Author: ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН

С.Эрдэнэболд: Хүний эрх, бизнесийн дарамтгүй орны төлөө бодлогын алхмууд дээр төвлөрч ажиллана DNN.mn

Сэлэнгэ, Дархан-Уул, Төв аймагт Ардчилсан намаас нэр дэвшиж сонгогдсон УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболдтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Анхны 126 гишүүнтэй парламентад сонгогдлоо. Энэ парламент, Засгийн газар бүрэн эрхийнхээ хүрээнд ямар байдлаар ажиллах ёстой, юуг шийдэх шаардлагатай, эрх чөлөө, шударга ёсыг ямар бодлогоор бодитой болгох хэрэгтэй гэж та харж байна вэ?

-Энэ парламент, түүний бүрдүүлсэн хамтарсан Засгийн газраас ард түмэн ихийг хүсэн хүлээж байна. Тэд нийгэмд шударга ёсыг тогтоогоосой, дарга нарт бус иргэдэд үйлчилдэг төрийн албыг бүрдүүлээсэй, авлигатай дүр эсгэсэн маягаар бус жинхэнэ ёсоор тэмцээсэй, ажлын байр ихээр бий болгож, ядуурлыг бууруулаасай гэж хүсч байна. УИХ-ын гишүүний хувьд би сонгогч түмний өмнөөс эдгээр хүсэлтийг нь биелүүлэхийн төлөө бүхнээ зориулж хүчин зүтгэнэ. Нийгэм эдийн засгийн өнөөгийн байдал амаргүй байгаа. Өмнө нь эрх баригчид найман жилийн турш дангаар ноёрхохдоо үндсэндээ хараа хяналтгүй ажилласан гэж хэлж болно. Тэд алдаа их гаргасан, түүний уршгаар байгаа нөөц боломжийг ч алдсан. Алдагдсан боломжийг, алдааг богино хугацаанд засаж, эрчимтэй ажиллахад нь би гишүүний хувьд ард түмний дуу хоолой нь болж ажиллахыг зорино. Ер нь парламентын засаглалтай оронд бид дан гүйцэтгэх засаглалд найдалгүй, УИХ-ын гишүүн бүр нийгмийн хөгжилд өөрийн манлайллаа үзүүлж байж, дээр дурдсан тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд болон улсын хөгжилд өөрийн хувь нэмрээ оруулах ёстой гэж үздэг.

-Та яг энэ зарчмаар ажиллах уу?

-Би энэ зарчмыг баримтална. Өөрөөр хэлбэл, “жирийн л нэг гишүүн” байхыг хүсэхгүй байна. Харин манлайлагч гишүүн байх болно. Үүний тулд бидний хамтын гэр Монгол эх орныхоо үндэсний аюулгүй байдалд аюул занал учруулж буй гадаад, дотоод хүчин зүйлсэд бодитой дүн шинжилгээ хийж, үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, түүний хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэх асуудалд онцгойлон анхаарч ажиллана. Яг нарийндаа Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал бол Үндсэн хуулийн дараа орох төрийн бодлогын хамгийн чухал бичиг баримт юм. Гэтэл одоогийн мөрдөж буй үзэл баримтлал маань 2010 онд батлагдсанаас хойш даруй 14 жил өнгөрчээ. Гэтэл уг баримт бичигт дэвшүүлсэн нэлээд олон зорилт хэрэгжээгүй, эсвэл хангалтгүй хэрэгжиж байгаад би санаа зовж явдаг. Үүний шалтгаан нь энэ чухал баримт бичгийн хэрэгжилтэд нэг их ач холбогдол өгөлгүй орхисонтой холбоотой болов уу. Үндэсний аюулгүй байдлын үүднээс дотоодод ч шийдэх асуудал байна. Иймд УИХ-ын бусад гишүүдтэй хамтарч энэ асуудлаар санаачилга гаргаж нэлээд ажил төлөвлөж байна.

-Хамтарсан Засгийн газарт зарим иргэд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа бол зарим нь нэгдээд ажлаа хийхийг шаардаж байна. Таны хувьд ямар байдлаар хүлээн авч, ямар зарчим баримтлан ажиллах ёстой гэж үзэж байна вэ?

-Миний хувьд Монголын ард түмний язгуур эрх ашгийн үүднээс хамтарсан Засгийн газар байгуулж ажиллахыг дэмжиж хүлээн авсан байгаа. Гэхдээ таны асуусанчлан энд хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагаанд баримтлах зарчим их чухал гэдгийг онцлон хэлье. Гурван намаас Засгийн газрыг бүрдүүлж байгаа гишүүд маань “нэг хөнжил дотор ороод давхар дээлтэй” амар жимэр хэвтээд байж болохгүй. Хамгийн гол нь хамтарч том төслүүдийг богино хугацаанд үр дүнтэй хэрэгжүүлэх чин эрмэлзлэлтэй байх, авлигаас ангид байх, төрийн дарангуйллыг халж, төрийн албыг шинэчлэх, бизнесийн орчныг эрүүлжүүлэх, баялаг бүтээгчид, хөрөнгө оруулагчдыг дэмжих гээд зарчмуудыг баримталж ажиллах хэрэгтэй байна. Хэрхэхийг цаг хугацаа харуулна. Хэрэв “буруу замаар будаа тээвэл” түүнтэй эвлэрэхгүй.

-Саяны сонгуулиар маш их мөнгө зарцуулагдлаа. Монгол Улсын эдийн засаг өсөлттэй гэж байгаа ч маш эмзэг гэдэг. Байгаагийнх нь хэрээр үрээд байж болохгүй байх л даа. Яаж эдийн засгаа одоо байгаагаас хэд дахин илүү өсгөх вэ?

-Саяхан Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн байдлыг харуулах хагас жилийн хугацааны статистик гарсныг уншиж танилцсан. Гадаад худалдаа сайн байгаатай холбоотой төсвийн гүйцэтгэл боломжийн, эдийн засаг өсөлттэй, инфляци зорилтот түвшиндээ орсон байна. Гэхдээ үүнийг түр зуурын биш, цаашид тогтвортой өсөлт болгож авч үлдэх нь чухал. Манай улсын эдийн засаг гадаад худалдаа ялангуяа нүүрс, зэсний үнээс шууд хамаардаг. Монгол Улс 2024 оны хагас жилийн байдлаар экспорт 7.9 тэрбум ам.долларт хүрч. Миний санаж байгаагаар дөрвөн жилийн өмнө буюу 2020 оны зургадугаар сард нийт экспортын хэмжээ 2.8 тэрбум ам.доллар байсан. Тэгэхээр манай улс тэр үетэй харьцуулахад гурав дахин их валют олжээ. Энэ оны хагас жилийн импорт 5.4 тэрбум ам.долларт хүрч, тэнцэл 2.5 тэрбум ам.долларын ашигтай гарчээ. Энэ бол чамлах үзүүлэлт биш.

-Чамлахгүй ч бид баярлах болоогүй байлгүй…?

-Манай улсын эдийн засаг эмзэг гэдэгтэй санал нийлнэ. Учир нь Монгол Улсын эдийн засаг нүүрснээс хэт хараат болсон нь санаа зовоож байна. Хэрэв нүүрсний үнэ дэлхийн зах зээл дээр унах, өмнөд хөрш нүүрсний худалдан авалтаа багасгавал манай эдийн засаг хүндэрнэ. Хятадын зах зээл дээрх коксжсон нүүрсний ханш 200 орчимд хэлбэлзэж байна. Манай Монголын нүүрс бусад улстай харьцуулахад хямд, зах зээлдээ ойр, бас Дэлхийн гангийн холбоо 2024 онд дэлхийн гангийн эрэлт өнгөрсөн оныхоос буурахгүй гэсэн мэдээлэл өгсөн болохоор ойрын хугацаанд хүндрэл гарахгүй гэж найдаж байна.

-Эдийн засгаа яаж өсгөх вэ. Энэ тал дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Уул уурхайн экспортод гардаг элдэв хүнд суртал, гадаадын хөрөнгө оруулалтад саад болдог байдалд онцгой анхаарах ёстой. Бид зөвхөн Хятад биш, сүүлийн үед эдийн засаг нь эрчимтэй өсөж байгаа Энэтхэгийн зах зээлд нүүрсээ борлуулах, Япон, Солонгос зэрэг орнуудын зах зээлд гарах гарцыг нэн яаралтай нээж чадвал эдийн засаг хэд дахин нэмэгдэх боломж байна. Мэдээж том дүнгээр нь харвал хувийн хэвшлээ дэмжиж, зээлийн хүүг буулгах, ажлын байр олноор бий болгох, төсөв, мөнгөний зөв бодлого хэрэгжүүлэх гээд шийдвэл зохих асуудлууд бол байгаа.

-Хамтарсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр удахгүй тодорхой болж, ээлжит бус чуулганаар танилцуулагдах сураг байна. Таны хувьд энэ засаг яг ямар том төсөл, хөтөлбөрүүдээр нэгдэх ёстой гэж бодож байна вэ?

-Гурван нам хамтарч шинэ Засгийн газар бүрдүүллээ. Мэдээж өөр өөрийнхөө мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ гээд гурван тийш чангаах шаардлагагүй байх. Томоохон төслийн хувьд дэд бүтцийн улс орны цаашдын хөгжилд нэмэр болохуйц төсөл хөтөлбөр эхлүүлэх ёстой. Тухайлбал, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС энд дурдмаар байна. Бид эрчим хүчээ гаднаас экспортоор авалгүй өөрсдөө бие даан шийдвэрлэх ёстой. Улс орны хөгжлийг эрчим хүчгүйгээр төсөөлөх аргагүй. Гадаад өрийн асуудалдаа анхаарах цаг ирлээ гэж бодож байна. Манай нийт иргэдийн арилжааны банкнаас авсан зээл ганц жилийн дотор 14 их наядаас 19.7 их наяд буюу даруй 5.7 их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн гэх статистик хагас жилийн тайланд харагдсан. Ломбард, ББСБ, хоршоо энэ тэрийг оруулбал бүр их тоо гарах байх. Тэгэхээр улс орноо төдийгүй иргэдийн, өрхийн зээл санаа зовоох асуудал болжээ. Үүнээс гадна, Статистикийн бизнес регистрийн санд 2024 оны эхний хагас жилийн байдлаар бүртгэлтэй 245 мянган хуулийн этгээдийн 40 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж, 60 хувь нь үйл ажиллагаа явуулаагүй байна. Энэ бүхэн төсөв, мөнгөний бодлого оновчгүй байгааг харуулж байна. Төр нь бүтээн байгуулалт хийхээс илүүтэй хувийн хэвшилдээ орон зай үлдээх ёстой. Дээр дурдсан асуудлууд Шинэ Засгийн газрын хамгийн түрүүнд хийх ёстой ажил гэж би хэлнэ.

-Удахгүй намрын чуулганаар төсөв хэлэлцэнэ. Жил бүрийн төсөв алдагдалтай батлагддаг. Ер нь Төсвийн шинэчлэл, хуваарилалт, орлого бүрдүүлэлтийг яаж хийх хэрэгтэй вэ?

-Бидний гадаадаас олдог 10 ам.долларын бараг найм нь зэсийн баяжмал, нүүрс хоёрт оногддог. Саяхныг хүртэл зэсийн баяжмал дангаараа экспортын орлогод гол байр суурьтай байсан бол 2005 оны үеэс урд хөршийн эдийн засаг эрчимжихийн зэрэгцээ нүүрс үнэд орж манай экспортын гол бүтээгдэхүүний нэг болсон байдаг. Энэ хоёр бүтээгдэхүүний үнэ ханш дэлхийн зах зээл дээр өндөр байвал эдийн засаг нь өсөж, унавал дагаад унадаг эмзэг эдийн засагтай орны тоонд багтаж байна. Ийм улс орнуудад төсвийн тогтвортой байдал маш чухал. Уул уурхайгаас хараат улс орнуудад төсвийн тогтвортой байдлын арга хэрэгслийг чадварлаг ашиглаж, сахилга баттай байж чадсанаас хөгжлийн өндөр түвшинд хүрсэн байдаг. Ийм улсуудын тоонд Австрали, Канад, Чили, Шинэ Зеланд зэрэг орнууд орно.

-Гэтэл манайд тэр бодлого нь хангагдаж чадахгүй байгаа байлгүй?

-Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын төсөв хоёр их наядын алдагдалтай баталдаг болсон. Энэ хэмжээгээр гадаад өр нэмэгдэж байгаа. Тэгэхээр Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан дөрвөн тусгай шаардлагыг чанд мөрдөх ёстой. Сүүлийн жилүүдэд энэ нь тас орхигдсон асуудал. Ялангуяа нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл нь тухайн төсвийн жилийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хоёр хувиас илүүгүй алдагдалтай байх болон Засгийн газрын өрийн өнөөгийн үнэ цэнээр илэрхийлэгдсэн үлдэгдэл нь тухайн жилийн оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 60 хувиас хэтрэхгүй байх гэсэн хоёр чухал заалтыг чанд мөрдөх ёстой. Мөн төсөвт элдэв зардал нэмж хувийн хэвшлийнхээ орон зайг булаадаг асуудалд цэг тавимаар байна. Өөр нэг чухал асуудлыг хөндөхгүй байж боломгүй байна. Төсвийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг анхаарах ёстой. Олон жил дамнан өртөг нь өсдөг. Хэт өндөр мөнгөн дүнтэй мөртлөө иргэдийн амьдралд наалдахгүй олон төсөл хөтөлбөр төсөвт орж ирдэг. Энэ бүхнийг засаж залруулахын төлөө ажиллана гэж бодож байна.

-Саяхан 21 настай иргэн амиа алдсан. Ар гэрийнхэн нь хүүгийнхээ амиа алдсан шалтгааныг Монголын цагдаагаас асууж, нэхэж байна. Ер нь цагдаа аливаа гэмт хэрэгт холбогдох тохиолдол эрс нэмэгдсэн. Энэ салбарт юу болохгүй байна вэ, таны хувьд шинэчлэл хийх шаардлага байна гэж харж байгаа юу?

-Энэ талаар би Дэд хороон дээр байр сууриа тодорхой илэрхийлсэн. Хүний эрх, эрх чөлөөг хангах ардчиллын суурь зарчмын үүднээс цагдаа, хууль хяналтын байгууллагуудыг эрс шинэчлэх хэрэгтэй байна. Цагдаа нар ч арга барилаа өөрчилмөөр юм.

-Аж ахуйн нэгж, хувийн бизнес эрхлэгчдээ дэмжих талаар саяны сонгуульд өрсөлдсөн нам, эвсэл бүхэн мөрийн хөтөлбөртөө оруулсан байсан. Таны хувьд өнөөгийн Монголын бизнесийн орчин ямар байна, цаашлаад яаж өөрчлөх шаардлага гэж харж байна вэ?

-Ний нуугүй хэлэхэд, бизнесийн үйл ажиллагааг төрөөс дэмжихээс илүү чөдөр тушаа болох нь их. Бизнес эрхлэгчдийг дэмжихгүй юм гэхэд ядаж үйл ажиллагаанд нь саад тотгор учруулахгүй байвал тэр нь дэмжлэг болох юм. Энэ талаар хийх ажил их бий. Би ч цаашид анхаарч ажиллах болно.

-Та түрүүн гадаад өрийн асуудлыг ярьсан. АН-ын хувьд сонгуулиас өмнө эрх баригчдад гадаад өртэй холбоотойгоор нэлээд хурц шүүмжлэлийг тавьж байсан. Одоо өөрсдөө Засгийн танхимд багтаж ажиллаж байна. Гадаад өрийн асуудлаа энэ бүрэн эрхийн хугацаанд нэгдээд багасгаж чадах уу?

-Аливаа улсын гадаад өрийн хэмжээ өсвөл инфляци нэмэгдэж, ажилгүйдэл өсөх, хадгаламж буурч, төсөв, мөнгөний бодлогод сөргөөр нөлөөлөх төдийгүй улс орны эдийн засаг болон тусгаар тогтнолд аюул учрах эрсдэл агуулдаг. Гадаадад төлөх өрийн төлбөр улсын хатуу валютын нөөцийг шавхаж, бүхэлдээ эдийн засагт чөдөр тушаа болдог. Зээлийн төлбөрийг дахин зээл авч санхүүжүүлэх нь ирээдүйн орлогоосоо хумсалж байгаа нэг хэлбэр. Өөрөөр хэлбэл, ирээдүй хойч үеэ эдийн засгийн өсөлтөөс хүртэх боломжийг хязгаарлаж байгаа явдал. Монгол Улсад ойрын ирээдүйд хэт их өрийн дарамтаас гарах хүнд зорилт хүлээж байгаа. Энэ бүхэн төсвийг алдагдалгүй төлөвлөх, уул уурхайн баялгаас авах татвар хураамжийн зөв тогтолцоонд анхаарах, гадаадын зээл тусламжийг зөв зүйтэй төсөлд зориулах, хөрөнгийн зардлыг бууруулах, бүх шатны төсвийн зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх зэрэг цогц арга хэмжээ авах ёстой гэж бодож байна.

-Татварын дарамт их байгаа. Ажиллаж байгаа хүн болгон энэ дарамтад өртөж байна гэдэг. Яаж татварын орчинг эрүүл, шударга болгох вэ?

-Татварын дарамт их байгаа учраас аж ахуйн нэгжүүд хаалгаа барьж байгаа талаарх тоог би түрүүн хэлсэн. Нөгөө талаас өрх бүр олон сая төгрөгний өртэй байгаа статистик нь татварын дарамт өндөр байгааг харуулах үзүүлэлт юм. Хүмүүс дур зоргоороо тэр татварыг тэглэнэ, энэ татварыг үгүй болгоно гэж ярьдаг. Нөгөө талаас Татварын Ерөнхий газар манай улс татварын хэмжээ бага улс орны тоонд ордог гэж тайлбарладаг. Миний зүгээс маш нарийн тооцоо судалгаа хийх ёстой гэж үздэг. Тухайлбал, өнөөдрийг хүртэл НӨАТ төлдөггүй аж ахуйн нэгжүүд, хувь хүн байсаар байна. Тиймээс яаж нийтээрээ татвараа төлдөг болох вэ. Шинээр байгуулагдсан аж ахуйн нэгжүүд эхний нэг, хоёр жилдээ татвараас чөлөөлөгдөх, ажлын байр олноор бий болгож буй аж ахуй нэгжүүдэд татварын хөнгөлөлт эдлүүлэх, тансаг хэрэглээний татвар нэмэгдүүлэх гэх зэргээр цогц арга хэмжээг тооцоо судалгаанд үндэслэн нэн даруй авах цаг ирсэн.

-Монгол Улс авлига, ардчиллын индексээрээ хойшоо ухарсаар байгаа. Энэ чиглэлд ямар бодлого үйл ажиллагаа явуулж байж бид урагшлах вэ?

-Саяхан би УИХ-ын гишүүн Ц.Тувааны хамтаар хэд хэдэн төрийн өмчит үйлдвэрийн газраар орлоо. Төрийн өмчит газрууд байнгын хардлагад байдаг. “Цавчаа”, “шахаа” татвар төлөгчдийн мөнгө, нийгмийн баялгийг дээрэмдсэн тухай олон түүхүүд бид сонссоор ирсэн. Ерөөсөө авлигыг бууруулах эхний алхам бол ил тод байдал. Бүх мөнгөний урсгал шилэн байхыг бид газар сайгүй хэвшүүлэх хэрэгтэй. Мөнгө бүхэн мөртэй. Сүүдрийн эдийн засгийг аль болох багасгах, шийдвэр гаргалтад дарга нарын, хувь хүний үзэмж, субьектив нөлөөллийг багасгаж байж авлига буурна. Эрх мэдэл, албан тушаалаа урвуулан ашиглах, мэдээлэлд ойр байгаадаа дулдуйдаж бусдаас давуу тал эзэмших бүх гарцыг үгүй хийх сонгодог арга бол ерөөсөө л ил тод байдал шүү дээ.

-Эрдэнэт үйлдвэрийн хувьд асуудал ямар байна вэ?

-Эрдэнэтийн үйлдвэр жишээ нь худалдан авалт, тендерийн үйл явцаа хиймэл оюун ухаанд суурилсан программаар хийдэг болж байна лээ. Энэ бол маш зөв. Дээр нь орж гарч буй мөнгөн урсгалаа бүхэлд нь шилэн болгох алхмууд хийсэн байна лээ. Ийм зөв жишгүүдийг бүх төрийн өмчит газар дээр хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Энэ талаар би холбогдох шийдвэр гаргагч нарт хандахаар бэлтгэж байгаа. Ерөөсөө нийгмийн суурь, итгэлцэл, шударга ёсны үнэ цэнийг нурааж байдаг зүйл бол авлига, хээл хахууль. Нүдэн дээр улс орны өрсөлдөх чадвар ухарч, олон улсын судалгаагаар улам муу дүн аваад байхад бид юу ч болоогүй юм шиг, бас юу ч хийхгүй байж болохгүй шүү дээ.

-Таны хувьд газар тариалангийн бүс нутгаас сонгогдсон хүн. Удахгүй намрын ургац хураалт эхэлнэ. Энэ жилийн хувьд улаанбуудай тариалсан хүн асар бага байна. Ихэнх нь рапс ургуулж. Энэ байдал нь цаашдаа Монгол Улсын хүнсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх үү. Импортын улаанбуудайг хориглох бус татвараас хөнгөлснөөр дотоодын тариаланчдад асар том цохилт ирсэн юм биш үү?

-Үнэнийг хэлэхэд, Засгийн газар энэ шийдвэрээ эргэж харах шаардлагатай. Улаан буудайнаас гадна цемент дээр ч бас алдсан гэж үзэж байгаа. Судалгаа, тооцоолол, ирээдүйд гарах үр дүнг нь дутуу тооцсон алхам. Монгол Улсын өрсөлдөх чадварыг авч явж байгаа дотоодын үйлдвэрлэл, хувийн хэвшлээ хамгаалахын оронд асар хүнд байдалд оруулж байгаа шийдвэр. Яаралтай алдаагаа засах хэрэгтэй гэж үзэж байгаа.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Судлаач Б.Ариунбаяр: Монголд англи хэлийг хоёрдогч хэл болгоход хүний нөөцийн асуудал үүсч байсныг Э.Блинкений айлчлалаар шийдчихлээ DNN.mn

Улс төр судлаач Б.Ариунбаяртай АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Энтони Блинкений айлчлалын талаар ярилцлаа.

-Саяхан манай улсад АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Энтони Блинкен богино хугацаанд хүрэлцэн ирээд буцлаа. Тэрбээр бүс нутгийн улс орнуудаар айлчилж яваа. Энэхүү айлчлалуудынх нь гол зорилго нь юу бол?

-Америкийн нэгдсэн улс Ази тивд онцлон анхаарах болсныг олон улсын харилцааны хүчний шилжилттэй холбож харах нь зүйтэй байх. Сүүлийн 30 гаруй жил олон улсын харилцаанд нэг туйлт систем тогтсон. Тэр систем дэх манлайлагч, жанжлагч нь АНУ байсан. Дэлхий дахинд яригдсан асуудал бүрд голлох үүрэгтэй оролцож, үндсэндээ дэлхийн цагдаагийн үүрэг гүйцэтгэх болсон. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд Ази тивээс дэлхийн нөлөө бүхий тоглогчид төрөн гарч байна. Ялангуяа манай урд хөрш болох БНХАУ олон туйлт систем тогтоох тухай идэвхтэй ярьж, улс төр, эдийн засаг, геополитикийн нөлөө нь ч нэмэгдэж байна. АНУ мэдээж манлайлал, жанжлалаа хадгалахын тулд БНХАУ-ын нөлөөг хязгаарлах сонирхолтой байгаа нь илт харагдах болсон. Энэ бодлого Жо Байдены үед эхэлсэн юм биш. Барак Обама анх 2009 онд Ази, Номхон далайд дахин тэнцвэржүүлэх бодлого зарласан.

Дональд Трамп Хятадтай худалдааны дайн өрнүүлж, БНХАУ нөлөөг хязгаарлах бүс нутгийн яриа хэлэлцээг дэмжиж, Энэтхэг-Номхон далайн стратегийг баталсан. Жо Байден ч мөн Хятадын нөлөөг хязгаарлах бодлогыг үргэлжлүүлж, бүс нутгийн түнш болон уламжлалт холбоотнуудтайгаа харилцаагаа хөгжүүлж байна. Зөвхөн БНХАУ-аас гадна Азид улс хоорондын газар нутгийн маргаан, Солонгосын хойгийн цөмийн аюул гээд цөөнгүй асуудал байна.

–АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга гэдэг тухайн улс орондоо ямар эрх мэдэлтэй хүн байдаг вэ. Гадаад бодлогоо 100 хувь тодорхойлоод, хоёр улсын хамтын шийдвэр гаргахад улс орноо бүрэн төлөөлж чадахаар эрх мэдэлтэй хүн үү гэж олон хүн сонирхон асууж байна лээ. Энэ талаар та тодруулахгүй юу?

-Төрийн нарийн бичгийн дарга гэдэг бол АНУ-ын гадаад бодлогод ямар ч эргэлзээгүйгээр туйлын чухал хүн. Бусад орнуудтай дүйцүүлж тооцвол Гадаад хэргийн сайд. Гэхдээ эрх мэдэл, шийдвэр гаргалтад оролцох байдлаараа бусад салбарыг удирдаж буй хүмүүсээсээ илүү. Ер нь АНУ-ын гүйцэтгэх засаглалын гол хүмүүсийн нэг. Улсаа олон улсад төлөөлнө. АНУ-ын гадаад бодлого ч далайц нь том тул түүнийгээ дагаад Төрийн нарийн бичгийн даргын эрх мэдэл ч их. Тиймээс эрх мэдэл, гадаад бодлого зэрэгт нөлөөлөх хамгийн чухал хүн гэж ойлгох хэрэгтэй.

-АНУбол Монгол Улсын хамгийн том, хамгийн өргөн хүрээнд харилцах боломжтой гуравдагч хөрш. Гуравдагч хөршийн бодлогыг ч энэхүү айлчлалын үеэр онцлон ярилцсан. Ер нь энэ улстай манай улс ямар түвшинд харилцаатай байдаг вэ. Харилцааны түвшингээ ямар болгохыг зорьдог юм бол?

-Бидний гадаад бодлогод сүүлийн жилүүдэд гарсан томоохон ахиц нь гуравдагч хөршүүдийнхээ заримтай стратегийн түншлэлийн түвшинд харилцах болсон явдал. Тэр дунд АНУ мэдээж чухал байр суурь эзэлнэ. Анх гуравдагч хөршийн бодлого манай бодлогын баримт бичгүүдэд албажин тусаж, нэр томьёо нь төлөвшихөд ч АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Бэйкер, Олбрайт нарын айлчлал чухал нөлөөлсөн. Бидний хувьд аль нэг эвсэл холбоонд нэгдэхгүй байх бодлоготой. Тиймээс стратегийн түншлэлийн харилцаагаа улам бэхжүүлээд, гол нь бодит ашиг сонирхлыг нь татах, эдийн засгийн үр ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд анхаарах нь чухал байна.

-Айлчлалын үеэр ямар асуудлууд хэлэлцэж, яг юу, юу шийдчихээд буцав. Айлчлалын гол үр дүн юу байв?

-Улс төрийн талаасаа бол хоёр талын харилцаа өндөр түвшинд байгааг нотолсон нь энэ айлчлал болон долдугаар сард манай Гадаад харилцааны сайдын АНУ-д хийсэн айлчлалын үр дүн. Түүнээс гадна Ерөнхий сайдын АНУ-д хийсэн айлчлалын үеэр тохиролцсон зарим асуудлыг урагшлуулахад энэ айлчлал чухал үүрэг гүйцэтгэлээ. Олон чухал гэрээ, хэлэлцээрийн дотроос АНУ Монгол Улсад Англи хэлний багш бэлтгэхэд дэмжлэг үзүүлэх асуудал байлаа. Бид өнгөрсөн онд англи хэлийг хоёрдогч хэл болгох асуудлыг нийтээрээ хэлэлцэж байсныг санаж байгаа байх. Үүний цаана боловсон хүчний асуудал бий. Үүнийг шийдэхэд АНУ-тай хамтран ажиллах нь чухал хөшүүрэг болно гэсэн үг.

–Америк бол Ардчиллын эцэг орон. Манай улсад ардчилал бий болоод гуч гаруй жил болж байгаа. Тэгэхээр ардчиллын эцэг орны төлөөлөл, төр засгийн удирдлагууд манай улсад айлчлах нь ардчиллын дархлааг бий болгох нөлөөтэй гэж харж болох уу?

-АНУ-Монгол Улсын харилцаа хурдацтай хөгжсөний хөшүүрэг нь манай ардчилсан өөрчлөлт, шинэчлэл байсаар ирсэн. Анх 1990 онд АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Бэйкер Монгол Улсад айлчилж байлаа. Тэд ч манай ардчиллыг хамгаална, дэмжинэ, бэхжүүлнэ гэдгээ ил тодоор мэдэгддэг. Даян дэлхийд ардчиллыг түгээхэд ч анхаардаг. Мэдээж таны хэлснээр АНУ бол ардчиллын үлгэр жишээ орон. АНУ төдийгүй Ази, Европын ардчилсан, өндөр хөгжилтэй харилцах нь манай ардчиллыг бэхжүүлэхэд мэдээж тустай.

-Ер нь Монгол Улсын хувьд АНУ-тай харилцаагаа илүү өргөжүүлэх нь мэдээж эдийн засгийн хувьд эерэг нөлөөлтэй байна. Харин геополитик талаасаа ямар нэгэн сөрөг нөлөөлөл үүсэх үү. Учир нь манай хоёр хөршийн хувьд АНУ-тай харилцаа тааламж энэ цаг үед сайнгүй байгаа шүү дээ…?

-Үгүй гэж харж байна. Бид 1994 онд анхны гадаад бодлогын үзэл баримтлалаа батлахдаа ч, 2011 онд шинэчлэн батлахдаа ч гадаад бодлогын чиглэлээ тодорхой заасан байдаг. Бидний хувьд хоёр их хөрштэйгөө тэнцвэртэй харилцах нь гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэл, гуравдагч хөршийн бодлого бол удаахь чиглэл. Бид энэ бодлогоо тууштай баримталж байгаа. Их гүрнүүдийн харилцаа хүйтрэх, дулаарах ямар ч үе үүссэн бид өөрсдийн тодорхойлсон чиг шугамаа л дагаж байгаа. Тэгэх ч ёстой. Мэдээж их гүрнүүдийн зүгээс бидэн рүү чиглэсэн шахалт ирнэ. Магадгүй манай гадаад бодлогыг хумих гэж оролдоно. Гэхдээ бид тэр бүхнийг давж олон тулгуурт гадаад бодлогоо үргэлжлүүлэх нь манай ашиг сонирхол.

-Нэг үеэ бодоход Монгол Улсад дэлхийн томоохон улс орнуудын удирдлагууд айлчлах нь эрс нэмэгдсэн байна. Үүгээрээ дэлхий биднийг сонирхож байна гэж ойлгож болох уу. Нэг хэсэг айлчлал гэхээр Монгол Улс тусламж, мөнгө төгрөг гуйх гэж байна гэдэг нүдээр хардаг байсан гэлцдэг. Одоо бол харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг гадаад бодлогодоо голлож барьж байгаа байх, тийм үү?

-Манайх руу чиглэсэн өндөр, дээд түвшний айлчлалын давтамж эрс нэмэгдэж байгаа нь мэдээж нэн түрүүнд ярилцлагын эхэнд дурдсан олон улсын харилцааны системийн шилжилттэй шууд холбоотой. Их гүрнүүд жижиг улсуудыг өөртөө татахыг оролдож байна. Нөгөө талаас нь харвал манай улсын 30 гаруй жил баримталсан нээлттэй, олон тулгуурт, энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлогын үр дүн. Үнэхээр таны хэлсэнчлэн урьдын адил гуйдаг, тусламж авдаг байдлаасаа татгалзах гэсэн оролдлого манай шийдвэр гаргагчдаас гарч байж болох юм. Нэг үеэ бодвол манай эдийн засаг ч дээрдлээ. Үүнийгээ дагаад гадаад бодлогын агуулга ч өргөжиж байна.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Бид яаж амьдраад байна аа… DNN.mn

Post author By ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН
Post date 2024-08-05
No Comments on Бид яаж амьдраад байна аа… DNN.mn

Хилийн дээс алхсан хүн бүрийн амнаас “…бид яаж амьдраад байгаа юм бэ. Энэ хүмүүс яаж амьдраад байна аа…” гэдэг үг нийтлэг гардаг. Адаглаад урагшаа Замын-Үүдээр хил гарч Эрээн ороход л уулга алдаж, өөрсдийнхөө амьдарч байгаа орчиндоо дургүй нь хүрсэн монголчууд олон. Бүр цаашлаад Бээжин, Шанхай, Сингапур, Солонгос, Япон, Америк гэж явбал бүр ч урам хугарч, яаж амьдраад байгаагаа ч ойлгохоо болино. Бидний зарим нь муу хэлээд, муухайг нь гайхаад байдаг Станы орнууд ч Монголоос хол тасархай хөгжилтэй улсууд болцгоосон байна. Тусгаар тогтнолоо зарлаад удаагүй Узбекистаны нийслэл Ташкентад л гэхэд улаанбаатарчуудын мөрөөдөл болсон метро хэд хэдээрээ байх шиг. Дэлхийд дампуурлаа зарласан Шри-Ланкийн хамгийн том хот болох Коломбо нь Улаанбаатар хотыг бодоход Өмнөд Азидаа дэд бүтэц хамгийн сайн хөгжсөн орнуудын тоонд ордог. Энэ мэт амьдрах орчин, бизнес хийх боломж, амьжиргааны түвшин гээд бүх зүйлээрээ Монгол Улс дэлхийгээс алсарсаар байна.

Улаанбаатар хот нэгэн цагт Азийн цагаан дагина гэж хэлэгддэг байсан тэр үед бүс нутгийнхаа улс орнуудын хөгжилтэй эн тэнцүү алхаж явсан. Гэтэл сүүлийн гуч гаруйхан жилд бидний амьдрал тэс өөр боллоо. Бүс нутагтаа адилхан хөгжиж явсан улс орныхоо хөгжлөөс хэдэн арван жилээр хоцорч, амьдрах орчин, хөгжлийн индексээрээ тэнгэр газар шиг ялгаатай болтлоо өөрчлөгдсөн. Үүнд хэн буруутай вэ. Хэн хариуцлага үүрэх ёстой вэ. Хэн хариуцах байсан бэ. Мэдээж Монголын төр. Улс орны хөгжлийн бодлогыг төр, засаг нь тодорхойлж явдаг. Тэр дундаа ард түмний төлөөлөл болж төр түшилцэн, төрийн бодлогыг тодорхойлж явсан үе үеийн улстөрчид үүнд хариуцлага үүрэх ёстой. Өдийг болтол хэн ч хариуцлага үүрч байгаагүйгээс болж Монгол Улсын хөгжил дампуурлаа зарласан улсаас ч долоон дор явж байна. Хөгжлөөрөө бусад улс орноос хол хоцорсон, улс оронд нь шударга ёс алдагдсан, авлига, хулгай гаарсан ийм нийгмийн иргэдийнх нь амьдрал яаж олигтой байх билээ. Төр засгийн царай харалгүйгээр өөрсдөө ажил, хөдөлмөрөөрөө сайхан амьдаръя гэж хичээгээд ч гадаад орнуудын иргэд шиг хүссэнээрээ амьдарч чадахгүй байгаа нь үнэн.

Эх орондоо сайхан амьдарч байна гэж бодож байгаа хүн цөөнгүй байгаа л байх. Яг ийм бодолтой хүмүүс гадагшаа хэд хэдэн улс орноор аялаад ирэхдээ өөрсдийнхөө амьдралыг бодитоор үнэлж, харьцуулж боддог. Сайхан амьдарч байна гэж бодсон хүмүүсийн ихэнх нь татварын дарамт, төрийн хяналт, шалгалт, хүнд суртал гээд байгаа орчиндоо бүх талаараа дасан зохицсон байдаг нь харамсалтай. Монголд бизнес хийгээд ашигтай ажиллах хүртлээ хэдэн арван саад бэрхшээлийг даван туулдаг гэдэг үг бий. Нэг үгээр хэлбэл, ашигтай ажиллах, амжилттай явахын тулд тухайн хүнээс асар их биеийн болон сэтгэл санааны хүнд хөдөлмөр зарцуулагддаг байна. Гэтэл бусад улс орнуудын иргэдэд нь бизнес хийх сонирхол, зорилго чиглэл нь тодорхой байхад л ашигтай, амжилттай ажиллах боломж нь бүрдэж эхэлдэг. Ийм улс оронд иргэн хүн ажил хийж сайхан амьдарна гэдэг зарчмыг төр нь бодлогоор дэмждэг бол манайд эсрэгээрээ ажил хийхгүйгээр сайхан амьдарч болно гэх хандлагыг төр нь бодлогоор дэмжиж ирж.

Үүнд л Монгол төрийн бодлогын гол алдаа байна гэж мэргэжилтнүүд дүгнэдэг. Энэ нь ч үнэн байх. Нөгөөтэйгүүр монголчууд цөөхүүлээ. Гэхдээ Монгол туургатан олуулаа. Дэлхий даяар нийт 10 гаруй сая монголчууд бий гэдэг. Өмнөд Монгол, Тува, Буриад, Халимаг гэх мэт. Гэтэл эдгээр монголчууд Монгол нутагтаа, Монголдоо амьдрахаас төвөгшөөдөг. Монголд амьдрах хэцүү, та нар харин яаж амьдраад байгаа юм бэ гэж биднээс асуудаг. Үнэхээр Монголд сайхан амьдрах боломж нөхцөл нь байсан бол тэд юу гэж хүний нутагт, элгэн саднаасаа хол тархан амьдрах билээ дээ. Өргөн уудам нутагтай атлаа өтгөн шингэн нь дүүрсэн алга дарам газарт утаандаа угаартаж, өтөндөө баригдан амьдарч байна.

Мэдээлэл, технологийн эрин зуун хүчээ авч, аж үйлдвэржилт, хиймэл оюун ухаан зэргээр дэлхийн улс орнууд нэгэнтэйгээ өрсөлдөж байхад монголчууд модон жорлонгоосоо салаагүй байна. Бид үнэндээ ингэж амьдармааргүй байна. Монголчууд бид Катар, Макао, Люксембург, Сингапур, Норвеги, Арабын Нэгдсэн Эмиратын иргэд шиг ийм улс оронд амьдармаар байна. Хэзээ болтол модон жорлон, авлига, хулгай, төрийн дарамтан дор хагас дутуу ардчилалтай амьдрах юм бэ.

Шинээр сонгогдсон парламентын гишүүд, хамтарсан Засгийн газар улс орныхоо хөгжилд одоо анхаарах цаг нь болсон.

Эдийн засаг хүнд байна гэж ярих эрх та нарт байхгүй. Гурван сая хүнийг аятай тухтай, сайхан амьдруулах, улс орныхоо хөгжлийг нэмэгдүүлэх боломж та нарт хангалттай байгаа. Хулгайч, авлигачтайгаа бодитой, зоригтой, хатуухан тэмц. Тэмцэх, хариуцлага тооцох эрх дархыг чинь ард түмэн хангалттай олгосон. Та нарт хүч дутна гэж лав байхгүй. Харин сэтгэл, зориг дутаж байгаа нь үнэн. Тиймээс асуудлуудаа шийдэхийн зэрэгцээ алдаа гаргасан албан тушаалтнууддаа оногдох хариуцлагыг нь тооцоод явцгаа.

Монголд шийдэгдэхгүй уддаг, удсанаасаа болоод мартагддаг зүйл бол авлига, албан тушаалтнуудын хэрэг. Нотлох баримт нь ил тод байхад ч хариуцлага тооцож чаддаггүй болхи, бойтог систем, хандлагаасаа салцгаа. Монгол өнөөдөр олимпоос ганцхан мөнгөн медаль авч байгаагаасаа ичих хэрэгтэй. Ичдэггүй юм аа гэхэд бид бусдаас бүх талаараа илүү гэж худлаа бардамнаж, омогшдогоо больцгоо. Байгаа байдлаа хүлээн зөвшөөрч, буруу бодлогоо зөв болгож, улс, нийгэм даяараа өөрчлөгдөх цаг нь болсон. Зөв хандлага, зөв бодлого, зөв шийдэл нь байвал улс орон нэг жилийн дотор ч танигдахын аргагүй өөр болсон жишээ олон бий. Хөгжлийн гараанаасаа гарах гээд суугаад байж болохгүй. Босоод алхах хэрэгтэй. Явах хэрэгтэй байна аа, монголчууд аа. Бид яаж амьдраад байна гэх биш, тэд яаж ингэж сайхан амьдарч чадаад байна вэ гэж бодогдтолоо хөгжих боломж бидэнд хангалттай бий.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Энтони Блинкен: Манай улсаас Монгол Улсад орж ирэх хөрөнгө оруулалт энэ жилээс эрс нэмэгдэнэ DNN.mn

АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Энтони Блинкен Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгийн урилгаар Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийхээр өчигдөр манай улсад хүрэлцэн ирээд буцлаа. Энэ нь АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн даргын түвшинд Монгол Улсад найман жилийн дараа хэрэгжиж буй айлчлал юм. Э.Блинкен айлчлалынхаа үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх болон Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нарт бараалхаж, Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй албан ёсны хэлэлцээр хийлээ. Уулзалт, яриа хэлэлцээний үеэр талууд Монгол Улс, Америкийн Нэгдсэн Улсын Стратегийн гуравдагч хөршийн түншлэлийн харилцааг өргөжүүлэн бэхжүүлэх талаар мөн бүс нутаг, олон улсын харилцан сонирхсон асуудлаар санал солилцов. Тодруулбал, Монгол Улс, АНУ-ын Стратегийн гуравдагч хөршийн түншлэлийн харилцааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө буйгаа нотлоод өнгөрөгч сард АНУ-ын Вашингтон хотноо зохион байгуулагдсан Иж бүрэн стратегийн яриа хэлэлцээний үеэр яригдсан зүйлүүдийг ажил хэрэг болгох талаар дэлгэрэнгүй санал солилцож, дараахь тохиролцоонд хүрэв. Мөн Монголын англи хэлний багш нарыг мэргэшил дээшлүүлж, чадавхжуулах мэргэжлийн төвийг Улаанбаатар хотноо нээхээр тохиролцов. Түүнчлэн Монгол Улс, АНУ-ын Эрчим хүчний яриа хэлэлцээг энэ онд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулж, сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт хамтран хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрийн талаар санал солилцохоор болов. Мөн 2020 онд байгуулсан Монгол Улс, АНУ хоорондын “Хүүхэд хамгааллын түншлэлийн компакт гэрээ”-г 2025 он хүртэл сунгахаар шийдвэрлэв.

Дараа нь Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг, АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Блинкен нар албан ёсны хэлэлцээний дүнгээр хэвлэл мэдээллийн төлөөлөгчдөд хамтарсан мэдээлэл хийв.

Энэ үеэр Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг: -Манай улсын хувьд хоёр гүрний дунд, далайд гарцгүй, ардчилсан тогтолцоог сонгосон улс. Бидний хувьд энэ тогтолцоонд шилжээд 30 гаруйхан жилийн туршлагатай ард түмэн. Хоёр хөрштэйгөө бид мөнхийн эв найрамдалтай байхыг эрмэлзэж явдаг. Бидний харилцааны түвшин хамгийн оргил үедээ хүрсэн.

Монгол Улсын хувьд хоёр хөрштэйгөө иж бүрэн стратегийн түншлэлийг хэрэгжүүлж байгаа. Монгол Улс гуравдагч хөршийн бодлого гэдэг нэр томьёог гаргаж ирсэн цагаас хойш яг энэ цаг үед жинхэнэ утгаар нь өндөр хөгжүүлж байгаа гэж хэлж болно. Гуравдагч хөршүүдийн тухайд бид эдийн засгийн, худалдааны хамтын ажиллагаагаа шинэ шатанд гаргах, үргэлж харилцан ашигтай хамтын ажиллагааны төлөө явахаа ил тод ярина. Эдгээр зарчмаар гуравдагч хөршийн бодлогоо бид хэрэгжүүлж байгаа. Тэр дундаа АНУ-д ажиллаж, амьдарч, сурч байгаа Монгол Улсын иргэн маш олон байдаг. Ихэнх нь энэ улсад шинэ технологи, шинэ бизнес, шинэ хандлагад суралцаж байдаг. Энэ утгаараа АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга ноён Э.Блинкен сайд бид хоёр худалдаа эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, жинхэнэ бодит хамтын ажиллагаа эхлүүлэх, АНУ-ын хөрөнгө оруулагчдыг Монголд оруулж ирэх, орчныг нь бүрдүүлэх чиглэлээр баримт бичигт гарын үсэг зурлаа. Өөрөөр хэлбэл, АНУ-ын хөрөнгө оруулалтын богино хугацаанд олон салбарт оруулах чиглэлээр хамтарч ажиллахаар боллоо. Монгол Улсын хувьд НҮБ-ын гишүүн бүх орнуудтай дипломат харилцаа тогтоосон. Бүх улс оронтой эв найрамдалтай зэрэгцэн орших ийм олон тулгуурт, нээлттэй, бие даасан гадаад бодлогыг явуулдаг. Цаашид Монгол, АНУ-ын хоорондын хөрөнгө оруулалт, худалдаа, эдийн засаг эрчимтэй нэмэгдэж, харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа идэвхтэй явагдана гэдэгт бид итгэлтэй байна.

АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Блинкен: -Энэ жилээс АНУ-аас Монгол Улсад орж ирэх хөрөнгө оруулалт эрс нэмэгдэнэ. Энэ нь Монгол Улсын хувьд өөрсдийнхөө гол гол салбаруудыг хөгжүүлэх, эдийн засгийн тэсвэртэй байдлыг бий болгох ач холбогдолтой. Түүнээс гадна шинэ боломж, шинэ ажлын байрыг бий болгоно гэдэгт итгэлтэй байна. Энэхүү айлчлалын хүрээнд хатагтай Б.Батцэцэг сайд бид юу ярьсан бэ гэхээр ерөөсөө худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа илүү яаж хөгжүүлэх вэ, бодитойгоор яаж нэмэгдүүлэх үү гэдэг чиглэлээр ярилцлаа. Монгол Улсын хувьд эрчим хүчний салбар, газрын ховор элемент, ашигт малтмал зэрэг салбарт хөрөнгө оруулалт чухал байгааг ярилцлаа. Үүнээс илүүтэйгээр бид бүхний хамгийн анхаарах ёстой чиглэл бол хөрөнгө оруулалтын орчинг сайжруулах. Энэ чиглэлээр бид бас хамтарч ярилцлаа. Хөрөнгө оруулалтын хувьд манайд дандаа хувийн сектороор дамжиж явагддаг. Тиймээс энэ чигийн хөрөнгө оруулагчдыг оруулж ирэхийн тулд орчин нөхцөлөө маш сайн бүрдүүлэх, тэр дундаа хувийн хэвшлийн чиглэлд илүүтэй нөхцөлийг нь сайжруулах нь чухал. Манай улсын хувьд бусад улс орнуудын хамгийн чухал, хамгийн шаардлагатай гэсэн салбар луу хөрөнгө оруулалт хийж чаддаг. Хөрөнгө оруулалт ямар ч хэлбэрээр орж болно. Бидний хувьд тухайн улсдаа өр бий болгохоос болгоомжилдог. Хамгийн чухал нь тухайн улс орны эдийн засгийг идэвхжүүлэх чиглэлд анхаардаг. Энэхүү бодлогоор бид улс оронтой хамтарч ажилласнаараа аль аль талдаа ашигтай гэж үздэг. Өнөөг хүртэл явж ирсэн хоёр улсын харилцаа хамтын ажиллагааг дараагийн шатанд бид яаж гаргах вэ гэдгээ энэхүү айлчлалын үеэр маш сайн ярилцлаа. Цаашдаа Монгол Улсын Засгийн газартай бид энэ чиглэлээр илүү идэвхтэй ажиллах болно. Миний хувьд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх болон Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нарт бараалхсан. Ингэхдээ энэ чиглэл, энэ зарчмаараа мөн үргэлжлүүлэн ярилцсан байгаа. Манай хоёр улсын хувьд нөөц бололцоо асар их байгааг бид аль аль талдаа мэдэж байгаа. Монгол Улсын иргэдийн хувьд боловсролын түвшин өндөр орон. Үүнийг улам илүү нэмэгдүүлэх, хувь хүний хөгжлийг дээшлүүлэх, чадавхыг нь нэмэгдүүлэх чиглэлд тодорхой салбаруудад хамтран ажиллахаар болсон. Тухайлбал, багш, оюутан нарын англи хэлний чадавхыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр тусгай хөтөлбөр боловсруулж ажиллахаар боллоо. Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгийн хувьд ердөө долоо хоногийн өмнө Вашигтонд айлчлах үеэрээ нэг зүйлийг онцлон хэлсэн. Тэр бол Монгол Улс англи хэлийг илүү өргөн хүрээнд хүртээмжтэй сургах чиглэлээр хамтран ажиллах саналтай байгаагаа хэлж байсан. Харин өнөөдөр энэхүү асуудал шийдлээ олж байна. Ердөө долоохон хоногийн дотор тодорхой сэдэв, салбарын хүрээнд саналаа солилцоод шийдлээ олж байна гэдэг бол их чухал. Цаашид бусад салбар, бусад төсөл хөтөлбөр дээр энэ мэт бодитой шуурхай шийдвэр, гарц гаргалгаа, харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа илүү өрнөөсэй гэж хүсч байна. Англи хэлийг улам төгс, төгөлдөр эзэмшсэнээрээ бизнес болон бусад зүйлд бүтээмжтэй байх болно. Тиймээс энэ чиглэлд Монгол Улстай гар нийлэн ажиллах болсондоо баяртай байна.

Дараа нь АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Блинкен сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултад товч хариуллаа.

-Энэ бүс нутгийн хувьд Хятад улс дангаараа хүчирхэг оршиж байгаа. Нөгөөтэйгүүр Хятад улс бол Монгол Улсын мөнхийн найрсаг хөрш. Тэгэхээр энэ бүс нутгийн аюулгүй байдлыг Хятад улсын гадаад бодлогод нөлөөлөхгүйгээр яаж хамгаалах бодлого барьж ажиллах вэ?

-Эдийн засаг талаас нь би эхлээд хариулъя. Энэ бүс нутгийн улс, орнуудын хоорондын эдийн засаг, худалдаа маш чухал. Үүнд бидний хувьд дэмжиж оролцоно. Тэгэхээр юу гэхээр энэ зууны хамгийн чухал худалдаа бол цахим эдийн засаг байгаа. Манай улсын хувьд цахим эдийн засаг асар чухал нөлөөтэй байдаг. Эдийн засаг, худалдаагаа цахимжуулах чиглэлд бид Номхон далайн орнуудын эдийн засгийн хамтын ажиллагааны шугамаар үүнийг авч хэрэгжүүлнэ. АСЕМ-ийн улс орнуудаар айлчлах явцдаа гадаадын хөрөнгө оруулалт ямар чухал болохыг ажигласан. Дэлхийд гадаадын хөрөнгө оруулалтаараа АНУ тэргүүнд явдаг. Түүнээс гадна манай улсын хувьд өөрсдөө хөрөнгө оруулалтыг хүлээж авдаг орон. Хөрөнгө оруулалтын хувьд итгэл дээр суурилж явагддаг. Итгэл байхгүй бол хөрөнгө оруулалт явагддаггүй. Тиймээс энэ бүс нутгийн хувьд итгэл бий болгосон орчноо бүрдүүлэх хэрэгтэй. Хятадын нөлөө энэ бүс нутагт явагдаж байгаа, түүнд нөлөөлөхгүйгээр яаж аюулгүй байдал чиглэлд ажиллах вэ гэж асуулаа. Энэ бүс нутаг нээлттэй, ил тод, хараат бус байх ёстой. Бидний хувьд улс орон болгоны нөөц бололцоо ямар байна түүнийг нь нэмэгдүүлэх, өөрсдийнх нь хөгжих боломжийг дэмжиж өгөх чиглэлд гол бодлого, зорилтоо дэвшүүлэн хамтарч ажиллахаа илэрхийлж ирсэн. Энэ зарчмаараа цаашдаа явах болно. Ирээдүй ямар байх вэ гэдэг дээр нийтлэг эрх ашгийн төлөө бид ажиллана. Улс орон болгон өөрийнхөөрөө шийдвэр гаргах, өөрийнхөөрөө сонголтоо хийх эрхтэй байх ёстой. Бид энэ эрхийг нь хүндэтгэнэ. Бас хамгаална. Хятад, АНУ хоорондын харилцаа маш хариуцлагатай, маш өндөр түвшинд байх ёстой гэдгээ би айлчлал болгондоо хэлдэг. Хоёр улсын хувьд тодорхой хэмжээний өрсөлдөөн бий. Бидний хувьд өрсөлдөөнийг эрүүл үзэгдэл гэж боддог. Хамгийн чухал нь энэхүү өрсөлдөөн шударга, ил тод, нээлттэй л байх хэрэгтэй. Энэ чиглэлд л бид анхаарах ёстой юм. Дэлхийн тэргүүлэх гүрнүүдийн хувьд бид хамтын ажиллагаатай байх ёстой. Манай улсын хувьд Үнийн өсөлтийн эсрэг хууль гаргасан байгаа. Энэхүү хуулийн хэрэгжилт дэлхий даяар мэдрэгдэж, нөлөөлж байна.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Судлаач Б.Эрдэнэбулган: АН, ХҮН намаас томилогдсон сайдын багцад хэрхэн, ямар хэмжээний төсвийг хуваарилахаас МАН-ын бодлого, чиглэл тод харагдана DNN.mn

Улс төр судлаач Б.Эрдэнэбулгантай ээлжит бус чуулган болон Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн талаар ярилцлаа.

–Наймдугаар сар гарах гэж байхад шинээр байгуулагдсан төр, засаг ажлаа хийхгүй байна. Ард түмэнтэйгээ нийлээд найр, наадам хэсээд яваад байна гэсэн шүүмжлэл их байна. Үүнд та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Ер нь жилийн жил Улсын наадмын дараагаас наймдугаар сарыг хүртэл төрийн ажил амарч, улс төрийн үйл явц амс хийх төлөв байдалтай байдаг. Энэ жил ч тэр л дүр зургаар явж байна. Өнгөрсөн зургаадугаар сарын сүүлийн хагаст УИХ-ын сонгууль, долдугаар сарын эхэнд Засгийн газар байгуулах гэсэн хоёр том “улс төрийн тулааны” дараа улс төрч бүхэн сэргэлт авахын тулд зуны амралтаа авцгаасан байх. Мөн энэ жил хөдөө орон нутагт олон сумдын түүхт 100 жилийн ойн арга хэмжээний болж байна, Үүгээр дамжуулж УИХ-д сонгогдсон гишүүд нь талархал илэрхийлэх, баяр тэмдэглэх үйл явц өрнөж байгаа бол, нөгөө талдаа анхан дунд шатны улс төрчид намрын орон нутгийн сонгуульдаа бэлдэх үйл явцад дэмнэх, дэмжих зорилготой оролцож байгаа байх. Нөгөөтэйгүүр хүн төрөлхтний цэнгэлийн манлай болсон олимпын наадам яг энэ цаг дор Франц улсын Парис хотод зохион байгуулагдаж байна. Улс орноо төлөөлж Ерөнхийлөгч оролцож байгаа, мөн түүнийг дагалдаад баяр цэнгэлд оролцохын зэрэгцээ улс төрийн дараагийн өрөгт хэрхэн оролцохоо тооцоолж яваа УИХ-ын гишүүн, улстөрчид байхыг ч үгүйсгэхгүй. Харин Засгийн газарт шинээр томилогдсон болон сэлгэн томилогдсон сайд нар ажилтайгаа танилцах, өөрийн бодлого шийдвэрээ хэрэгжүүлэхэд ач холбогдолтой ажил, албан тушаалд өөрийн намын болон итгэлтэй хүмүүсээ байршуулах “чухал” ажилтай байгаа гэж бодож байна.

-Жил болгон л намжуу байдаг гэж та хэллээ. Нэг тийм асуудалгүй улсад амьдарч байгаа мэт л амгалан байцгааж байх шиг санагдах юм…?

-Дээр хэлсэнчлэн сар хүрэхгүй хугацаанд буюу УИХ-ын сонгуулийн сурталчилгаа эхэлснээс Засгийн газар байгуулагдах хооронд ирэх дөрвөн жилд улс орны бодлогыг тодорхойлж, түүнийг хэрэгжүүлэх улс төрийн голлох тоглогчдыг сонгож, томилох улс төрийн дахин хуваарилалт явагдаж өнгөрлөө. УИХ дахь эрх мэдлийг хуваалцсан, Засгийн газарт идэвхтэй, нөлөөтэй байх сөрөг хүчнээ урвуулж ажилд авсан үйл явцаас дүгнэхэд УИХ- ын 2024 оны сонгуульд үзэгдэхүйц, үнэлэхүйц ялагч тодорсонгүй. Тиймдээ ч МАН нь АН, ХҮН-ыг хавсаргах хамтрахыг хослуулж, эвсэх элсүүлэхийг зэрэгцүүлсэн “стандарт бус буюу Үндсэн хуулийн бус” арга замаар Засгийн газраа байгууллаа. АН, ХҮН-ын удирдлага, дарга нар ч Засгийн газарт орж сөрөг хүчин хийнэ гэсэн логик гаргалгаа муутай, лоозогносон хангалтгүй хариултыг тус хоёр намд саналаа өгсөн 589.617 сонгогчид өглөө.

-Хамтарсан Засгийн газрын улс төрийн ирээдүйн боломж нь ямар байхаар ажиглагдаж байна вэ?

-Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд орж ажиллаж байгаа АН, ХҮН удирдлагын үйл ажиллагаа нь намын гишүүд болон иргэд, сонгогчдод хэр итгэл үнэмшил төрүүлж, дэмжлэг авахаас МАН, АН, ХҮН-ын хавсайдсан Засгийн газрын цаашдын үйл ажиллагаа хамаарах болов уу гэж таамаглаж байна. Энэхүү стандарт бус, Үндсэн хуулийн бус хамтрал нь тус гурван улс төрийн намын цаашдын төлөвшил, институт болж хөгжих үйл явцад асар их уршигтай, ухралт авчирна. Тэр тусмаа АН, ХҮН-д.

Энэ гурван хүчин наадмын өмнө хамтарч, улмаар мөрийн хөтөлбөрөө нэгтгэх ажлаа эхлүүлсэн. Ерөнхий сайдын хувьд 30 хоногийн дотор мөрийн хөтөлбөрөө нэгтгээд УИХ-д танилцуулах талаараа хэлсэн. Тэгэхээр ээлжит бус чуулган зарлагдана гэсэн үг, тийм үү. Энэхүү ээлжит бус чуулганаар хамтарсан мөрийн хөтөлбөрөөс гадна өөр ямар асуудлыг хэлэлцэх бол?

-Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол Улсын 33 дахь Ерөнхий сайдаар энэ сарын 5-ны өдөр томилогдсон. Харин Засгийн газраа 10-ны өдөр байгуулж, сайд нараа УИХ-д тангараг өргүүлсэн. Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын 30 дахь хоног нь наймдугаар сарын 9-ний өдөр тохиох бол, 100 дахь хоног нь аравдугаар сарын 18-ны өдөр тохиох юм байна. Уг цаг хугацаанаас анзаарахад аль алинд нь төсөв хэлэлцээд л таарна. Наймдугаар сарын дундаас өмнө УИХ-ын ээлжит чуулган зарлаж төсвийн тодотгол, эвслийн гэрээ, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр батална гэсэн мэдээллийг УИХ-ын болон Засгийн газрын зүгээс албан бусаар өнгөрсөн хугацаанд өгч. Дээрх гурван бичиг баримтаас бодитоор хэлэлцэх боломжтой нь Монгол Улсын 2024 оны төсөвт нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл буюу 2024 оны Төсвийн тодотгол л байна.

-Эвслийн гэрээний тухайд та юу хэлэх вэ?

-Эвслийн гэрээний хувьд, энэ сарын 24-ний өдөр хуралдсан Засгийн газрын хуралдаанаар “Алсын хараа 2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”, Улсын Их Хурлын 2024 оны сонгуульд МАН, АН, ХҮН намуудаас дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөр болон Монгол Улсын хөгжлийн тулгамдсан асуудал, сорилтууд тулгуурласан
“Хурдтай хөгжлийн төлөөх зориг” гэсэн нэр бүхий хамтарсан Засгийн газрын гэрээний төслүүдийг ЗГХЭГ ын дарга Н.Учрал танилцуулсан. Тус гэрээг Засгийн газарт багтсан гурван намын хооронд ойрын хугацаанд байгуулах төлөвлөгөөтэй байгаа юм байна. Энэ гэрээ нь нам хооронд байгуулагдах учир АН, ХҮН-ын төлөөллийн болон шийдвэр гаргах тодорхой институтээр хэлэлцүүлэн дэмжүүлэх шаардлагатай байгаа. Харамсалтай нь АН-ын дарга Л.Гантөмөр, ХҮН-ын дарга Т.Доржханд нар УИХ-ын сонгуулийн дараа, УИХ-ын Анхдугаар чуулганы хооронд тус тусын намын албан ёсны институтээр хангалттай хэлэлцүүлэг өрнүүлж, бодит дэмжлэг авалгүйгээр Засгийн газарт орцгоосон. Одоо үүнийгээ зөвтгөж, дэмжүүлэхээр зүтгүүлэхийн тулд аль аль намдаа ихээхэн саадтай тулгарч, цаг хугацаа шаардана. Тэгэхээр Засгийн газрын бал сар буюу 30 хоногт амжихгүй. Хэрэв хүч түрж, хэлэлцүүлэг өрнүүлэлгүй гэрээнд гарын үсэг зурвал аль аль нь намдаа дэмжлэгээ алдаж намын даргын суудлаа ч алдах эрсдэлтэй.

-Улс төр судлаач хүнийхээ хувьд ажиглаж байхад энэхүү Хамтарсан Засгийн газрыг олон нийт, ард түмэн ямаршуу байдлаар хүлээн авч байх шиг байна. Ард түмний хувьд хамтрах эсэх нь хамаагүй, ажлаа хий гэдэг зүйлийг л хэлж байна уу?

-“Ажл аа хий” гэдэг үг яагаад ч юм Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг улстөрчийг дагаж явах юм. УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулиар иргэд, сонгогчид хэн нь ямар ажил хийх ёстой вэ гэдгийг саналаараа хангалттай хуваарилаад өгсөн. МАН-д УИХ-ын 126 суудлаас 68-ыг нь өгч олонх болгосон. Ерөнхий сайдаа томилж, Засгийн газраа байгуулах бүрэн эрхийг өгсөн. АН-ын хувьд 42 суудал буюу УИХ-ын 33 хувийг бүрдүүлсэн хүчтэй сөрөг хүчин байх эрх мэдлийг өгсөн. Өнгөрсөн хоёр УИХ-ын хугацаанд МАН-ын байгуулсан дөрвөн Засгийн газрын үйл ажиллагааг үнэлж дүгнээд, одоо байгуулах Засгийн газрыг нь хянах хариуцлагатай үүргийг хүлээлгэсэн. Харин ХҮН, ИЗНН, ҮЭ-ийг УИХ-д суудал бүхий олон ургалч үзлийг илэрхийлж, олон түмний нүд чих нь байх чиг үүргийг хуваарилсан. Харамсалтай нь МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ, АН-ын дарга Л.Гантөмөр, ХҮН-ын дарга Т.Доржханд нар иргэд сонгогчдын итгэл үнэмшил, сонголт шийдвэрийг мушгин гуйвуулаад өөр өөрийн явцуу эрх ашигт тулгуурлаад “стандарт бус, Үндсэн хуулийн бус” Засгийн газрыг байгууллаа. Дээрх Засгийн газраа байгуулахдаа ч тогтсон улс төрийн үнэт зүйл, үйл явц, логик дарааллыг дагасангүй.

–Улсын төсөвт тодотгол хийх нь ойлгомжтой байх. Яг ямар тодотгол яаж оруулж ирэхээр байх шиг байна. Төсвийн хуулийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор олон хууль орж ирж батлагддаг…?

-Төсвийн тухай хуулийн 34 дүгээр заалтын дагуу Засгийн газар нь таван тохиолдолд тухайн жилийн төсвийн тодотголын төслийг боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлдэг. Энэ Засгийн газрын хувьд төсвийн ерөнхийлөн захирагч хооронд төсвийн зохицуулалт хийх буюу Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд байгаа сайд нар болон, сайд нарын эрхлэх чиг үүрэг, асуудал, агентлаг зэрэг нь өөрчлөгдсөнтэй хол боотойгоор төсвийн тодотгол хийх шаардлага гарч байх шиг байна. Ер нь улсын төсөв зарцуулах эрх мэдэл, хэр хэмжээ нь өөрөө тухайн Засгийн газрын бодлогын хувьд анхаарал хандуулж буй салбар, асуудлыг илэрхийлэхээс гадна тухайн сайдын улс төрийн эрх мэдэл, нөлөө, улс төрийн хамаарлыг илтгэж байдаг. Энэ удаад Засгийн газарт АН-ын нэрээр томилогдсон найм, ХҮН-ын өмнөөс томилогдсон хоёр сайдын багцад хэрхэн, хэр хэмжээний төсөв, хөрөнгийг хуваарилахаас МАН болон түүний дарга Л.Оюун-Эрдэнийн бодлого чиглэл тод харагдах болов уу. Тэр тусмаа УИХ-ын сонгуульд МАН-ын дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийн үндсэн цөм заалтууд болох Баялгийн сан, 20 минутын хот, Авлигыг бууруулах, Боловсролын реформ зэрэг зорилтуудыг хэрэгжүүлэх яамнуудаа бүгдийг нь АН, ХҮН-д хуваагаад өгчихсөн байна. Тэгэхээр эдгээр мөрийн хөтөлбөрийн зорилго, зорилт нь МАН-ын хувьд амин чухал байсан эсэх нь эдгээр яамнуудад бодлогыг хэрэгжүүлэх төсөв, хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн хуваарилахаас шууд харагдана. Төсвийн хуулийг дагуулж төрийн бүтцийг ихээхэн өөрчлөх, төрд нэмэлтээр чиг үүрэг, ажил нэмэх зорилготой хуулийн төслүүдийг оруулж ирэх буруу жишгийг 2021- 2024 онд МАН хангалттай тогтоочихсон. Энэ жишгээ уламжлах нь уу гэдэг асуултад 2024 оны төсвийн тодотголоос илүүтэйгээр 2025 оны төсөв хариулт өгөх болов уу.

-Яг өнөөгийн Монгол Улсад гарц шийдэл, шийдвэр, эрх зүйн орчноо хүлээж байгаа хамгийн тулгамдсан ямар салбар, ямар асуудал байна вэ. Тэрхүү асуудлыг шийдэхийн төлөө энэ 126, Засгийн газар ажиллаж чадах болов уу?

-УИХ-д шинэхэн сонгогдсон гишүүд, Засгийн газрын сайд нар маань өөр өөрийнхөөрөө л улс орны өмнө нэн тулгамдаад буй асуудлуудыг томьёолж, тодорхойлж байна. Тэдгээрээс илүү давтамжтай, давамгай дурдагдаж буй нь эрчим хүчний салбар, түүний шинэчлэл, эрчим хүчний үнэ чөлөөлөх, эрчим хүчний эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх гэсэн эрчим хүч тойрсон асуудлууд байна. Миний хувьд ирэх дөрвөн жил УИХ-ын гишүүд, улс төрийн намууд, Засгийн газар анхаарал хандуулж ажиллах ёстой асуудлын нэг нь Монгол Улсын засаг захиргааны шинэчлэл, түүний удирдлага зохион байгуулалт, тэр дундаа нутгийн өөрөө удирдах ёс, нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага, цаашлаад орон нутаг нь зөв зохион байгуулалтад орж санхүүгийн, төсвийн хувьд бие даасан эдийн засгийн цогцолбор болж хөгжих эхлэлийг тавиасай гэж хүсч байна. Монгол Улсын 21 аймгийн төв, томоохон сумууд бүгд өөрийн гэсэн арга зам, хэлбэрээр эдийн засгийн хувьд“ томорч байж” улс орон хөгжинө. Тэр гарцаа олох, хөгжүүлэх боломжийг нь олгосон засаг захиргааны шинэчлэл нэн шаардлагатай байна.

-Намар аравдугаарсарын 1-нд намрын ээлжит чуулган эхэлнэ. Зэрэгцээд улс төр, нийгэм, эдийн засгийн амьдрал буцална. Энэ намрын улс төр ямар байх вэ? Гол яригдах асуудал бол ирэх жилийн улсын төсөв байх.

-Ер нь манай улсын хувьд улс орныхоо өмнө тулгараад буй асуудал бүрийг ил гаргаж ирж хэлэлцэж, бодлогоо уралдуулах талбар нь дөрвөн жил тутамдаа УИХ-ын сонгууль. Харин жил бүр улсын төсөв батлах үе буюу жил бүрийн аравдугаар сарын сүүлийн, арваннэгдүгээр сарын эхний хагас байдаг. Төсөв УИХ-аар хэлэлцэн батлах үед асуудлаа зөв зүйтэй, зохион байгуулалттай, зорилгоо зоригтой илэрхийлж чадсан салбар болон сонирхлын бүлэг ирэх жилийн төсвөөр дамжуулж асуудлаа шийдвэрлүүлж чаддаг. Энэ жил ч гэсэн мөн адил 2025 оны Улсын төсвийн хэлэлцүүлэг өргөн хүрээнд болох болов уу, тэр тусмаа анхлан сонгогдсон 80 гаруй гишүүд ямар байр суурьтай байж, бодлогын ямар асуудлыг олны анхаарлын төвд авч ирэх нь сонирхолтой бас хүлээлттэй байна. Мөн энэ намрын хувьд шат шатны ИТХ-ын ээлжит сонгууль болно. Тэр тусмаа Бүсчилсэн хөгжлийн концепт тодорч гарч ирсэн энэ үед аймгийн, сумын, нийслэл, дүүргийн сонгуулийн хөндөх сэдэв, хэлэлцэх асуудал нь өргөн хүрээтэй байх болов уу гэж харж байна. Тэр дундаа НИТХ-ын сонгуульд нийслэл улаанбаатарчууд илүүтэй анхаарал хандуулж, Улаанбаатар хотын асуудалд шийдэл эрэлхийлсэн хэлэлцүүлгийг орон нутгийн сонгуулиар дамжуулж хөндөөсэй гэж хүсч байна.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Муу жаал” гээд үхэхэд гарзгүй гэж хэлж болохгүй л дээ… DNN.mn

Хорих ангид бие нь муудаж, нас барсан талийгаач О-ийн амь насаа алдсан хэрэг шуугиан тарьж байна. Цэл залуухан дөнгөж 21 настай хүүхдээрээ шахуу залуу яагаад хорих ангид нас барав гэдгийг мэргэжлийн болоод хууль хяналтын байгууллагаас нарийн шалгалтын ажлыг үргэлжлүүлсээр л байх шиг байна. Ер нь ялтан, хоригдол ч бай жирийн иргэн, ард ч бай хүний амь нас гэдэг халдашгүй дархан байх ёстой. Шоронд байхдаа амь насаа алддаг, эрүүл мэнд нь мууддаг тохиолдол өмнө олон гарч байсан. Тэр болгонд яг юунаас болов, иргэний амь насаа алдах суурь шалтгаан нь юу байв гэдэгтэй холбоотойгоор янз бүрийн хардлага, хууль бус асуудлууд яригдаж ирсэн.

Тэгэхээр иймэрхүү асуудлыг баримттайгаар тодорхой болгох ёстой гол байгууллага бол Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар. Гэтэл энэхүү 21 настай хүүгийн амь насаа алдсан хэргийн талаар ШШГЕГ-аас өмнө Цагдаагийн байгууллага гэнэт гарч ирэн яаран сандран мэдээлэл хийж байгаа нь цаанаа ямар нэгэн хууль бус үйлдэл явагдсан юм биш байгаа гэсэн иргэдийн хардлагыг улам сэдрээлээ. Учир нь талийгаач О-ийн хувьд энэ оны эхээр цагдаагийн алба хаагчид эрүүдэн шүүсэн талаарх гомдлоо Авлигатай тэмцэх газарт хүргүүлсэн байсан. Улмаар АТГ-аас мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байх үеэр гомдол гаргасан иргэн О амь насаа алдлаа. Үүнээс болоод зарим иргэд болон талийгаачийн ар гэрийнхэн, найз нөхөд нь эрүү шүүлтээс болоод миний хүү, миний найз амь насаа алдлаа гэдэг зүйлийг хэлэх болсон. Тиймээс О-ийн амь насаа алдсан асуудал тодорхой болоогүй байхад Цагдаагийн байгууллага яагаад яаран сандран мэдэгдэл хийв гэж гайхах хүмүүс олон байна. Ер нь цагдаагийн алба хаагчтай холбоотой ёс зүйн зөрчил, хууль бус үйлдэл, аливаа гэмт хэрэгт холбогдох тохиолдол нийгэмд олон гарах болсон. Юуны өмнө Монголын цагдаа аливаа хэрэгтэй холбоотой, тэр дундаа хүний амь нас эрсэдсэн асуудлаар мэдээлэл хийхдээ ёслол, хүндэтгэлийн дүрэмт хувцастай гарч ирдгээ одоо болих хэрэгтэй. Та бүхэн иргэний амь насыг хамгаалах тангараг өргөсөн хүмүүс. Та нарыг ард түмэн Монгол төрийн цагдаа хэмээн хүндэтгэдэг. Харин та нарт иргэдээ хүндэтгэх наад захын ёс зүй гэж байна уу.

Энгэрээрээ дүүрэн шагнал, одон медалиа гялалзуулчихаад амь насаа алдсан иргэний ар гэрийнхэнд сэтгэлээсээ эмгэнэл илэрхийлэх нь битгий хэл “Наадах чинь ер нь муу жаал байсан шүү дээ. Муу хүн юм чинь үхэхэд гарз байхгүй” гэх маягийн хандлагатай байж болмооргүй байна. Яг ингэж хэлээгүй ч та нарын байгаа байдал, хийж байгаа мэдэгдлээс чинь ийм хүнлэг бус хуучин нийгмээс үлдсэн хандлага тодорхой харагдлаа. Олон хүн энэ хандлагыг чинь шүүмжилж сошиалд сэтгэгдлээ үлдээн бичиж байна. Цагдаагийн байгууллага хүний хувийн мэдээлэл хариуцагчийн үүрэг хүлээдэг. Гэтэл та нар хэрэгт ямар ч ач холбогдолгүй хохирогчийн эмзэг мэдээллийг олон нийтэд зарлалаа. Магадгүй талийгаач О энэ оны нэгдүгээр сард үнэхээр цагдаагийн алба хаагчдад зодуулж, зодуураасаа гэмтэл авч, улмаар нас барах суурь шалтгаан нь болсон байхыг үгүйсгэхгүй.

Нөгөө талдаа О-ийн хувьд эрүүл мэндийн шалтгаантай ч байсан байж болно. Уг асуудал нь тодорхой болоогүй байхад Цагдаагийн байгууллагаас иргэн О өмнө нь тийм тийм ял шийтгэл авч байсан, сая Эрүүгийн хуулийн тэдэн заалтаар буруутгагдаж хоригдон шалгуулж байсан. Ер нь хулгайч, танхай этгээд гэх зэргээр хэлэх ямар шаардлага байв.

Спортоор, тэр дундаа хөлбөмбөгөөр хичээллэдэг, гадаад, дотоодын олон тэмцээнд оролцож явсан 21-хэн настай эрүүл саруул хүүгээ яагаад гэнэт амиа алдах болсон шалтгааныг Монголын цагдаагаас ар гэрийнхэн нь асуулаа. Та нар хуулийн дагуу шалгалтын ажлаа явуулаад шалтгаан нөхцөлөө баримттайгаар ар гэрийнхэнд нь хэлэх үүрэгтэй.

Гэтэл тэр хүүг өмнө нь ял шийтгэл эдэлж байсан зэргээр нийгэмд “муу жаал” болгон харлуулах ямар зорилго байсан юм бэ гэж ард түмэн та нараас хоолойгоо сөөтөл асууж байна. Амиа алдсан иргэний ял шийтгэлтэй байсан эсэх буюу хувийн эмзэг мэдээллийг гагцхүү ар гэрийнх нь зөвшөөрөлтэйгөөр л та нар баримт болгож ярих ёстой байх.

Иймэрхүү арьсаа хамгаалах гэсэн олон удаагийн үйлдлээс чинь болоод цагдаад, цаашлаад Монголын төрд итгэх хүн ховордсоор байна. Бүх насаараа хорих ял авсан ялтан ч амьд явах эрхээ та нараар хамгаалуулах хуультай. Хоригдол гэхээр хүн биш гэж боддог. Үүнийгээ Монголын цагдаа засах хэрэгтэй. Өнөөдөр Монголын цагдаа нараас колоничлогч орны эрх баригчдыг хамгаалсан ийм хуучин цагийн хандлага, зан авир илт цухалцах болсон. Энэ бол социализмын үеийн зан авир шүү. Тэр үеийн буюу ЗХУ-ын колони орнуудын цагдаа нар эрх баригчдынхаа эрх ашгийг хамгаалсан, зөвхөн тэдний талд л үйл ажиллагаа явуулдаг байсан. Яг ийм хандлага, зан авир өнөөгийн Ардчилсан Монгол Улсын цагдаа нарын хандлагаас ил тод гарах боллоо. Угтаа тэр үетэй өнөөг харьцуулбал бүх зүйл 180 хэм өөрчлөгдчихсөн. Гэтэл ийм хандлага байсаар байгаа нь тогтолцооны гажиг гэлтэй. Тиймээс үүнийг засах хэрэгтэй.

Цагдаа гэдэг бол бидний адил ард түмний л нэг хэсэг. Цагдаа гэдэг бол мэргэжил болохоос эрх мэдэл огт биш. Манай цагдаагийн хандлага нийгмийг зөвхөн гэмт үйлдэл хийхийг эрмэлзэж байдаг олонхын бөөгнөрөл. Тийм учраас дарж байх ёстой гэсэн итгэл үнэмшилтэй болчихсон. Яаж ч дарсан хамаагүй гэсэн сургаалтай аж.

Тийм учраас л тэр чинь тийм “муу жаал” гэх зэргээр асуудалд хандаж өөрсдийгөө өмгөөлж чадаж байна. Ингэж мэдэгдэл хийсэн цагдаагийн алба хаагч болон ийм агуулгаар нийгэмд мэдээл гэж үүрэг өгсөн дарга нарт хариуцлага тооцох хэрэгтэй. Ямар нийгэмд амьдарч, хэний төлөө тангараг өргөснөө цагдаагийн зарим алба хаагчид одоог хүртэл мэддэггүй бололтой. Мэддэггүй алба хаагч нартаа мэдүүл, ойлгуул. Хуулийг шүтүүл.

Э.МӨНХТҮВШ

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ард иргэдээ татварын дарамтаас салгана гэж гарч ирсэн гишүүд одоо хэлсэн үгэндээ хүрч ажлаа эхлүүл DNN.mn

Сонгуулиар иргэдийг гоё сайхан үгээр хуурч байгаад саналыг нь авдаг. Аваад төрд гарч ирээд хулгай, луйвар хийж, хийж буудаг хуучин улс төрийн бохир арга ард хоцорсон. Энэ системээр явах л юм бол хоёр алхахгүй баригдаж, шоронд орно. Ийм хүнийг монголчууд дахиж хэзээ ч сонгохгүй нь ойлгомжтой. Сонгох битгий хэл дахиж төрд ажиллах, түмэн олонтой уулзах эрхгүй болтол нь иргэд, сонгогчид тэр хүнийг “нүд үзүүрлэнэ”. Ард түмний энэхүү хариуцлагаас хэн ч айдаг болсон цаг. Тиймээс юу хийнэ гэж гарч ирсэн. Юуг амлаж саналыг нь авсан. Тэр бүхнээ та бүхэн хийхээс өөр аргагүй.

Сая ес дэх удаагийн УИХ-ын сонгууль болж, анхны гэх тодотголтой 126 гишүүнтэй парламент бүрдлээ. УИХ-ын даргаа томиллоо. Засгийн газрын тэргүүнээ сонголоо. Ерөнхий сайд нь танхимын сайдуудаа, бүтцээ ч тодорхой болгоод ажлаа эхлүүллээ. Наадам болоод дууслаа. Одоо бүгд ажлаа хийж эхлэх цаг. Ард түмэн амралт зугаалга, найр наадам гээд явж болно. Харин анхны 126 гишүүнтэй парламент болон хамтарч Засгийн газар байгуулсан нам, улстөрчдөд амрах эрх үнэндээ байхгүй. Та нарын төр барих хугацаа богино. Тиймээс сонгуулиар юу юу амлаж байлаа, тэрийгээ одооноос хийж эхэлмээр байна. Та нарын ихэнх нь аж ахуйн нэгжүүдийн бизнес хийх орчинг сайжруулна, иргэдээ татварын дарамтаас салгана, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг бууруулна гэж амласан. Бизнесийн эрх чөлөөг бодитой бий болгоно гэсэн амлалт сонгуульд оролцсон бүх нам, эвслийн мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан байсан. Тиймээс та нарын зорилго, хийх ажил чинь тодорхой байна. Хийхээс өөр гарцгүй ажлаа хойш тавьж байхаар одооноос бодлогын хувьд цэгцлэх ажлуудаа эхлэх хэрэгтэй. Жилийн орлого нь 50 саяас дээш орлоготой аж ахуйн нэгж байлаа гэж бодъё. Тэгвэл тэр байгууллага НӨАТ-ын 10 хувиа төлнө.

Энэ оны эхнээс үйлчилгээний салбарын ААН-ийн нийслэлийн татварын борлуулалтын буюу зах зээлийн үнийн хоёр хувь хүртэл нэмэгдүүлсэн. Монгол Улсад хөдөлмөр эрхэлж цалингийн орлоготой иргэн бүр хүн амын албан татвар цалингийн 10 хувь төлдөг байсан. Харин 2019 оноос татварыг шаталсан байдлаар зохицуулах болж цалингийн 20 хувь хүртэл төлдөг болсон. Нийгмийн даатгалын шимтгэлд 26 хувийг, хадгаламж бүрээс 10 хувь, бараа үйлчилгээ авах бүрт 10 хувийн нэмүү өртгийн албан татвар төлж байна. Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсад иргэн ажиллаж амьдарсныхаа төлөө дээрх татваруудыг төлж байгаа. Манайд татварын дарамтаас болж найман мянга гаруй аж ахуйн нэгж хаалгаа барьсан гэсэн судалгаа байдаг. Нөгөөтэйгүүр манай улсын жил бүрийн төсвийн татварын орлого хэд дахин хувиар нэмэгдэг. Тухайлбал, өнгөрсөн онд

татварын орлого 18 их наяд төгрөгт хүрсэн. Энэ нь өмнөх оноосоо бараг 50 хувиар нэмэгдсэн үзүүлэлт юм. Татварын орлого нь

ингэж огцом нэмэгддэг улс манайхаас өөр байхгүй л болов уу гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна.

МУИС-ийн Бизнесийн сургуулийн профессор М.Саруултөгс “Монголын

татварын өнөөгийн байдлыг тодорхойлохын тулд сүүлийн 30 жилд хэрэгжүүлж буй татварын бодлогын нөлөөллийг тодорхойлох

ёстой. Энэ хугацаанд долоон удаа татварын шинэчлэл хийж. Уг нөлөөллөөр Монгол Улсын төсвийн 80 гаруй хувийг татварын орлого бүрдүүлдэг болсон. Өөрөөр хэлбэл, ААН-ийн албан

татвар, НӨАТ, хувь хүний орлогын албан татвар, НДШ төсвийн гол орлого болдог. Эдгээр татвар нь бизнес эрхлэгчдэд мөнгөн урсгалд нөлөөлөхүйц татвар болсон. Иймээс татварын бодлогоо тогтвортой байлгаж бизнес эрхлэгчдээ дэмжих хэрэгтэй” гэж хэвлэлд ярилцлага өгч. Үүнээс харвал татварын дарамт асар их байгаа. Энэ дарамт бизнес эрхлэгчдийн мөнгөний урсгал буюу үйл ажиллагаанд нь шууд нөлөөлдөг болсныг илтгэж байна. Хар ухаанаар бодоход хүн ажиллаж, хөдөлмөрлөж мөнгөтэй болно. Тэрхүү мөнгөө бизнестээ эргэлдүүлнэ. Ингэж байж ашиг хүртэнэ.

Харин тэрхүү ашгийнхаа багахан хувийг төрд өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, ашгаасаа татвар төлнө гэсэн үг. Гэтэл манай улсад ашигтай ч бай, ашиггүй ч бай үйл ажиллагаа явуулсан л бол татвар төлдөг бодлого үйлчилж байгааг л татварын дарамт гээд байгаа юм. Тиймээс эдгээр асуудлыг шийднэ, иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг татварын дарамтаас салгаж, бизнес эрхлэх боломжийг чөлөөтэй болгож өгнө гэж амлаж, ярьж гарч ирсэн гишүүд та бүхэн одоо хэлсэндээ хүрч ажлаа эхлүүлэх цаг болсон. Саяны сонгуулиар Ардын намын мөрийн хөтөлбөрт ААНОАТ-ыг таван хувь болгож бууруулна гэж зааж. Мөн НӨАТ-ын хуулийн шинэчлэлийг олон улсын жишигт нийцүүлнэ гэсэн. Харин Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөрт мөн НӨАТ-ын хуулийг шинэчлэнэ гэжээ. Түүнчлэн ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээнд нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдуулахгүй гэсэн байна. Ерөнхийдөө саяны сонгуульд өрсөлдсөн нам, эвслүүдийн мөрийн хөтөлбөрт татвартай холбоотой заалтууд адилхан байна. Тиймээс та бүхний зорилго нэг байна гэсэн үг. Зорилго нь тодорхой байхад татварын дарамтаа хазаарлах эрх зүйн орчноо нэн яаралтай боловсруулахад яг юу саад болоод байна вэ. Хэнийг хараад, ямар цаг үеийг хүлээгээд сууна вэ, гишүүд ээ. Та нарт хууль санаачлах бүрэн эрх бий. Хуулийг өөрчлөх ч эрх бий. Хууль тогтоох гол ажлаа хийцгээ. Хэдий болтол ордоныхоо сандал суудал, өрөө, цонхтойгоо ноцолдох вэ. Хэдий болтол гишүүн болсон баяраа тэмдэглэж, үүгээр, түүгээр найр наадамд оролцож явах вэ. Та нарын амласан татварын амлалт ард түмэнд ус агаар мэт хэрэгтэй байна.

Цаг хугацааны хувьд нэг хоногийн өмнө ч болтугай татварын дарамтаас салах гэж ард түмэн чинь тэсгэл алдаж хүлээж байна. Тиймээс энэ намрын чуулганаар татвартай холбоотой, бизнес эрхлэгч нараа дэмжсэн, ажил хийх хүн бүрийн урам зоригийг бадраасан хуулиа батлаад явцгаа. Тэгвэл ард түмэн та нарыг амласнаа биелүүлдэг гэж итгэнэ. Ард түмэн улстөрчдөд, улс төрийн намд итгэснээр төрд итгэх итгэл нэмэгдэнэ. Төрөө хүндэтгэнэ. Энэхүү хүндэтгэл олшрох тусам хуулиа мөрддөг болно. Хуулиа хэрэгжүүлдэг болно. Хуулийг хүн бүхэн хэрэгжүүлж эхэлснээр нийгэмд шударга ёс тогтоно. Шударга ёсны цаана тэгш эрх, эрх чөлөө, нөгөө ардчилал бодитой сэргэнэ. Үүнийг л улс орны цэцэглэн хөгжилт гэж хэлээд байгаа биз дээ. Нэгнээсээ цэцэглэн ургасаар хөгжлийн замналдаа орно. Тиймээс эрхэм УИХ-ын гишүүд ээ ажлаа хийцгээ. Амласнаа яг одооноос хэрэгжүүлцгээ. Та нарын шийдвэр, өөрчлөлтийг хүлээсэн амь тэмцсэн аж ахуйн нэгжүүд Монголд олон байна шүү…

Э.МӨНХТҮВШИН

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ж.Золжаргал: Улс төр, эдийн засгийн тогтолцоо эрүүлжиж байж эрчим хүчний хараат байдлаасаа бид сална DNN.mn

Баянгол дүүргээс хамгийн олон санал авч парламентад сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, инженер Ж.Золжаргалтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Таны хувьд нийслэлийн Баянгол дүүргээс хамгийн олон санал авч УИХ-д сонгогдсон. Өмнө нь энэ тойргоос хуучин улс төрчид л тэргүүлж гарч ирдэг байсан. Харин өнгөрсөн сонгуулиар улс төрийн өөр хүчин, өөр хүнийг баянголчууд сонголоо. Таны хувьд энэ тойргоос нэгээр гарч ирэх байх гэсэн итгэл, хүлээлт ямар байсан бэ?

-Миний ялалт гэж хэлэхээс илүүтэйгээр иргэний ардчилал байж болдог гэдэгт итгэсэн хүмүүсийн хамтын ялалт гэж хэлмээр байна. Иргэдийн хүлээлт, хүсэлтэйгээ нийцсэн учраас ялалт гарсан гэж бодож байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Баянгол дүүрэгт энэхүү шинэ хөрс бүрдчихсэн байсан гэсэн үг. Учир нь Баянгол дүүрэгт Монголын сонгодог дундаж давхарга оршсоор ирсэн. Тухайлбал, гурав, дөрөвдүгээр хороолол, СОТ-2, эрчим хүчнийхэн гээд инженер, техникийн чиглэлийн иргэд олонтой ийм онцлогтой дүүрэг. Мөн төсвөөс, дарга нараас хамаарал бус буюу жижиг, дунд бизнес эрхэлдэг хүмүүс олон байдаг. Энэ утгаараа Баянгол дүүрэгт шинэ сонголт хийх эхлэлийн цэг байсан гэдэгт анхнаасаа итгэлтэй байсан. Харин таны асууж байгаа шиг нэгээр үү, эсвэл сүүлээр үү гэдэг дээр тодорхой таамагласан зүйл байгаагүй. Дараагийн нэг зүйл бол таны хэлдгээр иргэдийн өөр хүлээлт их байсан. Юу гэхээр нэг нам сүлжээгээ мөнгөөр баздаг байдлыг болих гэсэн хүлээлт баянголчуудад их байсан нь мэдрэгдсэн. Тиймээс энэ ялалт асар олон зүйлийн тайлал мэт болсон гэж ойлгож байгаа.

Энэ асар итгэлийг даасан шиг дааж, хүлээсэн шиг хүлээж ажиллана гэдэгтээ би итгэлтэй байна. Нөгөөтэйгүүр эрх чөлөөт хүмүүсийн сонголт бодитой болоосой гэсэн хүлээлт их байсан. Үүнд нь зориулж бид сурталчилгаа, зарчмаа барьж ажилласанд ялалтын үнэ цэнэ нэмэгдсэн болов уу гэж бодож байна.

-Нийслэлээс инженер хүн сонгогдон төр түшилцэж байгааг олон хүн ам сайтай хүлээн авч байна. Учир нь нийслэл хотын асуудал уул овоо мэт их. Бодитой шийдэгдэж байгаа асуудал бараг байхгүй гэж хэлэхэд болох юм шиг. Ийм цаг үед инженер хүний бодлого, тооцоолол асар дутагдаж байгааг баянголчууд харж, таныг сонгосон болов уу гэж бодож байна. Тэгэхээр танаас шууд асууя. Нийслэлийн утааны асуудлыг яаж шийдэх ёстой вэ. Өдийг хүртэл явж ирсэн бодлогод ямар алдаа байна. Цаашид яаж өөрчлөх вэ?

-Шууд асууж байгаа бол шуудхан л хариулъя. Утаагүй болох шийдэл бол түлш огт биш. Шийдэл нь дулаан байшин. Үндсэн асуудал нь түлш биш, харин эсрэгээрээ орон байр. Орон байрны асуудал шийдэгдсэн бол утаа бараг байхгүй байх байсан. Тиймээс янз бүрийн түлш, нарны халаагуур гэх мэт аахар шаахар зүйлд мөнгө зарахгүйгээр дулаан сууцтай болоход л анхаарчих. Яагаад ингэж итгэлтэй хэлж байна вэ гэхээр миний хувьд уг асуудал дээр сүүлийн арав гаруй жил ажилласан. Түлшний мэргэжилтэн хүн. Түлшийг яаж сайжруулбал утаа буурах вэ гэдгийг бодитоор хэлэх хүн нь би. Гол нь сайн түлш хэрэглээ ч утаатай л байна.

Үүнийг бууруулах гол зүйл бол дулаан байшин. Дулаан байшинтай байснаараа түлшний хэрэглээгээ хоёр дахин бууруулна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, өдөрт хоёр уут түлш хэрэглэдэг байсан бол нэг уутыг, бүр хагас уутыг хэрэглэдэг болно гэсэн үг. Энэ л утааны ойрын гол шийдэл. Нөгөөтэйгүүр дулаан байшинтай болчихвол цахилгаанаар халаах өртөг багасна. Асар их хэмнэлт гарч ирнэ. Дулааны алдагдал ихтэй бол хэдэн уут түлш, хэдэн мВт цахилгаан зарцуулсан ч хэрэглээнд нийцэхгүй. Тиймээс хамгийн эхэнд анхаарах зүйл бол дулаан байшин юм.

-Дулаан алдагдалгүй байшин гэж олон жил ярьсан, хэрэгжүүлсэн. Бодитой үр дүн гарсан нь ховор шүү дээ…?

-Яагаад дулаан байшингийн төсөл олигтой явдаггүй вэ. Дэд бүтэцгүй газар хашаандаа байшин барихад ипотекийн зээл олгодоггүй. Нэгдүгээрт, үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй. Хүн хаана ч байшин барьсан тодорхой эдийн засгийн хөнгөлөлт эдэлж байх учиртай. Үүнийг алагчлах хэрэггүй гэсэн үг. Гол нь эрчим хүчний хэмнэлттэй зураг төсөлтэй байшин хашаандаа барихад тодорхой хөнгөлөлтөд хамрагдах эрх зүйн орчинг бий болгох хэрэгтэй. Үүнээс л утаагүй болгох зорилт эхэлж байгаа юм. Үүнийг хийх санхүүжилт дотоодын болон, гадны эх үүсвэрээс татах боломж бий. Олон ч төсөл яригдаж байгаа. Тэгэхээр миний хувьд энэхүү өөрчлөлтийг л хийхийг зорьж байгаа. Энэ зорилт биелбэл айлууд илүү тохитой сууцтай болохооос гадна нийтээрээ утаагаа бага зардлаар бодитой бууруулж чадна.

-Зун, намрын зургаан сардаа нийслэлчүүд бид урьд өмнө хэзээ ч утаатай байгаагүй юм шиг л утаагаа мартдаг. Нэг талдаа иргэдийн хандлага сул байна уу. Утаагүй болох хамгийн бодитой арга бол цахилгаан халаагуур. Гэтэл нийслэлийн гэр хорооллын айлууд бүгд цахилгаан халаагууртай боллоо гэхэд эрчим хүчний асуудал гарч ирнэ. Одоо ч нийслэл хот эрчим хүчний асуудалтай байгаа. Энэ намар, өвөл яаж эрчим хүчний асуудлаа шийдэхээр байх шиг байна вэ. Цаашид эрчим хүчний хараат байдлаасаа бид салахын тулд богино, дунд хугацааны ямар шийдэл гаргах ёстой вэ?

-Явж, явж эрчим хүч гэдэг Монголын улс төр, эдийн засгийн тогтолцоотой шууд холбоотой асуудал. Тэгэхээр энэ тогтолцоо өөрчлөгдөж, эрүүлжиж байж эрчим хүчний хараат байдлаасаа бид сална л гэсэн үг. Юу гэхээр бүх үйлдвэрлэсэн эрчим хүчээ үйлдвэрлэсэн үнээсээ бага зардлаар бид зардаг. Нүүрсний уурхайнх нь олборлож байгаа өртгөөсөө бага үнээр борлуулалтаа явуулдаг. Энэ дунд гарч ирж байгаа зөрүү нь яадаг вэ гэхээр нэг бол татаас, нэг бол өр болж хуримтлагддаг. Үүнийгээ дараа нь гадаадын өр, зээлээр л төлдөг. Гаднаас авсан зээлээ буцаагаад татвар төлөгчдийнхөө кармаанаас л төлдөг, дардаг. Иймэрхүү тогтолцоогоор явж ирсэн. Эдгээрийг удирддаг, бодлогыг нь гаргадаг хүмүүс намын шахаагаар, эсвэл аль нэг эрх мэдэлтний цүнх баригчид байдаг. Тиймээс энэ хүмүүс энэхүү асуудал дээр зоригтой дуугарч чаддаггүй. Энэ утгаараа ийм байдлаар тогтолцооны хувьд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй. Цаашлаад эрчим хүчний тарифт ухаалаг зохицуулалт хийх шаардлагатай гэж харж байгаа. Тарифыг чөлөөтэй болгоно гэдэг маань эрчим хүчийг үнэтэй болгоно гэсэн үг биш. Ийм хандлагаасаа болоод эрчим хүчний хараат бус байдлыг тогтоох, шинээр станц барих асуудлууд гацдаг. Тэгэхээр нүүрсний, эсвэл нарны, салхины байх нь хамаагүй. Бүгдийг нь бодлогоор дэмжээд өгвөл эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр баригдаж эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, эх үүсвэр бий болгохын тулд тарифын зохицуулалт л хэрэгтэй. Бид одоо импортоор цахилгаан авч байгаа. Гэтэл жилд зарлагадах энэхүү хөрөнгөөрөө бид нэг томоохон цахилгаан станц барьчихаж болж байна. Манайд нэг ийм хандлага байна. Олонх болсон нам нийтэд сайхан харагдах гэж хичээдгээс болоод нийтээрээ утаатай, түгжрэлтэй, ядууралтай, эдийн засгаа тэлж чаддаггүй ийм байдалд хүрсэн. Тэгэхээр эрчим хүчний салбараа эрүүлжүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалт тат. Тарифын бодлогоо өөрчил. Хэрэв ингэж чадвал эрчим хүчний олон эх үүсвэртэй болно. Олон эх үүсвэртэй болох тусам үнэ чөлөөлөх нөхцөл бүрдэнэ. Одоо шууд үнэ чөлөөлье гэхээр тийм техникийн боломж манайд байхгүй. Яваандаа эрчим хүчний хараат байдлаас гарахын тулд усан цахилгаан станц болон усан цэнэгт цахилгаан станцын төслүүдийг хэрэгжүүлэх, дэмжих бодлого бидэнд маш их хэрэгтэй байгаа.

-Хот түгжрэлтэй байгаа. Энэ намар хичээл эхлэхтэй зэрэгцээд хотын түгжрэл тэг зогсолт руугаа очих байх гэсэн тооцоолол бий. Түгжрэлийг бид олон жил ярьж байна. Уулзвар өргөсгөх, тэмдэг тэмдэглэгээ сайжруулах, чиглэл өөрчлөх зэрэг жижиг ажиллагааг л өдий болтол авч ирснээс биш бодитой том өөрчлөлт хийгдсэнгүй. Яармагийн түгжрэлийг бууруулна гээд гүүр барьж байгаа ч буух цэгийн ачааллыг улам ихэсгэхээр байна. Янз бүрийн зам тавьдаг ч нөгөө мухар төмөр зам гэдэг шиг нэг талын ачааллыг нөгөө талд нь нэмэх ийм бодлогоор өдий болтол явж ирлээ. Угтаа баруун, зүүн дөрвөн замын уулзвар дээр давхар зам барих, гүүрэн зам барих ажил хийчихвэл хотын түгжрэл эрс буурна гэж иргэд үзээд байгаа. Таны хувьд хотын түгжрэлийг яаж бууруулах ёстой гэж харж байгаа вэ?

-Түгжрэл үүсгэхгүй байхын тулд тухайн хөдөлгөөнийг зогсоохгүй байх шаардлагатай. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр аль болох уулзваруудад зогсохгүй шууд явдаг байхыг хэлээд байгаа юм. Ингэхийн тулд том уулзваруудад дээгүүр доогуур автомашинууд зогсолтгүй зөрдөг байх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, явган хүний гарц дээр автомашин бага зогсдог байх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд гарц болгоныг гүүрэн болгох шаардлагатай. Гүүрэн гарц гэхээр заавал гоё өнгөтэй, үнэтэй материалтай, тав тух хангасан байх шаардлага уг нь байхгүй л дээ. Хамгийн чухал л нь аюулгүй зорчдог байх нөхцөлийг л хангасан байх хэрэгтэй. Бусдаар үзэмжийн хувьд анхаарах шаардлага огт байхгүй. Манайд баригдсан гүүрэн гарцуудаас арав дахин хямд өртгөөр барих олон гүүрэн гарцын шийдэл бий. Заавал үүнд хамгийн гоё тансагийг нь барих шаардлага байхгүй. Гүүрэн гарцад бид ямар тухалж суух гэж байгаа биш. Алхаж өнгөрөөд л бууна. Тиймээс аюулгүй байдлыг хангасан стандартын дагуу хийгдсэн гарц л хэрэгтэй. Түүнээс биш сүүлийн гишүүд тойрогтоо ийм гарц хийсэн гэж рекламдаад байгаа шиг зүйл бидэнд, хотын иргэдэд огт шаардлага байхгүй. Хоёрдугаарт, нийтийн тээврийн салбарыг хөгжүүлснээрээ түгжрэлээс гарсан салсан хотууд олон. Манайх сүүлийн үед метротой болъё гэж ярьж байна. Төслүүд ч явж байх шиг. Нэгэнт хэрэгжүүлээд эхэлсэн бол бодитой үр дүн гаргаад явах нь зөв. Зөв гэхээсээ илүү үнэхээр метротой болчихвол сайн л байна. Гэхдээ метротой болох төсвөөс арав дахин хямд зардлаар нийтийн тээврийг тултал хөгжүүлэх, шийдэх төслүүд бий. Энэ нь тусгай замын автобусны төсөл. Уг төслийг аль арав гаруй жилийн өмнө ярьж байсан. Бүр санхүүжилтийг нь ч шийдчихсэн байсан шүү. Гэтэл шийдчихсэн санхүүжилтээ авч хэрэгжүүлэхгүй байсаар байгаад Азийн хөгжлийн банк гэрээгээ цуцалчихсан. Гэхдээ одоо үүнийг сэргээгээд хийх боломж бий.

-Яг одоо ойрын хугацаанд баригдах цахилгаан станцууд юу байна вэ?

-Одоо баригдаж байгаа, удахгүй ашиглалтад оруулах хэд хэдэн төслүүд бий. Хамгийн түрүүнд Бөөрөлжүү-тийн цахилгаан станц ашиглалтад орно. Миний мэдэхийн 300 мВт-ын хүчин чадалтай станц баригдахаас эхний 150 мВт-ын блок удахгүй ашиглалтад орох байх. Чойбалсангийн 50 мВт-ын өргөтгөл ашиглалтад орсон. Завханы Тосонцэнгэлд баригдаж байгаа станц удахгүй ашиглалтад орох байх. Нарийнсухайт дээр Шивээхүрэнгийн нүүрсний цахилгаан станц бий. Нарны цахилгаан станц Хөвсгөлийн Мөрөнгийн ойролцоо баригдаж байгаа. Удахгүй ашиглалтад орчих байх.

-Эгийн гол, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-аа барих, байгуулах асуудал тэмтэр тумтар яахав байна. Ер нь эдгээр эрчим хүчний төслүүд юунаас шалтгаалж удааширдаг юм бэ?

-Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ыг элдэв янзын эргэлзээгүйгээр түргэн барьж, ашиглалтад оруулах хэрэгтэй. Энэ бол гарцаагүй зүйл. Эгийн голын тухайд эргэлзээтэй байгаа. Том чадлын УЦС. Хоёрдугаарт, Оросын талаас байгаль орчны асуудал яригддаг. Нэгэнт асуудал яриад байгаа бол тэрийгээ шийдэх гэж явна гэхээс биш үүнээс болоод бусад төслүүдээ гацаах шаардлага огт байхгүй. Ер манай улсад 20-50 мВт-ын хүчин чадалтай УЦС барих газар маш олон байгаа. Тэр жижиг станцуудаа барьчихсан байхад өнөө маргаашдаа заавал Эгийн гол гэж яриад байх шаардлага байхгүй. Монгол төрийн шийдвэрийг монголчууд л гаргадаг. Зөв шийдвэр гаргахын төлөө ажиллах ёстой. Тэрнээс биш өөрсдөө алдаатай шийдвэр гаргах, эсвэл огт шийдвэр гаргахгүй байгаагаа бусад улс орнууд руу чихээд сууж байж болохгүй.

-Таны хувьд УИХ-ын Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооны даргаар сонгогдсон. Танай байнгын хорооноос гарах гол бодлого, чиглэл юу байгаа вэ. Ер нь инновац, цахим бодлого гэж юу юм бэ. Ямар ач холбогдолтой юм бэ?

-Төрийн үйлчилгээг цахимжуулснаар үйлчилгээг нь хүртээмжтэй, түргэн шуурхай болгохоос гадна хамгийн чухал нь авлига буурдаг. И-Монголиа систем нэвтрээд маш олон хүнд хүрсэн. Тиймээс энэ мэт цахимжуулалтыг цааш нь төгөлдөржүүлэх шаардлагатай. Цахимжуулалт бол салбар болгонд л тулгамдаж байгаа асуудал. Тухайлбал, тээврийн салбар байна. Өндөр хурдны хямд сүлжээг өрх бүрд. Бүх насны хүмүүс зайнаас сурч боловсрох, гэрээсээ ажиллах, харьяалал үл харгалзан ЭМД-аар үйлчлүүлдэг болохын тулд мэдээллийн технологийг ашиглах. Хил хязгаар үл хамааран дэлхийн зах зээл дээр программ хангамж, мэдлэгийн үйлчилгээ эрхэлдэг монгол залуучууд бишгүй олон болж байна. Тэднийг бүр олон болгож, оюуны экспортын орлогоо нэмэгдүүлэх бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна. Хиймэл дагуул, сансар судлал, мэдээллийн аюулгүй байдлаа хангах хялбар, хямд технологийн шийдлүүд бий болсон. Монгол хиймэл дагуул, сансар судлалын бааз, олон улсад ажиллаж байгаа судлаачдаа дэмжих хэрэгтэй байна. Нисгэгчгүй онгоц, жолоочгүй гудамж цэвэрлэгч машин, кофе зөөгч робот, үйлдвэрийн автомат удирдлага зэргийг монгол залуучууд хөгжүүлж байна. Ийм инновацийг тусгайлсан бодлогоор дэмжих хэрэгтэй байна. Ковид мэтийн халдварт өвчний давтамж дэлхийн хэмжээнд ойртож байгаа. Монголчууд бүх эрүүл хүүхдээ вакцинд хамруулдаг хэрнээ Үндэсний вакцины хяналтын лаборатори байдаггүй. Цаашилбал малынхаа вакцинаа өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй байна. Монголын байгаль цаг уурын онцлогт үүсэн бий болсон ховор ургамал, малын гаралтай түүхий эдийн эм, гоо сайхны чиглэлээр ашиглах санаачилгууд бий, хүчтэй дэмжлэг хэрэгтэй. Генийн инженерчлэл, биотехнологийг бодлогоор дэмжих хэрэгтэй байна. Галт уулын чулуугаар базальт файбер хийх, нүүрсний гүн боловсруулалтын нийлэг мяндас үйлдвэрлэх, өндөр зэрэглэлийн нарийн ноолууран утас, ноосны боловсруулалт, арьс ширны боловсруулалт гэх мэт. Дандаа дэлхийд өндөр эрэлттэй бүтээгдэхүүн. Мэдээллийн технологи, эрчим хүчний бие даасан эх үүсгүүр, дотоодын түүхий эдээр хийсэн супер материал, хүний хөдөлмөрийг орлох автомат машин зэрэг эдгээр технологи инноваци бол Монголын ирээдүй. Орос, Хятад их гүрний дунд оршин тогтнохын тулд дэлхийн технологийг түрүүлж эзэмшихээс өөр зам бидэнд үгүй. Нэгэнт технологи бол хүн ам цөөн хэрнээ хурдтай монголчуудын онцлог учраас урт хугацаандаа үндсэн бүтцийн Технологи, инновацийн яам байгуулах шаардлагатай.

-Цаг үеийн асуулт танаас асууя. Эхнийх нь Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдлаа. Энэхүү Засагт улс төрийн гурван нам хамтарч байгаа. Та ХҮН намаас нэр дэвшиж гарч ирсэн хүн. Тэр утгаараа ХҮН намын Засагт хамтарсан зорилгыг та гишүүнийхээ хувьд ямар байдлаар дүгнэж байгаа вэ?

-Энэ асуудлаар ХҮН нам дотроо маш их ярьсан. Битгий хамтраарай гэсэн мессэжүүд сонгогчдоос болон найз нөхдүүдээс олон ирсэн. Зарим нь орох нь зөв ч гэдэг зүйлийг хэлж байсан. Гэхдээ энэ бол ганц хүний шийддэг асуудал огт биш. Хамтаараа шийдэх ёстой асуудал. Энэ ч утгаараа олонхын саналаар шийдсэн асуудал. Нэгэнт шийдчихсэн асуудал дээр одоо буруу гэж ярих нь утгагүй. Учир нь бид нэг баг, институци гэдэг утгаараа асуудалд хандах хэрэгтэй. Ямартаа ч зөв үр дүнд хүргэхийн тулд хамтарч ажиллана.

-Саяны сонгуулиар сонгуульд өрсөлдсөн нам, эвслүүдийн мөрийн хөтөлбөрт аж үйлдвэржилтийн асуудал, тэр дундаа боловсруулах үйлдвэр барих чиглэлд олон санаачилгууд тусгагдаж өгсөн байсан. Таны хувьд аж үйлдвэржилтийн хувьсгалыг илүү тод дуугарч ярьдаг шүү дээ. Энэ парламент, энэ Засаг үнэхээр Монгол Улсыг үйлдвэржүүлсэн орон болгож чадах болов уу?

-Аж үйлдвэржилтийг дэмжих хамгийн том зохицуулалт бол татвар. Үйлдвэрлэл эрхэлж байвал, экспортод эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж байвал татварын хөнгөлөлт эдэлдэг байх хэрэгтэй. Үйлдвэр барих гээд тоног төхөөрөмж оруулж ирж байгаа бол гаалийн татвараас чөлөөлдөг болох хэрэгтэй. Үүнийг л хийхийн тулд УИХ-д гишүүн болж зорьж орж ирсэн. Энэ утгаараа энэ парламент зоригтой өөрчлөлтүүд хийх болов уу гэж найдаж байна.

-Байгалийн ховор элемент, уранаа гадагшаа буюу гуравдагч хөрш орнууд руу экспортлох асуудал яригддаг. Гэхдээ энэ асуудлыг ярих болгонд ОХУ-аас бидэнд ямар нэгэн байдлаар хориг хязгаарлалт тавьдаг гэх юм. Энэ яг ямар учиртай юм бэ. Монгол Улсын хувьд гуравдагч хөршүүдтэй томооохон төсөл дээр харилцан ашигтай хамтарч ажиллах эрх чөлөөтэй биз дээ.

-Чухал эрдэс, газрын ховор элемент бол Монголыг дэлхийн анхаарлын төвд оруулах боломж. Гуравдагч хөршийг эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтад татах сайхан боломж гэж харж байгаа. Үүнийг өнөөгийн эрх зүйн орчин нь царцаасан, боомилсон байдалтай болчихсон. Ураныг дагалдаж ихэнхдээ байгаль дээрээ оршдог газрын ховор элементийг цацраг идэвхт материалыг тооцох үндэслэл бол Цөмийн эрчим хүчний тухай хуулиар зохицуулагддаг. Цацраг идэвхт материал гэж тооцогдсон л бол хэмжээнээсээ үл хамаараад стратегийн ач холбогдолтой орд газарт ордог. Нөгөө нэг хууль нь Ашигт малтмалын тухай хууль байна. Сая сонгуулийн нэг өөрчлөлтийг сэмхэн хйичихсэн. Тэр нь стратегийн ач холбогдолтой ордод хөрөнгө оруулагч нь 3/1-ээс илүү эзэмшиж болохгүй гэж заасан. Тэгэхээр нэг чухал эрдсийн ордыг хайгуул хийж илрүүлээд ашиглахад бэлэн болгочихсон чинь тухайн хөрөнгө оруулалтынхаа ердөө 3/1-ээс илүүг эзэмшихгүй шүү гэдэг зүйлийг хуулиар гаргаж өгсөн. Үүнийг Засгийн газар үнэгүй эзэмшинэ гэсэн үг. Ингээд хөрөнгө оруулагчдад хуулиараа хатуу тулгачихаар энэ салбар луу том хэмжээний бизнес орж ирэхгүй гэсэн үг. Эсрэгээрээ үүнд Засагтай наймаалцаж чадах түвшний томоохон корпорациуд л орж ирнэ. Түүнээс биш бидний хүсээд байгаа чөлөөт бизнесийн хөрөнгө оруулалт орж ирэх боломжгүй. Тиймээс эрх зүйн орчноо бид засах хэрэгтэй байна.

-Таны хувьд хэвлэл мэдээллийн салбарт багагүй хугацаанд ажилласан хүн. Энэ салбарын асуудлыг мэдэрдэг хүний хувьд нэг зүйл асууя. Сая сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт 4.9 жил хорих ял шүүхээс оноолоо. Энэ асуудалд та хувьдаа ямар байр суурьтай байна вэ?

-Маш товч тодорхой хариулъя. Сэтгүүлчийн эрхийг хамгаалах эрх зүйн орчин байхгүй бол ардчилал байхгүй. Эрх зүйн орчинг сайжруулахын төлөө ажиллана. Н.Өнөрөөгийн хувьд улс төрийн том дохио өгч өөрчлөлт хэрэгтэй байгааг харуулж байна.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хаана ч баруун гар талаа барьж хөдөлгөөнд оролцъё DNN.mn

Post author By ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН
Post date 2024-07-21
No Comments on Хаана ч баруун гар талаа барьж хөдөлгөөнд оролцъё DNN.mn

Нийслэл хотын хөл хөдөлгөөн одоохондоо сэлүүхэн л байна. Сая наадмаар 120, Төв цэнгэлдэх орчмоор хөл хөдөлгөөн их байлаа.

Тэр дундаа 19-ийн явган хүний гүүрэн гарц өдөр шөнөгүй хүний хөл тасарсангүй. Ингэхдээ манайхан урсгал чигийн хөдөлгөөний ойлголтгүйгээ мэдлээ. Халуунд умгар гүүрэн гарцаар хонь, ямаа хашаа руугаа чихэлдэн ордог шиг л шаваарч, шахцалдаж, нэгнийгээ дайрч, шүргэж тэрхүү гүүрэн гарцаар нааш цааш алхлаа.

Энэ хэвээрээ ямар ч урсгал чигийн зохицуулалтгүй хөдөлгөөнд оролцоод байвал ирэх жилээс гүүрэн гарц, шат зэрэгтээ бид явган алхсан ч түгжрэхээр байна. Угтаа томоохон хотуудын явган иргэдийнх нь хөдөлгөөнийг харж байхад эмх цэгцтэй бие биетэйгээ шүргэлцэх битгий хэл нэг алхам зайнд бүгд баруун гар талаа барьж хөдөлгөөнд оролцдог. Манайхаас хэд дахин илүү, хэдэн арван сая хүн амтай хотуудад ч иргэд нь цэгцтэй, соёлтой гудам, талбайгаараа алхдаг.

Энэ соёл, энэ хандлага угтаа их энгийн боловч суурин амьдралд хялбар, бухимдалгүй, бие биедээ хүндрэл учруулахгүй аж төрөхийн үндсэн гол зарчим. Харамсалтай нь манай иргэдэд ийм зарчим, ийм хандлага одоохондоо төлөвшөөгүй л байна. Хотын гудамж талбайгаар явган болон цахилгаан дугуйтай олон мянган иргэд нааш цааш явж байна. Тэр бүгдэд баруун гар талаа барьж хөдөлгөөнд оролцдог соёл суугаагүйгээс болж нэгэнтэйгээ мөргөлдөх, шүргэлцэх зэргээс үүдэн хөнгөн болон хүнд гэмтлүүд олон тохиолдох болж.

Тиймээс их хотын иргэд ээ хаана ч явсан баруун гар талаа бариад, соёлтойгоор, бие биеэ хүндэтгэн гудамж талбайн хөдөлгөөнд оролцъё.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

С.Бямбацогт: Алдаа дутагдал гаргасан бол шударгаар хариуцлагаа үүрдэг хандлага энэ салбараас тод харагдах ёстой DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Батлан хамгаалахын сайд С.Бямбацогттой ярилцлаа.

-Ес дэх удаагийн сонгуулиар хамгийн олон санал авч энэ парламентад орж ирсэн улстөрч бол та. 80 мянган хүний саналаар УИХ-д тав дахь удаагаа сонгогдон ажиллаж байна…?

-Юуны өмнө баруун бүсийн иргэддээ талархаж байгаагаа илэрхийлье. Ард түмнийхээ төлөөлөл болж, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн талаар ярих биш, хийж бүтээх ёстой гэсэн зарчмаар өдий болтол ажиллаж ирсэн. Цаашид ч хийсэн ажил маань намайг тодорхойлж, миний өмнөөс ярих болно. Ер нь хийсэн бүтээсэн ажилтай, хэлэх үгтэй, нүүр бардам сонгогч, иргэдтэйгээ уулзах шиг сайхан зүйл үгүй.

Улстөрчдийн хувьд хамгийн үнэ цэнтэй зүйл бол нэр төр. Энэ нэр төрөө сэвтээхгүй, ард түмнийхээ төлөөлөл болж, төр, түмнийхээ төлөө шударга, бүтээмжтэй ажилласан хүнд л иргэд маань итгэж, сонголтоо хийсэн байж таараа. Миний хувьд иргэдийнхээ итгэлийг том үүрэг, хариуцлага гэж ойлгодог. Тиймээс эдгээр зарчимаа хадгалж цаашид ч улс орныхоо хөгжил, ард түмнийхээ аятай сайхан амьдралын төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэсээр байх болно.

-Таны хувьд өнгөрсөн хугацаанд Зам, тээврийн хөгжлийн сайдаар ажилласан. Саяхан бүрэлдсэн хамтарсан Засгийн газарт энэ салбараа хариуцаад явах болов уу гэсэн бодолтой олон хүн байсан байх. Харин танд өөр салбарын бодлогыг авч явах үүргийг хүлээлгэлээ шүү дээ…?

-Батлан хамгаалахын салбар бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолтой шууд холбоотой маш чухал салбар. Энэ салбарын бодлогыг зангидаж явна гэдэг бол том үүрэг хариуцлага гэж ойлгож байгаа. Салбар хариуцаж, сайдаар томилогдсон эхний өдрөө л шат шатны удирдлагуудад нэг зүйлийг онцгой анхааруулж хэлсэн. Тэр бол хариуцсан ажлаа хариуцлагатай хийх. Тэр дундаа Батлан хамгаалах салбарт ажиллаж байгаа хүн бусдаас илүү хариуцлагатай байх хэрэгтэй. Алдаа дутагдал гаргасан бол шударгаар хариуцлагаа үүрдэг үлгэр жишээ энэ салбараас тод харагдах ёстой гэсэн зарчмын асуудлыг анхааруулж хэлсэн. Цаашид бодлогын хувьд илүү сайжруулах олон ажил бий.

-Зам, тээврийн салбарт өнгөрсөн хугацаанд томоохон ажлууд хийгдсэн. Ер нь танд энэ салбарыг анх хариуцан ажиллахад ямар байв. Ямар салбар хүлээн аваад хүлээлгэж өгөв?

-Зам тээвэр бол улс орны хөгжлийн судас гэж би хэлэх дуртай. Олон улсад ч ингэж ойлгодог. Тэр утгаараа баг хамт олонтойгоо энэ салбарт хоёргүй сэтгэлээр хандан ажиллаж, олон том ажлуудын ард гарсан. Зарим ажлуудаа би тоогоор хэлье. Тоо худлаа хэлдэггүй. Анх ажил авахад манай улс 2022 оны эхний хагас жилд 21.9 сая тонн ачаа тээвэрлэж байсан. Тэгвэл 2023 оны эхний хагаст 47.5 сая тонн ачаа тээвэрлэж өмнөх онтойгоо харьцуулахад 2.2 дахин өссөн. 2024 оны эхний хагаст 62.9 сая тонн ачаа тээвэрлэж, гурав дахин өсөлт үзүүлээд байна.

-Энэ нь нийт ачаа тээвэрлэлт байх, тийм үү. Тус бүрд нь тоогоор хэлбэл?

-Авто тээврээр 2022 оны эхний хагас жилд 9.2 сая тонн ачаа тээвэрлэж байсан. Харин 2023 оны эхний хагас жилд 30.5 сая тонн болж 2022 оны үеэс 3.3 дахин, 2024 оны эхний хагаст 41.8 сая тонн болж 2023 оны мөн үетэй харьцуулахад 4.5 дахин өссөн. Мөн Төмөр замаар тээвэрлэсэн ачаа 2022 оны эхний хагас жилд 12.7 сая тонн. 2023 оны эхний хагас жилд 17 сая тонн болж 34 хувиар, 2024 оны эхний хагас жилд 21 сая тонн болж 24 хувиар тус тус өсөөд байна.

-Өнгөрсөн хугацаанд агаарын тээвэр эрс өссөн гэдэг тооцоолол гарсан байна лээ. Мэдээж энэ олон ачаа, тээвэр өсөх тусам Монгол Улсын эдийн засаг нэмэгдэнэ гэсэн үг биз дээ…?

-Тэгэлгүй яах вэ. Миний хэлээд байгаа эдгээр тоон үзүүлэлт бол цаад утгаараа эдийн засгийн өсөлтийг хэлээд байгаа юм. Энэ тоон үзүүлэлтүүд ихсэх тусам л тэр чинээгээрээ Монгол Улсын эдийн засагт хувь нэмрээ оруулж байна гэсэн үг. Нөгөө талдаа тоо худлаа хэлдэггүй. Тоо баримт болж үлддэг. Тиймээс л энэ олон тоон үзүүлэлтийг би хэлээд байгаа юм. Таны асуусан агаарын тээвэрлэлт мөн өнгөрсөн жилүүдэд эрс нэмэгдсэн. Тухайлбал, 2022 оны эхний хагаст агаарын тээврээр 323.5 мянган зорчигч тээвэрлэж байсан. Харин агаарын тээврийн либералчлалын үр дүнд 2023 оны эхний хагас жилд 708.3 мянган зорчигч болж өмнөх оны мөн үеэс 2.2 дахин өссөн. 2024 оны эхний хагаст 930 мянган зорчигч болж гурав дахин өсөөд байна. Үүнээс харвал жил ирэх тусам л хэд дахин илүү өсөж байгаа нь салбарын бодлого зөв явж байгаагийн бодит илрэл гэж хэлнэ. Бүх төрлийн тээврээр олон улсад зорчсон зорчигчдын тоо 2022 оны эхний хагас жилд 176.1 мянга байсан. Тэгвэл 2023 оны эхний хагас жилд 857.5 мянга болж өмнөх оноос 4.9 дахин өссөн. Гайхалтай үр дүн. 2024 оны эхний хагаст нэг сая болж өмнөх оны үеэс мөн л 18.3 хувиар өсөөд явж байна. Цаашид эрчимтэй өсөх хандлагатай. Нөгөөтэйгүүр үндэсний агаарын тээвэрлэгч МИАТ 10 агаарын хөлөгтэй болж, төмөр замын компаниуд 21 зүтгүүрээр хүчээ сэлбэлээ.

-Таныг Зам, тээврийн сайдаар ажиллаж байх хугацаанд Монгол Улс хэчнээн километр зам шинээр барив?

-Анх намайг энэ салбарыг хүлээж авч байхад буюу 2022 онд ердөө 292 км зам баригдаж байсан. Харин дараа жилээс нь буюу 2023 онд 381 км хатуу хучилттай авто зам ашиглалтад оруулж, 2024 онд долоон аймгийн 40 сум, хоёр боомтыг холбох нийт 1100 км хатуу хучилттай авто замын ажлыг эхлүүлээд байна. Нөгөөтэйгүүр АНУ руу шууд нислэгтэй болох бэлтгэл бүрэн хангагдаж, Австрали, Сингапур луу шууд нисдэг болох боломжийг ойртуулж, дэлхийн 46 улсын 156 цэг рүү нислэг хийх боломж бүрдсэн. Одоо харин энэхүү тулхтай өсөлтийг тууштай хадгалах л хамгийн чухал байна. Энэ салбарыг одоо Б.Дэлгэрсайхан гишүүн хариуцан авч явна. Зам, тээврийн салбарт гаргасан өсөлтүүдийг улам дээшлүүлэн, төр, түмнийхээ итгэлийг даагаад явчих хүн гэж бодож байгаа.

-Наадмын дараа намар гэдэг. Хамтарсан Засгийн газрыг ажлаа шуурхайлах, тодорхой үр дүнг богино хугацаанд гаргаж ажиллахыг ард түмэн шаардаж, шахаж байх шиг байна, тийм үү?

-Мэдээж ес дэх удаагийн сонгуулиар МАН ард түмнийхээ итгэлийг дахин хүлээн авсан. Парламентад олонх болсон ч Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хүрээнд төлөөллийг хангах зарчмыг нэн тэргүүнд барьж ажилласан. Тэр утгаараа УИХ-д суудалтай гурван нам хамтарч энэхүү Засгийн газрыг байгууллаа. Цаашид том зорилго, том төслүүдээ улс төрийн болон бодлогын түвшинд нэгдмэл нэг байр суурьтай байж бид хэрэгжүүлж чадна. Бид нэг л эх оронтой. Энэ сайхан эх орныхоо төлөө талцалгүй, улстөржилтгүй, хоёргүй сэтгэлээр л зүтгэх хэрэгтэй. Юутай ч Монгол Улсын хөгжлийн дараагийн шинэ 30 жил эхэлж байна. Өмнөх алдаанаасаа суралцаж, гаргасан амжилт, ололтоо улам баталгаажуулж, эх орон, ард түмнийхээ төлөө хичээл зүтгэл гарган ажиллах болно.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories