Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Өдрийн сонины архиваас………….

---

Бүр цайчихсан залхуу нь юу ч хийхгүй дээшээ харж хэвтэж байгаад аль хэдийнэ өлсөөд үхчихдэг юм болов уу. Бодит амьдрал дээр зүйр үгэнд дурдсан шиг тийм найгүй хөдөлгөөнгүй биеттэй ер тааралдаж байгаагүй юм байна.

Жинхэнэ ажилгүй шаар чинь ёстой борви бохисхийхгүй тонгочдог гэвэл та итгэх үү. Ажилгүй, чадваргүй хүнийг танихад их амархан. Тэрээр товчхондоо хүний нүдэнд ажилсаг мэт байхыг тун их хичээдэг ч их болхи л доо. Уулзаад зогсох тэрүүхэн хоромд зогсоо зайгүй юм ярингаа гутлаа зүлгээд л, дээл хүрэмнийхээ тоос хялгасыг гүвж үлээн нясалж ч байх шиг. Тэгснээ хумсаа аван, чимхүүр гарган сахлаа нямбай гэгч нь зулгаана. Ухасхийн хаалгаар гарснаа төдхөн буцаад ороод ирнэ. За нэг иймэрхүү маягтай дэмий юм хийгээд л гүйгээд байна. Тэр гуай ер зүгээр суухгүй юмаа. Хөөрхий  зайлуул гэж бодогдтол чинь хөдөлдөг. Бас нэг сонирхолтой шинж тэмдэг нь гэвэл маш эртэч ба шөнө орой унтах ч бий. Энэ нь сайндаа ч биш ажилгүйчүүдийн ихэнх нь хулгайч байдаг байхгүй юу. Бусдыг ажлаа хийгээд ядраад унтаж амарч байх хойгуур юухан хээхэн ч хамаагүй дэл сул зүйлийг нь хусч орхидог.

Бүтээлч, гараас нь юм гардаг хүмүүс бол харин эсрэгээр дотроо элдвийг тунгаан бодсоор хэдэн цагаар ч хамаагүй сууж, хэвтэх тэвчээрийг үзүүлдэг.

Ж.ГАНГАА

Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Швейцарын Женев хотноо болсон “Хүний эрх-75” дээд, өндөр түвшний арга хэмжээнд та оролцоод ирлээ. Энэхүү арга хэмжээний ач холбогдол, агуулгын талаар товч мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Энэ онд НҮБ-ын анхны тулгуур баримт бичиг болох Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал батлагдсаны 75 жилийн ой тохиож байна. 1948 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдөр буюу одоогоос 75 жилийн өмнө уг баримт бичиг батлагдан гарснаар хүний эрхийг дэлхий дахинаа хүлээн зөвшөөрөх үндэс суурь болсон юм. Дэлхий дахинаа жил бүрийн энэ өдрийг нэгдмэл уриан дор тэмдэглэж ирсэн. Түгээмэл тунхаглал батлагдсаны 75 жилийн ойн хүрээнд Женев хотноо зохион байгуулагдсан “Хүний эрх-75” дээд, өндөр түвшний арга хэмжээ нь ихээхэн онцлог байлаа.

Энэхүү арга хэмжээний гол зорилго нь дэлхий нийтээр өнгөрсөн цаг хугацаанд хүрсэн ололт амжилт, алдаа оноогоо цэгнэн, улмаар Түгээмэл тунхаглалд дэвшүүлсэн хүн бүр эрх чөлөөтэй, эрх тэгш байх, шударга ёсыг тэгш хүртэх баталгааг хангах үүрэг амлалтаа сэргээн санаж, ирэх 25 жилд хүний эрхийг түгээмлээр хангах хүч чармайлтаа эрчимжүүлэх, энэ хүрээнд бүх түншлэгч талууд үүрэг амлалтаа хамтран тодорхойлоход чиглэсэн. Дэлхийн 130 гаруй улсын төр, засгийн тэргүүн, Гадаад харилцааны сайд, бусад өндөр түвшний зочид хуран цугласан энэхүү дээд, өндөр түвшний арга хэмжээ амжилттай болж өндөрлөлөө.

-Монгол Улсын зүгээс уг дээд, өндөр түвшний арга хэмжээнд ямар үүрэг оролцоотой байсан бэ?

-Монгол Улс гадаад бодлогодоо тэргүүлэх ач холбогдол өгдөг үндсэн чиглэл бол хүний эрх, эрх чөлөөний баталгааг бэхжүүлэх явдал. Хүний эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэн хамгаалж, хангах мөн олон улсын хүний эрхийн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх нь Засгийн газрын бодлого, үйл ажиллагааны төвд байж ирсэн. Засгийн газрын зүгээс сүүлийн жилүүдэд өргөн хүрээтэй бодлогын болон хууль, эрх зүйн шинэчлэлийн алхмыг авч хэрэгжүүлж байна. Бид мөн бүс нутгийн болон олон улсын хамтын нийгэмлэгийн хүрээнд ч идэвхтэй ажиллахыг эрмэлзэж байна. Тус дээд, өндөр түвшний түвшний арга хэмжээний эхний өдөр улс орнууд хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр авч байгаа сайн дурын үүрэг амлалтаа танилцуулсан. Монгол Улсын Засгийн газраас жендэрийн тэгш байдлыг хангах нийтлэг зорилтын хүрээнд эрэгтэйчүүд, хөвгүүдэд тулгамдаж буй бэрхшээлийг шийдвэрлэхэд чиглэсэн “Охид нь хөвгүүдийнхээ төлөө” буюу “She for He” санаачилгыг дэвшүүлж, Монгол Улсад хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөр (II)-ийг баталж, хэрэгжүүлэх болон НҮБ-ын Хүний эрхийн бүс нутгийн сургалт, судалгааны төвийг Монгол Улсад байгуулах үүрэг амлалт авч байгааг танилцууллаа.

-“Охид нь хөвгүүдийнхээ төлөө” санаачилга их өвөрмөц, сонирхолтой сонсогдож байна. Ер нь охид, эмэгтэйчүүдэд чиглэсэн санаачилга их байдаг. Та энэ санаачилгынхаа талаар товчхон тайлбарлахгүй юу?

-Манай улсад жендэрийн эрх тэгш байдал гэхээр зөвхөн охид, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, тэднийг чадавхжуулах, тэдэнд чиглэсэн бодлого, арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх ёстой мэтээр ойлгодог. Жендэрийн эрх тэгш байдал гэдэг нь тухайн нийгэмд тодорхой үнэ цэнэ бүхий бүтээгдэхүүн, боломж, нөөц урамшууллыг эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс тэгш эдлэх эрхтэйг илэрхийлдэг. “Охид нь хөвгүүдийнхээ төлөө” санаачилга дэвшүүлснээр охид, эмэгтэйчүүдийн асуудлыг хойш тавьж байна гэж ойлгож болохгүй. Охид, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, тэдэнд чиглэсэн бодлогын арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ эрэгтэйчүүдэд тулгамдаж буй асуудлыг тодорхойлж, шийдвэрлэх, тэдний цогц хөгжил, боловсрол, сэтгэцийн эрүүл мэнд, нийгэмд гүйцэтгэх үүргийг дэмжих бодлоготой байх нь нэгэн адил чухал байна. Эрэгтэйчүүдэд чиглэсэн цогц бодлого нь нөгөө талаас охид, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хангасан, тэдгээрийн байр суурь, үзэл бодол, аюулгүй байдал, суурь эрхийг нь хүндэлсэн, жендэрийн тэгш, тэнцвэртэй нийгмийг бүрэлдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байгаа юм. Дэлхийн банкнаас 2020 онд монгол эрэгтэй, эмэгтэй хүний дундаж наслалтын зөрүүтэй байдалд нөлөөлж буй хүчин зүйлийг тодорхойлох чанарын судалгаа хийсэн байдаг. Судалгаагаар манай улс дахь “маскулин хэв шинж” буюу “эр хүн шиг байх ёстой” гэсэн нийгмийн хэвшмэл ойлголт, уламжлалт сэтгэлгээнээс дээрх эрсдэлт үр дагаврууд гарч байна гэж мөн тодорхойлсон байдаг.

-Уг санал санаачилгыг хэрхэн хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна вэ?

-Бид хүний эрхийг хангах, хамгаалах гэж цогцоор нь ярихаас илүүтэйгээр хамгийн ихээр тулгамдаж буй нэг сэдвийг сонгоод тодорхой үр дүнд хүрэх нь зүйтэй гэж үзэн энэхүү санаачилгыг дэвшүүлсэн. Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний чуулганыг өнгөрсөн жил зохион байгуулж, чуулганы мөрөөр холбогдох зөвлөмжийг гаргасан байдаг. Манай холбогдох төр, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагууд өөрсдийн эрхлэх асуудлын хүрээнд шаардлагатай арга хэмжээг авч хэрэгжүүлээд явж байгаа. Энэхүү санаачилгыг олон нийтэд сурталчлан таниуцлах, үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд салбар дундын хамтын ажиллагаа нэн чухал. Эрэгтэйчүүдэд чиглэсэн цогц бодлогын асуудал нь зөвхөн хэдхэн байгууллагын хүрээнд шийдвэрлэх асуудал биш тул бүх салбарын байгууллага, олон нийтийн оролцоотойгоор анхаарал хандуулж, арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх нь чухал байна. Эхний ээлжинд зан үйлийн хэвшмэл ойлголтыг залруулах, жендэрийн эрх тэгш байдлын тухай ойлголтыг бүх насныханд ойлгомжтойгоор тайлбарлан таниулах, нийгэмд чиглэсэн салбар дундын нөлөөллийн аян, арга хэмжээг зохион байгуулахаар зорьж байгаа.

-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ОХУ-ын Засгийн газрын дарга М.В.Мишустинтэй утсаар ярьсан. Энэ үеэр ямар асуудлыг ярилцсан бэ?

-Энэ удаад Засгийн газрын тэргүүн нар хоёр орны эрчим хүч, газрын тосны бүтээгдэхүүний талаарх хамтын ажиллагааны асуудлыг голлон ярилцсан. ОХУ-аас Монгол Улстай байгуулсан гэрээнийхээ дагуу түлш шатахуун болон эрчим хүчийг манай улсад нийлүүлсээр ирсэн. Сүүлийн цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан зарим хүндрэл гарсан. Тухайлбал, ОХУ-ын Сибирийн эрчим хүчний нэгдсэн системийн зарим цахилгаан станц дээр доголдол гарсны улмаас засвар үйлчилгээ хийж, нөөц эх үүсвэрүүдийг ажилд оруулж байгаатай холбогдуулан манайд нийлүүлэх эрчим хүчний хэмжээг багасгах, түлш шатахууны тухайд тээвэрлэлтэд ачаалал үүссэн зэрэг асуудал гарсан. Эдгээр асуудлыг шуурхай ярилцаж шийдвэрлэх шаардлагатай байсан. ОХУ-ын зарим нутагт, ялангуяа Сибирийн бүс нутагт хүйтний эрч огцом чангарч, эрчим хүч, дулааны хэрэглээ огцом нэмэгдэж, цахилгаан эрчим хүчний доголдол үүсээд байна. ОХУ-ын дотоодод ийм амаргүй нөхцөл үүсээд байгаа хэдий ч ОХУ манай улстай байгуулсан гэрээний дагуу түлш шатахуун, эрчим хүчээ нийлүүлсээр ирсэн. Үүнд бид талархаж байна. ОХУ-ын Засгийн газрын дарга М.В.Мишустин хоёр талын хамтын ажиллагааны чухал салбар болох түлш шатахуун, эрчим хүчний хамтын ажиллагаанд тулгамдаад буй асуудлуудыг аль болох нааштайгаар шийдвэрлэж ажиллахаа илэрхийлсэн.

-Худалдаа, эдийн засаг, техникийн хамтын ажиллагааны Монгол, Оросын Засгийн газар хоорондын комисс өнгөрсөн аравдугаар сард ээлжит хуралдаанаа хийсэн. Ямар үр дүн гарав?

-Жил тутам хоёр улсад ээлжлэн хуралддаг Монгол, Оросын Засгийн газар хоорондын комисс хоёр орны худалдаа, эдийн засаг, худалдааны хамтын ажиллагааны бүхий л асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэдэг чухал механизм. Тус комиссын ээлжит 25 дугаар хуралдааныг энэ оны аравдугаар сарын 23-24-нд Улаанбаатар хотноо амжилттай зохион байгуулсан. Монгол, Оросын худалдааны хэмжээг нэмэгдүүлэх, худалдааны тэнцвэргүй байдлыг бууруулах, манай улсын хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүнийг оросын зах зээлд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр оруулах, дэд бүтэц, эрчим хүч, хөдөө аж ахуй, санхүү, соёл, боловсрол зэрэг салбарт хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх зэрэг асуудлаар тодорхой тохиролцоонд хүрсэн, бодит үр дүнтэй хуралдаан болсон. Монгол, Оросын хамтарсан “УБТЗ”-ын ачаа тээвэрлэлтийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор техникийн шинэчлэл хийх, дүрмийн санг нэмэгдүүлэх асуудлыг хэлэлцсэний зэрэгцээ бусад төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хамтран хэрэгжүүлэх асуудлаар санал солилцсон. Монгол Улсын өдөр тутам өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэгцээг хангахад чиглэсэн Улаанбаатар гуравдугаар цахилгаан станцын шинэтгэлийн асуудлыг мөн хэлэлцсэн. Монгол Улсаас ОХУ-д суралцах оюутны тоо, тэтгэлгийн хэмжээ болон соёл урлаг, спортын солилцоог нэмэгдүүлэхээр тохиролцсон. Энэ удаагийн ЗГХК-ын хуралдаанд оросын талаас өргөн бүрэлдэхүүнтэй төлөөлөгчид ирж ажилласны дотор ОХУ-ын хил залгаа субъектуудын удирдлага ОХУ-ын БН Буриад, БН Алтай Улс, Өвөрбайгалийн хязгаар болон Эрхүү мужийн Амбан захирагч нар ирж оролцсоныг онцлон дурдаж байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн, Барилга
хот байгуулалтын сайд Ц.Даваасүрэн “Улстөрчдийн дийлэнх нь
цаашид эрх мэдэлтэйгээ яаж үлдэх вэ гэдгээ л тэргүүнд тавьдаг явцуухан бодолтой хүмүүсээс бүрдэх болж” хэмээн ярьсныг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг “ОХУ-аас шатахуун, эрчим хүчний асуудлуудыг аль болох нааштайгаар шийдвэрлэж ажиллахаа илэрхийлсэн” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “УИХ-ын даргад мэдэгддэг, бидэнд мэдэгддэггүй “хорлогч”-оо зарлана уу” хэмээн өгүүллээ 

Томилолт: Хорьдол сарьдгийн нурууны ар бэл Зүүн тайга дахь Цаатнуудын хотноос сурвалжиллаа

 

---

 Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Өдрийн сонины архиваас…………..

“Шар айраг” хамтлагийн дуучин, уулын спортын мастер Г.Ганхүүтэй ярилцлаа.

---

-“Яг түүн шиг” шоуны ялагч болсонд баяр хүргэе. Анхны түрүүгээ аваад сэтгэгдэл ямар байна вэ?

-Ялагч болсондоо баяртай байна. Гэхдээ ялагч болсонд минь надаас илүү миний хүү баяртай байгаа. Хүү минь 11 настай л даа. Нэг удаа “Ааваа түрүүлбэл гурван сая төгрөг өгдөг юм байна. Хэрэв та түрүүлбэл надад унадаг дугуй авч өгөөрэй” гэсэн юм. Хүүгийн минь ерөөлөөр болсон юм байлгүй, түрүүлчихлээ. Ямартай ч шагналынхаа мөнгөөр хүүдээ унадаг дугуй авч өгсөн шүү.

-Та хэдэн хүүхэдтэй вэ. Гэр бүлээ танилцуулаач?

– Манайх ам бүл тавуулаа. Би гурван хүүхэдтэй. Том охин минь 22 настай. Охин маань Америкт сэтгэл зүйч мэргэжлээр сурдаг. Нийт зургаан хэлээр чөлөөтэй ярьдаг. Харин дундах хүү маань 12, бага нь хоёр настай. Миний хувьд анх аав болж байснаас илүү 50 гарсан хойноо аав болох нь үнэхээр гайхалтай байсан шүү.

-Ингэхэд та аль нутгийн хүн бэ?

-Би унаган хотын хүүхэд л дээ. Харин аав минь Завхан аймгийн Тэлмэн, ээж минь Тосонцэнгэл сумынх юм. Гэсэн ч аав, ээж минь их залуудаа хотож орж ирцгээсэн юм билээ. Миний аавыг Гэндэндарам гэдэг. Барилгын засварын нэгдсэн трестийн даргаар ажиллаж байсан, барилгын инженер мэргэжилтэй хүн л дээ. Харамсалтай нь 41-хэн насандаа хорвоог орхисон. Аав минь 1981 онд бурхан болсон юм. Монгол хүн анх удаа сансарт нисч, хүн бүхэн баярлаж байхад надад үнэхээр гунигтай, хүнд үе тохиож байлаа. Аав минь боловсролыг шүтдэг байсан юм. Тиймдээ ч биднийг үргэлж боловсролтой хүн болгохын төлөө маш их зорьдог байлаа. Намайг бага байхад л англи хэл заавал сурах ёстой гэж хэлдэг байв. Тухайн үед Д.Алтангэрэл гуайн цөөн тооны л англи хэлний толь байдаг байлаа. Гэсэн ч надад олж авчирч өгснийг нь би тодхон санадаг юм.

Харин миний ээж Аптекуудын удирдах газарт дарга, Анагаахын дундад олон жил багшилсан, эм зүйч мэргэжилтэй хүн л дээ. Одоо хэдий 80 дөхөж яваа ч эмийн сангаа ажиллуулсаар л явна. Сонирхуулахад аав, ээж минь хоёулаа машинтай байж билээ. Албаны машин байсан ч гэсэн тухайн үед нэг айлд хоёр машин байх нь тун ховор байсан юм.

-Та дунд сургуульд байхдаа “4-Иван” гэх хамтлагтай байсан гэсэн үү?

-Би 1974 онд Нийслэлийн 23 дугаар дунд сургуульд орсон. Харин 1976 онд хоёрдугаар ангидаа “4 Иван” хамтлагийн гишүүн болж байлаа. Манай хамтлаг орос багшийнхаа зааж өгсөн ганцхан дуутай. Түүнээс өөр дуу дуулж ч байсангүй. Тэр дууг дуулахын тулд дөрвөн хүү байх ёстой байж л дээ. Яагаад ч юм намайг нэгээр нь сонгосон. Миний урлагт хөл тавих анхны алхам болсон гэж болно. Мөн өөрийнхөө удамд анхны урлагийн хүн болсон. Одоогоор дараа үеэс минь ч урлагийн хүн гарч ирээгүй л байна. Ямартай ч би “4-Иван” хамтлаг минь Монголын анхны “Boyband” болсон гэж хошигнодог юм.

Гэхдээ ээж, хоёр дүүдээ нөмөр нөөлөг болох ёстой, айлын том хүү гэдгээ их эрт ухамсарласан учраас дуу, хуур гэхээсээ илүү хичээл номондоо анхаарах хэрэгтэй байлаа. Тиймдээ ч ахлах ангидаа урьдынхаасаа ч илүү онц сурсан. Үүний үр дүнд 1984 онд Чех рүү их сургуульд сурахаар болсон доо.

-Ямар мэргэжлээр суралцав?

-Би хувцас, загвар зохион бүтээгч мэргэжлээр суралцсан. Яг үнэндээ гадагшаа явах гэсэн том мөрөөдөл минь биелсэн болохоор мэргэжил нь тийм ч чухал биш байлаа. Тэр үед барууны орон руу явна гэдэг их ховор тохиол байсан юм шүү дээ. Ах, дүү нар минь бүгд ирцгээн вагонд суулгаж өгсөн нь санаанд их тодхон. Хэдий эр хүн ч гэсэн нулимсаа нуугаад л тэднээсээ холдож билээ.

Харин оюутан байх үед минь буюу 1989 онд Чехт “Ягаан хувьсгал” болсон. Ер нь хувьсгалын салхи Польш, Чехэд анхлан сэвэлзсэн юм шүү дээ. Миний үзэл бодол ч их өөрчлөгдчихсөн байсан үе. Найзуудтайгаа хамт жагсаал, цуглаанд их идэвхтэй оролцоно. Дараа нь С.Зориг ах Чехэд ирж Монголд болох хувьсгалын талаар их ярьж өгсөн. Миний хувьд Европт сурч байгаа залуучууддаа “Ардчилал” сонинг түгээх үүрэг хүлээсэн л дээ. Тэр нь С.Зориг ахаас авсан даалгавар юм даа. Ингээд 1990 онд төгсч ирээд, ах нартайгаа хамт хувьсгалд оролцсон.

-Хувьсгалд оролцсон нь улс төрд орох шалтгаан болсон уу?

-Яг ч тийм биш л дээ. 2000 онд С.Оюун Иргэний зориг нам байгуулсан. Би багын л С.Оюуныг танина. Мөн С.Зориг ахтай ойр явсан учраас хамгийн түрүүнд энэхүү намыг дэмжих ёстой л гэж бодсон. Түүнээс би нам байгуулж, эсвэл улс төрд оръё гэж бодож, сонирхож байгаагүй. Намайг намд орооч ээ гэж хамгийн их шамдуулсан хүн бол С.Дэмбэрэл гишүүн. Харин арван жилийн дараа би С.Дэмбэрэл ахыг намдаа оруулсан юм шүү.

-Та хэдэн орноор аялсан бэ?

-Би газрын зураг тавьж байгаад тэмдэглэл хийж үзсэн л дээ. Гэтэл 106 орон байсан шүү. Яг үнэндээ би өөрөө ч итгээгүй. Үүнээс Бутан хамгийн гайхалтай нь байсан. Үнэхээр сайхан гэгээлэг хүмүүстэй. Харин Словакт явж байхдаа машинаасаа бүх ачаагаа алдчихаж билээ. Энэ нь миний аяллын хамгийн сонин тохиол болсон доо. Миний хувьд залуустаа хоёр орноор очоод үзээсэй гэж зөвлөмөөр байдаг. Японд болон Энэтхэгт очих хэрэгтэй. Японд очсоноор хариуцлага, хүндлэл, цаг барих хичнээн чухал вэ гэдгийг мэдэх болно. Харин Энэтхэг юм уу Бангладешт очвол Монголд төрсөндөө баярлана гэдэгт итгэлтэй байна.

-Та яг одоо ямар ажил эрхэлдэг вэ?

-Анх төгсч ирээд мэргэжлээрээ ажиллах боломж гараагүй. Бусдын л адил ганзгын наймаанд явсан. Чехээс хуучин машин Монгол руу зөөдөг байлаа. Ургамлын тос, “Classic” гэх цууг хүртэл хамгийн анх оруулж ирсэн. Ингээд л бизнесийн гараагаа эхлүүлсэн дээ. Одоо бол би маш олон ажил эрхэлж байгаа. Миний үндсэн ажил бол бизнес эрхлэх. “Irish pub”-ийг ажиллуулахын сацуу “Тэрэлж”-д багахан амралтын газартай. Мөн гаднаас цөөн тооны бараа импортолж борлуулдаг. Том бизнесмэн биш ч хүнээс гуйхгүй л гэр бүлээ авч явна. Мөн хобби болох урлаг маань бизнесийн минь нэг салбар болчихлоо. “Шар айраг” хамтлаг чамлахааргүй их орлого олдог. Дээрээс нь зар сурталчилгаанд их тоглож байна. Намайг бага байхад “Хөнгөн хөгжим, хөлбөмбөг хоёр Монголд хэзээ ч хөгжихгүй” гэж ярьдаг байсан. Гэтэл би хоёр хөгжихгүй салбарын төлөө л зүтгэсэн. Харин одоо надад үр өгөөжөө өгсөөр л байна. Ер нь хоёр туулай хөөсөн хүн хоосон хоцорно гэдэг. Надад энэ үг үйлчилдэггүй юм шиг байгаа юм. Харин ч олон туулай хөөж байж зөвийг нь олж авдаг байх.

-Таныг “Битлз” хамтлагийн хөшөөг бариулсан гэдэг юм билээ. Энэ үнэн үү?

-Ганцхан би биш л дээ. Олон хүний санаа, сэтгэл шингэсэн юм. Хөшөө байгуулах санааг “Битлз” хамтлагт дуртай С.Баяр, Э.Бат-Үүл, Б.Долгион гэх хүмүүс дэмжсэн. Тухайн үед хамгийн бага нь би байсан учраас хандивын ажил гэх мэт ажлуудыг амжуулах шаардлагатай болсон. Нөлөө бүхий хүмүүс хамтарч байгаа болохоор ажил ч хурдан бүтсэн дээ. “Битлз” гэдэг бидний хувьд Ливэрпүүлээс гаралтай дуучин залуус байгаагүй. Тэд бол бидний барууны ертөнцийг үзэх цонх минь байсан юм.

Монголчууд өнөөдөр цас зудын хүнд нөхцөл байдлаас гадна хахир хүйтэнд шатахуун, эрчим хүчний хомсдолтой нүүр туллаа. Тиймээс энэ хүнд цаг үеийг даван туулах гарц шийдэл эрэлхийлсэн мэдээллийг манай сонин цувралаар хүргэж байна. Энэ удаагийн дугаарт Монгол Улсын зөвлөх инженер, Олон улсын Газрын тосны инженерүүдийн нийгэмлэгийн болон Инженерийн ухааны Академийн гишүүн, профессор, доктор Ж.Цэвээнжавтай Монголд нефть боловсруулах зөөврийн үйлдвэр нэвтрүүлж хоолойд тулчихсан байгаа асуудлаас нэн хурдан гарах боломжтой эсэх талаарх шийдлийн талаар ярилцлаа.

---

-Сүүлд тантай 2021 оны есдүгээр сард шатахууны хомсдол үүсэхэд бодлогын гарц шийдэл, шатахууны нөөцийн асуудлаар ярилцсан. Тиймээс энэ удаад зөөврийн нефть боловсруулах үйлдвэрийг нэн ойрын хугацаанд Монголд нэвтрүүлэх боломжтой эсэх гэхчилэнгээр зөвхөн энэ сэдвийг хүрээнд ярилцъя?

-Газрын тосны бүтээгдэхүүний хангамжийн асуудал нэн яаралтай шийдвэрийг хүлээж байна. Цас зудын хүндрэлтэй энэ үед зөөврийн ч гэнэ үү, явуулын ч гэнэ үү, шатахууны бага хүчин чадлын үйлдвэр барих нь хамгийн чухал. Үүнийг хэрэгжүүлэх санаачилгыг гаргаж байгаа бизнесийнхэн, үйлдвэрлэгчдийг төрөөс яаралтай дэмжиж, санхүүжүүлэх хэрэгтэй. Ингэж нэн яаралтайгаар бага ч болтугай үйлдвэрлэлийг явуулбал нийт хэрэглээний даацыг хөнгөвчлөх боломжтой. Хөдөө орон нутагт цас зуд, цаг агаарын маш хүндрэлтэй байгаа энэ үед ачаа тээвэрт яаралтай хэрэглэх шатахууныг ийн үйлдвэрлэж гаргах бололцоотой гэж үзэж байна.

-Зөөврийн нефть боловсруулах үйлдвэр барихад ямар бүтээгдэхүүн шаардагдаж, ямар хугацаа ордог бол?

 

-Би боловсруулах үйлдвэрийн нарийн мэргэжлийн хүн биш. Гэхдээ яг энэ үйлдвэрийн чиглэлээр сургалт, судалгаа хийдэг хүний хувьд цаасан дээрх судалгаа тооцоолол биш, яг бэлэн боловсруулах үйлдвэр баригдчихсан төхөөрөмжүүд байгаа гэж бодож байна. Бага хүчин чадлын зөөврийн, өөрөө явдаг, тээвэрлэгддэг ч юм уу, аваачаад угсарчихдаг бэлэн үйлдвэрүүд дэлхийн үйлдвэрлэгч улсуудад байгаа. Жишээ нь, ОХУ-д. Манай үйлдвэрлэгчид, зохион бүтээгчдэд зураг төслийн санаа авч уг үйлдвэрийг хийх, авч ирж угсрах боломжтой.

Хамгийн гол нь бүтээгдэхүүнээ гаргах нь чухал. Би эрдэм шинжилгээ, судалгааны бүтээлдээ их ч бичсэн дээ. Нэрэхээс өөрөөр хутгаад ч байдаг юмуу, сэгсрээд ч байдаг юмуу шинжлэх ухааны түвшинд үндэслэж гол процесс явуулах хэсгээ бодох хэрэгтэй. Үүнд шинжлэх ухаан хэрэгтэй. Судалгаа ч хэрэгтэй. Эрдэмтэд, инженерүүд, үйлдвэрлэгчдийн хамтын ажиллагаа хэрэгтэй байх гэж бодож байна.

-Зөөврийн нэг удаагийн үйлдвэрлэлээр хэдэн тонн шатахуун үйлдвэрлэх боломжтой бол?

-Хүчин чадал хэд ч байж болно. Одоо бидэнд маш яаралтай хэргтэй байна. Тиймээс 10, 20 тонноос эхлээд дээд тал нь 50, 60 тонныг үйлдвэрлэх хүчин чадал бүхий үйлдвэрийг газар дээр нь барьж, үйлдвэрлэх зохион байгуулалт хэрэгтэй.

Тосгүй (түүхий эдгүй), усгүй газар үйлдвэр барина гэж улс орныг, төр засгийг, түмэн олныг хорлож байгаа мэт ойлгомжгүй байдал үүсгэснийг бид олон жил ярьж байна. Монголын газрын тосны 98 хувь нь Дорнодод бий. Яахаараа газрын тос байгаа газар нь үйлдвэр барьдаггүй, нүүрсний мөнгөөр төлчихнө гээд тосгүй газар үйлдвэр барьдаг юм бэ. Дамжуулах хоолой барина гээд Хятадын нэг компанийг шалгаруулсан. Тэнд хятад хүмүүс л ажилтай боллоо шүү дээ. Энэ бол том асуудал. Харин өнөө маргаашдаа бол зөөврийн нефть боловсруулах үйлдвэр барих санал санаачилгыг яаралтай дэмжиж, төрөөс эрх зүйн болон санхүүгийн тусламж үзүүлж, бодитой хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Олон дахин ярих хэрэггүй. Алтанширээд боловсруулах үйлдвэр барина гээд хууль хүртэл баталсан. Хаана байна вэ тэр үйлдвэр. Тиймээс цагаан сараас, шинэ оноос өмнө бушуухан асуудлыг шийдмээр байна. Танай сонины тавьж байгаа энэ асуудлыг би байж болох нэг хувилбар гэж харж байна. Цаг нь тулаад аргагүйдэхэд аливаа юмны муу тал нь олон жил шийдэгдэхгүй байгаа асуудлыг шийдвэрлэх боломж гарч байгаа юм биш биз гэж бодож, дэмжиж, санаа оруулж, уриалж байна.

-Бид өөрсдөө дизель, шатахуунаа үйлдвэрлэлээ гэхэд шатахууны чанар шаардлага хангаж чадах болов уу?

-Үйлдвэрийн чанар стандарт чухал л даа. Гэхдээ бидэнд одоо заавал “евро-5” шиг стандарт хэрэггүй. Миний заримдаа инээд хүрдэг. Дарга нар, төрийнхөн “евро-5” гэж их ярих юм. Дорнодод байхдаа “евро-5” дизель болон ердийн дизель хоёрын алийг нь хүнд даацын жолооч, тээвэрчид авч байна гэдгийг ажиглалаа л даа. Тэд аль хямдыг нь авдаг. Өөрөөр хэлбэл, ердийн дизелийг авдаг. Асуухаар “Адилхан л юм билээ. Хэтийн ирээдүйдээ машинд хэр нөлөөтэйг мэдэхгүй байна. Үнэн хэрэг дээрээ бид өнөөдрөөрөө амьдарч байгаа учраас хямдыг нь авч байна шүү дээ, багшаа” гэдэг. Үүн шиг манайх гарах бүтээгдэхүүн дээр нь Монгол Улсын стандартын, олон улсын стандартын шаардлагын хамгийн бага, доод хэмжээг хангах шаардлагыг тавих хэрэгтэй гэж бодож байна. Яваандаа чангаруулчихна биз. Түүнээс “евро-5” үйлдвэрлэдэг үйлдвэр орж ирнэ гэвэл бодит ажил болж чадахгүй олон жилийн нүүр үзэж, олон өвлийн цас зудыг өнгөрүүлэх байх.

-Зөөврийн үйлдвэр оруулж ирээд угсарчихвал шууд үйлдвэрлэл эхлэх боломжтой юу. Газар хөлдчихсөн, олборлолтгүй гээд асуудал үүсэх болов уу?

-Би ойлгохдоо болно л гэж бодож байна. Дорнодод газрын тос түүхий эд гарч л байгаа шүү дээ. Өвөл ундарга нь багасаж байгаа ч гэсэн байнга олборлолт явагдаж байгаа. 300-аад цооногт олборлолт хийгдэж байгаа шүү дээ. Тэрнээс нь хамж шимээд тухайн зөөврийн, бага хүчин чадлын үйлдвэрийг ажиллуулах боломжтой гэж бодож байна. Өглөө үнээгээ саагаад орой нь цайгаа сүлдэг шиг ийм боломж, хувилбар байна.

-Та манай сонинд өмнө нь ярилцлага өгөхдөө шатахуун нөөцлөх бус дундын дансанд мөнгөө байршуулах нь чухал. Хэтэрхий удаан хадгалах нь шатахууны чанарт нөлөөлдөг гэж ярьж байсан. Тэгвэл нийлүүлэлт доголдсон энэ үед өнөөдөр шатахууны нөөцийг бүрдүүлэх нь чухал болчихоод байна. Яг бодлогын ямар алдаа гаргаад байна вэ?

-Шатахууныг нөөцлөх нь манайд ч, дэлхийн хүчин чадал ихтэй том орнуудад байдаг асуудал. Тэр тусмаа тархай бутархай хэрэглэгчтэй, томоохон нутаг дэвсгэртэй, үйлдвэрлэгчээсээ алслагдсан манай улсын хувьд энэ чухал асуудал. Гэхдээ нөөцөлнө гэдэг нь хэмжээтэй. Өнөөдөр салбарын сайдыг янз бүрээр шүүмжилж байна. Энэ бол байж болно. Гэхдээ нөгөө талаас нөөцлөөд нөөцлөөд болохгүй байна. Яам татан авалтдаа хяналт тавьж байгаа. Гэтэл хэрэглээ хэд дахин өсчихөөд байна шүү дээ.

Нөөцлөх нь зүйтэй. Гэхдээ том орнууд стратегийн түүхий эдээ шатахуунаар нь биш, түүхий тосоор нь нөөцөлдөг. Тиймээс өнөөдөр манайх татан авалтаа чадлаараа хийх хэрэгтэй. Үүнээс гадна “Петрочайна Дачин Тамсаг”-ын газрын тосыг 76/24-өөр хувааж байгаа шүү дээ. Энэ утгаараа манайх аймаг орон нутгаас, хятадын “Дачин Тамсаг”-аас, хэнээс ч асуулгүй нийт олборлож байгаа түүхий тосны өөрт ногдох 24 хувиа эхний ээлжид боловсруулах хэрэгтэй. Одоо бол жилдээ 680 орчим мянган тонн түүхий тосыг олборлож байгаа.

Өнөөдөр шатахуун ховордоод байна. Нөөц нь хүрэхгүй байна. Татаж аваад амжихгүй байна. Хүйтэрч байна. Хэрэглээ ихсэж байна. Энэ үед цагийн юмыг цагт нь нийлүүлэх хэрэгтэй гэдэг зарчмаар ярих нь зөв болов уу гэж бодож байна.

Үүнээс гадна хэрэглэгчид ч гэсэн анхаармаар байна. 100 хувь, 110 хувийн найдвартай хангамж хийж болохгүй байгаа учраас хэрэглээг хэсэгчлэх хэрэгтэй. Дизель түлшийг хөдөө орон нутаг, тэр дундаа Дорнодын нүүрсний уурхайнууд тээвэрлэлт хийхэд хэрэгтэй. Заавал Улаанбаатар хотод үйлдвэрлээд зөөж авна гэх хэрэггүй. Хаана түүхий эд байна тэндээ бага хүчин чадлын зөөврийн үйлдвэрээ барих хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, түүхий эдээ түшиглэх ёстой.

Алтанширээгийн үйлдвэрийг би ойлгохгүй байгаа юм. Үүнд сайд дарга нар, улстөрчдөд бурууг чихээд яахав. Хажууд нь зөвлөж байгаа, мэргэжлийг нь хариуцсан жишээлбэл, УУХҮ-ийн яамны АМГТГ, Газрын тосны хайгуулын хэлтсийн ажилтнууд мэдэж баймаар юм. Тэд мэргэжлийн хүмүүс шүү дээ. Мэдэхгүй бол мэддэг хүнээс нь асуух хэрэгтэй. Тэд дээшээгээ хэлж, зөвлөдөг бололтой юм. Ингээд муу муухайг нь шаварт суусан шарын эзэд нь үүрэх юм. Сая бол Ж.Ганбаатар сайдыг өрөвдсөн. Колонкуудаар явж байна гэнэ үү. Тэр хүний ажил мөн үү. Тэр хүн бодлого ярих ёстой. Бодлогыг буруу гаргасан нь тэр хүний буруу юу. Эсвэл мэдээллийг нь өгдөг ажил хариуцсан хүмүүсийн буруу юу. Би мэргэжлийн зөвлөлд зөндөө хэлсэн. Шийдвэрийг гаргахад танилцуулга хийсэн мэргэжлийн хүмүүс, ажил хариуцсан хүмүүс хариуцах ёстой гэж хэлж байсан.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ