Category: нийгэм

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС………………

---

Хөгжилтэй шувуудын арлын тухай үлгэрийг та сонссон уу. Хэрэв сонсч байгаагүй бол ярьж өгье. Далайн гүн дэх нэгэн арал дээр шаагилдсан олон шувууд бие биеийнхээ чимээг дарах мэт ган­гал­дан гунганалдан нэг нэгээсээ хэрхэн мундаг болох талаар мэт­гэл­цэн шулганалддаг байжээ. Тэр үед нь шилүүс ёстой дуртайгаасаа шилж байгаад л шүүрэн авч одох бөгөөд хэрэлдэж орилолдож байгаа шувууд түүнийг нь хэзээ ч мэддэггүй байлаа. Махчин араатан өнөөх шувуудаас нэг нэгээр нь хороосоор харин нөгөө хэд нь бусдыгаа муулан, өөрийгөө дээ­гүүрт тавин чарлал­дах тул үүнийг анзаарахгүй хэвээрээ он цаг улир­саар. Нэгэн удаа чарлаа шувуудын арал дээр хөхрөн цэнхэртэх их далайг туулан шинэ шувуу ирсэн байна. Тэрбээр дандаа л муу муухайгаа дуудуулан хэрээ дээр очин “Амар байна уу та. Ямар гоё гил хар үстэй юм бэ. Та надаас илүү гоё бас надаас илүү ухаантай ажээ. Би тантай найзалмаар бай­на” гэжээ. Харин хэзээ ч ийм үг сонсч байгаагүй хэрээ балмаг­дахын дээдээр балмагдаж, хэсэг зуур амандаа ус хийсэн мэт зогтус­санаа “Харин та өөрөө надаас илүү сайхан бас ухаантай юм байна. Би өөртэй чинь найзлахдаа дуртай байна” гэжээ. Ингээд л дандаа бусдыгаа давж гарах гэж, өөрийгөө мундаг гэж цээжээ дэлд­дэг байсан энэ арлын шувууд нэг нэгэндээ найрсаг таатай үгийг хэлж эхэлсэн байна. Шувууд нэг нэгэндээ хүндэтгэлтэй хандаж эхэлсэн энэ явдал нэг мөчрөөс нөгөө рүү шилжсээр энэ арлын шувууд бие биедээ найрсаг үгийг харамгүй хэлдэг болж гэнэ ээ. Харин нэгийнхээ үгийг сонсохгүй, давж гарах гэсэн шуугиан дунд нь сэм гэтэн бор ходоодоо борлуул­даг байсан шилүүсэнд асуудал гарч эхлэв. Урьдын адилаар шувууд руу мярайн очиход, бие биедээ хорон муу үг биш, маг­таалын үгийг эелдгээр хэлж суугаа шувууд дорхноо мэдэн дэрхийн нисдэг болсон байна. Аливаа амьтан уур уцаартай, бусдадаа муу үг хэлэхдээ өндөр дуугаар орилдог бол сайн сайхан үгийг аядуу тайван, амар амгалан хэлж байдаг ажээ. Ингээд шилүүс­ний хувьд урьдын сайхан цаг нь ул болж, шувуудын хувьд нэгэн­дээ сайхан үгийг харамгүй хэлдэг, баяр хөөрөөр дүүрэн, шулганал­даж жиргэсэн гайхамшигтай газар болсон байна. Тэгээд ирэхээр бусдын идэш болж, ижил олон сүргээсээ ч алдахаа байжээ. Үргэлж хөгжилдөн шуугилдаж байдаг энэ сайхан газрыг Хөг­жилтэй шувуудын арал хэмээн нэрийдэх болжээ гэж үлгэр маань төгсдөг.

Үлгэр бүр өөрийн утгатай, үйл учрыг дагуулж байдаг билээ.  Хөг­жилтэй шувуудын арал ч бидэнд нэгийг сануулж л байгаа. Үнэхээр хэн нэгэнтэй муудалцаж, тэмцэл­дэн арцалдаж байвал ухаан санаа эргэн тойрноо анхаарч чадахгүй зөвхөн хэрхэн давж гарахаа л бодож байдаг. Үүнийг дагаад алдах нь их. Зүгээр л бусдын идэш л болно гэсэн үг. Үгийг нэгэндээ бодож хэлж, бусад­тай ойлгол­цох­доо аядуу тайвнаар хэлж ярих нь чухал ажээ. Бид бүгдээрээ жигтэй­хэн гэгээрчихсэн амьтас биш учраас өдөр тутамдаа алдаад л байдаг. Нэгийгээ гом­доох­гүй юмсан гэж хичээвч тухайн хэдхэн хормын бууж өгөхгүй гэдэг сэтгэл­гээн дээрээ бусдыгаа шарх­луулах хатуу үгийг хэлчих нь элбэг. Тэгэхээр аль болох ийм алдаа гаргахгүйг хичээн дахин дахин нэгэндээ хэлж, давтан давтан өөрийнхөө энэ биед хэлэхэд юун муу байх билээ.

Өөр хоорондоо хэмлэлдэн муудалцвал өрөөл бусдын л аманд орно. “Гэдэс хагаравч тогоондоо” гэсэн ардын цэцэн үг бас л тунгааж ширгээж бүтээсэн үгс байж таарна. Манайхан болж л өгвөл таарч тохирохгүй байгаагаа гадагш цацаж, гадны хэн нэгнээс дэм дэмжлэг авах гээд байдаг. Гэхдээ гэр дотроо яахаа алдчихсан биш гэрийн асуудалд саахалтын хүн ирээд дэм өгч, сайн сайхан болго­чих нь юу л бол. Харин дараа нь сул талыг маань өөр нэг зүйлд ашиглах нэг үүдийг л нээдэг байх. Монголчууд ойлголцохгүй боло­хоо­роо эсвэл буруугаа нэгнийхээ өмнө хүлээн зөвшөөрч чадахгүй болохоороо гадаад ертөнц рүү хандаад эхэлдэг. Монголд үй олноор хоморголон алаад байгаа мэт, Монголд хүний эрхийн асуудал юу ч үгүй улан дор гишгэгдсэн мэтээр бүр төлбөр төлж байгаад гадны хэвлэлүүдээр бичүүлээд байдаг. Үнэхээр Монгол гэдэг шаар­лагдсан улс болсон юм уу гэхээр бас тиймгүй. Нэг бол байгаль орчноо хамгаалж байна гээд манай­хан гол усаа ийш нь урсгах гээд байна, энэ нь танай гол нууранд ийм аюултай гээд захиа занаа бичээд байдаг. Тэгээд нэгийгээ давж гарах гээд их дуугаар тэмцэлдээд л байна, тэмцэлдээд л байна. Ялж гарсан нь ч байхгүй, хамаг муу муухайгаа дэлхийгээр нэг цацчихдаг. Одоо энэ байд­лаасаа салмаар байна аа. Орилоо шувуудын арал шиг биш хөгжилтэй шувуудын арал болгоё л доо, Монголоо.

Хүнд зориулан хэлсэн сайхан үг, сайхан инээмсэглэл яг тийм хариуг л авчирч байдаг. Гудамжинд хэн нэгэн инээчихсэн алхаж явааг харахад өөрийн эрхгүй дагаад инээмсэглэл төрдөг биз дээ. Монгол шиг хэн нэгэн рүүгээ харж инээмсэглэдэггүй газар орон ховор. Гадны аль ч хотод очсон өөдөөс тань хараад инээж байгаа хэн нэгэнтэй та таардаг шүү дээ. Тэнд ч гэсэн бид тэдэнтэй адилхан бусдад инээмсэглэл бэлэглэж, гэрэл цацруулж чаддаг гэдгээ мэддэг. Харин энд бол тэгж зүгээр инээд гарздана гэж байхгүй шүү гээд л үзэж тараад эхэлдэг юм даа. За тэгээд, муу муухай үгийг бол нэгнээсээ харамлана гэж байхгүй. Бас бусдыгаа үгээр шархлуулж гомдоох энүүхэнд. Үгээр хүнийг үхүүлж бас сэхээж болно гэж ярь­даг. Үүнтэй утга нэгэн үг ном зо­хиол, бүхий л шашны сургаалууд дээр ч байдаг билээ. Библид гэхэд л “Амтат жимс мэт идэх хэлийн хүчинд үхэл, амьдралын аль аль нь багтдаг” гэсэн үг бий. Хэлний хүч гэдэг нь мэдээж үгийн хүчийг хэлээд байгаа хэрэг л дээ. Бас “Амаа хамхиж чадсан хүн амьдралаа хамгаалдаг, аль болох том ангайл­гасан нь сүйрлээ дууддаг”, “Бол­чим­гүй үг илд мэт сүлбэдэг ч эргээд хэлийн хүчээр эдгээж болдог” гээд олон сургаал байдаг.

Хажуу хавиргынхаа хүмүүсийг бодоод муу үг амнаасаа унагахгүй гээд хичээхээр насандаа баймгүй энэрэнгүй хүн болчих гээд байж болох юм. Тэгвэл болъё л доо. Өөрийгөө бодоод амнаасаа муу үг бүү
унагаарай гээд хэлчихье. Хүн
төрөлхтний нэгэндээ харагдаж байгаа
бие дүрс бол тухайн хүний биеийн ердөө л гурван хувь нь гэгддэг. Үлдсэн 97 хувь нь үл харагдах вертуал буюу гэрлэн
биед оршиж байдаг ажээ. Хүний
гэрлэн бие, аураны талаар шинж­лэх ухаанаар нэгэнт батлагдсан учраас мухар сүсэг энэ тэр гэж уурлахаасаа урьтан
цааш үргэлж­лүүлэн уншаарай. Тэгэхээр хэн нэгэнд
зориулан муу үг хэлж байгаа
бол таны уруулаас унасан үг
тань тэр хүн дээр шууд очихгүй нь. Харин таны гэрлэн биеийн
хэд хэдэн давхаргыг давж өнгөрсний­хөө дараа муу санаж хэлсэн хүн дээр чинь хүрнэ.
Тэгэхээр тэр сөрөг энергитэй үгийнхээ гол золиос нь эхлээд та
болдог хэрэг байна шүү дээ.
Ийм байтал амнаасаа муу үг
унагаж, өөрийгөө ч, өрөөлийг
ч шархлуу­лаад байх хэрэг байна уу даа. Эцэг, эхчүүд
ч гэсэн үр хүүхдээ зэмлэн загнахдаа аль болох
муу үг хэрэг­лэхгүй байх нь чухал гэх юм билээ. Зарим
хүмүүс “Үхээд өг,
Сайн явахыг чинь харна аа” гэж ирээд л загнаад байдаг. Мэдээж үр хүүхдээ үхүүлэхийг хэн хүсэхэв, бас сайн сайхан яваасай
л гэж бодож байгаа. Гэхдээ уурын мунхагтаа хэлсэн тэр үгийн тань хүч
асар хүчтэй байдаг гэдгийг
санаарай. Тэр биеийг бүтээсэн
ээж, аавын амнаас гарч буй үгийн
хүч тухайн хүндээ тун хүчтэй нөлөөлдөг гэлцэх болсон байна лээ. Нэг
нэгэндээ сайн сайхан үгс олныг
хэлж, нэгэндээ урмын дуулгаж бас сай­хан үг
хариу сонсч тэжээгдэж байхаар байгаль дэлхийгээс бид бүтээгдсэн билээ. Хэн нэгэнд сайхан үг хэлж, хэлсэндээ баярлаж байгаа
нь, бас сонсч сонссондоо хөөрч
байгаа нь хүний л мөн чанар. Тэгэхээр үгийн сумаар нэгнээ шивээлэлгүй, бас их дуугаар орилж давж гарах
гэж муудалцахдаа бусдын олз бололгүй
Хөгжилтэй арлын шувууд шиг
амьдарцгаая л даа.

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2011 ОНЫ АРХИВ………………

Монголын жүдо бөхийн холбооны нарийн бичгийн дарга М.Бөхбаттай ярилцлаа.

---

–Жүдо бөхийн “Дэлхийн цом“-ын аварга шал­гаруулах тэмцээн ма­найд гурав дахь удаагаа болох гэж байна. Гадны зочин тамирчид эхнээ­сээ ирж байна. Тэмцээ­ний бэлтгэл ажил ид өр­нөж байх чинь?

-Монгол Улсын Ерөнхий­лөгчийн нэрэмжит “Чингэс хаан-2011” жүдо бөхийн дэл­хийн цомын аварга шалгаруу­лах тэмцээн есдүгээр сарын 10, 11-нд Улаанбаатар хот­ноо зохиогдох гэж байна. Зохион байгуулах хороо эрт­нээс ажилдаа орж, өнгөрсөн гуравдугаар сард анхны хур­лаа хийсэн. Тэмцээний мөнгө санхүүг өнгөрсөн жил улсын төсөвт багтааж, Засгийн газ­рын тогтоол шийдвэрийг гар­гуулсан. Зохион байгуулахад шаар­даг­дах холбооны бүхий л ажлыг цаг тухай бүрт нь хийж ирлээ. Энэ удаагийн “Дэл­хийн цом” 2012 оны Лондон­гийн олимпийн эр­хийн 100 оноог шууд өгөх сайхан бо­ломж олгож байгаа.

–Гадны тамирчид эх­нээсээ ирж байгаа гэсэн. Хаанахын баг ир­чихээд байна?

-Пуэрто Рико, Лаосын баг тамирчид ирчихсэн. Өнөөдөр (өчигдөр) Герман, Словак, Армены тамирчид ирнэ.

–Нийт хэдэн орны баг оролцохоо мэдэгдсэн бэ?

-Урьдчилсан байдлаар 20 гаруй орны баг ирэх болов уу гэж таамаглаж байтал
34 орны баг тамир­чид орол­цохоо мэдүүлээд байна.

–Түрүүлсэн нь олимпийн эр­хийн зуун оноотой бол­но гэхээр тамирч­дад чансаагаа өсгөх том боломж шүү?

-Энэ бол манай тамирч­дын чансааг нэлээд урагш­луу­лах сайхан боломж.

–Манайхаас хэдэн та­мир­чин өрсөлдөх вэ. Зохион байгуулагч орон давуу эрх эдлээд нэг жинд хэд хэдэн та­мирч­наа оролцуулдаг?

-Манайх нэг жинд дөрөв буюу нийтдээ 56 тамирчнаа оролцуулна. Мөн манай хол­бооны зургаан шүүгч ажил­лана. Зохион байгуулах бүрэл­дэхүүнээр Олон улсын жүдо бөхийн холбоо, Мон­голын жүдо бөхийн холбоо болон биеийн тамир, спор­тын бусад байгууллагууд хам­тарч ажиллах юм.

Яармагт баригдсан
спор­тын шинэ цогцолборт болж буй олон улсын анхны том тэмцээн болж байна. Шинэ ордонд болж байгаа ч бид
тохижилтын
нэлээд ажлыг хийж байгаа. Бидний мөнгө санхүүгийн байдал төдийлөн сайн биш байна. Гэхдээ ямар ч байсан эмэгтэй, эрэгтэй хувцас солих өрөө, саун, душийг ашиглалтад оруу­лаад байна.

–Эхний жил энэ тэм­цээнийг зохион байгуу­лахын тулд танай хол­боо Спортын төв ордныг бараг шинээр барихын наагуур юм болж, нэ­лээд бүтээн байгуулалт хийсэн. Ийм том нэр хүнд­тэй тэмцээнийг зо­хион байгуулахад төр засгаас санхүүгийн ху­вьд хэр харж үздэг вэ. Хөндлөнгөөс харахад Монголын жүдо бөхийн холбоо Х.Баттулга сай­дын нуруун дээр л яваад байдаг юм шиг ээ?

-2009
онд энэ тэмцээнийг зохион байгуулахын тулд Спортын төв ордныг бүхэлд нь зассан. Тухайн үед улсын төсвөөс өгсөн мөнгөн дээр холбооныхоо зүгээс хөрөнгө гаргаад засварын ажлаа гүй­цэтгэсэн. Олон улсын тэмцээ­нийг эх орондоо зохион бай­гуулахад тухайн улсын Зас­гийн газар нь олон улсын түвшинд баталгаа гаргаж өгдөг. Гэтэл манайд ийм жи­шиг, тогтолцоо байдаггүй. Цаашид ийм тогтолцоог бий болгох тал дээр санаачлаад ажиллаж байна. Энэ ажлын гол санаачлагч нь манай жүдо бөхийн холбооны ерөн­хийлөгч Х.Баттулга юм.

-“Дэлхийн цом” Спор­тын төв ордонд зохиог­доход зай талбай хү­рэл­цээгүйгээс цөөн тоо­ны үзэгчийг өндөр үнэтэй тасалбараар оруулж байсан. Харин энэ удаад олон үзэгч, жүдо сонирхогчид орж болох нь?

-Өнгөрсөн жил зохион байгуулахад хүндрэл тул­гарч, цөөн тооны хүнийг өн­дөр үнэтэй тасалбараар оруулсан. Энэ жил заал, танхим хүрэлцээтэй, 4-5 мян­ган хүн орох боломжтой. Хоёр өдрийн барил­дааны тасалбар 20 мянган төг­рөгөөр борлогдоно.

–Өмнөх жилүүдэд энэ тэмцээнд хүн бүр ан­хаарлаа хандуулж бай­лаа. Гэтэл энэ удаад манайхан төдийлөн хайх­рахгүй байх шиг. Яагаад гэвэл сая манай жүдогийнхон дэлхийн аваргаас ганзага хоосон ирж үзэгч, олон түмний урмыг хугалчихсан бо­лолтой?

-Зарим хүнд тийм зүйл анзаарагдсан байх. Миний бодлоор манайхан дэлхийн аваргаас медаль аваагүй болохоор харин ч улам чан­гарч байна уу даа.

–Чангарч байна гэж та­мирчдаа хэлээд байна уу?

-Тамирчид, багш нар, хол­бооныхон ч тэр. Тамирчин хүн ялж, ялагдаж байдаг. Манай тамирчид энэ тэмцээнд ялах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Монголд зохион бай­гуулж байгаа учраас манай балиашиг, монголчууд маань тамирчдаа дэмжиж туслаа­сай гэж хүсч байна.

–Манай тамирчдын бай­дал ямар байгаа вэ. Тэд­нийг Францаас ирэхдээ бараг нүүрээ нуухын наагуур юм болж онгоц­ноос буусан гэв үү дээ?

-Ерөнхийдөө гайгүй бай­гаа. Тамирчид уралдаан тэм­цээнд дандаа ялахгүй шүү дээ. Гэхдээ дийлэнхийг нь харж байхад олон ялагдаж байж л том медаль авдаг юм шиг ээ. Дэлхийн аварга бо­лохын тулд 20, 30 тэмцээнд оролцдог. Тэр бүгдэд нь ялна гэж үгүй.

Энэ жилийн дэлхийн авар­­гын тэмцээнд манайх бэлтгэл сургуулилт дээрээ нийтдээ алдсан. Мөн дас­галжуулалт, сургалтын тал дээр ч алдсан зүйл байгаа. Тэгэхээр үүнийг нөхөөд, зөв замдаа орох боломж бидэнд бий.

–Дэлхийн аваргын тэм­цээн бол олимпийн өм­нөх том боломж, сорил­го байсан. Монголын тамирчид багаараа ялагд­чихлаа. Одоо ма­най жүдочдод олим­пийн эрх авах найдвар хэр үлдээд байна вэ?

-Дэлхийн аваргын тэм­цээн асар өндөр нэр хүндтэй. Манай улсын хувьд цөөхөн тамирчин л дэлхийн аваргаас медаль аваад байгаа шүү дээ. Монгол Улс 1979 оноос жүдогийн дэлхийн аваргын тэмцээнд тогтмол оролцож ирсэн ч ихэнх дэлхийн авар­гаас ме­даль авч чадаагүй. 2007 онд манай баг дэлхийн аваргаас хоосон ирж байлаа. Тэгэхэд ДАШТ хамгийн хүнд нь юм байна гэдгийг ойлго­сон.

Энэ удаагийн
дэлхийн
аваргад
явахдаа
бид  багаа аль болох боломжийн бэлдье гээд бүх юмыг нь хан­гасан. Сургууль, дасгалжуу­лалт, хооллолт, витаминжуу­лалт гээд бүгдэд нь анхаарч гаднаас эмч, багш хүртэл авчирч ажиллуулсан. Та­мирч­дынхаа явъя, барилдъя гэсэн бүхий л тэмцээнд нь явуулж, оролцуулж байсан. Харамсалтай нь яльгүй жижиг алдаануудаас болж нийт баг маань муу оролцчихлоо.

–Жижиг алдаанууд гэ­дэг чинь…?

-Тэмцээний тактикийн бэлт­гэл дутуу байна. Шүүг­чийн болон дүрмийн алдаа их гаргаж байна. Мөн жүдо бөхийн сахилга бат, дэг журмыг алдсан. Сургалттай холбоотойгоор зарим тамир­чин хэтэрхий жин хасч, бэр­тэл, гэмтэл ихээр авсан. Мөн гадны багшийн зөвлөж хэлс­нээр манайхаас тийм олон тамирчин өндөр зэрэглэлийн жүдод барилдах цаг нь бо­лоогүй байна. Нийт тамирчид уналтад орчихсон байна. Дээрээс нь жүдо бөх барил­дахаасаа илүүтэй Монголын үндэсний бөхийн хэв маягийн барилдааныг их гаргаж бай­на. Тэгээд тэр барилдаанууд нь Олон ул­сын жүдо бөхийн холбооны дүрэм өөрч­лөгд­сөнтэй хол­богдон манайд эргээд цохилт болж байна л даа.

–Манайхан хориглосон мэхүүдийг ихээр хийж ялагдал хүлээх нь бий. Өнөө жилийн наадмын барилдаанд Х.Цагаан­баа­тар, Н.Түвшин­баяраас эхлүүлээд олон жүдоч зодоглосон. Энэ нь ч бас нөлөөлсөн байх?

-Х.Цагаанбаатарын хувьд гадуур нэлээд ачаалалтай бэлтгэл хийгээд хамгийн сүүлд долдугаар сарын эхээр АНУ-д болсон “Дэлхийн цом”-д түрүүлсэн. Тэр тэмцээний дараа сэргэлт авах хугацаа байсан ч наадмаар барилд­чихсан.

–Улсын шигшээгийн та­мир­чин ДАШТ–ий өмнөх чухал хариуцлагатай үед тэгээд наадам хэ­сээд байж болдог юм уу. Үүнд ямар нэг зо­хицуулалт байдаггүй юу. Наадмаар барил­дуулахгүй гэхээр хүний эрх чөлөө зөрчсөн хэрэг болчихдог юм болов уу?

-Бид нар энэ жилийн наад­­мыг өргөн дэлгэр тэм­дэглэх үүднээс тамирчдыг хорихоосоо илүү барил­дуу­лъя гэсэн бодлоготой бай­сан. Тэгээд үүнийг бэлтгэл, сургуулилтын төлөвлөгөөн­дөө тусгасан. Гэтэл бэлтгэл сургалтын үеэр багш дасгал­жуулагч, тамирчид зөвшөө­рөл­гүй наадам хэсч барил­дан, бэлтгэл сургуулилтаа хаяад явсан асуудал гарсан. Тухайн үед нь Улсын шигшээ баг болон Биеийн тамир, спортын газрын дарга Ч.На­ранбаатар нарын хүмүүст энэ талаар хэлж уламжилсан ч асуудал гэж авч хэлэлцээ­гүй. Шигшээгийн тамирчдын хоол, унд, бэлтгэл сургуулилт­тай очиж танилцаад шал­гахад болохгүй зүйл байгаа тухай өөрийн санал бодлоо хэлэхэд зүгээр л сонсоод өн­гөрсөн. Арга хэмжээ, хариуц­лага тооцоогүй.

–Жүдогийн шигшээгийн энэ ялагдал манай спор­­тын салбарын ерөн­хий түвшинг ха­руул­чихсан хэрэг болсон?

-Муу ажилласан гэхээр бүх ажлаа шууд унагаачих гээд байгаа юм шиг хэлсэн болно. Үндэсний шигшээ баг бол Биеийн тамир, спортын газарт бас харьяалагддаг. Тийм болохоор бид нар зуун хувьд хяналтдаа байлгахад хэцүү байдаг. Бидний зүгээс тэмцээн уралдаанд явуулах, ерөнхий төлөвлөгөөний да­гуу шахаж шаардах зэргээр ажлаа зохицуулж байгаа. Дасгалжуулалт, сургалтын төлөвлөгөөгөө сайжруул­маар санагдсан.

–Жүдогийн дэлхийн аваргад манайх олимп, дэлхийн аваргатайгаа бүгд ялагдсан нь Мон­голчуудын хувьд ич­мээр явдал болсон. Ха­рин манай энэ ялагдлыг гадныхан ялангуяа жү­до­гоор тэргүүлдэг Япон, БНСУ, Францын мэр­гэжилтнүүд юу гэж тайлбарлав?

-ДАШТ-ий үеэр олон ул­сын хурал болж багуудыг сүүлийн хоёр жилд үзүүлсэн амжилтаар нь жагсаасан. Тэгэхэд манайх 200 орноос наймдугаар байрт шалгар­сан. Энэ бол том амжилт. Манайх энэ удаагийн дэл­хийн аваргад муу оролцсон ч бусад тэмцээндээ амжилт үзүүлээд байгаа.

–Жүдо сахилга бат, дэг журам, дүрмээрээ гай­хагддаг спорт. Гэтэл манай жүдо бөхийн шиг­шээд биеэ тоосон, өөрс­дийгөө “од” гээд өргөм­жилчихсөн, багш дас­галжуулагчдынхаа үгийг тоодоггүй тамир­чид байдаг?

-Манай шигшээд биеэ тоосон, үл ойшоосон тийм тамирчин нэг ширхэг ч байх­гүй.

–Тэгэхээр дээр ярьсан бэлтгэлээ хаяж, наадам хэсч барилдсан жүдоч­дыг юу гэх вэ?

-Миний бодлоор удирдаж буй багш, дасгалжуу­лаг­чид­тай нь холбоотой. Түүнээс биш тухайн тамирчин нь багшийнхаа үгнээс гарахгүй шүү дээ.

–ДАШТ–ий үеэр хамгийн хүнд байдалд байсан нь Ч.На­сантогтох багш юм болов уу. Тэмцээний өм­нө, наадмаар төрийн том шагнал хүртчихсэн байсан. Шавь нар нь ялагдлаар “бэлэг” барь­­­сан. Ч.Насантогтох багш тэгэхэд ямар бай­далтай байсан бэ?

-Хүнд байсан. Уулзахад ч хүртэл хэцүү байв. Ч.Насан­тогтох багш том шагнал ав­чихсан байдаг, тамирчид нь дэлхийн аваргад амжилтгүй барилдчихсан байдаг, хүмүүс муу хэлээд байдаг. Багаа удирдаад авч явсан хүн бо­лохоор түүнд их хэцүү байсан л даа.

-“Чингэс хаан-2011″ дэлхийн цомын аварга шалгаруулах тэмцээн нөгөө талаараа манай жүдочдын хувьд ард түмнийхээ өмнө алдсан нэрээ буцааж олж авах шалгуур болж байна?

-Бусад орны багийг харж байхад чанга багууд ирж байна. Манай 56 жүдоч дун­даас шинэ залуу сайн тамир­чид гарч ирэх болов уу гэсэн найдвар бий. Тамирчин бол­гон жин, олимпийн оноогоо ахиулаасай гэж бодож байна.

–Манай шигшээ баг хаана байрлаж байгаа вэ?

-Спорт цогцолборт байр­лаж бэлтгэлээ хийж байгаа.

Д.ГАНСАРУУЛ

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2011 ОНЫ АРХИВААС…………………………

---

БАЯР ХЭМЭЭХ  ДАЙН

Дэлхийн нэг, хоёрду­гаар дайн гэдэг шиг  Мон­гол Улсад дайны хэм­жээнд тооцохоор зүйл бол эх адаггүй  олон бая­рууд. Нэг баярын да­рамт­наас нөгөөд шилж­сээр жилийн дөрвөн улир­лыг өнгөрөөдөг улс орон манайхаас өөр хаа­на ч алга. Нэгдүгээр дайн нь хоёр оны заагт  тохиох нүсэр их архидалт буюу шинэ жил. Хоёрду­гаар дайн нь цагаан сар. Хамаг байдгаа барж, цаа­шид амьдрал үргэлжлэх­гүй энэ хэдэн өдрөөр дуус­чих мэт бэлддэг энэ бая­раар идэж уух, айл  хэсэх хоёртоо ядарч орхи­дог. Араас нь зал­гаад  эмэг­тэйчүүдийн баяр. Эрчүүд нь баярлуу­лах гэж  эмэг­тэй­чүүд нь баярлах гэж бөөн юм бол­но. Ертөн­цийн гоо үзэсгэлэн, агуу ихийн дээд гэж магтаад байдаг эх эмэгтэйчүүд нь гуйвж дайваад хүүхэн гэх нь байтугай хүн гэхэд хэцүү болчихсон явдаг. Өглөө гоёж гарсан нүүр царай, хувцас хунар нь авахын аргагүй газар дээр  гиш­гэж байгаагаа ч мэдэхгүй ичгэвтэр юмнууд болчих­сон явна. За тэгээд амьд харивал боллоо гэхсэн. Хээнцэрлээд ним­гэн хув­цастай гардаг. Архи уугаад осгож үхвэл яана.

Төд удалгүй цэргийн баяр гээд бас баахан архидалт. Цэрэгт явсан яваагүй  эрчүүд нь архин далайд живнэ дээ. Цэр­гийн бусууд нь баярлаад явахаар мөрдэстэй эрс генералаасаа аваад бүгд л ума хум болтлоо ууна. Уг нь армийн баяр. Гэвч аль дээр цэргээс халагд­сан нөхдүүд, эсвэл цэрэгт яваагүй ч заавал цэрэгт явах ёстой хүйсэнд төр­сөн бол баярлаад уугаад явчихна даа.

Эцсийн дайн нь тэ­гээд наадам. Энд тэнд­хийн ойн баяр сум, дүүр­гийн наадмаас эхлээд улс гүр­нээрээ зунжин наадна. Ёстой дуусч өгөхгүй. Улс орон тэр чигээрээ их ам­ралтын байдалтай зун­жин архидаад наадаад явсаар нэг л мэдэхэд өвөл жамаараа ирнэ. Өвөл болгон ёс юм шиг зуд болдгийг хэлэх үү.  Бүтэн жил баярлаж наадчи­хаад өвөл нь хэдэн малаа үхүүлж хотоо харлуулаад төр засаг харж үзсэнгүй гээд гонгинож эхэлнэ.

Нэгэн суутны “Би идэ­хийн төлөө амьдардаггүй,  амьдрахын төлөө иддэг” гэсэн үг санаанд орж бай­на. Бид харин амьдра­хын төлөө биш баярла­хын төлөө амьдарч бай­на уу даа гэмээр. Орой бүр “одод”-ын реклам­даад байгаа монгол стан­дарт гэдэг чинь жинхэнэ утгаараа Монголд энэ олон баяр болж байна. Архин далайд живсэн эцэс төгсгөлгүй баяр бол монгол стандарт болжээ.

Дайны хэмжээнд хүрт­лээ аймшиг дагуулсан энэ олон баяруудын дундуур  төрсөн өдөр, хамт олны баяр, нутаг нуга, байгуул­лагын ой, хүүхдийн баяр, ахмадын баяр, хүүхэд төрсний баяр, сэвлэг авах  баяр, гэрлэсний баяр, насны ой, намын баяр, хууль төрсний баяр,  одон­­­гийн найр гээд тоо томшгүй баяр цэнгэл. Ууж ханадаггүй архи дарс. Энэ олон баярын хаагуур нь ажиллаж, хөдөлмөр­лөх вэ дээ. Улс орон хөг­жихгүй дэвжихгүй, хүнийх нь тоо өсөхгүй байгаа­гийн шалтгаан ердөө л энэ. Архинаас үүдэлтэй үхэл хагацал, өвчин зов­лон нь дайн болж байгаа улс орнуудынхаас давж байгаа хойно аргагүй биз.  Уг нь бол хүн төрөөд байна. Хажуугаар нь төрж байгаагаасаа үхэж байгаа нь олон болоод байна. Монгол Улс тэр чигээрээ согтуу Монгол болжээ. Баярлана гэдэг уг нь балгахын нэр биш байлтай.

Энэ янзаараа үй олон баярууд нэмэгдвэл хүү­хэд хийсний баяр, жирэмсэн болсны баяр, эхнэр, нө­хөр салсны баяр гээд тоо томшгүй баяр нэмэгдэх нь.

Ганцхан шинэ жил гэ­хэд л хичнээн олон янзын цол гуншин, өргөмжлөл
зэрэгтэй, хэдэн төрлийн ч
баяр болов доо. Ерөн­хийлөгчөөс бусад нь ба­раг л наснаасаа олон шинэ жилд очив
шив. Тухлахгүй юм гэхэд саа­таад
гарч  байна.  Үүнийг
манай телевизүүд ёстой л нэг
залхтал хэд хоног гаргалаа.

ХӨЛЧҮҮРХСЭН ТЕЛЕВИЗҮҮДИЙН ЗАЛХААЛТ

Монгол стандарт хэ­мээх архины увайгүй  сур­талчилгааг монголчуу­дын хүндэлж биширдэг уран бүтээлчдээр хийлгэжээ. Ардын жүжигчин, төрийн хошой шагналт Н.Жан­цан­норов, ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн,  төрийн шагналт С.Сүх­баа­тар, гавьяат жүжигчин Г.Равдан, топ мо­дель  Д.Болормаа, загвар зохион бүтээгч Н.Соёл­маа ард түмний хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн алдар цолтнууд.  Тэд энэ их хайр хүндлэлийнхээ өмнө хариуцлага үүрэх ёстой. Тэд хууль зөрчиж, далд сурталчилгааны хэл­бэрээр ард түмнээ архин далайд живүүлэ­хээр  нэр хүндээ ашиглаж болохгүй. Ард түмнээ ар­хинд уруу татагч эрхмүүд  өөрсдөө харин шалбаагт унатлаа нэр хүндээ унагаж байгаа. Орой бүр айлын хойморт заларч цэнхэр дэлгэцээр нь архиа уу гээд байгаатай адилхан сонсогдох энэ рекламанд дориун мөнгө зарсан нь илт. Телеви­зүүд ч орлогоо бодоод өөгшүүлж байна гэж жиг­тэйхэн. Архи дарсны сур­талчилгаа, баяр цэнгэл улстөрчдийн найрын ши­рээний ард хундага дарс тогтоож байгаа дүр зураг, улиг болсон урла­гийн хэдэн тоглолт, насаа­раа үзэж байгаа шинэ жилийн тухай Оросын хуучны кино, хошин урла­гийнхны тоглолтыг дуу нэгтэйгээр телевизүүд гаргалаа. Урлаг уран сайх­ны баланд согтуурч амьдрахаас өөр хийх зүйл үлдээгүй мэт. Ядаж л “Гоёл” наадам хүртэл утгаа алдсан нь тэргүүн шагнал авсан нэг бүсгүйн телевизэд өгсөн ярилц­лагаас харагдав. “Энэ тэмцээнд түрүүлэхэд удам дамжсан гоё өгзөг, хөх нөлөөлсөн” ухааны юм хэлдэг байгаа. Загвар зохион бүтээгчдийн хувц­сыг амилуулж, хамгийн сайхан үзүүлж чадсан нь түрүүлдэг юм байх гэж бодсон. Өгзөг, хөхнийх нь том жижиг, гоё сайхнаар шалгаруулдаг бол биеэ үнэлэгчдийн тэмцээн гэж андуурмаар санагдсан шүү. Ийм маягаар л урлаг уран сайхан нь яваад байх юм бол үүнийг нь телевизүүд залхтал, бөөл­жис цутгатал гар­гаад байгаа  Монгол Улс хаашаа явж байна вэ?

Телевизүүд өнгөрсөн өдрүүдэд үзэгчдээ зал­хаалаа. Өнгөрөгч  өдрүүд ч юу байхав. Бусад өдөр ч ялгаа байхгүй дээ. Ажил хөдөлмөрийн тухай олиг­той нэг ч нэвтрүүлэг байх­гүй. Ажил ярихаараа Оюу толгой, Таван толгойг ярьж нэг бол тэнгэрт тул­тал магтаад нөгөө бол эсэргүүцэн тэмцэгчдийн яриа гарна. Эсвэл дуу­сашгүй реклам.

Одоо шинэ жилийн тухай “Аbbа”-гийн гоё дууг хүртэл сонсохоос дургүй хүрч байна. Хүнийг, зал­хаана гэдэг энэ байх.   Цагаан сараар бараг бүх телевиз ардын уламжлал ярьж, наадмаар тоосон дундаас  ялгагдаж таниг­дах­гүй бөх, морь үзүүлж, ард нь Толин хулыг өдөр шөнөгүй явуулсаар уур хүргэж орхино. Эмэгтэй­чүүдийн баяраар эмэгтэй хүнд дургүй хүртэл нь хоо­сон магтаж, шинэ жилээр элдэв шагнал урам­шуу­лал өгсөн, архидан сог­туурсан баяр наадам үзүүлнэ. Худлыг үнэн гэж мянга давтахаар үнэн болдог гэдэг шиг сайн сайхан юмыг дэндүү олон давтаад улиг болоод ирэ­хээрээ муухай санагдаж эхэлдэг юм байна. Шаг­наг­дагсад нь баян ком­пани, улстөрчид байх нь бүр ой гутам.

БАЯРТ БЯЛУУРУУЛАХ НЬ ХЭНД ХЭРЭГТЭЙ ВЭ?

Урлаг соёл, хөгжим цэнгүүн, утга уянгаар хөг­лөгдсөөр байх зуур ажил хөдөлмөр, амьдрал гэдэг  тэр чигээрээ ард хоцорч байх шиг. Телевизүүдийн цаана жинхэнэ эзэд нь буюу хөрөнгө оруулагчид нь гадныхан байдаг гэсэн. Жижиг үндэстний урлаг соёл, найр наадмаас өөрийг харахгүй болтол нь ингэж тархи угаагаад баясч суудаг биз.

Оросод алдартай бол­сон дуучин Амархүүг ярилцлагад урьж орол­цуулахдаа дарсаар дайлж хөтлөгчид нь хамт­даа хундага тулгаж уугаад л. Ийм гоё дарс байдаг гэж бас л далд хэлбэрийн сурталчилгаа явуулж байна лээ.  Шинэ жилээр нэвтрүүлэг хөт­лөхдөө үзэгчдээ хүндэлж байгаа юм алга. Охид хүүхнүүд нь илт халам­цуу, хэл нь ээдэрч  ярих аж.

Монголын төр зас­гийн удирдлагууд хундага өргөн архинд уруу татах­даа ард түмнээ л уу гээд байхаас өөрсдөө архи ууж согтоод явна гэж байх­гүй. Та бид Ерөнхий сайд С.Батболдыг согтуу явааг нь хараагүй биз дээ. Эрхэм гишүүд хундага өргөх хэрнээ хөлчүүрхэх­гүй байгаа биз дээ. Тэд илүү урт насалж удаан жаргаж амьдрахыг хүсч байна. Ард түмнээ урлаг уран сайхнаар уярааж, архиар угжиж, баяраар бялууруулаад, хята­дуу­даар ажил хийлгээд өөрс­дөө урт удаан амар амгалан жаргана.

Хэдэн жилийн өмнө япончуудын зуны баяр ханабиг үзэж билээ. Ам­ралтын өдрөөр телевиз нь архи дарс найр цэн­гээн гаргасангүй. Дэлгүү­рийн лангуун дахь бараа­ны үнэ хэд дахин хям­дарч, хамгийн сонир­хол­той салют буудахаараа компаниуд өрсөлдөх юм билээ. Лав л нийтээрээ архидаад байсангүй. Бу­сад ард түмэн баярлаж цэнгэж, ажиллаж хөдөл­мөрлөж чадаж байна. Баяр наадмаа учиртай, утгатай тэмдэглэж суръя.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж шинэ жилээр сүү өргөж
мэндчиллээ.  Дэл­хийн аль ч улсын Ерөн­хий­лөгч ингэж сүү
өргөж байсан түүх байхгүй. Ерөн­хийлөгч
шинэ жи­лийн баяр хэсч явсангүй.
Сайхан жишиг тогтоолоо. Сархадын оронд сүү
өр­гөх монгол ухаан төрийн тэргүүнээс гарлаа.