Category: арын-нүүр

Зурагтаар бид архи олж харахаа байсан. Зар сурталчилгааны хуулийн буянаар уран сайхны кинонд ч золигийн архинуудын дүрсийг саармагжуулж харуулах болсон. Үүнтэй адилцензурдах ёстой зүйл хүүхэлдэйн кинон дахь хэрүүл хараалын үгс юм. Хүүхдүүд эцэг эхээсээ, сургууль цэцэрлэгийн найзуудаасаа элдэв үг хэллэг суралцдаг нь мэдээж. Гэхдээ л тэдний үгийн баялагт хамгийн их нөлөөлдөг зүйл нь хүүхэлдэйн кинонууд болонтелевизээр гардаг хүүхдийн кинонууд гэдэгтэй хэн ч маргахгүй биз ээ. Хэрэв хүүхэлдэйн кино нэртэй томчуудад зориулсан кинонуудыг та үздэг бол хүүхдийн дунд моодонд орсон элдэв хараалын үгс олныг олж сонсох вий.АНУ-дтелевизүүд үзэгч, олон нийтийн зөвлөлтэй байдаг гэнэ. Уг зөвлөлд багтдаг эцэг эх, багш, шашны төлөөлөгчид кинонд гарч буйхүүхдийн хүмүүжилд сөргөөр нөлөөлөхүйцүг хэллэгийгхянаж, баллуурдах эрхтэй байдаг юм байна.Тиймээс америк хүүхэлдэйн кинондхараалын үгсийг ялгаж сонсогдохгүй болтол нь саармагжуулдаг аж.Хүүхдүүдийн үзэх дуртай “Маша баавгай хоёр” зэрэг бусдыг “чаддаг” үйл явдал ихтэйхүүхэлдэйн киног нэг бус оронд хориглосон нь мөнөөх эцэг, эхийн хяналттай холбоотой.Харин манайд ийм төрлийн цензур үгүй болохоор хүүхдүүд “Ээж ээ, би таныг үзэн ядаж байна” гэх мэт орчуулгын үг өөдөөс чулуудах нь хэвийн үзэгдэл болжээ.

Б.ЯНЖМАА

Монгол малын махыг “миалсан” үг яриа хаа сайгүй сонсогддог болж. Уг ньмалчин монголчууд малынхаа махыг хорвоодхосгүй амттай л гэж бодоцгоодог. Гэтэл гадныхан манай малын махыг хэт булчинтай л гэнэ. Шууд хэлэхэд хурц шүдтэй монголчуудаас бусад нь монгол малын махыг дааж идэж чадахгүй юм байх аа. Монголчууд малаа “хөгшрүүлж” иддэгийг гадныхан бол яагаад ч ойлгодоггүй гэнэ. Дэлхийн зах зээлд махаа борлуулах гэсэн манайхан иймэрхүү сөрөг “пи ар” сонсох боллоо. Гэхдээ л Монгол мал дэлхийн жишигт нийцсэн мах үйлдвэрлэдэг ямар ч орны малтай харьцуулшгүй жаргалтай өсдөгийгсүүлийн үед мэдрэх боллоо.

Урд хөршийн нэгэн сүүний үйлдвэр 100 мянган үнээтэй гэдгээ сурталчилж байнааа. Тэр олон үнээ хэзээ ч манай үхрүүд шиг хээр талд тааваараа идээшилж үзээгүй дээ. Харин монгол мал бол дураараа тонгочиж өсдөг, усны тунгалгийг ууж, өвсний соргогийг түүж иддэг . Тэднийг таргалуулах гэж хөдөлгөөнгүй хашаад, химийн бордоотой элдэв тэжээлээр “угждаггүй” шүү дээ. Манай малчидөөрийнхөө тааваар биш малынхаатааваар амьдардаг улс.Эцсийн эцэст нар салхи мэдрээгүй, тааваараа нэг ч удаа тонгочиж үзээгүй аз жаргалгүй малын махыг идэж таашаал авах уу, жаргалтай өссөн малын махыг сонгох уу гэдэг сонголт дэлхийн хэрэглэгчдэд тулгарах ч юм билүү. Яаж ч бодсон монгол мал илүү дээ.

Б.ЯНЖМАА

Ажил хөөцөлдөж явтал бүтэхгүй хандлагатай болоод ирэхээр уур хүрчихдэг. Бусадтай ярилцаж байхдаа ч хүсээгүй хариулт сонсоход бухимдаж, түүнийгээ илэрхийлчихдэг тал бий. Хамгийн ойрын жишээ гэвэл, баримт, бичиг цуглуулж явахад нэг мэргэжилтний үүд татаад нөгөө рүү хөөгдөнө. Гурав, дөрөв дэхийг нь хүлээж, хаалга үүдийг нь сахисаар уур хүрч, өнөөх хүмүүст уураа гаргачихдаг. Уурлаж, хэрүүл шуугиан тарьснаасаа нөгөө нөхрийн дургүйг хүргэж дахиад эхнээс нь хөөцөлдөхөөс аргагүйд хүрдэг. Уурласнаас болж байдал улам бүр дордож, эцэст нь өөрөө л зовж хоцордог. Өнөөх уураа гаргасан хүнтэйгээ дахин уулзах нүүргүй болж төгссөн нь ч бий. Энэ талаар Чой.Лувсанжав багш “Уурлаагүй байхад бүтээгүй ажил уурлахад юу гэж бүтэхэв дээ” гэж онож хэлжээ. Уур бухимдал нь хүний оюун санааны гол хэсэг болох сэтгэлийг хямраадаг. Уурласан хүн аливаа зүйлийг болохгүй, бүтэхгүй талаас нь л хардаг. Ууртай хүнд хэзээ ч гарц харагдахгүй, хайх ч үгүй. Тэгэхээр уурлаад эхлэхээр бүтэхгүй тийшээ хандаж байгаа ажлыг улам бүр бүтэхгүй болгоно гэсэн үг. Нэгэнт л бүтэхгүй, болохгүй байгаа зүйлд уурлаж өөрийгөө зовоож, бусдад таагүй сэтгэгдэл үлдээхийн оронд эерэг тал руу залж, эсвэл огт тоолгүй орхичихож болно. Учир нь сэтгэлийн амар амгалан байдал нэг удаагийн бүтээгүй ажлаас хувь илүү үнэтэй шүү дээ.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР

Яруунайрагч Л.Моломжамцын “Хавар шиг тийм хонгор” гэсэн нэртэй сайхан ном бий. Эл номын нэр шиг сэтгэлд нэг л өегхөн, хавар шиг өвлийн дулаахан өдрүүд үргэлжилж байна. Уг нь өдийд идэр гурван есийн хүйтэн ид тачигнаж, ташуур алдам жаварлаж байдаг сан. Уурга бариад адуунд мордоход хурууны үзүүр чимчигнэж, үнэгэн нударга буулгахаас аргагүйднэ. Үхэр мал борвио хавиран хавчигнаж, мөстсөн хот зэлэндээ хэвтэхээс ч тойвшоосон янзтай, хөлөө ээлжлэн өргөх нь хүйтний эзний мөсөн шилбүүрт тас няс ороолгуулж байх шиг санагдана. Үнэгэн лоовуузаа хулгавчлан бүчлэхгүй л бол чихний үзүүр хайрагдан часхийж, хацар тэсэхийн аргагүй чичвэлзэнэ. Харин нэгэнтээ часхийлгээд авсан байхад хэсэгтээ мэдээ алдасхийснээ халуу оргиж хорсож эхэлнэ. Монгол орны дүн өвлийн цаг агаарын хэм ийм л хүйтэн цэвдэг байдаг. Яг ийм үеэр хүүхэд, хөгшид өдрийн цагаар ч гарахаас халширч, галынхаа эргэн тойронд будаатай цайгаа бужигнуулсан шигээ сууна даа.

Би хөдөөгийн хүүхэд болохоор нутгаараа жишиж байгаа царай нь энэ. Харин энэ жил урьд жилүүдийнхээс онцгой тогтуун сайхан байна. Ихэнх нутаг намраараа, мал ундны ч усгүй болох шинжтэй гэцгээн тэнгэрээс цагаахан будраа хүсэмжилнэ. Цас орлоо гэхэд өдөртөө л хайлмагтаад арилчихаж байна. Бүүр нэмэх хэмтэй газрууд ч байгаа дуулдав. Хавар шиг энэ өдрүүд хот суурингийнханд жаахан ч болтугай ээлээ өгч байгаа. Үгүй ядахнаа л халтиргаа үүсэж, замбөглөрөхгүй болохоор ажил сургуулиасаа хожимдох нь харьцангуй бага байгаа. Дулаавтар байгаа болохоор нүүрсний үнэ ч тогтвортой. Нүүрсээ тэр гадаад улс орондоо л үнэд хүргэж зардаг юм байгаа биз, жирийн олон түмэнд ханш нь нэмэгдэхгүй тусмаа л амьдралд нэмэртэй. Нэг л гэм нь агаар цэвэршиж өгөхгүй шинжтэй. Энэ өдрүүдэд жаахан л цас орчихвол хавар шиг өвлийн өдрүүдийн жинхэнэ чимэг нь болно доо.

Л.БАТЦЭНГЭЛ

Орчин цагт хүмүүс гар утасныхаа тусламжтайгаар амжилтад хүрсэн олон жишээ байна. Наад захын жишээ гэхэд махлаг хүмүүс жингээ хаялаа л гэнэ. Эзнийхээ эрүүл мэндэд бүрэн анхаардаг программ ухаалаг утаснуудад бий. Алхам бүрийг нь тоолж, хөдөлгөөнийг нь хяначихаж байна. Сахартай хүмүүсийн идэх хүнсийг хяначихна. Гар утаснаасаа интернэтэд орж дэлхийн хаана ч байгаа хүмүүстэй холбогдож, мэдээлэл авч болж байна. Энэ мэтчилэн гар утас холыг ойртуулж, хоёрыг учруулахаас гадны хүний эрүүл мэндийн хувийн зөвлөгч болжээ. Тэгвэл мэдлэг боловсролд нэмэрлэсэн хувийн номын сантай болцгооё.

Хаа ч явсан тантай цуг байдаг гар утсандаа номын сан суулгавал хэдийд ч хүссэн цагтаа номынхоо хуудсыг эргүүлчихэж болж байна. Монголын зохиолчид, ном бүтээгчид, хэвлэлийн бизнес эрхэлдэг байгууллагууд энэ боломжийг нээж иргэдийн номын санг баяжуулаасай. Тухайлбал дэлгүүрийн лангууны ард суудаг хүмүүс тэр болгон нийтийн номын санд очихгүй. Иймд иргэдийнхээ мэдлэг боловсролд анхаарсан энэ төрлийн үйлчилгээг манай мэдээлэл, технологийн салбарын мэргэжилтнүүд ч дэлгэрүүлээсэй. Ухаалаг утсыг бүрэн утгаар нь ашиглаж чадвал бидний хэрэглээний бүх юм тэнд бий.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Хүн зорилго тэмүүлэл, бүтээж туурвих их хүслээ орхиж гэмээнэ амьдрахуйн сайхан хийгээд цаг хугацааны үнэ цэнийг мэдрэхгүй нь лав. Бурхан хүмүүн гэгчидэнэ ертөнцөөс буцан буцтал нь оюун ухаан, авьяас билгийн дундрашгүй баялаг заяадгийг биднэгнийхээ туулж өнгөрүүлсэн зам мөрөөс олонтаа хардаг.

“Цэцэн ханы их Лууяа” Дагвын Лувсаншарав гуай “Би найман настайдаа тэмээн тэрэг дагаад ижий аавынхаа хамт мөргөлд явж байлаа. Эрдэнэ зуу хийдэд Автай сайн хааны гэрийн буурин дээр цам харайхыг үзэж биширсэн. Хариннаян настай буурал “Хар хорум” дуурь бичээд яг тэрхүү буурин дээр Монгол төрийнхөө тэргүүнтэй зэрэгцэж суугаад бүтээлээ сонсоно чинээ санаагүй. Амьдрал гэдэг үнэндээ таашгүй юм” хэмээн өгүүлсэн нь бий.

Лувсаншарав гуай 90 хол давж наслахдаа монголчууд бидэнд үлгэр болсон нэгэн байв. Түүний дурсамж “Хүн уран бүтээлдээ сэтгэл ханаж болдоггүй юм” гэдгийг эрхгүй сануулдаг. Наян насны даваан дээр гарчихсан, Монголынхоо төрөөс ардын жүжигчин, хөдөлмөрийн баатар гээд бүх цолыг нь хүртчихсэн ёстой л нөгөө ханавал ханаж болохоор оргилд хүрсэн ч мөрөөрөө ажлаа хийж байсных нь баталгаа “Хар хорум” дуурь л даа. Уран бүтээлд сэтгэл ханана гэдэг амьдралдаа ханаж буйн илэрхийлэл болно. Тэгэхээр нас өндөр боллоо, авах ёстой бүх зүйлээ авлаа гэж бодож яав ч болохгүй нь. Зүгээр л ажлаа хийж, бүтээлээ туурвиж хүмүүний орчлонгийн өдөр бүрийн сайхныг өөртөө бэлэглэнэ гэдэг их хувь ажгуу.

Н.ГАНТУЛГА

“Би хар багаасаа эгч аав хоёртойгоо өссөн. Ээж таныг энэ байранд байдаг гэж ааваас сонссон. Хэрвээ та миний бичсэнийголж уншсан бол охин Болор-Эрдэнэ чинь байна. Ээж ээ, хайртай шүү. Би таныг аль эрт уучилсан” хэмээн бичжээ. Нэгэнорцныхананд наасан тэр зурвасыг өчигдөр жиргээчид twitter-т онцолжээ. Бичгийн хэв нь зурвасны эзнийгбага ангийн сурагчгэдгийг нотлох аж. Үүнийг бичих сэдэл төрж,бичихээр шийдэж, авчирч наана гэдэг бяцхан охинд ахадсан зориг. Гэвч охины хайр эцэст нь дийлж,түүнээр энэ бүгдийг хийлгэж чадсан байна. Алгын чинээхэн зурвасамьдралын үнэн мөн, хүн хүнээ уучлахнинжин сэтгэлхоёр охиноо тэврээд үлдсэн тэр аавын амьдрал бүгдийг хэлээд өгөв.Ийм л зүрх сэтгэлтэй, хүн хүнээ хайрлаж уучилж чаддагүрсээр, иргэнээр Монгол орон баян байвал сайхан. Бодит байдлаас харвал охин хар нялхаар нь хаяад явсан ээждээ гомдмоор мэт. Гэвч сэтгэлээрээ, хайраараа ээжийгээ өршөөжээ. Энэ агуу уучлал биш гэж үү. Аавынх нь хүмүүжил түүнд ээжийгээ үгүйсгэх орон зайг үлдээгээгүй нь бахархам. Хайрыг хэр их хэмжээгээр хүртэж чадсан нь буцаад тэр хэмжээгээрээ бусдад өршөөл уучлал үзүүлж чаддаг юм шиг санагддаг. Амьдралд хүмүүс боловсролоороо бус хүмүүжлээрээ ялгардаг гэдэг нь энэ биз.

Хүн залбирахдаа нүдээ аньж, үнсч, тэврэхдээ нүдээ аньж, хүслээ шивнэхдээ нүдээ аньдаг. Учир нь энэ дэлхий дээрх сайхан бүхэн нүдэнд биш сэтгэлд харагддаг юм.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ