Author: ТЭРБИШИЙН ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох

Б.Цацрал: Та бүхнийг дээрээс шийтгэ гэсэн гэж хэлдэг DNN.mn

Эрх чөлөөний эвсэл намаас энэ удаагийн УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшсэн 40 нэр дэвшигч хандивын данс нээгээгүй гэдэг шалтгаанаар зөрчлийн хэрэг нээн шалгаж байгаа аж. Энэ асуудлаар тус намын дарга Б.Цацралтай ярилцлаа.

-Танай намыг шүүхэд өгсөн гэдэг асуудал яригдаад байна. Энэ тал дээр тайлбар өгөхгүй юу?

-Энэ удаагийн УИХ-ын ээлжит сонгуулийн тайлан мэдээ гараад Үндэсний аудитын газраас есдүгээр сарын 25-ны өдөр Сангийн яам руу явсан байна. Хуулийн хүрээндээ л энэ бүхэн хийгдэж байгаа. Гэвч Эрх чөлөөний эвсэл намаас нэр дэвшсэн 40 нэр дэвшигчийг сонгуулийн зардлын данс нээгээгүй, бүртгүүлээгүй. Бүртгүүлээгүй дансан дээр аудит тайлангаа Үндэсний аудитын газар хүргүүлээгүй гэх зөрчлийн хэрэг, хүн тус бүр дээр гурван хэрэг нээгээд нийтдээ 120 хэрэг нээчихсэн явж байна. Уг хэргүүдийн зөрчлийн шийтгэлийн нийт хэмжээ нь 1.6 тэрбум төгрөг болох юм байна. Эхнээсээ хоёр ч нэр дэвшигч шийтгэлийн хуудас авсан. Харин бидний зүгээс Захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргана гэсэн байдалтай байна. Бидний хувьд дотоод зохион байгуулалтаа өөрсдөө хийгээд сонгуульд хэрхэн оролцохоо шийдээд төв намаасаа сонгуулийн сурталчилгааны үйл ажиллагааг зохион байгуулахаар болсон.

Нам дээрээ хандивын данс нээгээд хуулийн дагуу явцын тайлангаа бүртгүүлээд, аудитлагдсан тайлангаа мөн бүртгүүлээд явсан. Гэтэл бидний энэ бүх баримтыг үл харгалзан нэр дэвшигч тус бүр дээр данс нээсэнгүй гэх зөрчлийн хэрэг үүсгэсэн. Одоо 21 аймаг, есөн дүүргийн татварын байцаагч, эрх бүхий албан тушаалтнууд байцаалт явуулж байна. Нэмээд Төрийн сангийн байцаагч нар шалгалт явуулж байгаа. Бидний зүгээс бүхий л нотлох баримтуудаа өгөөд явж байна. Сонгуулийн тухай хуульд нам нь нэр дэвшигчийнхээ зардлыг хариуцаж гаргаж болно гэх заалт байгаа. Гэтэл энэ заалт бидэнд үйлчлэхгүй байна. Заавал данс нээсэн байх ёстой гэж тулгаагүй байхад зөрчлийн хэрэг нээгээд шалгаж байгаа юм. Ер нь энэ бол төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоогүй, алдаатай байдлаас шалтгаалсан.

-Үндэсний аудитын газраас гомдол гаргасан гэсэн үг үү?

-Үндэсний аудитын газрын гомдлоор Татварын ерөнхий газраас зөрчил үйлдсэн гэдгийг чинь тогтоосон учраас та хэдийг шийтгэнэ гэсэн байр суурьтай байгаа. Энэ бол байцаагч нарын л үг. Төрийн гэх нэрийн дор ажлаа хйиж байгаа хүмүүсийг бид буруутгахгүй. Эсрэгээрээ төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоогүй байдал биднийг залхаан цээрлүүлэх, дарамт шахалт үзүүлэх, айлган сүрдүүлэх харилцаа хандлагатай байгаад бид шүүмжлэлтэй хандаж байна. Үүнийг шийдээч гэдэг шаардлага бид хүргүүлсэн. Гэвч одоогоор ямар нэгэн хариу ирээгүй л байна.

-Нэр дэвшигч данс нээж ч болно, нээхгүй ч байж болох юм байна. Гэвч данс нээлгээгүй гээд буруутгаад байгаа хэрэг үү?

-Энэ хэд маань ажлаа сайн хийгээд өмнө нь гарч байсан алдаануудаасаа сургамж авдаг байсан бол өнгөрсөн 2016, 2020 оны сонгуулиудаар данс нээхтэй холбоотой асуудал гарч ирж байсан байна. Нөгөөтэйгүүр сонгуульд оролцохдоо заавал зардал гаргана гэсэн зүйл байхгүй. Үүнийг хуульчилсан заалт байхгүй. Хүн өөрийн итгэл үнэмшилтэй, үзэл баримтлалтай, эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөгөө хэрэгжүүлэхийн тулд зардал гаргах шаардлага байхгүй. Бид үүнийг л хэлж байгаа. Тиймээс Эрх чөлөөний эвсэл нам дээр явуулж байгаа энэ үйл ажиллагааг залхаан цээрлүүлэлт гэж ойлгож байна.

-Ямар нэг хүн, нам, эвслээс захиалгатай гэж үзэж байна уу?

-Хардах биш, бүр нотлогдож байна л гэж хэлмээр байна. Татварын байцаагч нар биднээс байцаалт авахдаа хувийн шинж чанартай асуулт асуудаг. Сонгуульд нэр дэвших саналыг танд хэн тавьсан бэ гэж асууж байгаа. Энэ асуулт данс нээгээгүйтэй ямар холбогдолтой вэ гэдгээ тайлбарладаггүй. Та бүхнийг дээрээс шийтгэ гэсэн гэж хэлдэг. Тэр нь хэн юм бэ. Энэ нь тодорхой болчихвол х уулийн маргаанаа үргэлжлүүлээд явж болж байна.

Мөн шууд бусаар оролцож байгаа нэг газар нь прокурор. Прокуророос ийм чиглэл өгсөн л гэдэг байдалтай байна. Энэ дабль стандартыг эсэргүүцэхээр буцаагаад бидэнд давхар стандартаар шийтгэж байгаа юм уу. Дарангуйллыг эсэргүүцэхээр буцаагаад дарангуйллын хэлбэрээр айлгаж ичээгээд байгаа юм уу гэдгийг асуумаар байна.

Т.Хөвсгөл

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох

Монголын нийгэмд нөлөөтэй хүмүүсийн үр хүүхэд бөөнөөрөө сонгогдсон шинэ парламент DNN.mn

Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулснаар бид энэ удаагийн парламентдаа 126 гишүүн сонгосон. Холимог тогтолцоогоор явагдсан сонгуулийн үр дүнд бүрэлдсэн шинэ парламент өөрөө олон онцлогтой. Тэр дундаа энэ удаагийн Их хуралд хоёр нийгэм дамнуулан Монгол Улсын улс төр, эдийн засаг, урлаг соёл, нийгэмд өөрийн гэсэн том орон зайтай явж ирсэн хүмүүсийн удам угсаа, үр хүүхэд чамгүй олон сонгогдсон юм. Өндөр хөгжилтэй орнууд, барууны улсуудын парламентын жишиг ч гэсэн ийм л байдаг. Аль тэртээ 1900-гаад оноос үүсэлтэй Лордуудын парламентад удам дамжсан эрхмүүд өдгөө ч сууж л байгаа. Харин 126 гишүүнтэй болсноор манай улсын парламентад энэхүү байдлын эхлэл тавигдаж байна уу гэж үзэж болохоор байгаа юм.

Тухайлбал, Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан П.Жасрай гуайн зээ охин А.Ариунзаяа МАН-ын жагсаалтаар гишүүн болсон. Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын хүү Э.Батшугар, төр, нийгмийн зүтгэлтэн, Батлан хамгаалахын сайд асан Ш.Жадамбаа агсны хүү Ж.Энхбаяр, төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, Монгол Улсын гавьяат эдийн засагч, БНМАУ-ын сайд асан Д.Салдан агсны охин С.Одонтуяа, Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн үеэл дүү Б.Пүрэвдорж, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн дүү У.Отгонбаяр, УИХ-ын дэд дарга асан Р.Гончигдоржийн охин Р.Уянгахишиг, УИХ-ын дэд дарга асан П.Батхүү агсны дүү П.Батчимэг, Эдийн засаг хөгжлийн сайд асан “Фортуна” Н.Батбаярын охин Б.Жаргалан, УИХ-ын гишүүн асан Ц.Шинэбаяр агсны хүү Ш.Бямбасүрэн, Эрчим хүчний дэд сайд асан Ө.Пүрэвбаатарын хүү П.Мөнхтулга зэрэг улстөрч удамтай хүмүүс хэд хэд байна.

Тэгвэл Монгол Улсын Төрийн хошой шагналт, нэрт зохиолч Ч.Лодойдамбын зээ охин Л.Энхнасан, Төрийн шагналт, Ардын уран зохиолч Ш.Сүрэнжав агсны зээ хүү С.Лүндэг, Монгол Улсын Ардын багш, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, хэл бичгийн ухааны доктор, профессор С.Дуламын хүү Д.Бум-Очир, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Л.Чаминчулууны хүү Б.Баярбаатар, гавьяат хуульч, сэтгүүлч Ширчингийн Сүхбаатарын хүү С.Эрдэнэболд, төрийн соёрхолт, гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарамын төрсөн дүү Д.Жаргалсайхан гээд нийгэм, соёлын салбарын алдар цуутай хүмүүсийн удам угсаа шинэ бүрэлдсэн парламентад ард түмнээ төлөөлөн сууж байна.

Мөн МАК компанийн үүсгэн байгуулагч, гавьяат уурхайн Б.Нямтайширын хүү Н.Номтойбаяр, Гацуурт компанийн захирал, хөдөлмөрийн баатар Л.Чинбатын охин Ч.Номин, Их засаг их сургуулийг үүсгэн байгуулагч, Монгол Улсын Гавьяат багш Н.Ням-Осорын хүү Н.Учрал, Өсөх зоос компанийн эзэн Ч.Чинбатын охин Ч.Ундрам гээд бизнесийн салбарт өөрийн гэсэн нэр, мөртэй яваа эрхмүүдийн хүүхдүүд ч ард түмнийхээ итгэлийг хүлээн энэ парламентад сонгогдон ажиллаж байна.

Мэдээж бүх хүмүүсийг тэр бүр сайн мэдэх боломжгүй учраас зарим нэгнийг нь орхигдуулсан байж мэднэ. Гэвч ард түмний эдгээр сонголтууд зүгээр нэг тохиолдлын зүйл биш. Монголчууд эртнээс нааш “Сайн хүний үр, Сүүт гүүний унага” хэмээн удам угсааг нь хэлэлцэн ярилцдаг. Тийм ч учраас эдгээр гишүүдийг түмнээ төлөөлөн төр барилцаж чадна хэмээн итгэж сонгосон хэрэг. Гэхдээ сайн эцгийн нэрийг гурав худалдаж иддэгийн үлгэрээр нэг удаа сонгогдсон байж болно. Харин нэгэнт сонгогдоод гарч ирсэн учраас өөрийнхөө хэн гэдгээ, ямар хэмжээний эрдэм мэдлэг боловсролтой болохоо, эх орон элгэн садныхаа төлөө хэрхэн сэтгэлтэй ажиллахаа харуулах л хэрэгтэй. Мэдээж улс төрийн хувьд туршлага дутаж мэднэ. Гэвч өөрсдийн гаргасан шийдвэр, ард түмний сонголтод буцах эрх байхгүй учраас энэ дөрвөн жилд өөрсдийгөө харуулж, ажиллах ёстой болж байна.

Т.ДАРХАН

 

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох

Д.Пүрэвдаваа: Парламент нь үндсэндээ Засгийн газрынхаа мэдэлд байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Д.Пүрэвдаваатай ярилцлаа.

-Ирэх жилийн төсөв дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Улсын төсөв гэдэг бол тухайн жилийн ерөнхий үйл ажиллагааны зорилтуудтай уялдаж, хууль болж батлагддаг. Нэгэнт хууль болсон учраас дагаж мөрдөх үүрэгтэй. Харин энэ удаагийн төсөв дээр Үндэсний эвсэл болон хувь гишүүний хувиар оновчтой, өгөөжтэй байх ёстой гэдэг байр суурийг анхнаас нь илэрхийлсэн. Хүрэх үр дүн нь тодорхой байх ёстой. Гэтэл төсөвтэй холбоотой нэг гажуудал манайд байгаа нь төсөв өргөн барих тоолондоо Төсвийн хүрээний мэдэгдлээ өөрчлөөд байгаа явдал. Энэ бол өөрөө буруу. Энэ удаад 2025 оны хөгжлийн төлөвлөгөө буюу үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө хавар батлах ёстой байсан. Даанч үүнийгээ төсөв өргөн баригдсаны дараа баталсан. Ингээд дэс дараалал нь алдагд чихаж байгаа юм. Төлөвлөгөө батлагдаж байж төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар түүнтэй уялдуулан сана лаа өгөх ёстой. Гэтэл төлөвлөгөөгүй байж төсвөө боочихсон гэсэн үг. Мөн Эвслийн Засгийн газарт орсон гурван нам гурвуулаа мөрийн хөтөлбөртөө төсвийн тэлэлтийг зогсооно, багасгана гэдэг заалтыг тус гасан. Харамсалтай нь засгаа байгуулчихаад нөгөө амлалтуудаа хэрэгжүүлээгүй. Энэ бол нэг талдаа нийгмийг хууран мэхлэх үйл ажиллагаа болж таарч байгаа юм. Тиймээс Үндэсний эвслээс Төсвийн хүрээний мэдэгдэл хийх үеэс л байр сууриа илэрхийлж байсан. Төсөвт хамаарах баахан хязгаарыг байхгүй болгож байгаад урсгал зардлыг л 30 хувьд барина гээд зардлаа нэмэх аргачлалуудыг их эрт хийсэн.

-Төсвийн орлого бүрдүүлэл тийг хэт өөдрөгөөр төсөөлсөн гэх шүүмжлэл байгаа?

-Татварын орлогын өсөлтийн хэмжээ, эдийн засгийн өсөлтөөсөө 2025 онд их болчихсон байгаа шүү дээ. Тэгэхээр ирэх жилд татвар төлөгчдөд дарамт их ирнэ. Мөн уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийг өөдрөгөөр төсөөлж, гаргах хэмжээгээ их тавьсан. Дээрээс нь энэ жил төсвийг шинэ цагалбараар наймдугаар сарын 30 гэхэд өргөн барьсан. Нэг ёсондоо их яаруу, сандруу боосон. Тийм болохоор зураг төсөвтэй, ТЭЗҮ нь хийгдсэн төсөл хөтөлбөр их бага байгаа юм.

Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогод бараг байхгүй ч байж магадгүй. Ингээд урсгал зардлаа хэт өндөр тавьсан. Дээрээс нь төрийн албан хаагчийн тоо маш их байгаа. Одоо 226 мянган төрийн албан хаагч байгаа. Ирэх онд дөрвөн мянгаар нэмэгдээд 230 мянга болно. Нэмээд төрийн болон орон нутгийн өмчит компаниудын 60-70 мянган ажилчин байна. Уг нь бол шаардлагагүй орон тоонуудыг багасгах ёстой. Бид цахим үндэстэн болно гээд маш их мөнгө зарсан. Төдий хэрээрээ төр цомхон болох ёстой. Гэтэл эсрэгээрээ Шинэ сэргэлтийн бодлого гэж дэвшүүлээд түүндээ Шинэ сэргэлтийн бодлогын газар гэж нээгээд 17 тэрбум төгрөг тавьчихсан.

-Яам, сайд нарынхаа тоог мөн нэмсэн?

-Тийм, тэднийх нь төсөв хоёр жилийн өмнө нэг тэрбум байсан бол энэ жил 17 болж нуга хуга нэмэгдсэн. Уг нь олон жижиг зүйлийг хэмнэж чадвал овоо хэдэн төгрөг илүү гарна даа. Яах вэ, хөрөнгийн зардал бол төрд байгаа хөрөнгийг зөв зохистой ашиглаад тэндээсээ орлого олдог учраас хамаа намаагүй хасч болохгүй. Гэхдээ л улсын үйлдвэрийн газруудын ихэнх нь ашиггүй ажиллаж байгааг бодох ёстой. Бас нэг юм байгаа нь энэ удаагийн төсөвт баахан тоног төхөөрөмж гээд 800 тэрбум төгрөг тавьчихсан байна лээ. Энэ онд 600 тэрбум байсан юм билээ. Ямар тоног төхөөрөмж, яаж авах гээд байгаа нь ч тодорхойгүй. Мөн Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар 50 тэрбум төгрөгөөр хурлын байгууламж барина гэж байгаа юм. Энэ мэтчилэн багасгаж, хасч болохоор зардал олон бий. Ерөөсөө төсвөө багаар тавьж төсөөлөөд үнэхээр орлого нь их байх юм бол дараа нь тодотгол хийж болно. Тэгэхгүйгээр өөдрөгөөр төсөөлөөд их тавьчихдаг.

Түүндээ хүрэхгүй бол төрийн байгууллагууд чинь батлагдсан төсвөө мөрдөөд л явна шүү дээ гэдгийг бид хэлж л байсан. Даанч 126 гишүүнээс 118 нь нэг талдаа гарчихсан учраас олонхоороо дэмжээд явлаа. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсөв 99 хувь нь өөрчлөгдөөгүй. Өмнө нь бол төсөв Их хурал дээр 20-30 хувь өөрчлөгдөж батлагддаг байсан. Ингээд харахаар парламент үндсэндээ Засгийн газрынхаа мэдэлд буй юм шиг харагдаж байгаа юм. Үнэхээр тэвчиж болохоор зардлууд байсан. Гишүүд ч санал нэгдэж байсан. Гэвч тэр чигээр нь батлаад л явуулсан. Энэ нь Засгийн газрын нөлөөлөл парламентад өндөр байгааг л харуулаад буй юм.

-Та сая яриандаа 118 гишүүн нь нэг тал болчихсон гэж байна. Тэгэхээр сөрөг хүчин болсон та бүхний дуу хоолой арай цөөдөж байна гэж ойлгож болох уу. Ер нь та нарын шүүмжлэлийг хэр хүлээж авч байна вэ?

-Тоондоо ч чухал биш л дээ. Бид шүүмжлэх гэхээсээ илүү гарц шийдлүүдийг ярих нь зүйтэй. Ер нь сүүлдээ нам төвтэй болоод байна.

Намын мөрийн хөтөлбөр, үзэл баримтлалыг шингээсэн зүйл нь улс төр, Засгийн газар дээр гарч ирээд байна. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого гэдгийг сонгуулийн тогтолцоондоо оруулаад Хэнтий аймаг хамаг төсөв хамдаг гэсэн шүүмжлэл нь сүүлдээ гурван аймаг болж байна. Ийм зүйл битгий гараасай, болоосой гэдгийг л хэлж, ойлгуулах нь цөөнхийн зорилго. Харин бидний гар гаж тавьж байгаа гарц, шийдлүүдийг шат шатандаа хүлээж аваасай гэдгийг л хэлээд байгаа юм.

-Цөмийн энергийн тухай хуулийг Засгийн газраас яаралтай горимоор өргөн барьж, УИХ-аар хэлэлцэж байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор АМНАТ тойрсон асуудал хөндөгдөж, сүүлдээ эх орноосоо урвасан, урваагүй дээрээ тулж байна. Энэ асуудал дээр та юу хэлэх вэ?

-Өөрчилж буй гол зүйл нь 34 хувийн асуудал байгаа юм. Компани өөрөө хайгуул хийсэн бол 34 хувь, улс хайгуул хийсэн бол 51 хувийг төр эзэмшинэ гэдэг хуультай. Гэтэл энэ нь маргаан дагуулдаг. Өмнө нь Оюу толгой дээр 34 хувийг авсан. Үүнээс болоод маш олон гацалт үүсч байсан.

-Ингэснээр улсаас их хэмжээний зардал гаргах шаардлагатай болдог гэж үзээд байгаа юм билээ?

-Нөгөө 34 хувийнхаа хөрөнгийн зардлыг гаргах хэрэгтэй болно. Тэгснээс бид татвараа л авъя гэдэг сонголт хийгээд яаралтай горимоор оруулж ирсэн. Би ингэж яаралтай горимоор оруулж ирснийг гайхаад байгаа юм. Уг нь хэвийн горимоороо орж ирээд судалгаатайгаар 34 хувийг улс эзэмшвэл ямар давуу болон сул талтай юм. АМНАТ-өөр оруулаад шууд татвараа аваад эхэлбэл 34 хувь эзэмшсэнээс санхүүгийн болон эдийн засгийн ямар өгөөжтэй юм гэдгийг ярих ёстой байсан. Энэ талын тооцоо судалгаа байна уу гэхээр одоо яг тодорхой гаргаж, цаасаар өгсөн тооцоолол байхгүй байна. Ийм байж яаралтайгаар оруулаад ирсэн. Монгол Улс 2020 оны байдлаар 190 мянган тонн ураны нөөцтэй гэж байгаа юм. Хайгуулын гурав, ашиглалтын зургаан лиценз хүчин төгөлдөр байна. Иргэд нэг талдаа маш хортой гэсэн ойлголттой байна шүү дээ. Мөн байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөлөл нь ямар юм. Усны асуудлыг нь хэн тогтоов. Сөрөг үзүүлэлтүүд ямар гарсан гээд олон зүйл тодорхойгүй. Гэтэл УИХ дээр ажлын хэсгийн гишүүд гээд хэдэн хүн орж ирээд ямар ч асуудалгүй гээд л хэлээд байгаа. Уг нь судалгаануудынх нь тооцоолол, дүнг хармаар байгаа юм.

-Ганц том төсөл хэрэгжүүлэхийн тулд хуульд өөрчлөлт оруулж байна гэсэн зүйл яригдаад эхэлсэн байсан. Та юу хэлэх вэ?

-Хүмүүс хардах эрхтэй. Нэг гэрээ, компанид зориулж хууль батлачихав уу. Эсвэл манай Ерөнхийлөгч Францад очсон. Тэднийх ч ирсэн. Ингээд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр хиймэл дагуул хийж өгөх асуудал яригдсан. Харин үүнийхээ зөрүүнд ураны таатай нөхцөлийг бий болгож өгч буй юм шиг хардах нөхцөл үүсчихэж байгаа байхгүй юу. Энэ болгоныгоо Засгийн газар тайлбарлах ёстой. Хувь гишүүний хувьд бол ашиглах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Хамгийн гол нь бид байгальдаа хор хөнөөлгүй л явуулах ёстой.

-Бүх зүйл нь тодорхой байх хэрэгтэй л гээд байна уу?

-Тодорхой л байх ёстой. Дээрээс нь бид чинь эрчим хүчний дутагдалтай гээд цахилгаанаа хязгаарлаж, үнийг нь нэмж байгаа ийм үед жижигхэн ч болтугай шинэ эх үүсвэртэй болох нь зүйтэй. Ингэх хөтөлбөр чинь хаана байгаа юм. Бид гэрээ хийчихдэг. Гаргахаас биш өөрсдөө хэрэглэх эрхгүй болчихвол яах вэ. Удахгүй гэрээ нь орж ирэх байх. Энэ бүхэн нь холбогдож, ойлгомжтой тодорхой болчихвол ард түмэн уран гэхээр айгаад байхгүй болох ёстой.

-Та яриандаа УИХ нь Засгийн газрынхаа мэдэлд орчихсон тухай ярьсан. Ийм байдлыг хэрхэн засч, УИХын чадамжийг дээшлүүлэх вэ?

-Гэрээ байгуулж, ийм стандарт бус Засгийн газар байгуулахыг уг нь бол хориглох ёстой байгаа юм. Нэгэнтээ олонх болчихсон нь дангаараа засгаа байгуулаад л явах ёстой. Уг нь Ардчилсан нам, ХҮН нам чинь төрийн албыг цомхон болгох, халамжийг хавтгайруулахгүй байх ёстой гээд байдаг. Нөгөө талд нь төрийн оролцоотой эдийн засаг байх ёстой гээд Ц.Даваасүрэн гишүүн хэлсэн. Хувийн хэвшил хийж чадахгүй байгаа учраас төр оролцож явна гээд өмнө нь ч бас МАН-ын төлөөллүүд хэлж байсан түүх бий. Бид чинь эрэлт нийлүүлэлтээр зохицуулагддаг зах зээлтэй. Үндсэн хууль төвтэй, хууль засагладаг парламенттай байх ёстой болохоос биш намын бодлого засагладаг, төрийн зохицуулалттай эдийн засагтай байж болохгүй. Үндэсний эвсэл бол баруун төвийн үзэл баримтлалтай. Тийм ч учраас төр цомхон, эрэлт нийлүүлэлтээрээ зохицуулагддаг эдийн засагтай, Үндсэн хуулийн хүрээнд парламент нь ажилладаг байх ёстой гэж үздэг. Төсөв батлагдахад сая асуудал үүссэн үү, үүсэн. Гэтэл хоёр том намын бүлэг хуралдаад л өөрчилнө гэж байсан зүйлүүд маргааш нь бүгд байхгүй болсон. Тэгэхээр намын бүлгийн шийдвэр өнөөдөр парламентад илүү хүчтэй орж ирж байна. Зүй нь бол Намын их хурал биш, Улсын Их хурал байхгүй юу.

-Зүүн болон барууны үзэлтэй намууд нэгдээд Засгийн газраа байгуулчихсан гэж байна. Тэгвэл манайх одоо ардчилсан улс хэвээрээ байгаа юу?

-Ардчиллыг хэмждэг судалгаа бий шүү дээ. Түүгээр манай улс улам л бүдгэрээд байгаа. Өнөөдөр дэлхийд ардчилалтай орнуудын иргэд л аз жаргалтай сайхан амьдарч байна. Эдийн засаг, шийдвэр гаргалт нь эрүүл. Энэ бүхнийг манай сайд нар ярих болохоороо жишээ авч хэлдэг. Гэтэл үйл ажиллагаа нь яг үүнийхээ эсрэг байгаад байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Улсын их дэлгүүрийг дор хаяж долоо хоногтоо нэг өдөр амраадаг болгоё DNN.mn

Улаанбаатар хотынхоо түгжрэлийг бууруулчих санаатай улс даяараа сэтгэл чилээж байна, хөөрхий. Ямар сайндаа урд уулаа нүхлээд гарчихвал түгжрэл буурна гэж тооцоод 5.5 их наяд төгрөгийн өртгөөр тунель барихаар болсон нь хэл ам дагуулаад эхэлсэн. Энэ ч яах вэ, гэхдээ хэрэгжиж л таарах төсөл байх. Тэгвэл хотын төв буюу Бага тойруугийн түгжрэлийг нэг өдөр ч гэсэн шийдэж болох маш хялбар арга байгаа нь Улсын их дэлгүүрийг ядахдаа долоо хоногийн нэг өдөр амраадаг болгох юм. Тэр дундаа долоо хоногийн эхний өдөр буюу даваа гаригт байвал үр өгөөж нь бүр л илүү байх магадлалтай. Учир нь Улсын их дэлгүүр орчим бол Бага тойруугийн түгжрэлийн шалтгааны 60 орчим хувь болдог гэсэн албан бус яриа бий. Хэрэв ийм болговол эргэн тойрных нь оршин суугчид долоо хоногийн нэг өдөр ч гэсэн сэлүүхэн амьдарч, дуу чимээ багатай өдрийг өнгөрүүлдэг болно. Одоо бол эргэн тойрных нь хэдэн байрны оршин суугчид УИД-ийг хувьчилж авсан гэр бүлийнхнийг мөнгөтэй, орлоготой байлгахын төлөө гэрийнхээ гадаа түгжирч, байнгын стресстэй амьдарч байна.

Ер нь тус дэлгүүрийг тойрсон асуудал хувьчлагдсан цагаасаа хойш өдийг хүртэл 20 гаруй жил тасралтгүй үргэлжилж байгаа. Анх 1999 оны зургадугаар сарын 2-ны өдөр Засгийн газраас Улсын их дэлгүүр хувьцаат компанийн нийт хувьцааг Монголын хөрөнгийн бирж дээр хөрөнгө оруулалтын эрхийн бичгийн баталгаажсан цэнхэр тасалбар болон бэлэн мөнгөөр арилжаалахыг тухайн үеийн Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Зоригтод зөвшөөрсөн байдаг. Улмаар УИХ-ын гишүүн асан А.Шагдарсүрэнгийн “Номин холдинг” компани дийлэнх хувьцааг нь авсан. Одоо бол 43620 жижиг хувьцаа эзэмшигч нийт хувьцааны 38.8 хувийг эзэмшдэг бол үлдсэн хувьцааг нь гурван том хувьцаа эзэмшигч эзэмшдэг юм билээ. Гэвч хувьчлагдаад 25 жил өнгөрчихөөд байхад олигтойхон ногдол ашиг тараадаггүй гэсэн байнгын хэрүүлтэй байсаар ирлээ. Хүний урманд эргэн тойрондоо ганц нэгэн авто зогсоол ч нэмж барьсангүй өдийг хүрэв. Харин эсрэгээрээ хотын төвд лангуу түрээсэлдэг Нарантуул болсон гэдгийг хүмүүс хэлдэг. Лангуугаа түрээсэлж, зүгээр мөнгө хураах мөрөөрөө хураахгүй лангуу түрээслэгчдээ элдвээр шахаж хавчдаг талаар ч гомдол өмнө нь гарч л байсан. Гайгүй орлоготой лангуунуудаа судалж байгаад шахаж гаргачихаад өөрсдөө тухайн барааг нь оруулж ирдэг гэж олон нийт ам муутай байдаг. Чухам үүнийг үнэн, худлыг нь мэдэхгүй. Ямар ч л байсан Улсын их дэлгүүр гэсэн нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг хэрнээ улсынхаа өмнөө барьдаг ганц брэнд болох Говь компанийн бүтээгдэхүүнийг ч борлуулдаггүй юм билээ. Энэ нь тухайн дэлгүүрийн менежмент гэж бодъё. Гэвч уг нь гаднын орнуудын Их дэлгүүр гэдэг бол олон улсад алдартай өөрийн брендүүдээ борлуулдаг, гаднын жуулчдын нүдийг хужирлаж, мөнгийг нь хамдаг газрыг хэлдэг. Гэтэл манайх болохоор захаасаа нэг их ялгараад байх юмгүй л байна шүү дээ.

А.Шагдарсүрэн гэж цагтаа Их хурлын гишүүн хүртэл явсан хүний гэр бүлийн компани болох “Номин холдинг” Улсын их дэлгүүрийг хувьчилж аваад яг 25 жил болж байгаа. Гэвч энэ том газрыг өөрийн болгосноосоо хойш олигтойхон сэтгэл гаргаагүй нь харамсалтай. Өнөөдөр олны анхааралд өртөж, муугаар хэлүүлээд байгаа “Интермед” эмнэлэг л гэхэд хажуудаа дөрвөн давхар байшин барьж, зогсоолоо шийдчихсэн байдаг юм билээ. Сэтгэл гэдэг энэ. Бизнес хийнэ гэдэг нь зөвхөн мөнгө бодохоос гадна эргэн тойрны оршин суугчдын амар тайван байдал, үйлчлүүлэгчдийнхээ сэтгэл ханамжийг бодохыг хэлнэ. Харамсалтай нь хувьчилж авсан гэр бүлийн компани болох “Номин” хүний хариулт мөнгө өгөөгүй гэдэг хов живэнд л орооцолдож байснаас биш нийгмийн сайн сайхны төлөө гээд олигтойхон ч цоллуулаагүй л байна. Тиймээс хотын захиргаанаас олон нийтийн төлөө тус компанийг шахах хэрэгтэй байгаа юм. Нэгэнт өөрсдөө санал санаачилга гаргаад хийхгүй байгаа болохоор өөр яалтай ч билээ дээ.

Тиймээс “Улсын” гэдэг нэрийг авч яваагийн хэрэг юу билээ, бусдын өмнө нүүр улалзуулахгүй бараа, үйлчилгээтэй болгох хэрэгтэй. Дэлхийн брэндүүд алт мөнгө, шүр сувд гээд хүний нүүр улайхааргүй бараатай өндөр зэрэглэлийн дэлгүүр байх хэрэгтэй юм биш үү. Ингэж байж жинхэнэ утгаараа Улсын их дэлгүүр болно.

Одоо бол битүү дээвэртэй Нарантуул л гэсэн үг байна. Гэхдээ захын үнийг гурав нугалаад тавьчихсан, адилхан бараатай Улсын их дэлгүүр гэж байх уу. Ямар брэнд, юу байгаа юм ийм том нэр зүүх. Хаана ч байдаг л бараа байдаг биз дээ. Олон улсын стандартыг хангаж чаддаггүй юм бол ядаж дөхөж очих ёстой. Худалдааны төв юм бол үйлчлүүлэгчдийнхээ тав тухыг хангаж, боломжийн хэмжээний машины зогсоолыг барьж байгуул гэдгийг нийслэлээс шахаж, албан даалгавар өгөхөд ч буруудахгүй. Хэрэв ингэж чадахгүй бол өмч хувьчлалын асуудлыг нь эргэж харахад гэмгүй. Өдий хүртэл ногдол ашгаа ч олигтойхон тараачихгүй “ашиггүй” ажилласаар ирсэн хэрнээ ажиллаад л байдаг бизнесийн байгууллага гэж байх уу даа. Бизнесийн зарчим, зүй тогтлоороо бол аль хэдийнэ дампууруулаад, дараагийн зүйлээ бодсон байна биз дээ.

Хамгийн чухал нь долоо хоногийн нэг өдөр амардаг болгох хэрэгтэй байна. Цаашид ингэж зогсоол байхгүй хэвээр байгаад байх юм бол долоо хоногтоо хоёр өдөр ч амардаг байсан болно. Замын түгжрэл, оршин суугчдын амьдралыг бодвол. Үгүй бол тэр хавийн айлуудад нөхөн төлбөр сар бүр өгдөг байх хэрэгтэй, гаднаа машин зогсоосны хөлсөнд. Энэ бүгдийг Засаг даргын захирамж гаргаад шийдчих хэрэгтэй. Тэгж байж тэнд ажилладаг хүмүүс гэр бүл, хайртай дотны хүмүүстээ гаргадаг цаг нартай болно. Ингэсний хүчинд нэг өдөр ч гэсэн хотын төв замын түгжрэл 60 хувиар буурна. Эргэн тойрны оршин суугчид нь ганц хоног ч болов стрессгүй өнжиж, гэртээ түгжрэхгүйгээр орж үзнэ. Хэрэв хүмүүсийн ая тух, эрүүл мэндийг юман чинээ бодохгүйгээр амрахгүй ажиллана гэвэл тухайн бүс нутгийн оршин суугчид болоод ажилтан, албан хаагчдад нь нөхөн төлбөр гаргуулах хэрэгтэй. Бүх зүйлийг мөнгө гэж хараад байх юм бол мэддэг хэлээр нь буюу мөнгөөр нь харьцаж яагаад болохгүй гэж. Угаасаа хэтэрхий их мөнгөөр дархан цаазат уулаа нүхлэх гэлээ гэсэн хэл аманд өртөж суухаар эхний ээлжинд ингээд түгжрэлийнхээ тодорхой асуудлыг шийдэж болохоор байна, нийслэлийнхээн.

Үүний дараагаар шийдэх бас нэг асуудал бол Теди гэж өөр нэгэн түгжрэлийн үүр бий. Энэ бол дараагийн бичих сэдэв мөн.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Б.Пунсалмаа: Төсвийн урсгал зардлаа танахад л цахилгаан станц барьж болохоор байна DNN.mn

Улсын Их хурлын гишүүн Б.Пунсалмаатай ярилцлаа.

-УИХ-аар 2025 оны төсвийг баталсан. Гэвч алдагдалтай, танаж болох байсан гэсэн шүүмж гарсан учраас тодотгол хийхээр боллоо. Ирэх оны төсөв дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Үндсэн хуульд орсон нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу 126 гишүүнтэй парламент бүрдсэнээс хойш хоёр дахь удаагаа төсөв хэлэлцлээ. Эхлээд энэ оны төсөвт тодотгол хийсэн. Харин өнгөрсөн долоо хоногт 2025 оны төсвийг баталлаа. Эдгээр үйл явцаас олж ажигласан зүйл гэвэл УИХ-ын Дэгийн тухай хуулиараа цөөхөн гишүүн үг хэлэх эрхтэй байдаг юм гэнэ. Гэтэл бүхэл бүтэн улсынхаа төсөв хэлэлцэх үеэр цөөхөн гишүүн үзэл бодлоо хэлж, санал бодлоо шингээдэг дэг байгаа нь харамсалтай. Иймд энэ хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж гишүүдийн оролцоог илүү тэлж өгөх шаардлагатай гэж анзаарсан. Хоёрдугаарт, Мөнгөний бодлого, Төсвийн хууль хоёр цаг хугацааны хувьд зөрж өргөн баригдсан. Төсвийн төслөө есдүгээр сарын 1-нд, Мөнгөний бодлогоо аравдугаар сарын 1-нд өргөн барьсан. Эдийн засгийн гол багана болсон энэ хоёр бодлого чинь нэг өдөр, нэг бодлоготойгоор орж ирмээр юм. Жишээ нь энэ бодлого, хуулиа оруулж ирсэн байгууллагууд инфляциа өөр, өөрөөр тооцсон байсан.

Мөн төсвийн төслийг уншиж, танилцаж байх явцдаа бид нийтээрээ нэг алдаа хийснээ ойлгосон. Анхдугаар чуулган хуралдахад л төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль дээр ажиллах хэрэгтэй болсон. Ингэхдээ 6.1.3 буюу төсвийн урсгал зардлын хэмжээ Дотоод нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ий 30 хувиас хэтрэхгүй байх ёстой гээд баталчихсан. Үүний хор уршиг нь ердөө сарын дараа гараад ирсэн. Зардлыг нэмэхийн тулд ДНБ-ийг хязгааргүй өсгөхөөр болж. Гэтэл манай улс чинь уул уурхайн эдийн засагтай улс. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ өндөр байхад төсөв тэлэлттэй байж болдог. Өөрөөр хэлбэл, урсгал зардал нь дагаад тэлчихээр ирээдүйд нэг хортой зүйл бий болж магадгүй.

-Тэр нь юу вэ?

-Мөчлөг дагасан бодлого гэдэг дээ.

Үнийн өсөлтийн үед дагаад урсгал зардал өсч байна. Гэтэл үнэ унах, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл багассан үед нь бид урсгал зардлаа буулгаж чадах уу гэдэг нь өөрөө том асуудал болно. Энэ үед нийгмийн хямрал үүсч магадгүй. Нэгэнт өсчихсөн, нэмэгдчихсэн байгаа цалин тэтгэвэр, халамжаа бид шууд буулгаж чадахгүй. Өрх бүр орчихсон учраас хэрэглээгээ буулгаж чадахгүй шүү дээ. Тиймээс урсгал зардлыг ДНБ-ний тооцоолсон өсөлттэй уялдуулан өсгөх нь тохиромжгүй байгаа юм. Тэгэхээр цаашдаа урсгал зардлын хэмжээгээ тогтвортой байлгах, эсвэл инфляцийн хэмжээгээр өсгөж болно. Ингэхийн тулд Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд хийсэн өөрчлөлтөө засаж залруулах шаардлагатай болж байна.

-Урсгал зардал дотор танаж болмоор ямар, ямар зардал байна вэ?

-Урсгал зардал дотор их нэмэгдсэн нэг зүйл бол төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын бусдаар үйлдүүлэх ажил үйлчилгээ гэх зүйл байгаа юм. Бусдаар үйлдүүлэх ажил үйлчилгээ гэдэг чинь цалин, тэтгэвэр тэтгэмж, барилга байшингийн хөрөнгө оруулалт ч биш. Зүгээр л ийм нэртэй маш том зардал гараад ирсэн. Задаргаа, зориулалт байхгүй. Энэ зардал 2017 онд 400 тэрбум төгрөг байсан бол ирэх жилийн төсөвт 1.9 их наяд төгрөг болж өсчээ. Хувь гишүүний хувьд энэ бол хэтэрхий үрэлгэн зардал гэж үзэж байгаа.

-Тэгэхээр ирэх оны төсөвт тодотгол хийгээд таны хэлээд байгаа шиг эдгээр үрэлгэн зардлуудыг танаж чадах болов уу?

-Ирэх жилийн төсвийг яаралтайгаар баталсан. Хоёр дахь хэлэлцүүлгийн үед л хүмүүс зарчмын зөрүүтэй санал оруулж ирснээр олны анхааралд орж ирсэн. Төсвийн номыг нэг бүрчлэн судлах гэдэг чинь асар их цаг хугацаа шаардсан ажил болдог юм байна. Гэвч бид боломжийнхоо хэмжээнд л хурдтайгаар судалсан. Ингээд ч хурд нь яг л хоёрдугаар хэлэлцүүлэг дууссаны дараа таарсан. Тиймээс гишүүдийн саналыг аваад тодотголд оруулъя гэсэн. Тэгэхээр тодотгол хэлэлцэх үеэр танаж багасгах зардлууд дээрээ саналуудаа оруулахаар бэлтгэж байна. Миний

хувьд мөн анзаарсан нэг зүйл бол төсөвт орж байгаа бүтээн байгуулалтуудыг ТЭЗҮ-тэй байх гэсэн шаардлага дутагдаж байна. Магадгүй зарим салбарт ТЭЗҮ-гүй оруулж ирэх гэнэтийн шаардлага үүсч болно. Тэр тохиолдлыг зохицуулсан зохицуулалтыг Төсвийн тухай хуульд тодруулж өгмөөр юм байна. Жишээлбэл, маш олон газарт эрчим хүч, дулааны шугам сүлжээ орох шаардлагатай байгаа. Харамсалтай нь тэдгээрийн ТЭЗҮ байхгүй гэдэг шалтгаанаар төсөвт ороогүй. Тэгэхээр эрчим хүчний станцыг бүтээн байгуулах болгондоо ТЭЗҮ хийгээд байхгүйгээр өмнөх ижилхэн үзүүлэлтүүдтэй газруудын ТЭЗҮ-ийг түр жишиг болгон авч болно шүү дээ. ТЭЗҮ гэдэг чинь өөрөө төсөвтэй, цаг хугацаатай байдаг зүйл. Энэ болгоныг товчлох арга механизмыг төсөвтөө оруулж ирэх шаардлагатай байна. Яг ийм байдлаар жишиг ТЭЗҮ-ээ ашиглаад явсан бол алслагдсан аймаг, дүүргүүдэд цахилгаан шугам сүлжээ орчих бололцоо байсан. Түүнийг нь санхүүжүүлэх төсөв ч байсан. Ер нь төрийн хийх ёстой үндсэн ажил бол дэд бүтцийг байгуулж иргэддээ хүргэж өгөх. Зөөлөн болон хатуу дэд бүтцийг л холбож өгөх ёстой. Түүнээс энд ч, тэнд ч бяслагийн үйлдвэр барих нь төрийн ажил огт биш. Мөн дээр хэлсэн, бусдаар үйлдүүлэх ажил үйлчилгээний 1.9 их наяд төгрөгийн 1.5 их наядыг нь хэмнээд цахилгаан станц барих хэмжээний мөнгө суллаад авах боломж байв. Манайд 2000 мегаватт цахилгаан станц байх юм бол Улаанбаатар хотын эрчим хүчний тогтвортой байдал хангагдана гэж байгаа. Тэгэхээр III, IV цахилгаан станц дээрээ Бөөрөлжүүт гээд нэмэгдээд, дээр нь дахиад нэг шинэ станц хэрэгтэй. Монгол инженерүүд нэг мегаватт хүчин чадлыг нь 2.2 сая ам.долларын өртгөөр үйлдвэр барих боломжтой гэдгээ хэлж байгаа. Үүгээр нь тооцвол 400 мегаваттын станц барихад л гурван их наяд төгрөг хэрэгтэй болно. Дандаа гаднаас гуйгаад байхгүйгээр бид өөрсдөө цахилгаан станцынхаа зардлыг гаргаж дийлэхээр байна. Тэр дундаа төсвийнхөө

урсгал зардал дотроо хэмнэлт хийгээд л дийлэнх хэсгийг нь санхүүжүүлж болчихоор байгаа юм. Хэрэв мөнгө дутвал хувийн хэвшлээ урьж болно шүү дээ.

-Шинэ цагалбараар есдүгээр сарын 1-нд төсвийн төслийг өргөн барьсан. Энэ хугацаанд юм хэлээгүй байж хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа ярилаа гэж Сангийн сайд хэлээд байсан. Гэтэл төсвийн төслийг гар дээрээ авах гэж их цаг алдсан гэж зарим гишүүн хэлсэн. Таны хувьд 2025 оны төсвийн төслийг хэзээ гар дээрээ авсан бэ?

-Намрын ээлжит чуулган эхлээд төсөв хэлэлцэж эхлэх гэтэл МАН-ын бүлэг долоо хоногийн завсарлага авсан. Орж ирээд нэгдүгээр болон хоёрдугаар хэлэлцүүлгийг маш хурдтай хийсэн. Ер нь мэдээллүүд нь удаан ирдэг. Миний хувьд Сангийн яаманд бичиг хүргүүлж, хөрөнгө оруулалтууд чинь ач холбогдлын зэргээрээ яаж эрэмбэлэгдсэн юм. Өгөөжийг нь хэрхэн тооцсоныг нь авъя гэсэн. Гэвч бичиг өгснөөс хойш 10-аад хоногийн дараа буюу төсөв батлахын өмнөх өдөр ирсэн. Мөн нэмж хэлэхэд, төсөв боловсруулах явцад иргэдийн оролцоо тун сул санагдсан. Иргэд хаана, яаж саналаа өгөх нь ил тод биш юм билээ. Сангийн яамны вэб хуудас дээр жижиг зар гаргасан болоод л аргалчихдаг юм байна. Тэгэхээр цаашдаа иргэдийн оролцоог илүү нэмэгдүүлж, хэрхэн саналаа өгөхийг тодорхой болгож өгөх хэрэгтэй. Хэрэв ингэх юм бол гурван ээлжээр хичээллэж байгаа сургуулийн сурагчдын эцэг эхчүүд бөөнөөрөө санал өгөхөд л тэр сургуулийн барилга төсөвт суутгагдах боломжтой болно шүү дээ. Мөн урт болон дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөгөөгөө бүр илүү нарийвчилмаар юм билээ. Тав, таван жилээр нь аваад үзчихвэл ирэх жилүүдийн төсөв боловсруулах, батлахад илүү амар, оновчтой болно. Ингээд иргэдийнхээ саналыг сайн авдаг болоод, бүтээн байгуулалт, хөгжлийнхөө төлөвлөгөөг илүү тодорхой болговол хөрөнгө оруулалтууд оновчтой болно гэж үзэж байгаа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Д.Жаргалсайхан: Улсын төсөв нэмэгдсэн нь сайн ч үнийн өсөлт бий болгох эрсдэл дагуулна DNN.mn

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, УИХ-ын гишүүн Д.Жаргалсайхантай ярилцлаа.

-УИХ ирэх оны төсвийг өнгөрсөн долоо хоногт баталсан. Таны хувьд төсвийн асуудал дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Монгол Улсын төсөв жилийн жилд л хэл амтай байдаг. Гэхдээ энэ жилийн төсөв их онцлогтой. Өнгөрсөн 2023 он, энэ жилийн төсөв хэд байсан, ирэх оных хэд болсон бэ гэдэг өөрөө асуудал. Энэ жилийн төсөв 27 их наяд төгрөг байсан бол ирэх оны төсвийг бид 35 их наядаар баталсан. Яагаад найман их наядаар илүү баталсан бэ гэхээр бид 90 сая тонн нүүрс борлуулна гэчихсэн байгаа. Их өөдрөгөөр төсөөлсөн гэсэн үг. Гэтэл дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний ханш унаад байна. Ингээд орлого бүрдэхгүйгээс болоод ямар асуудал үүсдэг вэ гэдгээ бид ярих ёстой.

-Ямар асуудал үүсэх вэ?

-Миний хувьд өмнө нь Баянхонгор аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байсан. Улсын төсөв батлагдангуут буюу арванхоёрдугаар сарын 5-ны дотор аймаг, сумд төсвөө баталдаг. Тэд орлого бүрдүүлэлт гэж бодохгүйгээр батална. Харин улсын төсвийн орлого бүрдэхгүй бол орон нутгийн төлөвлөсөн бүх ажил нурдаг. Мөн төсөв нэмэгдсэний бас нэг нөлөө бий. Мөнгөний асар их нийлүүлэлт хийгдчихээр үнийн өсөлт явагддаг. Өнгөрсөн 2012-2016 онд үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрүүд гаргаж, үнийн өсөлтийг барьж байлаа.

Тэгвэл өнгөрсөн онуудад үнийн өсөлт хэд болсон бэ. Манай аймгийн нэг суманд 2021 онд таван тэрбум төгрөгөөр батлагдсан инженерийн дэд бүтэц өнөөдөр 15 тэрбум болчихсон байна. Энэ хэрээрээ үнийн өсөлт нэмэгдсэн гэсэн үг л дээ. Нөгөө талдаа ард иргэдийн орлого ингэж гурав дахин нэмэгдээгүй байна.

Улсын төсөв ингэж нэмэгдэх нь үнийн өсөлтийг бий болгоно л гэж хэлэх гээд байгаа юм. Төсөв нэмэгдэж байгааг муу гэж байгаа юм биш. Гэхдээ үүнээс болоод ирэх жил инфляци хоёр оронтой тоо руу орох эрсдэл бий болно.

-Сангийн яам, Төв банкнаас инфляцийг нэг оронтой тоонд барина гээд байгаа шүү дээ?

-Монголбанкнаас 2025 оны мөнгөний бодлогыг оруулж ирсэн. Тэр үед би чуулганы хуралдаан дээр энэ талаар асуусан. Манай улс чинь нийтдээ гурван төсөвтэй шүү дээ. Үүнийг хүмүүс мэдэж авах хэрэгтэй. Нэгдүгээрт, улсын төсөв. Хоёрдугаарт, гадны зээл тусламжууд байна. Үүнийг Ерөнхий сайд, Сангийн сайд хоёр л шийддэг. Өнөөдөр Дархан-Уул, Хэнтий аймгууд руу энэ зээл тусламжууд явдаг гэж ярьдаг. Дараагийнх нь Эрдэнэт, “Эрдэнэс Таван толгой” зэрэг газрууд байна. Ингээд улсын төсөв, гадны зээл тусламж гээд 60 орчим их наяд төгрөг Засгийн газрын мэдлээр гарч байна. Нэмээд арилжааны банкууд, компаниуд, хувийн хэвшлүүд гээд явна. Ингээд нийтдээ мөнгөний эргэлт 100 орчим их наяд болж байгаа юм. Харин улсын төсөв найман их наядаар нэмэгдэнгүүт энэ эргэлт чинь 110, 120 их наяд болчихно. Мөнгө илүүдээд эхлэхээр Монголбанк бодлогоор хүүгээ өндөрсгөөд үндсэндээ хувийн хэвшлээ хаах юм руу яваад эхэлнэ. Б.Лхагвасүрэн захирал чуулганы хуралдаан дээр хатуу мөнгөний бодлого явуулна гэдгээ тодорхой хэлсэн. Үүнээс үүдээд манай улс ямар улс болох вэ гэдэг аюул руу орж ирж байгаа юм.

-Энэ нь юу гэсэн үг вэ?

-Төлөвлөгөөтэй ажилтай явдаг улс болох уу, хувийн хэвшил нь давамгайлсан улс байх уу гэдэг сонголт дээрээс хувийн хэвшлээ шахсан, төрийн оролцоо нь давамгайлсан байдал руу орох гээд байна. Үүнийгээ бид харах ёстой гэдгийг миний хувьд хэлсэн. Уг нь төсвийг багасгах арга байна уу гэвэл байна. Нийтдээ гурав орчим их наяд төгрөг танаж болохоор байгаа. Энэ жилийн төсвийг батлахдаа МАН-ынхан сонгуулийн жил учраас асар их мөнгө тавьсан. Гэтэл ирэх жил чинь сонгуулийн жил биш шүү дээ. Тиймээс багасгаач гээд хэлээд дийлсэнгүй.

-Ирэх оны төсөвт тодотгол хийхээр болсон. Гэвч энэ тодотголоор таны яриад байгаа гурван их наяд төгрөгийг танаж чадах юм болов уу?

-Тодотгол хийнэ гээд л төсвөө баталлаа. Гэхдээ миний хувьд тодотгол хийгээд танасных нь дараа л таналаа гэж хэлье. Түүнээс биш “гөлөг төөрүүлж” байна шүү дээ.

-Та түрүүн яриандаа хувийн хэвшлээ шахаад, төлөвлөгөөт байдал руу явах гээд байна гэлээ. Харин Засгийн газраас хувийн хэвшлээ дэмжинэ. Төрийн өмчит компаниудын засаглалыг сайжруулж, тоог нь цөөлнө гээд байгаа шүү дээ?

-Төрийн өмчит компаниудыг цөөлнө гэж огт ярихгүй байгаа. Энэ асуудлыг би бүлгийн хурал, ажлын хэсгийн хурал дээр зөндөө ярьдаг. Нийтдээ 6500 төрийн болон орон нутгийн өмчит компани бий. Эдгээрийн олонх нь алдагдалтай ажилладаг. Эдгээрийгээ алдагдалгүй ажилладаг болгох, эсвэл хувьчлах ажлыг хийгээч гэдгийг хэлээд байгаа. Гэтэл засаглалыг нь сайжруулъя л гээд байгаа юм. Цөөлөх, ашигтай ажиллуулах гэдгийг нь огт ярихгүй байна.

-Засаглалыг сайжруулаад ямар нэгэн олигтой үр дүн гарахгүй гэж үзэж байна уу?

-Засаглалыг сайжруулна гэдэг нь юуг хэлээд байна гээд асуухаар ТУЗ-ийг мэргэжлийн болгоно л гэдэг юм билээ. Ер нь төрийн өмчит компаниуд дээр дорвитойхон арга хэмжээ авч байж төсвийн хэмнэлт бодит болно.

-Засгийн газар 14 мега төсөл хэрэгжүүлнэ гэсэн. Гэтэл эдгээр төслийг хувийн хэвшил дангаараа хийж чадах уу. Төрийн өмчит компаниуд нь хариуцаад явах уу гэдэг асуудал яригдаад байгаа. Таны хувьд өмнө нь улсын хэмжээний том төсөл хариуцан ажиллаж байсан хүний хувьд энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Ирэх оны төсөв дээр шинэ бүтээн байгуулалт оруулахгүй. Энэ 14 төслийг хэрэгжүүлнэ гээд байгаа. Гэтэл энэ төсөл чинь 2025 оны төсөв дээр байхгүй. Эдгээр төслүүд хэрэгжих шаардлагатай юу гэвэл шаардлагатай. Гэхдээ энэ дөрвөн жилд эдгээрээс ихдээ л 2-3 төсөл нь хэрэгжих байх. Дотор нь урт хугацаанд явагдах төслүүд ч бий. Ер нь том төслүүд богино хугацаанд үр ашгаа өгнө гэж бодох хэрэггүй. Иймэрхүү том төслүүд багадаа 20-30 жилийн хугацаанд үр ашгаа өгдөг. Тиймээс үр ашгийн хувьд эрэмбэлэх нь зүйтэй. Том төслүүд дээр хувийн хэвшлийнхнийг оруулах нь зөв. Гэхдээ манайд яг орж ирээд ажиллах, аваад явах хэмжээний аж ахуйн нэгж байдаггүй. Маш өндөр босго тавьчихдаг. Түүнд нь хувийн хэвшлийнхэн тэнцдэггүй.

Нийт 10 аймагт дулааны цахилгаан станц барина гээд хэдэн жил болж байгаа билээ. Тэгэхээр энэ тал дээр анхаарах л ёстой. Хууль, журмуудаа сайжруулах ёстой. Дээрээс нь гадны аж ахуйн нэгжүүд иймэрхүү төслүүд дээр орж ирж ажиллах дээр ч анхаарах ёстой юм билээ. Жишээлбэл, Таван толгойгоос Гашуунсухайт чиглэлийн 260 км төмөр зам дээр “Самсунг” гэж компани орж ирээд, нэг км төмөр замыг 2.5 сая ам.доллараар барьж байсан. Гэтэл Таван толгойгоос Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замыг Монголын аж ахуйн нэгжүүд, Зэвсэгт хүчин хамтраад нэг километрийг нь нэг сая ам.доллараар барьсан. Маш их зөрүү байгаа биз. Энэ мэтчилэн асуудлуудаа давхар бодолцох, ярилцах л хэрэгтэй.

-Том төслүүд үр ашгаа олон жилийн дараа өгдөг гэж байна. Үр ашгаар нь эрэмбэлж үзвэл аль төслөө эхэлж явуулах шаардлагатай вэ?

-Зарим хүн төмөр зам яах гэж барьсан юм гээд асуудаг. Гэтэл Таван толгойгоос Зүүнбаян чиглэлийн 416 км төмөр зам баригдсанаар сайжруулсан шахмал түлшний медлингийг зөөдөг болсон. Өмнө нь том тэргээр зөөдөг байсан. Үүний улмаас Өмнөговь, Дундговийн зам эвдрээд дууссан. Нэг төслийг явуулахын тулд нөгөөхөө ингэж эвдээд байж болохгүй. Мөн төмөр зам баригдсанаар утаагүй түлшний үнэ тухайн үед 30 хувиар хямдарч байсан. Буцаад говь руу олон тонн ачааг хямд зардлаар тээвэрлэж байна. Улаанбаатар хотоос 60 тонн ачааг тийш нь тээвэрлэхэд дөрвөн сая төгрөг байгаа.

Харин төмөр замаар тээвэрлэхэд 700 мянган төгрөг болдог. Үүн шиг одоо ярьж байгаа энэ том төслүүд өнөөдөр үр ашиг гэхээсээ илүү Монгол Улсын эдийн засаг, дараагийн дэд бүтэц, аж үйлдвэр, бүс нутаг хөгжихөд маш том түлхэц болно. Тэр ч үүднээсээ хамтарсан Засгийн газрын гол хамтрал бол том эдийн засгаа харж, том төслүүдээ урагшлуулах юм.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Золжаргал: “Интермед” эмнэлгийн асуудал бол олон нийтэд ил болсон ганц л жишээ DNN.mn

2022 оны есдүгээр сарын 7. Нүүрсний салбарын худалдаа, хөрөнгө оруулалтын “Coal Mongolia-2022” чуулга уулзалт. ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ Б.БЯМБА-ОЧИР/MPA

“Интермед” эмнэлгийн цахим бүртгэл, мэдээллийн санд “Space bear” хакерын бүлэглэл халдаж, 230 мянга гаруй үйлчлүүлэгчийн мэдээллийг авсан гэдгээ мэдэгдсэн. Улмаар 50 мянган ам.доллар нэхэмжилсэн гэх мэдээлэл ил болоод буй юм. Тиймээс энэ асуудлаар УИХ-ын Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооны дарга, УИХ-ын гишүүн Ж.Золжаргалтай ярилцлаа.

-“Интермед” эмнэлгийн мэдээллийн санд хакерууд халдсан гэх мэдээлэл ил болсон. Танд энэ талаар ямар мэдээлэл байна. Үүнийг та ер нь юу гэж харж байна вэ?

-“Интермед” эмнэлэг бол олон үйлчлүүлэгчтэй газар. Тэр хэрээрээ олон хүний мэдээлэл нэг дор алдагдаад хүмүүс анхаарал хандуулж байна. Гэвч энэ бол олон нийтэд ил болсон ганц л жишээ. Түүнээс биш ил, далд маш их халдлага манай улсад өдөр бүр явагдаж байгаа.

Монгол Улсын иргэдийн маш их мэдээлэл интернэтийн хар зах дээр зарагдаж байна гэдэг мэдээллийг өмнө нь сонсож л байсан байх. Энэ бол бодитой зүйл. Тийм болохоор кибер мэдээллийн аюулгүй байдал гэдэг зүйл улам чухал болж байна. Манай улсад цахимжилт сүүлийн хэдэн жил эрчимтэй явагдсан.

Энэ нь ч тодорхой амжилтад хүрсэн. Гэхдээ энэ хэрээрээ эмзэг байдал нь нэмэгдэж байна. Тийм болохоор аюулгүй байдлаа хангахын тулд олон улсын жишгээр манай улсад Кибер аюулгүй байдлын тухай хууль батлагдсан. Энэ хуулийн дагуу гурван төв байгуулагдсан. Үндэсний, Зэвсэгт хүчний, Нийтийн төв гээд газрууд бий. Үндэсний төв бол төрийн байгууллагуудын аюулгүй байдлыг хангадаг. Тагнуулын ерөнхий газар дээр байрладаг. Зэвсэгт хүчний төв бол батлан хамгаалах салбарын аюулгүй байдлыг хангана. Харин Нийтийн төв нь арилжааны компаниудын аюулгүй байдлыг хангах чиг үүрэгтэй. Мэдээж хүний өмнөөс бүх цахим халдлагаас хамгаалах үүрэг хүлээнэ гэсэн үг биш. Тогтолцооны хувьд л хамгаалах учиртай. Манай улсын банкны систем бол харьцангуй сайн, туршлагатай. Бусад нь төдийлөн кибер аюулгүй байдлыг хамгаалдаг соёл суугаагүй байна л даа. Нийтийн төв дээр бидэнд хангалттай хэмжээний тоног төхөөрөмж, техникийн боломж байхгүй байна. Энэ нь сайжирч байж хууль хэрэгжинэ. Тиймээс Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооноос гишүүд тэйгээ хамт кибер аюулгүй байдлын гурван төвд ажиллаж, нөхцөл байдалтай нь танилцсан. Нийтийн төвийг сайжруулах шаардлага байгаа.

-Монголчуудын мэдээлэл интернэтийн хар зах дээр зарагддаг гэж та хэллээ. Тэгвэл худалдан авагчид нь ямар хүмүүс байдаг юм бэ. Ямар үр ашигтай байдаг хэрэг вэ?

-Хамгийн наад зах нь арилжааны сонирхолтой байж болно. Орлогын түвшин гайгүй хүмүүс нь эрүүл мэндийн талаар ямар асуудалтай байна. Түүнд нь тохирсон бү тээгдэхүүн борлуулах зэргээр ашигладаг байхыг үгүйсгэхгүй. Цаашилбал хувь хүний болон компанийн нууц мэдээлэл байна. Түүгээр дамжуулан дарамтлах, шантаажлах гээд ямар ч байдлаар ашиглаж болзошгүй.

-“Интермед” эмнэлэгт “Space bear” хакерын бүлэглэл халдсан гэдгээ хүлээж, 50 мянган ам.доллар нэхсэн гэсэн. Яг ийм тохиолдол анхных байх. Тэгэхээр энэ тал дээр манай улс ямар ажлууд хийвэл зохих вэ?

-Цахим гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс байгаа. Тэд маань өөрсдийн ажлаа хийж байгаа. Энэ тохиолдлыг анхных гэж би бодохгүй байна. Олон нийтэд мэдэгдсэн нь л энэ. Тийм болохоор бид кибер аюулгүй байдалдаа маш сайн анхаарах ёстой болчихсон. Өнгөрсөн долоо хоногт бид ирэх жилийн төсвөө баталлаа. Үүнд мэдээллийн технологи гэдэг ерөнхий нэртэй төсвийг баталсан. Гэхдээ аюулгүй байдлыг тусад нь гаргаж тавих, ангиллыг нь тусдаа болгох хэрэгтэй юм байна гэдгийг ярьж байгаа.

-Манайх шиг улс орнууд кибер аюулгүй байдалдаа хэдий хэр хэмжээний хөрөнгө зарцуулдаг юм бэ. Манай улсад энэ талын төсөв хангалттай байж чадаж байгаа юу?

-Энэ бол нэг их том төсөвтэй зүйл биш. Ер нь бол кибер аюулгүй байдлын хамгийн гол асуудалтай зүйл чинь хүмүүсийн хэрэглээний соёл юм. Энгийн зүйлээр буюу ганц мессэж явуулаад дарж орохоор нь нэг юм суулгачихдаг. Түүгээрээ дамжуулан мэдээллүүдийг нь сордог. Энэ мэт жижиг юм шиг зүйлээр дамжуулан халдлага гардаг. Түүнээс биш сүлжээ рүү нэвтэрч ороод л мэдээллийг нь хакерддаг зүйл ховор. Мэдээж тусгай байгууллагууд маань ажлаа хийж байгаа. Түүнд санаа зовохгүй байж болно. Харин нийтийн хэрэглээн дундуур нэвтэрсэн хортой кодууд жижиг вирусийн программ шиг харагдаж байгаа боловч цаагуураа их хэмжээний мэдээлэл цуглуулаад анализ хийгээд үндэсний аюулгүй байдалд эрсдэл учруулж болзошгүй дүн шинжилгээг гаргаж болно. Тийм болохоор тусгай байгууллагуудаас гадна Нийтийн төв өөрөө чамбай байх ёстой. Олон нийт, компаниудад энэ чиглэлийн сургалтыг маш сайн явуулах хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, хувийн хэвшил кибер аюулгүй байдлын үйлчилгээ үзүүлдэг тогтолцоо манайд уг нь бий. Гэхдээ үүнийг бодлогоор илүү сайн дэмжих шаардлагатай. Түүнээс биш Нийтийн төвөөс бүгдийг нь хамгаална гэж байхгүй. Энэ төв чинь өнгөрсөн жил л байгуулагдсан.

Т.Дарханхөвсгөл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Оюун: Өөрчилж болохгүйгээр батлагдах ёстой юм бол төсвийн хэлэлцүүлэг биш, танилцуулга гэж нэрлэх хэрэгтэй DNN.mn

Шинжлэх ухааны доктор, улс төр судлаач Л.Оюунтай ярилцлаа.

-Ирэх оны төсвийн төсөл УИХ дээр маргаан дагуулж байна. Зарим нь хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа эргүүлэн татах шаардлага гаргасан нь анхны тохиолдол боллоо гэх зэргээр хэлж байна. Энэ бүхнийг та юу гэж харж байна вэ?

-Аль эрт галт тэрэг нэгэнт хөдөлсөн. Энэ тоонууд өөрчлөгдөхгүй. Бид хуулиа л барьсан гэдэг үгээр гишүүдийн асуултад хариулж байна. Хэрэв ингээд огт өөрчилж болдоггүй. Засгийн газраас өргөн барьсан тоонууд хэвээрээ батлагдах ёстой юм бол төсвийн хэлэлцүүлэг гэж нэрлэмээргүй байна л даа. Танилцуулга гээд нэрлэчих хэрэгтэй. Та нар зүгээр сайхан танилц. Үүн дээр ямар ч өөрчлөлт орохгүй шүү гэсэн байр суурьтай байгаа нь үнэхээр буруу. Яах гэж хэлэлцүүлэг гэж оруулж ирдэг юм. Өөрчилж, засаж сайжруулах гэж л орж ирж байгаа. Энэ бүхнээ засах хэрэгтэй.

-Нөгөө талдаа Засгийн газраас төсөв өргөн бариад 60 гаруй хонож байна. Энэ хугацаанд ярихгүй яасан юм. Хуулийн хугацааг тулгаж ингэж байгаагийн цаана эрх ашиг байж магадгүй гэх тайлбарыг өгөөд байгаа шүү дээ?

-Есдүгээр сарын 1-нд төсвийн төслийг өргөн барьсан. УИХ-ын гишүүд маш хариуцлагатайгаар судлаад санаа оноогоо хэлж байх ёстой байсан. Харин тэгээгүй учраас одоо Сангийн яамны талаас маадгар сууж байна шүү дээ. Хэлэлцээд л байсан, дуугарахгүй яасан юм гэдэг үгээ хэлээд байна. Гишүүдийн гол үүрэг чинь ирэх оныхоо төсөв дээр задлал хийж, маш хариуцлагатайгаар нягтлах ёстой. Тэд энэ үүргээ биелүүлсэнгүй гэж харж байна. Ажлаа сайн хийсэнгүй. Гэхдээ УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу байх аа, төсвийн төсөл орж ирэхгүй байна. Танилцах гэсэн чинь өгөхгүй байна гэж хэлээд байх шиг байсан. Тэгэхээр ийм зүйл гарсан байх талтай юм шиг надад санагдсан. Гишүүдийн гар дээр төсвийн төслийг нэлээд хугацаа алдаж өгсөн юм болов уу гэж бодож байна. Намууд ч гэсэн үүн дээр хариуцлагатай байх ёстой байсан. Ялангуяа шинэ гишүүддээ анхааруулаад, төсвийн төслийг нь олж өгөөд аль болох хамтарч ажиллах хэрэгтэй байлаа.

-Төсвийн төслөө эргүүлэн татаж ав гэсэн шаардлага дээр одоогийн байдлаар 14 гишүүн гарын үсэг зурчихсан байна. Тэгвэл эргүүлж татаад дахин оруулж ирж хэлэлцээд батлах хугацаа бидэнд ер нь байна уу?

-Би одоо нэг л зүйлд найдаж байгаа. Ерөнхийлөгч маань төсөвт хэсэгчлэн болон бүтнээр нь хориг тавих эрхтэй.

-Ирэх оны төсвийн төслийг таны хувьд дэмжихгүй байгаа юм байна. Тэгвэл таныхаар алдаатай, хуудуутай зүйл нь юу байна вэ?

-Сайдуудын мөнгө нэмэгдэж орж ирсэн. Яагаад хуучнаараа байж болдоггүй юм. Сайд нар эх оронч үзэл гаргаад, улс орныхоо хөгжлийн төлөө нэмэгдсэн төсвөөсөө яагаад татгалзахгүй байна вэ. Ажил хийе гэвэл мөнгө байгаа. Заавал их байх шаардлагагүй. Хоёрдугаарт, баялаг бүтээх зүйлд л хөрөнгө оруулалт хиймээр байна. Тэр төслүүдийг бол хэрэгжиг гэж бодож байгаа.

Гэвч хувийн хэвшил хийж болмоор төсөл дээр Засгийн газар орж ирээд байгаа нь маш том алдаа. Засгийн газар гэдэг бол үйлчилгээний байгууллага болохоос компани биш. Яаж татварын таатай орчныг бүрдүүлэх вэ. Ажлын байрыг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ гэдэг дээр үйлчилгээ үзүүлэх ёстой. Харамсалтай нь дандаа алдагдалтай ажилладаг баахан төрийн өмчит компани байна. Ер нь онолоороо төр эдийн засагт оролцох тусам эдийн засаг хүндэрдэг.

-Төсвөө энэ сарын 15-ны дотор баталж чадахгүй бол УИХ тарах ёстой. Тийм болохоор гишүүд маань тарахыг хүсэхгүй учраас тэгээд л алдаа оноотой нь баталж л таарах байх даа?

-Харин тийм ээ. Яг ийм хардлага надад ч байна. Ийм алдаатай, хуудуутай төсөв гэдгийг мэдсээр байж батална гэдэг чинь зөвхөн тарахгүйн тулд гэхээс гадна тэндээс нь давхар хувь, ашиг хүртдэг юм биш биз гэсэн хардлага ч төрж л байна. Дээрээс нь нэг хүний санал тодорхой үнэлэгддэг тогтолцоо Монголд ороод ирчихсэн гэж харагдаад байна. Энэ бүхнийг хэрхэн яаж засах вэ гэдгээ олуулаа нийлж бодох ёстой болж. Гишүүдийн тоо нэмэгдээд, УИХ-д таван намын төлөөлөл суугаад ёстой жинхэнэ бүгдээрээ хэлэлцээд, бүлээн усаар угаагаад явах болов уу гэсэн чинь харамсалтай нь юу ч өөрчлөгдсөнгүй.

-Өнөөдөр (өчигдөр) чуулган хуралдах ёстой байсан ч гишүүд томилолттой гээд хуралдсангүй. Уг нь тарах эсэх дээрээ тулчихаад байгаа шүү дээ?

-Энэ бол үнэхээр хариуцлагагүй үйлдэл. Тэд тарах ёстой бол тардаг л юм байгаа биз. Гэтэл ирэх оны төсөв гэдэг чинь улс орны, ард түмний амьдралыг шийдэх чухал зүйл шүү дээ. Манайханд үнэхээр сэтгэл дутаж байна. Ийм чухал асуудал хэлэлцэж байгаа үед яагаад гадагшаа томилолтоор явж байгаа юм. Урьдчилан тохируулж болдоггүй ажил уу. Хариуцсан ажил бүрээ сайжруулъя гэсэн зүтгэл, илрэл огт харагдахгүй байна.

-Нэг нь алдаатай төсөв батлаад оруулаад ирдэг. Нөгөө хэд нь гишүүнээсээ буухгүйн тулд батлаад явуулдаг энэ байдлыг засахын тулд ер нь яах ёстой юм бэ?

-Инээдтэй санагдаж болно. Гэхдээ шинээр гишүүнээр сонгогдонгуут нь хэд, хэдэн төрлийн хичээлийг маш сайн ордог болмоор байгаа юм. Яагаад болохгүй гэж. Хүн чинь насан туршдаа л сурдаг шүү дээ. Дээрээс нь хүн бүгдийг мэддэг байх албагүй. Гэсэн ч гишүүн болсон л бол нийгмийн болон сангийн бодлогыг нь эдийн засгийн ухааныг нь зааж сургах хэрэгтэй. Ингэхгүй болохоор үнэхээр заримынх нь мэдлэг, болдовсрол дутаад байна шүү дээ. Дээрээс нь үнэхээр ийм алдаатай төсөв батлаад явуулж байхаар нэг удаа иргэний зориг гаргаад УИХ нь тараад үзвэл яадаг юм гэж бодогдоод байгаа. Гэхдээ тэр ч худлаа л даа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Жавхлан: Хувийн хэвшлээ эрчим хүч, дэд бүтэц, татварын бодлого, хүүгийн татаас зэргээр дэмжиж өгөх ёстой DNN.mn

Сангийн сайд Б.Жавхлантай ярилцлаа.

-УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Д.Энхтүвшин, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин нар ирэх оны төсвийн төслийг эргүүлэн татах шаардлагыг хүргүүлсэн. Тэгэхээр цаг хугацааны хувьд ийм боломж бий юу. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Энэ жил цоо шинэ цагалбараар есдүгээр сарын 1-нд Засгийн газар 2025 оны төсвөө өргөн барьсан. Үүнээс хойш ажлын хэсэг байгуулагдаж байнгын хороод, УИХ дээр нийтдээ 65 хоног хэлэлцэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл, УИХ дээр ийм хугацаанд байсан гэсэн үг. Тэгэхээр ийм асуудлаа өмнө ярьж болох өчнөөн хоног байсан. Ирэх оны төсөвтэй холбоотой бид олон ч хэлэлцүүлэг хийсэн. Гэтэл аравдугаар сарын 1-нд байгуулагдсан ажлын хэсэг дэгийн дагуу ажилласан, ингээд хоёрдугаар хэлэлцүүлэг болсны дараа хуулиа хамгийн сайн мэддэг, дэгээ хамгийн сайн барьж байх ёстой хүмүүс, нэр бүхий гишүүд маань ийм зүйл гаргаж байгаад харамсаж байна. Өмнөх парламентуудын үед гишүүдээс ийм санал гаргадаг л байсан. Гэхдээ хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа гаргаж байгаагүй. Бараг анхны тохиолдол нь энэ болж байгаа байх.

-Соёлын яамны төсөв дээр байгаа 18 тэрбум төгрөг нэлээд асуудал дагуулж байна?

-Тийм, тоог ярихаасаа өмнө агуулгыг нь ярих ёстой. Өөрөөр хэлбэл, хуулиа ярих ёстой юм. Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль гэж сая хавар батлагдсан. Энэ хуулийн наймдугаар бүлэгт дөрвөн заалт бий. Эдгээр заалт дээр 16-18 насны өсвөр үеийнхэнд зориулсан ваучерыг төрөөс даана гэчихсэн байгаа. Хэрвээ уг хуулийн үзэл баримтлал нь буруу гэж үзэж байгаа бол гишүүд хууль санаачлах эрхтэй. Энэ удаад ингээд тоотой нь ноцолдоод өнгөрлөө гэхэд хойтон энэ хуулиараа дахиад л орно шүү дээ. Харин агуулгаараа буруу гэж байгаа бол тухай хуулийг хүчингүй болгох, шинэчилсэн найруулга хийх зэргээр ажил хэрэгч хандах ёстой.

-Эдгээр гишүүд ирэх оны төсвийн урсгал зардлаас 3.6 их наяд төгрөгийг танах боломжтой гээд байгаа шүү дээ?

-Би дахиад хэлье. Тоотой биш агуулгатайгаа ноцолдох 65 хоногийн хугацаа тэдэнд байсан. Өнгөрсөн хугацаанд энэ талаар ерөөсөө яриагүй. Ажлын хэсэг дээр 3.6 их наяд төгрөг гэсэн тоог огт гаргаж тавиагүй. Яагаад хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн ард энэ бүхнийг яриад байгаа вэ гэдэг л өөрөө асуудал. Буруу зөрүү зүйл байгаа бол тэр талаар нь илэн далангүйгээр хуулийнх нь хугацаанд ярилцах ёстой. Тэгэхгүйгээр гуравдугаар хэлэлцүүлэгт тулгаж ирээд, төсвөө батлах ёстой арваннэгдүгээр сарын 15-ны өдөр гэсэн хуулийн заалттайг мэдсээр байж ингэж байгаад би гайхаж л байна.

-Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр хоёр болон түүнээс дээш сонгогдсон гишүүдийн зүгээс таван тэрбум төгрөгийн асуудал ярилаа гэсэн. Үнэхээр ийм зүйл болсон юм уу. Ноднин жил гурван тэрбум байсан нь өсөөд таван тэрбум болчихсон байна гээд шуугиад байсан шүү дээ?

-Тийм санал гаргасан гишүүдээ би буруутгамааргүй байна. Өмнө нь 76 тойрог байхад жил бүр л ийм хандлага гардаг байсан. Гишүүд чинь өөрөө үүрэгтэй шүү дээ. Тойрогтоо бүтээн байгуулалт хийх, хөрөнгө оруулалт татахын тулд бараг уралдаан болдог байсан. Харин 126 гишүүнтэй болсноор гишүүдийн хандлага их зөв байна гэж би харж байгаа. Засгийн газраас оруулж ирсэн бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал дээр суурилсан хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт дээр их зөв хандлага гарсан. Гишүүдийн дийлэнх олонх нь дэмжсэн байгаа. Тийм болохоор ирэх дөрвөн жилд бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал амжилттай явах юм байна гэсэн бүрэн итгэлийг авсан.

-Засгийн газрын 14 мега төслөөр халхавчилсан үр ашиггүй зардлууд их байна гэж яриад байгаа. Гадаад томилолт, зочин хүлээж авах зардал дөрөв дахин өссөн гэсэн. Яагаад ингэж их өсөөд байгаа юм бэ?

-Зардал өсч байгаа асууд лыг бодит байдалтай нь задалж авч харах хэрэгтэй. Гадаад томилолтын зардал 2021, 2022 онтой харьцуулахад нэмэгдэхээс аргагүй. Тэр үед чинь хил хаагдчихсан, бүгдийг нь цахимаар хийдэг байсан. Тэр бүү хэл дотоод томилолтуудаа ч зогсоож байсан үе шүү дээ. Үнэ өртөг ч нэмэгдлээ. Манай улсын гадаад харилцаа эрс өргөжин тэлж байна. Үүнтэй холбоотой өсөлтүүд байна. Мөн урсгал зардал өссөн гурван шалтгаан л байгаа. Хамгийн том шалтгаан буюу 60 хувийг эзэлж байгаа нь тариф, хүн амын өсөлт, цалин байна. Мөн хууль дагасан зардлын өсөлт 20 хувь байгаа. Түрүүн дурдсан Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль дээр гарч байгаа өөрчлөлт бол нэг жишээ нь. Үүнээс гадна маш олон хууль бий. Нийгмийн даатгалын тухай хууль дээр долоон жилийг таван жил болголоо. Маш их ачаалал авч байна. Он гараад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдэнэ. Нийгмийн даатгал дээр бид чинь хуримтлалын тогтолцоо руугаа шилжиж хоёр хувийг шууд хадгалдаг болж байгаа. Энэ л гэхэд шууд 300 тэрбум төгрөг болж байх жишээтэй. Мөн Цагаан алт, Шинэ хоршоо, Хүнсний хувьсгал гэсэн үндэсний томоохон хөтөлбөрүүд жил ирэх тусам маш их өргөжиж, тэлж байна. Ингэхээс ч өөр арга байхгүй. Үүнээс гадна хөрөнгө оруулалтууд жил ирэх тусам нэмэгдэнэ.Өнөөдөр хувийн хэвшил нэг томоохон бүтээн байгуулалт хийх, хороолол барих гэхээр бид эрчим хүчийг нь өгч чадахгүй болж ирж байна. Тийм болохоор эрчим хүчнийхээ бүтээн байгуулалтуудыг хийе. Хувийн хэвшлийнхэн хөрөнгө оруулалт хийхэд өртгийг нь хамгийн их бууруулж өгдөг, хөгжлийн хурдыг нь нэмдэг зүйл бол зам, тээвэр ложистик. Тийм учраас энэ хоёрыг хамгийн түрүүнд хийх ёстой. Энэ шинэ хандлагыг ч гишүүд маань хүлээж авч дэмжсэн. Цаашдаа ч дэмжээд явах байх гэж бодож байгаа.

-Ирэх оны төсөв дээр хувийн хэвшлээ дэмжсэн зүйл хэр их байна вэ гэдгийг хүмүүс их асууж, сонирхож байгаа. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Хувийн хэвшлийг дэмжинэ гэхээр их хэмжээний татаас өгдөг халамжийн байдалтай байж болохгүй. Хүмүүс энэ тал руу нь гуйвуулж асуугаад байдаг. Харин бид хувийн хэвшлээ эрчим хүч, дэд бүтэц, татварын бодлого, зээлийн хүүгээр нь хангаж, дэмжиж өгөх ёстой. Энэ бүх зүйл бүгдээрээ энэ удаагийн төсөв дээр орж ирсэн байгаа. Боловсруулах үйлдвэр дээр салбар харгалзахгүйгээр татварын бодлогоор дэмжье гэж байна. Бүсчилсэн хөгжил дээр ялгаатай татварын бодлогуудаа явуулна. Энэ бүхэн чинь хувийн хэвшлүүдээ дэмжиж байгаа маш том бодлогын шилжилт байхгүй юу. Түүнээс биш хувийн хэвшлээ дэмжиж байна гээд халамжийн бодлого явуулж болохгүй.

-Ирэх онд инфляцийн түвшинг ямар байхаар төсөөлж байна вэ?

-Өнгөрсөн дөрвөн жил ковид болон ковидын дараахь эдийн засгаа сэргээх, тогтворжуулах хүнд сорилтын жилүүд байлаа. Харин ирэх дөрвөн жил бол хөгжлийн жилүүд байна гэж харж байгаа. Гэхдээ аливаа хөгжил тэлэлтийн эрсдлийг дагуулдаг. Бид тэлэхгүйгээр бүх зүйлээ хумиад боломжуудаа алдаад суух уу. Эсвэл тэлэлтийн эрсдлээ шингээгээд, түүндээ таарсан төсөв, мөнгөний бодлогоо гаргаад явах уу гэдэг нь сонголтын л асуудал. Бид амаргүй замыг нь сонгосон, бид хөгжлийн төлөө зорино. Харин хөгжил нь хүртээмжтэй, ил тод, иргэн бүрд хүрсэн байх учиртай.

-Сүүлийн хэдэн өдөр валютын ханш чангарч байх шиг байна. Үүнийг юутай холбож тайлбарлах вэ?

-Би үүнийг улирлын эффект гэж харж байгаа. Манайх чинь бүтээн байгуулалтын улирал багатай улс. Тийм болохоор гурав, дөрөвдүгээр улиралд гүйцэтгэл шахагдаж гардаг. Үүнтэй холбоотой л гэж харж байгаа.

-Манай улсын эдийн засаг уул уурхайгаас хэт хамааралтай. Харин эдийн засгаа солонгоруулна гээд олон жил ярьж байна. Ирэх оны төсвийн орлого дээр ингэж солонгоруулах талын ямар зүйл байна вэ?

-Уул уурхайгаас хамааралтай орлого эмзэг байгааг бид бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Харин үүний эсрэг юу хийх вэ гэвэл хувийн сектороо л дэмжих ёстой. Тийм болохоор одоо эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг болох тал дээр л анхаарах хэрэгтэй. Одоо бидэнд эрчим хүчний түүхий нүүрс экспортлох 10 жилийн л хугацаа байна. Энэ хугацааны дараагаар бид тултал боловсруулаад эцсийн коксжих нүүрс гаргадаг л болох хэрэгтэй юм.

-Энэ 10 жилийн хугацаанд бид яриад байгаа том төслүүдээ гараанаас гаргаж, хөдөлгөж чадах болов уу?

-Яриад байгаа энэ 14 мега төсөл гэдэг чинь үүнийг л дэмжиж байгаа дэд бүтцийн төслүүд шүү дээ. Хилийн нэвтрэн өнгөрөх чадвар, эрчим хүчний эх үүсвэрүүдээ нэмэгдүүлэх, зам харилцаагаа нэмэх төслүүд юм. Тийм учраас би чадна гэж харж байгаа. Энэ төсөв маань ч ийшээ зориглож байгаа юм. Гэтэл төсөв дээр янз бүрийн нэр зүүж байгаад дэгээдэж унагаах юм бол энэ 14 төсөл маань ёстой жинхэнэ цаасан дээрээ л үлдэнэ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Энхтүвшин: Төсвийн урсгал зардлыг ингэж өндөр батлах юм бол УИХ бараг тарчихсан нь дээр DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин, Д.Энхтүвшин нарын гишүүд Ерөнхий сайдад 2025 оны төсвийн төслөө эргүүлэн татаж, урсгал зардлыг нь 3.6 их наяд төгрөгөөр танах шаардлага өчигдөр хүргүүлсэн. Мөн Д.Энхтүвшин гишүүнийг төсвийн төсөл дээр эсрэг байр суурьтай байсан учраас УИХ-ын гишүүнээс эргүүлэн татах тухай асуудал яригдаж байгаа гэх мэдээлэл цахим орчинд гарсан юм. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшинтэй ярилцлаа.

-Ирэх оны төсвийн урсгал зардлыг 3.6 их наяд төгрөгөөр танах боломжтой гэж байна. Чухам яагаад ингэж үзэж байгаа юм бэ?

-Энэ жилийн төсөв бол сонгуулийн жил гэдэг утгаараа нэлээн томорсон. Гэтэл ирэх жилийн төсвийг үүнээс ч нэмэгдүүлж оруулж ирсэн. Гол нь урсгал зардлыг нь нэлээд нэмэгдүүлсэн. Үүнийх нь задаргааг аваад үзэхэд ойлгоход төвөгтэй, том зардал их байгаа. Жишээлбэл, гадаад томилолт, зочны зардал маш их өссөн. Бусдаар гүйцэтгүүлэх ажил, үйлчилгээ гэсэн нэр тавьчихсан ч яг ямар ажил хийлгэх нь тодорхойгүй. Энэ мэтчилэн төсвийн хэт тэлэлт маань буцаад инфляцийг нэмэгдүүлэх магадлалтай. Эдийн засагчидаар бид судалгаа хийлгэсэн. Гадаад валютын нөөц болоод валютын ханшид ачаалал өгнө. Тийм учраас төсвийн урсгал зардлыг нь ядаж энэ оны хүлээгдэж байгаа гүйцэтгэлийнхээ хэмжээнд байлгая.

Тэр нь 3.6 их наяд төгрөг болж байна. Харин хаанаас нь юуг нь танахаа Сангийн яам, Засгийн газар өөрсдөө шийдээд оруулж ирэх нь зөв байх. Гишүүдийн зүгээс төсвийг багасгах гэж их үзсэн. Гэвч явж байгаа процессыг харахад бараг л танах зүйл байхгүй. Засгийн газрын хувьд ч энэ талын санал гаргахгүй. Санал хураалт ч гэсэн хайрцаглах маягтай. Зарим нэг унасан саналыг дахин санал хураалгаж дэмжүүлэх зэргээр явж байгаа учраас Г.Тэмүүлэн, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин бид дөрөв Ерөнхий сайдад шаардлага хүргүүлсэн.

-Шаардлагынхаа хариуг энэ сарын 8-ны өдөр авахаар бичсэн байсан. Яагаад энэ өдрийг сонгосон юм бэ. Хэрэв шаардлагыг тань хүлээж авахгүй бол яах юм бэ?

-Одоо цаг нь тулчихсан. Энэ сарын 15-ны дотор баталж чадахгүй бол УИХ тарах хуулийн заалттай. Миний хувьд энэ урсгал зардлыг ингэж өндөр чигээр нь батлах юм бол УИХ бараг тарчихсан нь дээр гэж үзэж байгаа. Яагаад наймны өдрийг сонгосон бэ гэхээр төсвийн төслийг буцаан татаад нэн яаралтай горимоор оруулж ирээд хэлэлцүүлэх боломжтой хугацааг нь тооцож сонгосон. Бид өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригийг дуустал харсан. Ингээд өнөөдөр (өчигдөр) шаардлагаа хүргүүлж байгаа юм.

-Ерөнхий сайд гадагшаа томилолтоор явчихсан үе таарлаа. Тэгэхээр шаардлагыг тань хүлээж авна гэдэгт хэр итгэлтэй байна вэ?

-Төрийн институци учраас энэ асуудлыг хүлээж аваад шийдэх байх л гэж бодож байна. Ерөнхий сайдын ажлын алба, ЗГХЭГ гээд олон газар бий. Түүнээс биш Ерөнхий сайдыг ирэхийг хүлээж ажил гацдаггүй байх гэж бодож байгаа.

-Та хувийн хэвшлийн төлөөлөл болж УИХ-ын гишүүн болсон. Тэгэхээр татварын хувь, бодлого дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Энэ 3.6 их наяд төгрөгийн урсгал зардлыг танахгүйгээр баталлаа гэж бодоход энэ хэрээрээ татвар төлөгчдийн ачаалал л нэмэгдэнэ. Бизнес эрхлэгчид, иргэд нийгмийн даатгалын шимтгэл, НӨАТ гээд бусад татвараараа төлнө. Харин энэ хэрийн мөнгийг төсвөөс таначих юм бол аж ахуйн нэгжийн хувьд том дэмжлэг болно. Инфляцийг бууруулах боломжтой. Мөн жижиг дунд үйлдвэрүүдийн төлдөг татварын бараг тал хувь нь болж байгаа юм. Хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн гарчиг нь их гоё байгаа. Гэхдээ дотор нь хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хувьд хангалттай заалт ороогүй гэж бодож байна. Өнөөдөр аж ахуйн нэгжүүдийн дансыг нь шууд хаадаг. Үүнээс болж үйл ажиллагаа нь доголддог. Улмаар дампуурдаг байдал газар авсан. Мөнгө нь орж ирээгүй байхад шууд борлуулалт тооцогдож бүртгэгдээд НӨАТ төлөх үүрэг хүлээлгэдэг. Орж ирээгүй мөнгөн дээрээ НӨАТ төлнө гэдэг чинь аж ахуйн нэгжүүдэд эргэлтйин хөрөнгөн дээр нь маш их дарамт ирж байгаа юм. Үүнийгээ төлж чадахгүй бол дансыг нь хаах эрсдэлтэй байна. Мөн хууль дээр өөрөөр заасан хэрнээ хэрэгжилт дээр өөрөөр тайлбарладаг. Амьдралд нийцэхгүй хуулийн заалтууд дээр үндэслэж, татвар төлөхийг шаарддаг зүйл байна. Энэ мэтчилэн асуудлууд байгаа учраас татварын орчныг сайжруулж, эрх зүйн орчныг нь боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Ерөнхий сайдын дэргэд Эдийн засгийн бодлогын зөвлөл гэж байгаа. Тэнд ядаж эхний ээлжинд арга аргачлал, давхардсан хувь хэмжээ, татвар хураалт, маргаантай холбоотой асуудлуудын судалгааг хийлгэж, танилцуулга хийе гэж бодож байгаа. Одоо аж ахуйн нэгжүүдэд НӨАТ-ын 540 тэрбум төгрөгийн өр байна. Ийм үед төсвийг ингэж өндөр алдагдалтай баталчих юм бол татварын байцаагч нар аж ахуйн нэгжүүд дээр очоод дансыг нь хаана гэсэн үг. Ингээд ирэхээр ирэх хавар амьдрал нэлээд хүнд байх дүр зураг гарч байгаа учраас наана нь засахын тулд л ажиллахыг зорьж байна.

-Таныг төсвийн төслийг эсэргүүцсэн учраас УИХ-ын гишүүнээс эргүүлэн татах асуудал яригдсан гээд байгаа. Үнэхээр ийм зүйл болсон уу?

-УИХ-ын гишүүнийг эргүүлэн татна гэдэг асуудал байхгүй. Намын бүлгийн нэгдсэн байр суурийг эсэргүүцсэн бол сануулах зэрэг арга хэмжээ авах журмын төсөл хэлэлцэж байгаа юм билээ. Миний хувьд МАН-ын бүлгийн хамгийн анхны хурал дээр Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр хэлэлцэхэд эсэргүүцсэн. Миний хувьд сонгуулийн амлалтуудаас дөрөвхөн зүйлийг л ярьж байсан. Гэвч одоо тэд бүгд байхгүй болчихсон.

-Тэр нь юу вэ?

-Төвийн зарлага ДНБ-ий 25 хувиас ихгүй байх. Засгийн газрын гадаад өр ДНБ-ий 40 хувиас байнга доошоо байлгах. Инфляцийг нэг оронтой тоонд байлгана. Эдийн засгийн өсөлтийг тогтмол зургаагаас дээш хувьтай байлгах зэрэг заалтууд байсан.

-Та өөрийгөө МАН-ын гишүүн биш гэсэн байсан. Хэрэв ийм бол эргүүлэн татах үндэслэл болно гэсэн зүйлийг цахим орчинд хүмүүс илэрхийлж байна?

-Татуулах, зүгээр нэг кнопчин оруулж ирэх хүсэлтэй хүн олон байгаа байх. Гэвч хуулиараа тийм боломж байхгүй. Би 1999 онд Монгол ардын хувьсгалт нам гэж байхад гишүүнээр элсэж байсан. Түүнээс хойш нам хоёр салаад эргэж нийлээд олон зүйл болсон. Энэ хооронд би МАН-д гишүүнээр элсээгүй. Тийм болохоор МАН-ын үнэмлэх байхгүй. Гэхдээ яаж залгамжилж явсныг би мэдэхгүй. Энэ улс орныг өөрчлөх, хөгжүүлэхэд хамгийн нөлөөтэй улс төрийн хүчин бол МАН байгаа юм. Гэвч өнөөдөр нам нь ард иргэдийнхээ дээр гарчихсан байна. Төрийн барих ард түмний эрх мэдэл нь УИХ-аа сонгож, түүнээс нь Засгийн газраа байгуулж явах учиртай. Харамсалтай нь өнөөдөр намын цөөхөн хүрээллээс томилгоонууд хийгддэг. УИХ-д нэр дэвших үгүйг, чуулганд юу хэлэх хэлэхгүйг шийдэж байна. Ингээд эрэмбэ нь буруу байгааг өөрчлөх хүсэлтэй намын гишүүд олон байдаг юм байна лээ. Сая намайг төсөвтэй холбоотой санал хэлсний дараа МАН-ын гишүүд холбогдож байр сууриа илэрхийлсэн. Хамтарч ажиллахыг ч хүссэн.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ