Экс Ерөнхийлөгч Н.Багабанди “Титэм” үг тэрлэдэг. Гандантэгчинлэн хийдийнханан дээр тэрлэсэн гоё үгсийг “Гандан стиль”-ийн хэмээн тодотгохоор шийдлээ. “Уурлуулсан хүн рүү далайхаас өмнө, уур руугаа далайн номхотгох нь чухал, хязгааргүй сэтгэлээ хазаарлан дарагч л хамгаас гарамгай баатар мөн” гэнэ дээ.Уураа барьж сурахад тустай өөр нэг ашигтай дөрвөн мөртийг одоо хүргэе.
“Хамаг сэтгэл амгалан болоод, хараал ерөөлийгогтоос тоолгүй,
Хажуугаас чамайг үгээр дэлдэвч, хагарсан хонх шиг дуугаа хураана” гэж байгаа юм.Болдоггүй хар муу сэтгэлээ дарж сурах өөр нэг жор байна. “Уураа урвуулж хайраар дар, улмаар хорслоо энэрлээр дар, хуурах санаагаа үнэнчээр дар, хувхай хармаа өглөгөөр дар” гэжээ. Бага байхад эмээ маань “Нойрыг унтаж бардаггүй сэрж бардаг” гэдэг сэн. Хорыг хороор гэдэг бол харин энэ удаа усыг сүүгээр сүлдэгтэй агаар нэг “технологи” байгаа биз.
“Яллаа дийллээ гэвч өстөн төрүүлж үлдээнэ. Ялагдан уналаа гэвч өширхөн гомдож зовно. Ялах ялагдах хоёрыг эгнэгт гэтэлгэгч хүн л ямагт амгалан жаргаж баясгаланд сая хүрнэ” гэсэн сургаальтай мөрүүд дурайна. Өглөгийн дээд нь номын өглөг гэнэ билээ. Юугаараа баян түүгээрээ дайл гэдэг дээ. Хүнд хэрэгтэй тустай үгсийн эрэлчин бидний өглөгийн дээд нь үгс билээ.
Б.ЯНЖМАА
Дэлхий дахины сүүлийн үеийн мэдээ, мэдээллүүдийг уншиж суухдаа хүмүүс бид заримдаа нэгнийхээ хэрэгт дэндүү орж, хов живэнд гайхалтай шунан дурлах юм даа гэж бодлоо. Үнэндээ ч хэний ч анхаарлыг татаад байх мэдээлэл биш л дээ. Гэхдээ хэвлэлд мэдээлж байгаа нь, түүнийг сонирхон хүлээн авч байгаа маань биднийг нэгнийхээ амьдралд дэндүү оролцдог болсныг илтгээд байх шиг. АНУ-ын Мичиганд 12 хүүтэй хос саяхан шинэ хүнтэй болсон бөгөөд мөн хүү байжээ. Уг мэдээнд хосуудыг 12 хүүтэй атлаа 13 дахь хүүхдээ ямар хүйстэй болохыг мэдэхийг оролдоогүй байсан талаар хачирхан бичжээ. Үнэндээ тэдний хувьд хайрын бэлгэдэл болж ирсэн үр хүүхэд нь хүү байна уу, охин байна уу хамаагүй байж болох шүү дээ. Гэтэл хүмүүс бид нэгнийхээ амьдрал руу дэндүү өнгийх юм. Манайхан ч хүүгүй бол “Удам залгах хүүтэй болохгүй нь дээ” гэж эсвэл охингүй бол “Гэрээр дүүрэн бахиалууд, идэж уух нь дийлдэхгүй байгаа биз” хэмээн өрөвдөх, тавлахын хооронд хэлэлцэнэ. Үнэндээ нөгөө хүмүүс нь тэгж боддог ч юм уу, эмзэглэдэг ч юм уу. Бас нэг гадаад мэдээнд Сан Диегогийн амьтны хүрээлэнд өнгөрсөн гуравдугаар сард мэндэлсэн бяцхан усны үхрийн хүйсийг арайхийн охин хэмээн мэдсэн талаар өгүүлжээ. Эх усны үхэр шинэ мэндэлсэн үр төлөө цөөрмийн ус ургамал дунд нууж, дөрвөн тонн том биеэрээ халхлаад байсан тул эр, эмийг нь мэдэж болохгүй байсан талаар онцолсон байх юм. Тэгээд ямартай ч охин усны үхэр гэдгийг арайхийн хоёр сарын дараа мэдлээ хэмээжээ. Үнэндээ хүмүүс бидний эр, эм хүйст ач холбогдол өгч, айл гэрийн амьдрал байтугай амьтны үр төлийг ч сонирхож, элдвийг чалчдаг байдал хэрээс хэтэрчээ. Тиймээс амьтан хүртэл үр төлийнхөө хүйсийг нуудаг ч болсон юм билүү, хэн мэдлээ. 
“Хөөе, та наад татсан тамхиныхаа ишийг ав” гэх бяцхан хүү дуугарлаа. Эргээд харвал 5-6 настай болов уу гэмээр жаал өөдөөс минь хараад даналзаж байна. Яалт ч үгүй гудамжинд тамхиныхаа ишийг хаясан миний буруу тул авахаас өөр арга байсангүй. Гэхдээ өдий хүртэл сургуульд ч ороогүй жаалаар загнуулж яваагүй тул гайхсан минь жигтэйхэн. Энэ бол дөрөв хоногийн өмнө Эрдэнэт хотод болсон явдал л даа. Ээлжийн амралтаа аваад Эрдэнэт хотод байдаг найзтайгаа уулзахаар очиход шөнө дүл болж байсан юм. Өглөө нь босчихоод тамхи татаж байсан царай минь энэ. Эмээтэйгээ хамт цэцэрлэгт явах замдаа саадан дээр түр саатан гулгаж байхад нь би тамхиа татчихаад ишийг нь жишим ч үгүй хаяж байхыг тэр хүү анзаарчээ. 
Хэлний ангийн оюутнууд саяхансалхинд гарлаа. Богд уулын Жаргалантынамныдээшээ уул мод руу нь гарсангүй.Байгаль хамгаалагчаас нь зөвшөөрөл аваад тэгшхэн талд нь таван цаг болоод буцлаа.Агаар салхинд гарангааамралтын өдөр ордогхичээлээ арай өөр байдлаар явуулсан хэрэг.Гадаад багш нарыг урьж, нэг ёсондоо оюутнуудаа ярианы дадлага хийлгэх зорилгоор багш нарынх нь удирдлага дор энэ өдрийн хичээлийг ийнзохион байгуулав.Буцах замдаа талаар нэг цацсан хогтой газар дайралдахыг хараадцэвэрлэе гэдэгсанаачилга оюутнуудаас гарсныг бусад нь дэмжлээ.Ингээд хог цэвэрлэх үйл ажиллагаа явж байталдээд талын модтой амнаас утаа нүүгэлтэж эхэллээ. Ташхайн аманд түймэр гарсан нь тэр. Гэтэл цагаан жийптэй нөхөр давхиж ирээд “Газар авахаас нь өмнө очоод унтраачихъя. Ийм олон оюутан байгаа юм чинь дороо” гэв. Тэгэхэд нь багш“Эх орон шатаж байхад хойш суух юм алга л даа. Гэхдээ эрэгтэй оюутан цөөн.Эмэгтэй голдуу хүүхдүүд байна. Иймээ тиймээ юм болбол оюутнуудаа хариуцаад явж байгаа бид дараа нь асуудалд орохгүй байгаа” хэмээв. Нөгөө эр “Цаана чинь эх орон шатаж байхад та нар ингэж болохгүй”гэж ирээд л загнах маягтай.Тиймээс тэнд байсан эрчүүд явж түймэр унтраах юм болов. Тэгтэл өнөө эрийн машин дотроос эхнэр нь бололтой хүүхэн “Онцгойгийнхон ирчихлээ гэнэ ээ” хэмээн түүнийг дуудсан тул яаран одлоо.Сураг сонсох нь ээ,эх орон шатах нь гээд цээжээ дэлдээд байсан эх оронч маань түймэрт өртөж болзошгүй нэг амралтын газрын эзэн нь байсан тухайхүмүүс жиг жуг хийхийг сонсов. Үнэндээ Монголд ийм лэх орончид дээр дооргүй олширч дээ гэдэг бодол төрж байлаа. 
Нэгэн худалдааны төвийн хажуугаар гарч явтал “Хямралын эсрэг сөрсөн базаа” гэх бичигтэй самбар байх юм. Эл дөрвөн үгийг яаж ч ухаж уншаад огт ойлгосонгүй. Сөрсөн базаа гэж юу гэсэн ч үг юм. Бөөндөж хямдруулахыг хэлээ юм болов уу гэж таамаглах аядав. Үндэсний хэлээ бид энэ мэт гажуудуулж боломгүй санагдах юм. Элдэв янзаар маяглаж ярьдаг хүнд хүмүүс “Хэлээ хазсан юм” гэж нэг нүдээр үздэггүйтэй адил ганган хээнцэр үгээр тоглосон яруу найраг, зохиол бүтээлд үгийн урчууд тийм ч таатай хандаад байдаггүй. Гоё ганган үгсээр бүтсэн зохиол бүтээл ч тэр бүр хүний сэтгэл зүрхэнд тусаад байдаггүй болохоор “Хамгийн сайхан ваарыг энгийн шавраар хийдэг. Хамгийн сайхан найргийг жирийн үгээр бичдэг” хэмээдэг биз.
Нохойтойгоо салхилахдаа ялгадсыг нь хийх тусгай ууттай явдаг хүмүүстэй хилийн чанадад явахдаа олонтаа таардаг. Мөн булан тохойд тоох ч үгүй бие засч байгаа монгол хүнийг хараад бид дөжирчихөж. Төвлөрсөн суурин газар нийтийн бие засах газруудыг шийднэ гэдэгтун чухал. Гэрээсээ холхон шиг гараад явахад ариун цэврийн газар хайж, тэвдсэн хүн олон л байх. 
Танил маань сонгосон мэргэжлээрээ гадаадад эрдмийн зэрэг хамгаалж ирээд удаагүй ч гурван ажил сольчихов. Эхний удаад удирдлагууд нь таагүй хандсан гэнэ. Дараагийн ажлынх нь орчин таалагдаагүй юм байх. Сүүлд орсон байгууллагын ажилтнууд өөртэй нь хүндэтгэлгүй харилцаж байснаас ажлаа сольжээ. Одоо тэр дөрөв дэх ажилдаа орох гэж байгаа. Сурсан сургуулийн дипломыг нь хараад, мэдлэгийг сориход танил маань хаана ч гологдохгүйг дөрөв дэх ажилдаа саадгүй орж байгаагаас харчихаж болно. Гэхдээ түүнд ажлынх нь дарга, хамт олон эсвэл офисс нь таалагдахгүй болмогц дараагийн ажлаа бодож эхэлдэг гэмтэй. Мань хүн тогтвортой ажил хийхэд мэдлэг нь бус, зан хандлага нь саад болоод байгаа харагддаг.
Аав, ээж нар “Хүүхдийнхээ төлөө” гэсэн лоозонтой ажилладаг.Гэсэн ч ажил ихтэйбайх тусмаа хүүхдэдээ зарцуулах цаг багасах нь гачлантай. Хүүхдэд аав, ээжийнх нь халамж хамгийн их хэрэгтэйүедбидцаг наргүй ажиллаж таардаг. “Ойртох тусмаа холддог орчлон” гэдэг шиг л “Хүүхдийнхээ төлөө” ажиллах тусмаа хүүхдээсээ холдсоор байгааг яалтай.Нэг эмч зурагтаар ярихыг сонсч байсан юм. “Ээж нар хүүхдээ хоёр нас хүртэл нь хардаг болсноос хойш хүүхдийн эндэгдэл багассан” гэж тэр хэлсэн. Хүүхдээ 45 хоногтойд ажилдаа ордог байсан социализмын үеийн ээж нарын тухайтөсөөлөхөд ч бэрх. Харинмалчин аав, ээж нар хүүхэдтэйгээ хамт байх боломж ихтэй нь сайхан. Ээж нь аргалд явахдаа ч, сүү саалиа боловсруулах цагаараа ч, малдаа явах үедээ ч хүүхдэдээ үлгэрлэдэг. Гэсэн ч технологийн дэвшилээж нарт боломж олгох юм.Хавтгай дэлхийд ээж нар ажлын өрөөндөдрийг өнгөрүүлж, цагаа бүртгүүлэх шаардлагагүй.Бичиг цаасны ажилтай ээжүүд гэртээ ажиллах учраас албан тасалгааны ч хэрэггүй болох биз ээ. Хүүхдэдээ ихэнх цагаа зарцуулдаг ээж нар маргаашийг гийгүүлж буй. Эх орондоо сайн иргэн төлөвшүүлж өгч байгаа тэдний гавьяаг одонгоор бус цалингаар мялаах учиртай. Гэртээ сууж хүүхдээ харсных нь төлөө ээжүүдэд цалин олгох нь Монголын маргаашийн төлөө оруулж буй хамгийн том хөрөнгө оруулалт ч юм билүү.