Category: америкийн-монголчууд

Тангараг өргөх ёслолын үйл ажиллагаа

2015 оны есдүгээр сарын 14-ний өдөр, АНУ-ын Төрийн Департаментийн Франклины танхимд Монгол Улсад суух шинэ элчин сайд Женнифер Зимдалл Галт элчин сайдын тангараг өргөлөө. Ёслолын эхэнд Төрийн Департаментийн нарийн бичгийн даргын орлогч Патрик Кэннеди Женнифер Галтыг танилцуулав.

Женнифер Зимдалл Галт нь Төрийн Департаментийн Олон Нийтийн Албаны зөвлөх, АНУ-ын НАТО дахь Төлөөлөгчийн газрын олон нийтийн албаны зөвлөх, Зүүн Ази, Номхон далайн орнуудын хэлтсийн орлогч дарга зэрэг албыг хашиж байсан ажээ. Монгол Улсад томилогдохоосоо өмнө БНХАУ-ын Гуанжоу хот дахь 450 гаруй ажилтантай Консулын газрын даргаар ажиллаж байв. Анх 1989 онд Югославын Белград хот дахь Элчин Сайдын Яаманд ажилласнаар дипломат ажлын гараагаа эхэлсэн тэрбээр хятад, франц, испани, итали, серби-хорват хэлээр ярьдаг ажээ. Женнифер Зимдалл Галт нөхөр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. Түүний нөхөр Фритц Галт хорь гаруй роман бичсэн, нэртэй зохиолч хүн аж. Тагнуул, адал явдлын сэдвээр голчлон бичдэг бөгөөд зохиолынх нь үйл явдал ихэвчлэн гэргий Женнифер Галтынх нь ажиллаж байсан улсуудаар өрнөдөг нь санамсаргүй тохиолдол биш юм. Тангараг өргөх ёслолын ажиллагаанд Монгол Улсаас АНУ-д суугаа элчин сайд Булгаагийн Алтангэрэл, АНУ-аас Монголд сууж байсан элчин сайдууд болох Марк Минтон, Жонатон Аддлтон, Памела Слуц болон албаны бусад хүмүүс оролцов. Женнифер Зимдалл Галт есдүгээр сарын 22-ны өдөр Монгол Улсыг зорьж, албандаа орно.

“Пирамидын цом” хөлбөмбөгийн тэмцээн

АНУ-ын Вашингтон хотноо “Пирамидын цом” Монгол туургатны хөлбөмбөгийн тэмцээн болов. “Пирамидын цом” гэж нэрийдсэний учир нь тус тэмцээнийг АНУ-д монголчуудын үүсгэн байгуулсан “Пирамид Гранит” компани зохион байгуулдагт оршино. Монгол туургатны тэмцээн болтлоо өргөжсөн спортын баярт Монгол Улсаас гадна Буриад, Халимагийн баг тамирчид оролцон өрсөлдлөө. Хоёр өдөр тэмцэлдсэний эцэст зохион байгуулагч “Пирамид” баг аварга болж, Буриадын “Хара морин” мөнгө, Мон Юнайтед баг хүрэл медаль хүртлээ.

Хүрэл медальт Мон Юнайтед баг

Америкийн кино театрт анх удаа монгол кино

Найман сард Виржиниа мужийн Фоллс Чөрч хот дахь “Анжелика” хэмээх кино театр “Ар хударга” киног албан ёсоор гаргалаа. Өмнө нь Монгол Улсын уран бүтээлчдийн хийсэн баримтат кинонууд Үндэсний Газарзүйн Хүрээлэн, бусад албан газрын кино танхимд болон төрөл бүрийн кино наадмын хүрээнд гарч байсан бол энэ удаад Америкийн олон нийтийн кино театрт, бүрэн хэмжээний уран сайхны кино анх удаа гарснаараа онцлог байв. 150 суудалтай танхимд нийт дөрвөн өдөр (өдөрт нэг удаа) гарснаас дүгнэхэд Вашингтон хот орчмын 600 шахам үзэгч “Ар хударга” киног үзсэн байна. Киноны нээлтэд зохиогч, продюсер Дашдоржийн Болдбаатар оролцлоо.

Америкийн монголчууд чөлөөт бөхчүүдээ дэмжив

Америкийн монголчуудын ДАШТ-д монголчуудаа дэмжиж хийлгэсэн футболка

Чөлөөт бөхийн ДАШТ есдүгээр сарын 7-12-ны өдрүүдэд Лас Вегас хотноо болсон билээ. Чөлөөт бөхчүүдээ хөгжөөн дэмжихээр АНУ-ын өнцөг булан бүрээс монголчууд Лас Вегаст очлоо. Цэнгэлдэх хүрээлэнд хаа сайгүй Монгол улсын далбаа намирч, С.Батцэцэгийг алтан медалийн тавцан дээр зогсоход заал тэр чигээрээ Монгол Улсын Төрийн дууллыг даган дуулсан юм. Америкийн монголчууд мөн тэмцээнд болон тамирчдадаа зориулан тусгай футболка хийлгэж иржээ. Харь улсад болж буй тэмцээн дээр зочин багийнхан хөгжөөн дэмжигчгүйгээсээ болж сэтгэл санааны хувьд өрсөлдөгчөөсөө дутуувтар байдаг нь ямар ч спортын бичигдээгүй хууль. Тэгвэл энэ удаад Америкийн монголчууд баг тамирчдаа тийм байдалд оруулсангүй. Тэр нь ч бас багийн өндөр амжилтад зохих хэмжээгээр нөлөөлсөн буй заа.

“Өдрийн сонин”-ы Вашингтон хот дахь сурвалжлагч

М. САРУУЛ-ЭРДЭНЭ

ЧИНГИС ХААНЫ ТАХИЛГА АНУ-Д ИРСЭН НЬ

Хорьдугаар зууныг хүртэл монголчууд их эзэн Чингис хаанаа тогтсон дэг уламжлалынхаа дагуу тахисаар иржээ. Монгол нутгийн урд хязгаар болсон Ордос нутгийн Эзэн хорооноо энэхүү тахилгыг үйлдэнэ. Тахилгыг жилд дөрвөн удаа, улирал бүрд, билгийн гуравдугаар сарын 21-ний өдөр хийдэг уламжлалтай. АНУ-д энэхүү тахилгын зан үйлийг авчирсан Хангин Гомбожав гуай 1947 онд Хятадад коммунист засаг тогтсоноор, ялангуяа 1954 онд Алтан Ганжир байгуулан, эд өлөг, соёлын бүхий л зүйлийг нэг дор байрлуулснаар жинхэнэ зан үйл нь байхгүй болсон хэмээн үздэг юм билээ. Нэг үгээр бол тайлга, тахилгыг чухам удирдан явуулдаг Дархад монголчуудын мэдлийн асуудал биш болсон гэсэн үг.

Тусгаар тогтносон манай Монголд бол байдал бүр хэцүү байв. Тахих нь байтугай магтан сайшааж ч болдоггүй үе байсан билээ. Тэр цагт буюу 1986 онд Индианагийн их сургуулийн монгол хэлний багш Хангин Гомбожав гуай эх нутгаасаа гарсаар 40 жил болсны дараа анх удаа Эзэн Хороондоо очжээ. Гомбожав гуайн овог болох Хангин нь Ри багшийн тэмдэглэн үлдээснээр бол Ордосыг бүрдүүлэгч долоон аймгийн нэг (Даруй Далд, Зүүн гар, Хангин, Ван, Засаг, Үүшин, Нутаг), мөн Чингис хааны шүтээнийг харж хадгалж байхаар томилсон Дархад нэрт 1000 өрх айл байсны нэг гол сурвалжит (жонон цолт) овог нь байжээ. Тийм ч учраас Хангин Гомбожав гуай нутагтаа очуутаа Чингис хааныг тахих өв уламжлалаа судлан сурвалжилж, баримт бичиг, тэмдэглэл зэргийг АНУ-д авчирсан байна. Ирээдүйд улс төр хэмээх яаж ч хөрвөсөн бай, АНУ-д дэлхий даяарх монголчууд цуглан Чингис хаанаа чөлөөтэй тахисаар байх боломжтой гэдгийг зөгнөн харж чадсаны учир тэрбээр Цорж лам, Лувсан Хиёод нартай хамтран Америкийн Монголчуудын Соёлын Холбоог үүсгэн байгуулж, Чингис хааны тахилгыг эртний уламжлал ёсоор нь үйлдсэн аж. Гэхдээ бас АНУ-д хийж байгааг нь бодолцон, бага зэрэг нэмэлт засвар оруулсан байна.

ЕСӨН ЯМТАН-ДЭЛХИЙН МОНГОЛЧУУДЫН ТӨЛӨӨЛӨЛ

Бидний хэсэг нөхөд Чингис хааны уламжлалт 27 дахь удаагийн тахилгад ороцохоор Нью – Жерси мужийн Принстон хотыг зорилоо. 11 сарын 8-ны өдөр. 27 дахь гэдэг нь АНУ-д тахиж эхэлсээр 27 шүү дээ. Өмнө өгүүлсэн Хангин Гомбожав гуайн Эзэн хорооноос авчирсан зан үйлийн дагуу болдог тахил л даа.

Тахилыг “Есөн ямтан” гүйцэтгэдэг юм байна. Есүүл өөр өөрийн нэр цолтой, хүлээсэн үүрэгтэй аж. Үүнд, Жонон, Хонжин, Тайш, Тайбуу, Хөх, Манлай, Тууль, Хасага, Чэрби гэх агаад Хөх нь Их эзэнд зул өргөсөн бол Тууль нь сархад барих гэх мэтээр тус тусын ёслолыг гүйцэтгэдэг, ингэхдээ бүгд өөр өөрийн хэлдэг үгтэй аж. Тухайлбал хамгийн эхэнд Жонон “Жээ, Богд Чингисийн минь зохиосон Бүгд Монголын зан журам минь” хэмээхэд үлдсэн найман ямтан бүгд зэргээр “Жээ, байжухуй” хэмээнэ. Үйлдсэн зан үйл бүрийг энд нэгд нэгэнгүй тайлбарлавал хэвлэлийн сурвалжилга биш угсаатны зүйн тэмдэглэл болчихын учир дараа өөр газар бичихээр амлаад цааш нь үргэлжлүүлье.

Тахилгыг зохион байгуулагчид дэлхий даяар тархан суурьшсан монголчуудаа аль болох татан оролцуулахыг хичээсний илрэл нь есөн ямтаны угсаатны бүрэлдэхүүн байлаа. Тухайлбал, Жонон, Хөх, Хонжин, Тууль нар нь Өвөр Монгол, Тайбуу нь Буриад, Тайш нь Тува, Чэрби нь Халимаг, Хасага нь Хазара, Манлай нь Тусгаар Монгол улсаас ирэгсэд байсан юм.

ГҮНЗИЙН ХҮРЭЭЛЭН ГЭЖ БАЙДАГ ШИГ ЧИНГИСИЙН ХҮРЭЭЛЭН БАЙГУУЛАХ ХЭРЭГТЭЙ

Үүний дараа тархан суурьшсан монголчуудын төлөөлөл үг хэлэв. Хазара Монголчуудыг төлөөлөн түүхч Ишак Мохаммади, Халимаг Монголчуудыг төлөөлөн “Билгийн далай” төвийн судлаач Цэцэн Надбитов, Тува иргэдийг төлөөлөн Андрей Кужугет үг хэллээ. Өвөр Монголчуудын төлөөлөл болсон зохиолч Б.Түмэн -Өлзий Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гадаад дахь монголчуудаа нутагтаа ирэх уриалга гаргасан боловч яг өнөөгийн нөхцөлд улс төрийн боломж нь бүрдээгүй байгааг онцлов. Буриад Монголын эрдэмтэн Владимир Хамутаев Хятадын Гүнзийн Хүрээлэн дэлхий даяар Хятад соёлыг түгээж байдгийг дурдаад үүн шиг монголчууд бид “Чингисийн хүрээлэн”-г үүтгэж, хэл соёлоо түгээн дэлгэрүүлж явах ёстойг өгүүллээ. Миний бие эцэст нь тусгаар Монгол улсаа төлөөлөн мэндчилгээ хүргэхдээ Нармай Монгол үзэл улс төрийн хувьд биелэх боломжгүй ч оюун санаанд хил хязгаар гэж байдаггүйг, мөн дэлхий даяар тархсан олон монголчуудыг нэгтгэх үзэл санааны цөм нь хэл, соёл, шашин гэхээсээ илүүтэй Чингис хаан болж буйг дурдлаа.

ОНГОД ОРШДОГ УУ,

СҮНС БАЙДАГ УУ?

Тахилгын үеэр судлаач нар мөн илтгэл тавив. Профессор Николас Гайер Хазара нарыг шашных нь хувьд гадуурхан хэрхэн хөнөөсөөр ирсэн тухай тайлагнасан бол Массачусеттсийн Технологийн Хүрэээлэн (MIT) хэмээх нэртэй сургуульд хичээл зааж буй багш Буяндэлгэрийн Мандухай буриадууд бөө дээр яагаад очдог, бөөд хонио өргөснийхөө хариуд чухам юу хүлээн авдаг талаар сонирхолтой илтгэлээ. Тэрбээр орон нутагт очиж, бөөлөх ёслолыг нүдээр үзэн судалсныхаа эцэст онгод сүнс хэмээгч буусан үедээ болж өнгөрсөн түүхийг хэлдэг, сануулдгийг, жишээлбэл гучаад оны их хэлмэгдүүлэлтийг өгүүлж байсан нэгэн онгодын тухай яриад үнэхээр онгод байдаг эсэхийг мэдэхгүй, гэхдээ өнгөрсөн явдлыг ийнхүү өгүүлж буй нь мартсаныг сануулах, болж өнгөрснийг ном сонинд бичсэнээс өөрөөр хэлж өгөх ач холбогдолтой, тэр бүгдийг цуглуулаад байвал нэг сонин дүр зураг гарч ирэх боломжтойг ярив. Өөрөөр хэлбэл сүнс онгод гээч болж өнгөрснийг эргэн санах дуртгал хэлбэрээр оршдог гэсэн үг. Ингээд Мандухай буриадуудыг бөөд өргөсөн хониныхоо хариуд эрүүл мэнд, эд баялаг, амжилт гэхээсээ илүү аман түүх, домог сэлтийг хүлээн авдаг хэмээн дүгнэлээ.

НАРМАЙ МОНГОЛ ТОГЛОЛТ

Илтгэлийн дараа газар газрын монголчууд авьяас чадлаа үзүүлэн, ёстой л нөгөө “өвдөг газрыг өлчиртөл” бүжиглэн наадав. Вашингтон Хотын Монгол Сургуулийн хүүхдүүд Дашмагт, Ботго, Шигшрэгт, Цаатан, Уургатай адуучин бүжгүүдээр мэндчилгээ дэвшүүлсэн бол Буриад дуучин Аюуша, Дарина хоёр хурсан олныг уриалан дуудаж ёохор хатируулав. Тэр хоёр мөн “Түрүүшын дуран” хэмээх сайхан дуугаа өргөлөө. 17 настай Роберт гэж багашаархан америк залуу тува нараас хөөмий сурснаа үзүүлэв. Халимаг Монголчуудын “Орон нутаг” хэмээх хамтлаг дуу, бүжиг, хөөмий бүхий бүтэн тоглолт сонирхууллаа. Манай тусгаар Монгол улсын төлөөлөл мэргэжлийн жүжигчид учраас үнэхээр ялгарч байв. Дуучин Эрдэнэбатын Саран, Батчулууны Дэлгэрмаа, морин хуурч Хатанболд нар Хэлхээ аялгуу, Икэлийн аялгуу, Аягатай бүжиг, Үелзүүр, Монголын тал нутаг зэрэг аялгуу, дуу бүжгээрээ хурсан олон монголчуудын цөсийг хөөргөж, Чингис хаан хэмээх их өвгөөрөө бахархах сэтгэлийг нь бадраасан билээ.

ӨНЧИН ХҮҮХДҮҮДЭД ӨГЛӨГ ИЛГЭЭВ

Их эзэн Чингис хаанаа тайна, тахина гэдэг бол зүгээр нэг “саглагар модны доор найрладгийг” нь дуурайх төдий хэрэг биш, үйл хэрэг, үзэл бодлыг нь үргэлжлүүлэхийн нэр билээ. Өнчдийг асрах, ядуусыгг тойлох хааны бодлогыг Америкийн Монголчууд бас үл мартан үйлдэж, Монгол дахь Асрамжийн газарт хандив илгээх зорилгоор уран зургийн дуудлага худалдаа зохион байгууллаа. Худалдааг зохион байгуулсан Чимид Энхээ, Палжий нар уран зургуудыг дуудлагаар авсан мөнгө ямар нэг шимтгэл хуваарилалтгүйгээр 100 хувь Монгол дахь асрамжийн газарт хүрнэ гэдгийг онцлон хэлж байлаа. Арваад зураг дуудлагаар худалдсаны дотор Ардын зураач Амгалан гуайн гурван ч бүтээл байв. Худалдааг зохион байгуулагчдын хувийн цуглуулга ажээ.

Мундаг өрсөлдөөн болно хэмээн бодож байсан боловч тэгсэнгүй. Өрсөлдөөн өрнөсөнгүй гэсэн нь зургууд үнэд хүрсэнгүй гэсэн үг биш л дээ. Давид Содбинов гэж Принстоны их сургуульд ажилладаг халимаг эр дуудсан зураг бүрийн үнийг зуу зуугаар нэмэн, өрсөлдөгч гарч ирсэн тохиолдол бүрд хоёр, гурван зуугаар нэмж дуудсаар бүх зургийг авчихдаг юм байна. Доод тал нь 1000, дээд тал нь 5000 хүрсэн тэр бүх хөрөнгө Монголын өнчин хүүхдүүдэд хүрнэ гэж бодохоор бас л буянтай үйл хийлээ дээ, Давид Содбинов гуай.

Ийнхүү Америкийн монголчууд их эзэн Чингис хаанаа 27 дахь удаагаа тахилаа. Өнгөрсөн энэ бүх үйл ажиллагаа, зохион байгуулалт, хөрөнгө мөнгөний голыг Санж Алтан гуай нуруун дээрээ үүрсээр иржээ. Түүний нас өндөр болж, их ажилд түүртэн чилээрхэх болж. Тиймээс дараа жилээс тахилгыг Америкийн Монголчуудын Соёлын Холбоо бус, шинээр буй болох Чингис Хааны Дуртгалын Сан хэмээх байгууллага үргэлжлүүлэн хийж байхаар шийдвэрлэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы Вашингтон хот дахь

тусгай сурвалжлагч

М.САРУУЛ-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургийг Т.ӨСӨХБААТАР

“Өдрийн сонин”-ы Вашингтон дахь тусгай сурвалжлагч М.САРУУЛ-ЭРДЭНЭ

Үндэс язгуур, хэл соёлоо

Үрийн үрдээ өвлөн бадраая

“Монгол Улсын

Төрийн дуулал”-аас

Социализмын үед нэг ийм онигоо байсан юм.ТАСС мэдээлж байна гэнэ. “АНУ нь манай ЗХУ-ын дотоод хэрэгт бүх дэлхий даяар оролцож байна” гэж. “Дотоод хэрэг” гэсэн атлаа “бүх дэлхий даяар” гэж буй нь хачирхалтай учраас онигоо болжээ. Үнэн хэрэгтээ бол энэ хоёр их гүрний “дотоод хэрэг” гээч нь “дэлхий даяар” оршиж байдгийг цаагуураа айхтар хэлж байгаа хэрэг л дээ. Даяаршлын өнөө үед их бага гэлтгүй, дэлхийн бүхий л улс орнуудын “эрх ашиг” дэлхий даяар тархаж байна.

Бас нэг мэдээ сонир­хуулъя.Орос-Украйны асуудал хурцдахад АНУ болон Барууны бусад улсаас хавьгүй түрүүнд, хамгийн хатуу хоригийг Оросын талд тавьсан улс Канад байлаа. Яагаад тийм болсныг судлаад үзвэл украйнчууд Канад улсад 1890-ээд оноос хойш олноороо цагаачлан очиж, суурьшсан бөгөөд Дэлхийн нэг, хоёрдугаар дайны үеийн хоёр том давалгаагаар нэн олноороо дүрвэн, очиж өдгөө тэдний үр хүүхэд нэгд, украйн хэл соёл, үндэс угсаагаа мартаагүй, хоёрт, тэр том гүрний гадаад бодлогод нөлөөлөх хэмжээнд хүрчихсэн нь тэр аж.

Үүний адилаар монголчууд ч гадаадын улс орнуудад олон цөөнөөр оршин суух боллоо.Бид дэлхийн бүх тивд хөл тавьж, байгаа байгаа газраа улс орноо сурталчлах, эрх ашгаа ойлгуулах хэмжээнд нэгэнт хүрчээ. Үнэндээ бол монгол хүн байгаа газар бүрт Монголын эрх ашиг буй хэмээн ойлгож болно.

Эхний үеийн цагаачид ямагт амьдралын хатуу хүтүүг үүрэн, ихэвчлэн үр хүүхдийнхээ төлөө хөдөлмөрлөдөг бол тэдний үр хүүхэд буюу хоёр, гурав дахь үеийнхэн тухайн улсын иргэдийн хүүхэдтэй адил нөхцөлд сурч хүмүүжин, ижил гараанаас эхэлдэг тул, бас эцэг эхийнхээ хөдөлмөрийн үнэ цэнийг харж мэдэрдэг тул илүү хол явж, амжилтад хүрэх магадлал өндөртэй байдаг аж. Тиймээс гадаад дахь монголчуудын үр хүүхдээс шинжлэх ухаан, урлаг соёлын алдартнууд, улс төрийн зүтгэлтнүүд төрөх нь тодорхой, тухайн байгаа улсынхаа бодлогыг тодорхойлогчид болох нь ч тодорхой, харин гагцхүү тэр цагт тэр ХҮН монгол хэл соёлоосоо огт харь хөндий хүн болсон байх уу, 100 жилийн өмнө Канадад очсон украйнчуудын адил Украйн улсаа хэмээн харсаар суудаг ХҮН байх уу гэдэг өнөөдөр та биднээс, эцэг эхчүүдээс, төр засгаас шалтгаалах амин чухал асуудал болоод байна.

ГАДААД ДАХЬ МОНГОЛ СУРГУУЛЬ, СОЁЛЫН ТӨВҮҮДИЙН БАЙДАЛ

Монголчууд гадаадад олноор гарч, сурч хөдөлмөрлөх болсон 1999-ээд оны үед ихэнх хүн хувийн амьдрал сэлтээ зохицуулах зэрэгт гол анхаарлаа хандуулан, үр хүүхдийнхээ монгол хэл соёлын талаар бага анхаарсан дутагдал түгээмэл байна. Харин 2000 он гарснаас хойш, нэгд олон ч хүн “Биеэ засаад гэрээ зас” хэмээдгийн үлгэрээр “бие, гэрээ засан”, товхиносон, хоёрт, хүүхдүүд нь монгол хэлээ илт мартан, санаа зовоох хэмжээнд хүрч байгаа нь тодорхой болж эхэлсэн, ийм хоёр шалтгааны үүднээс санаачилга сайтай эцэг эхчүүд, Монголдоо сурган хүмүүжүүлэх ажил эрхэлж байсан багш нар хувиараа болон хэсэг бүлгээрээ нийлж хүүхдэд монгол хэлний хичээл заах, улмаар сургууль, соёлын төв болон өргөжих хөдөлгөөн өрнөжээ. Энд нэг зүйлийг дурдахад энэ бүх сургууль, төвүүд санаачилга сайтай иргэдийн идэвх зүтгэлийн хүч юм.

Өдгөө АНУ-ын Вашингтон, Чикаго (3 сургууль), Дэнвэр (2), Сан-Франсиско (3), Лос-Анжелос, Сакраменто хотуудад, ХБНГУ-ын Штуттгарт, Мюнхень, Нюрнберг, Дюссельдорф, Берлин, Их Британийн Лондон, Нотингхэм, Австрийн Вена, Швед улсад (Монгол сургууль байхгүй, гэвч монгол хэлний сургалт буй) БНСУ, Бельги улсад тус тус Монгол сургууль, Соёлын төв албан ёсоор байгуулагдан, монгол хэлний сургалт явуулж байна.

Эдгээр сургуулийн үйл ажиллагааг харахад дараах адил, нэгдмэл тал буй. Үүнд:

1. Бүгд идэвх бүхий хувь хүмүүс, багш нарын санаачилгаар байгуулагдсан. Монгол Улсаас ямар нэг тэтгэлэг, дэмжлэг аваагүй байна. Зарим сургуулийн хувьд тухайн улсад суугаа Элчин сайдын яамд байр танхимаар тусалсан тохиолдол байна.

2. Нэгэнт улсаас санхүүж­дэггүй тул сурагчдын төлбөр, эцэг эхчүүдийн хандив зэргээр үйл ажиллагаагаа явуулж, анги танхимынхаа түрээс зэргийг төлдөг байна.

3. Багш нар нь Монголдоо хэл уран зохиол болон бусад хичээл зааж байсан, зохих сургууль төгссөн, мэргэжлийн багш нар байна.

4. Ихэвчлэн Бямба гаригуу­дад, 2-4 цагаар хичээллэдэг.

БАГШ НАРЫН

ТАВЬЖ БУЙ САНАЛ

Гадаадад монгол хэлээ зааж буй багш нар Нүүр номын бүлэг-чаат үүсгэн ярилцаж, тохиолдож буй бэрхшээл, даван гарах арга зам, төр засагт хийгээд нэг нэгэндээ хандан тавих санал зэргээ ярилцаж байна. Тэнд ирсэн саналуудыг багцалбал:

Бодлого, төсөв: Дани, Солонгос, Хятад, Польш, Латви гээд маш олон улс гадаадад гарсан иргэдийнхээ хэл соёлыг хадгалах талаар тодорхой бодлого явуулдаг, төсөв гаргадаг, үүний үр дүнд тухайн улсын иргэд ямар ч улсад хэдэн үеэрээ ч амь­дарсан хэл соёлоо мартд­даггүй байна. Энэ туршлагыг хэрэгжүүлэн холбогдох яамдын дэргэд гадаад дахь монгол иргэдийн хэл соёлын асуудалд зориулсан тусгай алба, төсөв буй болгох шаардлагатай байна.

Хөтөлбөр, стандарт: Холбогдох яамд, ажлын алба­наас гадаад дахь туршлагатай монгол хэлний багш нартайгаа хамтран хамгийн түрүүнд хийх ажил бол “Гадаад дахь хүүхдүүдийн монгол хэлний хичээлийн хөтөлбөр, мэдлэг чадварын стандарт”-ыг нас насны ангилалтайгаар боловсруулах шаардлагатай байна. Хөтөлбөрийг боловс­руулахдаа долоо хоногт 2-4 цаг л танхимд сурах боломжтойг, харь улсад сурч амьдарч буйг, бусад олон хүчийн зүйлийг харгалзан үзүүштэй ийм хөтөлбөр, стандарт буй болсноор багш нар юу заах, сурах бичгээ хэрхэн боловсруулах зэрэг чиглэл тодорхой болох юм.

Сурах бичиг, сургалтын материал: Боловсруулсан хөтөлбөртөө зохицсон “Сурах бичиг”-ийг нас насны ангиллаар зохион боловсруулах хэрэгтэй. Монгол Улсад сурах бичиг хийдэг, туршлагатай сурган хүмүүжүүлэгчид олон боловч гадаад дахь хүүхдийн хэл яриа, орчны онцлог их өөр тул эдгээр сурах бичгийг боловсруулах багт гадаадад монгол хэлээ зааж буй багш нар, ялангуяа урьд нь “Цагаан толгой”, “Сурах бичиг” зэргийг зохиож байсан туршлагатай багш нарыг татан оролцуулах хэрэгтэй.

Онлайн хичээл, мате­риал: Монгол хэл соёлын хичээлийн цөм нь гадаад дахь монгол сургуулиуд байх нь тодорхой боловч Монгол сургууль байгуулах боломжгүй газрууд, өөрөөр хэлбэл монголчууд цөөнөөрөө оршин суудаг улс, хотууд маш олон байдгийг бид ойлгох ёстой. Тиймээс өмнө дурдсан хөтөлбөр, сурах бичиг зэргийн онлайн хувилбарыг боловсруулж, монгол хүн бүр оршин сууж байгаа газраасаа үл хамааран хичээвэл, хүсвэл сурах боломж нь, хичээл нь интэрнэтэд байдаг болох ёстой. Энэ нь зөвхөн монгол хэл төдийгүй, морин хуур, хөөмий болон бусад урлаг соёлын хичээлүүдэд ч хамаатай.

Хурал, зөвлөгөөн, мэргэ­жил дээшлүүлэх сургалт: Гадаадад монгол хэл зааж буй багш нарын тусгай хурал, зөвлөгөөнийг жил тутам хийдэг байх.Ийм зөвлөгөөнд холбогдох яамдын түшмэд, заах аргачид оролцдог байх нь туршлага солилцоход нэн хэрэгтэй байна.АНУ, Европод ээлжлэн жил тутам зохион байгуулах нь тохиромжтой.

Мөн гадаадад хичээл зааж байгаа багш нартаа шинэ мэдээ мэдээлэл өгөх, орчин цагийн монгол хэлний журамлах хэлзүйн холбогдолтой сургалт зэргийг таниулах зорилгоор хэл шинжлэл, утга зохиолын мэргэжилтнүүдийн сургалт семинарыг тогтмол зохион байгуулах хэрэгтэй.

Багш нарын нийгмийн асуудал: Гадаадад олон жил монгол хэлээ заасан багш нарын нийгмийн асуудлыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй байна. Нийгмийн даатгалд хамрагддаггүй учраас багш нар хэчнээн олон жил, нутгаасаа хол ачаалал ихтэй, хүнд ажил эрхэлж байгаа боловч тэтгэвэр тогтоолгож чадахгүйд хүрэх аюул өнөө маргаашгүй тулгарна. Үүнийг Боловсролын болон Нийгмийн даатгалын тухай хуульд заалт болгон оруулах хэрэгтэй.

БНСУ-ЫН ТУРШЛАГААС

Манай төр засгийн түшмэд,, бодлого боловсруулагчид хэрэг болуужин хэмээн Солонгос улсаас АНУ-д болон гадаадад суугаа иргэдийнхээ хэл соёлын талаар явуулдаг бодлоо, зарим арга хэмжээний туршлагаас хуваалцъя.

Анх АНУ-д Солонгос сургууль 1906 онд байгуулагджээ. Ингээд 100 илүү жилийн дараа буюу өнөөдөр гэхэд АНУ-д нийтдээ 1200 Солонгос сургууль ажиллаж, 60 мянган хүүхдэд хичээл зааж байна. Хичээлийн дараа болон сайн өдрүүдээр хичээллэдэг. Ихэнх сургууль нь Христийн сүмийн дэргэд үйл ажиллагаагаа явуулдаг, учир нь АНУ дахь нийт Солонгос цагаачдын 75 хувь нь Христийн сүмд явдаг гэсэн тооцоо бий.

Эдгээр сургуулийн үйл ажиллагааг дэмжин, чиглүүлж өгдөг улсын санхүүжилттэй хоёр байгууллага буй. Үүнд

NAKS – National Association for Korean Schools буюу Солонгос Сургуулиудын Үндэсний Холбоо

KSAA – Korean School Association in America буюу Америк дахь Солонгос Сургуулиудын Холбоо

NAKS нь 1981 онд Вашинг­тон хотноо байгуулагдсан, эгнээндээ 14 өөр улс дахь Солонгос сургуулийн Зөв­лөлийг багтаасан, 1000 гаруй Солонгос сургуулийг эгнээндээ нэгтгэсэн байгууллага юм. Гол үйл ажиллагаа нь:

Жил тутмын хурал: Солонгос боловсрол сэтгүүл, солонгос хэлний SAT II сурах бичиг, солонгос хэлний хичээлийн хөтөлбөр, SAT II солонгос хэлний шалгалт.

KSAA нь 1982 онд байгуулагдсан, 182 Солонгос сургуульд ажиллаж буй 1839 багш, 14435 сурагчийг хариуцсан байгууллага юм.

Гол үйл ажиллагаа нь: Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах, багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, солонгос хэлээр үлгэр домог ярих тэмцээн, солонгос бичгийн тэмцээн, Han-Eol хэмээх сэтгүүл, SAT II -т бэлдэх шалгалт (жинхэнэ шалгалтыг нь NAKS авдаг)

Энд нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд, манай багш нарын дурдаагүй нэг чухал санаа бол шалгалт байна. Үнэхээр сургуулиуд хэр чанартай ажиллаж байгааг, хүүхдүүд хэлээ хэр сурч байгааг тогтоох шалгуур байх ёстой юм.

Мөн БНСУ-ын Боловсро­лын Яамны “Гадаад дахь Солонгосчуудад зориулсан тэтгэлэг” хэмээх хөтөлбөрийг товч танилцуулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.Гадаад улс орнуудад амжилттай ажиллаж, суралцаж буй солонгосчуудаа олж таних, тэднийг солонгос эх нутагтай нь холбох, хэл соёлыг нь заах, сайжруулах, ирээдүйд боловсрол мэдлэгийг нь Солонгос улстаа зориулах зорилготой хөтөлбөр юм байна. Зөвхөн хүүхдүүд төдийгүй үр бүтээлтэй ажиллаж буй насанд хүрэгчдийг Солонгосын их дээд сургуулиудад авчран, мастер, докторын сургалтад хамруулна. Гурван шатны сургалт буй. Үүнд:

Сурагчдад зориулсан зуны, намрын, өвлийн гэсэн хэлний курс

25 хүртэлх насныханд зориулсан бакалаврын сургалт

40 хүртэлх насныханд зориулсан мастер, докторын сургалт.

Жилд бакалавртаа 40, мастер, докторын сургалтдаа 40 хүнийг сонгон, тэтгэлгээ олгоно. Тэтгэлэгт сургалтын төлбөр, бүх ном хэрэглэгдэхүүний үнэ, сарын 900 воны стипенд, даатгал, ирэх буцах онгоцны зардал орно. Сургалтын төлбөрийн хувьд тус хөтөлбөрт багтсан гадаадын Солонгос хүнийг их дээд сургуулиуд нь төлбөрөөөс чөлөөлөх гэрээг Боловсролын яамнаас сургуулиудтайгаа хийсэн байдаг аж.

АНУ-ын нийслэл Вашингтон хотноо 2014 оны зургадугаар сарын 15-ны өдөр “Монгол орон танаас эхэлдэг” уулзалт өдөрлөг боллоо. Уулзалтад Монгол Улсын Хөдөлмөрийн сайд Я.Санжмятав тэргүүтэй улс төр, нийгмийн албатнууд, Ардын уран зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэнгээр ахлуулсан утга зохиол, урлагийн төлөөлөгчид Монгол Улсаас хүрэлцэн ирж, Вашингтон хот орчимд суугаа монгол иргэдтэйгээ санал бодлоо солилцон, мэдээлэл өгч, уран бүтээлээсээ толилуулав.

Бололцоо байна, эх орондоо ирцгээ залуус аа

Хөдөлмөрийн сайд Я.Санжмятав гадаадад хөдөлмөрлөж байгаа монголчуудаа хүнд хүчир хөдөлмөрийн хамгийн доод шатнаас эхэлж, өндөрлөгт хүрсэн болохыг бахархан дурдаад Монгол Улсад хүний нөөц их хэрэгтэй байгаа, эх орондоо ирцгээ хэмээн уриаллаа. Тэрбээр мөн гадаадад байгаа монголчууд эх оронтойгоо холбогдож, шинэ технологи санаа оноогоо хүргэж эхэлснийг, мөн Нацагням зэрэг залуус гадаадаас эргэж ирээд амжилттай хөдөлмөрлөж байгааг жишээ болгон ярилаа.

Эх орноосоо хол ажиллаж буй хүмүүсээ харж үзэх бололцоо нээгдлээ

Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбооны Ерөнхийлөгч Х. Амгаланбаатар АНУ дахь монголчуудын хөдөлмөрийн нөхцөлтэй танилцах гол зорилготой ирснээ хэлээд саяхан дэлхийн 183 улсын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоод ажил олгогч нартай хамтран хуралдаад эх нутгаасаа хол, өөр улсад ажиллаж байгаа хүмүүсийн хөдөлмөрийн эрхийг эдлүүлэх, хянах нэгдсэн шийдэлд хүрсэн тухай өгүүлэв. Мөн гадаадад байгаа монголчуудаа эх орондоо татах гол хүчин зүйл нь цалин болохыг, тиймээс цалинг нэмүүлэхийн төлөө ажиллахаа амлалаа.

Хятад ажилчдыг хоёр дахин бууруулсан

Монголын Ажил Олгогч Эздийн Нэгдсэн Холбооны дэд ерөнхийлөгч Х. Ганбаатар АНУ дахь монголчуудыг зах зээл ойлгодог, системтэй ажиллаж сурсан, хариуцлагатай хүчин болохыг онцлов. Өнөөдөр Монгол Улсад чухам яг тийм л ажиллах хүчин хэрэгтэй байгаа ажээ. Хувийн хэвшлийнхэн, ажил олгогч нарт хүний нөөц, ялангуяа ажил хийж сурсан хүмүүс хэрэгтэй байдаг, гэтэл тийм хүмүүс нь одоогоор Монголд харийнхан болчих гээд байдаг зовлон байдаг аж. Харин ч Хятад улсаас 60 мянган хүн авсан байснаа хоёр дахин цөөлж 30 мянга болгосон хэмээхэд алга нижигнүүлэн ташиж байлаа.

Шагнал гардуулав

АНУ-д амжилттай хөдөлмөрлөж буй зарим иргэнд төр засгийн шагнал гардууллаа. Вашингтон хотноо компани байгуулан амжилттай ажиллуулж, олон монгол иргэнээ ажлын байраар хангасаар ирсэн Дашийн Өлзийхуяг, Гомбосүрэнгийн Ганзориг нарыг “Хөдөлмөрийн тэргүүний ажилтан”, Чикаго хотноо оршин сууж буй яруу найрагч Пүрэвсүрэнг “Соёлын тэргүүний ажилтан” цол тэмдгээр тус тус шагнав. Мөн Хөдөлмөрийн яамны жуух бичиг, Үйлдвэрчний эвлэлийн шагнал, “Хүндэт тэмдэг”-ийг арав гаруй хүнд олгосноос гадна компани байгуулан ажиллуулж буй иргэдэд ажил олгогч нарын хүндэт өргөмжлөлийг гардуулав. Ингэхдээ бас монголчуудыг олноор ажилд аван, ажлын байраар хангадаг америк эздийг ч орхисонгүй.

Монгол сурагчид тэтгэлгийн эзэд боллоо

Виржиниа мужийн Арлингтон хотод монголчууд олноор оршин суудаг. Тус хотын иргэдийн үндэслэсэн “Арлингтоны Хамт олны сан” хэмээх байгууллагын тэтгэлэг олгох үйл ажиллагаа өнгөрсөн зургадугаар сард болж өнгөрлөө. Тус байгууллага нь 1991 онд байгуулагдсан, Арлингтон хотыг хөгжүүлэх, оршин суугчдаа тэтгэн дэмжих, хүмүүнлэг, буяны үйл ажиллагаа явуулах зорилготой юм байна.

Тэдний нэг чухал үйл ажиллагаа нь Арлингтон хотын дунд сургуулиудыг дүүргэж байгаа шилдэг сурагчдад цаашид их дээд сургуульд сурахад нь тусалж, тэтгэлэг олгодог аж. Өнгөрсөн хугацаанд нийтдээ дөрвөн сая долларын тэтгэлэг олгосон тэд энэ жил 380 мянган долларыг хотынхоо шилдэг сурагчдад гардууллаа.

Тус хотын нийт дунд сургууль төгсөгчдөөс 64 шилдэг сурагч энэхүү тэтгэлгийг хүртэн, цаашид их дээд сургуульд суралцахаар боллоо. Бахархалтай зүйл юу хэмээвээс тэдний дотор авьяас сурлагаараа шалгарсан монгол хүүхдүүд маань ч бас багтаж, манлайлагчдын тоонд зүй ёсоор тооцогдлоо. Үүнд Түвшинзаяагийн Энхжин Жэймс Мэдисоны Их Сургууль, Баяндалайгийн Номин Жэймс Мэдисоны Их Сургууль, Энхболдын Жаргалмаа Виржиниагийн Их Сургууль, Эрдэнэболдын Туул Виржиниагийн Политехникийн Дээд Сургууль, Цэвээнсүрэнгийн Ачболд Денисоны их сургуульд суралцах тэтгэлгээ хүлээн авч, эцэг эх, улс орныхоо нэрийг сайнаар дуртгав.

Нийт тэтгэлэг хүртэгсдийг төлөөлөн Шалма Актер хэмээх охин үг хэллээ. Тэрбээр “Би долоон настайдаа АНУ-д ирсэн. Тэр үед би англи хэл огт мэддэггүй байлаа. Гэхдээ АНУ-ыг их хурдан, их сайн ойлгож чадсан. Сургууль, номын сан зэрэгтэй нь танилцуутаа боломж бол хангалттай байгаа юм байна гэдгийг мэдсэн юм. Ингээд л хичээн суралцаж эхэлсэн. Зүгээр нэг сайн сураад зогсоогүй, санаачилга гарган, араасаа ирсэн хүүхдүүдэд ч тусалдаг болсон.

Энэ бүхний эцэст амжилтад хүрэн, гэр бүлээсээ анх удаагаа их сургуульд сурч байгаа хүүхэд болсондоо их баяртай байна….” хэмээн ярив. Тэтгэлэг хүртсэн монгол хүүхдүүд ч мөн энэ улсад анх англи хэлгүй ирээд, үеийнхээ олон зуун хүүхдийн өмнө гартлаа сурч чадсан нь бахархалтай.

“Өдрийн сонин”-ы тусгай сурвалжлагч М.САРУУЛ-ЭРДЭНЭ