Month: May 2024

Гэр бүлийн судалгаа, боловсролын үндэсний хүрээлэнгийн гүйцэтгэх захирал, гэр бүл судлаач, доктор, дэд профессор Б.Оюун-Эрдэнэтэй гэр бүлийн харилцааны асуудлаар ярилцлаа.

---

-Гэр бүлийн үнэ цэнийг та хэрхэн тайлбарлах бол. Гэр бүлийн харилцаа гэж юуг хэлэх вэ?

-Гэр бүл бол Монголын нийгмийг бүрдүүлж байгаа хамгийн суурь институт, үндсэн нэгж. Тийм ч учраас Монголын тусгаар тогтнол бол 980 мянга гаруй гэр бүлийн амьдрал дээр оршин тогтнож байгаа гэж болно. Гэр бүлийн харилцааг үндсэн хоёр системд хуваадаг. Эхнэр, нөхөр хоёрын дунд үүссэн харилцаа нь гэр бүлийн цөм суурь юм. Эцэг, эх хүүхдийн болон хүүхдүүд хоорондын харилцааг гэр бүлийн харилцааны дэд систем гэж үздэг. Гэр бүлийн харилцааг хамгийн энгийнээр тайлбарлавал гэр бүлийн гишүүд хооронд үүссэн харилцаа гэж ойлгож болно. Академик түвшиндээ хууль зүй, эдийн засаг, сэтгэл зүй, жендер, эрх мэдлийн харилцаа гэсэн үндсэн таван харилцааг өөртөө багтааж байдаг. Гэр бүлийн харилцааг зохицуулдаг эрх зүйн зохицуулалт нь энэ харилцаануудыг зохицуулахад чиглэгдсэн байдаг.

Шинжлэх ухааны үүднээс дүрэм, харилцаа хандлага, хобби, санхүү болон цагийн менежмэнт гэсэн гэр бүлийн таван хүчин зүйл байна гэж үздэг.

-Эрүүл харилцаатай гэж ямар гэр бүлийг хэлэх вэ?

-Гэр бүлийн харилцааны төлөвшил ямар байгаа вэ гэдгээс нь хамааруулаад гэр бүлийг эрүүл болон эрүүл бус гэж хоёр ангилдаг. Гэр бүлийн гишүүд сэтгэл хангалуун, харилцан бие биенийгээ хайрладаг, ойлгодог, хүндэлдэг, халуун дулаан уур амьсгалтай, амар тайван гэр бүлийг аз жаргалтай, эрүүл харилцаатай гэр бүл гэж үздэг.

Гэр бүлийн гишүүдийн бие биедээ итгэх итгэл дутмаг, нэгдмэл санаа зорилго гэхээс илүү харилцан зөрчил тэмцэл ихтэй, сэтгэл ханамж, аз жаргалын мэдрэмж доогуур, аз жаргал баяр хөөрийн хомсдолд орсон хүчирхийллийн харилцаатай гэр бүлийг эрүүл бус гэж хэлдэг.

-Эрүүл бус харилцаанд юу нөлөөлж байна вэ?

-Гэр бүлийн хүрээнд маш олон эерэг сөрөг асуудлууд бий болж байна. Энэ асуудлууд нийгмийн хөгжлийн хурд, мэдээлэл, техник технологийн хурд гэр бүлд үзүүлэх нөлөөлөл, даяаршил, соёлын глобалчлал, мэдээллийн хэт түрэлт зэргээс үүдэлтэй байна. Нөгөө талаас Монголын нийгмийн эдийн засаг, сэтгэл зүй, улс төрийн тогтолцооны төлөвшил, хууль эрх зүйн орчин, авлига хээл хахууль, шударга бус зүйлүүдээс болоод үүсч байгаа сөрөг асуудлууд байна.

Гэр бүлийн хүрээнд үүсч байгаа асуудлуудын дотор гэр бүлийн хүчирхийлэл буюу эрүүл бус харилцаатай гэр бүлийн тоо өсөн нэмэгдэж байгаа. Үүний нотолгоо нь цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэргийн дуудлага мэдээлэл, шүүхээр шийдвэрлэгдсэн гэмт хэргийн тооноос харж болно. Хүчирхийллийн шалтгааны улмаас шүүхээр гэрлэлт цуцлуулсан тохиолдлууд байна. Мөн манай гэр бүлийн зөвлөгөө өгөх төвд гэр бүл болон сэтгэл зүйн зөвлөгөө авч буй хүмүүсийн нэлээд нь хүчирхийллийн асуудлаар хандаж байна. Сүүлийн үед эхнэр, нөхрийн харилцаанаас гадна эцэг, эхээс хүүхэдтэйгээ харилцах харилцаанд олон асуудал үүсч байна.

-Тухайлбал ямар асуудлууд үүсч байна. Шалтгаан нь юу вэ?

-Энэ нь гурван үндсэн шалтгаантай. Нэгдүгээрт эцэг, эхчүүд хүүхэддээ зарцуулах цаг зав багатай, гэр бүлийн үр бүтээмжит цаг бага байгаагаас сургууль, цэцэрлэгт нь даатгах , өвөө эмээд нь хариуцуулах, үл хайхарч, өөрийнх нь асуудлыг өөрт нь үлдээх байдлаас үүдэн хүүхдэд аав, ээждээ ээнэгшин дасах процесс сайн явагдаагүйгээс болоод итгэл үнэмшилтэй, бие хүн болох өсвөр насан дээрээ үл ойлголцол буюу эцэг, эхтэйгээ их зөрчилдөж байна.

Хоёрдугаарт ХХ зууны ээж, аавууд XXI зууны хүүхдүүдийг өсгөж, хүмүүжүүлж байгаатай холбоотой. Орчин үеийн хүүхдүүдийн үзэл хандлага, сэтгэл зүй өөр. Гэтэл эцэг, эхчүүд өөрсдийн уламжлалт хүмүүжлийн арга хэлбэр, хэв маягаар, эсвэл өөрсдийг нь аав, ээж нь хэрхэн өсгөж, хүмүүжүүлж тэдэнтэй харьцаж байсан тэр хандлагаар хүүхдүүддээ хандаж байна. Орчин үеийн хүүхдүүдийн сэтгэл зүйн онцлог болон тэднийг хүмүүжүүлэх, харилцах арга барилын талаар эцэг эхчүүдийн мэдлэг дутмаг байгаагаас үүдэлтэйгээр үл ойлголцох асуудал үүсч байна.

Гурав дахь нь орчин үеийн хүүхдүүдийн хувьд томчуудыг үг дуугүй шүтэн бишрэгчид, тэдний үгийг шууд хүлээн зөвшөөрөгчид биш юм. Одоогийн хүүхдүүд мэдэхгүй, чадахгүй зүйлээ томчуудаас асуухаас илүү гүүглээс хайгаад олчихдог болсон. Тэд томчуудад шүүмжлэлтэй ханддаг. Тэдний энэ байдал үг дуугүй өөрийгөө хүлээн зөвшөөрүүлэх гэсэн эцэг, эхчүүдийн хандлагатай зөрчилдсөнөөр үл ойлголцол үүсээд байгаа юм.

-Энэ зөрчил эцэстээ юунд хүргэх эрсдэлтэй вэ?

-Гэр бүл бол хүний хөгжлийн анхдагч орчин. Иймээс гэр бүл хүүхдэд ээлтэй орчин байх ёстой. Тэр гэр бүлд өсөж хүмүүжиж байгаа хүүхдийн хөгжил, төлөвшил хэвийн явагдаж, нийгэмд зөв хүн болох ёстой. Гэр бүлийн харилцаанд эцэг, эх хүүхдийн хоорондын зөрчил гүнзгийрэх тусам хүүхдийн өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж, төлөвшилд сөргөөр нөлөөлөх хандлага байна.

-Эцэг, эхчүүд ихэвчлэн ямар хэв маягаар хүүхдээ хүмүүжүүлж байна вэ?

-Эцэг, эхчүүдийн хэв маяг, хандлагаас тухайн хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшил ихээхэн хамаарч байдаг. Нэг хэсэг нь захирангуй хэв маягаар хүүхдээ хүмүүжүүлж байна. Нэг хэсэг нь үл хайхрах, зарим нь хүлцэнгүй буюу хүлээн зөвшөөрөх гээд эцэг, эх бүрийн хэв маяг өөр, өөр байна. Хамгийн гол асуудал нь гэр бүлийн боловсрол олгодог тогтолцоо Монгол Улсад алга байна. Эцэг, эхчүүд хүүхдээ хэрхэн өсгөж, хүмүүжүүлэх талаарх мэдлэг ойлголт маш дутмаг. Жолооч болохдоо жолооны курст суухтай адил амьдралын их далайд өөрийнхөө амьдралыг жолоодохын тулд яагаад юунд ч суралцахгүй байна гэдэг байж болшгүй зүйл. Монголчууд гэрийн хүмүүжлээр үр хүүхдээ хүмүүжүүлдэг, ирээдүйн амьдралд нь бэлддэг монгол гэр бүлийн сурган хүмүүжүүлэх зүй гэсэн маш том шинжлэх ухаантай байсан. Өнөөдөр нүүдэлчдйин ёс заншил, ахуй амьдралын хэв маягаасаа холдоод суурин амьдралын хэв маягт шилжсэнээр гэрийн хүмүүжлийн утга учир алдагдаж эхэлсэн.

-Одоо үед хүүхдээ хэрхэн хүмүүжүүлэх ёстой вэ?

-Хүүхдийг хэрхэн хүмүүжүүлэх вэ гэдэг дээр хүүхдийн нас сэтгэхүйн онцлог, хүйсийн байдлаас нь шалтгаалаад олон зүйлийг тайлбарлах шаардлага бий. Нэн тэргүүнд орчин үеийн хүүхдийн нас сэтгэл зүйн онцлог, хөгжлийн хэрэгцээг ойлгох хэрэгтэй. Орчин үе бол хараат бус бие даасан өөрөө өөрийнхөө асуудлыг шийдвэрлэдэг ийм бие хүнийг шаардаж буй нийгэм. Сайхан амьдрахад төр 50 хувийн үүрэг хүлээж, иргэн хүн өөрөө 50 хувийн оролцоотой байх юм. Тиймээс бид хүүхдээ тэр нийгэмд бэлдэх нь зүй юм.

Эцэг, эхчүүд өөрсөд рүүгээ өнгийж харах хэрэгтэй. Үглэж биш, үлгэрлэж хүмүүжүүлэх цаг нь болсон. Өөрийнхөө хийдэггүй, боломжгүй зүйлийг хүүхдээсээ шаардахын зэрэгцээ хүүхдэдээ буруу үлгэр дуурайлал үзүүлж байна. Эцэг, эхийнхээ үүрэг хариуцлагыг биелүүлмээр юм.

Хүүхдээ сонсдог, тэдэндээ үр бүтээмжтэй цаг гаргаж, хайрлаж хамгаалуулах, аюулгүй, үнэ цэнтэй байгаа гэсэн сэтгэл зүйн хэрэгцээг нь хангаач ээ. Гадаад руу яваад мөнгө, гоё зүйлс явуулаад хүүхдээ би хайрлаж байна гээд байдаг. Хүүхэд өдөр тутмын хайр, харилцаа, дэмжлэг туслалцаагаар дутаж, ээж, аавтай мөртлөө өнчин хүүхэд шиг өсөж байна. Нэг хэсэг нь сайхан байранд гоё хоол идүүлээд, гадаад асрагчтай байлгаж байгаагаа хүүхдээ сайн сайхан амьдруулж байна гээд яриад явдаг. Нөгөө хэсэг нь төрүүлээд л орхиод байдаг. Мэдээж эцэг, эхийнхээ үүргийг хамгийн сайн биелүүлээд явж байгаа нь дундаж давхаргынхан.

-Ямар ч байсан аав, ээжийгээ хайрлаж, хөгшрөхөөр нь асран тэтгэх ёстой гэсэн үзэл байдаг даа.

-Ээж, аав л бол сайн хүн байх ёстой. Хүүхэд нь л болж төрсөн бол эцэг, эхийгээ 100 хувь хүлээн зөвшөөрч, асарч, хайрлаж, хамгаалах ёстой гэсэн үзэл бол уламжлалт хандлага. Одоо үед энэ өөрчлөгдөж байна. Эцэг, эхийнхээ үүргийг биелүүлж, хүүхдээ зөв хүмүүжүүлж, зохих ёсны хайр халамжийг хүүхэд байхад нь өгч чадаагүй байж, өөрсдөө өтөл насанд очихдоо намайг асарч, халамжлах ёстой гэж хүүхдээсээ шаардах нь өнөө цагт зохимжтой зүйл биш болчихсон.

-Аавуудын үүрэг гэр бүлийн харилцаанд дутагдаж байна гэж их ярих болсон доо?

-2022 онд 4500, 2023 онд 4715 гэр бүл цуцлуулах хүсэлт гаргаж, шүүхээр салсан байна. Хамтран амьдарч, эсвэл салсан хэрнээ албан ёсоор гэр бүлээ цуцлуулаагүй гэр бүл олон байна. Энэ үед ихэвчлэн ээжүүд хүүхдээ авч үлддэг нь өрх толгойлсон ээжүүдийн тоо нэмэгдэж байга нэг шалтгаан юм. Мөн манайд өрх толгойлсон 15 мянган аав бий. 160 мянган өрх толгойлсон ээж бий гэсэн судалгаа байна.

Нүүдэлчдийн хувьд эр хүйстнийг эрхэмлэж дээдэлдэг. Өрх гэр бүл болон удам угсаан дотроо эрчүүдийн үнэ цэнэ, эзлэх байр суурь өндөр байсан. Эрэгтэй хүний гүйцэтгэх үүрэг ч их байсан. Сүүлийн үед эрчүүдийн нийгэмд эзлэх байр суурь, үнэлэмж нэлээд төвөгтэй байдалд байгаа. Дундаж наслалт эрчүүд эмэгтэйчүүдийнхээс 9.6 жилийн зөрүүтэй бага насалж байгаа нь ч хүүхдийн хүмүүжилд аавуудын оролцоог нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлага бийг илтгэж буй юм.

-Гэр бүлийн амгалан тайван байдалд хүмүүс хэр анхаардаг болсон байна вэ?

-Орчин үед хүмүүсийн гэр бүлийн хандлага харилцан өөр байгаа нь хот, хөдөөгийн болон насны ялгаа их байна. Залуучуудын хувьд бусдадаа төвөг удахгүй байх, хувийн орон зайд нь халдахгүй, илүү ёс суртахуунтай байх талыг эрхэмлэх хандлагатай болсон байна. Дунд болон түүнээс дээш насныхан бусдын хувийн орон зай гэдэг ойлголт маш багатай учраас өөрийн сэтгэл хөдлөл, хандлагаар аливаа зүйлд хандах нь бусад гэр бүлүүдийн амьдралд төвөг учруулах, хүндэтгэлтэй хандахгүй байх нь их байна. Хамтын амьдралын соёл гэдэг зүйлд бүгд суралцаж чадахгүй байгаа нь учир дутагдалтай.

-Хонхны баяраараа боловсролын тогтолцоог шүүмжилсэн охинд олон нийт хүмүүжилгүй гэдэг талаас нь ч юмуу таагүй хандаад байх шиг байсан. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Тэр охин багш, эцэг эхийг муу гэж хэлээгүй. Боловсролын систем муу байна гэж хэлсэн. Би боловсролын системд 20 гаруй жил ажиллаж байгаа багш хүний хувьд 100 хувь буруутгахгүй байгаа. Тэр охин энэ системээр тодорхой хэмжээний боловсрол эзэмшсэн нь үнэн. Эргээд системдээ шүүмжлэлтэй хандаж байгаа нь ардчилсан нийгэмд эрүүл сэтгэлгээний нэг хэлбэр. Бүх зүйлийг шүүмжлэхгүй алгаа ташдаг болчихвол ардчилсан нийгмийн утга алдагдана. Эрхээ эдэлж, үгээ хэлж байгаа байдал, монголын нийгмийн үнэт зүйл. Үүнийг ойлгохгүй байгаа нь харамсалтай. Боловсролын системд тэр охины хэлснээр цалин хөлс, оюуны хөдөлмөрийн үнэлэмж тааруу гээд олон асуудал байгаа нь үнэн.

Л.МинжМАА

 

УИХ-ын дарга Г.Занданшатартай ярилцлаа.

---

-Яагаад цэгцтэй бодлого, цэгцэрсэн засаглал хэрэгтэй гэж үзэх болов?

Монголчууд бид Ардчилсан нийгмийн тогтолцоонд шилжин орсноор улс төр, эдийн засаг, нийгмийн шилжилтийг аажуу боловч амжилттай хийж ирэв.

Ардчилсан Үндсэн хуульт парламентын засаглал, олон намын систем, хүний эрх, зах зээлийн системийг хүлээн зөвшөөрч, нээлттэй нийгэм, сайн засаглалыг бий болгохоор бүгд л тэмүүлж, зорьж ирсэн байдаг. Гэвч хүссэн үр дүндээ тэр бүр хүрсэнгүй. Энгийнээр хэлэхэд молекулын эмх замбараагүй хөдөлгөөн өнгөрсөн 30 жилд өрнөсөн. Урагшаа ч хойшоо ч налсан, баруун зүүн тийш хөдөлсөн энэ эмх замбараагүй хөдөлгөөн нийгэмд бий болсон. Ардчилал тогтсон 30 жилд нэг буруу ойлголт нийгэмд тогтсон нь Ардчилал бол яаж ч болдог дураараа үйлдэл юм аа гэж ойлгогдож ирсэн. Үүнээс л үүдэж өнөөдрийн улс үндэстнээрээ зорьсон зорилгодоо хүрэхэд хугацаа алсарч, саад бэрхшээл алхам бүрт тохиох болов. Авилгал, хулгай гээд хэн чадаж байгаа нь дураараа дургидаг болсон. Энэ бүхнийг өөрчилж цэгцлэхийн тулд сууриас нь эхлэх ёстой, яг л барилгыг фундаментаас нь эхэлж зөв барьдаг шиг. Ийм л учраас Үндсэн хуулиасаа эхлэн энэ бүх гажуудлыг засахнийгмийн шаардлага бий болсон гэж хэлмээр байна. Ийнхүү хөгжил бол цэгцтэй бодлого, цэгцэрсэн засаглал юм байна шүү гэдгийг л 2019, 2023 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтүүд баталж чадсан юм.

-Ардчилсан тогтолцоонд шилжих үеийн тохиолдож болох гажуудал, хүчин зүйлсүүдийн талаар гадны эрдэмтэн судлаачидер нь ямар дүгнэлтхийж байна вэ?

-Америкийн нэртэй улс төр судлаач Жеймс Вильсон, Жорж Келлинг нарын эрдэмтэд “Хагархай цонхны онол” гэдгийг дэвшүүлсэн юм билээ. Үүнийг хамгийн энгийнээр тайлбарлавал “Цонх хагарвал тэр дор нь шиллэж байх ёстой.

Хэрвээ ингэхгүй бол дараа дараагийн цонх хагарсаар нэг ч бүтэн цонх үгүй болно” гэсэн утгатай. Энэ бол нийгэмд бий болсон тулгамдсан асуудал, буруу хазгайг дор дор нь засаж шинэчилж байхгүй бол тогтолцооны гажуудал болж урхагшина гэсэн үг. Өнгөрсөн 30 жилд манайд нүдэн дээр цонх хагарсаар байсан ч бүтэн болгоход нь төдийлөн анхаарсангүй. Оролдлогууд мэдээж байсан ч тэр бүр бүтэлтэй болсонгүй. “Албан тасалгааны цонхоор амьдрал сайхан харагддаг”-тай адил “Хагархай цонх”-оор жавар салхи, тоос буртаг орж ирсээр, улам зузааран хуримтлагдсаар өнөөг хүргэжээ.

Би АНУ-ын Стенфордын Их сургуульд “Зочин судлаач”-аар ажиллаж байх үедээ Ларри Даймонд болон Жеймс Фишкин зэрэг нэр хүндтэй эрдэмтэд, багш нартай Монгол Улсын ардчиллын гажуудал, авлигын солиорол, хуулийн засаглал, хариуцлагатай төр, шударга ёс, нийгмийн тэгш бус байдал, ядуурал зэрэг нэн эмзэг сэдвийн тухай байнга ярилцаж хэрхэн шийдэх талаар санал солилцдог байв. Тэдний үзэж буйгаар ардчиллын төрийн ардчилсан соёл нь харьцангуй тогтвортой хөгжих үйл явцыг нягтарсан ардчилал хэмээн нэрлэж, ардчиллын чанар гэх үзэл баримтлалын хүрээнд судлагдахад анхаарлаа хандуулж байлаа. Бид “Дүр эсгэсэн ардчилал” гэж ярьдаг даа.Тэгвэл эрдэмтэд онолын түвшинд бодит үр дүн удааширч буй ардчиллын чанартай хэлбэр гэж үздэг юм байна.

-Бид ингэхэд ер нь хаашаа явж байна вэ, хөгжлийн тухай Таны тухайлсан тодорхой үзэл баримтлал?

-Ардчилал бол очих цэг биш хөгжлийн төлөөх хөдөлгөөн юм. Аливаа нийгэм байнгын хөдөлгөөнд байж л хөгждөг.

Өнөөдрийн бидний амьдралд тохиолдож байгаа алдаж буруудсаныхаа шалтгааныг олж, засан тэгшлэх ард нийтийн тэмцэл хөдөлгөөн, төр засгийн зүтгэл чармайлт нэгэн зүгт чиглэж байгаа нь сайн хэв шинж гарцаагүй мөн. Эмх замбараагүй мэт энэ цаг үеийг Монгол орон ИХ ХӨДӨЛГӨӨН-ий эрчим сайн засаглал руу тэмүүлэх ИХ НҮҮДЭЛ-ийн угтварт оршин байна гэж хэлж болно.

Эмх замбараагүй молекулын хөдөлгөөн энтропи гэж гэж термодинамикийн хоёрдугаар хуультай холбоотой нэг ойлголт байдаг. Хөдөлгөөн нь цэгцэрч, нэг урсгалд орохоороо энерги болж хувирдгийн адил эмх замбараагүй мэт энэ хөдөлгөөнийг өдөөж зөв чиглэлд оруулбал цэгцрэх хөдөлгөөн болж өрнөх нь дамжиггүй юм. Энэ үйл явц улмаар иргэнийхээ төлөө төр, хөгжлийг тэтгэсэн эдийн засаг, эрүүл, шударга нийгэм төлөвших хүчирхэг хөшүүрэг чиг зүг тогтох учиртай.

Шилжилтийн үеийн гажуудлыг засах тухай асуултын хариуг олохоор Стэнфордын Их сургуулийн Ардчилал, Хөгжил, Хуулийн засаглалын хүрээлэнд судалгаа хийсэн юм. Монгол Улсын хөгжлийн гадаад дотоод нөхцөл байдал, ардчилал, зах зээлийн эдийн засаг, хөгжил, хуулийн засаглалын талаар олон эрдэмтэдтэй уулзаж зөвлөсөн номуудыг нь уншиж судлаад “Хөгжил бол Цэгцрэх хөдөлгөөн” гэдэг номынхоо санаагаа олж 2015 онд анх бичиж байв. Ингээд энэ номоо уламж нарийвчилж, олон шинэ эх сурвалжаар баяжуулан дахин хэвлэж, энэ удаагийн номын баяраар нийтийн хүртээл болголоо.

-Та яагаад Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг Тогтвортой институт- Тогтолцооны реформ гэж үзэж байна вэ?

-Бид 2019 онд Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр эрх мэдэл булаацалдсан тогтолцооны гажуудлыг засаж, хяналт тэнцэл, парламентын хяналтын бүрэн эрхийг нэмэгдүүлсэн.

Энэхүү нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд Монгол Улсын Их Хурлаас анх удаа “Хөгжлийн банкны” болон “Нүүрсний хулгайн” нээлттэй сонсголыг тус тус зохион байгуулаад байна. 2023 оны нэмэлт, өөрчлөлтөөр парламентын төлөөлөх чадварыг нэмэгдүүлэх зорилгоор гишүүдийн тоог 126 болгон нэмэгдүүлж, сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах, 78 гишүүнийг олныг төлөөлөх аргаар, 48 гишүүнийг хувь тэнцүүлэн төлөөлөх аргаар сонгохоор тусгасан. Үндсэн хуулийн өөрчлөлт бол өмнө нь бид сууриар нь тогтвортой болгон засаж чадаагүй байсныг тэнцвэржүүлсэн суурь шинэтгэл юм.

Институт гэсэн нэр томьёо нь байгууллага гэсэн латин үгнээс гаралтай их сургууль, хүрээлэн, тогтолцоо гэж хэрэглэгдэж ирсэн бөгөөд тухайн нийгмийг бүрдүүлэгч байгууллага, байгуулал гэж монгол хэлэнд орчуулагдсан байдаг. Судалгааны бүтээлүүдэд харилцан адилгүй орчуулж ирсэн тул институт- тогтолцоо гэж томьёолоод байгаа юм. Түүнчлэн Цэгцрэх хөдөлгөөн бол аливаа хөгжлийн эх үндэс мөн болохыг, тодорхойгүй, ёс журамгүй, сөргөлдсөн, зөрчилтэй байдал нь юунд хүргэдгийг, аливаа нийгмийн “тоглоомын дүрэм”-ийг тогтоон барьж байдаг институт-тогтолцооны үүрэг оролцоо, хэм хэмжээ, реформын талаар илүү нарийн судалж үздэг гэсэн үг тул Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн үзэл санааг ингэж томьёолон хэлж болох юм.

-Цэгцрэх хөдөлгөөн, цэгцтэй бодлогын үзэл санаа бидэнд ямар боломжийг бий болгох вэ?

-Эдүгээ дэлхий ертөнц дэх энтропи буюу эмх цэгцгүй хөдөлгөөн нь магадгүй маш олон зөрчил, мөргөлдөөнийг үүсгэх нөхцөл байдлыг бүрдүүлж байна.

Дэлхий нийтэд үүсээд буй эмх цэгцгүй хөдөлгөөн талцал хуваагдалд тэр бүр хүргэхгүй болов уу. Харин тухайн улс үндэстэн бие дааж хөгжих гарц гаргалгаагаа олох хандлага руу чиглүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл, улс орны дотоод асуудлууд болох институт-тогтолцооны реформ, зам тээврийн дэд бүтэц, эрчим хүчний хөгжил, агаарын холбоо сүлжээ, интернэтийн хөгжил, гарц зэрэг нь нийгмийн дотоод асуудал, сорилтуудаа шийдвэрлэх, сул талаа давуу тал болгох гол шийдэл төдийгүй гадаад орчинтойгоо зохицох, холбогдох хөгжлийн “эргэлтийн цэг” болох боломж юм. Монголчууд бид парламентын ардчиллаа бэхжүүлж, Үндсэн хуулиа шинэчлэн, үнэт зүйл дээрээ нэгдэж чадаж байна.

Ийнхүү Нэг Монгол болж, Нэгэн зүгт нэгдэж байгаа эв нэгдлийн дулаарлын цаг үе тохиож буйд олзуурхахын ялдамд хөгжлийг тээсэн цэгцрэх хөдөлгөөний онол, үзэл баримтлалын асуудлаар Та бүхэнтэйгээ санал бодлоо хуваалцаж буйдаа баяртай байна.

Туршлага, сургамжаа шүүн тунгаах, алдаагаа засаж залруулах, тогтолцооны суурь шинэчлэл хийхэд чиглэсэн эрмэлзэл сүүлийн дөрөв, таван жилд эрчилсэн давлагаа болж өрнөж байна. Энэ бол ард түмний хүсэл эрмэлзэл үйл хөдлөл хөдөлгөөн болж байгаа үзэгдэл юм. Эмх замбараагүй мэт санагдаж болох ч энэ бол цэгцрэх хөдөлгөөн гарцаагүй мөн. Шуудайнд хийсэн үхрийн эвэр шиг эрх мэдэл булаалдсан тогтолцооны гажуудлыг бид үндсэн буюу суурь хуулиар зассан. Төрийн эрх мэдэл, түмэн олны санал бодол нэг талд, нэг зүгт гарахыг цэгцрэх хөдөлгөөн гэж бас тайлбарлаж болно.

Задралаас нэгдэл рүү шилжих, эмх цэгцгүй байдлаа цэгцрэх хөдөлгөөн болгох түүхэн хийгээд бодит боломжийг алдалгүй ашиглах нь монгол төр ард түмний маань хүсэл эрмэлзэл учир хүн бүрийн эрхэм зорилго байх ёстой юм. Нэгэнт эрчээ авсан цэгцрэх хөдөлгөөний хүчийг хэн ч тогтоож дийлэхгүй. Харин гажуудуулж болзошгүй. Тиймээс жам ёсны энэ үйл явцын эрчийг алдуулалгүй, улс орноо гажуудлаас гарган, хөгжлийн замд чиглүүлэх үйл хэрэгт иргэн бүр нэгдээсэй гэж чин сэтгэлээсээ хүсэж байна.

Баярлалаа. танд амжилт хүсье.

Ярилцсан Х.Ананд