Шинэхэн орон сууц үзэхээр
очихдоо дэргэд зогсох эмэгтэй ажилтнаас эрүүл мэндэд хоргүй будаг, материал
хэрэглэсэн эсэхийг лавлав. Тухайн үед мэдлэг, туршлагагүй хүн таарсан уу, эсвэл
олонхи хүн энэ талаар сонирхдоггүй бололтой. Мөнөөх ажилтан ихэд эмзэглэж “Та
битгий өө сэв хайгаад бай” гэснээр барахгүй “Намайг энд зогсох хугацаанд хэн ч
тан шиг ийм юмнууд асуугаагүй” гэсэн юм даа. Үнэндээ бидний орон гэрт санаанд
оромгүй олон химийн хортой бодис агуулагддаг бөгөөд энэ бүхэн бидний химийн
ачааг нэмэгдүүлж, аажмаар хордлогод ороход хүргэдэг тухай цухас өгүүлэх гэсэн
юм л даа. Хар тугалга хэмээх хортой металл гэхэд л будаг, усны хоолой болон
зарим шаазан эдлэл, сав суулга, шалны плита зэрэгт агуулагддаг аж.
Хар тугалга хортойг хэн бүхэн
мэддэг ч энэ бүхэн аажмаар биед хуримтлагддаг учраас хордож буйгаа хэн ч
анзаарахгүй. Хүүхэд нялх байх тусмаа хар тугалганд илүү хорддог. Хуучин будаг
хагарч хуурах, будагны хагархайнууд нунтаг болж, хүүхэд амьсгалах буюу шалан
дээгүүр гүйхэд залгигддаг. Танай крантнаас зэв амтагдсан ус гоожиж байгаа бол
хар тугалгатай хоолойгоор дамжиж байж магадгүй. Зарим хивс, гэрийн тавилгууд
химийн хортой бодис агуулдаг.
Эдгээр материалыг хурдан
элэгдэх, түлэгдэхээс хамгаалах гэж иймэрхүү химийн бодис шингээдэг аж.
Хүүхэд болон гэрийн тэжээмэл
амьтад олон цагийг хивсэн дээр өнгөрүүлдэг учраас химийн бодисын нөлөөг илүү
амсдаг. Гэр цэвэрлэхэд хэрэглэдэг угаалга, цэвэрлэгээний бодисуудад ч
болгоомжтой хандахад илүүдэхгүй. Ихэвчлэн хурц үнэртэй, нүдний нулимс дуслуулах
шахдаг нь химийн бодистой холбоотой.
Ус болон бидний нэрлэдгээр
барааны савангаар цэвэрлэгээ хийх нь хамгийн аюулгүй бөгөөд хямдхан байдаг гэж
“Орчны эрүүл мэндийн тухай иргэний нөхөрлөлийн гарын авлага”-д дурджээ.
Би хувьдаа олон төрлийн баяруудаас хамгийн сонирхолтойг нь Halloween буюу сүнсний баяр гэж боддог. Манайхан америкчууд шиг айл гэрийн хаалга нүдээд чихэр гуйгаад явдаггүй л дээ.
Сүүлийн үед цахим орчинд залуус “бурзай, бурзай, бурзай” хэмээн бичиж мөнгө төгрөг, алт эрдэнийн зураг ихээр тавих болсон байна. Өнөөдөр ид хийж бүтээх насандаа яваа залуу хүн “Бурзай” хэмээн биччихээд “Үүнийг шэйр хийвэл үнэхээр мөнгө дууддаг юм байна. Энэ зургийг шэйр хийхгүй бол хэдэн жилдээ хэтэвч чинь мөнгөгүй байх болно. Бурзай, бурзай, бурзай” хэмээн бичицгээж байх юм. Манай улсад 100 гаруй мянган ажилгүй залуу байна гэсэн судалгаа байгаа тухай улс төрчид ярьцгааж байгаа. Бидний сэтгэхүй ийм болтлоо доройтчихсон юм уу. Тэдгээр залуус өөрсдийн боломжид таарсан ажлаа гололгүй хийх ёстой байтал фэйсбүүк, твиттерийн орчинд мөнгөний зураг оруулан бурзайх тухай яриад сууж байгаа нь эмгэнэл гэлтэй.
Өглөө нь бороо ороод шөнө нь мөстөөд хонодог байгалийн үзэгдэл гадныханд маш сонирхолтой байдаг гэдэг.
Олон орны иргэдийн хувьд болгоомжтой хандах энэхүү асуултад монголчууд за ч гэсэнгүй, үгүй ч гэсэнгүй. Нэгэнт хүлээн зөвшөөрөөгүй учраас Монголд энэ төрлийн бүтээгдэхүүн орж ирээгүй гэсэн үг огт биш. Мэргэжлийн хүмүүс генетик инженерчлэлийн аргаар гаргасан хоол хүнсийг хортой гэдгийг батлаагүй бөгөөд улам бүр өсөн нэмэгдсээр байгаа дэлхийн хүн амыг хоол тэжээлийн дутагдлаас аврах гол арга зам гэх мэтээр тайлбарладаг. Хортой гэдэг нь хараахан батлагдаагүй болохоос биш огт хоргүй гэсэн үг биш. “Нутгийн шийдэл” сангийн санаачилгаар орчуулагдаж хэвлэгдсэн “Орчны эрүүл мэндийн тухай иргэний нөхөрлөлийн гарын авлага”-д энэ талаар сонирхолтой мэдээлэл дурдагдсан байна. “Ихэнх генийн инженерчлэлд орсон үрийг химийн хор, бордоо үйлдвэрлэдэг байсан үйлдвэрүүд хийж байгаа бөгөөд мөн тэр компаниуд зарж борлуулж байна. Энэтхэгийн Карнаката муж улсад амьдардаг хөвөн тариалагчид химийн хор илүү их хэрэглэдэг, хөрс муутгадаг гэсэн үндэслэлээр генийн инженерчлэлийн аргаар гаргаж авсан хөвөнгөөс татгалзаж тариалангийн талбайгаа шатаасан гэнэ.Эрдэмтэд ургамал амьтны генийг лабораторид өөрчилдөг. Хүссэн ургамлын шинж чанарыг гарган авахын тулд будаа, эрдэнэшиш гэх мэт тэс өөр хоёр ургамлын генийг хамтруулдаг. Амьтны генийг ч ургамлын гентэй хольдог аж. Цаас хийхэд зориулагдсан зөөлөн мод, мууддаггүй улаан лооль, хэвийн хэмжээнээс том загас, гахай зэрэг нь сонсоход мундаг ч байгалийн жамын эсрэг гэдэг утгаараа шүүмжлэл хүлээж байна. Генийн инженерчлэлд орсон хүнс нь харшил, химийн хордлого, хорт хавдар үүсгэх эрсдэлтэй гэсэн таамаглал явдаг ч ийм төрлийн бүтээгдэхүүнд онцгойлсон хаяг шошго тэр бүр байдаггүй, шинжилгээнд хамруулах арга байдаггүй нь бэрхшээл учруулдаг. Хоол хүнсийг генетикийн инженерчлэлд оруулсан эсэхийг мэдэхийн тулд генетикийн шинжилгээ хийлгэх учиртай. Одоохондоо манайхан гаднаас орж ирж байгаа бүтээгдэхүүнийг генийн өөрчлөлттэй эсэхийг шинжлэхийн тулд биш гадагшаа гаргаж байгаа будаагаа генийн өөрчлөлтөд оруулаагүй гэдгээ батлахын тулд шинжилгээ хийлгэдэг юм билээ. Хэрвээ хөршүүд маань генийн өөрчлөлтийг тоодоггүйсэн бол юунд шинжилгээ, баталгаа шаардах билээ. Харин монголчууд хэнэггүй хэвээрээ хэр хол явах бол?
Арилжааны телевизүүдийн хувьд хоолоо олж иддэг зүйл нь реклам сурталчилгаа. Тухайн өдөр болж өнгөрсөн үйл явдлыг тоймлон хүргэдэг мэдээ мэдээллийн хөтөлбөрөө гаргадаг цаг нь хүмүүсийн буйдан дээрээ тухлан гэр бүлээрээ тойрч суухтай давхацдаг.
Хаяад явж байгаа эр хүний араас сүү өргөөд хоцордог монгол эмэгтэйн философийг ойлгодоггүй үе байлаа. Хараагаад зүхээд, тангараг тасраад хоцорлоо гэхэд юу үлдэх билээ. Урвасан бүхнийг, гомдоосон бүхнийг, өр рүү өшиглөсөн бүхнээс өшөө авна гэвэл, хариуг нь барина гэвэл өөрөө дэндүү их шархалж үлдэх вий. Уурлаад доромжлоод байгаа нэгэнтэй ухаалаг харьцах хэцүү л дээ. Гэхдээ л “Хэн намайг үгээр доромжилно, хэн намайг үйлдлээр гутаана, хэн намайг сэтгэлээр хорсоно, тэр бүхэн гэгээрэх болтугай” гэсэн үгийг олж харснаас хойш тэсч үлдэхэд хялбар санагдана. “Идсэн эрүү хувхайрч, идүүлсэн бут цэцэглэнэ” гэдэг. “Зөөлөн нь хатуугаа элээнэ” ч гэж бий. Уучилж өршөөхөөс өөр арга үгүй гэдгийг өвөг дээдэс маань аль хэдийнэ ухаарч байж.
“Амьдрал богинохон учир шүдтэй байгаа дээрээ инээ” гэсэн үг олж уншив. Үнэн л үг юм. Өвгөд маань ч “Ертөнцийн гурав”-таа “Өсөхөд шүд нэг цагаан” гэсэн байдаг. Гучин хоёр цагаанаа яралзуулаад инээж байгаа хүн нүдэнд дулаахан харагддаг. Инээж байгаа, сэтгэлдээ жаргалтай хүн шүдтэй, шүдгүй нь эцсийн эцэст хэнд ч хамаагүй л дээ. За тэгж байтал “Мах идэх шүд аманд бий. Хүн идэх шүд сэтгэл дотор бий” гэсэн сүрхий үг байна. Шүд тэгэхээр янз бүр байдаг байх нь. Хөгжилтэй орнуудын хүмүүсийн байр байдлыг харахад бүгд л яралзтал инээж, хажуугаар зөрөөд өнгөрсөн ч толгой дохин мишээж байдаг. Харин бид бол угтаа тийм биш. Хэн нэгэн инээгээд, шүдээ яралзуулан мишээвэл “Энэ муу одоо яагаад хүн доромжлоод байгаа юм” гэж бодох жишээний. Манайд харин шүдтэй байгаа дээрээ инээх, аз жаргалтай байх логик утга бүр эсрэгээрээ гэхэд болно.
Хорвоо дэлхий