Author: АВИДЫН МӨНХЗУЛ

Ж.К.Роулин

Дэлхийн хүүхдүүдийг ид шидийн ертөнцөөр аялуулж бага насных нь дурсамжийг адал явдал, гайхамшиг, өнгө будгаар чимсэн нэгэн эмэгтэй бидний дунд амьдардаг билээ. Ид шид, гайхамшиг гээд ярихаар хамгийн түрүүнд Харри Поттер болон түүний найзууд, шидтэнүүдийн сургууль болох “Хогвартс” санаанд тань бууж байгаа бол уншигч та дэлхийтэй хөл нийлүүлэн алхаж яваа нэгэн ажээ. Сонгодог, суут, агуу гэх тодорхойлолтод нийцэх эсэхийг мэдэхгүй ч сая сая хүүхдийн төсөөллийн ертөнцийг үлгэрийн мэт болгосон учраас зохиолч Ж.К.Роулин яалт ч үгүй өнөө цагийн нэгэн сод хүн билээ. Тэрээр цар тахал тархсан энэ хар цаг үед хайртай уншигчдадаа нэгэн бэлэг барихаар шийдсэн нь түүний шинэ зохиол “Икабог”. Ид шидийг бүтээгч зохиолч маань шинэхэн зохиолоо цахим хуудсанд үнэгүй байршуулж, хөл хорионы үеэр гэртээ хоригдож буй сая сая хүүхдүүдэд болон тэдний асран хамгаалагчид болох эцэг эх, асрагчдыг цагаа зугаатай өнгөрүүлэхэд нь тусалж байгаа юм хэмээн мэдэгдсэн байна.

Ж.К.Роулин одоогоос арав гаруй жилийн өмнө “Харри Поттер” цуврал зохиол дээр ажиллаж байх үедээ анх энэхүү зохиолынхоо санааг бодож олжээ. Улмаар үүнийгээ зохиол болгон бичиж өөрийн хүүхдүүддээ орой бүр унтахынх нь өмнө уншиж өгдөг байж. Тухайн үед ном болгон хэвлэнэ гэж төлөвлөөгүй байсны дээр өч төчнөөн ажил ундарсаар өдийг хүрчихэж л дээ. “Икабог”-ийг ийнхүү “түгжчихсэнд” хүүхдүүд нь их л гомдолтой байсанд ээж нь саяхнаас зохиолоо дахин гаргаж ирж зарим газар нь засварлаж, нэмж хасаад бэлэн болгомогц хүүхдүүддээ уншиж өгсөн байна. Гэтэл хүүхдүүд нь “Бидний багад байсан түүхүүдийг тэр хэвээр нь эргүүлж өгөөч дээ, ээж ээ” хэмээн шаардсан байгаа юм. Хүүхэд насны дурсамж ямар үнэ цэнтэй, нандин бас мартагдашгүй байдаг нь энэ явдлаас харагдаж байгаа биз. Тэд багадаа уншсан үлгэрийг барагтай л мартахгүй, дүрүүдийг нь насан туршдаа танил дотноор бодож явдаг бөгөөд зохиолын үйл явдлаар төлжиж гүйцээгүй бяцхан оюун ухаанаа тэлдэг юм. Тиймээс хүүхдийн зохиол бол уран зохиолоос хамгийн эмзэг нандин, анхаарвал зохих, болгоомжилж хайрлаж байгууштай төрөл.

Зохиолч Ж.К.Роулин энэхүү зохиолоо дэлхийн бүх хүүхдүүдийн унтлагын цагийн үлгэр болог гэсэндээ ном болгон хэвлүүлэхээ түр азнан цахим хуудсандаа долоо долоо хоногоор, бүлэг бүлгээр нь үнэгүй байршуулж эхлээд удаагүй байна. Та ч бас хүүхдүүдээ шинэ адал явдлаар аялуулахыг хүсвэл https://www.theickabog.com/ хаягаар ороод эх хэл дээр нь уншиж өгөөрэй. Хүүхдүүд нь англиар төдийлөн сайн ойлгодоггүй бол та өөрөө орчуулаад ярьж өгч болно шүү дээ. Ж.К.Роулинг үгийн сангийн баялаг арвинтай, эх хэлнийхээ ашиглагддаггүй шинэ, хуучин үгсийг ч оролцуулан зохиолоо бичдэг гэдгээрээ алдартай. Тэгэхээр таны болон хүүхдийн тань англи хэлний мэдлэгт ч нэмэр болох юм. Тэрээр ирэх 11 дүгээр сард уг зохиолоо ном болгон хэвлүүлэхээр төлөвлөөд байгаа бөгөөд номыг чимэх зургийн уралдаан мөн зарласан юм билээ. Дэлхийн хаанаас ч бүтээлээ явуулж болох бөгөөд зурсан зургаа #ickabog хаштагтайгаар твиттерт оруулбал зохиолч зураг бүртэй танилцан, санал бодлоо солилцохдоо баяртай байх болно гэсэн байналээ. Албан ёсны цахим хаягаар нь зочлоход “Икабог”-ийн тухай мэдээллүүд бүгд бий дээ.

А.МӨНХЗУЛ

Америкийн ядуусын дуу хоолой, бохир реализмын туг залуурч хэмээн алдаршсан Чарьлз Буковский олон мянган шүлэг, хэдэн зуун өгүүллэг, зургаан роман бичсэн хөдөлмөрч нэгэн. “Хүүхнүүд” роман нь түүний хамгийн алдартай, бас хамгийн их борлогдсон бүтээл. “Зохиолч хүн сайн мэдэх зүйлийнхээ талаар л бичдэг” гэх үгийн бодит жишээг Буковскийн эл романаас мэдэрч болно. Учир нь “Хүүхнүүд” бол Чарьлз Буковскийн намтарчилсан бүтээл. Тиймээс л энгийн хэрнээ “гашуун” хэл найруулга, амьдралыг гоёчлолгүй, архидалт, салалт, амрагийн явдал гээд байгаа чигээр нь “шулуун шударга” өгүүлснээрээ уншигчдыг соронздон татдаг биз. Романд Хэнри Чинаски хэмээх 50 гаран настай эрийн хэсэг хугацааны амьдралыг өгүүлнэ. Тэрээр хүүхнүүдэд татагдаж, тэднийг хүсэн тачаадаж, өвөртөө оруулж, өөртөө дурлуулж ч чаддаг сүйхээтэй хижээл эр. Гэхдээ тэр өөрөө тэдэнд дурлаж, шаналж, дэргэдээ тогтоон барихыг хичээхгүй.

Эмэгтэй хүн бүр өөрийн гэсэн өвөрмөц араншинтай, эрчүүдээс огт өөр оршихуйн шинж чанартай хэмээн бодож, адал явдалт учрал бүрийнхээ дараа дээрх бодлоо улам бататгах Чинаскигийн хүүхнүүдтэй харилцдаг “хэл” нь тун энгийн. Ердөө л архи дарс, морин тойруулга, яруу найраг, ор хөнжил…

Чинаски хэзээ ч төвөгтэй, ээдрээтэй зүйлийн талаар боддоггүй. Гүн ухаан, шинжлэх ухаан гэх мэт толгой эргүүлсэн бүхнээс ангид оршино. Энэ нь түүний оюун санаан дахь минимал байдлыг тодотгоно. Байсхийгээд л хаалгыг нь балбаж, эсвэл утас цохих янз бүрийн насны хүүхнүүд уулзах санал тавихад тэр хэзээ ч татгалздаггүй. Мэдээж хүүхнүүд түүнээс нэг л зүйлийг хүснэ. Мань эрийн хамгийн сайн чадах, бас хамгийн ихээр хүсдэг тэр л зүйл. Өөрөө ч тэдгээр хүүхнүүдээс илүү зүйл хүсдэггүй, шаарддаггүй. Адаглаад л уух юмаа өөрийнхөө мөнгөөр авна. Мөнгөгүй боллоо гээд шаналахгүй. Мөдхөн л чөлөөт уншлага хийх санал аль нэг хотоос ирэхийг мэднэ. Мэдээж хүссэнээр нь болж, хэрэглээнийхээ мөнгийг халааслаад л авна. Ер нь Чинаскигийн амьдралын хэв маяг, үргэлж амжилтын араас цангаж явдаг, амжилт гэх үгийг зүрхэн тусаа цүүцдэж орхисон манай залууст тун ойлгомжгүй. Тийм ч учраас Буковскийн “Бүү хичээ” гэх алдарт үгсийг зориуд эшилмээр санагдлаа. Хүн бүхэн амжилт үзүүлнэ гэсэн сохор зорилгын араас махартлаа зүтгэж, эцэстээ өөрийн оршихуйн мөн чанараа үгүйсгэн сууна гэдэг хичнээн эмгэнэлтэй байх билээ.

Ялангуяа диваажин шиг амьдралыг мөрөөдөж шинэ тивийг зорьсон XX зууны эхэн үеийн сая сая цагаачдын цуваа. Дор бүрнээ шинэ санаа тээж, шинэ мөрөөдлөөр жигүүрлэсэн Нью-Йорк хотын залуус. Амьдрал хичээж зүтгэсэн болгонд аз ерөөхгүй нь гачлантай. Гэмт хэрэг, зөрчил тэмцлээр дүүрэн их хотын амьдрал. Буковский өөрөө тэр л цагаачдын нэгэн төлөөлөл. Тийм болохоор ядуу гуйланч, эмх замбараагүй амьдралын хэмнэлээс эрх чөлөөнд тэмүүлсэн тэрслүүд эрийг дотроо бий болгож “Битгий хичээ” хэмээн уншигчдаа “зэмлэсэн” байх.

Романыг унших явцад сонирхолтой, заримдаа галзуу ч гэмээр санагдах өгүүлэгчийн хүүрнэлээс “Бодол санаагаа аятайхан ойлгуулчихдаг болохын тулд хүн дор хаяж тавин жил амьдрах хэрэгтэй гэж ярьдаг ч үнэний ортой үг”, “Хүн төрөлхтөн боловсрол гэж шинэ бурхантай болж, боловсролтой эрчүүд гэж шинэ чононууд гараад ирж”, “Хатуу хөтүү амьдралын буулгыг тэсэж үлдсэн хүмүүс тамхилцгааж байна. Амьд байна гэдэг маань өөрөө ялалт”, “Хүн нэг дуугаа олон сонсоод уйдахгүй хэрнээ, яруу найргаас бол үргэлж л шинийг хүсдэг юм” зэрэг хүчирхэг илэрхийллүүдтэй үе үе тохионо. Эдгээр үгс л “Хүүхнүүд” романы үнэ цэнийг тодорхойлж, Буковскийг гашуун усанд дуртай ганцаардсан уран бүтээлчээс “нийгэмдээ тэрслэгч” хүчирхэг дуу хоолой болгож байна.

“Зовлон минь уур хилэн болж, уур хилэн минь уран бүтээл болсон юм”

Чарьлз Буковский

А.МӨНХЗУЛ

(Томас Манн)

Монсудар хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргадаг “Утга зохиол” цувралын 31 дэх бүтээл, Германы суут зохиолч Томас Манны “Венец дэх үхэл” туужийг уншаад хүртсэн мэдрэмжээ “Ном ярьж өгье” булангийнхаа үнэнч уншигчидтай хуваалцах гэж байна. Компьютерээ асаан, гарчгаа зоочихоод гар эвлэж өгөхгүй хэсэг төвдлөө. Миний ийнхүү халгаж бэргэн байгаагийн уг үндэс нь гэвэл дөнгөж саяхан уншаад дуусгасан 150 хуудас бүхий уг зохиолын ид шидийн гэмээр ховсдон татах увдис нөлөө, үгийн урлангийн тансаг баянд гайхан биширсэн оюун бодол минь хэмжээндээ тултал чивчирснийх юм. Уншилт үнэн голоос тарчилгаж байсан ч бишрүүлэх нь илүүтэй байлаа. Бүхэлдээ ийм сүрдэж зугтмаар хэрнээ улам улмаар ойртмоор, бүр гүн рүү нь шунгасаар тэндээ үүрд үлдмээр, үйж үхмээр ч юм шиг санагдах, халаглаж дуу алдмаар атлаа хайрлан уясмаар зохиол урьд уншиж байгаагүй санагдана.

Томас Манны зурагласан яруу тансаг үхлийн ахуйг, тэр үхлийг биедээ агуулж явсан алдар суутай зохиолч Ашенбах хэмээгч хижээл эрийг, түүний сэтгэл зүрх, оюун бодлоо шавхруу ч үлдээлгүй юүлчихсэн хайр дурлалынх нь эзэн болсон “харь бурхан” Тадзио хэмээгч польш хөвгүүний гоо үзэсгэлэн, тэнгэрлэг оршихуйг эртний Грекийн домгийн бурхад, дархид өөрсдөө нигүүлсэж туурвиа юу гэлтэй. Зохиолыг бүхэлд нь Грекийн домгоор амилуулж, сонгодог жүжгийн бүтэц хэлбэрээр зохиомжилсон болохоор хэдий шүлэглээгүй ч гэсэн яруу найраг шиг уянгалаг юм. Хүн өөрийн төрөлтнөө ингэж магтан дуулж болдог юм уу гэж бахадмаар. Сүрдэм энэ гоо зүйг ч амьдралын бусад үзэгдлүүдийн адил хоосон чанар хэмээн тунхаглах гэж байгаа бол түр азнагтун гэж бурхнаас шаардмаар. Үхлээс ариун сайхныг нь тунгааж, төгсгөлөөс эхлэлийг нь ахин үүтгэж чадаж буй хүн төрөлхтөн тэгвэл чухам “хэн” юм бэ гэж бурхнаас асуумаар, асуунгаа мэтгэмээр.

Урлаг нь хүний сүнс (оюун ухаан, зүрх сэтгэл)-ний ганц цэнгэл бол хайр дурлал харин амьдрал хэмээх холын аяны олз, шагнал,хүртэх ёстой эрх чөлөө юм биш үү гэх санаа зохиолын дунд үеэс төрчихөөд төгсгөлийн өгүүлбэрийг уншиж дуусмагц эрийн цээнд хүрсэн байв аа. Тэгэхээр дурлаж, хайрлах, бишрэх нь энэ ертөнцийн хамгийн агуу үйл болохын зэрэгцээ гоо үзэсгэлэн гэгч хүн төрөлхтөн бурхны өмнөөс толгой гудайлгүй эгцлэн ширтэх ганц шалтгаан, өмнөө барих мод бололтой.

Томас Манн ижил хүйстэндээ сэтгэл татагддаг нэгэн байсан ба зохиолоо өөрийн амьдралаас санаа аван бичжээ. Тэрээр энэ туужаа “Гутан доройтохуйн эмгэнэлт драм” гэж тодорхойлсон нь бий.

“Дэлхий ертөнц даяараа сайн сайхан бүтээлийг л мэдэхээс бус, уг үндсийг ч, ямар учрал тохиолоор бүтээгдэж бий болсныг мэддэггүй нь яриангүй сайн хэрэг. Учир нь уран бүтээлчийн тархийг онгод сэдлээр дүүргэсэн эх сурвалж нь чухам юу байсныг мэдмэгцээ хүмүүс айж балмагдан, агуу бүтээлийн хүч салхинд сарниж одох нь олонтаа”.

Венец дэх үхэл|Томас Манн|98 дугаар тал

А.МӨНХЗУЛ

(Надин Гордимер 1923-2014)

Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улсын зохиолч, Нобелийн шагналтан Надин Гордимерийн “Зургаан тохой газар” өгүүллэгийн түүврийг товчхон танилцуулахаар бэлтгэлээ. 2017 онд Монсудар хэвлэлийн газраас М.Сугиррагчаагийн орчуулгаар уншигчдын хүртээл болсон энэхүү номд долоон өгүүллэг багтжээ. Багаасаа уран зохиолд шимтсэн Надин Гордимер анхны өгүүллэгээ 16 настайдаа томоохон сэтгүүлд хэвлүүлснээр зохиолчийн замнал нь эхэлсэн байдаг. 1975 онд “Хувиргагч” романаараа Booker-ийн шагнал хүртэж, 1991 онд хүмүүнлэгийн салбарын Нобелийн шагналын эзэн болжээ. Тэрээр эх орныхоо хүнд хэцүү цаг үеийн амьдрал ахуй, ард түмнийхээ амссан гашуун зовлонгийн талаар зохиол бүтээлдээ тусгасаар ирсэн билээ.

Уг түүвэрт багтсан өгүүллэг бүрээс тухайн үеийн Африк орны аж амьдралыг олж мэдэх болно. Арьс өнгөөр ялгаварлах үзлийн хор уршиг тэдний амьдралд хэрхэн нөлөөлж байсан, эрх чөлөө, үнэт зүйлсээ хаалгуулж, боомилуулж, басамжлал доромжлолыг тэвчээртэйгээр эдэлж байсныг таних бий.

Номоос хоёр өгүүллэг сонгон зах зухаас нь товч ярьж өгье. Түүврийг нэрлэсэн “Зургаан тохой газар” өгүүллэгт нэгэн цагаан арьст эр өөрийн фермд ажилладаг боол эрд дүүгээ нутаглуулах ажилд нь тусалж байгаа тухай гардаг. Хар арьс боолчууд нийгмийн хангамжийн наад захын үйлчилгээг авах эрхгүй, амь нас эрүүл мэнд нь ямар ч баталгаагүй, идэх уух өмсөж зүүхээр гуцуу, баяр жаргалгүй өдөр хоногуудыг өнгөрөөж байгааг хөнгөн гуниг нэвчүүлсхийн хүүрнэжээ. Ийм амьдралыг туулсаар үхлээ гэхэд оршоох алгын чинээ газар олдохгүй байгаа нь үнэхээр сэтгэл шимшрүүлмээр. Хамаатнуудаа зорин өчнөөн олон өдөр алхаж алхаж ирчихээд өвдөж халуурсаар хорвоог орхиж буй хар арьс хүүд үүрд нойрсох зургаахан тохой газар л энэ нутагт оногдох байжээ. Надин Гордимерийн өгүүллэгүүдийг уншихаар шийдсэн бол хар арьст иргэдийн хүлцэнгүй, хөөрхий байр байдлаас шударга бусын цуурайг л чимээлнэ гэж хүлээх хэрэгтэй.

Энэ түүвэрт орсон “Аман түүх” өгүүллэгт нутгийн уугуул иргэдийн аж амьдрал мөн л цагаан арьст хүмүүсийн эзлэн түрэмгийлэлд автаж, нэгэн омог бүхлээрээ сүйрч байгааг харуулжээ. Ам бүлээрээ, ан гөрөөгөө хийн, урц сууцаа сайжруулан, хааяадаа эсгэмэл хүртчихээд түүдгээ тойрон бүжинхэн аж төрж байсан халуун аминуудыг эзэрхийлэгчид хүйс тэмтэрсэн харгис нийгэм. Уншиж байхад л дарийн утаа үнэртэх шиг болдог дотор харанхуйлам өгүүллэг. Эзэрхийлэгчдийн өмнөөс уучлал гуйж, нүглийг нь наминчилмаар хэрцгий түүх. Ийм л муухай зүйлсийг Надин Гордимер хамгийн энгүүнээр тоочин бичсэн нь гайхалтай. Суурин иргэншил хэдийгээр дэлхийд хөгжил дэвшлийг авчирсан нь үнэн боловч хариуд нь хүн төрөлхтнийг байгалиас холдуулж, зөн билиггүй, энэрэлгүй “арми” байгуулсан байна. Үүнийгээ тэгээд НИЙГЭМ хэмээн нэрийдчихжээ. Энэхүү нийгэм гэх байгуулал нь эргээд л хүмүүсийг хувааж, хагалж, бутаргаж, зовоож, үймээн самуун дэгдээдэг. Тийм л нэгэн аймшигтай үйлийн нэг нь арьс өнгөөр ялгаварлах үзэл буюу апартеид дэглэм юм. Энэ харгис ажиллагаанд хамгийн их өртөж хохирсон нь африк үндэстэн. Энэ хэдхэн өгүүллэгээс гагц африкчуудын өнгөрч хоцорсон гашуун цаг хугацааг мэдрээд зогсохгүй хүн гэгч амьтад (та, би, бид бүгд) хамгийн үнэт нандин зүйлс рүүгээ үргэлж өөрсдөө л дайрч, устгаж байдгийг ахин дахин мэдрэв ээ. Хайр, хүн чанар, элбэрэл, шударга ёс…

А.Мөнхзул