үүнийг ХҮН намын бүлэг эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийлсэн. Тооцож үзье л дээ. 27 мянган төгрөгөөр гуч хоног төвөөр зорчлоо гэж бодъё. Тэгвэл сардаа бараг 900 гаруй мянган төгрөг болно. Энэ нь өөрөө нэг төрийн албан хаагчийн сарын цалин. Зөвхөн төвөөр зорчлоо гэхэд сарын цалингаа өгөх үү. Ийм амьдралгүй шийдвэр гаргаж болохгүй ээ. Бүсчилсэн төлбөр тогтоох асуудал манайд одоогоор ямар ч зохимжгүй. Манайх бол эхний ээлжид машины зогсоолоо илүү өндөр төлбөртэй, илүү хүртээмжтэй болгочих ёстой. Машины зогсоолгүй учраас зогсоол олохын тулд төвөөр, талбай тойроод явдаг гэсэн судалгаа ч байдаг.

-Дээрх хуулийг эрх баригчид олонхоороо баталчих байх л даа. Таны ярьснаар бол амьдралд хэрэгжих ямар ч боломж алга байна. Тэгвэл цаашид яах вэ?

-За яах вэ, хууль батлагдчихлаа. Харин төлбөр тогтоох асуудлыг НИТХ шийднэ гэж заасан байгаа. Гэхдээ л иргэдийнхээ халаас руу шууд орсон иймэрхүү төрийн бодлогыг бид аль болох гаргахгүй байх л ёстой юм. Би бол үүнийг огт дэмжихгүй байгаа. Уг хуулийг хэлэлцэж байгаа УИХ-ын гишүүдийг олон нийт харсан байх. Ерөөсөө амьдралаас тасарчихсан хүмүүс уг хуулийн төслийг хэлэлцэж байна лээ. Олимпын гүүрийг хаана байдгийг мэдэхгүй, тэр бүү хэл ашиглалтад орсон эсэхийг ч мэдээгүй гишүүд асуулт асууж, үг хэлж байна лээ. Энэ нь өөрөө УИХ-ын гишүүд амьдралаас ямар хол тасарсан бэ гэдгийг тод харуулж байгаа үйлдэл шүү дээ. Өөрсдөө тохитой дулаахан чанартай автобус авах хөрөнгийг нь идчихээд одоо болохоор нийслэлчүүд автобусанд сууж сурах ёстой гэсэн зүйлийг ярьж байгаа нь эмгэнэлтэй. Тэгэхээр өнөөгийн УИХ бол нийгмийн өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх, улс орны бодлого тодорхойлж явах ямар ч чадамжгүй байна. Ер нь нийслэлийн асуудал руу УИХ нэн яаралтайгаар шүүрч авч орох нь өөрөө ямар учиртай юм бэ. Нутгийн өөрөө удирдах ёсонд ноцтой халдаж байгаа үйлдэл биш юм уу. УИХ улс эх орны хэмжээний асуудлаа л ярина биз дээ.

-Нийтийн тээврийн хүртээмж муу байна. Өвлийн хүйтэнд автобус хүлээсэн хүмүүс гар хөлөө хайруулж байна. Тиймээс хулгайн асуудал нь нэг талдаа явна биз. Хүртээмжээ сайжруулахын тулд нэгэнт ороод ирсэн “Ногоон автобус”-уудыг үйлчилгээнд гаргачихаж болохгүй юу?

-Гэнэт 1000 автобус худалдаж авах ажил эхэлчихсэн. Гэтэл нийслэлд нөгөө автобусууд нь яваад л байгаа биз дээ. Тэгэхээр энэ нь нийгмийн сэтгэхүйг зориуд өөрчлөх гэсэн оролдлого. Автобусгүй боллоо, хүртээмж нь муудлаа гэдэг агуулгыг зориуд гаргаж, нийгмийн сэтгэхүйд нөлөөлөх гэж оролдож байна. Ингэж байгаад 1000 автобус авах ажлаа эхлүүлж байна. Ногоон автобусыг үйлчилгээнд гаргачихвал ёстой нэг жил яваад л эвдэрчихнэ. Юун арван жил явах. Тиймээс үйлчилгээнд огт гаргаж болохгүй. Аль болох буцаах асуудлыг л шийдэх хэрэгтэй. Дараа нь автобус авч байгаа бол хамгийн чанартайг нь ил тод оруулж ирэх ёстой. ХҮН намын хувьд хотын шинэ удирдлагад “Ногоон автобус”-тай холбоотой хууль зөрчсөн бүх албан тушаалтанд хариуцлага тооцоорой гэдэг шаардлагыг хүргүүлсэн.

-Хотын дарга метро барих асуудлыг мөн хөндсөн. Уг асуудлыг гадаадын мэргэжлийн хүмүүсээр шийдүүлье гэх нэг хэсэг байхад нөгөө хэсэг нь монголчууд өөрсдөө чадна гэж үзэж байна. Ер нь метротой болох Улаанбаатар хотын мөрөөдөл биелэгдэх үү?

-Миний хувьд энэ мөрөөдөл биш. Энэ бол шийдэл. Энэ шийдлийг олчихсон тохиолдолд Улаанбаатар метротой болно. Нөгөөтэйгүүр метро ашиглах нь өртөг өндөртэй гэдэг. Манай төсөв дийлэхгүй ч гэдэг. Гэхдээ Улаанбаатар хот өөрөө 1.7 сая хүн амтай. Тиймээс метротой болох хүн ам зүй бүрэн хангагдчихсан. Метроны ТЭЗҮ-ийг аль арав гаруй жилийн өмнө хийчихсэн байсан. Гэхдээ энэ ТЭЗҮ одоо хуучирсан байх. Ер нь бол япончууд Улаанбаатар хотод метро барих боломжтой гэж үзсэн. Миний хувьд бид метротой болох шаардлагатай гэж үздэг. Цаашлаад Улаанбаатар хот газар доогуураа томоохон байгууламжтай хот болох ёстой. Өөрөөр хэлбэл цаг агаарын нөхцөл байдлаас хамаарахгүйгээр газар доороо эдийн засгийн эргэлт явагдаж байдаг хот болох ёстой. Ер нь бол метротой болчихсон цагт олон жилийн явцад үр ашгаа өгөх нь гарцаагүй. Харин метро барих туршлагатай монгол инженерүүд манайд цөөнгүй бий шүү. Миний хоёр ч шавь энэ чиглэлээр гадаадад сурч, ажиллаж байна.

-Уртцагааныг буулгах асуудал олон нийтийн дунд маргааны нэг сэдэв болж байна. Таны хувьд энэхүү асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Социалист бүтээн байгуулалтаас үлдсэн 43 соёлын дурсгалын нэг бол Уртцагаан. Үүнийг хамгаалан сэргээн засварлаж, хойч үедээ үлдээх нь өнөөгийн бидний үүрэг юм. Ер нь өнөөгийн эрх баригчид буюу МАН-ынхан дээрээс нь доошлох хэлбэрээр бүх асуудлыг шийдэж байна. Ерөнхий сайдын санаанд нэг зүйл зурсхийгээд орчихвол тэр нь ажил хэрэг болох ёстой юм гэсэн. Үгүй ээ, ардчилсан, эрх зүйт төртэй оронд ийм зарчим үйлчилж болохгүй шүү. Гэтэл өнөөдөр УИХ-д өргөн барьчихсан нийслэлийн хууль яг энэ загвараар явж байна. Энэ хуулийн төслийг боловсруулахдаа хэнээс ч асуугаагүй. Шууд л УИХ хэлэлцээд эхэлсэн. Өөр нэг зүйл уг хууль батлагдвал Нийслэлийн Засаг дарга хэмжээлшгүй их эрх мэдэлтэй болох юм билээ. Өөрөөр хэлбэл тус хуульд газрын зөвшөөрөл олгох асуудал тусгагдсан. Ингэхдээ зөвшөөрлийг Нийслэлийн засаг дарга олгоно, цуцална гэж заасан байгаа. Тэгэхээр уг хууль батлагдвал барилгынхан Нийслэлийн засаг даргын өрөөний үүдэнд очерлож зогсоно. Үүнээс ямар үр дүн гарах вэ. Мэдээж авлига ихэснэ. Цаад утгаараа Х.Нямбаатар цаашлаад МАН-ынхан уг хуулиар ирэх жилийн сонгуулийн мөнгөө босгох гэж байна уу даа гэж хардаж болохоор байгаа юм.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Метротой болтолоо микро автобусаа явуулж байя DNN.mn

Нийтийн тээврийг 100 хувь хувийн хэвшилд нь өгөх хэрэгтэйг судлаачид хэлдэг. Төрд байснаараа үйлчилгээ, хүртээмж нь дээрдсэн зүйл огт харагдсангүй. Хулгай, луйвар л гаарсан салбар болж гэдгийг нийслэлчүүд бат нот ойлгосон. Мэдээж өнөө маргаашдаа шийдвэр гаргагчид тус салбарыг бүрэн хувьчилчихгүй нь тодорхой. Дээр нь метроны үлгэр яриад арав гаруй жил боллоо. Тиймээс тэр болтлоо нийтийн тээврийн үйлчилгээндээ хувийн хэвшлийг татан оруулъя. Тэр дундаа микро автобусуудад зөвшөөрлийг нь өгөөд үйлчилгээнд гаргуулъя. Нийслэлчүүд микро автобус хөлөглөдөг байсан цаг саяхан. Тэр үед нийтийн тээврийн салбар өнөөгийнх шиг хэл ам таталдаггүй, хулгай, луйвар ороогүй байсныг санаж буй байх. Гол нь иргэд, зорчигчид гэртээ, ажилдаа очих гэж даардаггүй, хүлээдэггүй, стресстдэггүй байв. Өглөө эрт ажилдаа явах дулаан, тухтай, түргэн шуурхай унаатай. Орой гэртээ автобус зогсчихно гэж айлтгүйгээр ажлаа амжуулчих боломж, нийслэлчүүдэд байлаа. Гэтэл нийтийн тээврийн асуудлаа цогцоор нь шийдэх бодлогоо гаргаагүй байж, хувь хүмүүс буюу микро автобусуудыг энэ салбараас нохой шиг хөөж явуулсан. Хотын соёлыг муухай харагдуулж байна, түргэн шуурхай явж иргэдийг айлгаж байна гэх нэрийдлээр түрий барьж олон жил дарамтад явуулсаны эцэст бүр мөсөн зогсоосон. Гэтэл өнөөдөр нийтийн тээврийн салбарт хэрэгжсэн цогц бодлого байна уу. Нөгөө соёл нь сайжирсан уу. Тэртээ 1993 онд автобусанд суух гэж “алалцдаг” байсан хандлага өнөөдөр ч яг хэвээрээ. Энэ тэгээд хөгжил мөн үү. Иргэдийнхээ амар тайван, аюулгүй зорчих боломжоос гучин жил хулгай хийж ирсэн нь саяхнаас ил тод боллоо. Хулгай хийх гэж л хувьд хөгждөг салбарыг төрд авдаг “заваан” зуршлаасаа хэзээ салах вэ, эрх баригчид аа. Боломж бүрийг хулгайлах зуршлаасаа жаахан хөндийрөөд юун түрүүнд иргэдийнхээ зорчих эрхийг хангаад өгөөч. Метроны үлгэрээ бодит болготол микро автобусуудаа явуулаад өгөөч. Ингэхдээ тодорхой стандарт, шаардлага тавиад зөвшөөрлийг нь өгчих. “Нугасандаа” зорчигчтой явдаг гэж шүүмжилдэг. Тэгвэл тэр болгондоо хатуу торгуулийн системтэй болчих. Тэд ч одоо тэгж явахгүй л дээ. Өмнөх шиг тухгүй, утаатай “амбаарууд” ч ховор болсон. Дандаа он залуу микро автобусууд явж эхэлнэ. Өөр ямар алдаа байсан, тэрийг нь засаад, микро автобусуудаа үйлчилгээнд гаргая. Нэгдүгээр эгнээгээр явдагаас нь илүү төлбөр авчих. Өнөөгийн төр авах, хураах асуудлаа харин ч нэг хүнээр хэлүүлэлтгүй болсон доо. Дарамталж хураадаг татвараа ч авах нь тодорхой биз. Гэхдээ цаана нь ашигтай байх бага ч гэсэн зайг нь үлдээчихээрэй. “Үнэхээр хэлэх үггүй болтол улс орныг удирдаж байна шүү…” гэж ярих иргэд олон. Болж байгаа салбар болгоныг төрд авч “бодийг нь хөтлөх”- дөө гаршиж ч гэж байна. Тиймээс хүлээгээд ирдэггүй, ирлээ ч багтдаггүй нийтийн тээвэртээ гоё, сайхан амлалт, мөрөөдлөө хэрэгжүүлтэл, хулгайчдынхаа учрыг олтол микро автобусаа явуулж байя, эрх баригчид аа.

Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

И.Мөнхжаргал: Эрх баригчид гүйцэтгэх засаглалдаа дөнгөлүүлчихсэн өрөвдөлтэй харагдаж байна DNN.mn

АН-ын дэд дарга И.Мөнхжаргалтай ярилцлаа.

-Ирэх оны улсын төсөв батлагдлаа. Сөрөг хүчний хувьд хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Сүүлийн хоёр жил төсвийн тэлэлт хэт данхайж байгааг бүгд харж байна. Гэтэл иргэдийн цалин, хөлс тэр хэрээр өсөхгүй байна шүү дээ. 2024 оны төсөвт дүн шинжилгээ хийгээд харахаар ажлын байр, цалин хөлс нэмэгдүүлэх бодлого алга. Тэгсэн хэрнээ гарч байгаа задаргаа нь сонгууль руу чиглэсэн төсөв боллоо. Мэдээж сонгуулийн дараа төсвийн тодотгол хийж л таарна. Энэ нь эрх баригчдад огт хамаагүй юм шиг л аашилж байна. Тэд сонгууль угтаад 2024 оны зургадугаар сар хүртэл иргэдийн цалинг нэмнэ, тэтгэврийг 100 мянгаар нэмнэ гэдэг ч юм уу хоосон амлалтуудаа ярьсаар л байх болов уу. Монгол Улс ирэх онд 60 сая тн нүүрс экспортолно гэж төсөөлөөд төсвөө баталчихлаа. Бодит байдал дээр энэ нь тун эргэлзээтэй харагдаад байгаа. Уг нь “Үлдэх хүнээр ачаа бүү татуул” гэдэг дээ. Гэтэл сая баталсан төсөв эсрэгээрээ. Дараагийнхаа хүмүүст том дарамт болох төсөв батлагдлаа.

-МАН татвар нэмэхгүй гэж сонгуульд ялалт байгуулсан. Гэвч гарч ирсэн цагаасаа хойш татвар нэмсээр ирлээ. Сүүлд УИХ-ын дарга НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгох талаар ард түмнээс санал асуулга авсан ч ажил хэрэг болгож чадсангүй. Бас түгжрэлийг бууруулах төслийн хүрээнд баахан татвар нэмэхээр оруулж ирлээ. Эдгээр асуудалд та ямар байр суурьтай байна вэ?

-НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгох санаачилгыг 100 гаруй мянган хүн дэмжсэн. УИХ бол хууль тогтоох дээд байгууллага. Иргэдээсээ санал аваад санаачилга гаргаад ажиллах нь уу гэтэл тэгсэнгүй. Сангийн сайдынхаа барьцаанд ороод Засгийн газрын ганц гишүүний эрх мэдлийг дийлэлгүй, парламентынхаа ч босгыг давуулж чадсангүй.

Эрх баригчид гүйцэтгэх засаглалдаа дөнгөлүүлчихсэн өрөвдөлтэй харагдаж байна. УИХ-ын бүрэн эрхийг хадгалж чадахгүй байгууллага болгочихлоо. Ардчилсан нам НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь болгохыг дэмжсэн иргэдийн 100 мянган саналыг үнэгүйдүүлэхгүй. Хэрэв АН-д бодлогоо хэрэгжүүлэх боломж олдвол НӨАТ-ын буцаан олголтыг таван хувь хүртэл нэмэх ажлыг заавал хэрэгжүүлнэ.

Эрх баригчид татвараа бууруулдаггүй юм аа гэхэд бүр нэмсэн шийдвэрүүдийг гаргахаар завдаж эхэллээ. Нийслэл Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах төслийг яаралтай горимоор УИХ-д өргөн бариад хэлэлцэхээр болж байх шиг байна. Хотыг газар олголтоор бетон ширэнгэ болгочихоод зогсоолгүй үл хөдлөх хөрөнгийн татвар авах юм гэнэ. Хэрэв тухайн байгууллага зогсоолгүй байвал нэг хувийн татвар авна гэсэн. Дээр нь автомашины татварыг нэмэгдүүлж байгаа юм байна. Автомашинаас гарч байгаа утаанаас агаарын бохирдлын татвар гэж бас нэмэхээр болж. Хотын төв рүү зорчих юм бол 27500 хүртэлх татвар ногдуулах юм байна. Уг нь гэр хорооллыг орон сууцжуулах хөтөлбөр АН-ын үед иргэдийн өөрсдийнх нь санаачилгад тулгуурлаж хийдэг байсан. Гэтэл энэ ажлыг албадлагын, захиргааны аргаар шийддэг болж байгаа нь үнэхээр харамсалтай. Ганцхан хуулиар иргэддээ ийм олон татварын дарамт учруулаад зогсохгүй хязгаарлалтууд хийж байна. Ингээд зогсохгүй зорчих эрхийг нь хүртэл хязгаарлаж байна. Эрх баригчдын энэ шийдвэрт нийгэм тэр чигтээ бухимдаж байна. Үнэхээр түгжрэлийг бууруулах гэж байгаа юм бол эхлээд нийтийн тээврийнхээ асуудлыг шийдэх ёстой. Нийгэмд ил болсон ногоон автобустай холбоотой асуудлаа нэг талдаа гаргах хэрэгтэй. Өнөөдөр хэвлэлээр ногоон автобусны хэрэгт 20 гаруй хүний нэр яригдаад байна. Энэ дотор баахан төсөл батлуулсан Түгжрэлийн сайд асан Ж.Сүхбаатар, хотын дарга асан Д.Сумъяабазар нар алга. Нийслэлийн түгжрэлийг бууруулахад бүхэл бүтэн 318 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт суулгаж өгсөн байгаа шүү дээ. Гэтэл энэ хүн хуулиар хэрэгжүүлсэн ажлаа би мэдэхгүй гээд зугтаад явж байгаа эмгэнэлтэй дүр зураг харагдаж байна. Ногоон автобусны хэрэгт нийслэл хотод төрийн алба хашиж байгаа хүмүүс л хариуцлага хүлээгээд явах бололтой. Эндээс гол шийдвэр гаргасан улс нь УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх, МАН-ынхаа ард нуугдаад төрийн хэдэн албан хаагчдад хэрэг тохоод өнгөрөх юм байна гэдэг дүр зураг харагдаж байна.

МАН Нийслэлийн түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах төслийг явуулах гэж янз янзаар үзэж байна л даа. Үүний нэг тод жишээ бол өнгөрсөн долоо хоногт Улаанбаатарын автозамд тэг зогсолт боллоо. Иргэд энэ түгжрэлийг хиймлээр үүсгэсэн байх магадлалтай гэж харж байна. Тэр өдөр замын хөдөлгөөнийг зохицуулсан цагдаагийн албан хаагч гэж харагдсангүй. Хичээл сургууль амарчихсан үед түгжрэл иймдээ тулдаггүйг нийслэлчүүд сайн мэднэ. Энэ бол өөрсдийнхөө оруулж ирсэн хуулиа яалт ч үгүй зөв юм аа гэж иргэдээр дэмжүүлэх гэсэн заль болохыг нийгмээрээ анзаарчихлаа. Эрх баригчид албаар иргэдийн бухимдлыг төрүүлж байгаад өөрсдийнхөө хуулийг явуулдаг. Эсвэл сенсаци дэгдээж байгаад шийддэг тэр арга юм биш үү гэж харагдаж байгаа.

-Танай намд татварыг бууруулах ямар шийдлүүд байна вэ. Магадгүй ирэх сонгуульд бүх татварыг 10 хувь болгож бууруулна гэж зарлавал ялалт байгуулах юм биш үү?

-АН “Өрийн дарамтгүй Монгол” аяныг орон даяар өрнүүлж байгаа. Энэ аяны хүрээнд иргэдэд ирж байгаа өрийн дарамт яг яаж тусаад байна вэ. Улмаар 2024 оны мөрийн хөтөлбөртөө татварын бодлогыг хэрхэн тусгах талаараа иргэдээс санал авч хэлэлцүүлж байгаа юм. Өнөөдөр өрөнд ороогүй монгол хүн гэж алга. Хүн болгон цалингийн, тэтгэврийн, оюутны, малчны, гар утасны, автомашины, ипотекийн зээлтэй байна. Залуучуудад ирээдүйнхээ төлөө гэсэн хүсэл эрмэлзэл алга. Зүгээр өр төлөхийн төлөө амьдарч байна. Монгол Улс түүхий эдээ экспортлоод мөнгө орж ирж байна, эдийн засаг өсөөд байна гээд л Засгийн газар нь цээжээ дэлдээд байдаг. Гэтэл хөрсөн дээрээ тэр эдийн засгийн хүртээмж нь иргэдэд очихгүй байна. Тиймээс үүн дээр зөв бодлого оруулж ирэхгүй бол нийгмийн дөрөв, таван хувь нь баян, 95 орчим хувь нь ядуу гэсэн схем рүү шилжих нь ээ. Уг нь ардчилсан орны 70, 80 хувь нь дундаж давхарга байх юм бол тогтвортой хөгжингүй орон руу ордог. Гэтэл одоо эсрэгээрээ ядуурал нь түрээд ирэхээр Монголын нийгэм тогтворгүй болох аюул нүүрлэж байна. Нэг монгол иргэнд ногдох гадаад өр 33 сая төгрөг хүрчихлээ. Харин нэг хүнд ногдох ДНБ 6000 ам.доллар хүрэхтэй үгүйтэй л байна шүү дээ.

-Сүүлийн үед танай намын зарим хүмүүс Л.Гантөмөр даргыг өргөдлөө өг гэж шаардаж байгаа харагдсан. Түүнийг намын байран дээрээ үзэгддэггүй гэх юм билээ. Нам дотор үл ойлголцол байна уу?

-АН-д дүрмийн болон бүтэц зохион байгуулалтын хүрээнд маргаантай асуудал байхгүй. Нам хамтын удирдлагын тогтолцоо руу шилжсэн. АН-ын 15 дэд дарга, намын удирдах зөвлөл гээд тогтмол ажлаа хийгээд явж байгаа. Манай нам дотор фракцаараа нийлээд намын даргыг өргөдлөө өг гэж шахаж шаардсан асуудал байхгүй. Намын даргын зөвлөлийн хурал тогтмол явагдаж байгаа. Л.Гантөмөр дарга байнга ирж үүрэг, чиглэлээ бидэнд өгдөг. Бид ч ажил үүргийн хуваариа аваад явж байгаа.

-АН генсек, хотын намын хорооны дарга хоёрыгоо яагаад тодруулахгүй удаад байгаа юм бэ. Сонгууль тулчихлаа шүү дээ. Цаг байгаа юу?

-Нийслэлийн намын хорооны даргын сонгууль энэ сарын 17-ны өдөр болно. Нийслэлийн АН-ын хороо хуралдаад даргыгаа шийдвэрлэнэ. Нийслэлийн намын хорооны бүтэц зохион байгуулалт дууссаны дараа 12 дугаар сарын 6-нд намын баярын үеэр генсекээ зарлана гэсэн хүлээлттэй байгаа.

М.МӨНХЦЭЦЭГ