Английн Ерөнхий сайд асан У.Черчилль”Хүн эрх мэдэлд хүртлээ шударга үнэний төлөө явдаг. Харин эрх мэдэлд хүрээд өөрийнхөө эрх мэдлийг бэхжүүлэхийнтөлөө явдаг” гэх мэргэн үгийг хэлсэн байдаг.Түүний хэлсэн дээрхүг үнэхээр мэргэн, онож хэлсэн байгаа юм. Шударга үнэний төлөө тэмцэж явсан хэн ч бай бусдын эрх ашгийг хамгаалж, тухайн нийгэмд болж бүтэхгүйбайгаагшударгааршүүмжилж, өөрчлөхийг эрмэлздэг. Харин эрх мэдэлд хүрэхээрээ шударга үнэний талаар огт ярихаа больж, зөвхөн өөрийгөө хамгаалж эхэлдэг. Үүнийг олон жишээн дээрээс харж болно.Хүн ийм өчүүхэн амьтан. Бурхан биш учраас эрх мэдэлд хүрэхээрээ өөрийгөө хамгаалж эхэлдэг.Энэ бол хүний мөн чанар юм.Дэлхийн томоохон улс орон болон манай орон ч гэсэн хүн эрх мэдэлд хүрэхээрээ өөрийгөө хамгаалж эхэлдэгмөн чанарыг даган мөрдөж байна. Тийм ч учраас БНХАУ төрийн тэргүүнээ арван жил, бусад орнууд найман жил байлгадаг. Эрх мэдэлд хүрсэн хүн өөрийгөө хамгаалдаг мөн чанар нь тийм ч муу зүйл биш. Харин үүнд тааруулсан бодлого байх хэрэгтэй юм. Хүн мөнх насалдаггүй болохоорбүх зүйлд яардаг юм.
Э.ХҮРЭЛБААТАР
Александр Абдуллов гэдэг Оросын авьяаслаг нэгэн залуу насандаа хорвоогоос буцсан, тэр бүр хүн мэдээд байдаггүй жирийн нэг жүжигчин байсан л даа. Эдгэшгүй өвчин тусаж хорвоод амьдрах хугацааныхаа хэмжээсийг мэдсэний дараа хэвлэлд ярилцлага өгснийг нь санаж байна. “Эмч намайг гурван сар амьдарна гэж байна. Одоо яая гэхэв дээ. Залуу насыг мөнх мэт мөн ч дэмий өнгөрөөж байж дээ. Нэгэнт энэ хугацааг уртасгаж чадахгүй юм хойно өргөн болгож амьдарна даа” гэж тэр хэлж байсан юм. Тэр дээд тэнгэрээс зааж өгсөн энэ бага хугацаандаа жүжиг, кинонд тоглож зохиол бичиж, бизнес өрнүүлэн ерөнхийдөө бужигнуулж байгаад хальсан. Түүнийг өнгөрсний дараа эхнэр нь бас ярилцлага өгсөн байсан. “Манай хүн тэр үлдсэн хугацаандаа гурван жил хийж байгаагүйгээрээ хөдөлмөрлөж өнгөрөөсөн юм шүү. Унтах, амрах, хооллох цагаа аль болохоор багасгаж охин бид хоёрыгоо гачигдах дутагдах зүйлгүй үлдээнэ гээд зүтгээд байж билээ. Хожим нэлээн бие нь муудаад хэвтэж байхдаа “Би урьд нь хийе гэсэн юмаа хийлгүй маргаашид найдаад яасан ч их үлдээдэг байсан юм бэ дээ, түүндээ л их харамсаж байна гэж хэлж билээ” хэмээн эхнэр нь дурссан байдаг. Үнэхээр чэнгийн хэрнээ агуу философи юм даа.
Австрийн судлаач-аялагч Хайнрих Харрер дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Түвдэд долоон жил амьдрахдаа, Буддын шашны тэргүүн, XIV Далай ламтай нөхөрлөж, түүний хүндэт багш нь болсон. Энэ талаараа “Түвдэд өнгөрүүлсэн долоон жил” нэртэй ном бичсэн нь Австрид төдийгүй барууны орнуудаднэрд гарсан билээ. Хайнрих Харрер нь залуудаа уулын спортын тамирчин байсан бөгөөд 1936 онд Австрийн шигшээ багт орж Олимпт оролцсон нэгэн. 1940 оны хавар тэрээр Гималайн нурууны Нанга-Парбат оргилд тандалт судалгаа хийчихээд нутаг буцах гэж байтал Европт дайн гарч бүх төлөвлөгөө нь орвонгоороо эргэв. Энэтхэгт байгуулагдсан холбоотны армийн цэргүүдэдбаривчлагдаж тус улсын хамгийн том шоронд хоригдсон байна.Энэтхэгт байхдаа хэрхэн баривчлагдан, шоронд орсон түүхээр энэ ном эхэлдэг. Цуг хоригдож байсан хэдэн нөхөдтэйгөө ярилцан оргох бэлтгэлээ базаасан аж. Шоронгийн номын сандбайсан Ази тивийн талаарх бүх л номыг уншин судалж, нутгийн иргэдтэй хэл нэвтрэлцэх шаардлагатай тул хинду, түвд, япон хэл уйгагүй судалсан байна. Хол зам туулах нь тодорхой тул бие бялдрын бэлтгэлээ ч хангаж, ярьж тохиролцсоноосоо буцахгүйн тулд цуг оргохоор шийдсэн нөхөдтэйгөө “Андгай” бичиг үйлдэж гарын үсгээ зуржээ. 1943 оны тавдугаар сард оргож Энэтхэгээс Түвдийн хилд тулж ирээд баригдахдаа сэтгэлээрихэд гутарсан аж. 28 хоног эрх чөлөөгөө эдлэн зугтаж явахдаа ядарч туйлдах, өлсөж цангах гээд юм юм үзжээ. Гэвч эдгээр бэрхшээл нь эрх чөлөөтэй байхын хажууд юу ч биш санагдана. Эргэж шоронд орсон даруйдаа дахин оргох төлөвлөгөөгөө боловсруулав. Санаа нийлсэн хэсэг нөхөдтэй хамтран бэлтгэлээ базаахдаа Английн цэргийн ахмадын дүрэмт хувцас хүртэл оёулжээ. 1944 оны дөрөвдүгээр сард хоёр дахь удаагаа оргосноор эрх чөлөөтэй болов. Цуг оргосон хүмүүсбүгд өөр өөрийн замаа хөөж Хайнрих Харрер, Петер Ауфшнайтер нар зам нийлжээ. ТэдЭнэтхэг, Түвдийн нутаг Гималайг цугтаа туулахдаа өлсөж, даарч, өвдөж, бусдад дээрэлхүүлэн зугтаж явахдаа сэтгэлийн маш их тэнхээтэй байсны хүчээр бэрхшээлийг давж гарсан гэдэг. Ямар ч зөвшөөрөлгүй Лхас хот хүрэхээр зориг гарган явахдаа Түвдийн соёл, иргэншилтэй танилцаж, хэлийг нь сурсан байна. Дэлхийн хамгийн өндөр уулын бэлээр явахад сарлаг л хамгийн найдвартай үнэнч нөхөр нь болж байв. Олон чхүний тус дэмээр хэдэн сар явган явжээ. Тэд сүүлдээ түвд хүнээс ялгарахаа болсон гэдэг. Лхаст ойртон ирэхэд хамгийн түрүүнд Цогчин дуганы алтан ганжир харагджээ. Азаар шахуу Лхас руу нэвтрэхэд хавагнаж улайж, цэврүүтэж шархалсан хөл нь гудамжаар явах хүмүүсийн нүдэнд хамгийн түрүүн туссан гэдэг. Эцэж туйлдан, өлбөрч үхэх шахсан тэд тун удалгүй Дээрхийн гэгээнтний дотнын нөхөр болонТүвдийн дээдчүүдийн хүрээнд орж, барууны соёлыг түгээж, Засгийн газраас нь янз бүрийн ажил гүйцэтгэххүсэлт тавьдаг болж, нэлээд өндөр цалин хөлс авна хэмээн зүүдлээ ч үгүй. Харахад нүд хальтрам тэд хэсэгхэн зуур биеэ амраахаар нэгэн оромжинд хэвтэж байхад нь нэгэн эмэгтэй өрөвдсөндөө сэнжтэй аягаар дүүрэн шар тостой цай авчирч өгөхөд ихэдбаярлажээ. Ийнхүү өл залгуулан суутал гэнэт англиар тун цэвэр ярих сонсдож дээш хартал баян тансаг хувцасласан, язгууртан байрын түвд хүн зогсоно. Х.Харрер, П.Ауфшнайтер хоёр герман үндэстэн бөгөөд Түвдэд орогнол хүсч байгаагаа хэлэхэд хотын захирагчаас зөвшөөрөл аваад гэртээ байлгаж болно гэжээ. Тэр нь нэлээд эрх мэдэл бүхий бөнпо(түвдийн хэргэм цол) хүн байжээ. Ийнхүү Танмэг хэмээх тавдугаар зэргийн түшмэлийнд гэрт амьдарч удалгүй Лхас хотынхны ярианы сэдэв болов. Тэдэнтэй уулзаж ярилцахаар өдөр алгасалгүй өндөр зиндааны айлчин гийчидтасралтгүй цував. Хамгийн түрүүнд сайд Цэрэн хэмээх нэлээд нэр хүндтэй сайдын хүү уулзсан байна. Ийнхүү Түвдүүдийн дээдсийн хүрээнд орж, XIV Далай ламын эцэг эх нь хүртэл гэртээ урьж шуудай гурил, замбаа, сав дүүрэн тос бэлэглэсэн аж. Тэр үеийн Лхас хот ертөнцөөс огтхон ч тасраагүй байсан гэдэг. Дэлхийн хэвлэлүүд, өдөр тутмын сонин бүгд ирнэ. Тэр битгий хэлалдарт “Life” сэтгүүлийг захиалдаг байжээ.Өнөөдөр ч алдартай “Elizabeth Arden”-ний бүтээгдэхүүн, “Pons” фирмийн нүүрний тос хүртэл байсан гэдэг. Х.Харрерийн амьдарч байсан Танмэгийн байшингийн гадаах цэцэрлэгт усан оргилуур барьж өгсөн нь Түвдэд анхных болжээ. Тэднийг хэрхэн ажиллаж байгааг тэр үед Потала ордныхоо дээвэр дээр байрлуулсан дурангаар Далай лам хардаг байсныг мэджээ. Буддын шашны тэргүүнд бараалхаж, ойр дотно болоход Дээрхийн гэгээнтний ах Лувсан Жанцан чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Хэдийгээр дүү нь амьд бурхан гэгдэж байсан ч ах Лувсан Жанцан маш даруухан хэвээр үлдсэн гэдэг. Потала ордонд тун ганцаардмал амьдрал туулж байсан залуухан Далай лам маш хэрсүү, барууны соёлыг ихэд сонирхдог, дэвшилтэт үзэлтэй байсан гэдэг. Cүүлдээ Далай лам хичээл заалгуулдагболсон. Ийнхүү Х.Харрер, П.Ауфшнайтер нар Түвдэд суурьшихаар шийдсэн боловч улс төрийн байдал нэлээд ээдрээтэй болсон. Далай лам ч Лхасыг орхин явахаас өөр аргагүй болгоход тэд Дээрхийн гэгээнтэнтэй хамт явж нутгаа зорьжээ.
Шаргуу хөдөлмөрлөх нь таныг бөгтөр нуруутай болгоно уу гэхээс баян болгохгүй гэсэн Болгарын зүйр үг байдаг.Борви бохисхийлгүй зүтгэж байсан боолчууд баян газрынхаа эзний тариан талбайд нуруугаа бөгтөр болтол ажилласан ч хувь тавилан нь өөрчлөгдөөгүй. Яг л нэг газраа хийдэг л ажлаа хийгээд ингэх л ёстой гээд илүү бодож тэмүүлэхгүй бол бурхан ч танд туслахгүй. Яг л боол мэт зүтгэсээр нуруу бөгтөр болохоос өөр өөрчлөлтгүй нэгэн насыг барна. 
Таныг өмнүүрээ дайрч байгаа машинд зам тавьж өгөхийг бид уриалдаг. Үүнд та тийм ч дуртай биш байдаг байх гэж заримдаа бид боддог. “Яагаад би үүнд зам тавьж өгөх ёстой юм бэ. Харин ч эсрэгээрээ энэ муу надад зам тавьж өгөх ёстой” гэсэн бодол харван орж ирж байгаа нь мэдээж. Тийм ээ үүнийг бичигч надад ч тийм бодол төрдөг. Тэгвэл яагаад “нэг машин өнгөрөөвөл нэг ажил чинь бүтдэг” гээд уриалаад байдаг юм бэ. Хамгийн гол нь таныг өөрийгөө хүндэлдэг байх аа л гэж бодсоноос ийм уриалгыг бид гаргаад байгаа юм. Та мэдээж аз жаргалгүй, зовлон гуниг, уур унтуу, хэрүүл шуугиан дунд байхыг хүсдэггүй байлгүй. Энэ бүх муу муухай зүйлээс хол байг гэсэндээ л бид ингэж уриалж байдаг юм. Урдуураа ухасхийсэн нэг машин өнгөрөөж байна гэдэг нь та тэр машиныг уучлан өршөөж байна л гэсэн үг. Энэ нь тэр ухасхийгч уучлуулах ерөөлтэй гэсэн үг биш. Түүнийг уучилснаараа та өөрийнхөө хувь заяаг өршөөл уучлал, амар амгалангийн агуу ертөнцтэй л учруулж байгаа хэрэг шүү дээ. Та өөрийгөө хайрладаг, өөртөө хайртай, өөрийгөө хүндэлдэг учраас л тэр ухасхийгчийг уучлан өршөөж өмнүүрээ гаргаж байна. Таны энэ бяцхан өгөөмөр зан таныг маш их гай барьцадаас хамгаалан авч үлддэг. Түүнтэй тэмцэлдэх, түүний өмнүүр өрсөлдөн дайрах ад мөрийн хүсэл нь таныг аз жаргалгүй болгоно. Нэг удаа өрсөөд сайхан эз дийлсэн мэт санагдах ч энэ ямар ч хэрэггүй. Эцсийн дүндээ та дэв давхийсэн, дийлж дарангуйлсан, босчихсон гөрөөс шиг айж цочсон, бас зам дээр түгжирч гацсан, түүндээ уурлаж бухимдсан азгүй амьтан л болно шүү дээ. Та өөртөө хайртай л бол бусдыг уучилж сур гэсэн санаанаас л бид тэгж уриалдаг билээ. 
Шинэ жилийн баяр энд тэндгүй л болж байна. Хүүхэд, багачууд энэ л өдрүүдэд хүссэн бэлгээ өвлийн өвгөнөөс авах гэж чин сэтгэлээсээ залбирдаг. Захидал бичиж, гацууртаа өлгөнө. Аав, ээжээсээ хүйтний өвгөнд хүслээ дамжуулж өгөхийг гуйна. Найзын маань дөрвөн настай хүү цэцэрлэгийнхээ шинэ жилийг тэмдэглэх гээд их өндөр сэтгэгдэлтэй гэрээсээ өглөө эрт гарсан гэнэ. Өмнөх орой нь тэрбээр гацуур модныхоо өмнө сөгдөж суугаад үнэн сэтгэлээсээ ямар нэг юм хүсэж, хүсэж унтжээ. Цэцэрлэгийн шинэ жилийн баяр ч болж, урт сахалтай, уут дүүрэн бэлэгтэй өвлийн өвгөн цасан охидоо дагуулсаар ороод ирсэн байна. Хүүхдүүдэд бэлгийг тарааж эхэлж. Тэгсэннайзын маань хүү “Өвлийн өвөө, би ийм бэлэг хүсээгүй” гээд уйлж гарчээ. Өвлийн өвгөн, хүүгээ баярлуулахаар очсон ээж нь, багш нар нь сандралдаж, эцэст нь өвгөн хүүд “Өөр хүүхдийн бэлэг андуураад өгчихсөн байна. Удахгүй бэлгийг чинь авчирч өгнө” гэсэн амлалт өгөөд явжээ. Ангийн багш нь ч “Ирэх жил эцэг, эхчүүдээр өөрсдөөр нь бэлгийг нь бэлдүүлье. Мөнгө хурааж, нэгдсэн журмаар авахаа больё доо” гэжээ.